Prosiding STI 2016 -.: School of Humanities, USM

Editor:

Haslina Haroon Noraini Ibrahim-González Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan (STI 2016) 15-16 Oktober 2016, Universiti Sains Malaysia

PENGAJARAN DAN PEMBELAJARAN TERJEMAHAN DAN INTERPRETASI

Editor

Haslina Haroon Noraini Ibrahim-González

2016 Diterbitkan oleh:

Pusat Pengajian Ilmu Kemanusiaan Universiti Sains Malaysia 11800 USM Pulau Pinang.

Tel : 04 653 3888 Faks : 04 656 3707 Lawan sesawang: https://humanities.usm.my/

Hak cipta kompilasi kertas kerja © Pusat Pengajian Ilmu Kemanusiaan, Universiti Sains Malaysia Hak cipta setiap kertas kerja © penulis kertas kerja 2016

Hak cipta terpelihara. Setiap bahagian daripada terbitan ini tidak boleh diterbitkan semula, disimpan untuk pengeluaran atau dipindahkan kepada bentuk lain, sama ada dengan cara elektronik, mekanikal, gambar, rakaman dan sebagainya tanpa mendapat izin daripada Pusat Pengajian Ilmu Kemanusiaan, Universiti Sains Malaysia.

Perpustakaan Negara Malaysia Data Pengkatalogan-dalam-Penerbitan

Pengajaran dan Pembelajaran Terjemahan dan Interpretasi / editor Haslina Haroon, Noraini Ibrahim- González

ISBN 978-967-461-100-2

Muka Taip Teks: Times New Roman Saiz Taip Teks: 12 iii

SENARAI KANDUNGAN

Prakata vii

1. KURIKULUM KURSUS TERJEMAHAN DI UNIVERSITI TEKNOLOGI 1 MARA: SATU PENILAIAN SEMULA Norhazlina Husin

2. STRATEGI ITBM BAGI MENYEBAR LUAS PELATIHAN 8 TERJEMAHAN DAN BAHASA DALAM SEKTOR AWAM DAN SWASTA Nor Idatul Akmar Zulkipli

3. SUATU PENDEKATAN PEMODELAN TERJEMAHAN DENGAN 14 SUMBER TERHAD BAGI PENTERJEMAHAN MESIN BERSTATISTIK Tien-Ping Tan, Yin-Lai Yeong & Bali Ranaivo-Malançon

4. CABARAN DALAM PENYELIDIKAN PENTERJEMAHAN 23 BERASASKAN KORPUS DI MALAYSIA Atikah Zabir

5. BAHASA KIASAN DALAM PENTERJEMAHAN NARATIF 30 BAHASA KOREA-BAHASA MELAYU Cho Minsung & Puteri Roslina Abdul Wahid

6. PROSEDUR DAN STRATEGI PENTERJEMAHAN PERKATAAN ASING 38 DALAM NOVEL BAHASA INGGERIS A THOUSAND SPLENDID SUNS KE DALAM BAHASA MELAYU Nurul Syafiqah Daud & Haslina Haroon

7. ANALISIS KAEDAH PENTERJEMAHAN KATA TABU DALAM NOVEL 47 ELEANOR & PARK KE DALAM BAHASA MELAYU Ng Ee Lian & Wan Rose Eliza Abdul Rahman

8. KATA PINJAMAN DALAM PENTERJEMAHAN NOVEL THE FAULT IN 57 OUR STARS KE DALAM BAHASA MELAYU Ezna Syaqira Zakaria & Rokiah Awang

9. PERSEPSI PELANCONG ASING TERHADAP KHIDMAT 64 INTERPRETASI WARISAN DALAM LAWATAN BERPANDU DI TAPAK WARISAN DUNIA UNESCO GEORGE TOWN, PULAU PINANG Noraini Ibrahim-González & Yew Jia Min

10. INTERPRETASI DIALOG ANTARA AGAMA: KAJIAN DALAM 71 KALANGAN SAUDARA BARU CINA Azarudin Awang & Azman Che Mat

11. PRINSIP PENTERJEMAHAN CHINA DALAM TEKS FALSAFAH 79 KONFUCIUS Edwin Teh Joo Haw & Goh Sang Seong

12. MAKNA KONTEKS DALAM PENTERJEMAHAN KONSEP ‘REN’ 84 DALAM MENCIUS Seow Jia Man & Goh Sang Seong

13. STRATEGI TERJEMAHAN ILUSTRASI BAGI UNSUR BUDAYA 92 DALAM ENSIKLOPEDIA BAHASA CHINA-BAHASA MELAYU Cheah Poh Ying, Elaine Ying Chew Lin & Goh Sang Seong

14. ANALISIS FUNGSI DAN KAEDAH PENTERJEMAHAN ‘YUQI ZHUCI 102 TIPIKAL’ DALAM DALAM HUJAN RENYAI Jennica Chin & Goh Sang Seong

15. TINJAUAN AWAL PENTERJEMAHAN WACANA DIALOG 108 DALAM TERJEMAHAN HIKAYAT TIGA NEGARA Oo Jiu Bell & Goh Sang Seong

16. CABARAN DALAM AMALI PENTERJEMAHAN TEKS UNDANG- 116 UNDANG Anis Shahirah Abdul Sukur

17. TERJEMAHAN KARYA BERBAHASA ARAB DALAM KALANGAN 123 PENDIDIK Azman Che Mat, Ahmad Fakrulazizi Abu Bakar & Azarudin Awang

18. ANALISIS TERJEMAHAN ELEMEN VERBAL TEKS PELANCONGAN 131 MALAYSIA TERPILIH KE DALAM BAHASA ARAB Nur Syafiqah Md Thair & Idris Mansor v

19. PENGARUH IDEOLOGI DALAM TERJEMAHAN AL-QUR’AN DI 140 MALAYSIA Kasyfullah Abd Kadir & Idris Mansor

20. TERJEMAHAN NAMA TUMBUH-TUMBUHAN PERUBATAN DALAM 147 KITAB AL-QANUN FI AL-TIBB DARIPADA BAHASA ARAB KE BAHASA MELAYU: KAEDAH, MASALAH, DAN PENYELESAIAN Mohd Hilmi b. Abdullah, Ab. Halim b. Mohamad, Mohammad Sidik b. Ariffin & Zarima bt. Mohd. Zakaria

21. PEMBENTUKAN ISTILAH NAHU GENERATIF BAHASA MELAYU 157 Radiah Yusoff & Solakhiah Januri

22. ANALISIS STILISTIK DALAM PENTERJEMAHAN SULA DARIPADA 165 BAHASA INGGERIS KEPADA BAHASA MELAYU Nor Idatul Akmar Zulkipli & Wan Rose Eliza Abdul Rahman

23. ANALISIS PEMINDAHAN MENTIFAKS MORAL DALAM 173 TERJEMAHAN ACT LIKE A LADY, THINK LIKE A MAN KE DALAM BAHASA MELAYU Afizatul Khotimah binti Abu Bakar & Goh Sang Seong

24. PENTERJEMAHAN ISTILAH SAINS DALAM TEKS AKADEMIK 179 Puteri Nurul Sofea Adlin Azam & Rokiah Awang

25. DETECTION OF TRANSLATION ERROR DURING COGNITIVE 186 DEBRIEFING AND EXPLORATORY FACTOR ANALYSIS OF SUBJECTIVE EXPERIENCE EXERCISE SCALE (SEES) TRANSLATION PROCESS Nur-Hasanah Ruslan, Siti Munira Yasin, Nooni Ezdiani Yasin & Rokiah Awang

26. TRANSLATION PHENOMENON OF PENANG STREET FOOD NAME 194 Chee Zia Mun & Ang Lay Hoon

27. EXPLICITATION IN THE TRANSLATION INTO MALAY OF ARABIC 201 TECHNICAL CULTURE Idris Mansor

28. POTENTIAL CHALLENGES IN TRANSLATING UNWELCOMED 211 JEWISH ELEMENTS INTO MALAY Ahmad Safwan Mod Shuhaimi & Idris Mansor

29. TARGETING DIFFERENT AUDIENCE IN AUDIOVISUAL 218 TRANSLATION: A CASE STUDY IN MALAYSIAN CONTEXT Wan Nur Bazlaa Wan Salim & Leelany Ayob

30. THE TRANSLATION PROFESSION IN MALAYSIA 224 Kang Myoung Sook

31. A QUALITATIVE STUDY OF TRANSLATION USE FOR STUDENTS OF 234 GERMAN LANGUAGE Bong Tze Ying & Ang Lay Hoon

vii

PRAKATA

Pengajian Penterjemahan sebagai satu disiplin akademik yang tersendiri semakin mendapat tempat di arena global. Di Malaysia, hal ini juga dapat dilihat melalui penawaran kursus dan program terjemahan dan interpretasi di beberapa institusi pengajian tinggi dan organisasi. Semua kursus dan program ini dibentuk secara berasingan oleh institusi dan organisasi yang berkaitan dan mempunyai fokus yang tersendiri. Walau bagaimanapun, yang menjadi fokus utama dalam semua kursus dan program ini ialah pengajaran dan pembelajaran terjemahan dan interpretasi. Dalam usaha untuk meningkatkan kualiti pengajaran dan pembelajaran terjemahan dan interpretasi di Malaysia, perlunya usaha untuk membincangkan dan mendokumentasikan pendekatan yang digunakan, terutamanya untuk tujuan pertukaran maklumat dan penambahbaikan. Perbincangan seperti ini juga dapat mencetuskan idea baharu yang dapat diterapkan dalam pengajaran dan pembelajaran terjemahan dan interpretasi di Malaysia.

Seminar Terjemahan dan Intepretasi Kebangsaan 2016 yang dianjurkan oleh Unit Penyelidikan Terjemahan dan Interpretasi (UniTI), Pusat Pengajian Ilmu Kemanusiaan, Universiti Sains Malaysia, pada 15-16 Oktober 2016 berhasrat untuk mengumpulkan para akademik dan penggiat dalam bidang terjemahan dan interpretasi. Seminar ini bertujuan untuk: a) meneroka dan membincangkan pendekatan yang digunakan dalam pengajaran terjemahan dan interpretasi dalam konteks yang berbeza; b) membuka ruang untuk para pelatih bidang terjemahan dan interpretasi untuk bertukar pendapat dan pengalaman tentang tatacara pengajaran terjemahan dan interpretasi; c) memberi para pengkaji peluang untuk membincangkan pendekatan alternatif dalam pengajaran terjemahan dan interpretasi; d) mengeratkan dan memperkukuh kerjasama dalam kalangan tenaga pengajar dalam bidang terjemahan dan interpretasi di Malaysia; e) membentuk jalinan antara institusi dan organisasi yang terlibat dalam pengajaran dan pembelajaran terjemahan dan interpretasi; f) meningkatkan imej penterjemahan dan interpretasi sebagai satu disiplin pengajian yang khusus di Malaysia.

Hasil perbincangan dan pertukaran idea di seminar ini diharapkan dapat menyumbang ke arah peningkatan kualiti pengajaran dan pembelajaran terjemahan dan interpretasi di Malaysia.

Editor 1

KURIKULUM KURSUS TERJEMAHAN DI UNIVERSITI TEKNOLOGI MARA: SATU PENILAIAN SEMULA

Norhazlina Husin Universiti Teknologi MARA, Shah Alam, Selangor [email protected]

ABSTRAK

Pengajaran kursus terjemahan di Universiti Teknologi MARA (UiTM) telah lama dijalankan sebagai kursus universiti yang ditawarkan kepada beberapa buah fakulti bagi program Ijazah Sarjana Muda dan Diploma. Sejak tahun 2006, terjemahan mula ditawarkan sebagai kursus wajib bagi Program Ijazah Sarjana Muda Bahasa Melayu Komunikasi Profesional (BMKP). Pengajaran kursus terjemahan sebagai kursus universiti dan kursus wajib pastinya mempunyai perbezaan antara satu sama lain memandangkan kedua-duanya diajarkan sebagai kursus yang berbeza. Silabus antara keduanya harus lebih dibezakan memandangkan bukan hanya unit kreditnya berbeza malahan latar belakang program juga berbeza. Nemun begitu, penelitian yang dilakukan menunjukkan bahawa kedua-duanya hampir 100% sama. Sehubungan itu, penilaian semula terhadap kurikulum kursus terjemahan sebagai dua kursus yang berbeza perlu dilakukan bagi memastikan silabus yang sedia ada dikemas kini agar selaras dengan objektif penawarannya dan sealiran dengan keperluan dan kehendak semasa. Beberapa aspek perlu dinilai semula dan dikemas kini agar penawarannya memberi impak yang lebih jelas kepada para pelajar. Kertas kerja ini membicarakan silabus kursus terjemahan sebagai kursus utama dan kursus terjemahan sebagai kursus universiti yang ditawarkan di UiTM. Perbincangan tertumpu kepada struktur kursus terjemahan yang ditawarkan kepada pelajar Program Diploma Komunikasi Massa, Ijazah Sarjana Muda (Kepujian) Komunikasi Massa, Ijazah Sarjana Muda (Kepujian) Undang-undang dan Ijazah Sarjana Muda Bahasa Melayu Komunikasi Profesional.

Kata kunci: kursus terjemahan; kurikulum; penilaian; kursus universiti; kursus teras

PENGENALAN

Pengajaran terjemahan sebagai satu kursus telah lama dijalankan di Universiti Teknologi MARA (UiTM). Kursus terjemahan di UiTM ditawarkan sebagai dua kursus yang berbeza iaitu kursus universiti dan kursus wajib. Kursus ini ditawarkan oleh Akademi Pengajian Bahasa (APB) UiTM. Kursus terjemahan sebagai kursus wajib ditawarkan khusus kepada pelajar dari APB manakala kursus terjemahan sebagai kursus universiti pula ditawarkan kepada pelajar-pelajar dari fakulti lain. Penawaran kursus terjemahan sebagai kursus universiti dan kursus wajib sebaiknya berbeza antara satu sama lain memandangkan keperluan kurikulumnya berbeza. Namun penelitian dan semakan yang dilakukan menunjukkan bahawa tiada perbezaan ketara antara keduanya sedangkan jika diteliti, jumlah jam kredit dan latar belakang program pelajar adalah berbeza. Penilaian semula kurikulum kursus terjemahan perlu dilakukan agar penawaran kursus ini relevan dan menepati matlamatanya.

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

Kertas kerja ini ditulis bagi membicarakan tentang penilaian semula kurikulum terjemahan di UiTM berdasarkan penawarannya sebagai kursus wajib dan kursus universiti.

PENGAJARAN KURSUS TERJEMAHAN DI UNIVERSTI TEKNOLOGI MARA

Pada awalnya, penawaran kursus terjemahan di UiTM hanya melibatkan pelajar program sijil dan diploma. Pada peringkat sijil, kursus terjemahan ditawarkan sebagai sebahagian daripada Sijil Kemahiran Mengajar (SKM). SKM ditawarkan kepada individu yang telah lama berkhidmat dalam industri dan berminat untuk menjadi tenaga pengajar secara tetap di UiTM. Penawaran kursus terjemahan kemudiannya dikembangkan kepada pelajar peringkat Ijazah Sarjana Muda bagi pelajar-pelajar dari Fakulti Sains Komputer dan Matematik (FSKM), Fakulti Undang-undang (FUU) serta Fakulti Komunikasi dan Pengajian Media (FKPM). Kursus terjemahan di UiTM kini ditawarkan sebagai kursus universiti kepada pelajar FPKM bagi program Diploma Komunikasi Massa, Ijazah Sarjana Muda (Kepujian) Komunikasi dan kepada pelajar FUU bagi Ijazah Sarjana Muda (Kepujian) Undang-undang. Bagi FUU, terjemahan ditawarkan dengan menggunakan kod BMU556 (Bahasa Melayu Undang-undang II). Walaupun nama kursus ini Bahasa Melayu Undang-undang II, silabusnya adalah silabus bagi kursus terjemahan. Kursus BMU556 adalah kursus bahasa Melayu kedua yang diajar dalam bahasa Melayu. Kursus pertama adalah BMU533 (Bahasa Melayu Undang-undang I). Kursus ini lebih memfokus kepada penggunaan bahasa Melayu berdasarkan laras undang-undang. Berbeza dengan penawaran kursus ini di FUU, kursus terjemahan di FPKM dahulunya diajar selepas kursus Bahasa Melayu Komunikasi. Namun kini, hanya kursus terjemahan sahaja ditawarkan kepada pelajar FPKM. Di FPKM, kursus ini diberi kod BBM321 (Pengantar Prinsip Penterjemahan) bagi program diploma manakala BBM422 (Prinsi-prinsip Penterjemahan) bagi program ijazah sarjana muda. Kursus terjemahan tidak lagi ditawarkan kepada pelajar FSKM. Bermula tahun 2006, kursus terjemahan ditawarkan sebagai kursus wajib kepada pelajar program Ijazah Sarjana Muda (Kepujian) Bahasa Melayu Komunikasi Profesional (BMKP). Kursus ini wajib diambil oleh semua pelajar program BMKP tidak kiralah sama ada memilih jurusan perniagaan atau bahasa Melayu sebagai pilihan elektif. Sama ada ditawarkan sebagai kursus universiti atau kursus wajib, kursus terjemahan di UiTM secara umumnya difokuskan kepada teori dan amali terjemahan. Penelitian terhadap silabus dan kurikulum kesemua kod kursus terjemahan di UiTM mendapati bahawa sebahagian besar isi kandungannya adalah sama. Yang jelas membezakannya adalah jumlah jam kredit dan dan fakulti yang ditawarkan kursus ini.

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

Jadual 1: Perbandingan Silabus Kursus Terjemahan di UiTM

BMU556 BBM321/BBM422 BMP532 2 jam kredit 3 jam kredit 4 jam kredit Fakulti: FUU Fakulti: FPKM Fakulti: APB Semester: 5 Semester: 2 Semester: 3 Status: Kursus Universiti Status: Kursus Universiti Status: Kursus Wajib Tajuk pengajaran: Tajuk pengajaran: Tajuk pengajaran:

1. Pengenalan 1. Pengenalan 1. Pengenalan 2. Persediaan untuk Menjadi 2. Persediaan untuk Menjadi 2. Persediaan untuk Menjadi Penterjemah Penterjemah Penterjemah 3. Prinsip-prinsip dan 3. Prinsip-prinsip dan 3. Prinsip-prinsip dan Pendekatan Pendekatan Pendekatan Penterjemahan Penterjemahan Penterjemahan 4. Proses Menterjemah 4. Proses Menterjemah 4. Proses Menterjemah 5. Kaedah-kaedah 5. Kaedah-kaedah 5. Kaedah-kaedah Menterjemah Menterjemah Menterjemah 6. Kelainan Bahasa Inggeris 6. Kelainan Bahasa Inggeris 6. Semantik dan dan Bahasa Melayu *** dan Bahasa Melayu *** Terjemahan 7. Semantik dan 7. Semantik dan 7. Peristilahan dalam Terjemahan Terjemahan Penterjemahan 8. Peristilahan dalam 8. Peristilahan dalam 8. Budaya: Masalah dan Penterjemahan Penterjemahan Kaedah Menterjemah 9. Budaya: Masalah dan 9. Budaya: Masalah dan 9. Pertimbangan Genre Kaedah Menterjemah Kaedah Menterjemah 10. Pertimbangan Genre 10. Pertimbangan Genre

Penilaian: Penilaian: Penilaian: 60% Kerja Kursus 60% Kerja Kursus 60% Kerja Kursus 40% Peperiksaan Akhir 40% Peperiksaan Akhir 40% Peperiksaan Akhir

Peperiksaan Akhir: 2 jam Peperiksaan Akhir: 2 jam Peperiksaan Akhir: 3 jam

Jadual 1 menunjukkan perbandingan silabus kursus terjemahan di UiTM sebagai kursus university dan kursus wajib. Jika diteliti, tajuk pengajaran bagi tiga kod kursus terjemahan iaitu BMU556, BBM321 dan BBM422 jelas adalah sama. Manakala bagi kod kursus BMP532 pula hanya lapan tajuk sahaja. Kursus yang bertanda *** (Kelainan Bahasa Inggeris dan Bahasa Melayu) tidak diajar dalam BMP532 memandangkan pelajar-pelajar ini telah mengikuti kursus Analisis Kontrastif pada semester 2. Tajuk ini hanya diajar selama dua jam dalam kelas bagi kod BMU556 manakala tiga jam bagi BBM321 dan BBM422. Penilaian kursus bagi keempat-empat kod kursus ini pula sama antara satu sama lain iaitu 60% penilaian berterusan dan 40% peperiksaan akhir. Bagi kod BMU556, BBM321 dan BBM422, kelihatannya tiada perbezaan yang ketara antara ketiga-tiganya melainkan jam kreditnya sahaja yang berbeza. Kursus 2 jam kredit, 3 jam kredit dan 4 jam kredit hanya dibezakan dengan tempoh pengajaran, teks yang digunakan, soalan

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

peperiksaan akhir dan tempoh peperiksaan akhir. Tempoh pengajaran dua jam bagi kod kursus BMU556 tidak membenarkan pensyarah mengajar terlalu banyak berbanding kod kursus BBM321, BBM422 dan BMP532. Walaupun begitu, terdapat sedikit perbezaan dalam format kertas soalan peperiksaan akhir sebagaimana berikut:

Jadual 2: Perbandingan Format Soalan Peperiksaan Akhir Kursus Terjemahan di UiTM

BMU556 BBM321/BBM422 BMP532 Bahagian A: Bahagian A: Bahagian A: Terjemahan Istilah Terjemahan Istilah Soalan teori (2 soalan)

Bahagian B: Bahagian B: Bahagian B: Terjemahan ayat Terjemahan petikan BI Terjemahan petikan BI (tiga ayat) (200 patah perkataan) (250 patah perkataan)

Bahagian C: Bahagian C: Bahagian C: Terjemahan petikan BI Terjemahan petikan BM Terjemahan petikan BI (200 patah perkataan) (200 patah perkataan) (250 patah perkataan)

Bahagian D: Terjemahan petikan BM (200 patah perkataan)

Jika diteliti, format soalan peperiksaan akhir bagi berbeza antara setiap kod. Bagi BMU556, temph menjawab soalan adalah dua jam dan pelajar perlu menjawab empat bahagian soalan. Tempoh masa yang sama juga diberikan kepada pelajar yang mendaftar BBM321 dan BBM422. Namun format soalannya berbeza daripada BMU556. Pelajar perlu menjawab tiga bahagian soalan dalam tempoh masa yang sama. Bagi ketiga-tiga kod, tiada soalan teori dalam kertas soalan peperiksaan akhir. Pelajar perlu menterjemah istilah, ayat dan petikan yang panjangnya 200 patah perkataan. Jia dilihat dari sudut keseimbangan, dapat dikatakan bahawa tempoh masa bagi kod BMU556 sebenarnya lebih suntuk berbanding BBM321 dan BBM422. Pelajar yang menduduki peperiksaan akhir bagi kod BBM321 dan BBM422 tidak perlu menterjemah ayat pendek tetapi hanya perlu menterjemah istilah dan petikan yang diberikan. Tidak keterlaluan jika dikatakan bahawa pelajar yang menduduki peperiksaan BBM321 dan BBM422 mempunyai peruntukan masa yang lebih banyak berbanding kod kursus BMU556. Jika dibandingkan dengan kod kursus BMP532, pelajar diberikan 3 jam untuk menjawab semua soalan yang merangkumi soalan teori dan terjemahan petikan. Tempoh masa ini dapat dikatakan bersesuaian dengan pecahan soalan dan secara tidak langsung dapat memberikan pelajar masa yang mencukupi untuk selesai menjawab soalan.

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

PENILAIAN SEMULA

Penilaian semula kursus terjemahan yang ditawarkan mendapati bahawa kursus terjemahan sebagai kursus wajib perlu dibezakan dengan kursus terjemahan sebagai kursus universiti. Perbezaan ini bukan hanya meliputi unit kredit semata-mata. Tajuk pengajaran juga perlu dikemas kini. Beberapa tajuk baru seharusnya dimuatkan dalam silabus agar selaras dengan keperluan dan kehendak penawaran kursus. Setiap kursus mempunyai hasil pembelajaran yang tersendiri yang secara tidak langsung dapat memberi gambaran tentang tajuk pengajaran. Hasil pembelajaran kursus yang sedia ada bagi setiap kod kursus adalah:

Jadual 3: Hasil Pembelajaran Kursus bagi Kursus Terjemahan di UiTM

Kod Kursus Hasil Pembelajaran Kursus BMU556 1. memahami kepentingan dan keperluan terjemahan dalam bidang undang-undang dan mengetahui teori terjemahan 2. menterjemah bahan-bahan umum daripada bahasa Inggeris ke bahasa Melayu dan bahasa Melayu ke bahasa Inggeris 3. menterjemah teks bidang undang-undang daripada bahasa Inggeris ke bahasa Melayu dan daripada bahasa Melayu ke bahasa Inggeris 4. menilai hasil terjemahan dari aspek kesesuaian dan ketepatan

BBM321/BBM422 1. mengetahui konsep, prinsip, kaedah dan teori asas terjemahan 2. mengenal pasti teori dan kaedah yang bersesuaian mengikut jenis teks dan bidang 3. menterjemah teks umum dan khusus daripada bahasa Inggeris ke bahasa Melayu dan akasnya 4. menghubungkaitkan kemahiran menterjemah dengan keperluan semasa

BMP532 1. mengetahui teori, prinsip, proses dan kaedah menterjemah 2. menterjemah teks pelbagai genre daripada bahasa lain ke bahasa Melayu dan daripada bahasa Melayu ke bahasa lain 3. menilai hasil terjemahan dari aspek kesesuaian dan ketepatan 4. menghubungkaitkan kemahiran terjemahan dalam konteks yang berkaitan.

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

Jadual 4: Hasil Pembelajaran Kursus bagi Kursus Terjemahan di UiTM Setelah Dinilai Semula

Kod Kursus Hasil Pembelajaran Kursus BMU556 1. menerangkan kepentingan, keperluan dan teori terjemahan dalam bidang undang-undang 2. menterjemahkan teks umum dan teks laras undang-undang dari bahasa Inggeris ke bahasa Melayu dan dari bahasa Melayu ke bahasa Inggeris 3. menghubungkaitkan kemahiran menterjemah teks undang-undang berdasarkan kperluan semasa untuk pembelajaran sepanjang hayat

BBM321/BBM422 1. menerangkan teori, konsep, prinsip, proses dan kaedah dalam terjemahan 2. menterjemah teks umum dan khusus dari bahasa Melayu ke bahasa Inggeris dan dari bahasa Inggeris ke bahasa Melayu 3. menilai hasil terjemahan dari aspek kesesuaian dan ketepatan

BMP532 1. menerangkan teori, konsep, prinsip, proses dan kaedah dalam terjemahan 2. menterjemah teks pelbagai genre dari bahasa lain ke bahasa Melayu dan dari bahasa Melayu ke bahasa Inggeris 3. menganalisis hasil terjemahan dari aspek penggunaan dan kesesuaian padanan berdasarkan konteks 4. menghubungkaitkan kemahiran terjemahan dalam konteks yang berkaitan

Empat hasil pembelajaran kursus yang terkandung dalam maklumat kursus sedia ada akan dijadikan tiga sahaja memandangkan hasil pembelajaran kursus yang sedia ada boleh digabungkan kerana focus dan matlamatnya jelas sama. Hasil pembelajaran kursus bagi kod kursus BMU556, BBM321 dan BBM422 yang baru telah dibentangkan untuk semakan dan telah diluluskan. Sehingga kertas kerja ini ditulis, hasil pembelajaran kursus untuk BMP532 pula bakal dibentangkan untuk semakan. Penilaian semula juga merangkumi tajuk pengajaran yang sesuai yang perlu dikemas kini agar pengajarannya relevan dengan hasil pembelajaran kursus yang dicadangkan. Tajuk yang melibatkan teori secara mendalam dan terlalu banyak dilihat sebagai kurang relevan kerana pelajar juga perlu mendapatkan kemahiran untuk menterjemah dan diberikan masa yang mencukupi untuk amali terjemahan. Buat masa ini, amali terjemahan hanya diperuntukkan 2 jam (dalam kelas) sahaja. Pelajar perlu mengambil inisiatif sendiri untuk menterjemah. Sehubungan itu, tajuk yang berkaitan dengan proses terjemahan secara keseluruhannya perlu dibincangkan. Ia termasuklah proses memilih teks sumber, melantik penterjemah, proses sebelum menterjemah dan selepas menterjemah. Terjemahan sebagai satu profesion juga boleh dibincangkan. Hal ini kerana terjemahan adalah satu bentuk tugasan (Nord, 1997). Sebagai satu bentuk tugasan, terjemahan juga melibatkan banyak proses dan banyak pihak (Norhazlina Husin, 2015). Penterjemah tidak memulakan tugasan terjemahan dengan sendirinya tanpa ada sebarang motif

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

atau tujuan. Apatah lagi terjemahan juga dilihat sebagai satu aktiviti yang bertujuan (Vermeer, 1989/2000). Tajuk-tajuk seperti Prinsip-prinsip dan Pendekatan Penterjemahan hanya menyentuh isu- isu yang berkaitan sahaja. Ini penting agar pelajar tidak terlalu dibebankan dengan teori yang pada akhirnya tidak benar-benar difahami oleh pelajar memandangkan kursus ini hanyalah satu kursus terjemahan dan ia tidak mempunyai sebarang kursus sambungan aau lanjutan. Tajuk seperti Proses Terjemahan seharusnya perlu diperkemaskan kerana terjemahan bukanlah satu proses yang hanya menganalisis, menterjemah dan menyemak semula semata- mata. Begitu juga dengan kaedah terjemahan. Teks yang berbeza memerlukan kaedah terjemahan yang berbeza. Semua jenis teks dan terjemahan tidak seharusnya tertakluk kepada satu teori atau kaedah semata-mata. Begitu juga dengan tajuk seperti Pertimangan Genre perlu difikirkan semula pembahagiannya. Tajuk-tajuk sebegini perlu dikemas kini agar kursus ini lebih realistik dan bersesuaian dengan situasi sebenar dunia terjemahan. Format soalan peperiksaan akhir juga perlu disemak dan dinilai semula terutamanya bagi kursus universiti(BMU556 dan BBM321/BBM422).

KESIMPULAN

Penilaian semula silabus kursus terjemahan di UiTM perlu dibuat agar penawarannya lebih relevan dengan keperluan, kehendak, matlamat kursus ini ditawarkan dan hasil pembelajaran kursus. Meskipun jumlah jam kredit tidak dapat diubah memandangkan ia telah dikira dalam pelan pengajian bagi setiap program, ia bukanlah satu halangan untuk silabus kursus ini dikemas kini agar ia bersesuaian dengan realiti dunia terjemahan.

RUJUKAN

Gouadec, D. (2015). Penterjemahan sebagai Kerjaya (Translation as a Profesion). Haslina Haroon (penterjemah). Kuala Lumpur: Institut Terjemahan& Buku Malaysia.

Nord, C. (1997). Translating as a Purposeful Activity: Funcionalist Approaches Explained. Manchester: St. Jerome Publishing.

Norhazlina Husin. (2015). Strategi Penterjemahan Elemen Budaya Bukan Materia dalam Teks Bukan Fiksyen (The World is Flat: A Brief History of the Globalized World in the Twenty-First Century). Unpublished Ph.D. thesis, Universiti Sains Malaysia, Pulau Pinang, Malaysia.

Vermeer, H.J. (1989/2000). Skopos and Commission in Transational Action. (Chesterman, A, penterjemah). Dalam Venuti, L. (2000). The Translation Studies Reader. London and New York: Routledge.

Zabalbescoa, P. (1998). From Techniques to Types of Solutions. Dalam Beeby, A, Ensinger, D & Presas, M. (editor). (1998). Investigating Translation. (pp. 117-128). Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins Publishing Company,

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

STRATEGI ITBM BAGI MENYEBAR LUAS PELATIHAN TERJEMAHAN DAN BAHASA DALAM SEKTOR AWAM DAN SWASTA

Nor Idatul Akmar Zulkipli Bahagian Latihan & Kejurubahasaan Institut Terjemahan & Buku Malaysia (ITBM) [email protected]

ABSTRAK

Seiring dengan usahanya untuk menterjemahkan karya antarabangsa dan mengantarabangsakan karya tempatan, isu berkaitan pemindahan bahasa dan pelatihan pakar bidang menjadi cabaran utama ITBM. Sebagai sebuah lead agency, ITBM berperanan untuk membangunkan kepakaran sumber insan – penterjemah kerana sumber insan ini merupakan individu profesional yang terlibat secara langsung dalam usaha ini. Bagi tujuan itu, ITBM perlu memberikan pelatihan dan bimbingan terutamanya kepada penterjemah baharu selain penterjemah sedia ada, dengan menyalurkan ilmu dan pengetahuan berkaitan teori dan teknik terjemahan, ilmu berkaitan bahasa serta pendedahan tentang gaya dalaman organisasi supaya terjemahan yang dihasilkan berkualiti dan menepati standard ITBM selaku penerbit. Jika sebelum ini ITBM lebih memberikan tumpuan pelatihan kepada individu bebas, kini trend itu mulai mengalami anjakan kepada projek usaha sama dengan sektor awam dan swasta. Anjakan ini dilihat sebagai satu strategi yang dapat memberikan manfaat kepada kedua-dua pihak; pelatihan terjemahan kepada sektor berkenaan dan penerbitan buku bagi ITBM. Strategi ini diharapkan dapat melahirkan lebih ramai penterjemah pakar bidang di samping memperbanyak bahan bacaan ilmiah dan seterusnya menyumbang kepada perkembangan industri terjemahan dan perbukuan negara.

Kata kunci: pengajaran; latihan; penterjemahan; korporat

PENGENALAN

Sejak penubuhannya pada 1993, ITBM begitu giat mencari dan mengenal pasti guna tenaga baharu selaras dengan visinya untuk membangunkan modal insan dalam bidang penterjemahan. Sebagai pemain utama bidang terjemahan, ITBM kini terus mengorak langkah bagi melestarikan aktiviti penterjemahan di Malaysia untuk memperkaya dan memperkasa kepustakaan berbahasa Melayu sebagai wahana pemikiran bangsa Malaysia meliputi aspek budaya, sains dan teknologi melalui terjemahan dan penerbitan buku. Sepanjang Januari hingga Ogos 2016, sebanyak 24 buah kursus/latihan telah berjaya dilaksanakan dan diuruskan oleh Bahagian Latihan dan Kejurubahasaan (BLK) dengan penyertaan seramai 547 peserta. Secara logiknya, penganjuran kursus dan latihan adalah amat penting bagi ITBM mengenal pasti dan seterusnya membimbing guna tenaga baharu untuk mencapai petunjuk prestasi organisasi. Jika tahun lalu, ITBM telah berjaya menterjemahkan sebanyak 350 judul buku, kini ITBM meletakkan sasaran untuk mengatasi angka tersebut pada tahun ini.

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

STRATEGI ITBM DALAM PELATIHAN PENTERJEMAH DENGAN SASARAN PENERBITAN BUKU

Seperti yang telah dibentangkan dalam dalam Kertas Dasar ITBM oleh Pengarah Urusan sewaktu Persidangan Penterjemahan Antarabangsa (PPA-15) yang lalu, ITBM akan terus menggiatkan usaha sama untuk menerbitkan buku bersama-sama dengan sektor awam dan swasta. Pada tahun ini, kolaborasi itu dilihat mengalami anjakan kerana bersifat serampang tiga mata dengan memberikan tumpuan kepada tiga mandala utama: pelatihan, penterjemahan dan penerbitan buku. Bagi merealisasikan kolaborasi ini, ITBM selaku pembekal latihan dan penerbit telah mengendalikan program dengan beberapa institusi/organisasi terpilih, berorientasikan mandala utama di atas. Trend usaha sama penerbitan pada tahun ini adalah berfokus kepada bahan bacaan pendidikan tinggi demi memenuhi keperluan semasa dalam menambah khazanah ilmu berbahasa Melayu. Pada asasnya, objektif pengendalian latihan dan kursus ini bertujuan melengkapkan peserta dengan ilmu terjemahan dan bahasa selain mendedahkan mereka dengan gaya penterjemahan dalaman ITBM. Pelbagai kaedah andragogi telah diterapkan semasa latihan dan kursus bagi menghasilkan proses pengajaran dan pembelajaran berkesan. Setiap program usaha sama antara ITBM dan organisasi terpilih ini dilaksanakan dalam empat peringkat. Peringkat pertama ialah kuliah berkenaan teori yang mengambil masa selama 18 jam. Sewaktu kuliah, peserta didedahkan dengan pelbagai pedoman dan teori terjemahan penting seperti pendekatan, strategi, teknik dan prosedur, jenis makna, laras dan peristilahan. Lazimnya, bahan-bahan pengajaran dan pembelajaran untuk bengkel usaha sama ini adalah dengan berpandukan teks sumber itu sendiri. Peringkat kedua pula ialah Sesi Agihan Bahan kepada para peserta. Sesi ini dikendalikan oleh seorang Pengurus Projek yang dilantik daripada Bahagian Terjemahan Buku (BTB) ITBM. Pengurus ini bertanggungjawab dalam mengagihkan pecahan bab kepada para peserta dan kemudiannya melakukan susulan dengan menyemak perkembangan terjemahan peserta secara berkala. Peringkat ketiga dan seterusnya pula ialah Aktiviti Menterjemah bahan agihan/teks sumber dengan bimbingan dan tunjuk ajar oleh tenaga pengajar dan pemudah cara yang dilantik oleh ITBM. Kesemua buku atau bahan yang diagihkan di dalam program/kursus/bengkel telah pun mendapat hak cipta sepenuhnya daripada penerbit asal. Sepanjang Januari hingga Ogos 2016, terdapat empat institusi telah bekerjasama dengan ITBM yang menyasarkan pelatihan, penterjemahan dan penerbitan buku iaitu (i) Majlis Buku Kebangsaan Malaysia (MBKM), (ii) Universiti Pendidikan Sultan Idris (UPSI), (iii) Universiti Sains Islam Malaysia (USIM) dan (iv) Cyberjaya University College of Medical and Science (CUCMS). Matlamat utama usaha sama ini adalah untuk menerbitkan karya terjemahan pendidikan tinggi yang kelak menjadi pemangkin kepada para peserta untuk menjadi penterjemah pakar bidang. Hal ini kerana, gabungan sinergi ini dilihat mampu membuka peluang dan jalan kepada para peserta terutamanya pensyarah universiti atau ahli profesional yang memiliki kepakaran dalam bidang-bidang tertentu seperti perubatan dan teknikal untuk menjadi penterjemah separuh masa.

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

[i] Majlis Buku Kebangsaan Malaysia (MBKM)

Usaha sama ITBM dan MBKM telah bermula dengan penganjuran Program Latihan dan Penterjemahan untuk Guru Malaysia sejak 2012. Pada 2016, seramai 20 orang peserta dalam kalangan guru telah dipilih untuk menjayakan program ini. Bagi menyertai program ini, bakal peserta perlu menjalani ujian saringan iaitu Ujian Penilaian Kecekapan Terjemahan yang dikendalikan oleh Bahagian Hal Ehwal Penterjemah (BHEP) ITBM. Program latihan ini adalah terbuka kepada semua guru KPM di seluruh Malaysia. Seterusnya, peserta yang lulus ujian penilaian diwajibkan mengikuti tiga bengkel pelatihan–Siri I, Siri II dan Siri III yang setiap satunya mengambil masa selama 4 hari iaitu dari Khamis hingga Ahad, bermula seawal 8.30 pagi hingga 10.30 malam. Siri I telah berjaya dilaksanakan pada 14 hingga 17 April 2016 manakala Siri II pula telah dilaksanakan pada 19 hingga 22 Mei 2016. Kesemua siri program ini bertempat di Institut Integriti Malaysia (IIM). Berdasarkan borang profil yang diisikan oleh peserta, kelompok guru ini ialah lulusan siswazah (Ijazah Sarjana dan Sarjana Muda) yang sebahagian besarnya mengkhusus dalam linguistik dan bahasa. Sebanyak 16 judul buku telah diagihkan untuk diterjemahkan oleh setiap peserta bagi tujuan penerbitan. Buku-buku tersebut ialah:

Bil. Tajuk Buku Siri Bidang 1 How to Write Your Best Story Ever! In Spectacular Cross- Kreatif Section 2 Egypt: The Spectacular Cross-Section In Spectacular Cross- Sains Sosial Section 3 Rome: The Spectacular Cross-Section In Spectacular Cross- Sains Sosial Section 4 Greece: The Spectacular Cross- In Spectacular Cross- Sains Sosial Section Section 5 Technology Feats & Failures Time for Kids Sains dan Teknologi 6 Engineering Feats & Failures Time for Kids Sains dan Teknologi 7 The Cutting Edge: Breakthrough in Time for Kids Sains dan Technology Teknologi 8 Mighty Micros: Little Things Big Time for Kids Sains dan Results Teknologi 9 Unforgettable Natural Disasters Time for Kids Sains dan Teknologi 10 Unforgettable Catastrophes Time for Kids Sains dan Teknologi 11 Unforgettable News Reports Time for Kids Umum 12 Physical Feats & Failures Time for Kids Umum 13 Saving the Environment Time for Kids Umum 14 From Rags to Riches Time for Kids Umum 15 Making Money Grow Time for Kids Umum 16 Where Does Money Go? Time for Kids Umum

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

Catatan: Semua buku di atas berada dalam fasa ‘siap diterjemah’ memandangkan penterjemah hanya diberikan tempoh maksimum selama dua bulan oleh Pengurus Projek untuk menyempurnakan terjemahan. Bengkel susulan iaitu Siri III (Bengkel Penyuntingan) dijadualkan berlangsung dari 18 hingga 21 Ogos 2016.

