Versnellingsagenda: Ooststellingwerf energieneutraal in 2030!

Stichting DO!: Ondernemers op de bres voor duurzaamheid

Stichting DO! staat voor Duurzaam Ooststellingwerf, maar ook voor het Friese ‘jij’, het Engelse ‘doen’ en met het uitroepteken zeggen ze: ‘aan de slag!’ De stichting is in 2016 opgericht door een aantal ondernemers. Vrijwillig zetten deze bedrijven zich in voor meer duurzaamheid binnen de gemeente.

De versnellingsagenda is de opvolger van het milieubeleidsplan van de gemeente Ooststellingwerf. Het doel is om in 2030 energieneutraal te zijn als gemeente. Dat betekent dat we binnen de gemeente net zoveel energie opwekken als dat we verbruiken. Wethouder Henk van de Boer vertelt over de uitvoering van de versnellingsagenda en de rol van de gemeente hierin.

‘We maken goede stappen als het gaat Niet vanachter het bureau maar heel om duurzaamheid binnen de gemeente concreet tussen de mensen. Ooststellingwerf, maar het tempo moet De realisatie van het Biosintrum is zo’n omhoog om onze ambitieuze doel- zichtbaar en concreet project. Of Diftar+ stellingen voor 2030 te realiseren. Van- en het toenemend aantal zonnevelden, daar de naam versnellingsagenda. In de waarmee we de gemeente duurzamer uitvoering van deze agenda concentreren maken en waarvan de opbrengsten weer we ons op vier thema’s: duurzame ener- terugvloeien naar de gemeenschap. gie, biobased economy, biodiversiteit en Hiermee realiseren we weer nieuwe pro- afval & grondstoffen. Binnen die thema’s jecten. Het zijn allemaal vooruitstrevende zijn tal van projecten opgestart. En er initiatieven op het gebied van duurzaam- volgen er meer de komende jaren. heid, met spin-offs voor het bedrijfsleven Stichtingsvoorzitter Kees van der Graaf Hoe meet je dat? En is het huidige elektri- en dus de werkgelegenheid. Zo snijdt geeft toelichting. ‘Onze organisatievorm en citeitsnetwerk geschikt voor nieuwe situaties Voor het realiseren van die activiteiten het mes aan twee kanten. Het is prachtig -structuur, met een bestuur en een doe-raad, als grootschalige teruglevering van energie? is samenwerking enorm belangrijk. om te zien hoeveel initiatieven er worden is geheel ingericht op daadkracht. Op de We richten ons op ‘weten door te meten’. Met bewoners, bedrijven, onderwijs en opgestart vanuit de gemeenschap. realisatie van ideeën door het opstarten van Expertise opbouwen met de drie O’s: allerlei organisaties en instanties. projecten. En met een groot netwerk van onderwijs, ondernemers en overheid. We moeten het samen doen. In deze duurzaamheidsspecial leest onderwijsinstellingen en ondernemers erachter Om al onze ambities waar te maken zullen De gemeente wil hierin een actieve en u de verhalen van inspirerende en is de kans van slagen alleen maar groter. we wel moeten professionaliseren. innoverende rol spelen. Enthousiasme enthousiaste mensen die hun ideeën creëren, aanjagen, gesprekken aangaan, aan het realiseren zijn. De gemeente We hebben al enkele succesvolle activiteiten En we betalen de kosten uit donaties van initiatief uitlokken, noem maar op. werkt daar graag aan mee.’ aangeslingerd, zoals een Emotiondag in de aangesloten bedrijven. In de toekomst Appelscha. Daar konden belangstellenden hebben we handjes en geld nodig, denk het elektrisch rijden ervaren in diverse bij dat laatste aan subsidies. auto’s. Maar we hebben ook twee haalbaar- Maar dat gaat vast lukken met al het heidsstudies opgestart, naar respectievelijk enthousiasme over duurzaamheid binnen “Voor het realiseren van die activiteiten is een innovatief sportcomplex in Appelscha de gemeentegrenzen.’ en een kenniscentrum voor de ontwikkeling van biobased materialen. Wilt u meer weten over Stichting DO!, samenwerking enorm belangrijk. kijk dan op de website Daarnaast willen we ons de komende jaren www.duurzaamooststellingwerf.nl Met bewoners, bedrijven, onderwijs en bezighouden met de ambitie van de ge- meente om in 2030 energieneutraal te zijn. allerlei organisaties en instanties. Hoe weet je of je dat bent? We moeten het samen doen.” Veel projecten op het gebied van Biobased economy in Ooststellingwerf: duurzame energie meer dan 50 projecten! Duurzame energie is natuurlijk een belangrijk thema als het Warmtescanproject met werkgroep Overtjonger In de biobased economy bestaan de grondstoffen voor productie - en uiteindelijke consumptie - Duurzaam interieur voor gaat om een energieneutrale gemeente in 2030. Jan Gropstra is De werkgroep heeft een speciaal fotoapparaat aangeschaft uit biomassa: verbouwde gewassen en restafval van agrarische activiteiten. De gemeente Website Biosintrum beleidsmedewerker milieu & duurzaamheid van de gemeente waarmee een warmtescan wordt gemaakt. Hierop wordt zag kansen voor de biobased economy in Ooststellingwerf en heeft een beleidsvisie geschreven. De Jongens van Outdoor Ooststellingwerf en coördineert duurzame energieprojecten. zichtbaar waar de energielekken in een huis zitten. Bij deuren, Deze kwam tot leven na gesprekken met tientallen ondernemers binnen de gemeente. Op www.biosintrum.nl leest u alles vensters of onder dakgoten bijvoorbeeld. Een extern bureau Het enthousiasme dat ontstond heeft geleid tot meer dan 50 initiatieven op het gebied over het gebouw, de projecten op Hij vertelt: ‘Om onze scherpe ambitie waar te maken zijn we geeft op basis van de scan adviezen over isolatiemaatregelen van biobased ondernemen. Ze zijn vooral geconcentreerd in drie sectoren: agro & food, het gebied van biobased economy, afhankelijk van samenwerking met heel veel partijen. Met de en de kosten daarvan. de bouw en recreatie/toerisme. Branches die stuk voor stuk goed vertegenwoordigd zijn in nieuws en activiteiten. Bovendien inwoners en bedrijven bijvoorbeeld, die vanuit bewustwording, Ooststellingwerf. De projecten zijn zeer divers, zowel in karakter als in omvang. kunt u er de bouw op de voet volgen. enthousiasme en geldbesparing meedoen aan onze projecten. Alle actieve projecten hebben een eigen projectpagina op de website: www.biosintrum.nl. Maar ook woningbouwcorporaties, energiebedrijven en Op deze pagina vindt u vier voorbeelden. verenigingen dragen hun steentje bij, net als Stichting DO! en Energiecoöperatie De Eendracht. Om onze doelstellingen te halen hebben we al enkele projecten opgestart op het gebied bOERbossen: optimale Biosintrum: kloppend hart van duurzame energie en er volgen nog veel meer.’ kruisbestuiving biobased economy

De volgende projecten lopen al in de gemeente:

Goed voorbeeld doet goed volgen In dit project krijgen bewoners een kastje dat het energie- verbruik monitort. Zo kunnen deelnemers bijvoorbeeld direct zien wat hun huishoudelijke apparaten verbruiken. Via het Volg het Biosintrum ook via sociale kastje wordt het verbruik inzichtelijk en kunnen mensen hun Duurzaamheidslening voor bestaande woningen media: energieverbruik omlaag brengen. De gemeente biedt inwoners leningen aan tegen een aantrek- Evenementenbureau De Jongens van Outdoor kelijke rente om duurzaamheidsmaatregelen te nemen, zoals leidt uit Appelscha heeft op de Boerestreek een /Biosintrum Perspectief op nul isolatie of de aanleg van zonnepanelen of een warmtepomp. Buurtbarbecue nieuw, duurzaam pand laten bouwen. Deelnemers aan dit project streven naar een energieneutraal Het gaat om bedragen tussen de € 2.500,- en € 20.000,- per Insteek: een zo laag mogelijke ‘footprint’. /company/biosintrum huis. Een extern bureau gaat door het hele huis heen en geeft deelnemer. De leningen kunnen in 10 à 15 jaar afgelost worden. tot zonnepanelen Zo wordt er in het nieuwe pand in de toe- advies hoe de bewoners energie kunnen besparen. Ze stellen komst geen gas meer gebruikt. Zoveel maatregelen voor en geven aan wat deze kosten. Energie voor het MKB ‘Tijdens onze jaarlijkse buurtbarbecue kwamen we te Een bOERbos is een bos waarin niet mogelijk energie wordt