[ii] Universiti Pendidikan Sultan Idris (UPSI)

Program usaha sama pelatihan dan penerbitan antara ITBM dan UPSI telah diilhamkan oleh pihak Penerbit UPSI sendiri. Pihak Penerbit UPSI telah memilih sekumpulan para pensyarah dan kakitangan penerbitan yang berkelayakan dan berpengalaman dalam penterjemahan untuk mengikuti Kursus Penterjemahan Am (Intensif) yang dikelolakan oleh ITBM. Kursus ini dijalankan selama 10 hari iaitu dari 18 hingga 22 Januari & 15 hingga 19 Februari 2016 di Universiti Pendidikan Sultan Idris dengan penyertaan 17 orang peserta. Peserta kursus adalah terdiri daripada para pensyarah linguistik, bahasa, undang-undang dan sejarah. Program pelatihan ini disasarkan untuk mencari calon penterjemah yang sesuai bagi menterjemahkan tiga judul buku berikut:

Bil. Tajuk Buku Bidang 1. What Every Teacher Should Know - About Your Pendidikan First Year of Teaching: Guidelines for Success 2. Bridging the Gap between Theory and Practice in Pendidikan Educational Research 3. Doing Research (Pocket Study Skills) Pendidikan

Catatan: Ketiga-tiga buah buku sedang dalam proses terjemahan. Daripada 17 orang peserta bengkel, seramai enam orang penterjemah berkelayakan telah dipilih untuk menterjemahkan judul-judul tersebut. Bengkel susulan iaitu Bengkel Penyuntingan pula dijadualkan berlangsung pada Oktober 2016.

[iii] Universiti Sains Islam Malaysia (USIM)

Usaha sama ITBM dan USIM bermula setelah termeterainya MoU menerusi Projek Kerjasama Terjemahan & Penerbitan Koleksi Buku Ilmiah Pendidikan Tinggi dalam Bidang Perubatan & Kejururawatan pada 17 Mac 2016. Progam ini digerakkan oleh dana sebanyak RM500,000 yang disalurkan oleh Kementerian Pendidikan Tinggi (KPT) kepada pihak universiti. (http://news.usim.edu.my/berita-penyelidikan-penerbitan/item/752-penerbit-usim-tumpu-aspek- terjemahan-dan-pendigitalan-buku). Program pelatihan iaitu Bengkel Penterjemahan Am ITBM–USIM dianjurkan dalam dua sesi. Sesi pertama adalah pada 18 hingga 19 April 2016 manakala sesi kedua adalah pada 24 hingga 25 Mei 2016. Seramai 30 orang peserta yang terdiri daripada pakar perubatan dan pensyarah perubatan daripada Fakulti Perubatan dan Sains Kesihatan (FPSK) yang berkhidmat sama ada separuh atau sepenuh masa di USIM dipilih untuk menyertai Bengkel Penterjemahan Am untuk sesi pertama. Bengkel ini mempunyai dua matlamat utama iaitu (1) memberikan

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

pendedahan kepada para peserta tentang pendekatan, teknik dan strategi terjemahan serta bahasa kepada peserta, dan (2) membolehkan mereka melakukan terjemahan teks perubatan daripada bahasa Inggeris kepada bahasa Melayu kepada golongan pelajar khususnya dan golongan awam amnya. Sebahagian besar peserta memiliki Ijazah Kedoktoran, Ijazah Sarjana dan Ijazah Sarjana Muda dalam Perubatan manakala sebahagian kecil pula dalam Pergigian. Sesi kedua bengkel pula telah berjaya dilaksanakan pada 24 hingga 25 Mei 2016 dengan melibatkan seramai 30 orang peserta dalam kalangan para pensyarah daripada Fakulti Pengajian Bahasa Utama (FPBU). Berpandukan borang profil yang diisikan oleh peserta, sebahagian besar kumpulan peserta ini memiliki Ijazah Kedoktoran dan Ijazah Sarjana dalam linguistik dan bahasa. Kedua-dua sesi ini telah dijalankan di Bangunan Canselori, Universiti Sains Islam Malaysia (USIM), Nilai. Sebanyak tiga judul buku diterjemahkan oleh peserta bengkel menerusi program pelatihan ini. Buku-buku tersebut ialah:

Bil. Tajuk Buku Bidang 1. Traumatic Dental Injuries: A Manual, 3rd Edition Perubatan (Pergigian) 2. Oral Medicine and Pathology at A Glance Perubatan 3. Instant Clinical Pharmacology Perubatan (Farmakologi)

Catatan: Ketiga-tiga buah buku sedang dalam proses terjemahan. Seramai tujuh orang penterjemah daripada Fakulti Perubatan dan Sains Kesihatan (FPSK) telah dipilih untuk menterjemahkan judul-judul tersebut. Bengkel susulan siri ketiga iaitu Bengkel Penyuntingan (Berfokus) dijadualkan berlangsung pada Oktober 2016.

[iv] Cyberjaya University College of Medical and Science (CUCMS) Program usaha sama pelatihan dan penerbitan antara ITBM dan CUCMS telah diilhamkan oleh pihak Morne Gallery. Pihak CUCMS telah memilih sekumpulan pakar perubatan, pensyarah perubatan dan pensyarah bahasa yang berkelayakan dan berpengalaman dalam penterjemahan untuk mengikuti Bengkel Asas Penterjemahan Sains yang dianjurkan oleh ITBM. Bengkel ini dijalankan selama lima hari iaitu dari 27 Jun hingga 1 Julai 2016 di Cyberjaya University College of Medical and Science (CUCMS) dengan penyertaan 10 orang peserta. Program pelatihan ini pula disasarkan untuk mencari calon penterjemah yang sesuai bagi menterjemahkan sebuah judul berikut:

Bil. Tajuk Buku Bidang 1. Mind Over Mood Perubatan (Psikologi)

Catatan: Hak cipta buku telah diperoleh Bahagian Perancangan Judul & Hak Cipta ITBM pada 11 Ogos 2016 dan bengkel susulan dijadualkan pada September 2016. Oleh itu, Sesi Agihan Bahan dan proses terjemahan dijangkakan bermula pada awal September 2016.

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

KESIMPULAN

Aktiviti penterjemahan di Malaysia yang diterajui oleh ITBM diyakini dapat terus berkembang pesat dengan sokongan padu semua pihak. Program usaha sama yang berorientasikan tiga mandala utama iaitu pelatihan, penterjemahan dan penerbitan dilihat mampu mengukuhkan sinergi bahkan memberikan manfaat kepada kedua-dua pihak. Sebagai pemain dan pembekal utama industri, ITBM akan terus berganding bahu bersama-sama dengan pelbagai agensi/organisasi/institusi demi menyemarakkan lagi aktiviti penterjemahan dan penerbitan dalam negara. Diharapkan agar usaha sama ini kekal berterusan demi menjamin kelangsungan industri terjemahan dan perbukuan di Malaysia.

RUJUKAN

Laporan Tahunan ITBM 2015 & 2016

Mohd Khair bin Ngadiron, 2015. “Kertas Dasar: Sinergi Komuniti Terjemahan: Akademia, Industri dan Amalan Profesional: Sorotan Pengalaman ITBM”. Persidangan Penterjemahan Antarabangsa Ke-15, Kuala Lumpur, 25 – 28 Ogos 2015.

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

SUATU PENDEKATAN PEMODELAN TERJEMAHAN DENGAN SUMBER TERHAD BAGI PENTERJEMAHAN MESIN BERSTATISTIK

Tien-Ping Tan Universiti Sains Malaysia (USM), Pulau Pinang [email protected]

Yin-Lai Yeong Universiti Sains Malaysia (USM), Pulau Pinang. [email protected]

Bali Ranaivo-Malançon Universiti Malaysia Sarawak (UNIMAS), Sarawak [email protected]

ABSTRAK

Mesin penterjemahan statistik (MPS) ialah salah satu pendekatan yang paling banyak digunakan dalam penterjemahan automatik. Terdapat dua model utama yang diperlukan oleh mesin penterjemahan statistik, iaitu model terjemahan dan model bahasa. Korpus teks selari diperlukan untuk membina model terjemahan, manakala teks bahasa sasaran digunakan untuk membina model bahasa. Dalam kajian ini, kami menguji kualiti terjemahan yang dihasilkan oleh mesin terjemahan statistik dalam bidang sains komputer. Untuk tujuan membina model terjemahan, contoh-contoh ayat daripada kamus dwibahasa digunakan. Lebih daripada 124 ribu pasang ayat selari digunakan untuk tujuan ini. Untuk mendapatkan ayat-ayat selari daripada bidang khusus, kami telah membangunkan sebuah korpus teks selari Inggeris-Melayu yang terdiri daripada lebih 34 ribu pasang ayat selari daripada tesis-tesis Universiti Sains Malaysia. Teks selari yang diperolehi ini akan digunakan bersama-sama teks selari yang sedia ada untuk membangunkan model terjemahan. Untuk menguji kualiti mesin terjemahan statistik yang dibina, sebuah korpus teks selari dalam bidang sains komputer turut dihasilkan daripada soalan-soalan kertas peperiksaan Pusat Pengajian Sains Komputer, Universiti Sains Malaysia. Korpus teks selari untuk tujuan latihan model terjemahan adalah kecil, oleh itu banyak perbendaharaan kata yang mungkin wujud dalam ujian berkemungkinan tidak ada dalam korpus teks latihan. Kami cuba meningkatkan kualiti terjemahan MPS Inggeris-Melayu dalam bidang sains komputer dengan menambah perbendaharaan kata baru daripada kamus dwibahasa dan pensegmenan lema Inggeris ke dalam model terjemahan. Kajian kami menunjukkan bahawa gabungan pendekatan menggunakan kamus dwibahasa dan pensegmenan lema Inggeris dapat meningkatkan skor BLEU daripada 12.90 kepada 15.41.

Kata kunci: mesin penterjemahan statistik; korpus selari; Inggeris; Melayu

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

PENGENALAN

Mesin penterjemahan (MP) ialah satu proses untuk menterjemahkan teks daripada suatu bahasa sumber (contohnya Inggeris) kepada suatu bahasa sasaran (contohnya bahasa Melayu) dengan menggunakan perisian. Kematangan teknologi terjemahan membolehkan mesin penterjemahan kini digunakan oleh orang ramai, khususnya untuk berkomunikasi di antara mereka yang tidak mempunyai suatu bahasa pengantar yang sama. Banyak pilihan sistem yang ada pada orang ramai, antaranya ialah Google Translate, Bing Translation, Babel Fish Translate dan sebagainya. Walaupun pada masa ini kualiti terjemahan yang dihasilkan secara automatik ini masih jauh daripada apa yang dihasilkan oleh pakar penterjemah, namun mesin penterjemahan dapat memberikan suatu kemudahan terjemahan yang pantas dengan kos yang rendah kepada pengguna. Selain itu, kualiti penterjemahan juga semakin meningkat saban tahun. Pendekatan terjemahan mesin boleh dibahagikan kepada tiga jenis yang utama, iaitu penterjemahan mesin berstatistik, mesin penterjemahan berasaskan contoh (MPBC) dan mesin penterjemahan berasaskan rangkaian neural. Pendekatan-pendekatan ini adalah didorong data yang secara umumnya dan memerlukan suatu korpus teks selari yang mengandungi pasangan ayat dalam bahasa sumber dan bahasa sasaran yang banyak untuk membolehkannya membentuk peraturan-peraturan terjemahan. MPBC menterjemah berasaskan analogi. Diberi suatu ayat, MPBC akan mencari terjemahan yang sepadan dalam korpus teks selari (Somers et al., 1994). Penterjemahan berdasarkan rangkaian neural pula mempelajari corak-corak penterjemahan menggunakan rangkaian neural. Ingatan jangka pendek-panjang suatu jenis rangkaian neural perulangan (RNN) pada kebelakangan ini mendapat perhatian yang meluas. Walau bagaimanapun, kaedah ini pada masa kini memerlukan korpus yang besar untuk membina model yang baik. Mesin penterjemahan statistik (MPS) ialah salah satu pendekatan yang paling banyak digunakan. Penerimaan para penyelidik terhadap pendekatan SMT adalah kerana seni bina penterjemahan mesin yang berasaskan teori matematik yang kukuh (Brown et al., 1988), banyak ujian penyelidikan yang telah menunjukkan kualiti terjemahan yang baik bagi banyak pasangan bahasa yang diuji serta kewujudan kit-kit peralatan sedia ada yang boleh digunakan membina mesin penterjemahan dalam masa yang singkat. Pendekatan MPS juga boleh digunakan pada sebarang bahasa, asalkan sumber-sumber untuk membina model bagi MPS disediakan. Apabila MPS diinput suatu ayat S = [s1 s2 ... sn] dalam bahasa sumber, ia akan menjana suatu ayat, T* = [t1 t2 ... tn] dalam bahasa sasaran, di mana s1 s2 s3 ... sn ialah perkataan atau frasa dalam bahasa sumber, dan t1 t2 t3 ... tn ialah perkataan atau frasa dalam bahasa sasaran. Terdapat banyak kemungkinan ayat sasaran yang boleh diterjemahkan T1, T2, T3, ... Tm, kerana setiap perkataan atau frasa si mungkin dapat diterjemahkan kepada lebih daripada satu perkataan atau frasa tj. Pendekatan MPS ialah memilih ayat T yang mempunyai kebarangkalian tertinggi, apabila diberi suatu ayat dalam bahasa sumber S seperti berikut:

Formula di atas boleh diringkaskan seperti berikut:

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

P(T) ialah kebarangkalian bagi ayat dalam bahasa sasaran, dan dinilaikan dengan menggunakan model bahasa. Model bahasa bagi sesuatu bahasa L boleh membina dengan teks korpus bagi bahasa tersebut. Ia menyimpan statistik bagi urutan-urutan perkataan. Biasanya kebarangkalian urutan tiga perkataan yang dipanggil trigram digunakan. Oleh itu, model bahasa sebenarnya berfungsi sebagai tatabahasa dalam bentuk statistik bagi MPS. Sebaliknya, P (S | T) ialah kebarangkalian ayat dalam bahasa sumber diberi ayat dalam bahasa sasaran. Ia diwakili dengan model terjemahan yang terdiri daripada suatu jadual terjemahan frasa dan jadual penyusunan semula. Jadual terjemahan frasa mengandungi terjemahan bagi frasa dengan kebarangkaliannya. Sementara jadual penyusunan semula pula menyimpan maklumat bagi penyusunan semula frasa-frasa. Model terjemahan harus dibina menggunakan korpus selari. Kualiti terjemahan bagi suatu MPS banyak bergantung kepada sumber bahasa yang ada untuk membina model bahasa dan model terjemahan. Sumber yang banyak adalah perlu untuk membina model yang mantap. Bagaimanapun, bukan semua bahasa mempunyai sumber bahasa yang banyak seperti yang terdapat dalam kebanyakan bahasa Eropah. Sebagai contoh dalam terjemahan bahasa Inggeris-Perancis oleh Koehn (2005), teks korpus Inggeris yang digunakan untuk membina model bahasa terdiri daripada lebih 1GB teks. Sementara korpus selari bahasa Inggeris-Perancis terdiri daripada lebih 22 juta pasang ayat Inggeris-Perancis. Bagi bahasa dengan sumber bahasa yang terhad, pendekatan sedia ada perlulah diubahsuai untuk membolehkan pembinaan model yang lebih baik. Penyelidikan kami tertumpu dalam pembinaan MPS bahasa Inggeris-Melayu. Bahasa Melayu merupakan bahasa Austronesia yang ditutur secara rasmi di Malaysia, Indonesia, Brunei, dan Singapura. Walaupun kebanyakan masyarakat Malaysia juga dapat memahami bahasa Inggeris, MPS adalah perlu terutama dalam bidang penterjemahan buku ilmiah serta pengetahuan dalam bahasa Inggeris yang amat besar serta berkembang dengan pesat. Terjemahan bahan- bahan ini dapat membawa ilmu pengetahuan terkini dengan lebih dekat kepada masyarakat Malaysia. Sumber bahasa seperti teks Melayu dan korpus selari bahasa Inggeris-Melayu adalah perlu untuk membina suatu MPS bahasa Inggeris-Melayu. Untuk memperolehi teks bahasa Melayu dalam kuantiti yang besar adalah tidak sukar. Perkembangan Internet di Malaysia membolehkan teks-teks Melayu dalam bentuk digital dicapai dan disari dengan mudah. Walau bagaimanapun, untuk mendapatkan teks korpus selari bahasa Inggeris-Melayu adalah sukar, Perkara ini adalah kerana tidak banyak teks yang ditulis dalam dua bahasa ini. Oleh itu, dalam kertas kerja ini, kami menerangkan usaha kami untuk membina korpus teks selari bahasa Inggeris-Melayu serta penerokaan pendekatan baru untuk membina model terjemahan. Selain itu, pendekatan baru dalam pembinaan model terjemahan turut diterokai.

KAJIAN-KAJIAN BERKAIT

Mesin Penterjemahan Inggeris-Melayu

MPS yang pertama CANDIDE diperkenalkan oleh IBM. Sejak itu, banyak pendekatan telah diperkenalkan untuk meningkatkan kualiti terjemahan MPS. Tidak banyak penyelidikan yang dijalankan dalam bidang MPS Inggeris-Melayu. Sebaliknya, kebanyakan usaha adalah dalam mesin penterjemahan berasaskan contoh (MPBC). Ini adalah kerana pendekatan MPS adalah pendekatan baru berbanding dengan MPBC. Selain itu, pendekatan MPBC yang memerlukan sumber bahasa yang kurang merupakan satu tarikannya. Walau bagaimanapun, sistem ini

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

biasanya memerlukan kepakaran linguistik untuk membinanya. Terdapat beberapa penyelidikan dalam MPBC Inggeris-Melayu (Mosleh et al., 1999; Mosleh et al., 2002; Lim et al., 2007)

Algoritma Pembangunan Korpus Teks Selari

Korpus teks selari ialah korpus teks yang terdiri daripada ayat-ayat dalam bahasa sumber dan terjemahan ayat dalam bahasa sasaran masing-masing. Korpus teks selari boleh diperolehi dengan banyak cara, antaranya adalah menterjemahkan ayat-ayat yang sering digunakan dalam sesuatu bidang secara manual. Walau bagaimanapun, pendekatan ini adalah mahal dan mengambil masa, dan hanya sesuai untuk bidang-bidang yang terhad sahaja, seperti pelancongan. Terdapat juga pendekatan yang menggunakan terjemahan daripada kitab (Resnik et al., 1999) dalam bidang-bidang khusus. Selain itu juga, sesetengah pendekatan menggunakan teks terjemahan daripada buku-buku seperti novel (Huang, 2015) yang popular sebagai sumber teks selari. Kerja-kerja oleh Lim dan Tang (2004) telah menyari 100 ribu pasangan ayat selari bahasa Inggeris-Melayu daripada Kamus Inggeris-Melayu Dewan, manakala Abdul Rahman et al. (2006) telah mengumpul 15 ribu ayat selari dalam domain pertanian dan kesihatan. Kebanyakan pendekatan cuba mengumpul teks selari daripada Internet, terutamanya dari laman web berita (Munteanu & Marcu, 2006; Zhang et al., 2006; Uszkoreit et al., 2010) dan Wikipedia (Do et al., 2009; Mohammadi & GhasemAghaee, 2010). Untuk mengambil teks selari daripada Internet, laman-laman web yang berkaitan haruslah terdahulu dijejak dan dimuat turun menggunakan perangkak laman web. Laman web yang sepadan berdasarkan tarikh penerbitan (untuk artikel berita) (Munteanu & Marcu, 2006), saiz teks, nama fail, tajuk teks dengan menggunakan suatu sistem penterjemahan asas awal, URL (Zhang et al., 2006) dan heuristik lain untuk mengurangkan skop pencarian. Setelah memperolehi teks-teks selari, algoritma penjajaran ayat boleh digunakan untuk mencari pasangan ayat dalam bahasa sumber dan bahasa sasarannya yang sepadan dalam teks tersebut. Antara pendekatan penjajaran ayat ialah menggunakan kamus, perbandingan skor BLEU, pengaturcaraan dinamik, bersantai lelaran (Kay & Roscheisen, 1988), panjang ayat (Gale & Church, 1993), dan terjemahan kebarangkalian terjemahan ayat (Chen, 1993). Pendekatan oleh Koehn (2005) pula mengumpul teks terjemahan daripada parlimen EU sebagai sumber teks selari. Bagi organisasi yang mempunyai mesin penterjemahan seperti Google dan Bing, mereka juga sering menawarkan perkhidmatan penterjemahan kepada pengguna, dan pengguna boleh menyumbangkan terjemahan perkataan, frasa atau ayat-ayat yang telah diedit kepada mereka. Sumbangan ini boleh digunakan sebagai ayat selari untuk meningkat keupayaan MP yang sedia ada.

PEMBANGUNAN TEKS SELARI BAHASA INGGERIS-MELAYU

Untuk membina dan menguji MPS Inggeris-Melayu dalam bidang sains, dua korpus teks selari telah disediakan. Kami telah menggunakan pendekatan yang berbeza berbanding pendekatan- pendekatan lain sebelum ini untuk mendapatkan teks selari bahasa Melayu-Inggeris. Pendekatan kami ialah mendapatkan teks selari daripada abstrak bahasa Melayu dan Inggeris dalam tesis dan artikel yang dihasilkan oleh organisasi-organisasi di Malaysia. Ini adalah kerana adalah menjadi kebiasaan bagi penulis untuk menulis abstrak dalam dua bahasa, iaitu Inggeris dan Melayu dalam artikel berbentuk penyelidikan keluaran tempatan. Selain itu, abstrak-abstrak ini juga mengandungi banyak istilah ilmiah terkini yang membolehkan penterjemahan buku ilmiah daripada bahasa Inggeris kepada bahasa Melayu.

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

Untuk permulaan, kami telah memuat turun tesis yang dihasilkan oleh Universiti Sains Malaysia daripada laman repositori akses terbuka dengan menggunakan perangkak laman web. Sebanyak 2687 tesis dari tahun 1981 sehingga 2015 telah dimuat turun. Tesis-tesis ini adalah daripada pelbagai bidang seperti sains sosial, sains kemasyarakatan, perniagaan, sains komputer, kejuruteraan dan sebagainya. Setelah itu, kandungan abstrak termasuk tajuk dalam bahasa Inggeris dan bahasa Melayu disari secara automatik daripada setiap tesis. Kandungan teks kemudian disegmenkan berasaskan ayat dan sedikit prapemprosesan turut dilaksanakan seperti mengasingkan tanda baca daripada perkataan dan menukarkan huruf-huruf ayat kepada huruf kecil. Lebih 34 ribu ayat selari daripada abstrak Melayu dan abstrak Inggeris telah dihasilkan. Langkah terakhir ialah menjajarkan ayat-ayat dalam fail abstrak Inggeris kepada ayat yang sepadan dalam fail bahasa Melayu secara automatik menggunakan algoritma penjajaran ayat. Ini kerana ayat-ayat tidak semestinya dijajarkan berasas baris. Selain itu, tidak semestinya setiap ayat dalam abstrak mempunyai terjemahannya. Peralatan BleuAlign (Sennrich & Volk, 2010) digunakan untuk tujuan ini. Untuk tujuan pengujian MPS yang dibina kemudian, suatu korpus ujian juga telah kami hasilkan. Kami menggunakan soalan-soalan peperiksaan daripada arkib Pusat Pengajian Sains Komputer, Universiti Sains Malaysia untuk tujuan tersebut. Kertas soalan peperiksaan ini ialah sumber yang baik untuk membina korpus selari kerana soalan-soalan peperiksaan wujud dalam dwibahasa sejak tahun 2000. Selain itu, teks yang diperolehi dapat menguji terjemahan dalam bidang khusus seperti sains komputer. Langkah yang sama seperti yang diterangkan di atas untuk menyari ayat-ayat daripada soalan-soalan peperiksaan Inggeris dan Melayu. Lebih daripada 23 ribu pasang ayat selari Inggeris-Melayu telah diperolehi.

PEMODELAN TERJEMAHAN DENGAN SUMBER TERHAD

Bilangan ayat selari Inggeris-Melayu yang ada adalah kecil. Untuk meningkatkan kualiti terjemahan, beberapa pendekatan digunakan. Pertama, kami menyari frasa dan terjemahan baru daripada kamus dwibahasa dan kemudian masukkan mereka ke dalam model penterjemahan. Kedua, mensegmenkan perkataan dalam ayat-ayat Inggeris kepada lema atau stem dan imbuhannya sebelum digunakan.

Pendekatan Kamus Dwibahasa

Pendekatan pertama menguji sama ada frasa dan terjemahannya yang diperolehi daripada kamus dwibahasa dapat meningkatkan kualiti terjemahan apabila turut digunakan untuk membina model terjemahan. Dalam ujian ini, frasa dan terjemahannya disari daripada kamus dwibahasa dan dimasukkan ke dalam jadual terjemahan frasa. Terdapat dua variasi kaedah yang digunakan. Dalam kaedah pertama, setiap frasa dan terjemahannya dimasukkan ke dalam teks latihan selari yang sedia ada sebagai ayat selari yang baru. Model terjemahan kemudiannya dibina seperti kebiasaan. Dalam kaedah kedua, kami menambah frasa dan terjemahan baru yang dijumpai secara terus ke dalam jadual frasa terjemahan. Setiap pasang frasa dan terjemahannya ditetapkan dengan suatu nilai kebarangkalian p (s’ | t’) yang kecil dalam jadual terjemahan frasa. s’ ialah frasa sumber dan t’ ialah frasa sasaran. jika kita mendapati pasang terjemahan frasa dalam kamus, di mana s 'adalah frasa sumber, manakala t 'adalah frasa sasaran dalam kamus.

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

Pendekatan Lema dan Akhiran

Pendekatan kedua menguji sama ada model terjemahan menghasilkan kualiti terjemahan yang lebih baik jika setiap perkataan pada bahasa sumber disegmenkan kepada lema dan akhiran. Hipotesisnya ialah pensegmenan perkataan Bahasa Inggeris kepada lema dan akhiran membolehkan perkataan Bahasa Inggeris dengan lema yang sama diterjemahkan selagi terdapat satu lema dan terjemahannya dalam data latihan. Sebagai contoh, perkataan “orange” dan “oranges” mempunyai terjemahan yang sama dalam bahasa Melayu, iaitu "limau". Jika perkataan “oranges” dan terjemahannya, iaitu “limau” wujud dalam data latihan, tetapi bukan perkataan “orange”, perkataan “orange” juga dapat diterjemahkan kerana “orange” dan “oranges” mempunyai lema yang sama iaitu “orange” . Perkataan-perkataan bahasa Inggeris dalam korpus teks selari akan disegmenkan kepada lema dan akhiran seterusnya digunakan untuk pemodelan dan ujian. Selain itu, daripada pemerhatian kami, kami mendapati bahawa banyak di antara akhiran dalam bahasa Inggeris tidak mempunyai sebarang terjemahan. Oleh itu, kami juga menguji sama ada memadamkan akhiran akan memberikan terjemahan yang lebih baik.

EKSPERIMEN DAN KEPUTUSAN

Dalam eksperimen ini, peralatan MPS Moses (Koehn et al., 2007) digunakan. Korpus teks Melayu (Tan et al., 2009) dengan kira-kira 870MB telah digunakan untuk membina model bahasa Melayu menggunakan SRILM (Stolcke, 2002). Lebih kurang 124 ribu pasang ayat selari Inggeris-Melayu daripada Lim et al. (2004) untuk membina model terjemahan. Untuk menguji model terjemahan yang dihasilkan, teks selari bidang sains komputer digunakan. Ujian asas menunjukkan skor BLEU yang dihasilkan ialah 12.90. Seterusnya, kami menambah teks selari yang diperolehi daripada abstrak Melayu dan Inggeris untuk tujuan latihan. Malangnya, penambahan teks selari ini telah mengurangkan skor BLEU kepada 12.24. Kemungkinan penurunan ini adalah disebabkan oleh sebilangan ejaan yang salah ketika pengekstrakan tesis, dan sebilangan ayat yang bukan ayat selari sebenar. Pra-pemprosesan yang lebih diperlukan untuk menguji teks selari daripada abstrak tesis ini. Oleh itu, pada ujian yang seterusnya, kami tidak menggunakannya. Dalam ujian yang berikutnya, kami menggunakan frasa-frasa daripada kamus dwibahasa Melayu-Inggeris daripada (Lim et al., 2004) untuk meningkatkan kualiti terjemahan. Kamus tersebut mengandungi lebih daripada 190 ribu pasang frasa dan terjemahan masing-masing. Setiap pasang frasa dan terjemahan dimasukkan ke dalam teks latihan selari untuk latihan. Pendekatan ini meningkatkan skor BLEU ke 13.40 daripada 12.90. Dalam ujian kedua, kami memasukkan frasa dan terjemahan baru yang dijumpai daripada kamus dwibahasa ke dalam jadual terjemahan frasa secara terus dengan menetapkan nilai kebarangkalian yang berbeza pada 0.001, 0.005, 0.0001 dan 0.0005. Skor BLEU tertinggi yang dicapai ialah 13.67, iaitu apabila nilai kebarangkalian ditetapkan pada 0.0005. Jadual 1 di bawah keputusan ujian-ujian yang dijalankan.

JADUAL 1. Pendekatan kamus

Pendekatan Skor BLEU Asas 12.90 Masukkan frasa/terjemahan ke dalam teks selari latihan 13.40 Masukkan frasa/terjemahan ke dalam jadual 13.66

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

terjemahan, tetapkan kebarangkalian = 0.001 Masukkan frasa/terjemahan ke dalam jadual 13.60 terjemahan, tetapkan kebarangkalian = 0.005 Masukkan frasa/terjemahan ke dalam jadual 13.62 terjemahan, tetapkan kebarangkalian = 0.0001 Masukkan frasa/terjemahan ke dalam jadual 13.67 terjemahan, tetapkan kebarangkalian = 0.0005

Dalam eksperimen terakhir, pensegmen lema/stem yang berbeza digunakan untuk mensegmen perkataan Inggeris. Dua jenis ujian dilakukan, dalam ujian pertama akhiran dalam teks selari bahasa Inggeris dikekalkan, manakala dalam ujian kedua akhiran dalam teks selari bahasa Inggeris akan dibuang. Kami telah menguji penghurai Stanford, Snowball, Porter, Lancaster dan Lovins. Jadual 2 di bawah menunjukkan keputusan ujian-ujian.

JADUAL 2. Pendekatan lema dan akhiran

Pendekatan Akhiran dikekalkan Akhiran dibuang (skor BLEU) (Skor BLEU) Asas 13.40 13.40 Penghurai Stanford 14.05 15.41 Snowball 13.96 15.14 Porter 13.63 14.96 Lancaster 9.59 12.39 Lovins 13.98 13.07

Keputusan ujian memberikan satu kejutan besar kepada kami, kerana ia menunjukkan bahawa apabila akhiran Inggeris dikeluarkan, terjemahan bahasa Melayu yang dihasilkan bertambah baik berbanding mengekalkan akhiran dalam semua kes, kecuali semasa menggunakan pensegmen Lovins. Selain itu, skor BLEU tertinggi, iaitu 15.41 dihasilkan dengan menggunakan penghurai Stanford. Sebab pengekalan akhiran memberikan skor BLEU yang rendah adalah kerana algoritma penjajaran perkataan tidak dapat menjajar dengan betul, yang seterusnya menghasilkan jadual terjemahan frasa yang kurang optimum. Jika algoritma penjajaran dilaksanakan dengan betul, adalah mungkin terjemahan yang dihasilkan dengan mengekalkan akhiran boleh menghasilkan terjemahan yang lebih baik. Sebabnya ialah bahawa akhiran Inggeris tertentu boleh ditukar kepada perkataan Melayu tertentu. Sebagai contoh, "-ing" agak sering diterjemahkan kepada perkataan Melayu "sedang".

KESIMPULAN

Dalam penyelidikan ini, kami telah membina dua korpus teks selari Inggeris-Melayu bagi bidang khusus. Korpus selari latihan disari daripada abstrak tesis, manakala korpus ujian pula daripada soalan-soalan peperiksaan. Pada masa ini, ujian tidak dapat menunjukkan peningkatan skor BLEU daripada teks selari daripada abstrak dwibahasa ini. Bagaimanapun, kami percaya ia dapat memanfaatkan korpus sedia ada apabila prapemprosesan telah dilakukan. Kami juga mengkaji kegunaan kamus dwibahasa Inggeris-Melayu dalam MPS. Keputusan ujian menunjukkan skor BLEU meningkat paling tinggi apabila frasa dan terjemahan daripada kamus dimasukkan ke dalam jadual terjemahan secara terus. Kami juga mengkaji kesan pensegmenan perkataan kepada lema dan akhiran dalam pembinaan model terjemahan. Keputusan ujian menunjukkan

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

terjemahan Melayu yang dihasilkan adalah lebih baik jika akhiran dihapuskan sebelum latihan dijalankan. Bagaimanapun, jika penjajaran perkataan dilakukan dengan betul, ada kemungkinan besar pengekalan akhiran boleh memberikan keputusan terjemahan yang lebih baik.

PENGHARGAAN Penyelidikan ini disokong oleh Skim Geran Penyelidikan Fundamental (FRGS) daripada Kementerian Pengajian Tinggi, Modeling Translation Rules Using Deep Neural Network in Machine Translation.

RUJUKAN

Abdul Rahman, S., Ahmad, N., Hashim, H., A., & Dahalan, A. W. (2006). Real Time On-Line English-Malay Machine Translation (MT) System”. Real-Time Technology and Applications Symposium 2006, UPM.

Brown, B., Cocke J., Della Pietra, V., Jelinek, F., Mercer, R. & Roossin, P. (1988). A Statistical Approach to Language Translation. COLING 1988, 22-27 August, Budapest.

Chen, S.F. (1993). Aligning Sentences in Bilingual Corpora Using Lexical Information. 31st Annual Meeting of the Association for Computational Linguistics, 22-26 June, Columbus.

Do, T.-N.-D., Le, V.-B., Bigi, B., Besacier L., Castelli, E. (2009). Mining a Comparable Text Corpus for a Vietnamese - French Statistical Machine Translation System. EACL Workshop on Statistical Machine Translation, 30-31 March, Athens.

Gale, W. A. & Church, K. W. (1993). A Program for Aligning Sentences in Bilingual Corpora. Computational Linguistics, 19, 75–102.

Huang, L. (2015). Building a Chinese-English Parallel Corpus of Modern and Contemporary Chinese Novels. Style in Translation: A Corpus-Based Perspective New Frontiers in Translation Studies 2015, 31-41.

Kay, M., Roscheisen, M. (1988). “Text-Translation Alignment”. Technical Report, Xerox Palo Alto Research Center.

Koehn, P. (2005). Europarl: A parallel corpus for statistical machine translation, MT Submit, 12- 16 September, Phuket

Koehn, P., Hoang, H., Birch, A., et al. (2007). Moses: Open Source Toolkit for Statistical Machine Translation, ACL 2007, 23-30 June, Prague.

Lim, H. N., Ye, H. H., Lim, C. K. and Tang, E. K. (2007). Adapting An Existing Example-Based Machine Translation (EBMT) System For New Language Pairs Based On An Optimized

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

Bilingual Knowledge Bank (BKB). Conference on Translation, 21-23 November, Kuala Lumpur.

Lim, L.-T. & Tang, E. K. (2004). Building an Ontology-Based Multilingual Lexicon for Word Sense Disambiguation in Machine Translation”. PAPILLON-2004 Workshop on Multilingual Lexical Databases. 30 August - 1 September, Grenoble.

Mohammadi, M., GhasemAghaee, N. (2010). Building Bilingual Parallel Corpora Based on Wikipedia. International Conference on Computer Engineering and Applications, 19-21 March, Bali.

Mosleh, H., Al-Adhaileh, M. H. & Tang E. K. (1999). Example-Based Machine Translation based on the Synchronous SSTC Annotation Schema, MTSummit VII, 13-17 September, Singapore.

Mosleh, H., Al-Adhaileh, M., Tang, E. K. & Zaharin, Y. (2002). A synchronization structure of SSTC and its applications in machine translation”. Workshop on Machine Translation in Asia, 26-20 August, Taipei.

Munteanu, D. S. & Marcu, D. (2006). Extracting parallel sub-sentential fragments from non- parallel corpora. ACL 2006, 17-21 July, Sydney.

Resnik, P., Olsen, M. B. & Diab B. (1999). “Creating a parallel Corpus from the Book of 2000 Tongues”. Computer and the Humanities, 33, 129-153.

Sennrich, R., Volk, M. (2010): MT-based Sentence Alignment for OCR-generated Parallel Texts. Proceedings of AMTA 2010, 31 October- 4 November, Denver.

Somers, H., McLean, L., & Jones, D. (1994). Experiments in Multilingual Example-based Generation. Conference on the Cognitive Science of Natural Language Processing, 7-8 July, Dublin.

Stolcke, A. (2002). SRILM – An Extensible Language Modeling Toolkit. International Conference on Spoken Language Processing, 16-20 September, Denver.

Tan, T.-P., Li, H., Tang, E. K., Xiao, X., Chng, E. S., MASS: A Malay Language LVCSR Corpus Resource, Oriental Cocosda’09, 10-12 August, Beijing.

Uszkoreit, J., Ponte, J. M., Popat, A. C., Dubiner, M. (2010). Large Scale Parallel Document Mining for Machine Translation. COLING 2010, 23-27 August, Beijing.

Zhang, Y., Wu, K., Gao, J., Vines, P. (2006). Automatic Acquisition of Chinese–English Parallel Corpus from the Web. Advances in Information Retrieval Journal, 420-431.

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

CABARAN DALAM PENYELIDIKAN PENTERJEMAHAN BERASASKAN KORPUS DI MALAYSIA

Atikah Zabir Universiti Sains Malaysia (USM), Pulau Pinang [email protected]

ABSTRAK

Pengajian penterjemahan berasaskan korpus ialah satu cabang yang agak baru dalam pengajian penterjemahan yang dipelopori oleh sarjana terkenal dalam bidang ini iaitu Mona Baker, bermula awal 1990-an. Pengajian dan penyelidikan berasaskan korpus membolehkan analisis fenomena dan pembentukan teori dalam bidang penterjemahan dibuat berasaskan bukti-bukti empirikal dan fakta-fakta yang diperoleh melalui set data yang besar. Oleh itu, ia berpotensi untuk membantu mengangkat pengajian penterjemahan sebagai satu disiplin pengajian sains empirikal yang tersendiri. Di Malaysia, penyelidik dan sarjana dalam bidang penterjemahan juga telah mula menggunakan korpus dalam penyelidikan mereka, antaranya untuk tujuan pengajaran penterjemahan, kajian berkaitan penterjemahan komputer dan penstrukturan semula makna leksikal, dan sebagainya. Walau bagaimanapun, kewujudan data korpus selari di Malaysia adalah masih terhad, dan perisian yang digunakan untuk memproses korpora juga masih belum mampu memproses data korpus dalam Bahasa Melayu dengan cekap. Hal ini menimbulkan cabaran bagi sarjana dan penyelidik penterjemahan di Malaysia dalam memaksimakan potensi penyelidikan penterjemahan berasaskan korpus. Kertas kerja ini akan menghuraikan masalah-masalah ini, serta memberikan cadangan bagaimana cabaran-cabaran ini dapat ditangani supaya pengajian penterjemahan berasaskan korpus di Malaysia dapat mencapai tahap yang lebih tinggi.