zelfstandig opgewekt biosintrum Een gespecialiseerd bureau licht bedrijfspanden door en komt spreken over zonnepanelen,’ vertelt Herman Vos uit alleen hout, maar ook voedsel geprodu- met zonnepanelen en windenergie. Voor het met adviezen voor duurzaamheidsmaatregelen. Er zijn al zo’n Appelscha. ‘Met vijf gezinnen waren we geïnteresseerd ceerd wordt. Natuur en landbouw gaan meubilair is gebruik gemaakt van lokaal hout, @Biosintrum vijftien deelnemers waaronder bijvoorbeeld ook enkele melk- in zonne-energie en wilden we panelen op onze huizen hier hand in hand, profiteren zelfs van uit het Drents Friese Wold. Voor de tafelbladen veehouders. leggen. Niet iedereen kon dat betalen, maar een van elkaar. Mariska Slot is ‘bosboerin’en In december 2017 begint de bouw van een van zijn ze een samenwerkingsverband aangegaan /Biosintrum de deelnemers wist van de duurzaamheidslening van vertelt over de plannen in de Robinia- de meest duurzame en innovatieve gebouwen met het Friesland College. Studenten van de de gemeente Ooststellingwerf. En zo werd ons zomer- bossen in Ooststellingwerf. ‘In een van Europa. Een blikvanger die de ambities opleiding Meubelmaker zijn bezig met het avondplan ineens werkelijkheid. Samen met een instal- bOERbos worden de vierkante meters van de gemeente Ooststellingwerf op het ontwerp en realisatie van tafelbladen. lateur maakten we de plannen concreet. zo efficiënt mogelijk benut. In de onderste gebied van de biobased economy en duur- Ze worden gemaakt van biobased materiaal lagen planten we bijvoorbeeld kruiden zaamheid zichtbaar maakt. Het wordt een en elk seizoen kan er een nieuw tafelblad In januari worden de panelen geïnstalleerd. Ik zit er die tegen schaduw kunnen. kenniscentrum en ontmoetingsplek voor geplaatst worden. Door deze samenwerking zelf aan te denken om er een paar extra te nemen, Maar bijvoorbeeld ook eetbare padden- onderwijs, bedrijfsleven en overheid. zijn De Jongens van Outdoor verzekerd van omdat ik dan bijvoorbeeld ook elektrisch kan gaan stoelen. Daarnaast komen bessenstruiken unieke tafelbladen en het Friesland College koken. Dat scheelt weer gasverbruik. Ik vind het een en groentes als knol-, wortel- en loof- Kijk voor meer informatie op heeft een doorlopende opdracht voor haar geweldige regeling, die duurzaamheidslening. gewassen. Maar ook fruit- en notenbomen www.biosintrum.nl studenten. Het zorgt voor duurzaamheid, werkgelegenheid en en andere boomsoorten. Het wordt een voor sociale cohesie. We hebben al heel wat leuke heel gelaagd en gevarieerd bos. Hier en bijeenkomsten gehad met elkaar over de zonnepanelen. daar een zonnige, open plek maar ook En we hebben besloten om ook samen een lange voldoende beschutte plekken als schuil- Cruydt-Hoeck: met wilde bloemen de biodiversiteit verbeteren Smart Grid Verduurzamen sportaccommodaties met Sport Fryslân borstel aan te schaffen voor het schoonmaken van de plaats voor zoogdieren en vogels. Hoe kunnen huizen in een netwerk, denk aan een straat of Enkele sportverenigingen in de gemeente nemen op dit moment panelen. Dat gaan we jaarlijks doen, op de middag Het wordt onderhouden en zelfs bemest Cruydt-Hoeck is al 40 jaar kweker en leveran- Lever uw oude buurt, energieneutraal worden gemaakt? Samen maatregelen op basis van een scan maatregelen om duurzamer te opereren. voor de buurtbarbecue. Trouwens, de installateur heeft door bijvoorbeeld schapen, Tamworth- cier van zaden van inheemse wilde planten nemen, bijvoorbeeld door elkaars overschotten aan zonne- Denk aan energieverbruik van kantines, kleedkamers en licht- aangeboden om het vlees voor de volgende editie te varkens en runderen. We willen ook gaan en mengsels voor bloemenweides. Daarnaast spijkerbroek in energie te gebruiken en natuurlijk onderling te verrekenen. installaties rond de velden. Maar ook het onderhoud van de betalen. Mooi toch?’ experimenteren met pluimvee als kippen, geeft het bedrijf