Kata kunci: korpus selari; penterjemahan; perisian komputer

PENGENALAN

Pengajian dan penyelidikan berasaskan korpus membolehkan analisis fenomena dan pembentukan teori dalam bidang penterjemahan dibuat berasaskan bukti-bukti empirikal dan fakta-fakta yang diperoleh melalui set data yang besar. Oleh itu, ia berpotensi untuk membantu mengangkat pengajian penterjemahan sebagai satu disiplin pengajian sains empirikal yang tersendiri. Walau bagaimanapun, kajian penterjemahan berasaskan korpus masih berada pada tahap awal dan sehubungan itu, terdapat banyak perkara yang perlu diteliti dan penambahbaikan yang perlu dibuat.

KELEBIHAN KAJIAN TERJEMAHAN BERASASKAN KORPUS

Sarjana-sarjana bidang penterjemahan dan bahasa telah cuba memperincikan manfaat dan kelebihan kajian penterjemahan berasaskan korpus. Kajian menggunakan korpus selari dikatakan sangat berguna untuk kajian pemprosesan semula jadi bahasa dan terjemahan berbantukan komputer kerana data daripada korpus selari memberikan maklumat tentang

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

bagaimana sesuatu perkataan boleh diguna dalam pelbagai konteks dan maksud. Ramai sarjana dan pengkaji juga berpendapat kajian berasaskan korpora sesuai digunakan untuk pengajaran dan latihan bahasa serta penterjemahan, kerana terdapat data yang nyata dan empirikal. Selain daripada itu, ada sarjana berpendapat kajian korpora selari berguna untuk meneliti fenomena linguistik dalam proses pemindahan maklumat, idea dan konsep dari satu bahasa ke dalam bahasa lain. Walau bagaimanapun, menurut Malmkjaer (1998), masih terdapat banyak hujah tentang sejauh mana kajian korpora selari benar-benar memberikan penerangan tentang fenomena linguistik dalam penterjemahan. Secara ringkasnya, kajian penterjemahan berasaskan korpus membolehkan kita untuk mengkodkan data dalam bentuk yang padat dan terurus, dan mengakses serta meneliti data yang banyak, yang tidak mungkin boleh diproses secara manual. Pendekatan ini juga sesuai dengan zaman teknologi maklumat, kerana data boleh diambil daripada populasi kecil dan besar, dan daripada budaya dan bahasa minoriti dan majoriti. Pelbagai kajian boleh dijalankan pada masa yang sama kerana akses dan perkongsian data menjadi mudah. Koleksi data korpora dalam pangkalan data juga menjadi simpanan berharga untuk kajian pada masa hadapan (Tymoczko, 1998 : 1).

KAJIAN TERJEMAHAN BERASASKAN KORPUS DI MALAYSIA

Sarjana dan pengkaji dalam bidang terjemahan di Malaysia turut tidak ketinggalan memanfaatkan penggunaan korpora dalam penyelidikan mereka. Menurut Norwati (2003: 70), kajian korpus sewajarnya menjadi hala tuju dalam bidang terjemahan di Malaysia kerana “kajian korpus bahasa mampu menjadi metodologi paling tepat untuk memaparkan penggunaan bahasa yang dipengaruhi oleh aspek-aspek terjemahan serta menjelaskan perkembangan bahasa dalam keadaan dan situasi sebenar”. Tambah beliau lagi, pendekatan ini juga boleh dimanfaatkan untuk mengkaji persoalan arah dan perancangan bahasa dengan lebih terperinci. Sejajar dengan saranan ini, penyelidik dan sarjana dalam bidang penterjemahan di Malaysia telah mula menggunakan korpus dalam penyelidikan mereka, antaranya untuk tujuan pengajaran penterjemahan, kajian berkaitan penterjemahan komputer dan penstrukturan semula makna leksikal, dan sebagainya. Walau bagaimanapun, kewujudan data korpus selari di Malaysia adalah masih terhad, dan perisian yang digunakan untuk memproses korpora juga masih belum mampu memproses data korpus dalam Bahasa Melayu dengan cekap. Hal ini menimbulkan cabaran bagi sarjana dan penyelidik penterjemahan di Malaysia dalam memaksimakan potensi penyelidikan penterjemahan berasaskan korpus.

CABARAN DALAM PENYELIDIKAN TERJEMAHAN BERASASKAN KORPUS

Manfaat dan kelebihan penyelidikan berasaskan korpus sedia diperakui oleh ramai sarjana. Walau bagaimanapun, masih terdapat banyak cabaran yang perlu ditangani untuk memantapkan penyelidikan berasaskan korpus di peringkat antarabangsa secara amnya, dan di Malaysia secara khususnya.

Data Korpora Terhad

Di Malaysia, inisiatif untuk membina pangkalan data korpus bahasa Melayu telah bermula sejak 1982 lagi (Norwati, 2012 : 73). Pangkalan data korpus bahasa Melayu yang dibina oleh Dewan

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

Bahasa dan Pustaka ini membolehkan bukan sahaja pengkaji dan akademia, malah orang ramai untuk mencapai maklumat, membuat carian perkataan, serta membolehkan pengguna memproses data untuk tujuan analisis teks serta mendapatkan maklumat statistik seperti bilangan dan kekerapan perkataan (Norwati, 2012 : 74). Selain daripada itu, terdapat juga usaha daripada pengkaji terutamanya di institusi pengajian tinggi untuk membina korpus untuk tujuan penyelidikan, penyusunan kamus dan istilah dan sebagainya. Walau bagaimanapun, sumber bagi bahasa Malaysia masih terhad dan belum mencapai tahap yang memuaskan, dan hal ini menyebabkan masih wujud banyak kekangan dalam menjalankan kajian terjemahan berasaskan korpus di Malaysia (Hassan, Nazlia dan Mohd Juzaidin, 2011 : 231). Oleh itu, usaha masih perlu diteruskan untuk menambah sumber seperti korpus selari dan korpus terbanding, serta kamus dan korpus bertanda, supaya boleh berada pada kedudukan setanding dengan bahasa-bahasa majoriti seperti bahasa Eropah. Pembinaan pangkalan data untuk korpora, walau bagaimanapun, bukan satu perkara yang mudah dan memerlukan usaha, masa dan sumber yang tidak sedikit. Seperti yang diungkapkan oleh Wang, (2014 : 371), ‘Building corpus to be applied in Translation Studies is surviving technological barriers’.

Kekangan Program dan Peralatan untuk Memproses Korpora dalam Bahasa Melayu

Kajian atau penyelidikan yang berasaskan korpus bersifat teknikal dan lazimnya melibatkan pemprosesan data korpora yang besar. Oleh sebab itu, beberapa program dan peralatan diperlukan untuk memproses data korpora. Antara peralatan asas yang diperlukan dalam kajian bahasa berasaskan korpus ialah peralatan untuk melabel golongan kata atau Part-of-Speech Taggers (Penanda POS). Antara lain, peralatan ini penting untuk mengekstrak corak linguistik, memilih senarai perkataan dalam pengajaran bahasa dan leksikografi dan sebagainya (Siva & Sharoff, 2011 : 1). Walaupun Penanda POS ialah peralatan asas dalam kajian pemprosesan semula jadi bahasa termasuklah penyelidikan terjemahan, masih terdapat banyak bahasa yang belum mempunyai peralatan yang cukup cekap untuk melabel golongan kata, termasuklah bahasa Melayu. Terdapat beberapa faktor yang menyebabkan masalah ini, seperti kekurangan atau ketiadaan sumber asas seperti penganalisis korpora, leksikon dan morfologi (Siva & Sharoff, 2011 : 1). Selain itu, sama seperti kebanyakan peralatan untuk menjalankan kajian memprosesan semula jadi bahasa, ketepatan dan kecekapan Penanda POS khususnya yang berasaskan statistik banyak bergantung kepada tahap dan kekerapan penggunaan peralatan tersebut. Bahasa-bahasa utama dunia seperti bahasa Inggeris yang mempunyai ramai penutur dan kerap dikaji telah mempunyai Penanda POS yang sudah cekap dan mudah dicapai oleh para pengkaji, antaranya melalui laman sesawang http://ucrel.lancs.ac.uk/claws/. Bahasa Malaysia pada hari ini mempunyai kira-kira 18 juta penutur, manakala bahasa Indonesia mempunyai kira- kira 170 juta penutur. Sehubungan itu, jumlah penutur bahasa Melayu sebenarnya adalah antara yang tertinggi dunia. Walau bagaimanapun, kajian terhadap bahasa Melayu adalah sangat kurang berbanding bahasa-bahasa utama dunia yang lain (Alfred, Adam & Obit, 2013 : 50). Kerja-kerja penyelidikan berasaskan korpus melibatkan bahasa Melayu juga masih berada di tahap awal. Sehubungan itu, kesediaan Penanda POS untuk bahasa Melayu bagi kegunaan pengkaji adalah masih terhad, dan belum mencapai tahap kecekapan yang diperlukan. Hassan, Nazlia dan Mohd Juzaidin (2011) telah meneliti Penanda POS untuk bahasa Melayu yang berasaskan statistik. Kajian mereka menunjukkan Penanda POS untuk bahasa Melayu yang berasaskan statistik berdasarkan Model Tersembunyi Markov ini mempunyai

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

peratus ketepatan sebanyak 67.9%. Peratus ini adalah rendah berbanding ketepatan Penanda POS untuk bahasa Eropah yang mempunyai peratus ketepatan melebihi 90%. Menurut Hassan, Nazlia dan Mohd Juzaidin (2011 : 232), tiada korpus yang telah sedia dilabel (readily tagged corpus) dalam bahasa Melayu yang boleh diakses secara awam dan hal ini menimbulkan masalah dalam pembinaan Penanda POS berasaskan statistik. Bagi tujuan kajian mereka, mereka membina sendiri korpus teks dalam bahasa Melayu. Hal ini berbeza dengan inisiatif ke arah Penanda POS berasaskan statistik di Eropah yang banyak dibantu oleh sumber bahasa mereka yang meluas seperti kamus dan korpus yang sedia dilabel (Hassan, Nazlia & Mohd Juzaidin, 2011 : 231).

Menggunakan Data Korpus dengan Berkesan

Satu kekuatan utama kajian berasaskan korpus, seperti yang telah dibincangkan lebih awal dalam kertas kerja ini ialah saiz data yang besar, daripada koleksi teks sumber dan teks terjemahan sebenar (real data). Namun, terdapat banyak persoalan tentang bagaimana untuk menggunakan sebegitu banyak data dalam penyelidikan penterjemahan dengan berkesan. Seperti yang telah ditekankan oleh Wang (2014), penyelidikan terjemahan berasaskan korpus tidak cukup sekadar memberikan pelbagai contoh terjemahan dan maklumat statistik, tanpa memberikan penerangan di sebalik fenomena terjemahan. Dalam kata lain, data empirikal semata-semata tidak memberi sebarang makna dan signifikan. Sebelum Wang, Tymoczko (1998) telah terlebih dahulu mengingatkan pengkaji dan sarjana bidang terjemahan supaya tidak mensia-siakan kemudahan dan manfaat daripada kajian berasaskan korpus untuk mengejar matlamat menjadikan pengajian penterjemahan sebagi satu bidang disiplin sains semata-mata, melalui penyelidikan kuantitatif yang tidak bermakna dan tidak berfaedah. Oleh itu, kajian penterjemahan berasaskan korpus perlu dijalankan dengan lebih meluas dan mendalam, serta tidak tertumpu kepada pembinaan korpus dan ciri-ciri persamaan antara penterjemah dan terjemahan semata-mata (Wang, 2014 : 374). Dalam menjalankan kajian penterjemahan berasaskan korpus juga, pengkaji perlu berhati-hati supaya tidak membuat kesimpulan yang bersifat terlalu umum. Antara sarjana lain yang telah membincangkan masalah-masalah berkaitan kajian berasaskan korpus ialah Malmkjaer (1998). Antara kelemahan yang dibincangkan beliau ialah bahawa analisis daripada korpus selari tidak menyeluruh kerana baris concordance yang lazim digunakan sebagai peralatan untuk menganalisis data korpus tidak memberikan maklumat berkenaan konteks linguistik untuk tujuan kajian ciri-ciri keseluruhan dan/atau fenomena semantik seperti ungkapan maklumat, idea dan konsep. Sehubungan itu, terdapat risiko bahawa analisis yang diperoleh daripada kajian berasaskan korpus hanya akan menerangkan aspek tertentu sahaja manakala aspek lain dalam fenomena terjemahan akan terabai. Sememangnya, secara teori, pengkaji boleh meneliti sebanyak mana konteks yang ingin dicari. Namun, pendekatan ini tidak begitu praktikal dan lazimnya, hanya beberapa ayat dicari sebagai konteks dan dapatan carian dipaparkan dalam bentuk baris concordance dengan lima hingga sepuluh perkataan di sebelah kiri dan kanan carian seperti yang dapat dilihat dalam Rajah 2.0 (Barlow, 2002). Hal ini kerana sekiranya pengkaji ingin meneliti konteks dengan lebih meluas, kajian akan mengambil masa yang terlalu lama, dan kuantiti korpus yang besar tidak dapat dimanfaatkan sepenuhnya (Malmkjaer, 1998 : 5).

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

Rajah 2.0

SARANAN PENYELESAIAN MASALAH

Walaupun pihak Dewan Bahasa dan Pustaka telah mengambil inisiatif untuk membina pangkalan data bagi korpus dalam bahasa Melayu, usaha masih perlu diteruskan untuk menambah sumber dalam bahasa Melayu. Penggemblengan usaha, kepakaran dan kewangan perlu untuk membangunkan korpus terbanding, korpus selari serta korpus bertanda bagi memajukan penyelidikan berasaskan korpus di Malaysia, supaya kita dapat melihat corak penggunaan sebenar bahasa Melayu dalam konteks semasa (Norwati, 2003). Bagi menangani kelemahan kekurangan sumber dalam bahasa Melayu, Alfred, Adam dan Obit (2013) telah mengemukakan sebuah model untuk melabel golongan kata berasaskan peraturan tatabahasa (rule-based POS tagger) untuk bahasa Melayu. Kajian mereka menunjukkan Penanda POS berasaskan peraturan tatabahasa ini menghasilkan peratus ketepatan melebihi 80%. Sementara itu, Norshuhani, Oxley, Zainab dan Syed Ahmad Farhan (2012) pula mencadangkan model untuk Penanda POS yang memanfaatkan persamaan dengan bahasa yang kaya dengan sumber, seperti bahasa Inggeris, dan kajian mereka juga menghasilkan peratus ketepatan melebihi 80%. Ternyata, terdapat usaha untuk menghasilkan Penanda POS untuk bahasa Melayu yang cekap. Walau bagaimanapun, inisiatif dan usaha ini perlu diteruskan untuk menghasilkan Penanda POS bahasa Melayu yang lebih tepat dan mudah diguna oleh pengkaji. Menurut Wang (2014: 374), penyelidikan kuantitatif menggunakan korpus dalam bidang penterjemahan masih berada pada tahap awal, dan perlu diperkukuhkan. Menurut beliau, buat masa ini, kajian dalam bidang ini masih terhad kepada analisis kekerapan perkataan, purata panjang ayat serta analisis-analisis asas lain yang tidak mencukupi untuk menunjukkan ciri-ciri

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

linguistik dalam penterjemahan. Oleh itu, beliau mencadangkan penggunaan analisis statistik yang lebih canggih dan mantap, seperti ujian chi-square yang boleh menganalisis data yang besar dengan terperinci. Beliau juga mencadangkan supaya analisis berkenaan pembentukan semula jadi bahasa dan faktor-faktor yang mendorong penterjemahan dibuat daripada perspektif antara disiplin bagi memberi penjelasan tentang aspek kuasa dan saintifik dalam pengajian penterjemahan. Malmkjær (1998) mencadangkan penggabungan kajian berorientasikan norma yang menggunakan saiz korpus yang besar dengan penggunaan korpora bersaiz lebih kecil dan khusus bagi mengatasi masalah analisis tidak komprehensif dalam kajian menggunakan korpus. Beliau menyarankan supaya korpus kecil tersebut dipilih dan diproses dengan berhati-hati, sebelum analisis yang mendalam dibuat. Menurut beliau, gabungan dua metodologi ini akan menghasilkan dua manfaat, iaitu; dapatan kajian yang lebih meluas, kerana kedua-dua norma dan kes-kes terpencil dalam fenomena linguistik terjemahan dapat dikenal pasti, dan dapatan kajian yang juga lebih terperinci, kerana dapatan daripada data korpus yang besar dapat disemak dan dibandingkan dengan kes-kes individu dalam korpus yang lebih kecil.

KESIMPULAN

Menurut Norwati (2003: 68), kajian penterjemahan telah melalui perubahan paradigma, iaitu daripada kajian introspektif yang berentiti ideal dan preskriptif kepada kajian deskriptif yang menjelaskan fakta melalui pemerhatian. Kelebihan dan manfaat kajian penterjemahan berasaskan korpus ini disedari oleh ramai pengkaji dalam bidang penterjemahan, dan pada masa yang sama, kelemahan dan cabaran berkaitan turut diakui dan cuba ditangani. Pengkaji dan penyelidik di Malaysia turut tidak ketinggalan menyumbang kepada bidang penyelidikan penterjemahan berasaskan korpus. Terdapat usaha untuk membangunkan peralatan dan program komputer yang lebih mantap untuk memproses korpora dalam bahasa Melayu. Dengan usaha yang berterusan bagi memudahkan pemprosesan korpora dalam bahasa Melayu, kajian penterjemahan berasaskan korpus di Malaysia akan mempunyai prospek yang semakin cerah. Namun, tidak dinafikan, masih terdapat sangat banyak ruang untuk penambahbaikan.

RUJUKAN

Alfred, R., Mujat, A. & Obit, J.H. (2013). A Ruled-Based Part of Speech Tagger (RPOS) Tagger for Malay articles. Dlm. Ali Selamat, NgocThanh Nguyen, Habibollah Haron (Eds.). Intelligent Information and Database Systems. (50-59). New York : Springer Berlin Heidelberg

Baker, M. (1995). Corpora in Translation Studies: An overview and some suggestions for future research. Target, 7(2), pp. 223-243

Barlow, M. (2002). ParaConc: Concordance Software for Multilingual Parallel Corpora. Dicapai daripada https://www.academia.edu/2734082/ParaConc_Concordance_software_for_multilingual_ parallel_corpora

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

Hassan Mohamed, Nazlia Omar & Mohd Juzaidin Ab Aziz. (2011). Statistical Malay Part of- Speech Tagger using Hidden Markov Approach. Kertas kerja dibentangkan di 2011 International Conference on Semantic Technology and Information Retrieval. doi: 10.1109/STAIR.2011.5995794

Laviosa, S. (1998). The Corpus-Based Approach : A New Paradigm in Translation Studies. Meta: Translators’ Journal, 43 (4), 474-479. doi: 10.7202/003424ar

Malmkjaer, K. (1998). Love thy Neighbour: Will Parallel Corpora Endear Linguists to Translators? Meta: Translators’ Journal, 43 (4), 534-541. doi: 10.7202/003545ar

Norshuhani Zamin, Oxley, A., Zainab Abu Bakar & Syed Ahmad Farhan. (2012). A Lazy Man’s Way to Part-of-Speech Tagging. Kertas kerja dibentangkan di 12th Pacific Rim conference on Knowledge Management and Acquisition for Intelligent Systems. doi : 10.1007/978-3-642-32541-0_9 Norwati Md Yusof. (2003). Saranan Kajian Korpus Terbanding dan Korpus Selari. Dlm. Abdullah Hassan (Ed.).Terjemahan dalam Bidang Pendidikan. Tanjung Malim: Universiti Pendidikan Sultan Idris

Siva Reddy & Sharoff, S. (2011). Cross Language POS Taggers (and other tools) for Indian Languages : An Experiment with Kannada using Telugu Resources. Kertas kerja dibentangkan di 5th Workshop on Cross Lingual Information Access, Chiang Mai, Thailand.

Tymoczko, M. (1998). Computerized Corpora and the Future of Translation Studies. Meta: Translators’ Journal, 43 (4), 652-660. doi: 10.7202/004515ar

Wang, D. (2014). The Problems and Aspect Analysis of Corpus-based Translation Studies. Kertas kerja dibentangkan di International Conference on Informatization in Education, Management and Business (IEMB 2014)

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

BAHASA KIASAN DALAM PENTERJEMAHAN NARATIF BAHASA KOREA-BAHASA MELAYU

Cho Minsung Universiti Malaya, Kuala Lumpur [email protected]

Puteri Roslina Abdul Wahid Universiti Malaya, Kuala Lumpur [email protected]

ABSTRAK

Penterjemahan bahasa kiasan ialah satu aspek penterjemahan yang bukan sahaja memerlukan pengetahuan bahasa dan budaya bahasa sumber dan bahasa sasaran yang terlibat, tetapi juga pengetahuan khusus tentang wacana dan strategi yang sesuai untuk menterjemah bahasa kiasan. Menterjemah bahasa kiasan merupakan satu tugas yang berat yang perlu dikuasai oleh seseorang penterjemah. Bagi menganalisis teks, kajian ini menggunakan Taksonomi Larson (1984) sebagai kerangka pendekatan. Kajian perbandingan ini menggunakan teks kreatif dari Korea yang bertajuk ‘Sampo Ganun gil’ sebagai teks sumber dan teks kreatif yang telah diterjemahkan ke dalam bahasa Melayu oleh Dewan bahasa & Pustaka, bertajuk Perjalanan ke Sampo (삼포가는길): Antologi cerpen Korea selepas perang dunia kedua sebagai teks sasaran. Kajian ini juga akan memperlihatkan kefahaman bahasa kiasan dalam masyarakat tempatan Korea yang diterjemah ke dalam bahasa melayu. Pengkaji mendapati bahawa bahasa kiasan dominan digunakan dalam teks kajian dengan mencatatkan jumlah data sebanyak 100 jenis, iaitu simile, metafora, metonimi, synechdoche, eufemisme, idiom dan hiperbola. Kertas kerja ini membentangkan pengenalan tentang terjemahan, bahasa kiasan, strategi terjemahan unsur budaya dan hasil perbandingan dari teks sumber dan teks sasaran. Kajian ini juga menyumbang pengetahuan baru kepada penterjemah dwibahasa dan juga membantu golongan yang terlibat dalam industri penterjemahan.

Kata kunci: bahasa Korea; bahasa Melayu; penterjemahan; bahasa kiasan; teks kreatif

PENGENALAN

Bahasa kiasan merupakan ungkapan-ungkapan khusus untuk mengkiaskan maksud di sebalik ungkapan nyata yang menjadi bahan perbandingan. Terjemahan bahasa kiasan perlu mengekalkan buah fikiran teks asal, juga seboleh-bolehnya gaya penyampaian bahasa sumber namun pada masa yang sama masih mengekalkan mesej dan tujuannya. Menurut Kamus Linguistik (19972) bahasa kiasan bermaksud kata atau frasa yang digunakan sebagai kiasan untuk menimbulkan kesan bagi sesuatu pernyataan atau pemerian (p.2). Awang Sariyan (1985) mendefinisikan bahasa kiasan sebagai “…manipulasi penggunaan bahasa, sesuai dengan yang ingin dinyatakan penulisnya, sehingga menimbulkan kesan tertentu kepada pembaca” (p.48).

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

Hashim Awang (1987) pula berpendapat bahasa kiasan ialah bahasa imaginatif yang membawa maksud lain daripada apa yang tertulis (p.9). Ertinya, maksud sebenar ungkapan-ungkapan kiasan itu terkandung dalam ciri-ciri bahan yang dijadikan perbandingan. Oleh itu, pentafsiran secara konotasi terhadap bahasa kiasan akan mendekatkan kepada maksud sebenar penutur dan melanjutkan komunikasi kerana adanya konteks (Maniyamin, 2006, p.41). Abdullah Hassan (1993) mengklasifikasikan bahasa kiasan berdasarkan dua perkara pokok, iaitu dari segi bentuk dan makna. Beliau berpendapat, dalam kelompok bukan peribahasa, terutama sekali metafora yang tidak mempunyai bentuk yang mantap, mudah berubah dan bertukar tentu dari segi nahu. Berlainan sekali dengan simile atau perumpamaan, bentuknya telah mantap dan menggunakan perkataan-perkataan berbentuk perbandingan antara sebuah objek dengan objek yang lain (Abdullah Hassan , p.907-913). Bidang penterjemahan dilihat sebagai suatu bidang yang perlu diterokai dan dipanjangkan bagi memastikan kesinambungan ilmu pengetahuan dalam merentasi dunia tanpa sempadan. Kerta kerja ini akan melihat dan mengkaji strategi terjemahan bahasa kiasan dari bahasa Korea ke bahasa Melayu.

SOROTAN LITERATUR

Muhamad Fauzi Jumingan (2003) mengkaji bentuk bahasa figuratif dengan menerapkan teori relevans dan mendapati bahawa teknik penterjemahan langsung sesuai digunakan dalam penterjemahan Arab-Melayu, manakala, Ragavan (1991) telah mengkaji penterjemahan metafor dalam bahasa Inggeris ke dalam bahasa Melayu berdasarkan The Good earth, The Great Gatsby, The Moon and The sixpence dan Indubious Battle. Daripapada hasil kajian mereka, didapati bahawa kebanyakan metafora tidak dapat mengekalkan bentuknya dalam bahasa sumber. Penterjemah lebih banyak melakukan prosedur penterjemahan makna dan mengekalkan imej metafora yang sama. Selain itu, Jaafar Jambi (2001) menganalisis bentuk bahasa kiasan dalam novel ‘Kokoro’ berdasarkan taksonomi Larson (1984) mendapati bahawa strategi yang digunakan oleh penterjemah lebih banyak mengekalkan imej bahasa kiasan. Beliau juga mendapati penterjemah melenyapkan imej bahasa kiasan bahasa sumber. Daripada latar belakang sorotan kajian ini, dapat disimpulkan bahawa kajian yang berkaitan penterjemahan bahasa kiasan daripada bahasa Korea ke bahasa Melayu ini adalah signifikan kerana terdapatnya kelompangan dalam kajian-kajian sebelum ini.. Berdasarkan sorotan kajian yang telah diselidiki dan dihuraikan oleh pengkaji juga, diyakini bahawa kajian ini nyata berbeza dengan kajian-kajian yang telah dilakukan.

PERMASALAHAN DAN OBJEKTIF KAJIAN

Melalui kajian kepustakaan, pengkaji mendapati wujudnya beberapa isu utama yang perlu dilihat secara mendalam, iaitu: - a) Pengenalpastian bentuk bahasa kiasan Sering kali penterjemah sendiri tidak mengenali bahawa ayat atau frasa yang dibacanya (dan yang akan diterjemahkannya) itu sebenarnya adalah bentuk bahasa kiasan dan mereka tidak memahami penyampaian makna sebenar bahasa kiasan tersebut dalam bahasa sasaran.

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

b) Penggunaan imej yang khusus dalam bahasa dan budaya sumber. Persoalan yang sering dihadapi oleh penterjemah dalam menterjemah bahasa kiasan ialah penterjemah menghadapi cabaran dalam pemilihan dan penggunaan imej atau subjek yang tidak diketahui oleh pembaca bahasa sasaran yang akan menimbulkan salah tafsiran. Seseorang penterjemah perlu sebijak-bijaknya menggunakan imej yang terdapat dalam pandangan dunia (worldview) pembaca bahasa sasaran agar tidak berlaku kekeliruan dalam pemahaman imej dalam bahasa kiasan.

c) Persoalan imej yang sama tapi makna yang berbeza Seseorang penterjemah tercabar untuk melalui pemilihan imej atau objek bahasa kiasan dalam bahasa sumber untuk dipindahkan ke dalam bahasa sasaran, iaitu wujud persamaan objek atau imej, namun berlaku perbezaan makna antara kedua-duanya dalam dua bahasa tersebut. Hal ini akan memungkinkan kesalahfahaman antara dua bahasa. Lebih malang lagi sekiranya imej atau objek yang ‘tersalah’ guna itu membawa konotasi negatif dalam bahasa sasaran.

d) Penggunaan imej yang berbeza tapi makna yang sama. Penggunan imej atau objek yang berbeza dalam bahasa sumber dan bahasa sasaran namun memiliki makna yang sama dalam mengungkapkan bahasa kiasan juga menjadi salah satu isu yang membawa kepada salah tafsir makna bahasa kiasan.

e) Pemadanan makna. Kekangan dalam memadankan sesuatu imej atau objek dalam bahasa kiasan. Maka, timbullah isu-isu perluasan makna, penambahan makna, kehilangan makna mahupun keciciran makna yang lazimnya akan berlaku.

Objektif penulisan ini adalah untuk: • Mengenal pasti penggunaan bahasa kiasan dalam teks kajian sasaran. • Menganalisis strategi penterjemahan bahasa kiasan yang digunakan oleh penterjemah teks kajian sasaran. • Menganalisis kekerapan penggunaan jenis-jenis bahasa kiasan dan strategi penterjemahannya dalam teks kajian sasaran.

METODOLOGI KAJIAN

Dalam kajian ini, pengkaji menggunakan karya bertajuk Perjalanan ke Samp’o 삼포가는길 (Antologi Cerpen Korea Selepas Perang Dunia Kedua). Karya ini diterbitkan oleh Dewan Bahasa dan Pustaka pada tahun 1988. Untuk mengumpul data, pengkaji hanya memberi perhatian kepada ayat-ayat yang dikenal pasti mengandungi unsur bahasa kiasan sahaja. Ini bererti, pengkaji tidak akan mengambil kira unsur-unsur bahasa lain yang menggarap teks kreatif ini. Dalam batasan pemilihan data, pengkaji hanya memilih frasa, klausa atau ayat yang dikenal pasti tergolong dalam kategori bahasa kiasan mengikut pembahagian jenis kiasan Larson (1984), iaitu jenis metafora, simile, metonimi, synecdoche, idiom, eufemisme dan hiperbola. Secara umumnya, pengkaji hanya memilih data kiasan yang berkisar dan bersumberkan medan manusia

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

dan alam sekelilingnya sahaja, iaitu dalam konteks kajian ini cenderung kepada bahasa kiasan dalam konteks alam masyarakat Korea. Dalam hal ini juga, pengkaji berhasrat untuk mengetahui dan menyelidik berkenaan pertuturan berkias dalam budaya Korea. Apa yang menariknya, dalam kajian ini, walaupun budaya yang mendasari persekitaran dalam teks tersebut ialah budaya Korea, namun teks asal kajian adalah dalam bahasa Korea.

DAPATAN DAN PERBINCANGAN

Daripada hasil kajian ini, pengkaji telah membuat pengelasan bahasa kiasan berdasarkan kepada jenis-jenis bahasa kiasan Larson (1984), iaitu yang terdiri daripada simile, metafora, metonimi, eufemisme, synechdoche, idiom dan hiperbola. Berdasarkan data kajian yang telah dikumpulkan, didapati bahawa kesemua jenis bahasa kiasan yang telah diklasifikasikan oleh Larson ada digunakan dalam bahan kajian. Daripada penelitian pada keseluruhan bahan kajian, iaitu dalam teks sumber, 삼포가는길 (sampoganungil) dan teks terjemahannya, Perjalanan ke Sampo, didapati bahawa terdapat 100 bahasa kiasan yang telah dikeluarkan daripada teks. Kesemua bahasa kiasan ini merangkumi ketujuh-tujuh jenis bahasa kiasan yang diklasifikasikan oleh Larson (1984). Ingin dinyatakan di sini bahawa pengklasifikasian yang dibuat terhadap jenis-jenis bahasa kiasan yang terdapat dalam data bukanlah bersifat hakiki memandangkan terdapat ungkapan yang boleh diletakkan dalam dua kategori yang berlainan. Rajah di bawah akan memperincikan jenis-jenis bahasa kiasan yang telah diperolehi dalam dapatan kajian ini.

Jumlah Jenis bahasa kiasan

Metafora Hiperbola Simile Idiom Metonimi Synechdoche

Rajah 1: Jumlah Jenis Bahasa Kiasan

Berdasarkan rajah tersebut, didapati bahawa metafora merupakan jenis bahasa kiasan yang paling banyak digunakan dalam 삼포가는길 (sampoganungil) dan terjemahannya, Perjalanan ke

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

Sampo, iaitu merangkumi 26% daripada jumlah keseluruhan bahasa kiasan. Penggunaan simile dilihat dominan dalam penulisan teks kreatif ini, iaitu 26 data yang diperolehi memonopoli hampir separuh daripada jumlah keseluruhan bahasa kiasan. Penggunaan kata sendi seperti, seolah-olah dan bak menjadi pilihan dalam pengungkapan simile. Dalam hal penggunaan metafora, adakalanya boleh diklasifikasikan juga dalam simile, iaitu berlaku kekeliruan dalam bahasa kiasan jenis simile dan metafora. Namun, pengkaji telah membataskan kedua-dua jenis bahasa kiasan ini dengan beranggapan bahawa, metafora lebih kepada bentuk analogi dan bukannya bentuk perbandingan seperti simile. Berdasarkan data kajian, bentuk metafora yang terdapat dalam teks kajian kebanyakannya berupa suatu bentuk analogi untuk menggambarkan sesuatu keadaan atau perasaan. Hiperbola juga mencatat kekerapan yang tinggi dengan 20 data dengan catatan 20%. Seperti yang telah dinyatakan sebelum ini Bagi jenis bahasa kiasan lain seperti simile, idiom, metonimi, synechdoche dan eufemisme masing-masing mencatatkan 14 data bagi simile (14%), 14 idiom (14%), 12 metonimi (12%), 10 synechdoche (10%) dan 4 eufemisme (4%).

Bahasa Kiasan Korea - Melayu

1) Metafora Bahasa Korea : 말이 청산유수였다 (mal-i cheongsanyusuyeossda). Bahasa Melayu : percakapannya lancar

Kiasan jenis metafora dalam bahasa sumber ini menurut pengkaji telah diterjemahkan dengan mengekalkan unsur kiasan dalam bahasa sasaran tetapi dengan perubahan imej yang mewakili kiasan metafora ini. Frasa 말이 청산유수였다 (mal-i cheongsanyusuyeossda) dalam teks sumber telah diterjemahkan sebagai percakapannya lancer). Frasa 말이 청산유수였다 (mal-i cheongsanyusuyeossda) ialah percakapannya gunung hijau dan sungai. Dalam budaya bahasa sumber, 청산유수 (cheongsanyusu) bermaksud percakapannya lancer.

2) Hiperbola Bahasa Korea : …. 솜 같은 눈송이가 펄펄 내리고 있었다(som gat-eun nunsong-i peolpeol naeligo iss-eossda). Bahasa Melayu : …dan salji turun dengan kepingan yang besar.

Dalam analisis tersebut, kiasan jenis hiperbola dikenal pasti telah digunakan oleh penulis bagi menimbulkan kesan berlebih-lebihan untuk maksud yang cuba disampaikan. Frasa 솜 같은 눈송이가 펄펄 내리고 있었다 (som gat-eun nunsong-iga peolpeol naeligo iss-eossda) dalam teks sumber telah diterjemahkan sebagai salji turun dengan kepingan yang besar dalam teks sasaran. Frasa 솜 같은 눈송이가 펄펄 내리고 있었다 (som gat-eun nunsong-iga peolpeol naeligo iss-eossda) ialah situasi apabila turunnya salji lebat seperti kapas.

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

3) Simile Bahasa korea: … 그을지 않을 사기처럼 하얀얼굴 바탕에 지나치리만큼 오똑한 콧날과 ...(…geueulji anh-eul sagicheoleom hayan-eolgul batang-e jinachil mankeum ottoghan kosnal ...) Bahasa melayu: wajahnya seputih warna porselin dan hidungnya tinggi, alisnya ….

Dalam analisis tersebut, unsur simile didapati melalui perbandingan antara imej ‘사기(sagi)’ dan ‘하얀 얼굴 (hayan-eolgul)’ telah diterjemahkan dalam imej yang sama dalam bahasa sasaran, iaitu ‘seputih warna poeselin’ dan ‘wajahnya’. Perbandingan ini ditandakan dengan ‘se-putih’ yang menandakan penggunaan bahasa kiasan senis (senis atau sinis?) simile. Kedua-dua budaya bahasa juga nyata berkongsi imej yang sama dan telah ketahui oleh masyarakat penuturnya.

4) Idiom Bahasa Korea : 이거 왜 이래. 괜히 나이롱 비행기 태우지 말어 (igeol wae ilae. gwaenhi nailong bihaeng-gi taeuji mal-eo). Bahasa Melayu : apa yang kau kata ni? Jangan pura-pura memuji aku.

Dalam analisis tersebut, kiasan jenis idiom yang digunakan dalam bahasa sumber diterjemahkan menggunakan imej yang sama dalam bahasa sasaran. Dalam bahasa sumber, frasa 비행기 태우지 ialah “naikkan pesawat”. Idiom 비행기를 태우지 bermaksud terlalu puji. Idiom yang dinyatakan tersebut membawa maksud tersirat lain, iaitu sekeras-keras mana pun sesuatu itu, apabila dilentur dan diusahakan sebaiknya, pasti akan lembut juga.

5) Metonimi Bahasa Korea : 어디 코 큰 놈 이라구 별거 있겠니, 말 잘해서 진정이 …….(eodi ko keun nom ilago byeolgeos issgessni, mal jalhaeseo jinjeong-i …….) Bahasa Melayu : kau fikir orang Rusia yang berhidung besar itu mempunyai sesuatu yang istimewa? Jika kau boleh bertutur dalam bahasa …..

Berdasarkan analisis tersebut, perkataan 코 큰 놈 (eodi ko keun nom) ialah hidungnya besar. Dalam budaya Korea, imej ‘코 큰 놈 (eodi ko keun nom)’ yang bermaksud ‘orang barat’. Perkataan ini telah diganti dan disesuaikan ke dalam bahasa sasaran oleh penterjemah. Penggunaan imej ‘orang Rusia yang berhidung besar’ dilihat lebih bersesuaian dan tidak keterlaluan jika dibandingkan dengan ‘hidungnya besar’ dalam bahasa sasaran tersebut. Hal ini demikian kerana, budaya masyarakat bahasa sasaran yang mementingkan kesopanan dalam tutur kata. Namun, konsep dan makna yang mendasari kedua-dua imej ini tetap sama.

6) Synechdoche Bahasa Korea : 맥주는 좀 마셨봤는지요(maegjuneun jom masyeossbwassneunjiyo)? Bahasa Melayu : kau pernah minum bir?

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

Perkataan 맥주 (maegju) dalam teks sumber telah diterjemahkan sebagai bir. Perkataan 맥주 (maegju) ialah bir. Dalam teks sumber, perkataan 맥주 (maegju) merupakan simbol untuk minuman arak. Sekiranya diterjemahkan secara literal, tentulah maksud sebenar menyimpang daripada maksud asalnya. Dalam hal ni, penterjemah kekal menggunakan imej yang sama dalam bahasa sasaran sebagai strategi menterjemah bahasa kiasan ini.

7) Eufemisme Bahasa Korea : 그날 밤 이장 영감도 갑자기 세상을 떠나고 말았다 (geunal bam ijang yeong- gamdo gabjagi sesang-eul tteonago mal-assda). Bahasa melayu : malam itu dia juga mati.

Merujuk kepada kiasan jenis eufemisme ini, berlaku perubahan imej dalam menterjemah bahasa kiasan jenis ini. Dalam bahasa sumber, ‘세상을 떠나고 (sesang-eul tteonago) sudah menjadi ungkapan lazim apabila orang dah meninggal dunia, imej ini disesuaikan dengan budaya Melayu, iaitu bahasa sasaran dengan menggantikannya kepada ‘mati’. Perubahan ini dilihat sebagai kesesuaian budaya selain kiasan jenis eufemisme itu sendiri yang merupakan proses penukaran perkataan atau pengucapan kepada yang lebih sesuai untuk mengelakkan salah tanggapan masyarakat penutur bahasa sasaran.