praktisch en ecologisch Een project op het gebied van elektriciteit, maar ook op het velden zelf. kalkoenen, parelhoenders en wellicht zelfs advies aan gemeenten, (groen)bedrijven, voor het gebied van gasverbruik. Biogas van een nabijgelegen vee- Duurzaamheidslening aanvragen? loopeenden. Een belangrijk doel is het plannenmakers en particulieren om succes- houder in het bestaande gasnetwerk laten lopen of straks Aanmelden voor deze of andere projecten? Ga naar www.ooststellingwerf.nl/duurzaamheid ondersteunen van de insectenpopulatie, volle bloemenweides te creëren. Biosintrum! zelfs waterstof; het komt steeds dichterbij. Kijk op www.ooststellingwerf.nl/duurzaamheid voor meer info. met name de bestuivers zoals bijen. Vlinders komen er ook aan hun trekken Op 1 december wordt er een door het aanplanten van diverse bloem- bijzondere campagne gelanceerd. rijke gewassen. Het hele jaar door bloei- Hierin worden inwoners van ende planten is ons streven. We werken in Ooststellingwerf opgeroepen om Energiecoöperatie dit project nauw samen met de gemeente oude spijkerbroeken te doneren. De Eendracht Ooststellingwerf, de Provincie Fryslân We zaaien ze in met verschillende mengsels Daarmee worden de binnenwanden en het Louis Bolk Instituut. Het is de en variëren in beheer (maaien en afvoeren), van het Biosintrum geïsoleerd. In 2012 werd Energiecoöperatie De Eendracht opgericht. Dit jaar viert de coöperatie dus zijn eerste lustrum. bedoeling om de producten uit het bos zo de zaaitijd en de samenstelling. Zo krijgen lokaal mogelijk te gaan afzetten. Daarom we een goed inzicht in de verschillen en leren Voor de campagne zoeken we ook Voorzitter Onno de Jong blikt terug op de eerste vijf jaar en Daarnaast lopen er drie postcoderoos-projecten. Hierin onderzoeken we ook de mogelijkheden we welke combinaties het beste werken voor nog mensen die op de foto willen kijkt vooruit. ‘We zijn begonnen in het dorp Makkinga, maar kunnen meerdere gezinnen investeren in een cluster van van een voedselcoöperatie in de regio professionele klanten als gemeentes, groenbe- met hun oude spijkerbroek. we hebben sinds 2016 ons werkgebied uitgebreid tot de gehele 240 zonnepanelen die bijvoorbeeld op een dak van een Ooststellingwerf.’ drijven en landschapsarchitecten. Zij kunnen gemeente Ooststellingwerf. boerderij of een bedrijf geplaatst worden. het bij ons met eigen ogen aanschouwen. Lijkt u dat leuk? Stuur dan een mailtje Ons doel is om zoveel mogelijk energie lokaal op te wekken Dat is vooral aantrekkelijk als je zelf geen geschikt dak Zo ontwikkelen we samen onze kennis en naar: [email protected] en als wederverkoper groene energie te leveren aan onze leden. hebt. Met de teruggave van de energiebelasting levert dat kunnen we producten als zaaimengsels inno- Hiervoor krijgen wij een vergoeding van de energiemaatschappij al snel tussen de 5 en 7% rendement op. ‘Met onze producten en diensten leveren veren. En we verbeteren op deze manier de waardoor het geld van hun energierekening terugstroomt in we een bijdrage aan de biodiversiteit,’ aldus biodiversiteit. Heel belangrijk, want het is de onze coöperatie. Daarmee kunnen wij weer nieuwe projecten Het bestuur van de coöperatie bestaat uit zes vrijwilligers, directeur Jasper Helmantel. ‘Een grote diver- basis voor het gehele ecosysteem. opstarten in de regio. Ook ondersteunen we financieel het drie mannen en drie vrouwen. Als bestuur willen we verder siteit aan bloemen is van levensbelang voor verenigingsleven in de gemeente. groeien in het aantal leden door een actieve communicatie het voortbestaan van vele insectensoorten. We willen de wilde bloemen ook dicht bij De komende jaren gaan we ons focussen op samenwerking. en marketing, onder andere via social media. Iedereen die En die zijn weer nuttig voor bestuiving, het jonge kinderen brengen: in straten, buurten We willen graag aan tafel zitten bij ondernemers, de gemeente bezig is met duurzame energie in Ooststellingwerf moet bestrijden van plagen en dienen als voedsel en op schoolpleinen. Zo krijgen zij ook en alle andere partijen die het gebruik van duurzame energie eigenlijk direct aan ons denken.’ voor vogels en kleine zoogdieren. inzicht in de werking van natuurlijke willen stimuleren. Op dit moment loopt er op ons terrein een processen. Want kinderen zijn de basis: Op dit moment onderzoeken we de mogelijkheden van een Meer weten? project dat we samen met de gemeente uit- zij zijn de stemmers, consumenten, klein model windmolen, die stroom kan opwekken voor zo’n Kijk op www.eendracht-ooststellingwerf.nl voeren. We hebben 45 proefvlakken aangelegd bedrijfsdirecteuren en beleidsmakers van de tien gezinnen. Een molen die opgaat in het landschap. van elk 25 vierkante meter. toekomst.’ Afval is grondstof

Een onderdeel van het duurzame beleid Leerlingen aan de slag met zwerfafval en besteedt aan de wereldwijde afvalproblema- binnen de gemeente is ‘Afval is grondstof’. ‘snoeproutes’ tiek. Ze maken filmpjes, collages en houden De uitvoering hiervan is in ontwikkeling. presentaties. Vorig jaar werd het project afgesloten met een lezing door astronaut Het gaat met name om afval zo effectief André Kuipers. Een inspirerende presentatie Vragen, ideeën of mogelijk in te zamelen, te recyclen en te over de kwetsbaarheid van onze planeet verwerken. Een belangrijk aspect hierbij is en hoe we er zuiniger mee om kunnen meer informatie? Diftar+. In 2019 wordt afval afgerekend op springen. Beide projecten zorgen voor gewicht en niet meer per lediging van de bewustwording bij de leerlingen over het We hopen dat u net zo enthousiast Sortibak. De gemeente gaat hierover in milieu, voor enthousiasme en samenwer- bent als de vele initiatiefnemers en 2018 met inwoners in gesprek. Wat heeft u king en voor een verdieping van vakken als voortrekkers van een duurzamer nodig om het afval beter te scheiden? aardrijkskunde, biologie en economie die Ooststellingwerf. raakvlakken hebben met de afvalproblema- We kunnen ons voorstellen dat u Naast de invoering van Diftar+ zijn er ook tiek. De projecten worden nu al drie jaar wellicht vragen hebt. Bijvoorbeeld diverse projecten opgestart binnen de georganiseerd en ook volgend jaar gaan over de duurzaamheidslening of gemeente. Initiatieven die zich bezig- Anja Ubbens is docente aan het Stelling- we ermee door. Want het is niet alleen een van de andere gemeentelijke houden met het verminderen van afval. werfcollege in Oosterwolde. Ze geeft O&O leerzaam, maar ook erg leuk!’ regelingen rondom groene energie Hieronder vindt u daar enkele voorbeelden - dat staat voor Onderzoek en Ontwerpen - of woningisolatie. van. en de maatschappijvakken. In nauwe Misschien heeft u zelf ook wel samenwerking met de gemeente lopen ideeën voor een project. Of wilt u er twee projecten op haar school omtrent meer informatie over een van de Gratis biobakje voor in de keuken afval. Anja vertelt erover. ‘Bij het vak O&O, projecten of regelingen. Inwoners van Ooststellingwerf maken dat gegeven wordt op het Technasium Schroom dan niet om contact sinds kort gebruik van een gratis biobakje. (HAVO en VWO), doen leerlingen van klas met de gemeente op te nemen. Dit is een klein afvalbakje voor organische 2 en 3 onderzoek naar zogenaamde 'snoep- Want zoals eerder gesteld in deze keukenresten, geschikt voor op het routes’. Dat zijn trajecten die leerlingen special: we moeten het samen aanrecht. Ooststellingwerf biedt dit bakje lopen waar veel afval wordt gevonden, zoals doen. Hoe meer samenwerking aan in samenwerking met afvalverwerker weggeworpen snoepverpakkingen of lege hoe beter! Omrin. Naast de bestaande ‘grote’ Biobak flesjes en blikjes. Denk aan de weg van helpt dit gerecyclede biobakje u om uw school naar de supermarkt. Ze brengen het Kijk voor meer informatie op keukenafval nog beter te scheiden. afval in kaart: om welk afval gaat