KESIMPULAN

Penterjemahan merupakan satu proses yang dilakukan untuk memenuhi beberapa tujuan tertentu mengikut keperluan golongan pembaca. Bagi terjemahan teks sastera seperti novel yang merupakan karya kreatif, sudah tentu terdapat banyak unsur stilistik dan figuratif yang berfungsi bukan sahaja untuk mencantikkan bahasa tetapi juga mengandungi mesej-mesej tertentu yang ingin disampaikan secara tersirat. Oleh yang demikian, penterjemahan teks kreatif daripada bahasa sumber kepada bahasa sasaran, terutamanya yang melibatkan unsur figuratif dalam gaya bahasa ini perlu diteliti sebaiknya supaya keasliannya dapat dikekalkan apabila diterjemah ke dalam bahasa sasaran. Hal inilah yang memberi cabaran dan kesukaran yang besar kepada para penterjemah. Berdasarkan dapatan kajian secara keseluruhan, penggunaan kiasan jenis metafora dilihat dominan. Dalam hal ini, kecenderungan penggunaan metafora sangat ketara kerana menurut pemerhatian pengkaji, budaya bahasa sumber sering melambangkan sesuatu situasi atau perasaan dengan perumpamaan kepada imej yang terdapat dalam pandangan dunia (world-view) mereka.

RUJUKAN

Abdullah Hassan. (1993) . Bahasa kiasan. dlm. Jurnal Bahasa. Bil. 37 (10), 907-913.

Awang Sariyan. (1996). Warna dan suasana : Perancangan bahasa Melayu di Malaysia. Kuala Lumpur : Dewan Bahasa dan Pustaka.

Dewan Bahasa dan Pustaka. (1997). Kamus Linguistik. Kuala Lumpur : Dewan Bahasa dan Pustaka.

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

Hashim Awang. (1987). Glosari mini kesusasteraan. Petaling Jaya : Penerbit Fajar Bakti.

Jaafar Jambi. (2001). Terjemahan bahasa kiasan dalam novel ‘Kokoro’ dari bahasa Jepun ke bahasa Melayu. (Disertasi) Universiti Malaya, Kuala Lumpur.

Larson, M.L. (1998) Meaning-based translation : A guide to cross language equivalence. Lanham, United States : University Press of America.

Muhammad Fauzi Jumingan. (2003) Penterjemahan bahasa figuratif Arab-Melayu : Satu analisis teori relevans. (Disertasi) Universiti Kebangsaan Malaysia, Bangi.

Ragavan, J. F. (1991) The translation of metaphors : A text analysis of The Good earth, The Great Gatsby, The Moon and Sixpence, and Indubious Battle. (Disertasi) Universiti Malaya, Kuala Lumpur.

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

PROSEDUR DAN STRATEGI PENTERJEMAHAN PERKATAAN ASING DALAM NOVEL BAHASA INGGERIS A THOUSAND SPLENDID SUNS KE DALAM BAHASA MELAYU

Nurul Syafiqah Daud Universiti Sains Malaysia (USM), Pulau Pinang [email protected]

Haslina Haroon Universiti Sains Malaysia (USM), Pulau Pinang [email protected]

ABSTRAK

Proses penterjemahan biasanya melibatkan pemindahan makna daripada satu bahasa kepada bahasa yang lain. Walau bagaimanapun, peningkatan bilangan teks sastera hibrid yang melibatkan penggunaan perkataan asing dalam teks bahasa Inggeris menyebabkan timbulnya isu tentang cara untuk menangani penterjemahan perkataan asing ini. Kajian ini bertujuan untuk mengkaji isu ini, iaitu dengan meneliti penterjemahan perkataan asing yang terdapat novel bahasa Inggeris A Thousand Splendid Suns oleh Khaled Hosseini ke dalam bahasa Melayu. Secara khususnya, kajian ini bertujuan untuk menentukan prosedur dan strategi penterjemahan yang digunakan untuk menterjemah perkataan asing ini ke dalam bahasa Melayu. Pertama sekali, perkataan asing dalam teks sumber dikenal pasti dan maknanya ditentukan. Perkataan asing ini kemudian dicari padanannya dalam teks terjemahan. Dengan menggunakan kerangka strategi pemindahan rujukan budaya ekstralinguistik oleh Pedersen (2005), pasangan perkataan tersebut diteliti untuk menentukan prosedur dan strategi penterjemahan yang digunakan oleh penterjemah. Kajian menunjukkan bahawa terdapat 172 perkataan asing dalam novel bahasa Inggeris Khaled Hosseini. Padanan perkataan asing ini dengan terjemahannya menunjukkan bahawa prosedur yang paling banyak digunakan oleh penterjemah ialah pengekalan. Selain itu, prosedur pengekalan dan perincian pula merangkumi 72 peratus daripada keseluruhan prosedur penterjemahan yang digunakan. Hal ini menunjukkan bahawa teks terjemahan merupakan teks yang berorientasikan teks sumber dan mencerminkan bentuk teks asal. Kajian seperti ini dirasakan penting kerana ia dapat menunjukkan pendekatan umum dan teknik khusus yang dapat digunakan untuk menterjemah perkataan asing dalam teks hibrid.

Kata kunci: pengambilgunaan bahasa; perkataan asing; strategi penterjemahan; prosedur penterjemahan; Khaled Hossein

PENGENALAN

Penterjemahan merupakan satu aktiviti pemindahan mesej daripada satu bahasa kepada satu bahasa yang lain. Proses ini melibatkan sebuah teks yang ditulis dalam satu bahasa tertentu dan pemindahan mesej dalam teks tersebut ke dalam satu bahasa yang lain.

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

Walau bagaimanapun, dalam konteks penterjemahan teks kesusasteraan, teks sumber tidak semestinya melibatkan satu bahasa sahaja. Penulis kadangkala juga menyelitkan perkataan daripada bahasa lain dalam penulisannya. Pendekatan ini biasanya digunakan oleh ramai penulis dari India dan benua Afrika terutamanya dalam konteks pascakolonial. Mereka biasanya menulis tentang kehidupan masyarakat di India dan benua Afrika tetapi menggunakan bahasa penjajah, iaitu bahasa Inggeris. Menurut Ashcroft, Griffiths dan Tiffin (2002), penggunaan bahasa penjajah untuk mengungkapkan pengalaman masyarakat yang pernah dijajah dirujuk sebagai pengambilgunaan bahasa atau language appropriation, iaitu "the process by which the language is taken and made to ‘bear the burden’ of one’s own cultural experience" (Ashcroft, Griffiths dan Tiffin, 2002: 38). Salah satu ciri utama pengambilgunaan bahasa ini ialah penggunaan perkataan daripada bahasa dan budaya asing dalam teks bahasa Inggeris (Ashcroft, Griffiths dan Tiffin, 2002: 63). Persoalan yang timbul daripada fenomena ini ialah bagaimana penterjemah menangani perkataan asing ini apabila teks bahasa Inggeris tersebut diterjemahkan ke dalam bahasa Melayu. Zabalbeascoa dan Corrius (2014: 268) menegaskan bahawa "multilingual texts pose specific translation problems (practical and theoretical). Such is the nature of the challenge that each situation seems to require a specific solution". Dengan mengambil kira permasalahan ini, kertas kerja ini akan memberikan fokus kepada penterjemahan perkataan asing dalam teks kesusasteraan. Tumpuan khusus diberikan kepada perkataan asing yang terdapat dalam novel bahasa Inggeris bertajuk A Thousand Splendid Suns dan cara perkataan asing ini diterjemahkan ke dalam bahasa Melayu dalam terjemahannya Seribu Matahari Syurga.

SOROTAN KEPUSTAKAAN

Isu penterjemahan perkataan asing dalam teks sastera merupakan satu isu yang penting dalam bidang penterjemahan. Menurut Bellos (2008: 114), "…the question of what to do about language in T1 that is not L1 raises issues that are central to the phenomena that Translation Studies seek to study". Rizzardi (2014: 186) bersetuju dengan pendapat Bellos dan menegaskan bahawa "the strategies of linguistic and cultural localization used by postcolonial writers to mark their difference are one of the most problematic aspects in the translation of their texts". Toler (2001) membincangkan isu ini dengan memberikan fokus kepada penulis Arab dari Maghribi yang menulis dalam bahasa Perancis tetapi menyelitkan perkataan bahasa Arab dalam karya mereka. Dalam membincangkan penterjemahan karya-karya seperti ini ke dalam bahasa Inggeris, Toler menegaskan bahawa jika perkataan asing tersebut dikekalkan dalam teks terjemahan, maka teks terjemahan itu tidak sepatutnya menggunakan nota kaki, glosari atau penjelasan dalam teks. House (2011) pula menerangkan bahawa dalam penterjemahan karya Khaled Hosseini, The Kite Runner dan A Thousand Splendid Suns, ke dalam bahasa Jerman, perkataan asing yang terdapat dalam teks sumber dikekalkan:

In the original English novels, the author has inserted on nearly every page words and phrases referring to cultural practices and conventions, songs and poems of his native Afghanistan, often (but not always) accompanied by English paraphrases or explanations. The German translator has done exactly the same, leaving the original Dari and Pashto words and phrases intact, sometimes adding a German explanation. (hlm. 620)

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

Bellos (2008) membincangkan isu yang sama dalam konteks penterjemahan karya bahasa Rusia yang diselitkan dengan perkataan bahasa Perancis dan penterjemahan karya-karya ini ke dalam bahasa Inggeris. Beliau mencadangkan supaya perkataan asing tersebut dikekalkan dalam bahasa Perancis atau diterjemahkan ke dalam bahasa Inggeris (Bellos, 2008: 114). Walau bagaimanapun, beliau menegaskan bahawa penterjemahan perkataan asing tersebut ke dalam bahasa Inggeris akan meninggalkan kesan yang negatif. Jika penterjemahan ialah usaha untuk mencapai persamaan dari segi kesan, maka penterjemahan perkataan asing tersebut ke dalam bahasa Inggeris tidak akan mencapai matlamat ini (Bellos, 2008: 115). Rizzardi (2014) mempunyai pendapat yang sama seperti Bellos (2008). Menurut Rizzardi, dalam proses penterjemahan, penterjemah biasanya akan menyesuaikan teks terjemahan supaya ia dapat dibaca dengan mudah oleh pembaca sasaran, namun usaha sebegini sebenarnya tidak memberikan gambaran yang sebenar tentang teks sumber tersebut kepada pembaca sasaran. Zabalbeascoa and Corrius (2014) juga mencadangkan pendekatan yang hampir sama dengan Bellos (2008) dalam menangani penterjemahan perkataan asing. Mereka mencadangkan perkara berikut:

in many cases, the obvious formula seems to be to apply the following equation: L1 is rendered as L2 whereas, largely due to a theoretical void, L3 is left untouched and carried over into the TT as the same language, i.e. L3ST=L3TT. When this does not work L3 is often rendered into L2, or simply omitted. (2014, p. 257)

Jelas bahawa selain mengekalkan perkataan asing dalam teks terjemahan, Zabalbeascoa and Corrius (2014) juga mencadangkan pengguguran terus perkataan asing tersebut. Walaupun pengekalan perkataan asing kelihatan seperti satu pendekatan yang wajar kerana ia mencerminkan gaya penulis asal, Ramsay and Walker (2010) menegaskan bahawa pendekatan ini mungkin mempunyai implikasinya yang tersendiri. Secara lebih khusus, pengekalan perkataan asing akan menyebabkan budaya sumber dilihat sebagai satu budaya yang eksotik. Selain itu, pengekalan juga akan menghasilkan terjemahan yang terlalu literal sehingga menyebabkan kekaburan. Dengan mengambil kira pendapat yang diberikan, bahagian yang seterusnya akan menghuraikan metodologi yang digunakan dalam kajian ini yang meneliti penterjemahan perkataan asing dalam novel A Thousand Splendid Suns (2007) ke dalam bahasa Melayu.

KERANGKA TEORI

Kajian ini memanfaatkan kerangka strategi pemindahan rujukan budaya ekstralinguistik (extralinguistic cultural references transfer strategies) oleh Pedersen (2005). Menurut Pedersen, terdapat dua strategi utama dalam pemindahan elemen budaya daripada satu bahasa kepada satu bahasa yang lain, iaitu strategi yang berorientasikan bahasa sumber dan strategi yang berorientasikan bahasa sasaran. Strategi yang berorientasikan bahasa sumber melibatkan penggunaan tiga prosedur, iaitu (1) pengekalan (retention), (2) perincian (specification), dan (3) terjemahan langsung (direct translation). Strategi yang berorientasikan bahasa sasaran pula melibatkan penggunaan tiga prosedur, iaitu (1) generalisasi (generalisation), (2) penggantian (substitution), dan (3) pengguguran (omission). Dengan menganalisis kekerapan penggunaan prosedur penterjemahan, pengkaji akan dapat menentukan strategi keseluruhan yang digunakan oleh penterjemah.

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

METODOLOGI KAJIAN

Kajian ini menggunakan kaedah analisis teks. Pertama sekali, keseluruhan teks sumber dan teks terjemahan dibaca. Kemudian, semua perkataan asing yang terdapat dalam teks sumber, iaitu perkataan selain daripada bahasa Inggeris yang ditandai dengan huruf condong dalam teks, diekstrak. Seterusnya, makna perkataan bahasa asing ini ditentukan dengan merujuk laman sesawang yang berkaitan dengan teks sumber dan penutur asli bahasa yang digunakan dalam novel ini. Perkataan asing ini kemudiannya dipadankan dengan terjemahannya dalam teks terjemahan berbahasa Melayu. Akhir sekali, prosedur dan strategi penterjemahan yang digunakan dalam penterjemahan perkataan bahasa asing ini ditentukan berdasarkan kerangka strategi pemindahan rujukan budaya ekstralinguistik (extralinguistic cultural references transfer strategies) oleh Pedersen (2005).

ANALISIS DATA

Analisis yang dilakukan menunjukkan bahawa terdapat 172 perkataan asing dalam novel A Thousand Splendid Suns. Pelbagai prosedur digunakan oleh penterjemah untuk menterjemah perkataan asing yang terdapat dalam novel ini ke dalam bahasa Melayu.

Prosedur pengekalan (retention)

Pengekalan bermaksud bahawa perkataan asing yang terdapat dalam teks sumber dikekalkan dalam teks terjemahan dan dicetak dalam huruf condong. Berdasarkan analisis yang dilakukan, terdapat dua bentuk pengekalan yang digunakan oleh penterjemah Bentuk yang pertama ialah pengekalan perkataan asing tanpa disertakan makna yang jelas dalam teks. Perkara ini dapat dilihat dalam Data 1.

Data 1 (dogh)

TS : Laila was in the kitchen, making carafes of dogh with Giti. (p. 162) TT : Laila berada di dapur bersama-sama Giti, sedang menuangkan dogh ke dalam gelas. (p. 277)

Makna perkataan 'dogh' dalam Data 1 tidak diberikan kepada pembaca sasaran. Walau bagaimanapun, pembaca mungkin dapat membuat andaian bahawa 'dogh' merujuk kepada sejenis minuman kerana konteks menyatakan bahawa ia dapat dituang ke dalam gelas. 'Dogh' dalam contoh ini merujuk kepada sejenis minuman tradisional di Afghanistan. Bentuk yang kedua ialah pengekalan perkataan asing yang maknanya jelas daripada konteks. Perkara ini dapat dilihat dalam Data 2.

Data 2 (tabreek)

TS : "You are now husband and wife," the mullah said. "Tabreek. Congratulations." (p. 54) TT : "Kamu berdua sekarang pasangan suami isteri yang sah.” imam itu mengumumkan. "Tabreek. Tahniah." (p. 93)

Penulis menggunakan teknik pengulangan untuk menjelaskan makna perkataan 'tabreek' kepada pembacanya, iaitu dengan mengekalkan perkataan 'tabreek' dan mengulang perkataan ini dengan

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

menggunakan maknanya dalam bahasa Inggeris, iaitu 'congratulations'. Teknik yang sama digunakan oleh penterjemah.

Prosedur perincian (specification)

Dalam prosedur perincian, perkataan asing tersebut dikekalkan dalam teks terjemahan dalam bentuk huruf condong dan penterjemah memperinci makna perkataan asing tersebut melalui penjelasan tambahan. Menurut Pedersen (2005), terdapat dua bentuk perincian, iaitu eksplisitasi dan penambahan. Berdasarkan data yang dianalisis, penterjemah langsung tidak menggunakan prosedur perincian yang melibatkan eksplisitasi. Hanya prosedur perincian yang melibatkan penambahan digunakan, iaitu dalam tiga bentuk. Bentuk yang pertama ialah perincian yang melibatkan penambahan dalam bentuk nota kaki. Perkara ini dapat dilihat dalam Data 3.

Data 3 (chapan)

TS : The street was lined with shops and little stalls that sold lambskin hats and rainbow-colored chapans. (p. 73) TT Kedai dan gerai yang menjual topi kulit kambing dan chapan19 berwarna-warni berderetan di : jalan itu. (p. 125-126)

19 Kaftan; baju lelaki yang longgar dan labuh.

Dalam Data 3, perkataan 'chapan' dikekalkan dalam teks terjemahan dan diberikan nota kaki. Nota kaki 19 menerangkan maksud 'chapan'. Lebih tepat lagi, perkataan 'chapan' merujuk kepada kot tradisional orang lelaki di Afghanistan. Bentuk yang kedua pula ialah perincian yang melibatkan penambahan dalam bentuk penjelasan dalam teks. Perkara ini dapat dilihat dalam Data 4.

Data 4 (harami)

TS : At that time, Mariam did not understand. She did not know what this word harami – bastard – meant. (p. 4) TT : Ketika itu Mariam masih terlalu kecil untuk faham. Dia tidak mengerti sama sekali maksud perkataan itu – harami, atau anak haram. Anak luar nikah yang lahir daripada hubungan jenis lelaki dengan perempuan yang belum berkahwin dan tidak mempunyai ikatan yang sah dari segi agama dan undang-undang. (p. 4)

Dalam Data 4, perkataan 'harami' digunakan dalam teks sumber dan maknanya juga dijelaskan, iaitu 'bastard'. Dalam teks terjemahan, perkataan 'harami' dikekalkan dan maknanya juga dijelaskan, iaitu 'anak haram'. Penterjemah walau bagaimanapun melakukan penambahan penjelasan dalam teks yang menerangkan lagi makna 'harami'. Bentuk yang ketiga ialah perincian yang melibatkan penambahan dalam bentuk nota kaki dan penambahan dalam teks. Perkara ini dapat dilihat dalam Data 5.

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

Data 5 (kolba)

TS : It happened on a Thursday. It must have, because Mariam remembered that she had been restless and preoccupied that day, the way she was only on Thursdays, the day when Jalil visited her at the kolba. (p. 3) TT : Hari itu hari Khamis. Ya, Mariam pasti kerana dia masih ingat lagi betapa kelam-kabut dan sibuknya dia pada hari itu. Kesibukan yang berlaku pada setiap hari Khamis, hari ayahnya, Jalil, akan datang melawatnya di kolba1 itu, gubuk buruk tempat dia dan ibunya berteduh daripada hujan dan panas (p. 2).

1 pondok kecil

Perkataan 'kolba' dalam Data 5, yang merujuk kepada pondok yang didiami oleh Mariam dan ibunya, dikekalkan dalam teks terjemahan. Dapat dilihat bahawa penterjemah menjelaskan makna 'kolba' melalui nota kaki 1. Di samping itu, penterjemah juga membuat penambahan dalam teks yang menjelaskan lagi maksud perkataan 'kolba'.

Prosedur generalisasi (generalisation)

Prosedur generalisasi melibatkan penterjemahan perkataan asing dengan perkataan dalam bahasa Melayu yang lebih umum sifatnya dibandingkan dengan makna perkataan asing tersebut. Perkara ini dapat dilihat dalam Data 6.

Data 6 (beid)

ST : By the time I made it to the hospital, I was burning with a fever and shaking like a beid tree in the wind. (p. 199) TT : Ketika saya dimasukkan ke rumah sakit, saya diserang demam tinggi. Badan saya menggigil, macam pokok diterpa ribut. (p. 339)

Dalam Data 6, perkataan 'beid' merujuk kepada pokok 'willow'. Frasa 'beid tree' dalam teks sumber hanya diterjemahkan secara umum menjadi 'pokok' sahaja tanpa menyebut jenis pokok yang khusus.

Prosedur penggantian (substitution)

Seperti juga prosedur generalisasi, prosedur penggantian secara umumnya tidak mengekalkan perkataan asing yang terdapat dalam teks sumber dalam teks terjemahan. Perkataan asing yang terdapat dalam teks sumber diterjemahkan dengan menggantikannya dengan perkataan lain dalam bahasa sasaran. Terdapat tiga bentuk penggantian dalam teks yang dianalisis. Bentuk yang pertama ialah penggantian perkataan asing dengan perkataan yang sama dalam bahasa Melayu. Perkara ini dapat dilihat dalam Data 7.

Data 7 (tasbeh)

ST : Mullah Faizullah twirled the beads of his tasbeh rosary as they strolled... (p. 16) TT : Sewaktu mereka bersiar-siar sambil Mullah Faizullah memutar-mutarkan biji-biji tasbih di tangan... (p. 29)

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

Frasa 'tasbeh rosary' dalam teks sumber diterjemahkan dengan menggantikannya dengan perkataan yang sama, iaitu 'tasbih' yang menggunakan ejaan yang lazim digunakan dalam bahasa Melayu. Disebabkan perkataan 'tasbih' merupakan sebahagian daripada kosa kata bahasa Melayu, perkataan ini tidak lagi dicondongkan dalam teks terjemahan. Bentuk yang kedua ialah penggantian perkataan asing dengan maknanya dalam bahasa Melayu. Perkara ini dapat dilihat dalam Data 8.

Data 8 (gari)

ST : After a while, she worked up the nerve to ask the elderly owner of a horse-drawn gari if he knew where Jalil, the cinema's owner, lived. (p. 31) TT : Seketika kemudian, dia memutuskan untuk menyapa seorang lelaki yang menaiki sebuah pedati yang ditarik oleh seekor kuda, supaya lelaki itu dapat menunjukkan tempat tinggal Jalil, si pemilik panggung wayang. (p. 55)

Perkataan 'gari' dalam Data 8 merujuk kepada sejenis pedati yang ditarik oleh kuda. Dapat dilihat bahawa perkataan 'gari' tidak dikekalkan dan digantikan dengan maknanya dalam bahasa Melayu, iaitu 'pedati'. Bentuk yang ketiga ialah penggantian perkataan asing dengan perkataan yang berlainan maknanya daripada makna perkataan asal. Perkara ini dapat dilihat dalam Data 9.

Data 9 (dehati)

ST : "Huh? I am nobody, don't you see? A dehati. What have I got to give you? (p. 246) TT : "Hah? Kamu tak tahu ke yang aku ni bukan sesiapa? Aku cuma seorang hamba. Apa yang boleh aku berikan pada kamu?" (p. 418)

Dalam petikan ini, Mariam memberitahu Aziza bahawa dia hanyalah seorang 'dehati', iaitu seorang yang berasal dari kampung. Perkataan 'dehati' tidak diterjemahkan dengan maknanya yang sebenar tetapi sebagai 'hamba'. Walau bagaimanapun, padanan ini dirasakan sesuai kerana perkataan 'dehati' dan 'hamba' kedua-duanya merujuk kepada seorang yang mempunyai status sosial yang rendah.

Prosedur pengguguran (omission)

Prosedur pengguguran melenyapkan sebarang bentuk rujukan kepada perkataan asing tersebut dalam teks terjemahan. Dengan kata lain, perkataan asing tersebut langsung tidak kelihatan dalam teks terjemahan. Perkara ini dapat dilihat dalam Data 10.

Data 10 (zahmat)

ST : He drank the rest of this water and extended the glass to Mariam. "If it’s not too much zahmat." (p. 199) TT : Dia menghabiskan airnya dan mengembalikan gelasnya kepada Mariam. "Kalau boleh..." (p. 338).

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

Dalam petikan ini, seorang lelaki yang melawat Mariam di rumahnya diberikan segelas air oleh Mariam. Selepas meminum air tersebut, beliau menghulurkan gelas kepada Mariam seolah-olah meminta air lagi. Perkataan 'zahmat' dalam teks sumber membawa maksud 'beban' atau 'kesusahan'. Dalam teks terjemahan, perkataan 'zahmat' dan maknanya digugurkan. Jadual 1 menunjukkan prosedur penterjemahan yang digunakan secara keseluruhan dan bilangan perkataan yang diterjemahkan dengan menggunakan setiap prosedur.

JADUAL 1. Prosedur penterjemahan perkataan asing dalam A Thousand Splendid Suns ke dalam bahasa Melayu

Prosedur Bil. Perkataan asing % penterjemahan Pengekalan 119 52 Perincian 46 20 Terjemahan langsung 0 0 Generalisasi 2 1 Penggantian 58 25 Pengguguran 5 2 JUMLAH 230 100

Prosedur yang paling kerap digunakan dalam penterjemahan perkataan asing dalam novel A Thousand Splendid Suns ke dalam bahasa Melayu ialah prosedur pengekalan. Walaupun prosedur terjemahan langsung tidak digunakan, lebih daripada 70 peratus perkataan asing diterjemahkan dengan menggunakan prosedur pengekalan dan perincian. Penggunaan prosedur ini menunjukkan bahawa strategi utama yang digunakan dalam penterjemahan teks ini ialah strategi yang berorientasikan teks sumber. Dengan kata lain, penterjemah cuba untuk mengekalkan ciri utama teks sumber dalam terjemahannya, iaitu melalui penggunaan perkataan asing.

KESIMPULAN

Kajian ini didorong oleh kewujudan teks hibrid yang menggabungkan penggunaan dua bahasa dalam satu teks dan persoalan tentang cara penterjemah menangani teks sebegini dalam penterjemahan. Dengan memberikan tumpuan khusus kepada novel A Thousand Splendid Suns dan terjemahannya dalam bahasa Melayu, Seribu Matahari Syurga, kertas kerja ini cuba untuk meneliti prosedur dan strategi yang digunakan dalam penterjemahan perkataan asing dalam novel ini. Kajian seperti ini dirasakan penting kerana ia dapat menunjukkan pelbagai prosedur yang dapat digunakan oleh penterjemah dalam usahanya untuk menangani penterjemahan perkataan asing yang terkandung dalam sebuah teks hibrid. Kajian ini meneliti isu penterjemahan perkataan asing berdasarkan satu teks hibrid sahaja. Dengan mengambil kira bahawa novel ini telah diterjemahkan ke dalam bahasa Perancis, Sepanyol, Itali, Jerman, Arab, Korea dan Jepun, kajian lanjutan mungkin dapat meneliti cara penterjemah menangani isu yang sama dalam penterjemahan novel ini ke dalam bahasa-bahasa tersebut. Kajian lanjutan juga mungkin dapat dijalankan untuk menerokai pendapat dan pandangan penterjemah sendiri tentang pilihan prosedur tertentu oleh penterjemah dan justifikasi di sebalik pemilihan sesuatu prosedur tertentu.

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

RUJUKAN

Ashcroft, B., Griffiths, G. & Tiffin, H. (2002). The Empire Writes Back: Theory and Practice in Post-colonial Literatures. (2nd ed.). London: Routledge.

Bellos, D. (2008). The Awkward Issue of L3. Yearbook of Comparative and General Literature, 54, 114-120.

Hosseni, K. (2007). A Thousand Splendid Suns. London: Bloomsbury Publishing.

Hosseini, K. (2012). Seribu Matahari Syurga [terjemahan]. Johor Bahru: Penerbitan Pelangi Sdn. Bhd.

House, J. (2011). Global and Intercultural Communication. Dlm. G. Andersen & K. Aijmer (Ed.). Pragmatics of Society (607-626). Berlin: de Gruyter Mouton.

Pedersen, J. (2005). How is Culture Rendered in Subtitles? MuTra 2005 – Challenges of Multidimensional Translation: Proceedings of the Marie Curie Euroconferences, 113- 130. http://www.euroconferences.info/proceedings/2005_Proceedings/2005_Pedersen_Jan.pdf

Ramsay, R. & Walker, D. (2010). Translating Hybridity: The Curious Case of the First Kanak Novel (Déwé Gorodé’s L’épave), The AALITRA Review: A Journal of Literary Translation, 1, 44-57.

Rizzardi, B. (2014). Opening Up to Complexity in the Global Era. Dlm. S. Bertacco (Ed.). Language and Translation in Postcolonial Literatures: Multilingual Contexts, Translational Texts (180-192). London: Routledge.

Toler, M.A. (2001). The Ethics of Cultural Representation: The Maghribi Novel in English Translation. The Journal of North African Studies, 6(3), 48-69, DOI: 10.1080/13629380108718443

Zabalbeascoa, P. & Corrius, M. (2014). How Spanish in an American Film is Rendered in Translation: Dubbing Butch Cassidy and the Sundance Kid in Spain. Perspectives, 22(2), 255-270, DOI: 10.1080/0907676X.2012.695380

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

ANALISIS KAEDAH PENTERJEMAHAN KATA TABU DALAM NOVEL ELEANOR & PARK KE DALAM BAHASA MELAYU

Ng Ee Lian Universiti Sains Malaysia (USM), Pulau Pinang. [email protected]

Wan Rose Eliza Abdul Rahman Universiti Sains Malaysia (USM), Pulau Pinang. [email protected]

ABSTRAK

Kata tabu mengandungi pelbagai maklumat tentang sesebuah budaya dan masyarakat dan banyak digunakan dalam penulisan sastera remaja. Dalam karya novel popular terutamanya, kata tabu mempunyai fungsi yang penting untuk menyatakan emosi serta memberikan gambaran tentang penggunaan bahasa sesuatu watak itu terutamanya bahasa remaja. Kajian ini bertujuan untuk mengenal pasti dan menghuraikan prosedur penterjemahan kata tabu dalam novel Eleanor & Park ke dalam bahasa Melayu berdasarkan Davoodi (2009). Kajian ini juga bertujuan untuk mengkategorikan kata tabu dalam novel Eleanor & Park mengikut kategori yang dikemukakan oleh Battistella (2005). Kata tabu daripada novel ini dikenal pasti berdasarkan senarai kata tabu yang terdapat dalam laporan persatuan ibu bapa Sekolah Menengah Anoka-Hennepin (Rupar, 2013). Novel Eleanor & Park didapati padat dengan kata tabu. Hasil kajian mendapati bahawa prosedur penterjemahan kata tabu yang paling ketara digunakan untuk penterjemahan ke dalam bahasa Melayu adalah prosedur tabu ke tabu serta prosedur peminjaman. Walau bagaimanapun, makna tersirat dan kesan emosi di sebalik kata tabu ini tidak dapat dihasilkan semula dalam penterjemahan disebabkan perbezaan budaya, bahasa dan latar masyarakat pasangan bahasa yang terlibat.

Kata kunci: kata tabu; prosedur penterjemahan; budaya

PENGENALAN

Kata ‘tabu’ berasal daripada rumpun bahasa Polinesia iaitu bahasa Tongan yang merujuk kepada tindakan yang perlu dihindari (Gu, 2002: 264). Menurut Gu, kata ‘tabu’ secara umum merupakan sesuatu yang dilarang sama sekali dilakukan atau diucapkan seperti berikut: “The word taboo is borrowed from Tongan, a language spoken by Polynesians in the Pacific archipelago, where any sacred or humble things are forbidden to touch or even to talk about” (2002: 264). Berdasarkan kamus (PRPM), kata ‘tabu’ ialah ‘sesuatu yang dilarang dari segi agama atau adat, pantang larang, pemali, yang ditegah daripada percakapan.’ Kata tabu adalah kata yang dianggap ofensif, kasar dan mengejutkan secara umum. Menurut Fromkin (2014: 286) kata tabu didefinisikan seperti berikut: “Taboo words are the words that is often considered offensive, shocking or rude because they refer to sex, the body or race.” Dalam kajian Qanbar (2011: 88), definisi kerja yang digunakan dalam kajian beliau yang mengkaji kata tabu dalam masyarakat Yemeni adalah seperti

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

berikut: “taboo as any word, phrase or topic that can cause embarrassment and feelings of shame and can provoke a sense of shock when used in public.” Berdasarkan definisi kata tabu yang dinyatakan, dapat difahamkan bahawa kata tabu tidak sesuai digunakan dalam konteks komunikasi kerana penggunaan kata tabu boleh menyinggung perasaan pendengar. Oleh yang demikian, kata-kata tabu jarang sekali dituturkan supaya keharmonian dalam komunikasi sosial dapat dikekalkan. Allan dan Burridge (2006: 12) menyatakan bahawa kata tabu mempunyai pengaruh terhadap emosi manusia seperti berikut: “taboo terms have a great influence on human emotions and are the most emotionally evocative of all language expressions.” Jay (1992) juga menyatakan hal yang serupa, “taboo words is emotionally powerful.” Dengan mengambil kira definisi-definisi kata tabu yang dibincangkan, dapat dirumuskan bahawa kata tabu adalah “kata yang tidak sopan, ofensif, kesat atau kasar yang tidak disebut di hadapan khalayak ramai dan juga dalam penulisan.

PENGKATEGORIAN KATA TABU

Battistella (2005) telah menyarankan empat kategori kata tabu yang berikut iaitu epithet, vulgarity, profanity dan obscenity tetapi kajian ini akan menggunakan TIGA kategori yang relevan sahaja. Hal ini disebabkan kategori obscenity yang merujuk kepada kata-kata yang berhubung dengan seks atau rujukan seksual secara am tidak memadai dengan konteks dan senarai data yang digunakan. Penjelasan bagi tiga kategori yang dikemukakan oleh Battistella adalah seperti berikut:

i) Kategori epithet didefinisikan sebagai “various type of slurs” (Battistella, 2005: 72). Kata “slurs” adalah kata penghinaan dan kata yang mencemar nama baik seseorang (PRPM). Oleh itu, kategori ini merupakan kategori kata-kata penghinaan secara umum dan senarai data seperti kata asshole, bastard, bitch, bitches, dicklick, pussy dan smart-ass yang digunakan sebagai kata penghinaan dalam konteks novel ini akan dikategorikan dalam kumpulan kata epithet.

ii) Kategori kata profanity didefinisikan sebagai “religious cursing” (Battistella, 2005: 72). Beliau juga menyatakan bahawa “the feature of profanity is that it involves the coarse use of what is taken to be sacred” (2005: 72). Secara langsung ini merujuk kepada kata yang berkaitan dengan agama. Oleh itu, senarai data seperti kata Christ, Damn, Goddamn dan Jesus yang digunakan dalam konteks tertentu sebagai kata celaan yang digunakan secara sewenang-wenangnya telah dikategorikan dalam kumpulan kata profanity.

iii) Kategori kata vulgarity didefinisikan sebagai “Vulgarity and obscenity refer to words or expressions which characterize sex-differentiating anatomy or sexual and excretory functions in a crude way, such as shit and fuck, with the distinction between vulgarity and obscenity being primarily a matter of degree and prurience” (Battistella, 2005: 72). Perkataan yang tergolong dalam kategori ini adalah yang berhubung kait dengan organ-organ seksual badan dan fungsi perkumuhan yang menggunakan kata kasar atau kesat. Bagi menjelaskan lagi, kata kesat atau kasar, ia adalah kumpulan kata yang boleh menyakitkan hati atau menimbulkan kemarahan, dan kedengaran keras serta kasar (PRPM). Perkataan

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

yang tergolong dalam kategori ini adalah seperti kata, shit dan fuck (Battistella, 2005: 72). Begitu juga dalam senarai data, kata-kata seperti ass, shit, cunt, cum, fuck, fucked-up, fucker, fuckin’, fucking,mother fucker, shit dan tits telah digolongkan dalam kategori ini.

Berikut adalah senarai kata tabu yang berjumlah 155 data kajian yang telah dikategorikan kepada tiga kategori iaitu epithet, profanity dan vulgarity berdasarkan Battistella (2005: 72) dalam jadual di bawah:

JADUAL 1.1: Pengkategorian kata tabu dalam novel Eleanor & Park

Bil Kata tabu Kategori Jumlah 1 Ass Vulgarity 9 2 Asshole Epithet 1 3 Bastard Epithet 4 4 Bitch Epithet 8 5 Bitches Epithet 2 6 Christ Profanity 4 7 Cum Vulgarity 2 8 Cunt Vulgarity 1 9 Damn Profanity 17 10 Dicklick Epithet 1 12 Fuck Vulgarity 35 13 Fucked-up Vulgarity 1 14 Fucker Vulgarity 1 15 Fuckin’ Vulgarity 1 16 Fucking Vulgarity 22 18 Goddamn Profanity 6 19 Jesus Profanity 24 20 Motherfucker Vulgarity 2 21 Pussy Epithet 3 22 Shit Vulgarity 9 23 Smart-ass Epithet 1 24 Tits Vulgarity 1 Jumlah keseluruhan 155

FUNGSI KATA TABU

Terdapat pelbagai tujuan seseorang itu menggunakan kata tabu. Jay (1999: 84) menyatakan fungsi kata tabu seperti berikut: “people, as a kind of emotional animal have a desire to express their feelings, relieve their negative stress, and establish their identities and status through their speech. Using taboo language can help them to achieve these purposes effectively, as language is a tool used by everyone.” Berdasarkan pernyataan ini, dapat difahamkan bahawa kata tabu dapat digunakan dalam situasi yang berbeza untuk tujuan yang berbeza seperti perlindungan diri, penstabilan emosi, menyinggung perasaan seseorang dan sebagainya. Zhou (2010) dalam kajian beliau menyatakan fungsi kata tabu dapat dikategorikan kepada jenaka (humor), katarsis (catharsis) dan menunjukkan kuasa (showing the power). Dalam konteks tertentu, kesan lucu dalam jenaka boleh dicapai dengan menggunakan kata tabu yang berkaitan dengan seks. Selain itu, dalam fungsi katarsis, kata tabu digunakan apabila seseorang itu berada dalam keadaan

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

marah dan penggunaan kata-kata tabu dapat membantu seseorang itu meluahkan emosi kemarahannya. Akhir sekali, kata tabu boleh digunakan untuk menunjukkan kewujudan kuasa misalnya seseorang lelaki itu menggunakan kata tabu untuk mempamerkan kuasa dan kehebatannya. Daripada tiga kategori fungsi kata tabu yang dikemukakan oleh Zhou, dapat difahamkan bahawa kata tabu sebenarnya bukan saja digunakan dalam konteks yang memberikan tanggapan bahawa penggunaannya berkait rapat dengan satu sikap dan ujaran yang kasar dan menyinggung perasaan seseorang tetapi juga boleh digunakan dalam konteks yang bertujuan untuk mencipta kesan lucu seperti dalam kategori kata tabu yang digunakan dalam konteks jenaka. Oleh itu, daripada pembacaan yang dibuat, didapati kata tabu berfungsi dalam penyampaian emosi dan perasaan seseorang. Dengan kata lain, kata tabu bertindak sebagai kata penguat yang membantu seseorang itu mencapai emosi yang hendak disampaikan sama ada untuk tujuan memaki, mencarut, menghina atau secara sembarangan untuk menunjukkan kehebatan. Fungsi kata tabu dalam kategori katarsis adalah yang paling kerap digunakan dalam teks kajian yang bertemakan isu keganasan rumahtangga, penderaan kanak-kanak, kes buli di sekolah dan penyindiran rupa bentuk badan. Rajah di bawah memaparkan fungsi kata tabu seperti berikut:

Fungsi kata tabu

Kata makian Kata penguat Kata penghinaan Katarsis Jenaka Kuasa

Meluahkan perasaan/emosi Mencipta Menunjukkan kesan lucu kuasa/ kehebatan

Kemarahan Kekecewaan Kebencian

RAJAH 1.1: Fungsi kata tabu

PROSEDUR PENTERJEMAHAN KATA TABU

Davoodi (2009) telah menyarankan empat prosedur penterjemahan kata tabu seperti berikut:

(i) Pengguguran (censorship): Prosedur penterjemahan pengguguran merupakan prosedur yang mudah digunakan kerana seseorang penterjemah tidak perlu mengambil tahu tentang sesuatu kata itu dan mengugurkannya sebagai kata yang lebih. Dengan kata lain, prosedur ini melibatkan pengguguran kata tabu teks asal dalam teks terjemahan.