het en op www.ooststellingwerf.nl/ Heeft u nog geen biobakje? Vraag het dan welke plekken ligt het? Vervolgens gaan ze Bello’s voor hondenpoep duurzaamheid. aan bij Aly Pol: [email protected]. nadenken over oplossingen. Ze ontdekken Steeds meer hondeneigenaren ruimen keurig bijvoorbeeld dat er te weinig vuilnisbak- de poep op van hun huisdier. Meestal worden U kunt mailen met ken zijn of dat ze niet op de juiste plekken de uitwerpselen echter in ‘gewone’ afval- Jan Gropstra, staan. Ook zijn ze in gesprek gegaan met bakken gegooid. In het kader van afval [email protected] de supermarkt, om een beloningssysteem scheiden is dat niet handig. Daarom zijn er op te zetten voor goed gedrag. Ze worden de Bello’s: speciale containers om honden- uitgedaagd om met innovatieve en creatieve poep in te verzamelen. De gemeente oplossingen te komen, die er leuk uitzien, Ooststellingwerf werkt samen met de Plaatse- uniek zijn en ‘vandaalbestendig’. lijk Belangen van Appelscha, Haule en De gemeente is ook aanwezig bij de Haulerwijk en alle bewonerscommissies uit beoordeling van hun plannen en bekijkt Oosterwolde om de vervuiling door honden- wat er te realiseren valt. poep terug te dringen. Op verzoek van deze partijen plaatste de gemeente een aantal Op het VMBO loopt een project over zwerf- Bello’s op handige plekken, bijvoorbeeld afval. Leerlingen gaan op zoek in de buurten bij uitlaatveldjes. Het beheer, reiniging en en komen soms met tassen vol terug. onderhoud van deze bakken gebeurt via de Om welk afval gaat het? Wat is de invloed betrokken organisaties. Per week voorkomen ervan op de natuur, op dieren bijvoorbeeld? we hiermee dat er 500 liter hondenpoep in Ze brengen het allemaal in kaart. Er is les- de openbare ruimte terechtkomt. materiaal bij geschreven dat ook aandacht En dat ruimt mooi op!

Biodiversiteit bevorderen via maaibeleid

In de gemeente Ooststellingwerf is veel Door dit ecologische maaien verschralen de aandacht voor de biodiversiteit; het stimu- bermen, krijgt gras minder kans en zien we leren van veel verschillende soorten planten heel veel wilde bloemen terugkomen. en bloemen. Bermen spelen hierin een Op natte gedeeltes de pinkster- en boter- belangrijke rol. De Buitendienst van bloem, kamille en de rolklaver bijvoorbeeld. de gemeente heeft het maaien hierop Heel belangrijk voor insecten, met name afgesteld. Jelte Berga is werkvoorbereider ook voor bijen. De guldenroede is weer veel bij de dienst; Roelof Kromkamp is chauffeur. te zien op taluds. En ook kattenstaarten en Samen vertellen ze over de aanpassingen zelfs verschillende soorten orchideeën zijn die de afgelopen jaren gedaan zijn om de weer te bewonderen binnen onze gemeente. biodiversiteit te bevorderen. Het insectenleven neemt zo toe en dat is weer positief voor typische akkervogels als ’Tegenwoordig maaien we de eerste meter leeuweriken en kwikstaarten. langs de weg en de rest van de berm laten we staan. Deze hogere vegetatie bevat Hoewel bermen erg belangrijk zijn ge- bloemen voor insecten en schuilplekken worden in het ecosysteem, zeker door de voor kleine dieren. Buiten de bebouwde grootschalige landbouw, doen we nog meer. kom gebruiken we een ecomaaier die zowel Zo loopt er bij het Fochteloërveen een maai- maait als opzuigt. Zaad en kleine dieren project dat rekening houdt met zonplekken worden gespaard, alleen het gras komt erin. voor ringslangen, zodat ze niet op de weg Dit wordt later gecomposteerd en gebruikt gaan liggen. voor akkerbouw of tot teelaarde verwerkt En bij het snoeien van bomen en struik- door een bedrijf. Er wordt sowieso hoger gewas houden we rekening met wild, zoals gemaaid dan vroeger, zodat het bodem- reeën. We snoeien het verder terug, zodat leven zo min mogelijk wordt verstoord. automobilisten de dieren beter kunnen zien Bij het maaien houden we rekening met en vice versa. Goed voor de natuur en voor bloei- en broedseizoenen. de verkeersveiligheid.’