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

(ii) Penggantian (substitution): Prosedur penggantian adalah penterjemahan yang menggantikan kata dalam bahasa sumber dengan kata lain dalam bahasa sasaran. Dengan erti kata lain prosedur ini melibatkan penggantian kata tabu dalam teks asal dengan padanan kata yang sudah diterima pakai dalam budaya sasaran.

(iii) Tabu ke tabu (taboo for taboo): Prosedur penterjemahan tabu ke tabu merujuk kepada penterjemahan kata tabu dalam bahasa sumber yang diterjemahkan ke dalam bentuk kata tabu dalam bahasa sasaran.

(iv) Penggunaan eufemisme (applying euphemism): Prosedur eufemisme merujuk kepada prosedur menggantikan kata tabu kepada kata yang lebih sopan.

ANALISIS PROSEDUR PENTERJEMAHAN KATA TABU

Teks yang menjadi data kajian ialah novel Eleanor & Park dan hanya 6 contoh analisis sahaja yang akan dimuatkan di sini disebabkan kekangan ruang.

Contoh 1:

Konteks situasi: Richie bertanya sesuatu dengan geram. Teks sumber: “What the fuck is this?” said Richie. Teks terjemahan: “Menatang apa ni”? Richie cakap.

Kata “fuck” dalam TS bermaksud puki mak, babi, celaka, sial, yakni ungkapan ofensif yang menunjukkan kemarahan atau tidak sedap hati seperti fuck you!, tak peduli sama sekali, berambus, mengacau, yang digunakan untuk menunjukkan kejengkelan, ketidaksabaran (Kamus Inggeris Melayu Dewan, 1999: 586). Menurut pengkategorian Battistella, kata “fuck” dikategorikan sebagai kata vulgarity (2005). Penelitian menunjukkan bahawa, penterjemah telah menggunakan prosedur pengguguran. Dengan merujuk kepada konteks situasi, watak Richie menggunakan kata tabu “fuck” yang berfungsi sebagai kata penguat untuk menyatakan perasaan marah atau tidak sedap hati serta memberikan gambaran atau perasaan yang meluat atau menjijikkan. Di samping itu, kata ini turut memberikan gambaran yang ada perkaitan dengan seks. Padanan “Menatang apa ni?” tidak dapat mengungkapkan makna yang serupa dalam TS. Hal ini disebabkan padanan dalam TT hanya berupaya menyampaikan mesej bahawa Richie bertanyakan sesuatu dengan ujaran yang kasar. Kata “menatang” dalam TT walaupun kedengaran kasar tetapi masih tidak berupaya menghasilkan kesan yang serupa dengan TS. Hal ini disebabkan, kata “fuck” dalam TS memberikan perasaan yang menjijikkan serta wujudnya gambaran seksual yang tidak dapat disampaikan dengan padanan kata “menatang” dalam TT. Oleh itu, ujaran “what the fuck?” dalam TS adalah lebih kasar daripada padanannya dalam TT.

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

Contoh 2:

Konteks situasi: Eleanor berlagak di depan Park. Teks sumber: Sound like a smart-ass. Teks terjemahan: Kedengaran macam poyo.

Kata “smart-ass” bermaksud “a vulgar, slang saying a person who is annoyingly or obnoxiously cocky, knowing, flippant and wiseguy” (Webster’s New World College Dictionary). Dengan erti kata lain, kata “smart-ass” merujuk kepada orang yang menganggap dirinya terlalu pandai, menjengkelkan, sombong dan kurang ajar. Menurut Battistella, kata “smart-ass” dikategorikan sebagai kata epithet (2005). Penelitian menunjukkan bahawa penterjemah telah menggunakan prosedur penggantian. Kata “poyo” yang digunakan dalam TT mempunyai makna yang serupa dengan TS. Hal ini adalah kerana perkataan “poyo” secara umum merujuk kepada kata sifat yang mengatakan seseorang itu berlagak, merasakan diri bagus, seseorang yang suka menonjolkan diri dan sebagainya (Ummahonline). Begitu juga berdasarkan Malay Slang, kata “poyo” bermaksud “Acting like you're better than everyone else; snobbish; show-off.” Di samping itu, perkataan “poyo” merupakan bahasa slanga iaitu bahasa yang tidak rasmi yang digunakan secara berleluasa dalam kalangan remaja dalam budaya sasaran (PRPM). Lagipun, kata “poyo” adalah bahasa slanga yang dianggap rendah tarafnya daripada bahasa standard, mencemar bahasa Melayu yang standard dan bersifat negatif dan padanan ini sepadan dengan makna kata “smart-ass” yang merupakan kata yang bersifat kasar dan ofensif dan yang digunakan untuk menyindir atau menghina seseorang. Oleh itu, penterjemahan kepada perkataan “poyo” yang merujuk kepada seseorang yang berlagak, merasakan diri bagus, seseorang yang suka menonjolkan diri dan sebagainya adalah sama maknanya dengan perkataan “smart-ass”.

Contoh 3:

Konteks situasi: Richie (bapa tiri Eleanor) memarahi Eleanor. Teks sumber: FUCK and BITCH. Teks terjemahan: CELAKA dan SUNDAL.

Kata “fuck” bermaksud “puki mak, babi, celaka, sial,” dan merupakan ungkapan ofensif yang menunjukkan kemarahan atau tidak sedap hati seperti fuck you!, (Kamus Inggeris Melayu Dewan 1999: 586). Kata “bitch” bermaksud “anjing betina” (PRPM). Kata “fuck” dikategorikan sebagai kata vulgarity dan kata “bitch” dikategorikan sebagai kata epithet (Battistella, 2005). Penelitian menunjukkan bahawa penterjemah telah menggunakan prosedur tabu ke tabu. Kata “celaka” dan “sundal” yang digunakan dalam TT mempunyai maksud yang serupa dengan TS. Hal ini adalah kerana kata “celaka” merujuk kepada sesuatu yang “malang, jahanam, anak sial dan untuk menunjukkan kemarahan,” manakala kata “sundal” pula bermaksud “perempuan yang jalang, pelacur, perempuan gatal, jahat dan kelakuan yang tidak elok” (PRPM). Dalam konteks contoh di atas, kata tabu “fuck” dan “bitch” diujarkan oleh penutur dalam keadaan yang marah dan untuk tujuan memaki. Oleh itu, padanan kata “celaka” dan “sundal” dapat menyampaikan makna dan tujuan memaki yang serupa.

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

Contoh 4:

Konteks situasi: Eleanor menyatakan bahawa dia tidak dapat bayangkan bahawa bapa tirinya melakukan hubungan seks dengan maknya selain daripada bapanya. Teks sumber: Eleanor was twelve, she couldn’t imagine a guy fucking her mom over worse than her dad had. Teks terjemahan: Eleanor 12 tahun, dan dia tak boleh bayangkan seorang lelaki hancurkan ibunya lebih teruk dari apa yang ayahnya dah buat.

Kata “fucking” dalam TS dikategorikan sebagai kata vulgarity (Battistella, 2005). Penelitian menunjukkan bahawa penterjemah telah menggunakan prosedur eufemisme. Kata tabu “fucking” dalam TS merujuk kepada perbuatan seks manakala kata “hancurkan” dalam TT hanya memberikan gambaran atau mesej bahawa bapa tiri Eleanor menghancurkan ibu Eleanor secara umum. Kata “menghancurkan” dalam TT bermaksud “merosakkan, membinasakan” (PRPM). Dengan itu, padanan yang digunakan dalam TT hanya dapat menyampaikan mesej TS dalam bentuk kata yang telah digeneralisasikan iaitu menyampaikan mesej umum sahaja.

Contoh 5:

Konteks situasi: Bapa Park menggunakan panggilan “little fucker” kepada bapa tiri Eleanor. Teks sumber: "That little fucker…" Teks terjemahan: "Fucker tu…"

Kata “fucker” bermaksud “puki mak, babi, sial, celaka” Kamus Inggeris Melayu Dewan (1999: 586). Kata “fucker” dikategorikan sebagai kata vulgarity (Battistella, 2015). Penelitian menunjukkan penterjemah menggunakan prosedur peminjaman. Prosedur peminjaman yang dimaksudkan adalah prosedur yang meminjam kata daripada bahasa sumber ke dalam bahasa sasaran terutamanya apabila sesuatu kata itu tidak wujud atau tiada padanan yang sesuai di dalam bahasa sasaran Vinay dan Darbelnet (2000: 32). Dalam konteks ini, penutur mengujarkan kata “fucker” untuk tujuan menghina begitu juga dalam TT. Oleh itu, padanan terjemahan yang digunakan dapat menyampaikan makna TS. Akan tetapi, kesan yang dihasilkan dalam TT adalah berbeza kerana pembaca sasaran yang membaca TT dalam bahasa Melayu akan memahami teks ini berdasarkan pengetahuan bahasa Melayu mereka (Ainon Mohd dan Abdullah Hassan, 2008: 167). Ainon Mohd dan Abdullah Hassan menambah lagi, “Perkataan Inggeris yang diambil secara tidak terkawal menambahkan beban kepada pembaca itu dan menyukarkan mereka memahami apa yang dibaca” (2008: 254). Oleh itu, kata asing yang wujud dalam teks terjemahan turut akan menyebabkan kesukaran dalam pembacaan.

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

Contoh 6:

Konteks situasi: Park memberitahu Eleanor bahawa neneknya tinggal bersebelahan rumah dan berita ini mengejutkan Eleanor. Teks sumber: “For christ’s sake…” Teks terjemahan: “Demi tuhan…”

Frasa “for christ’s sake” bermaksud “taboo, slang ,an oath expressing or (rude), emphasis annoyance, surprise, anger, like dammit!, son-of-a-bitch!, much stronger than "for Pete's sake!" (The Free Dictionary). Frasa ini dikategorikan kepada kategori profanity (Battistella, 2005). Penelitian menunjukkan penterjemah menterjemah menggunakan prosedur literal. Prosedur penterjemahan literal adalah terjemahan kata demi kata tetapi pada masa yang sama menghasilkan terjemahan yang idiomatik dan gramatis dalam bahasa sasaran (Vinay dan Darbelnet, 2000: 3-34). Padanan “Demi Tuhan” dalam TT tidak dapat menyampaikan makna kata “for christ’s sake” yang berfungsi sebagai kata memaki dan mencela dengan penggunaan kata nama “Christ’s” yang berkaitan dengan agama Kristian dalam konteks ini. Oleh itu, padanan yang diberikan hanya dapat menyampaikan makna yang umum tetapi kesan yang disampaikan adalah tidak serupa dengan TS. Hal ini kerana, frasa “For Christ’s Sake” adalah frasa yang ofensif bagi pembaca sumber terutamanya pembaca yang beragama Kristian tetapi padanan terjemahan “Demi Tuhan” dalam TT bukan merupakan suatu kata yang ofensif malah merupakan suatu kata yang biasa dan umum. Lagipun, frasa “Demi Tuhan” jarang sekali digunakan dalam budaya sasaran terutamanya dalam konteks sebegini.

Jadual 1.2 di bawah memaparkan hasil analisis kekerapan prosedur penterjemahan kata tabu yang berjumlah 155 data yang telah dilakukan.

JADUAL 1.2 : Analisis keseluruhan kekerapan prosedur penterjemahan

Bil Prosedur Kekerapan Peratus (%) 1 Pengguguran 21 13.5 2 Penggantian 3 1.9 3 Tabu ke tabu 73 47.1 4 Eufemisme 7 4.5 5 Peminjaman 48 31.1 6 Literal 2 1.3 7 Tabu ke tabu yang lain 1 0.6 Jumlah 155 100

KESIMPULAN

Penterjemah paling banyak menggunakan prosedur tabu ke tabu, terutamanya untuk kategori kata vulgarity. Prosedur yang digunakan ini bertujuan untuk menyampaikan makna kata vulgarity dalam TS yang sama ke dalam TT. Prosedur yang kedua terbanyak ialah prosedur peminjaman. Penterjemah cenderung menggunakan prosedur peminjaman ini untuk

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

menterjemahkan kata tabu dalam kategori profanity. Pengekalan kata tabu dalam bahasa Inggeris ke dalam teks bahasa Melayu akan menyebabkan terjemahan yang dihasilkan kelihatan asing atau menyebabkan kesukaran membaca. Sehubungan dengan itu, prosedur peminjaman dan literal merupakan prosedur yang tidak dinyatakan dalam kerangka penterjemahan kata tabu oleh Davoodi (2009). Prosedur penterjemahan pengguguran, eufemisme, penggantian dan literal yang digunakan dilihat diguna pakai untuk menterjemahkan kata tabu dalam TS ke dalam bentuk kata yang lebih sopan, biasa, neutral atau secara langsung menggugurkan kata tabu tetapi mesej TS masih dapat disampaikan. Pengkaji juga mendapati prosedur pengguguran yang digunakan oleh penterjemah dapat menyampaikan mesej sesuatu ayat itu tetapi konotasi kata tabu untuk menyatakan perasaan marah, kecewa dan sebagainya tidak dapat disampaikan. Tambahan pula, hasrat penulis Rowell yang ingin menunjukkan cara watak-watak remaja berbahasa juga hilang dalam TT. Didapati juga bahawa sesetengah kata tabu dalam senarai data yang digunakan dalam kajian ini seperti kata “fuck,” “damn,” “goddamn” dan “shit” diterjemahkan dengan pelbagai prosedur oleh penterjemah. Oleh itu, penelitian yang dibuat adalah penterjemah tidak konsisten dalam proses penterjemahan yang dilakukannya. Selain itu, didapati prosedur tabu ke tabu, peminjaman dan penggantian merupakan terjemahan yang dapat menyampaikan makna atau kesan sesuatu kata tabu dalam TS ke dalam TT. Produk akhir penterjemahan yang dihasilkan adalah dalam bentuk kata tabu yang ofensif, kesat dan kasar yang sering digunakan untuk memaki, mencarut dan sebagainya. Oleh itu, seseorang penterjemah bukan hanya menterjemahkan makna sesuatu kata tabu itu sahaja tetapi juga kesan yang disampaikan. Dalam hal ini penterjemah perlu berhati-hati dan memikirkan tujuan terjemahan yang dilakukan, sama ada kesan yang perlu disampaikan bersesuaian atau tidak dalam budaya sasaran atau digugurkan, atau digantikan dengan perkataan/frasa yang lebih sopan sahaja.

RUJUKAN

Ainon Mohd dan Abdullah Hassan. (2008). Teori dan Teknik Terjemahan. Kuala Lumpur: PTS Professional Publishing Sdn.Bhd.

Ali Aiman Mazwin. (2015). Eleanor & Park. Petaling Jaya: Buku Fixi.

Allan dan Burridge. (2006). Forbidden Words: Taboo and the Censoring of Language. New York: Cambridge University Press.

Battistella, E. L. (2005). Bad Language: Are Some Words Better Than Others?. New York: Oxford University Press.

Davoodi, Z. (2009). On the Translation of the Taboos. Translation Directory. Dicapai pada 15 Disember 2015 daripada http://www.translationdirectory.com/articles/article2052.php

Fromkin, V., Hyams, N., dan Rodman, R. (2014). An Introduction to Language. (9th ed.). New York: Blackwell Publishing.

Gu Jiazu dan Lu Sheng. (2002). Language and Culture. Shanghai: Shanghai Foreign Language Education Press.

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

Jay, T. (1992). Cursing in America: A Psycholinguistic Study of Dirty Language in the Courts, in the Movies, in the Schoolyards and on the Streets. Philadelphia: John Benjamins Publishing Company.

Jay, T. (1999). Why We Curse: A Neuro-Psyco-Social Theory of Speech. Philadelphia: John Benjamins Publishing Company.

Kamus Inggeris Melayu Dewan. (1999). Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka.

Malay Slang Wiki. Wikia. Dicapai pada 15 Jun 2016 daripada http://malayslang.wikia.com/wiki/Malay_Slang_Wiki

Pusat Rujukan Persuratan Melayu. Dicapai pada 15 Jun 2016 daripada http://prpm.dbp.gov.my

Qanbar, N. (2011). A Sosiolinguistic Study of The Linguistic Taboos in TheYemeni Society. The Modern Journal of Applied Linguistics. 3(2), 86-104.

Rowell, R. (2013). Eleanor & Park. New York: St. Martin’s Press.

Rupar, G. (2013). Parent Findings & Additional Proposed Guidelines for the Review and Approval of High School Reading Materials Anoka-Hennepin High Schools. Dicapai pada 13 December 2015 daripada http://static1.1.sqspcdn.com/static/f/

The Free Dictionary. Dicapai pada 15 Jun 2016 daripada http://www.thefreedictionary.com/ Ummahonline.com. Poyo. Dicapai pada 16 Jun 2016 daripada https://ummahonline.wordpress.com/2008/10/09/budaya

Vinay, J. P. dan Darbelnet, J. (2000). A Methodology for Translation. Dalam L. Venuti (Ed.). The Translation Studies Reader (hlm. 84-93). London: Routledge.

Webster’s New World College Dictionary. Dicapai pada 15 Jun 2016 daripada websters.yourdictionary.com

Zhou Ningjue. (2010). Taboo Language on the Internet: An Analysis of Gender Differenses in using Taboo Language. Tesis Sarjana yang tidak diterbitkan, Universiti Kristianstad, Sweden.

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

KATA PINJAMAN DALAM PENTERJEMAHAN NOVEL THE FAULT IN OUR STARS KE DALAM BAHASA MELAYU

Ezna Syaqira Zakaria Universiti Sains Malaysia, Pulau Pinang [email protected]

Rokiah Awang Universiti Sains Malaysia, Pulau Pinang [email protected]

ABSTRAK

Kertas kerja ini akan membincangkan kata pinjaman dalam penterjemahan novel The Fault in Our Stars karya John Green ke dalam bahasa Melayu. Teks sasaran bertajuk Tertulis di Bintang- bintang hasil terjemahan Birsilah Bakar. Prosedur peminjaman adalah salah satu daripada prosedur dalam strategi terjemahan langsung oleh Vinay dan Darbelnet (1958/1995). Kertas ini akan meneliti padanan makna bagi kata pinjaman dalam penterjemahan novel tersebut berdasarkan konteks penggunaannya dalam ayat bahasa Inggeris dan ketepatan padanannya apabila diterjemahkan ke dalam bahasa Melayu. Dapatan kajian menunjukkan bahawa strategi foreignization digunakan untuk menterjemahkan teks sumber. Penterjemah cenderung untuk mengekalkan ciri-ciri bahasa sumber termasuk unsur budaya dalan teks terjemahan. Sebaliknya kaedah penerangan termasuk prosedur penambahan dan nota kaki digunakan untuk menerangkan elemen teks sumber yang dipinjam ke dalam bahasa sasaran.

Kata kunci: penterjemahan langsung; kata pinjaman; padanan makna; foreignization.

PENGENALAN

Kertas kerja ini membincangkan kata pinjaman dalam penterjemahan novel The Fault in Our Stars karya John Green ke dalam bahasa Melayu. Teks sasaran bertajuk Tertulis di Bintang- bintang hasil terjemahan Birsilah Bakar. Teks sumber ini merupakan novel nombor satu terlaris New York Times dan juga buku fiksyen nombor satu Times Magazine. Kertas ini meneliti prosedur peminjaman dalam novel tersebut berdasarkan konteks penggunaannya dalam bahasa Inggeris dan ketepatan padanannya apabila diterjemahkan ke dalam bahasa Melayu.

STRATEGI PENTERJEMAHAN TEKS THE FAULT IN OUR STARS

Menurut Venuti (dalam Wenfeng Yang, 2010: 77), terdapat dua strategi penterjemahan teks kesusasteraan asing, iaitu domestication dan foreignization:

…the former (domestication) refers to an ethnocentric reduction of foreign to target- language cultural values, bring the author back home, while the latter

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

(foreignization) is an ethnodeviant pressure on those (cultural) values to register the linguistic and cultural differences of the foreign text, sending the readers abroad.

Berdasarkan petikan ini, penterjemahan domestication dilakukan untuk menghasilkan teks yang bersifat etnosentrik, atau domestik, contohnya seperti teks kanak-kanak. Terjemahan teks ini dilakukan secara asli, fasih, dan gaya tidak menonjol untuk mengurangkan unsur asing. Bagi penterjemahan foreignization pula, teks yang dihasilkan tidak bersifat etnosentrik. Penterjemah mengekalkan unsur-unsur asing dalam teks dan membawa pembaca sasaran meneroka keindahan yang dipamerkan dalam teks sumber. Dapatan kajian ini melihat strategi foreignization digunakan untuk menterjemah teks sumber. Secara umum, penterjemah mengekalkan keseluruhan format dan susunan teks sumber ke dalam teks terjemahan. Teks sumber ditulis berlatar belakangkan Indianapolis, sebuah negeri di Amerika Syarikat dan Amsterdam, Belanda. Penterjemah mengekalkan unsur-unsur teks sumber dalam terjemahannya. Pembaca dapat melihat budaya remaja Barat yang membenarkan rakan perempuan datang ke rumah rakan lelaki dan sebaliknya serta hubungan sosial yang wujud di antara watak-watak tersebut. Kewujudan kumpulan sokongan bagi pesakit terminal penting kerana membantu mereka berkongsi masalah dan semangat untuk meneruskan kehidupan di samping berjuang melawan penyakit. Teks terjemahan juga menyaksikan watak Hazel Grace dan Augustus berpeluang melawat The Annex, kediaman mendiang Anne Frank, seorang remaja Yahudi yang terpaksa bersembunyi di Belanda bersama keluarganya akibat peristiwa Holocaust oleh Hitler di Jerman. Berikut adalah beberapa contoh unsur foreignization di dalam teks sumber dan teks terjemahan yang menunjukkan pengekalan struktur asal teks sumber di dalam teks sasaran.

DATA 1

Bil. Teks Sumber Teks Sasaran a. The support group featured a rotating cast of Support Group ini menampilkan sebarisan karakter characters in various states of tumor-driven yang membawa watak-watak yang sedang melalui unwellness. (halaman 4) pelbagai tahap tidak sihat berpunca daripada tumor. (halaman 9) b. That shut me up, although I failed to see how Jawapan itu membuatkan aku diam, walaupun aku attendance at Support Group met the definition of gagal lihat bagaimana dengan menghadiri Support life. (halaman 7) Group memenuhi definisi kehidupan. (halaman 14) c. It was a quick flight to Detroit, where the little Penerbangan tidak lama ke Detroit, di mana electric car met us as we disembarked and drove us sebuah kereta elektrik membawa kami ke gate to the gate for Amsterdam. (halaman 148) berlepas ke Amsterdam. (halaman 157) d. In short, Holland looks like Indianapolis, only with Dipendekkan cerita, Belanda nampak macam smaller cars. (halaman 156) Indianapolis, cuma keretanya lebih kecil. e. The Filosoof was right next to the Vondelpark, Hotel Filosoof bersebelahan dengan Vondelpark, Amsterdam’s most famous park. (halaman 157) taman paling terkenal di Amsterdam. (halaman 165) f. We began in a room with a video about Jews in Kami mula di sebuah bilik dengan sebuah video Holland and Nazi invasion and the Frank family. mengenai orang Yahudi di Belanda dan (halaman 198) pencerobohan Nazi dan tentang keluarga Frank. (halaman 207) g. Soon I was staring at the famous bookcase that had Tak lama kemudian aku sedang merenung rak hid Anne Frank, her family, and four others. buku terkenal yang pernah menyembunyikan Anne (halaman 198) Frank, keluarganya dan empat orang lagi. (halaman 207)

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

h. The next morning, our last full day in Amsterdam, Esoknya, hari penuh terakhir kami di Amsterdam, Mom and Augustus and I walked the half block from Mak, Augustus dan aku berjalan separuh blok the hotel to the Vondelpark, where we found a cafe in daripada hotel ke Vondelpark, di mana kami the shadow of the Dutch national film museum. singgah di cafe bawah redup bayang-bayang (halaman 209) muzium filem Belanda. (halaman 220)

Contoh-contoh ini menunjukkan yang penterjemah cenderung untuk mengekalkan struktur teks asal dengan menterjemah secara literal ayat-ayat di dalam teks sumber. Klausa dan frasa seboleh mungkin dikekalkan di kedudukan masing-masing di dalam teks sasaran. Malah, bukan saja unsur lesikal yang cuba dipadankan serapat mungkin dengan teks asal, akan tetapi tanda baca seperti koma juga dikekalkan oleh penterjemah di kedudukan yang sama seperti teks sumber (rujuk contoh 1(b), 1(d) dan 1(h)).

KATA PINJAMAN DALAM PENTERJEMAHAN THE FAULT IN OUR STARS

Sarjana bidang penterjemahan, Vinay dan Darbelnet (1958/1995) telah memperkenalkan dua kaedah utama dalam terjemahan. Kaedah ini dikenali sebagai terjemahan langsung (direct translation) dan terjemahan tidak langsung (oblique translation). Prosedur yang terkandung dalam kaedah terjemahan langsung ialah peminjaman (borrowing), pinjam terjemah (calque) dan terjemahan literal (literal translation). Bagi terjemahan tidak langsung pula, prosedur yang terlibat ialah transposisi (transposition), modulasi (modulation), persamaan (equivalence), dan adaptasi (adaptation). Kertas ini membincangkan secara khusus tentang prosedur peminjaman yang digunakan dalam penterjemahan novel The Fault in Our Stars. Menurut Vinay dan Darbelnet (1958/1995:31), prosedur peminjaman merujuk kepada proses memindahkan perkataan bahasa sumber kepada bahasa sasaran. Hal ini demikian untuk mengatasi masalah perbezaan antara dua bahasa yang terlibat seperti tiada perkataan dalam bahasa sasaran yang membawa maksud perkataan sumber. Wujud keadaan penterjemah menghadapi masalah padanan, terutama bagi padanan yang mempunyai unsur budaya asal yang kuat dan juga perkataan berunsur teknikal. (Idris dalam Haslina & Hasuria, 2013: 58) Kajian ini mendapati bahawa penterjemah cenderung untuk menggunakan prosedur peminjaman dengan mengekalkan banyak kosa kata bahasa asal walaupun terdapat padanan yang standard dalam bahasa sasaran seperti yang dapat dilihat dalam Data 2.

DATA 2

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

e. I could feel the muscle right beneath the skin, all Aku dapat rasa otot-otot di bawah kulitnya, tegang tense and amazing. (halaman 26) dan awesome. (halaman 33) f. ”You’re joining us for dinner, I hope?” asked his ”Makcik harap kamu boleh dinner dengan kami?” mom. (halaman 28) tanya ibuya. (halaman 35) g. A shelf at my eye level reached all the way around Rak setinggi paras mataku memenuhi sekeliling bilik the room, and it was stuffed solid with basketball itu, dan ia dipenuhi memorabilia basketball: memorabilia: dozens of trophies with gold plastic berdozen-dozen trofi plastik keemasan dengan lelaki men mid-jump shot or dribbling or reaching for a separa melompat ke udara atau menggelecek atau layup toward an unseen basket. (halaman 30) menggapai ke arah bakul jaringan yang tidak kelihatan. (halaman 36) h. I watched these kids playing in the pirate-ship Aku tengok kanak-kanak bermain di playground indoor playground while I read. (halaman 41) bertemankan kapal lanun sambil membaca buku. (halaman 48) i. Mom was also in the food court, alone, sitting in a Mak juga berada di food court, berseorangan, duduk corner where she thought I couldn’t see her, di sudut di mana dia ingat aku takkan nampak dia, eating a cheesesteak sandwich and reading sambil memakan sandwich cheesesteak dan through some papers. (halaman 42) membaca beberapa helaian kertas. (halaman 48) j. She wore a knee-length charcoal coat that fit Dia memakai kot berwarna arang separa lutut yang perfectly and sunglasses that dominated her face. muat dengan sempurna dan sunglasses yang (halaman 42) mendominasi wajahnya. (halaman 48) k. They don’t let your family stay with you 24/7 in Mereka tak benarkan keluarga temankan kau 24 jam the ICU at Children’s because it’s an infection di ICU Hospital Children’s sebab ada risiko risk. (halaman 107) infection. (halaman 115) l. Anyway, I knew it was stupid, but I felt kind of bad Apapun, aku tahu itu benda bodoh, tapi aku rasa for scrambled eggs. (halaman 138) kesian dengan scrambled eggs. (halaman 146) m. We were right behind the plane’s wing. (halaman Kami betul-betul duduk belakang sayap plane. 145) (halaman 153) n. The land seemed sunk into the ocean, little Tanahnya seperti tenggelam masuk ke dalam laut, rectangles of green surrounded on all sides by segi-segi empat tepat warna hijau mengelilingi canal canals. (halaman 155) di tebingnya. (halaman 163)

Secara umumnya, peminjaman terjadi apabila penterjemah menghadapi masalah untuk menentukan padanan yang sesuai dalam teks terjemahan. Ini berlaku apabila ketiadaan perkataan dalam bahasa sasaran yang membawa maksud perkataan sumber. Walau bagaimanapun, kebanyakan peminjaman yang wujud dalam teks terjemahan Tertulis di Bintang-bintang ini mempunyai padanan dalam bahasa Melayu. Sebagai contoh, frasa support group di dalam teks sumber boleh diterjemahkan sebagai kumpulan sokongan kerana perkataan ini wujud dan digunakan oleh penutur bahasa Melayu. Perkataan osteosarcoma merupakan istilah perubatan merujuk kepada penyakit kanser berkaitan tulang. Padanan yang sesuai bagi perkataan ini ialah osteosarkoma. Perkataan cookie boleh diterjemahkan kepada biskut dalam bahasa Melayu, manakala lemonade pula boleh diterjemahkan kepada air limau. Contoh lain yang boleh dilihat adalah seperti perkataan chemo yang boleh diterjemahkan menjadi kemo. Perkataan basketball mempunyai padanannya iaitu bola keranjang. Frasa taman permainan adalah padanan yang sesuai untuk playground. Padanan yang sesuai bagi frasa food court ialah medan selera. Perkataan sandwich pula mempunyai padanannya iaitu sandwic. Padanan yang sesuai bagi perkataan sunglasses ialah cermin atau kaca mata hitam. Perkataan infection boleh diterjemahkan menjadi jangkitan. Perkataan disaster pula boleh dipadankan dengan kecelakaan atau malapetaka. Frasa telur hancur sesuai sebagai padanan scrambled eggs. Manakala perkataan plane mempunyai padanannya iaitu kapal terbang. Perkataan canal pula mempunyai padanannya iaitu terusan.

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

Selain daripada prosedur peminjaman, penterjemah juga menggunakan prosedur calque untuk menterjemah teks ini. Menurut Vinay dan Darbelnet (1958/1995: 32), calque merupakan bentuk pinjaman istimewa apabila sesuatu bahasa meminjam bentuk ungkapan bahasa lain tetapi kemudian menterjemahkan unsur-unsur ungkapan itu. Terdapat dua jenis calque iaitu (a) lexical calque yang memadankan kata sasaran dengan sistem bahasa teks sasaran dan (b) structural calque yang mengekalkan struktur teks sumber dalam teks sasaran. Data 3 menunjukkan contoh lexical calque yang digunakan dalam penterjemahan teks The Fault in Our Stars.

DATA 3

Bil. Teks Sumber Teks Sasaran a. A shelf at my eye level reached all the way around Rak setinggi paras mataku memenuhi sekeliling bilik the room, and it was stuffed solid with basketball itu, dan ia dipenuhi memorabilia basketball: memorabilia: dozens of trophies with gold plastic berdozen-dozen trofi plastik keemasan dengan lelaki men mid-jump shot or dribbling or reaching for a separa melompat ke udara atau menggelecek atau layup toward an unseen basket. (halaman 30) menggapai ke arah bakul jaringan yang tidak kelihatan. (halaman 36) b. They don’t let your family stay with you 24/7 in Mereka tak benarkan keluarga temankan kau 24 jam the ICU at Children’s because it’s an infection di ICU Hospital Children’s sebab ada risiko infection. risk. (halaman 107) (halaman 115)

c But I ended up just lying in bed and replaying the Tapi rupanya aku baring-baring saja di katil dan ingat whole picnic with Augustus. (halaman 92) semula tentang piknik dengan Augustus itu. (halaman 101) d. She wore a knee-length charcoal coat that fit Dia memakai kot berwarna arang separa lutut yang perfectly and sunglasses that dominated her face. muat dengan sempurna dan sunglasses yang (halaman 42) mendominasi wajahnya. (halaman 48)

Data 3 menunjukkan contoh lexical calque apabila kata-kata bahasa sumber telah dipinjam di dalam bahasa sasaran tetapi telah disesuaikan dengan sistem ejaan dan nahu bahasa sasaran. Kata-kata seperti plastik dan kot merupakan kata-kata yang berasal daripada bahasa Inggeris tetapi telah disesuaikan kepada ejaan bahasa Melayu dengan menukar huruf ’c’ dalam bahasa Inggeris kepada ’k’ dalam bahasa Melayu. Perkataan trophies yang mempunyai maksud jamak dalam bahasa Inggeris telah diterjemahkan sebagai trofi yang membawa maksud mufrad. Walau bagaimanapun penukaran kata jamak kepada kata mufrad ini tidak menyalahi sistem nahu bahasa Melayu kerana bahasa Melayu membolehkan penggunaan kata mufrad bagi menunjukkan maksud jamak. Kata risk pula diterjemahkan kepada risiko yang merupakan padanan standard kata pinjaman tersebut dalam bahasa Melayu. Perkataan picnic dalam teks sumber disesuaikan menjadi piknik dalam bahasa sasaran. Padanan lain yang sesuai dengan perkataan sumber ini ialah berkelah. Kata bahasa Inggeris dozens pula telah diterjemah dengan menambah imbuhan ‘- ber’dan pengulangan kata akar untuk menunjukkan maksud lebih daripada satu dozen sementara kata dominated yang menunjukkan kala lampau dalam bahasa Inggeris telah diterjemah kepada mendominasi dengan menambah imbuhan ‘-men’ dan akhiran ‘-asi’. Kesemua kata ini memang diterima pakai dalam bahasa Melayu dan dirasakan sesuai maksudnya kecuali dalam kata mendominasi. Kata mendominasi bersinonim dengan menguasai dalam bahasa Melayu. Namun demikian, maknanya dalam konteks teks ini lebih membawa maksud fizikal iaitu merujuk kepada saiz cermin mata tersebut. Dengan demikian padanan memenuhi dirasakan lebih sesuai berbanding mendominasi untuk memberikan maksud sebenar kata dominated dalam teks sumber.

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

Contoh-contoh daripada Data 2 dan 3 memperlihatkan dengan jelas strategi foreignization yang digunakan oleh penterjemah untuk menterjemah teks ini. Dari satu segi, strategi ini adalah sesuai untuk membawa pembaca sasaran meneroka keunikan unsur-unsur budaya teks sumber, umpamanya, pengekalan kata-kata berkaitan budaya material dan bukan material untuk menunjukkan keindahan negara Belanda. Penggunaan nota kaki di dalam penterjemahan juga membantu pembaca sasaran memahami beberapa kosa kata dan frasa yang terdapat di dalam teks terjemahan. Contohnya, perkataan kansertastik, pedang Damocles, joint, tepee, PDA (Public Display of Affection) dan lain-lain telah dilengkapi nota kaki untuk memberi kefahaman kepada pembaca mengenai maksud kata-kata tersebut.

Namun demikian, dari segi yang lain, strategi penterjemah untuk tidak menterjemah perkataan bahasa Inggeris ini ke dalam bahasa Melayu menimbulkan persoalan kerana perkataan bahasa Inggeris yang dipinjam bulat-bulat dalam teks terjemahan ini agak banyak jumlahnya. Walaupun penerbit telah menyatakan bahawa tiada elemen yang akan diubah atau disunting daripada novel asal, adalah lebih baik jika penterjemah menterjemah perkataan bahasa Inggeris yang jelas mempunyai padanan dalam bahasa Melayu kerana ia melibatkan jati diri bahasa Melayu itu sendiri. Kesan terjemahan sedemikian bakal melahirkan genre penulisan bahasa Melayu yang cacamarba dan merugikan bahasa berkenaan dalam jangka masa panjang.

KESIMPULAN

Hasil pemerhatian mendapati penterjemah menggunakan prosedur peminjaman dengan agak ketara dalam menterjemah teks sumber The Fault in Our Stars. Walaupun ini merupakan ciri yang ingin dikekalkan oleh penerbit, adalah lebih baik penterjemahan yang lengkap dilakukan. Penggunaan kata pinjaman yang tinggi boleh menimbulkan kekeliruan kepada pembaca terutama golongan pelajar sekolah kerana wujud bahasa rojak di dalam teks terjemahan. Hal ini akan mempengaruhi penulisan mereka. Ini boleh merosakkan kosa kata mereka kerana menganggap perkataan bahasa Inggeris boleh digunakan secara langsung dalam penulisan bahasa Melayu

RUJUKAN

Goh, S. S. (2011). Penterjemahan kata kerja Bahasa Cina-Bahasa Melayu: Satu analisis ketepatan padanan makna. GEMA Online Journal of Language Studies: Volume 11 (1) 2011, 35-56.

Green, J. (2012). The Fault in Our Stars. New York. Dutton Books, Penguin Group.

Green, J. (2014). Tertulis di Bintang-bintang (Perterjemah: Birsilah Bakar). Petaling Jaya: Buku Fixi.

Haslina Haroon & Hasuria Che Omar (2013). Asas Terjemahan dan Interpretasi. Pulau Pinang: Penerbit Universiti Sains Malaysia.

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

Idris Mansor (2013). Pendekatan Terjemahan. Dalam Haslina Haroon & Hasuria Che Omar (Editor). Asas Terjemahan dan Interpretasi (pp. 58-75). Pulau Pinang: Penerbit Universiti Sains Malaysia.

Norizah Ardi & Noraizah Abdul Aziz (2009). Penterjemahan phrasal verbs bahasa Inggeris dalam Harry Potter dan Putera Berdarah Kacukan. Dalam Hasuria Che Omar dan Rokiah Awang (Editor). Persidangan Penterjemahan Antarabangsa ke-12, 2009: Kelestarian Bidang Penterjemahan (pp. 304-317). Pulau Pinang. Persatuan Penterjemah Malaysia (2009).

Pusat Rujukan Persuratan Melayu (PRPM) (2013). Diakses daripada http://www.prpm.dbp.gov.my pada 8 Ogos 2016.

Venuti, L. (2000). The Translation Studies Reader. London: Routledge.

Vinay, J. P. & Darbelnet, J. (1958/1995). Comparative Stylistic of French and English: A Methodology for Translation. Amsterdam & Philadelphia: John Benjamins.

Yang, W. (2010). Brief study on domestication and foreignization in translation. Journal of Language Teaching and Research, Volume 1, 77-80.

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

PERSEPSI PELANCONG ASING TERHADAP KHIDMAT INTERPRETASI WARISAN DALAM LAWATAN BERPANDU DI TAPAK WARISAN DUNIA UNESCO GEORGE TOWN, PULAU PINANG

Noraini Ibrahim-González Universiti Sains Malaysia (USM), Pulau Pinang [email protected]; [email protected]

Yew Jia Min Universiti Sains Malaysia (USM), Pulau Pinang [email protected]

ABSTRAK

Khidmat terjemahan dan interpretasi memberi kesan secara langsung kepada pelancong berkenaan imej sesebuah negara dan seterusnya boleh mempengaruhi pemasaran pelancongan negara tersebut. Industri pelancongan Malaysia merupakan salah satu sektor yang berkembang pesat dan banyak menyumbang kepada ekonomi negara ini. Khidmat lawatan berpandu (guided tour service) memberi kesan yang langsung terhadap industri pelancongan dengan memperkaya pengalaman pelancong melalui penerangan mengenai sejarah dan budaya, memupuk nilai penghargaan terhadap tapak warisan di samping menjayakan komunikasi dua hala yang merentasi sempadan budaya dan bahasa. Interpretasi warisan (heritage interpreting) pula merujuk kepada proses komunikasi untuk menyampaikan tafsiran warisan (heritage interpretation) kepada pelancong. Interpretasi warisan boleh didefinisikan sebagai proses komunikasi untuk menyampaikan kepentingan suatu tempat atau objek supaya pelancong dapat berseronok, menikmati dan memahami sesebuah warisan serta memupuk sikap positif terhadap pemeliharaannya. Khidmat interpretasi memainkan peranan komunikasi yang penting dalam menghubungkan destinasi, penduduk tempatan dan pelancong asing. Pengumpulan data bagi kajian ini dilakukan menggunakan kaedah soal selidik dan data dianalisis secara statistik deskriptif. Pelancong asing ini diletakkan di bawah dua kategori responden, iaitu pengguna perkhidmatan dan bukan pengguna perkhidmatan. Dapatan kajian utama menunjukkan bahawa interaksi komunikatif antara pelancong asing pengguna perkhidmatan dengan penyedia perkhidmatan berjaya dicapai dan pelancong asing bukan pengguna perkhidmatan sememangnya memerlukan bantuan dari segi bahasa dan budaya walaupun keperluan ini tidak terlalu mendesak

Kata kunci: interpretasi warisan; lawatan berpandu; persepsi pelancong; George Town World Heritage Site

PENGENALAN

Bandar George Town di Pulau Pinang telah diiktiraf sebagai Tapak Warisan Dunia UNESCO (George Town World Heritage Site-GWHS) pada Julai 2008 (laman sesawang UNESCO). Pengiktirafan ini membantu dalam perkembangan sektor pelancongan yang boleh dilihat

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

daripada peningkatan jumlah pelancong daripada 5,186,611 pada tahun 2007 kepada 6,093,189 pada tahun 2012 (Mohd, Ahmad & Mat Suhaimi, 2015:12). Secara tidak langsung, pelancongan warisan (heritage tourism) telah membuka ruang kepada khidmat lawatan berpandu di GWHS. Khidmat lawatan berpandu mempengaruhi industri pelancongan dengan memperkaya pengalaman pelancong melalui penerangan mengenai sejarah dan budaya, memupuk nilai penghargaan terhadap tapak warisan di samping menjayakan komunikasi dua hala yang merentasi sempadan budaya dan bahasa. Lawatan berpandu yang melibatkan elemen terjemahan dan interpretasi daripada satu bahasa kepada bahasa yang lain (interpretasi warisan) memberi kesan secara langsung kepada pelancong berkenaan imej sesebuah negara dan seterusnya mempengaruhi pemasaran pelancongan negara tersebut (Ding, 2008: 1314).

INTERPRETASI WARISAN

Wujud dua konsep penting dalam interpretasi warisan, iaitu tafsiran warisan (heritage interpretation) dan interpretasi warisan (heritage interpreting). Tafsiran warisan merujuk kepada usaha yang terancang untuk memupuk pemahaman pelancong mengenai sejarah, kepentingan dan keistimewaan sesuatu peristiwa, masyarakat tempatan, dan objek yang berkait rapat dengan sesebuah tapak warisan (Alderson & Low, 1985: 3). Interpretasi warisan boleh didefinisikan sebagai proses komunikasi untuk menyampaikan kepentingan suatu tempat atau objek supaya pelancong dapat berseronok, memahami warisan dan bersikap positif terhadap pemeliharaan (Society for Interpreting Britain’s Heritage, dipetik daripada Moscardo, 1999: 8). Khidmat interpretasi memainkan peranan komunikasi yang penting dalam menghubungkan destinasi, penduduk tempatan dan pelancong asing (Lee, 2009: 729). Proses interpretasi ini menjadi jambatan yang menghubungkan budaya dan bahasa yang berbeza (Cohen, 1985: 17). Dalam sektor pelancongan, khidmat interpretasi boleh dibahagi kepada dua jenis, iaitu interpretasi bukan personal dan interpretasi interpersonal. Interpretasi bukan personal merujuk kepada komunikasi satu hala yang melibatkan pelancong dengan komputer dan bahan bercetak atau bertulis seperti laman sesawang dan brosur pelancongan, manakala interpretasi interpersonal merujuk kepada komunikasi dua hala yang melibatkan interaksi antara pelancong dengan pemandu pelancong-jurubahasa warisan (Munro, Morrison-Saunders & Hughes, 2007: 2- 3).Khidmat interpretasi yang disediakan oleh pemandu pelancong-jurubahasa warisan yang profesional memainkan peranan penting dalam memperkaya pengalaman pelancong di tapak warisan dunia kerana khidmat tersebut merupakan cara yang paling efektif untuk meningkatkan tahap kepuasan pelancong (Cheng, 2005: 72).

KAEDAH KAJIAN

Subjek dalam kajian kes ini terbahagi kepada dua kategori: 1) pelancong asing yang menyertai khidmat lawatan berpandu (pelancong pengguna perkhidmatan) dan 2) pelancong asing yang tidak menggunakan khidmat tersebut (pelancong bukan pengguna perkhidmatan). Borang soal selidik dalam bahasa Inggeris diedarkan pada bulan Julai 2013 di Zon Teras GWHS kepada responden yang menggunakan bahasa Inggeris sebagai bahasa untuk berkomunikasi, tanpa mengira sama ada mereka penutur asli atau tidak. Soalan borang kaji selidik diubah suai daripada kajian Cheng (2005) yang membincangkan penilaian khidmat interpretasi lawatan berpandu di Taiwan. Soal selidik dibahagi kepada dua bahagian: 1) maklumat latar belakang responden seperti jantina, julat umur, status perkahwinan, negara asal, tahap pendidikan, teman melawat

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

dan cara pemerolehan maklumat GWHS, dan 2) penilaian khidmat interpretasi warisan dalam lawatan berpandu berdasarkan skala Likert, iaitu pilihan 1 (amat tidak setuju), 2 (tidak setuju), 3 (neutral), 4 (setuju) dan 5 (amat setuju). Bagi pelancong asing pengguna perkhidmatan, mereka dikehendaki menilai khidmat interpretasi warisan berdasarkan pernyataan berikut: 1. Saya boleh memahami penjelasan pemandu pelancong-jurubahasa dengan baik. 2. Saya memperoleh banyak pengetahuan tentang warisan budaya Pulau Pinang melalui penyertaan dalam lawatan berpandu. 3. Penguasaan bahasa pemandu pelancong-jurubahasa adalah baik. 4. Saya akan mengesyorkan khidmat lawatan berpandu kepada rakan-rakan dan saudara- mara. 5. Khidmat lawatan berpandu amat baik dan berbaloi dengan harga. 6. Saya amat berpuas hati terhadap khidmat lawatan berpandu di GWHS.

Bagi pelancong asing bukan pengguna perkhidmatan, mereka dikehendaki menilai persepsi mereka berdasarkan pernyataan berikut: 1. Saya tidak memerlukan bantuan dari segi bahasa dan/atau budaya di GWHS. 2. Saya boleh menghargai nilai warisan di GWHS dengan sepenuhnya walaupun terdapatnya rintangan bahasa. 3. Pengalaman saya di GWHS adalah baik walaupun saya tidak menggunakan khidmat jurubahasa warisan. 4. Saya akan menggunakan khidmat jurubahasa sekiranya (i) khidmat tersebut adalah percuma. (ii) khidmat tersebut dikenakan bayaran minimum atau secara dermaan.

Data daripada soal selidik dianalisis secara kuantitatif melalui kaedah statistik deskriptif.

ANALISIS DATA KAJIAN

Daripada 240 set soal selidik yang berjaya dikumpul dalam kajian kes ini, 212 set (88.3%) soal selidik diperoleh daripada responden bukan pengguna perkhidmatan manakala 28 set (11.7%) soal selidik diperoleh daripada responden pengguna perkhidmatan. Hal ini menunjukkan bahawa jumlah pelancong asing yang tidak menggunakan khidmat lawatan berpandu adalah jauh lebih tinggi daripada pelancong asing yang menggunakan khidmat tersebut.

Latar Belakang Responden

Data menunjukkan bahawa tiada perbezaan ketara dari aspek jantina (52% wanita dan 48% lelaki) bagi pelancong asing yang melawat GWHS. Hal ini selaras dengan dapatan kajian Ung dan Vong (2010: 162) yang menunjukkan bahawa tidak wujud perbezaan yang ketara antara jantina pelancong asing yang melawat Tapak Warisan Dunia Macao, China. Hampir separuh daripada responden berada dalam lingkungan umur 20-30 tahun (47.9%). Selain itu, responden yang belum berkahwin (66.3%) adalah lebih banyak daripada responden yang telah berumah tangga. Daripada 41 kewarganegaraan yang dikenal pasti, 12.5% responden berasal dari Perancis, 11.3% dari United Kingdom dan 11.3% dari Australia. Sebanyak 40.4% responden melawat GWHS secara bersendirian berbanding dengan ditemani rakan-rakan, ahli keluarga atau

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

menyertai rombongan. Dari aspek pendidikan, kebanyakan responden merupakan lepasan universiti (42.1%). Walaupun kajian kes ini tidak mengkaji hubungan antara tahap pendidikan dengan penyertaan pelancong asing dalam lawatan berpandu di GWHS tetapi dapatan kajian kes ini selaras dengan dapatan kajian Ung dan Vong (2010: 163) dan Chheang (2011: 221) yang menunjukkan bahawa kebanyakan pelancong asing yang melawat ke tapak warisan merupakan golongan lepasan universiti. Kebanyakan responden memperoleh maklumat GWHS melalui rakan-rakan atau saudara-mara (35.8%). Dapatan ini menyokong secara tidak langsung bahawa promosi dari mulut ke mulut merupakan salah satu saluran promosi yang hebat (Reilley, 1991: 54). Pelancong asing yang berpuas hati dalam pengalaman melawat akan berkongsi dan mengesyorkan tempat yang dilawati atau perkhidmatan yang digunakan kepada rakan-rakan dan saudara-mara mereka.

Persepsi Pelancong Asing Pengguna Perkhidmatan

Persepsi pelancong asing pengguna perkhidmatan dikaji berdasarkan enam aspek, iaitu: 1) kejelasan dan pemahaman maklumat, 2) pemerolehan maklumat, 3) penguasaan bahasa, 4) pengesyoran kepada rakan-rakan dan saudara-mara, 5) nilai-untuk-wang dan 6) kualiti khidmat lawatan berpandu secara keseluruhan. Bagi kejelasan dan pemahaman maklumat, sebanyak 57.2% responden bersetuju (14.3% amat setuju, 42.9% setuju) bahawa mereka boleh memahami penjelasan pemandu pelancong- jurubahasa warisan dengan baik, manakala 64.3% responden bersetuju (17.9% amat setuju, 46.4% setuju) bahawa mereka memperoleh maklumat tentang warisan budaya GWHS seperti seni bina bangunan lama, sejarah pihak penjajah, cara hidup penduduk tempatan dan sebagainya semasa lawatan berpandu. Hal ini selaras dengan dapatan kajian lo dan Hallo (2011: 148) yang mendapati bahawa pelancong berpuas hati dengan penjelasan maklumat terperinci tentang tema atau destinasi tertentu yang dilawati, dan bukannya hanya diberi penerangan ringkas tentang semua destinasi pelancongan dalam lawatan berpandu. Bagi penguasaan bahasa pula, 57.1% responden bersetuju (21.4% amat setuju, 35.7% setuju) bahawa penguasaan bahasa pemandu pelancong-jurubahasa warisan mereka adalah baik. Hal ini selaras dengan kajian Ap dan Wong (2001: 555) yang mendapati bahawa kemahiran komunikasi dan penguasaan bahasa adalah penting dalam khidmat interpretasi warisan lawatan berpandu. Bagi aspek pengesyoran khidmat lawatan berpandu kepada rakan-rakan dan saudara- mara, 64.2% responden bersetuju (32.1% amat setuju, 32.1% setuju) bahawa mereka akan mengesyorkan khidmat lawatan berpandu kepada rakan-rakan dan saudara-mara. Dapatan ini selaras dengan pernyataan Pearce (1982: 84) dan Chheang (2011: 237-238) bahawa persepsi pelancong terhadap sesuatu perkhidmatan dipengaruhi oleh interaksi dengan pihak yang terlibat dalam sektor pelancongan, sebagai contoh pemandu pelancong-jurubahasa warisan. Pelancong cenderung mengesyorkan sesebuah destinasi untuk dilawati sekiranya mereka berpuas hati dengan pengalaman yang diperolehi semasa melawat destinasi tersebut. Sebanyak 71.4% responden bersetuju (10.7% amat setuju, 60.7% setuju) bahawa khidmat lawatan berpandu di GWHS amat baik dan berbaloi dengan harga (nilai-untuk-wang). Hal ini selaras dengan pendapat Cheng (2005: 39) iaitu, pelancong sanggup membayar khidmat lawatan berpandu sekiranya khidmat tersebut dapat memenuhi jangkaan mereka. Sebanyak 82.1% responden bersetuju (21.4% amat setuju, 60.7% setuju) bahawa mereka berpuas hati dengan khidmat yang disediakan. Hal ini selaras dengan dapatan kajian Lee (2009: 741) yang menunjukkan kualiti interpretasi yang tinggi meningkatkan tahap kepuasan pelancong dan mempengaruhi kelakuan

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

pasca beli pelancong asing seperti kesanggupan mengguna semula khidmat dan mengesyorkannya kepada rakan-rakan. Kesimpulannya, persepsi pelancong asing pengguna perkhidmatan adalah memuaskan kerana peratusan yang melebihi 50% dalam keenam-enam aspek yang dikaji. Dapatan kajian ini menunjukkan berlakunya interaksi komunikatif yang berjaya antara pemandu pelancong- jurubahasa warisan dengan pelancong asing pengguna perkhidmatan interpretasi warisan dalam lawatan berpandu yang disediakan di GWHS. Dapatan kajian ini juga selaras dengan kajian Zeppel dan Muloin (2008: 129) yang menunjukkan interpretasi interpersonal merupakan komunikasi dua hala yang mempunyai kesan positif terhadap kepuasan pelancong.

Persepsi Pelancong Asing Bukan Pengguna Perkhidmatan

Persepsi pelancong asing bukan pengguna perkhidmatan dikaji dari empat aspek, iaitu 1) keperluan bantuan dari segi bahasa dan/atau budaya, 2) penghargaan nilai warisan dengan sepenuhnya walaupun terdapatnya rintangan bahasa, 3) pengalaman melancong yang baik walaupun tidak menggunakan khidmat pemandu pelancong-jurubahasa warisan dan 4) kesanggupan untuk membayar khidmat. Dari aspek keperluan bantuan bahasa dan/atau budaya, sebanyak 37.7% responden tidak bersetuju (8.5% amat tidak setuju, 29.2% tidak setuju) bahawa mereka tidak memerlukan bantuan dari segi bahasa dan/atau budaya di GWHS. Dalam erti kata lain, mereka memerlukan bantuan bahasa dan/atau budaya di GWHS. Terdapat 36.8% responden berpendirian neutral manakala 25.5% responden bersetuju (18.9% setuju, 6.6% amat setuju) bahawa mereka tidak memerlukan bantuan bahasa atau budaya. Data menunjukkan bahawa peratusan responden yang memerlukan bantuan bahasa dan/atau budaya adalah lebih tinggi daripada mereka yang tidak memerlukan bantuan bahasa dan/atau budaya di GWHS. Bagi penghargaan nilai warisan walaupun terdapatnya rintangan bahasa, sebanyak 61.3% responden bersetuju (11.3% amat setuju, 50% setuju) bahawa mereka dapat menghargai nilai warisan dengan sepenuhnya di GWHS. Sebanyak 71.2% responden bersetuju (21.2% amat setuju, 50% setuju) bahawa pengalaman mereka di GWHS adalah baik walaupun mereka tidak menggunakan khidmat tersebut. Dapatan ini mungkin berkait rapat dengan dapatan kajian Cheng (2005) yang menunjukkan bahawa brosur pelancongan (interpretasi bukan personal) merupakan salah satu media penting bagi pelancong asing untuk mengetahui maklumat tambahan tentang sesuatu objek atau tapak warisan selain membolehkan mereka mempunyai jadual melancong yang lebih anjal (Cheng, 2005: 37). Bagi aspek kesanggupan membayar khidmat lawatan berpandu, sebanyak 62.2% responden bersetuju (27.8% amat setuju, 34.4% setuju) bahawa mereka akan menggunakan khidmat tersebut sekiranya perkhidmatan adalah percuma. Sebanyak 41.5% responden bersetuju (10.8% amat setuju, 30.7% setuju) bahawa mereka sanggup dikenakan bayaran minimum atau secara dermaan. Daripada semua analisis di atas, dapat dirumuskan bahawa pelancong asing bukan pengguna perkhidmatan tidak mempunyai keperluan yang mendesak dari segi bantuan bahasa dan/atau budaya. Hal ini berkait rapat dengan aspek kesanggupan membayar, iaitu pelancong asing bukan pengguna perkhidmatan akan menggunakan khidmat tersebut sekiranya khidmat ditawarkan secara percuma. Tambahan pula, mereka masih dapat menghargai nilai warisan di GWHS walaupun terdapatnya rintangan bahasa dan/atau budaya serta menikmati pengalaman melancong yang baik di GWHS walaupun mereka tidak menggunakan khidmat lawatan berpandu.

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

KESIMPULAN

Industri pelancongan warisan di GWHS masih dalam peringkat sedang membangun dan pihak yang terlibat dalam pelancongan warisan seperti Persatuan Warisan Pulau Pinang, Persatuan Pemandu-pemandu Pelancong Pulau Pinang, Penang Global Tourism, Perbadanan Warisan Dunia George Town dan sebagainya sememangnya peka terhadap kepentingan promosi dan pemeliharaan tapak warisan. Namun begitu, khidmat interpretasi warisan tidak boleh diabaikan bagi memastikan industri pelancongan warisan di GWHS mampu berkembang dengan lebih pesat. Khidmat interpretasi warisan yang baik bukan saja dapat memperkaya pengalaman, pengetahuan, nilai penghargaan pelancong asing, malahan dapat memanfaatkan penyedia perkhidmatan dan komuniti tempatan dari aspek pendapatan dan seterusnya membantu dalam meningkatkan ekonomi dan nama negara di persada dunia.

RUJUKAN

Alderson, W. T., & Low, S. P.(1985). Interpretation of Historic Sites. American Association for State and Local History (AASLH).

Ap, J., & Wong, K.K. F. (2001). Case Study on Tour Guiding: Professionalism, Issues and Problems. Tourism Management, 22 (5), 551–563.

Cheng, S. Y. (2005). An Evaluation of Heritage Tourism Interpretation Services in Taiwan. Tesis belum diterbit. Texas Tech University, United States.

Chheang,V. (2011). Angkor Heritage Tourism and Tourist Perceptions. Tourismos: An International Multidisciplinary Journal of Tourism, 6(2),213-240.

Cohen, E. (1985). The Tourist Guide: The Origins, Structure and Dynamic of A Role. Annals of Tourism Research, 12, 5-29.

Ding, Z. G. (2008). Translation and Interpreting Industry and Regional Economic Development. Proceedings of 2008 Conference on Regional Economy and Sustainable Development. Dicapai pada 02 Ogos 2016. Daripada http://www.seiofbluemountain.com/upload/product/200911/ 2008qyjjhy10a29.pdf.

Io, M. U., & Hallo, L. (2011). Tour Guides' Interpretation of the Historic Center of Macao as a World Cultural Heritage Site. Journal of Tourism and Cultural Change, 9(2), 140-152.

Laman sesawang UNESCO. Dicapai pada 02 Ogos 2016. Daripada http://whc.unesco.org /en/soc/757.

Lee, T. H. (2009). A Structured Model for Examining How Destination Image and Interpretation Services Affect Future Visitation Behavior: A Case Study of Taiwan’s Taomi Ecovillage. Journal of Sustainable Tourism, 17(6), 727-745.

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

Mohd, Ahmad & Mat Suhaimi. (2015). Tourist Participation in George Town Cultural Heritage Sites: Preliminary Findings. International Journal of Environment, Society and Space, 3(2), 10-21 Moscardo, G. (1999). Making Visitors Mindful: Principles for Creating Sustainable Visitor Experiences through Effective Communication. Urbana: Sagamore Publishing.

Munro, J.K., Morrison-Saunders, A., & Hughes, M. (2007). Environmental Interpretation Evaluation In Natural Areas. Journal of Ecotourism, 7(1), 1-14.

Pearce, P.L. (1982). The Social Psychology of Tourist Behaviour. United Kingdom: A.Wheaton and Co. Ltd.

Reilley, R. T. (1991). Handbook of Professional Tour Management. Albany, N.Y. : Delmar Publishing.

Ung, A., & Vong, T. N. (2010). Tourist Experience of Heritage Tourism in Macau SAR, China. Journal of Heritage Tourism, 5(2), 157-168.

Zeppel, H., & Muloin, S. (2008). Aboriginal Interpretation In Australian Wildlife Tourism. Journal of Ecotourism, 7(2 & 3), 111-131.

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

INTERPRETASI DIALOG ANTARA AGAMA: KAJIAN DALAM KALANGAN SAUDARA BARU CINA

Azarudin Awang Universiti Teknologi MARA, Kampus Dungun [email protected]

Azman Che Mat Universiti Teknologi MARA, Kampus Dungun [email protected]

ABSTRAK

Pemufukan hubungan antara agama dan budaya melalui pendekatan ‘dialog antara agama’ dalam kalangan komuniti Saudara Baru bukanlah suatu perkara baharu. Bagi institusi dakwah dan badan-badan NGO Saudara Baru, dialog antara agama menjadi satu keperluan bagi membetulkan salahfaham dalam komuniti yang berbeza agama dan budaya. Justeru, keberkesanan pelaksanaan dialog antara agama banyak berkait rapat dengan interpretasi komuniti tersebut terhadap istilah dan tujuan dialog. Objektif kajian ini ialah untuk mengukur sejauh mana pemahaman komuniti Saudara Baru terhadap maksud dialog antara agama. Kajian ini menggunakan kaedah soal selidik dengan bilangan responden seramai 86 orang. Hasil dapatan menunjukkan interpretasi Saudara Baru terhadap istilah dan konsep ‘Dialog Antara Agama’ berada pada skala yang sederhana. Selain daripada itu, terdapat sebilangan responden masih kabur dalam memberi interpretasi yang sebenarnya tentang konsep dialog antara agama.

Kata kunci: interpretasi; dialog, agama; saudara baru

PENGENALAN

Istilah dialog antara agama dipopularkan oleh Barat (interfaith dialogue) bertujuan menghapuskan konflik antara agama dengan membina persefahaman dan seterusnya memupuk kasih sayang antara satu sama lain (Khadijah et al. 2013). Bagi Murtin Burber, dialog agama boleh memainkan peranan yang aktif dalam membantu usaha memupuk rasa persaudaraan, berkongsi hati dan perasaan; dan dalam masa yang sama setiap individu dihormati sebagai dirinya sendiri. Sejarah kemunculan dialog agama di Barat dapat dihuraikan dengan berpandukan kepada paradigma yang ditemui dalam hubungan agama di Timur seperti Islam, Hindu dan Buddha; dengan agama di Barat seperti Kristian dan Yahudi. (Douglas, 2010). Dialog antara agama telah diperincikan kepada empat bentuk iaitu dialog kehidupan, dialog karya (Dialog tindakan bersama), dialog pengalaman agama dan dialog teologi (Shaharom, 2005). Bagi Rahimin (2011), dialog antara agama merupakan mekanisme berkesan dalam mewujudkan perpaduan kaum dan agama. Ahmad dan Jaffary (2013) menyimpulkan dialog antara agama merupakan suatu bentuk interaksi, perbualan antara pihak yang berlainan agama samada dalam aspek yang bersifat teologi, ritual atau universal. Di dalam al-Quran, sekurangnya terdapat dua istilah yang digunakan bagi memaparkan konsep dialog iaitu Jidal (lihat Ayat 125

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

surah al-Nahl, ayat 46 surah al-Ankabut) dan Hiwar. Ibnu Kathir (1981) menafsirkan Jidal pada kedua-dua ayat berdialog dalam suasana positif iaitu memberi nasihat. Perkataan hiwar digunakan pada firman Allah ayat 34 dan 37 surah al-Kahfi yang memberi gambaran negatif iaitu bermaksud ‘menentang dalam perkataan’ dan ‘melemahnya dengan rasa bongkak”. Perkataan hiwar dalam surah al-Mujadalah ayat 1 memberi maksud ‘mencari sesuatu dengan kebenaran’. Surah al-Haj ayat 22 (berasaskan akal yang jelas), (membawa sumber yang tepat), (tidak menurut hawa nafsu, surat al-anfal ayat 6 (Tidak mempertikaikan sesuatu kebenaran) (Khadijah & Khairul 2005). Anjuran agar umat Islam melaksanakan hubungan yang baik dengan masyarakat yang berbeza kepercayaan, budaya dan sebagainya boleh diperhalusi berdasarkan kepada firman Allah sūrah al-Nahl 16: 125 iaitu menggunakan kebijaksanaan, sebagai satu nasihat dan berlapang dada. Justeru, menurut Argon (2009), dialog yang memaparkan suasana ‘negatif’ dialog dengan kaedah berbahas (confrontation) perlu dilakukan dengan berhati-hati agar ia tidak menimbulkan keadaan yang lebih buruk. Interpretasi dapat dijelaskan sebagai penjelasan atau menafsirkan tentang sesuatu makna, tujuan dan implikasi. (Kamus Dewan, 2010). Menurut Kvale (2006) interpretasi adalah upaya untuk memahami dengan lebih mendalam menurut perspektif seseorang individu. Interpretasi terhadap kepentingan dialog antara agama juga boleh diperhatikan melalui ekspresi secara langsung sikap Rasulallah terhadap komuniti non Muslim. Antaranya Rasulullah s.a.w. menunjukkan sikap pemurah kepada komuniti non Muslim di luar Madinah dengan menghantar sejumlah wang (sebanyak 500 dinar) ke Mekah melalui perutusan Abu Sufyan untuk diagihkan kepada golongan fakir miskin yang berhadapan dengan musim kemarau (Wan Zulkifli, 2005), menziarahi dan memuliakan orang Yahudi dan Nasrani; dan mengunjungi ketika sakit serta memberikan hadiah kepada mereka (Muhammad 1972). Begitu juga Rasulullah s.a.w. pernah meminta pandangan daripada komuniti Yahudi dalam bidang ketenteraan dan memberikan kepada mereka harta ghānimah sebagai ganjaran. Manakala Shafwan bin Umaiyah (seorang Musyrik) pernah berperang bersama Nabi dalam peperangan Hunain dan menjadi sekutu baginda. Baginda juga memberi dan menerima hadiah daripada masyarakat bukan Muslim sama ada dari dalam atau luar negara (al-Qardawi, 1991). Jelasnya, peristiwa-peristiwa yang dijelaskan di atas menunjukkan bahawa setiap manusia tanpa mengira latar belakang pegangan agama, warna kulit, bangsa dan jantina sewajarnya dihormati. Elemen dialog antara agama yang telah dipraktikkan oleh Rasulullah s.a.w. dengan mengumandangkan nilai-nilai agama yang luhur menjadi indikator bahawa setiap masyarakat Muslim perlu mengungkapkan nilai-nilai murni agama Islam melalui hubungan yang baik dengan masyarakat bukan Muslim berteraskan keadilan dan sikap saling hormat menghormati serta saling faham-memahami. Islam sebagai agama “Rahmatan lil cAlamīn” melalui hubungan yang berteraskan toleransi dan kemuliaan akhlak mampu melenyapkan salah faham dalam kalangan masyarakat yang berbeza kepercayaan dan cara hidup. Matlamat dialog antara agama dijalankan di dalam Islam bolehlah dilihat sebagaimana yang diringkaskan seperti dibawah:

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

POSITIF Gesaan ayat-ayat Berasaskan Akal Yang Jelas Al-Quran Mencari Kebenaran Mengemukakan Sumber Yang Tepat Al-Maidah: 8 Tidak Disertai hawa Nafsu Tidak Mempertikai Kebenaran Dialog Pengalaman Iman Dialog Kerjasama Matlamat Sebagai Medium Dialog Teologi Perdamaian Metod Dialog Kehidupan

Hikmah Mengelakkan Prejudis Mauizzah Hasanah Jidal/Hiwar Mengetahui Lebih Mendalam Mujadallah Menghargai Persamaaan/Perbezaan

NEGATIF Menentang Menggunakan Perkataan Melemahkan Musuh Contoh Hubungan Rasulullah dengan Non Muslim

Rajah 1: Konsep Dialog Dalam Islam

Interpretasi yang silap terhadap konsep dialog antara agama pasti menyukarkan hubungan antara agama dan kaum dapat dijalinkan dalam suasana yang aman. Mengambil kira Saudara Baru merupakan kelompok yang baharu dalam melakukan perubahan, justeru kajian ini bertujuan melihat interpretasi sebenar komuniti Saudara Baru Cina terhadap konsep dialog antara agama. Penyampaian dan pelaksanaan aktiviti dialog agama akan berjaya sekiranya setiap peserta mempunyai sikap saling memahami konsep dan saling mempercayai.

METODOLOGI KAJIAN

Kajian ini menggunakan kaedah kuantitatif pensampelan bertujuan (purposive sampling). Populasi sebenar sampel ialah seramai 92 orang dan berdasarkan jadual Krejcie & Morgan, sekiranya populasi kajian adalah 95 maka sampel yang terbaik ialah 76 orang (Ahmad, 2009). Dalam kajian ini jumlah sampel yang diperolehi seramai 86 orang, bermakna jumlah yang diperolehi berada pada kedudukan yang tinggi, iaitu 93.5%. Item soal selidik diukur menggunakan skala likert 1 hingga 5 sebagaimana yang disarankan oleh Mohd Najib (2003) iaitu 1 bagi Sangat Tidak Bersetuju (STB), 2 bagi Tidak Bersetuju (TB), 3 bagi Tidak Pasti (TP), 4 bagi Setuju (S) dan 5 bagi Sangat Setuju (SS). Apabila skor min dibahagikan kepada 3 tahap, ianya memberi petunjuk iaitu1.00 hingga 2.39 adalah Rendah, 2.40 hingga 3.79 adalah Sederhana dan 3.80 hingga 5.00 adalah Tinggi. Data kuantitatif yang diperoleh ini diproses

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

menggunakan perisian komputer ’Statistical package For Science’ (SPSS 20.0 For Windows) untuk menganalisis data deskriptif. Analisis statistik dengan ujian min (purata) dan sisihan piawaian digunakan bagi melihat interpretasi responden terhadap soalan-soalan yang dikemukakan. Ujian rintis telah dilaksanakan dan perolehan nilai alpha pada bacaan 0.8 menunjukkan dapatan ini berada dalam realibity yang tinggi (Ahmad, 2009).

HASIL KAJIAN DAN PERBINCANGAN

Responden terdiri daripada 86 masyarakat Cina yang memeluk agama Islam di negeri Terengganu, iaitu 44 orang lelaki dan 42 orang perempuan. Kebanyakan responden merupakan bekas penganut agama Buddha iaitu seramai 65 orang atau 75.5%, 10 orang bekas penganut Kristian, dua orang bekas pengikut ajaran Confucius dan 3 orang bekas penganut Taoisme, 4 orang campuran dari pelbagai agama dan 2 orang tiada agama (ateis). Hasil dapatan juga menunjukkan bahawa kebanyakan responden telah berkahwin dengan pasangan berbangsa Melayu Muslim yang merangkumi 72.1% atau seramai 62 orang. Seramai 11 orang masih belum berkahwin, 8 orang berstatus duda atau janda manakala hanya 5 orang sahaja daripada responden yang memilih bukan Melayu sebagai pasangan hidup. Sememangnya Saudara Baru merupakan komuniti ‘baharu’ dalam menyesuaikan kehidupan sebagai seorang Muslim. Dalam masa yang sama, Saudara Baru berperanan menjadi jambatan menghubungkan komuniti Muslim dan komuniti bukan Muslim (khususnya ahli keluarga) melalui pendekatan dialog antara agama. 1. Interpretasi Dialog Antara Agama

Jadual 1: Interpretasi Dialog Antara Agama

Bil Soalan Min S.P Interpretasi 1. Perbincangan antara dua pihak yang berbeza agama dan budaya yang menyentuh isu kehidupan harian. 3.49 1.037 Sederhana

2. Perkongsian aktiviti dari masyarakat yang berbeza agama. 3.57 0.914 Sederhana 3. Satu bentuk interaksi yang mengandungi unsur-unsur keagamaan. 3.61 0.935 Sederhana

4. Perbincangan agama yang membuang masa sahaja. 1.98 1.084 Rendah

Jelasnya, interprestasi responden terhadap dialog antara agama sebagai satu bentuk “perbincangan antara dua pihak yang berbeza agama atau budaya yang menyentuh isu kehidupan seharian” adalah sederhana apabila hasil dapatan menunjukkan skor min 3.49 (S.P: 1.037). Bagi item yang menyatakan dialog merupakan “perkongsian aktiviti masyarakat yang berbeza agama” memperlihatkan skor min yang diperolehi juga pada skala yang sederhana iaitu 3.57 mata (S.P: 0.914). Responden diminta memberi pendirian tentang dialog antara agama merupakan “ satu bentuk interaksi yang mengandungi unsur-unsur agama’, hasil dapatan skor min adalah 3.61 mata (S.P: 0.935). Mengambil kira skor min yang diperolehi kurang daripada 3.80, bermakna interpretasi responden terhadap soalan yang dikemukakan adalah sederhana. Meskipun interpretasi responden terhadap pemahaman konsep dialog antara agama ini adalah sederhana,

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

didapati majoriti daripada mereka ‘tidak bersetuju’ (tahap rendah) menyatakan bahawa aktiviti dialog kehidupan merupakan perbincangan agama yang membuang masa.

2. Interpretasi Terhadap Tujuan Dan Adab Dalam Dialog

Jadual 2: Interpretasi Terhadap Tujuan Dan Adab Dalam Dialog

Bil Soalan Min S.P Interpretasi 6. Untuk menyamaratakan agama. 2.59 1.521 Sederhana 7. Untuk menukarkan agama. 2.39 1.258 Sederhana 8. Sifat kesederhanaan dalam menjalinkan hubungan dengan penganut agama lain adalah penting. 3.87 0.968 Tinggi

9. Kebijaksanaan sangat penting dalam hubungan antara agama dan budaya. 4.29 0.780 Tinggi

10. Saya menunjukkan contoh-contoh yang baik ketika bertemu dengan rakan/keluarga dari agama/budaya yang lain. 4.26 0.710 Tinggi

Selanjutnya responden diminta untuk menyatakan pendirian tentang tujuan dialog adalah untuk ‘menyamaratakan agama’. Dapatan skor min 2.59 mata (S.P: 1.521) menunjukkan bahawa interpretasi responden masih berada pada tahap yang sederhana. Bagi soalan yang seterusnya, majoriti responden memilih jawapan ‘tidak bersetuju’ bahawa dialog antara agama bermotifkan ‘menukar agama’ peserta yang terlibat skor min 2.39 mata (S:P 1.258) yang diperolehi menunjukkan darjah interpretasi responden berada pada tahap yang rendah. Selain itu, responden juga ditanya tentang kepentingan nilai ‘kesederhanaan’ semasa aktiviti dialog dijalankan. Dapatan skor min 3.87 mata (S.P: 0.968) menunjukkan interpretasi berada pada tahap yang tinggi. Begitu juga, nilai ‘kebijaksanaan’ dan memaparkan ‘contoh-contoh yang baik’. Responden sangat memberi interpretasi yang tinggi terhadap kedua-dua nilai tersebut ketika melaksanakan dialog. Secara keseluruhannya, dapatan menjelaskan bahawa interpretasi Saudara Baru Cina terhadap tujuan dialog kehidupan adalah tinggi. Ini bererti, dialog antara agama mampu menjadi mekanisme dalam memupuk keharmonian antara kaum yang berbeza kepercayaan. Biar begitu, didapati segelintir dalam kalangan komuniti Saudara Baru yang masih belum memahami dan tujuan dialog kehidupan adalah untuk menyamaratakan agama. Ini bermakna, dalam beberapa aspek pelaksanaan dialog antara agama, masyarakat Cina Muslim masih keliru tentang objektif sebenar hubungan antara agama dilaksanakan. Dari sudut Islam sebagaimana yang dinyatakan oleh Abdullah Alwi (2005) bahawa dialog antara agama adalah bertujuan mencapai satu kebajikan, menegakkan makruf, mencegah kemungkaran dan menjadikannya sebagai amalan yang terbaik. Ini bermakna, tujuan dialog adalah untuk mengubah paradigm dan sikap daripada tertutup kepada terbuka, dinamik dan tidak feudalistik. Biarpun begitu, Tegasnya, dialog antara agama memerlukan kepada persediaan yang tuntas sama ada dari sudut kefahaman dan tindakan daripada semua pihak agar objektif yang ingin dicapai dapat dilakukan dengan sempurna.

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

3. Sikap Dalam Memahami Agama Yang Berbeza

Jadual 3: Sikap Dalam Memahami Agama Yang Berbeza

Bil Soalan Min S.P Interpretasi

11. Menghargai perbezaan yang ada pada penganut agama 3.64 1.116 Sederhana

12 Memahami agama orang lain melalui hubungan dengan rakan yang berbeza agama. 4.01 0.728 Tinggi

13. Mampu menghilangkan sifat negatif (contoh prasangka buruk atau emosi). 4.10 0.574 Tinggi

14. Menghilangkan salah faham dalam masyarakat. 4.14 0.617 Tinggi

Berdasarkan kepada hasil kajian selanjutnya, skor min 3.63 mata (S.P: 1.116) bagi item dialog mampu “menghargai perbezaan” menjelaskan bahawa darjah persetujuan terhadap item yang diberikan berada pada skala yang sederhana. Biar pun begitu, majoriti responden mengakui bahawa mereka memahami agama lain melalui interaksi dengan rakan yang berbeza agama. Dapatan skor mata 4.01 (S.P: 0.728) menunjukkan interpretasi berada pada tahap yang tinggi. Begitu juga bagi item ‘menghilangkan sifat negatif’, skor min 4.10 mata (S.P: 0.574) menunjukkan interpretasi responden berada pada tahap yang tinggi. Bagi soalan ‘menghilangkan salah faham dalam masyarakat beragama’, hasil dapatan skor min 4.14 (S.P: 0.617), ianya menunjukkan darjah interpretasi responden juga berada pada tahap yang tinggi. Pergaulan dengan rakan yang berbeza agama menjadi salah satu kunci bagi masyarakat Cina Muslim mengenal agama masyarakat lain. Lantaran itu, hubungan antara agama yang berteraskan kepada nilai toleransi yang tinggi dengan saling hormat menghormati antara satu sama lain dilihat mampu melahirkan suasana hidup yang aman dan sejahtera. Suraya (2012) menyatakan bahawa melalui proses inilah, dialog akhirnya memupuk jalinan perkenalan dan hubungan akrab antara pihak berbeza agama. Mohd Farid Shahran (2008) menyatakan bahawa interaksi antara agama dapat menjelaskan kebenaran agama, mengelakkan salah faham antara penganut dan membentuk jalinan persefahaman. Malah ia mampu menjamin kelangsungan keharmonian dalam kehidupan bersama (peaceful co-existence). Perbincangan dan perkongsian aktiviti melalui dialog antara agama secara sukarela mampu melestarikan keharmonian dalam masyarakat yang berbilang agama dan budaya.

KESIMPULAN

Dialog antara agama merupakan satu proses komuniti yang berbeza agama berkongsi berfikir, bertukar pandangan, memahami persepsi dan pendirian berhubung sesuatu isu yang sama atau isu-isu yang menjadi tumpuan dalam kehidupan beragama. Interaksi sebegini mampu mendedahkan secara ilmiah dan tepat tentang sesebuah masyarakat dan sekaligus membantu kita meneruskan perasaan muhibah sekalipun wujud perbezaan yang ketara. Biarpun begitu, matlamat ini tidak akan tercapai seandainya peserta dialog gagal memberi interpretasi konsep dan tujuan sebenar dialog ini wajar dilakukan.

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

RUJUKAN

Abdullah Alwi Hj Hassan. (2008). “Dialog Peradaban: Praktik dan Kerelevenannya Hari Ini.” Dalam Islam Dan Dialog Peradaban: Satu Perspektif, ed. Azizan Baharuddin, 65-75. Kuala Lumpur: Pusat Dialog Peradaban, Universiti Malaya.

Ahmad Faizuddin Ramli dan Jaffary Awang. (2013). Amalan Dialog Antara agama Dalam Kalangan Ahli Angkatan Belia Islam Malaysia (Abim) Negeri Johor Dan Pertubuhan Penyebaran Islam Antarabangsa (IPSI). Jurnal Hadhari. 6 (2) 35-53.

Al-Bukhārī, Muhammad bin Ismail Abu cAbd Allah. (1972). JamicAl-Sahih. Qaherah: Al- Matbacah al Salfiyah Wa maktabahaj.

Argon, K. (2009). “Strategies for Interreligious and Inter-Muslim Dialogue: A Proposed Methodology” Journal of Muslim Minority Affairs, Vol. 29, No. 3, September 355-67.

Azizan Baharudin. (2005) Dalam Dialog Peradaban: Peranan Dan Kepentingannya di Malaysia, 16-20. Kuala Lumpur: Pusat Dialog Peradaban, Universiti Malaya.

Douglas Pratt. (2010). “The Vatican in Dialogue with Islam: Inclusion and Engagement,” Islam and Christian-Muslim Relations 21, no. 3, 245– 262.

Ibn Kathīr, Abi al-Fidā’Ismā’il al-Dimsyiqī. (1981). Tafsir al-Qurān al-Aczīm lil Imāmī al-khālil al-hāfiz Imad al-Dīn Abi al-Fidā’ Ismā’il al-Dimsyiqī. Beyrouth: Dar al Fikr. 1981.

Kamus Dewan. (2010). Kuala Lumpur: Dewan Bahasa & Pustaka

Kvale, Steinar. (2006). "Dominance through interviews and dialogues." Qualitative inquiry 12.3: 480-500.

Khadijah Mohd Khambali @ Hambali, Suraya Sintang, Azmil Zainal Abidin. (2013). Dialog antara Agama dalam Konteks Ilmu Perbandingan Agama Menurut Perspektif Islam. TAFHIM: IKIM Journal of Islam and the Contemporary World 6 : 83–120

Khadijah Mohd Hambali & Khairul Nizam Mat Karim. (2005). “Interaksi Dan Dialog Agama (Dialog Peradaban): Satu Paparan.” Dalam Islam Dan Dialog Peradaban Satu Perspektif, ed. Azizan Baharuddin, 91-121. Kuala Lumpur: Pusat Dialog Peradaban, Universiti Malaya.

Mohd Farid Sharan. (2008). “Muzakarah Pendisiplinan Dialog Antara Agama dan Peradaban”, (22 Januari, 2008), 3-4.

Rahimin Affandi Abd. Rahim , Mohd Anuar Ramli, Paizah Ismail dan Nor Hayati Mohd Dahlan. (2011). Dialog Antara Agama: Realiti dan Prospek Di Malaysia, Kajian Malaysia, 29:2, 91-110.

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

Shaharom TM Sulaiman. (2005). “Dialog Peradaban Dan Agama di Malaysia: Praktik Dan Kerelevenannya Hari Ini”, dalam Islam Dan Dialog Peradaban Satu Perspektif, ed. Azizan Baharuddin. Kuala Lumpur: Universiti Malaya. Suraya Sintang. (2012). ‘Dialog Kehidupan Dalam Hubungan Antara Agama di Sabah; Kajian Pengalaman Saudara Baru’ (Tesis PhD Universiti Malaya)

Wan Zulkifli Wan Hassan. (2005). “Sadd al-Dharâ’i’ Dalam Memelihara Agama dan Kaitannya Dengan Asas Keharmonian Hubungan Etnik,” Jurnal Pengajian Umum Bil. 6, : 95-108.

Yūsof Al-Qardawī. (1995). Halal Dan Haram Dalam Islam. Terj. Syed Ahmad Semait. Singapura: Pustaka Islamiyah Pte Ltd.

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

PRINSIP PENTERJEMAHAN CHINA DALAM TEKS FALSAFAH KONFUCIUS

Edwin Teh Joo Haw Universiti Sains Malaysia (USM), Pulau Pinang [email protected]

Goh Sang Seong Universiti Sains Malaysia (USM), Pulau Pinang. [email protected]

ABSTRAK

Teks falsafah Konfucius sarat dengan pemikiran yang berasaskan nilai-nilai kemanusiaan serta moral dan etika. Perbezaan pandangan dunia antara tamadun China dan tamadun Melayu tidak menghalang kerja penterjemahan teks falsafah Konfucius secara mutlak. Aplikasi kaedah penterjemahan yang bersesuaian masih dapat menjamin kualiti terjemahan yang dihasilkan. Oleh itu, kesampaian mesej Konfucius melalui penjelmaan semula kata-kata dalam bahasa Melayu cuba dilakukan berpaksikan tiga prinsip penterjemahan China, iaitu xin (kesetiaan), da (kelancaran) dan ya (keindahan) (YanFu, 1989). Melalui aplikasi terjemahan literal dan terjemahan makna, didapati bahawa mesej daripada teks sumber dapat diungkapkan kepada teks sasaran sekali gus menepati ketiga-tiga prinsip penterjemahan China tersebut.

Kata kunci: kaedah literal; kaedah makna; kesetiaan (xin); kelancaran (da); keindahan (ya)

PENGENALAN

Konfucius ialah ahli falsafah, ahli politik dan pendidik yang termasyhur di negara China dan beliau berjaya melakukan revolusi serta pembaharuan dalam pentadbiran negara China (Roger & Henay Rosemont. 1998: 1). Beliau juga merupakan pengasas falsafah Konfusianisme. Menurut Liu Ming Shan (2004), kebanyakkan falsafah Konfucius tercatat dalam Analeks, iaitu sebuah koleksi ringkas mengenai siri perbincangan Konfucius dengan pengikut-pengikutnya. Teks falsafah Konfucius dilengkapi dengan pemikiran yang berasaskan moral dan etika serta nilai- nilai kemanusiaan. Teks falsafah Konfucius khususnya Analeks diterjemahkan kepada bahasa yang berbagai-bagai. Walaupun terdapatnya perbezaan dari segi pemikiran dan budaya antara tamadun China dan tamadun Melayu, namun ia tidak menjadi halangan dalam usaha menterjemah teks falsafah China ke dalam bahasa Melayu. Dengan memanfaatkan kaedah penterjemahan literal dan kaedah penterjemahan makna dapat menjamin kualiti terjemahan yang dihasilkan. Xin, da, ya merupakan tiga kriteria utama dalam menguji kualiti terjemahan. Ketiga-tiga prinsip ini diutarakan oleh Yan Fu melalui “nota keterangan” dalam buku terjemahan beliau yang berjudul Tian Yan Lun (Evolutions and Ethics) (Fu Congcong, 2016: 106-107). Menurut Fu Congcong (2016: 108), Xin merujuk pada kesetiaan dalam penterjemahan ataupun pengekalan makna dan mesej yang terdapat dalam teks sumber. Dengan erti kata lain, tiada sebarang penambahan dan pengurangan yang dilakukan berdasarkan pemahaman atau pemikiran

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

penterjemah sendiri. Da pula merujuk pada kelancaran teks terjemahan, iaitu hasil terjemahan dapat dibaca dengan lancar dan difahami dengan mudah oleh pembaca sasaran, manakala ya pula berkait rapat dengan keindahan teks terjemahan yang dihasilkan. Pengekalan ketiga-tiga kriteria ataupun prinsip ini dalam teks terjemahan adalah sukar (Luo XinZhang & Cheong YingNian, 2990: 202). Kertas kerja ini membincangkan bagaimana kaedah penterjemahan literal dan kaedah penterjemahan makna oleh Newmark (1988) dapat mengekalkan kualiti terjemahan yang berpaksikan kriteria xin, da, ya dalam penterjemahan teks falsafah Konfucius.

PERBINCANGAN

Kaedah penterjemahan yang utama dalam usaha menterjemah teks falsafah Konfucius ialah kaedah literal oleh Newmark (1988). Kaedah ini bukan sahaja dapat mengekalkan semua mesej dan bentuk teks sumber, malah ia dapat menghasilkan terjemahan yang gramatis dan lancar apabila dibaca. Perhatikan Contoh 1 yang berikut:

Contoh 1:

Teks Sumber: 君子有三戒: 少之时, 血气未定, 戒之在色; 及其壮也, 血气方刚, 戒之在斗; 及其老也, 血气既衰, 戒之在得。 PinYin: [jun zi] [you] [san jie]: [shao] [zhi shi] [xue qi wei ding], [jie zhi] [zai] [xing]; [ji qi] [zhuang ye], [xue qi fang gang]. [jie zhi] [ zai] [dou]; [ji qi] [lao ye], [xue qi ji shuai], [jie zhi] [zai de]. Glos: [Budiman] [ada] [tiga larangan], [remaja] [ketika], [bernafsu-nafsi], [kawal diri] [di] [seks]; [dewasa] [ketika], [berpanas baran], [kawal diri] [di] [pergaduhan]; [tua] [waktu], [mula lesu], [kawal diri] [di] [keserakahan]. Teks Sasaran: Tiga larangan yang diamalkan oleh budiaman: pada waktu remaja yang bernafsu-nafsi, hendaklah dikawal diri daripada mabuk asmara; pada waktu dewasa yang berpanas baran, hendaklah dikawal diri daripada berkelahi; pada waktu tua yang mula lesu, hendaklah dikawal diri daripada keserakahan.

Menurut He Xin (2009), ayat Contoh 1 ini menyatakan bahawa setiap peringkat umur manusia mempunyai kelemahan yang berbeza, iaitu remaja biasanya bernafsu-nafsi, orang dewasa berpanas baran dan orang tua keuzuran dan kelesuan. Oleh itu, kita harus sentiasa mengawal diri bagi mengelakkan peri laku melakukan kesalahan pada peringkat usia yang tertentu. Agak jelas bahawa ayat Contoh 1 ini diterjemah melalui kaedah literal oleh Newmark. Kaedah literal Newmark agak berbeza daripada kaedah literal sarjana lain kerana ia bukan hanya melibatkan pasangan satu lawan satu malah turut peka pada kehendak sistem tatabahasa sasaran (Idris Mansor, 2013: 68). Teks sasaran dalam Contoh 1 lebih cenderung menghasilkan bentuk teks asal di samping memelihara nahu bahasa sasaran. Hal ini memenuhi kriteria dalam prinsip penterjemahan xin (kesetiaan) oleh Yan Fu. Seterusnya, semua lambang dalam teks sumber telahpun dikekalkan dan diterjemah secara terus ke dalam bahasa Melayu. Misalnya, lambang “色” diterjemah terus kepada “mabuk asmara”, lambang “斗” diterjemah sebagai “berkelahi”

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

dan lambang “得” diterjemah sebagai “keserakahan”. Walaupun setiap perkataan dalam Contoh 1 diterjemah terus ke bahasa Melayu, namun mesej yang disampaikan itu lengkap dan sempurna seperti dalam teks sumber dan bahasanya juga dapat difahami dengan mudah oleh pembaca sasaran. Maka, terjemahan ini juga memenuhi kriteria da (kelancaran). Selain itu, hasil terjemahan yang menggunakan kaedah literal ini juga dapat mengekalkan keindahan (ya), iaitu ayat terjemahan ini mempunyai ulangan struktur “pada waktu…, hendaklah dikawal diri daripada….”. Secara ringkasnya, Contoh 1 dapat membuktikan bahawa kaedah literal dapat menjamin kualiti terjemahan (xin, da, ya) teks falsafah Konfucius. Walau bagaimanapun, bukannya setiap bahagian dalam teks falsafah Konfucius dapat diterjemah secara literal. Hal ini kerana pembaca sasaran, iaitu masyarakat Melayu di Malaysia mempunyai pandangan dunia dan budaya yang agak berbeza. Tambahan pula, sistem tatabahasa antara kedua-dua bahasa ini (bahasa Melayu dan bahasa Cina) jauh berbeza. Oleh itu, sesetengah kata yang mendukung fungsi tatabahasa dalam teks sumber terpaksa digugurkan supaya mesej dan makna dalam teks sumber dapat disampaikan dengan berkesan agar dapat difahami dengan mudah oleh pembaca sasaran. Contoh 2 dan Contoh 3 yang berikut dapat membukitkan bahawa penggunaan kaedah penterjemahan makna oleh Newmark dalam penterjemahan teks falsafah Konfucius dapat mengekalkan kualiti terjemahan iaitu xin, da, ya:

Contoh 2:

Teks Sumber: 敬鬼神而远之, 可谓知矣。 PinYin: [jing] [gui] [shen] [er] [yuan zhi], [ke] [wei] [yi]. Glos: [Menghormati] [hantu] [Tuhan] [tetapi] [menjauhi], [boleh] [dikatakan] [orang pandai] [kata bantu]. Teks Sasaran: Orang yang menghormati tetapi menjauhi makhluk selain manusia adalah orang yang bijak.

Melalui Contoh 2, agak jelas bahawa semua lambang dalam teks sumber turut diterjemah secara literal kecuali lambang 鬼(guǐ)神(shén) dan lambang矣(yǐ). Kata矣(yǐ) dalam kes ini mendukung fungsi tatabahasa iaitu sebagai kata bantu dalam teks kuno China. Ia biasanya terletak pada penghujung ayat untuk sebagai tanda mengeluh. Pengguguran kata矣(yǐ) ini tidak menjejaskan langsung penyampaian makna dan keindahan hasil terjemahan. Seterusnya, 鬼(guǐ)神(shén) yang secara literalnya bermakna ‘hantu’ dan ‘dewa’ diterjemahkan sebagai “makhluk selain manusia”. Hal ini kerana “hantu dan dewa” dalam kes ini sebenarnya membawa makna tersirat, iaitu sesuatu yang tidak dapat dimengerti atau tidak diketahui. Oleh itu, penterjemahan鬼(guǐ)神(shén) sebagai “makhluk selain manusia” bukan sahaja memenuhi kriteria kesetiaan (xin), malah dapat menjadikan hasil terjemahan yang lancar (da) dan indah (ya) apabila dibaca.

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

Seterusnya, perhatikan Contoh 3 yang berikut yang juga merupakan hasil terjemahan daripada kaedah penterjemahan makna:

Contoh 3:

Teks Sumber: 饱食终日,无所用心, 难矣哉! PinYin: [bao] [shi] [zong ri]. [wu] [shuo yong] [xin], [nan] [yi zai]! Glos: [Kenyang] [makan] [setiap hari], [tidak] [mengguna] [hati], [susah] [kata bantu]! Teks Sasaran: Orang yang hanya kenyang perut dan tidak melakukan apa-apa kerja kebaikan adalah orang yang sia-sia.

Sama seperti Contoh 2, lambang 矣(yǐ ) dan lambang哉(zāi) juga mendukung fungsi tatabahasa, iaitu kata bantu dalam bahasa kuno China yang tidak wujud dalam system nahu bahasa Melayu. Oleh itu, pengguguran kedua-dua kata ini adalah wajar. Selain itu, lambang 难(nán ) yang secara literalnya bermaksud ‘susah’ tidak dipindah terus ke teks sasaran. Hal ini kerana ayat ini menjadi ayat tergantung dan mesejnya tidak dapat disampaikan dengan sempurna jika难(nán ) diterjemahkan secara literal menjadi “susah”. Dengan ini, penterjemah menterjemah makna tersirat难(nán ) 矣(yǐ ) 哉(zāi), iaitu sukar untuk menjadi orang yang berjaya (orang yang sia- sia). Penggunaan kaedah makna oleh Newmark (1988) bukan sahaja dapat mengekalkan unsur teks sumber (kriteria xin), malah dapat menghasilkan terjemahan yang lancar apabila dibaca (da). Walaupun pengekalan kriteria kesetiaan dan kelancaran dalam teks terjemahan pada masa yang sama adalah sukar kerana terjemahan yang hanya mementingkan kesetiaan tanpa memperhatikan kelancaran, hasilnya sama seperti tidak diterjemahkan (Luo XinZhang & Cheng YingNian, 2009: 202), tetapi kaedah penterjemahan makna ini dapat menjamin kriteria xin dan ya pada masa yang sama. Dengan ini, Contoh 2 dan Contoh 3 ini jelas membuktikan bahawa kaedah penterjemahan makna dalam teks falsafah Konfucius dapat menjamin kualiti terjemahan yang berpaksikan prinsip penterjemahan China, iaitu xin, da, ya.

KESIMPULAN

Penterjemahan teks falsafah Konfucius ke dalam bahasa Melayu adalah penting dan bermakna. Teks falsafah Konfucius dalam bahasa Melayu bukan sahaja dapat meningkatkan kesefahaman antara masyarakat Cina dan masyarakat Melayu, malah falsafah yang diutarakan oleh Konfucius boleh dijadikan sebagai panduan kehidupan orang ramai. Memang tidak dapat dinafikan bahawa banyak cabaran dan halangan yang dihadapi dalam usaha penterjemahan kerana wujudnya banyak perbezaan antara tamadun Melayu dengan tamadun China terutamanya dari segi bahasa, budaya dan pandangan dunia. Penggunaan kaedah penterjemahan literal dan kaedah penterjemahan makna Newmark (1988) bukan sahaja dapat mengatasi masalah yang dinyatakan, malah dapat menjamin kualiti terjemahan yang dapat diuji melalui tiga kriteria prinsip penterjemahan China oleh Yan Fu iaitu

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

xin (kesetiaan), da (kelancaran) dan ya (keindahan). Walaupun pengekalan setiap lambang dalam teks sumber adalah sukar atas sebab perbezaan sistem tatabahasa dan struktur ayat, namun penggunaan kaedah penterjemahan makna yang lebih mementingkan penyampaian mesej dan makna dapat mengatasi perbezaan antara kedua-dua bahasa ini. Pengguguran kata-kata yang mendukung fungsi tatabahasa, contohnya kata bantu dalam bahasa Kuno China iaitu矣(yǐ ) dan哉(zāi) adalah perlu bagi memastikan kelancaran dan keindahan hasil terjemahan selain mengekalkan kesetiaan pada teks sumber.

RUJUKAN

Fu Congcong (2016). Prinsip Penterjemahan Tradisional China dalam Sulalat al-Salatin. Dalam Goh Sang Seong (Editor). Isu-isu Terjemahan Karya Sastera (ms. 607-626). Pulau Pinang: Penerbit Universiti Sains Malaysia.

He Xin. (2009). Si Yu Xing: Lun Yu Xin Kao. Beijing: Zhong Guo MinZhu FaZhi ChuBanShe.

Idris Mansor. (2013). Pendekatan Terjemahan. Dalam Haslina Haroon & Hasuria Che Omar. (Editor). Asas Terjemahan dan Interpretasi (ms. 68). Pulau Pinang: Penerbit Universiti Sains Malaysia.

Liu Ming Shan. (2014). KongZi. Beijing: ZhongGuo SheHui ChuBanShe.

Lu XinZhang dan Chen YingNian (Editor) (2009). Fan Yi Lun Ji (Koleksi Kritikan Penterjemahan). Beijing: Peking University Press.

Newmark,P. (1988). A Textbook of Translation. Hertfordshire: Prentice Hall.

Nik Safiah Karim et al. (2004). Tatabahasa Dewan. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka.

Roger, T. Ames& Henay Rosemont, JR. (1998). The Analects of Confucius: A Philosophical Translation. New York: The Random House Publishing Group.

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

MAKNA KONTEKS DALAM PENTERJEMAHAN KONSEP ‘REN’ DALAM MENCIUS

Seow Jia Man Universiti Sains Malaysia (USM), Pulau Pinang [email protected]

Goh Sang Seong Universiti Sains Malaysia (USM), Pulau Pinang [email protected]

ABSTRAK

Mencius merupakan seorang tokoh falsafah Konfusianisme, ahli politik dan ahli fikir yang mahsyur. Beliau juga merupakan anak murid kepada Konfucius yang berusaha mengembangkan prinsip Ren yang diutarakan oleh Konfucius. Konsep Ren sangat meluas, dan lazimnya dikenali sebagai prinsip moral yang tertinggi dan nilai murni yang terunggul. Ren sebenarnya ialah kata polisemi yang mendukung konsep yang berbeza dalam konteks yang berlainan. Oleh itu, kaedah penterjemahan yang berasaskan makna konteks menjadi jalan penyelesaian utama dalam penterjemahan teks Mencius ini. Lantarannya, padanan yang dicadangkan bagi konsep Ren menjadi kepelbagaian sesuai dengan makna teras yang ingin diungkapkan dalam teks sumber melalui konteks penggunaannya yang tersendiri.

Kata kunci: Mencius; makna konteks; ren; polisemi; terjemahan China-Melayu

PENGENALAN

Teks sumber yang dijadikan sebagai bahan kajian bertajuk “Wise Men Talking Series: Mencius Says” (孟子说). Teks sumber tersebut mengungkapkan falsafah ataupun gagasan Mencius, seorang tokoh China. Mencius bukan sahaja merupakan ahli falsafah Konfusianisme, malah beliau juga ahli politik dan ahli fikir yang termahsyur. Beliau merupakan pengikut ajaran Konfusianisme yang terkenal dan telah memperkembang prinsip yang diutarakan oleh Konfucius. Sebagai contohnya, beliau mengemukakan konsep yang baharu, iaitu dasar pentadbiran yang berperikemanusiaan (仁政) berasaskan konsep Ren (仁) yang diperkenalkan oleh Konfucius. Beliau mengembara seluruh China untuk tujuan penyebaran prinsip Konfusianisme. Mencius juga berjaya menghasilkan buku yang bertajuk “Mencius” (孟子) bersama-sama dengan pengikutnya. Teks sumber mengandungi koleksi mutiara kata Mencius dalam bahasa China dan terjemahannya dalam bahasa Inggeris. Secara tidak langsung, teks sumber turut memperkenalkan unsur budaya masyarakat China yang terkandung dalam falsafah tersebut kepada pembaca sasarannya. Jadi kedua-dua teks sumber dan teks sasaran mempunyai fungsi rujukan yang berbentuk informatif. Kata-kata yang digunakan dalam teks sumber cenderung kepada bahasa klasik China, dan juga memaparkan keunikan bahasa China. Dengan ini, kaedah terjemahan

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

yang menjadi keutamaan untuk teks sedemikian ialah pendekatan literal, dan diikuti oleh pendekatan semantik. Pendekatan literal merupakan terjemahan perkataan demi perkataan dan pada masa yang sama memenuhi sistem tatabahasa dalam bahasa sasaran (Catford, 1965: 25). Jadi teks sasaran yang dihasilkan bukan sahaja mengikut bentuk teks sumber, malah bersifat gramatis dan idiomatik. Menurut Shuttleworth dan Cowie (1997: 95-96) pula, pendekatan literal secara umumnya sesuai digunakan untuk penterjemahan pelbagai jenis teks teknikal dan juga mempunyai peranan yang penting dalam penterjemahan kesusasteraan. Jadi hal ini jelas menunjukkan bahawa teks sumber yang berbentuk informatif dan mempunyai ciri-ciri kesusasteraan adalah sesuai ditangani dengan pendekatan literal. Pendekatan semantik pula, Shuttleworth dan Cowie (1997: 151) mengatakan bahawa, penterjemah yang menggunakan terjemahan semantik berusaha untuk menghasilkan makna konteks yang tepat walaupun terdapat kekangan sintaksis dan semantik dalam bahasa sasaran. Terjemahan semantik cenderung untuk menghasilkan bentuk teks sasaran yang paling hampir dengan teks sumber selagi dibenarkan oleh bahasa sasaran. Tambahan pula, Palmer (1981: 1, 4) berpendapat bahawa semantik merupakan pengajian tentang makna. Penterjemah harus menterjemahkan perkataan yang kabur, istilah teknikal ataupun sesuatu bahasa asing kepada perkataan yang mudah difahami oleh pembaca sasaran. Bagi melaksanakan kerja terjemahan, satu proses penterjemahan yang menyeluruh dijalankan. Urutannya adalah seperti yang berikut: menerima teks sumber; membaca dan memahami teks sumber; menganalisis teks sumber dan mengenal pasti unsur-unsur yang mencabar; mendalami unsur-unsur tersebut dan mendapatkan maklumat lanjutan; menyenaraikan cadangan padanan untuk teks sasaran; menganalisis kesesuaian padanan yang dicadangkan; dan akhirnya membuat keputusan untuk padanan yang paling sesuai untuk teks sasaran. Dalam proses menterjemahkan teks sumber, pelbagai kekangan dan cabaran dihadapi. Hal ini adalah kerana ciri-ciri bahasa sumber (bahasa China) yang amat berbeza dengan bahasa sasaran (bahasa Melayu). Selain itu, budaya dan latar belakang kedua-dua bahasa tersebut juga mempengaruhi penterjemahan yang dilakukan. Antara unsur yang menimbulkan kesukaran ialah konsep Ren (仁). Hal ini adalah kerana ketiadaan padanan sejadi dalam bahasa sasaran yang dapat menyampaikan konsep yang sama. Lantarannya, beberapa cabaran dan cara penyelesaian dalam penterjemahan konsep Ren (仁) yang terpilih dibincangkan dalam kertas kerja ini.

KONSEP REN (仁)

Konsep didefinisikan sebagai pengertian am atau idea yang mendasari sesuatu (Kamus Dewan Edisi Keempat, 2013: 816). Sesuatu konsep yang khusus dalam bahasa sumber sering menimbulkan masalah dalam proses menterjemah. Hal ini demikian kerana satu konsep bukan sahaja mendukung satu makna, tetapi mempunyai beberapa makna yang lebih luas dan merupakan satu idea ataupun gagasan yang khusus dalam sesuatu bahasa yang tertentu. Sesuatu konsep dalam bahasa tertentu dapat menimbulkan kekeliruan, apatah lagi perlu diterjemahkan konsep berkenaan kepada bahasa yang lain. Kesukaran untuk menterjemahkan konsep dibuktikan oleh Larson. Beliau mengatakan bahawa penterjemah sering mendapati tiada kesetaraan yang sepenuh antara perkataan sesuatu bahasa dan perkataan dalam bahasa yang lain. Penterjemah biasanya menjumpai perkataan yang mengandungi sebahagian komponen makna ataupun perkataan yang mengandungi komponen makna yang lebih daripadanya. Pertindihan

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

antara komponen makna sering berlaku sehingga sukar untuk memperoleh satu padanan yang lengkap antara bahasa yang berbeza (Larson, 1984: 57). Antara konsep yang menimbulkan cabaran penterjemahan dalam teks sumber ini ialah konsep Ren (仁). Oleh sebab Mencius menekankan konsep Ren, jadi perkataan ini banyak didapati dalam teks sumber. Aksara“仁” dalam bahasa China merupakan satu konsep yang mendukung makna yang sangat luas, terutamanya dalam konteks bahasa China klasik. Malahan, aksara“仁” boleh membawa makna yang berlainan apabila digabungkan dengan aksara ataupun perkataan yang lain. Penterjemahan Ren bertambah sukar disebabkan tiada padanan sejadi dalam bahasa sasaran. Menurut Kamus Xiandai Hanyu Cidian (2014: 1094), makna Ren (仁) digolongkan kepada dua kategori utama. Kategori pertama mendukung makna: 1 baik hati, murah hati, kasih sayang; 2 sebagai gelaran yang menyanjungi pihak lain; 3 sebagai nama keluarga. Manakala kategori yang kedua pula membawa maksud: 1 bahagian lembut di dalam biji buah ataupun kulit buah, kebanyakannya boleh dimakan; 2 benda yang kelihatan seperti biji. Jadi mengikut definisi Ren yang diberi, padanan literal yang bersesuaian ialah baik hati, murah hati dan kasih sayang. Namun begitu, Ren (仁) sebenarnya mempunyai makna yang jauh lebih luas lagi dalam konteks yang berlainan. Ren boleh berfungsi sebagai kata nama, kata adjektif mahupun kata kerja bergantung pada kedudukan dan struktur ayat. Ren juga ditakrifkan sebagai satu prinsip moral yang mendukung berbagai-bagai makna. Konfucius juga melihat Ren sebagai nilai moral tertinggi yang merangkumi nilai murni lain seperti ketaatan, kesetiaan, kemaafan, kesusilaan, amanah, keakhlakan, keberanian, kebijaksanaan dan sebagainya (Baidu Baike, 2016: 仁).

PENTERJEMAHAN REN (仁)

Konsep Ren yang mendukung berbagai-bagai makna sememangnya menimbulkan kekangan untuk diterjemahkan ke dalam bahasa Melayu. Tambahan pula, cabaran yang dihadapi oleh penterjemah bertambah besar apabila teks sumber merupakan bahasa China klasik. Menurut Baker (1998: 365), bahasa China klasik mempunyai kepadatan yang tinggi, tatabahasa yang serba guna (bermaksud satu perkataan mungkin mempunyai fungsi tatabahasa yang pelbagai), jarang menggunakan kala dan nombor, serta kepelbagaian tonaliti. Ciri-ciri tersebut menyukarkan lagi penterjemahan kerana individu berbeza boleh mempunyai tafsiran yang berlainan bagi sesuatu perkataan ataupun frasa. Di samping itu, konsep Ren membawa konsep baharu ataupun makna berbeza apabila bergabung dengan perkataan yang lain. Satu jadual yang menyenaraikan konsep dan makna Ren yang didapati dalam teks sumber, berserta dengan cadangan terjemahannya adalah seperti yang berikut.

JADUAL 1. Kepelbagaian Konsep dan Makna Ren serta Cadangan Terjemahan

Konsep Makna Cadangan Terjemahan 仁 1. Kasih sayang, saling menyayangi. Nilai  Kemuliaan murni tertinggi yang diutarakan oleh  Baik hati rén Konfucius dan Mencius.  Kasih sayang 2. Merujuk kepada pentadbiran yang  Perikemanusiaan [kasih sayang] berperikemanusiaan.  Dasar pentadbiran yang 3. Umpama “orang yang mulia”, orang yang berperikemanusiaan bermoral.

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

仁贤 Orang yang berakhlak mulia dan bijaksana.  Orang yang berakhlak mulia dan bijaksana rén xián

[akhlak mulia] [bijaksana]

仁者 Orang yang bijaksana dan mulia.  Manusia yang mulia

rén zhě

[kasih sayang] [orang]

仁政 Dasar pentadbiran dalam Prinsip  Dasar pentadbiran yang Konfusianisme. Pentadbir bukan sahaja perlu berperikemanusiaan rén zhèng memberikan pendidikan moral kepada rakyat, unsur yang lagi penting ialah menjalankan [kasih sayang] pentadbiran yang berkasih sayang, nescaya [pentadbiran] pentadbir boleh memperoleh sokongan rakyat.

(Sumber: Kamus Lunyu Mengzi Cidian, 2001: 355–357)

Penyesuaian Padanan Ren (仁) Berdasarkan Konteks Bagi mengenal pasti padanan yang paling sesuai mengikut konteks kehadirannya, beberapa langkah dilaksanakan. Pertama, menelaah kamus untuk mendalami maksud Ren mengikut konteks ayat, seterusnya menganalisis padanan yang paling sesuai untuk setiap konteks yang berbeza. Walau bagaimanapun, cadangan terjemahan dalam Jadual 1 diubah dan disesuaikan mengikut struktur ayat dalam teks sasaran. Oleh hal yang demikian, perkataan Ren mempunyai beberapa terjemahan yang berlainan dalam teks sasaran mengikut konteks masing-masing. Beberapa contoh terjemahan Ren yang berbeza adalah seperti yang berikut.

Contoh I Teks sumber: 民之归仁也，犹水之就下、兽之走圹也。 Transliterasi: mín zhī guī rén yě, yóu shuǐ zhī jiù xià、shòu zhī zǒu kuàng yě. Glos: [rakyat] [Ø] [patuh] [berperikemanusiaan] [Ø], [bak] [air] [Ø] [duduk] [bawah] 、[binatang] [Ø] [jalan] [belantara] [Ø]. Teks sasaran: Rakyat mematuhi dasar pentadbiran yang berperikemanusiaan bak air mengalir ke kawasan rendah, dan haiwan bergerak bebas di belantara.

Contoh II Teks sumber: 亲亲，仁也；敬长，义也；无他，达之天下也。 Transliterasi: qīn qīn, rén yě; jìng zhǎng, yì yě; wú tā, dá zhī tiān xià yě. Glos: [sayang] [orang kesayangan], [kasih sayang] [ialah]; [menghormati] [orang tua], [ketaatan] [ialah]; [tiada] [lain], [capai] [Ø] [dunia] [Ø]. Teks sasaran: Menyayangi ibu bapa dan saudara-mara adalah kasih sayang; menghormati orang yang lebih tua adalah ketaatan. Hanya nilai kasih sayang dan ketaatan yang dapat merentasi sempadan dunia.

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

Contoh III Teks sumber: 仁者爱人，有礼者敬人。爱人者，人恒爱之；敬人者，人恒敬之。 Transliterasi: rén zhě ài rén, yǒu lǐ zhě jìng rén. ài rén zhě, rén héng ài zhī; jìng rén zhě, rén héng jìng zhī. Glos: [orang mulia] [cinta] [orang], [ada] [adab] [orang] [menghormati] [orang]. [mencintai orang] [orang], [orang] [sentiasa] [cinta] [-nya]; [menghormati orang] [orang], [orang] [sentiasa] [menghormati] [-nya]. Teks sasaran: Manusia yang mulia menyayangi orang lain manakala manusia yang beradab menghormati orang lain. Manusia yang menyayangi orang lain akan selalu disayangi manakala manusia yang menghormati orang lain akan selalu dihormati.

Contoh-contoh ini menunjukkan beberapa terjemahan Ren yang berbeza. Walaupun padanan bahasa sasaran dipilih mengikut konteks, namun komponen makna dalam konsep Ren tidak dapat dikekalkan secara menyeluruh dan berlakunya kehilangan makna dalam proses terjemahan. Hal ini dinyatakan oleh Newmark (1988: 165, 167), biasanya makna sesuatu perkataan tidak dapat dijelmakan semula ataupun dihadkan oleh sifat linguistik dan konteks situasinya. Apabila menterjemahkan sesuatu konsep, sudah pastinya akan berlaku kehilangan makna ataupun perubahan makna ataupun menghasilkan makna yang baharu. Jelas kelihatan bahawa pengekalan semua komponen makna yang terkandung dalam sesuatu konsep adalah hampir mustahil. Walau bagaimanapun, pembaca teks sasaran dijangka dapat memperoleh imej mental yang seiras dengan pembaca teks sumber setelah perbezaan bahasa, budaya dan latar belakang diambil kira untuk memilih padanan yang paling sesuai. Hal ini jelas menunjukkan bahawa konteks mempengaruhi pilihan perkataan agar terjemahan tidak bersifat asing terhadap pembaca sasaran.

Faktor-faktor lain yang perlu dipertimbangkan Selain faktor konteks yang mempengaruhi pemilihan padanan, terdapat juga faktor-faktor lain yang perlu diambil kira dalam penterjemahan. Antaranya ialah bentuk ayat secara keseluruhan. Struktur ayat adalah berbeza dalam bahasa yang berlainan, jadi penterjemah perlu menyusun terjemahan agar mematuhi sintaksis bahasa sasaran. Newmark (1988: 65) menjelaskan bahawa seorang penterjemah tidak boleh mengabaikan faktor struktur, metafora dan bunyi dalam prosa ataupun puisi, walaupun ada masanya penterjemah memberikan keutamaan pada makna kognitif. Hal ini terutamanya benar bagi teks sumber yang berbentuk pepatah. Selanjutnya, penterjemah juga perlu memastikan kolokasi yang digunakan adalah sesuai. Terjemahan yang dilakukan secara literal mungkin mengakibatkan kolokasi yang janggal dan maksud yang salah (Larson, 1984: 102). Jadi semasa menterjemahkan konsep Ren, kekurangan ini dapat dielakkan dengan mengenal pasti perkataan yang berposisi sebelum dan/atau selepasnya. Tambahan lagi, unsur kohesi dan koheren juga perlu diberikan perhatian. Unsur kohesi dan koheren dapat membantu kelancaran pembacaan serta pemahaman pembaca sasaran. Hal ini penting kerana teks sumber merangkumi elemen bahasa klasik yang mempunyai struktur kesinambungan yang berlainan. Dengan ini, penterjemah perlu bijak menggunakan kata hubung supaya teks sasaran lancar dibaca dan ketaksaan dapat dielakkan.

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

KESIMPULAN

Penterjemahan konsep daripada bahasa sumber kepada bahasa sasaran sememangnya bukan perkara yang mudah. Jika tiada padanan sejadi dalam bahasa sasaran, maka penterjemah perlu merujuk pada konteks untuk mendapatkan padanan yang paling sesuai. Unsur Ren (仁) yang dikaji merupakan satu contoh penterjemahan konsep yang mencabar. Kepelbagaian makna yang didukung oleh Ren mendorong penterjemah untuk memilih padanan terdekat bagi makna tertentu dalam sesuatu konteks. Hal ini juga menyebabkan berlakunya terjemahan satu lawan banyak, iaitu satu perkataan dalam bahasa sumber tetapi mempunyai banyak padanan dalam bahasa sasarannya. Perkataan Ren (仁) didapati muncul sebanyak 22 kali dalam teks sumber. Perkataan Ren muncul sebanyak 13 kali sebagai morfem bebas, dan 9 kali sebagai morfem terikat. Terjemahan Ren pula berbeza-beza mengikut konteks dan susunan ayat bahasa sasaran. Satu jadual yang menunjukkan kekerapan Ren dalam teks sumber dan terjemahannya dalam teks sasaran adalah seperti yang berikut.

JADUAL 2. Kekerapan Ren (仁) dan terjemahannya

Konsep Kekerapan Terjemahan (Teks Sasaran) Kekerapan (Teks (Teks Sumber) Sasaran) 仁 13 Kasih sayang 1

rén Berkasih sayang 2

[kasih sayang] Nilai kasih sayang 1

Baik hati 1

Kemurahan hati 1

Kemuliaan akhlak 1

Perikemanusiaan 2

Berperikemanusiaan 2

Nilai perikemanusiaan 1

Dasar pentadbiran yang 1 berperikemanusiaan 仁贤 1 Orang yang berakhlak mulia dan 1 bijaksana rén xián

[akhlak mulia] [bijaksana]

仁者 3 Manusia yang mulia 1

rén zhě Orang yang mulia 1

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

[kasih sayang] [orang] Pemerintah yang 1 berperikemanusiaan 仁政 1 Dasar pemerintahan 1

rén zhèng

[kasih sayang] [pentadbiran] 不仁 4 Tidak baik hati 1

bù rén Pentadbiran yang tidak 1 berperikemanusiaan [tidak] [kasih sayang] Tidak pula melaksanakan 1 pentadbiran yang berperikemanusiaan

Kezaliman 1 Jumlah 22 22

Dengan ini, dapat disimpulkan bahawa konteks adalah penting untuk menentukan pilihan perkataan yang digunakan dalam teks sasaran. Hal ini terutamanya benar bagi sesuatu konsep yang mendukung pelbagai makna, perkataan yang mempunyai banyak pilihan padanan dalam bahasa sasaran, dan perbezaan budaya antara bahasa sumber dan bahasa sasaran. Penterjemah perlu lebih teliti dan mendalami makna sesuatu konsep dalam konteks yang berlainan supaya dapat menghasilkan terjemahan yang mantap.

RUJUKAN

Baidu Baike [百度百科]. Ren (仁), http://baike.baidu.com/view/188237.htm, dicapai pada 03/08/2016.

Baker, M. (1998). Routledge Encyclopedia Of Translation Studies. London: Routledge.

Catford, J.C. (1965). A Linguistic Theory Of Translation. London: Oxford University Press.

Kamus Dewan Edisi Keempat. (2013). Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka.

Kamus Lunyu Mengzi Cidian [论语孟子词典]. (2001). Ji Nan: Shan Dong Jiao Yu Chu Ban She.

Kamus Xiandai Hanyu Cidian [现代汉语词典]. (2014). Beijing: The Commercial Press.

Larson, M.L. (1984). Meaning-based Translation: A Guide To Cross-language Equivalence. London: University Press of America.

Newmark, P. (1988). Approaches To Translation. London: Prentice-Hall International Ltd.

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

Palmer, F.R. (1981). Semantics. (2nd ed.). Cambridge: Cambridge University Press.

Shuttleworth, M. & Cowie, M. (1997). Dictionary Of Translation Studies. Manchester: St. Jerome Pubishing.

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

STRATEGI TERJEMAHAN ILUSTRASI BAGI UNSUR BUDAYA DALAM ENSIKLOPEDIA BAHASA CHINA-BAHASA MELAYU

Cheah Poh Ying Universiti Sains Malaysia (USM), Pulau Pinang [email protected]

Elaine Ying Chew Lin Universiti Sains Malaysia (USM), Pulau Pinang [email protected]

Goh Sang Seong Universiti Sains Malaysia (USM), Pulau Pinang [email protected]

ABSTRAK

Budaya menjadi salah satu tunjang utama dalam penterjemahan berikutan wujudnya perbezaan fokus budaya dalam setiap bahasa. Dalam konteks ini, jurang perbezaan antara budaya China dan budaya Melayu menimbulkan pelbagai cabaran dalam penterjemahan terutamanya apabila wujudnya budaya China yang tidak ada padanan langsung dalam bahasa Melayu. Kertas kerja ini meneliti dan mencerakin fenomena penterjemahan budaya dalam ensiklopedia bahasa China – bahasa Melayu dengan memanfaatkan strategi terjemahan ilustrasi yang digagaskan oleh Baker (1992) dan terjemahan fungsian yang dicadangkan oleh Nord (1997). Kelihatan hasil terjemahan daripada strategi terjemahan ilustrasi dapat memberikan imej mental yang jelas dalam teks sumber kepada pembaca sasaran yang tidak mempunyai pandangan dunia tentang objek budaya China. Didapati juga bahawa strategi terjemahan ilustrasi ini dapat berfungsi sebagai pelengkap pada strategi-strategi penterjemahan yang lain dalam wawasan mencapai fungsi teks sasaran.

Kata kunci: budaya; strategi terjemahan ilustrasi; terjemahan fungsian; kebolehterjemahan; terjemahan bahasa Cina-bahasa Melayu

PENGENALAN Teks sumber yang dijadikan sebagai bahan kajian ialah Zhong Guo Ren Ying Zhi de Guo Xue Chang Shi (中国人应知的国学常识). Teks sumber merupakan ensiklopedia yang menghuraikan kebudayaan China zaman purba. Penterjemahan ensiklopedia bertujuan memperkenalkan pengetahuan tentang kebudayaan China kepada pembaca berbahasa Melayu. Ensiklopedia ini dibahagikan kepada 11 bab mengikut bidang. Pengarang ensiklopedia ini terdiri daripada penyelidik dan pakar daripada bidang masing-masing. Antaranya termasuklah jawatan dan sistem pentadbiran, sistem perundangan, adat istiadat dan adat resam, keperluan asas dan pengangkutan, sukan dan hiburan, agama dan falsafah, bahasa, persuratan dan kesusasteraan, seni kaligrafi dan lukisan, kesenian opera dan vokal, seni bina dan landskap, serta perubatan tradisional China.

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

Cabaran utama dalam penterjemahan ensiklopedia Zhong Guo Ren Ying Zhi de Guo Xue Chang Shi kepada bahasa Melayu ialah ketiadaan konsep budaya yang sama atau setara dalam dua bahasa. Isu ini selaras dengan pendapat Baker yang menyatakan bahawa budaya tidak dapat disampaikan melalui bahasa dan perkataan. Oleh itu, pengguguran makna akan berlaku dalam penterjemahan. (Baker, 1992: 27) Kekangan ini lazimnya dinamai ‘cultural untranslatability’. Halangan ini dapat diatasi melalui pelbagai kaedah terjemahan seperti penambahan atau nota kaki kerana kandungan yang tercatat dalam ensiklopedia seharusnya lebih terperinci dan juga tidak sekabur pengisian kamus (Dictonary of Lexicography, 2002). Akan tetapi, ensiklopedia yang berbentuk lewa tidak digemari atau kurang diterima oleh pembaca. Selain itu, cabaran ini juga dapat diatasi melalui kaedah terjemahan seperti ‘deletion’ dan ‘ommission’. Namun, menurut Hsu Hsueh Kuei (2004), bahasa dikatakan merangkumi budaya sesuatu bangsa. Bahasa juga dikatakan sebagai satu sistem simbol bagi budaya bangsa. Pernyataan ini turut disokong oleh Bhabha (1994: 228) yang mengatakan bahawa “translation is the performative nature of cultural communication.” Budaya dijelmakan melalui sistem simbol. Lantarannya, ciri-ciri budaya wajib diambil kira semasa pertukaran bahasa dijalankan supaya makna yang disampaikan adalah tepat dan lengkap. Selain itu, keberkesanan pertukaran bahasa melibatkan budaya. Dengan erti kata lain, kandungan ensiklopedia tidak boleh digugurkan atau berbentuk panjang lebar. Ensiklopedia perlu mencatatkan maklumat yang tuntas tanpa penerangan yang lewa. Maka, kaedah terjemahan ilustrasi dan terjemahan fungsian digunakan. Format dan ilustrasi teks asal dikekalkan semasa penterjemahan dan penghasilan teks terjemahan. Namun, penambahan ilustrasi turut dilakukan untuk mengatasi masalah ketidakbolehterjemahan unsur budaya antara dua bahasa serta memudahkan pemahaman pembaca tentang kebudayaan dan weltanschauung China. Kaedah terjemahan yang berkesan dalam mengatasi masalah terjemahan budaya ialah terjemahan ilustrasi oleh Baker (1992) dan terjemahan fungsian oleh Nord (1997). Bagi memudahkan pemahaman pembaca terhadap latar belakang dan sejarah China, pelbagai ilustrasi yang disertakan penerangan ringkas ditambahkan supaya pembaca mendapat gambaran yang jelas tanpa penerangan yang lewa.

TERJEMAHAN ILUSTRASI

Baker (1992) berpendapat bahawa terjemahan ilustrasi amat berkesan dalam mengatasi masalah terjemahan budaya atau konsep yang tidak terdapat pada tahap semantik yang sama dalam dua bahasa. Beliau juga menekankan bahawa terjemahan ilustrasi dapat menyampaikan makna budaya secara berkesan dan persis sungguhpun dalam bilangan perkataan yang terhad seperti teks yang pendek.

TERJEMAHAN FUNGSIAN

Menurut Nord, (1997/2001:40-45), satu model fungsi teks yang berorientasikan terjemahan (translation-oriented model of text function) diperkenalkan untuk menjelaskan fungsi teks dengan lebih jelas. Nord memberikan penekanan pada fungsi teks terjemahan dengan budaya sasaran. Empat fungsi dibincangkan dalam model tersebut. Fungsi yang pertama ialah fungsi rujukan. Fungsi ini melibatkan rujukan kepada objek atau fenomena dalam dunia sebenar atau dunia fiksyen. Fungsi teks adalah untuk memberikan

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

maklum, arahan dan ajaran kepada pembaca. Yang kedua ialah fungsi ekspresif. Perasaan dan pendapat pengirim mesej dilibatkan. Teks membawa fungsi emotif, menilai dan sebagainya. Yang ketiga ialah fungsi apelatif. Fungsi apelatif ialah memujuk pembaca untuk memberikan tindak balas atau mempengaruhi mereka untuk melakukan sesuatu. Yang keempat ialah fungsi fatik. Hubungan antara pengirim dan penerima akan dibentuk, dikekalkan atau diputuskan melalui fungsi fatik.

Analisis

Contoh 1 Dalam bab ‘Seni Bina dan Landskap’, terjemahan ilustrasi digunakan untuk menyampaikan makna budaya China secara lebih berkesan. Tajuk yang dibincangkan ialah ‘Apakah nama anak-anak naga? Apakah fungsi mereka dalam seni bina?’ Naga tidak dinafikan ialah unsur penting dalam budaya China purba. Melalui bab ini, didapati bahawa terjemahan yang dilakukan hanya terjemahan verbal. Menurut Xu Yuanchong dalam Chan Tak-hung (2004), terjemahan verbal lazim dikenali sebagai terjemahan perkataan-demi-perkataan, ayat demi ayat atau dikatakan sebagai terjemahan ‘keras’. Dalam konteks ini, terjemahan verbal hanya mampu menyampaikan nama dan luaran anak naga secara literal, pembaca susah mendapat imej mental yang tepat. Oleh itu, ilustrasi sembilan anak naga disertakan sebagai pelengkap supaya pembaca mendapat imej mental tentang anak-anak naga secara langsung dan dapat membezakan anak- anak naga. Terjemahan ilustrasi penting untuk mengelakkan kekeliruan pembaca apabila beberapa objek deskriptif wujud dalam satu konteks. Walaupun semua dikenali sebagai anak naga, setiap anak naga mempunyai kuasa dan luaran yang berlainan. Setiap anak naga membawa fungsi budaya yang berlainan berdasarkan luaran mereka. Maka, luaran anak naga tidak boleh dikelirukan. Menurut legenda, naga mempunyai sembilan anak yang berlainan nama dan bentuk luaran. Sebenarnya, ungkapan naga beranak sembilan bukan bermaksud naga mempunyai sembilan anak, tetapi angka ‘9’ merupakan lambang rezeki dan kedudukan yang tertinggi. Maka sembilan digunakan sebagai lambang bilangan anak naga. Nama bagi sembilan anak naga ialah Baxia, Chaofeng, Yazi, Bixi, Shutu, Chiwen, Pulao, Suanni dan Qiuniu. Dalam teks terjemahan, nama, bentuk dan kuasa bagi sesetengah anak naga diterjemahkan. Untuk meningkatkan imej mental pembaca dan menerangkan objek budaya China secara mendalam, terjemahan ilustrasi diaplikasikan. Fungsi ilustrasi membantu pembaca merujuk pada objek budaya dan memahami weltanschauung budaya China secara terperinci. Jadual berikut menunjukkan nama anak naga, terjemahan teks dan ilustrasi yang berfungsi sebagai pelengkap terjemahan.

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

Nama Terjemahan Ilustrasi

Baxia Baxia berupa seperti ikan dan ertinya ialah berenang. Bentuk badannya cantik dan sering digunakan sebagai bentuk hiasan pada bahagian puncak pagar jambatan batu.

Chaofeng Chaofeng berupa seperti anjing, suka menempuh bahaya dan cabaran. Imejnya ialah makhluk berangkak yang terletak di sisi sudut balai. Chaofeng melambangkan tuah dan dapat menghalang syaitan.

Shutu Shutu berbentuk seperti siput kupang, sering dijumpai dengan mulut tertutup. Shutu sering diletakkan pada pengetuk pintu.

Chiwen Chiwen berupa seperti cicak dengan ekor ikan. Menurut legenda, Chiwen suka menelan api. Biasanya Chiwen diletakkan di puncak rabung tegak bumbung ataupun puncak sudut balai.

Pulao Pulao berbentuk naga tetapi bentuk badannya lebih kecil. Pulao diukir pada kepala loceng gangsa yang terletak di tokong. Menurut legenda, pulao takut akan ikan paus, maka terdapat imej ikan paus pada hujung kayu panjang yang membunyikan loceng.

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

Bixi Bixi berbentuk seperti kura-kura yang suka memikul beban berat. Imej bixi ialah kura-kura besar yang memikul batu bersurat.

Teks berikut menunjukkan terjemahan ilustrasi dalam ensiklopedia Jelajahi Kebudayaan China. Ilustrasi tersebut dipetik daripada Zaixian Hanyu Zidian. Dicapai pada 2 Ogos 2016. Daripada http://xh.5156edu.com/page/z8021m8767j19304.html

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

Contoh 2

Teks Sumber 魏王的宠妃如姬与信陵君合作，盗出虎符，夺取兵权。 (语言文学：298) Tranliterasi Weiwang de chongfei Ruji yu Xin Ling jun hezuo, daochu hufu, duoqu binquan. (yuyan wenxue: 298) Glos Maharaja Wei gundik kesayangan Ruji dan Raja Xin Ling bersubahat, merampas harimau simbol, merampas kuasa ketenteraan. (bahasa sastera: 298) Terjemahan Ruji, gundik kesayangan Maharaja Wei, bersubahat dengan Raja Xin Ling untuk mencuri mohor tentera lantas merampas kuasa ketenteraan.

Perkataan 虎符 (hufu) diterjemahkan melalui terjemahan ilustrasi. Masalah yang dihadapi ialah 虎符(hufu) hanya digunakan pada zaman purba China. Tiada padanan sesuai yang dapat mengungkapkan makna 虎符(hufu) dengan sempurna dalam kebudayaan Melayu. Kaedah yang diaplikasikan ialah terjemahan ilustrasi dan terjemahan fungsian. Terjemahan ilustrasi berfungsi sebagai pelengkap dan dapat menyampaikan makna budaya secara berkesan. Seterusnya, persamaan fungsi bermaksud proses menggantikan perkataan bahasa sumber dengan perkataan bahasa sasaran yang mendukung fungsi yang serupa. Menurut Nord, (1997/2001:40-45), fungsi rujukan dapat memberikan maklum, arahan dan ajaran kepada pembaca. Terjemahan ilustrasi dapat memainkan fungsi rujukan dan menimbulkan imej mental pembaca. Untuk mendapatkan padanan yang tepat, sistem ketenteraan masyarakat Melayu dirujuk. Kosa kata dan konteks ketenteraan turut dikaji. Menurut Kamus Dewan (2013: 1040), mohor bermaksud cap yang memperkenalkan sesuatu, tera, materai. Menurut Utusan Online, kepentingan cap mohor dijelaskan. Cap mohor berfungsi sebagai salah satu simbol kuasa. Dalam tamadun China, maharaja memegang beberapa jenis cap mohor. Cap mohor diraja dikurniakan kepada pegawai empayar yang menjalankan perintah maharaja seperti jeneral yang mengetuai sesebuah pasukan tentera. Maka, fungsi mohor tentera serupa dengan hufu, iaitu sebagai simbol kuasa. Hufu dalam konteks China ialah bukti pengesahan untuk mengalih tentera. Mohor tentera berfungsi sama dengan hufu, iaitu tanda penguasaan ketenteraan. Maka, terjemahan bagi hufu ialah mohor tentera bersama ilustrasi sebagai pelengkap.

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

Ilustrasi teks asal

Ilustrasi terjemahan

中华文化网. China Culture.ORG. Dicapai pada 1hb Ogos 2016, daripada http://www.chinaculture.org/focus/focus/2010spring/2010- 01/27/content_367822_2.htm

Melalui ilustrasi hufu, dapat diinterpretasi bahawa sebenarnya mohor tentera terpisah kepada dua bahagian. Pembaca dapat memahami konsep dan fungsi hufu pada zaman purba China. Fungsi rujukan ini dapat memaklumkan pembaca tentang bentuk dan penggunaan hufu dengan lebih jelas.

Contoh 3

Dalam bab 118 “Jenis Topi Guanmian”, perincian topi guanmian telah dibincangkan. Menurut Huang Yugen (2015), topi guanmian bukan sahaja merupakan salah satu lambang diraja, tetapi juga mendukung makna budaya yang ketara pada zaman purba China. Dalam teks asal, topi

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

guanmian dibincangkan secara terperinci termasuklah warna, bentuk, bilangan manik dan sebagainya. Perkataan ‘topi’ digunakan sebagai imej umum guanmian. Menurut Kamus Dewan Edisi Keempat (2013:1710), topi dirujuk sebagai tutup kepala (model Eropah), songkok atau topi keledar. Kesemua maksud ini menunjukkan bahawa orang Melayu mempunyai imej mental bentuk topi yang langsung berbeza daripada bentuk topi guanmian. Misalnya, songkok atau topi keledar keseluruhannya berimej bulat tetapi topi guanmian berimej campuran bentuk segi empat panjang, bentuk bulat, manik dan sebagainya. Dengan erti kata lain, teks terjemahan yang lengkap juga tidak memadai untuk menyampaikan imej mental topi guanmian secara menyeluruh kepada pembaca kerana imej mental topi yang serupa tidak terdapat dalam budaya Melayu. Maka, ilustrasi struktur topi guanmian disertakan atas dua tujuan. Tujuan yang pertama adalah untuk memudahkan pemahaman pembaca dan yang kedua adalah untuk memudahkan penerangan tentang perincian guanmian. Setiap perincian topi guanmian dibincangkan dalam teks sumber seperti ji, yan, zhen dan sebagainya. Ilustrasi yang jelas menunjukkan setiap perincian ditambahkan untuk memastikan pembaca dapat mengenali setiap perincian topi guanmian kerana setiap perincian mendukung makna budaya yang tertentu.

Struktur topi guanmian

KESIMPULAN

Budaya terangkum dalam bahasa. Penterjemahan bahasa tidak boleh dipisahkan daripada penterjemahan budaya. Namun, latar belakang kebudayaan yang amat berbeza antara bahasa China dan bahasa Melayu meningkatkan tahap ketidakbolehterjemahan antara dua bahasa. Sebahagian konsep tidak mempunyai padanan sejadi ataupun hanya wujud konsep yang hampir sama dalam bahasa sasaran. Penterjemahan budaya yang perlu melibatkan penerangan yang panjang lebar atau pengguguran boleh dielakkan dengan mengaplikasikan terjemahan ilustrasi.

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

100

Ilustrasi yang disertakan kapsyen ringkas dapat menunjukkan gambaran yang jelas kepada pembaca. Sebagai contoh, setiap anak naga mempunyai nama, bentuk dan kuasa yang berbeza. Maka ilustrasi anak naga dibubuhkan untuk meningkatkan imej mental pembaca dan membantu pembaca memahami weltanschauung budaya China secara terperinci. Seterusnya, terjemahan ilustrasi dapat meningkatkan pemahaman pembaca terhadap konsep dan fungsi objek budaya China. Sebagai contoh, terjemahan ilustrasi hufu dapat memberikan gambaran kepada pembaca bahawa mohor tentera itu terpisah kepada dua bahagian untuk berfungsi sebagai tanda penguasaan ketenteraan. Pada masa yang sama, penggunaan terjemahan ilustrasi juga dapat mengelakkan pembaca daripada terperangkap dalam imej mental yang salah dan mengurangkan kekeliruan ketika membayangkan sesuatu objek. Contohnya topi dalam budaya Melayu langsung berbeza daripada topi dalam budaya China dari reka bentuk hingga fungsinya.Terjemahan fungsian memberikan penekanan terhadap fungsi teks terjemahan dengan budaya sasaran. Fungsi teks terjemahan seperti fungsi rujukan dapat meningkatkan pemahaman dan pengetahuan pembaca terhadap budaya China.

RUJUKAN

Baker, M. (1992). In other words: A coursebook on translation. London: Routledge.

Baker, M. (1998). Routledge Encyclopedia Of Translation Studies. London: Routledge.

Hartmann, R. R., & James, G. (2002). Dictionary of Lexicography. London: Routledge.

Haslina Haroon& Hasuria Che Omar. (2013). Asas Terjemahan dan Interpretasi. Pulau Pinang: Penerbit USM.

Hornby, A.S. (2010). Oxford Advanced Learner’s Dictionary. Oxford University Press.

Hsu H. K. & Wang L. N. (2004). Yingyong Waiyu Xuebao: Wenhua Chayi Yu Kunjing. Target. 2, 23-43.

Huang Y. G. (2015). Yishu Jiaoyu: Handai Guanmian Leixing Ji Qi Wenhua Tezheng Yanjiu. Target. 4.

Jawatankuasa Tetap Bahasa Melayu Kementerian Pendidikan Malaysia. 1992. Pedoman Umum Pembentukan Istilah Bahasa Melayu. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka.

Joyce M. Hawkins. (2011). Kamus Dwibahasa Oxford Fajar edisi kelima. Shah Alam. Selangor: Oxford Fajar Sdn. Bhd.

Kamus Dewan Edisi Keempat. (2013). Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka.

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

101

Leo Chan, T. (2004). Twentieth-century Chinese translation theory : Modes, issues and debates. Amsterdam: John Benjamins.

Newmark, P. (1988). A textbook of translation. Hemel Hempstead: Prentice Hall.

Nord, C. (1997/2001). Translating as a purposeful activity: Functionalalist approaches explained. Manchester: St.Jerome.

Pham, T.B. (2010). Strategies to deal with non-equivalence at word level in translation. Graduation thesis, English Department, Hanoi University.

Vinay, J. P. & Darbelnet, J. (1958/1995). Comparative stylistics of French and English: A methodology for translation. Amsterdam & Philadelphia: John Benjamins.

中华书局编辑部（2010）. 中国人应知的国学常识 (Zhongguoren Yingzhi de Guoxue Changshi). Beijng: Zhonghua Shuju.

最新汉语大词典 (Zuixin Hanyu Da Cidian).2003.Selangor: United Publishing House(M) Sdn.Bhd.

Lawan Sesawang House, J. (2011). Global and Intercultural Communication. Dlm. G. Andersen & K. Aijmer (Ed.). Pragmatics of Society (607-626). Berlin: de Gruyter Mouton.

Pusat Rujukan Persuratan Melayu. Dicapai pada 2hb Ogos 2016, daripada http://prpm.dbp.gov.my/

Three Kingdom History: Tiger Tallies (hufu 虎符). Dicapai pada 1hb Ogos 2016, daripada http://kongming.net/novel/tiger_tally/

Translating Culture VS. Cultural Translation. Dicapai pada 1hb Ogos 2016, daripada https://iwp.uiowa.edu/91st/vol4-num1/translating-culture-vs-cultural-translation

Utusan Melayu. Dicapai pada 3hb Ogos 2016, daripada http://ww1.utusan.com.my/utusan/info.asp?dt=0401&pg=ba_01.htm&sec=Bicara_Agam a&y=2011#ixzz4GwWGrO8V

Zaixian Hanyu Zidian. Dicapai pada 2hb Ogos 2016, daripada http://xh.5156edu.com/page/z8021m8767j19304.html

中华文化网. China Culture. ORG. Dicapai pada 1hb Ogos 2016, daripada http://www.chinaculture.org/focus/focus/2010spring/2010-01/27/content_367822_2.htm

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

102

ANALISIS FUNGSI DAN KAEDAH PENTERJEMAHAN ‘YUQI ZHUCI TIPIKAL’ DALAM DALAM HUJAN RENYAI

Jennica Chin Universiti Sains Malaysia (USM), Pulau Pinang [email protected]

Goh Sang Seong Universiti Sains Malaysia (USM), Pulau Pinang [email protected]

ABSTRAK

Penggunaan kata abstrak yuqi zhuci, iaitu kata yang mendukung makna tatabahasa pada penghujung ayat bahasa Cina memainkan peranan yang pelbagai, iaitu dalam ayat pertanyaan, imperatif, kepastian dan interjektif. Oleh itu, kata abstrak ini perlu diterjemahkan dengan baik agar fungsinya dapat diungkapkan kembali ke dalam teks sasaran bagi mengelakkan sebarang kehilangan makna atau salah terjemah. Kertas kerja ini meneliti dan membincangkan kaedah penterjemahan yuqi zhuci dengan memanfaatkan definisi yuqi zhuci Zhang Bin (2010), pengkategorian yuqi zhuci oleh Shao Jingmin (2007), pengkategorian yuqi zhuci tipikal dalam ayat BC juga oleh Zhang Bin (2010) serta kaedah penterjemahan yuqi zhuci oleh Liu Xu (2005). Liu mengemukakan tiga kaedah penterjemahan yuqi zhuci iaitu penyambungan, penggabungan dan penukaran struktur ayat. Korpus kajian diambil daripada terjemahan antologi cerpen Mahua yang bertajuk Dalam Hujan Renyai. Analisis awal mendapati bahawa ketiga-tiga kaedah penterjemahan ini sesuai digunakan untuk menyalin semula fungsi yuzi zhuci daripada teks bahasa Cina kepada teks bahasa Melayu.

Kata kunci: yuqi zhuci tipikal; Dalam Hujan Renyai; Mahua; penterjemahan; 语气助词

PENGENALAN

Menurut kajian Shao Jingmin (2007:5), tatabahasa bahasa Cina (BC) dapat diklasifikasikan kepada kata konkrit (shici) dan kata abstrak (xuci). Sehubungan dengan itu, beliau menjelaskan bahawa kata abstrak merangkumi kata depan, kata hubung, kata seru dan yuqi zhuci. Penggunaan yuqi zhuci dalam bahasa Cina dikatakan unik (Ma, 1898:323; Fu You, 1997:1) kerana ia mempunyai pelbagai fungsi yang dapat mencerminkan pandangan subjektif penutur (Zhang Bin, 2010:860) dan hanya dapat dikesan melalui penggunaannya dalam ayat BC yang berbeza. Pemerhatian menunjukkan bahawa wujudnya masalah kesukaran dalam pemindahan fungsi yuqi zhuci tipikal ini ke dalam bahasa Melayu kerana fungsi tatabahasa tersebut jarang-jarang digunakan dalam bahasa Melayu.

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

103

FUNGSI YUQI ZHUCI TIPIKAL OLEH ZHANG BIN (2010)

Terdapat enam kata yuqi zhuci tipikal: 1. ‘a’ (啊); 2. ‘ma’ (吗); 3. ‘ba’ (吧); 4. ‘ne’ (呢); 5. ‘le’(了) dan 6. ‘de’ (的). Keenam-enam yuqi zhuci tipikal ini mempamerkan fungsi yang tersendiri. Menurut Zhang Bin (2010), yuqi zhuci ‘a’ lazimnya digunakan oleh penutur untuk menyampaikan luahan perasaan seperti kejutan, pujian, nasihat, amaran ataupun gesaan. Fungsi yuqi zhuci ‘a’ yang sebenar hanya dapat ditentukan berdasarkan konteks ayat melalui nada dan emosi yang ingin disampaikan oleh penutur. Sementara itu, yuqi zhuci ‘ma’ berfungsi bagi mendapatkan jawapan daripada pendengar. Yuqi zhuci ‘ba’ pula boleh digunakan untuk melembutkan nada penutur apabila mengemukakan ayat mendesak, perintah dan sebagainya. Seterusnya, yuqi zhuci ‘le’ adalah lebih spesifik kerana ia berhubung kait dengan perspektif penutur dalam penyampaian sesuatu maklumat, dan biasanya digunakan dalam ayat yang menggambarkan sesuatu peristiwa yang telah berlaku. Bagi yuqi zhuci ‘de’, penutur menggunakannya untuk menunjukkan nada penegasan dalam pertuturan.

PENGKATEGORIAN FUNGSI YUQI ZHUCI TIPIKAL DALAM AYAT BC

Memandangkan fungsi yuqi zhuci tipikal dijelmakan melalui ayat kehadirannya, Zhang Bin (2010) menyarankan pengkategorian yuqi zhuci tipikal dalam pelbagai jenis ayat berdasarkan cara yuqi zhuci tipikal digunakan dalam ayat BC. Terdapat empat jenis ayat BC yang utama, iaitu ayat pernyataan, ayat imperatif, ayat kepastian dan ayat interjektif.

JADUAL 1.0 Pengkategorian yuqi zhuci tipikal dalam ayat BC oleh Zhang Bin (2010)

yuqi zhuci Ayat Fungsi tipikal

Pertanyaan ‘a’ (啊) Soalan pilihan; rujukan khusus; mempunyai unsur marah

‘ba’ (吧) Membuat sangkaan, nada rendah

‘ne’ (呢) Soalan pilihan; rujukan khusus; pernyataan retorik atas sebab yang jelas

‘ma’ (吗) Soalan pilihan; nada lebih tinggi

Imperatif ‘a’ (啊) Mendesak; mengingatkan seseorang tentang sesuatu perkara

Membuat permintaan; mendesak; mengingatkan seseorang tentang sesuatu ‘ba’ (吧) perkara

Kepastian ‘a’ (啊) Membuat penjelasan; mengingatkan seseorang tentang sesuatu perkara

‘ba’ (吧) Unsur terpaksa

‘ne’ (呢) menokok tambah; membuat perbandingan

‘de’ (的) Penegasan nada

‘le’ (了) Kepastian terhadap sesuatu perkara

Interjektif ‘a’ (啊) Memuji

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

104

Jadual 1.0 menunjukkan fungsi yuqi zhuci tipikal dalam empat jenis ayat BC yang utama, iaitu ayat pernyataan, ayat imperatif, ayat kepastian dan ayat interjektif. Topik dalam sesuatu ayat pada dasarnya merupakan intipati teras dalam komunikasi. Namun, pandangan subjektif pengujar (rujuk definisi yuqi zhuci) lazimnya dilafazkan dengan penggunaan pelbagai jenis yuqi zhuci dalam bentuk ayat yang berbeza mengikut fungsi yang tersendiri. Sehubungan dengan itu, bukan semua yuqi zhuci dapat dipadankan dan digunakan dalam semua jenis ayat kerana fungsi setiap yuqi zhuci adalah khusus. Sebagai contoh, dalam ayat pernyataan, terdapat empat jenis kata yuqi zhuci (‘a’, ‘ba’, ‘ne’, ‘ma’) yang boleh digunakan untuk memerikan fungsi yang berbeza tetapi dalam ayat imperatif pula, hanya dua jenis kata yuqi zhuci (‘a’, ‘ba’) boleh digunakan untuk menyampaikan perspektif penutur yang tersirat.

KAEDAH PENTERJEMAHAN YUQI ZHUCI OLEH LIU XIU (2005)

Berdasarkan ciri-ciri yuqi zhuci dalam BC, Liu Xu (2005:1-3) menyarankan tiga kaedah penterjemahan yuqi zhuci: 1. Penyambungan; 2. Penggabungan; dan 3. Penukaran Struktur Ayat.

1. Kaedah Penyambungan Kaedah ini dibahagikan kepada dua jenis kaedah umum: a. Pengguguran: Kaedah pengguguran ditonjolkan apabila item linguistik yuqi zhuci tidak diterjemahkan sama sekali; dan b. Bergantung pada konteks ayat, fungsi yuqi zhuci dapat ditonjolkan melalui perubahan pada kata tugas untuk “menjelmakan” fungsi tersebut.

2. Kaedah Penggabungan Kaedah ini mencadangkan supaya penterjemah menggabungkan fungsi yuqi zhuci dengan konteks ayat agar ia dapat mencerminkan fungsi yuqi zhuci yang tersendiri. Hal ini dapat dikecapi melalui penambahan kata kunci yang bersesuaian, dengan syarat yang ia tidak menjadi tokok tambah pada mesej asal.

3. Penukaran Struktur Ayat Kaedah ini berlaku kerana wujudnya perbezaan dalam cara penyampaian sesuatu mesej antara dua bahasa. Dalam kes yang melibatkan perbezaan dari segi susunan kata, struktur sintaksis, dan unsur semantik dalam ayat, pengendalian yuqi zhuci dalam penukaran struktur ayat adalah untuk menjadikan teks sasaran lebih semula jadi terjemahannya

KAEDAH KAJIAN

Teks yang menjadi data kajian ialah Cerpen Pilihan Mahua 3: Dalam Hujan Renyai yang diterbitkan oleh Dewan Bahasa dan Pustaka pada tahun 2000. Yuqi zhuci tipikal pada penghujung ayat dipilih untuk dianalisis secara deskriptif dan berdasarkan konteks ayat. Perbincangan bermula dengan penelitian fungsi yuqi zhuci dalam ayat teks sumber sebelum dibandingkan dengan terjemahannya untuk mengenal pasti sama ada fungsi tersebut dipindahkan dan kemudiannya diikuti dengan perbincangan kaedah penterjemahan yang digunakan oleh penterjemah.

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

105

ANALISIS FUNGSI DAN KAEDAH PENTERJEMAHAN YUQI ZHUCI TIPIKAL

Contoh 1 (Yuqi zhuci ‘a’ dalam Ayat Pertanyaan) Teks sumber: 咦，廣哥，怎麽來了也不上去啊？ Transliterasi: [Yi] [Guang Ge] [zenmo] [laile] [ye] [bu] [shangqu] [a] Glos: [Kata seruan Yi] [Abang Guang] [kenapa] [datang sudah] [pun] [tidak] [naik] [yuqi zhuci a] Teks sasaran: “Eh, Abang Guang, mengapa tak naik?”

Dalam konteks Contoh 1, penutur terserempak dengan pendengar yang mundar-mandir di sekitar anak tangga. Oleh sebab pendengar sebenarnya baru dibebaskan dari penjara, penutur berasa terkejut dengan kedatangannya tetapi tidak ingin kedengaran sedemikian. Oleh itu, nada terkejut penutur dalam teks sumber dikurangkan melalui penggunaan yuqi zhuci ‘a’ dalam ayat pertanyaan yang dilontarkan kepada pendengar.

Penelitian menunjukkan bahawa penterjemah menggunakan kaedah pengguguran, iaitu salah satu daripada kaedah penyambungan yang disarankan oleh Liu Xu (2005) dalam kaedah penterjemahan yuqi zhuci. Dalam Contoh 1, fungsi utama yuqi zhuci ‘a’ adalah untuk melembutkan nada terkejut penutur semasa bertanya. Akan tetapi, apabila diteliti konteks cerita, perasaan terkejut tersebut tidak membawa impak yang besar pada keseluruhan teks kerana penutur sebenarnya tidak asing dengan pelawat ‘khas’ seperti pendengar yang baru dibebaskan dari penjara kerana penutur sendiri merupakan ahli kongsi gelap yang biasanya agak terus- terang, dan tidak terikat oleh isu kesopanan dalam pertuturan seperti yang diamalkan oleh orang biasa dalam sesebuah komuniti (White, 2002:1-5).

Menurut Liu, kaedah pengguguran sesuai digunakan jika fungsi yuqi zhuci dalam teks tidak mempunyai makna yang amat ketara dalam ungkapan (2005:1). Hal ini mungkin merupakan sebab penterjemah menggunakan kaedah pengguguran ketika menangani penterjemahan yuqi zhuci ‘a’ dalam contoh 1. Sejajar dengan hasil kajian Zhang, dapatan menunjukkan bahawa yuqi zhuci ‘a’ apabila digunakan dalam ayat pertanyaan, ia memberikan kesan yang dapat melembutkan nada penutur semasa menyoal dan hendak mendapatkan jawapan daripada pendengar. Dalam kes ini, kaedah pengguguran dikatakan berlaku kerana item linguistik yuqi zhuci ‘a’ digugurkan dalam teks sasaran.

Contoh 2 (Yuqi zhuci ‘a’ dalam Ayat Kepastian) Teks sumber: 啧，你要早去早回啊。 Transliterasi: [Ze] [ni] [yao] [zao qu] [zao hui] [a] Glos: [Kata seruan ze] [kau] [hendak] [awal pergi] [awal balik] [yuqi zhuci a] Teks sasaran: “Oh，kau pergilah dan balik awal, ya!”

Ayat kepastian dalam BC merujuk pada ayat yang menegaskan sesuatu dengan nada kepastian dan tujuan komunikasi penutur adalah untuk menyampaikan sesuatu pertimbangan yang tidak mempunyai unsur keraguan. Konteks contoh 2 ini menggambarkan situasi seorang ibu memesan anak perempuannya supaya balik awal. Dalam hal ini, yuqi zhuci ‘a’ yang digunakan dalam ayat kepastian bertujuan melembutkan nada penutur apabila menyuruh pendengar untuk balik awal tetapi pada masa yang sama, dia ingin memberikan peringatan dan memujuk pendengar bagi mencapai tujuan komunikasi itu. Jika diteliti, perkataan “啧” diterjemahkan kepada “Oh”,

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

106

iaitu kata seru yang merujuk pada perasaan terkejut (PRPM). Padanan tersebut tidak memadai kerana perkataan “ze” merupakan ekspresi yang menunjukkan emosi kecewa ataupun keluhan yang digunakan dalam perbualan seharian. Pengkaji berpendapat bahawa kata seruan seperti “Ah” dapat menggantikan “Oh” dalam konteks ini kerana menurut PRPM, “Ah” digunakan untuk menyatakan keluhan dan pendapat penutur yang tidak bersetuju dengan sesuatu perihal.

Daripada terjemahan yang dapat dilihat, kaedah penterjemahan yang digunakan adalah kaedah penggabungan dan penukaran struktur ayat. Kaedah penggabungan dalam hal ini merujuk pada penambahan perkataan “ya” pada penghujung ayat sebagai tanda yang bertujuan mendapatkan persetujuan pendengar terhadap pesanan yang ditujukan kepadanya. Pada masa yang sama, kaedah penukaran struktur ayat merujuk pada penukaran ayat kepastian dalam teks sumber kepada ayat imperatif untuk tujuan memberikan peringatan dalam teks sasaran.

Contoh 3 (Yuqi zhuci ‘ma’ dalam Ayat Pertanyaan) Teks sumber: 我有这个荣幸请你一道去观赏吗？ Transliterasi: [Wo] [you] [zhege] [rongxing] [qing] [ni] [yidao] [qu] [guanshang] [ma] Glos: [Saya] [ada] [yang ini] [penghormatan] [mempelawa] [awak] [sama-sama] [pergi] [menonton] [yuqi zhuci ma] Teks sasaran: Bertuahlah saya jika awak dapat pergi menonton bersama- sama!” (BD,BN&P 305)

Contoh 3 merupakan ayat yang menggunakan yuqi zhuci ‘ma’ pada penghujung ayat pertanyaan. Fungsi yuqi zhuci ‘ma’ dalam ayat ini adalah untuk mengajak pendengar bagi menghadiri sebuah persembahan dan keinginan penutur direalisasikan apabila penutur cuba mendapatkan jawapan daripada pendengar. Jika diteliti, terjemahan ayat ini adalah berbeza dengan teks sumber kerana penterjemah menggunakan kaedah penukaran struktur ayat, iaitu dengan menukarkan ayat pertanyaan dalam contoh 3 kepada ayat interjektif dalam teks sasaran.

Berdasarkan penghuraian yang telah dijelaskan, penutur dalam teks sumber berniat untuk mengajak dan seterusnya mendapatkan persetujuan pendengar untuk menghadiri sebuah persembahan bersamanya. Akan tetapi, ayat terjemahan yang menjadi ayat interjektif memberikan kesan yang berbeza pula. Dalam teks terjemahan, penutur bagaikan sengaja membuat andaian di depan pendengar untuk memberikan isyarat atau cadangan dan bukannya kedengaran seperti mempelawa pendengar. Pada pendapat pengkaji, terjemahan ini adalah tidak tepat. Berpandukan erti terjemahan sebagai pindahan makna yang sebaik-baiknya mesej dan bentuk penyampaian itu serupa atau sejadi antara teks sumber dan teks sasaran, terjemahan yang lebih sesuai adalah dengan mengekalkan soalan pertanyaan tersebut dan menggunakan perkataan seperti “Sudikah” pada permulaan ayat untuk menyalin fungsi yuqi zhuci ‘ma’ yang berfungsi mempelawa pendengar.

KESIMPULAN

Kajian menunjukkan bahawa tiga kaedah penterjemahan yuqi zhuci yang disarankan oleh Liu Xu (2005), iaitu kaedah penyambungan, penggabungan dan penukaran struktur ayat dapat digunakan untuk menterjemah fungsi yuqi zhuci daripada teks sumber ke dalam teks bahasa Melayu. Walau bagaimanapun, analisis turut menunjukkan bahawa lebih daripada satu kaedah tersebut boleh

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

107

digunakan secara serentak dalam penterjemahan yuqi zhuci tipikal. Oleh itu, kaedah penterjemahan yuqi zhuci yang diutarakan oleh Liu sesuai digunakan untuk menangani data kajian. Sehubungan dengan itu, dapatan analisis menunjukkan kecenderungan penterjemah menggunakan partikel –kah dan –lah apabila menterjemah yuqi zhuci tipikal yang digunakan pada penghujung ayat pertanyaan, ayat kepastian dan ayat interjektif dan bukan dalam ayat imperatif. Disamping itu, kaedah penggabungan digunakan dalam semua ayat yang mempunyai yuqi zhuci tipikal kecuali ayat interjektif. Kaedah penukaran struktur ayat pula dapat digunakan untuk menangani keempat-empat ayat BC kecuali ayat imperatif. Secara rumusnya, kajian ini mendapati bahawa penterjemahan yuqi zhuci tipikal adalah rumit kerana ia bersifat tersirat dan tidak mudah untuk disalin fungsinya secara langsung. Antara faktor yang perlu diberikan perhatian adalah fungsi yuqi zhuci tipikal yang hadir dalam teks sumber, konteks cerita, niat penutur dan ketepatan nada penutur.

PENGHARGAAN Universiti Sains Malaysia, FRGS 203/PHUMANITI/6711442

RUJUKAN

Fu You. (1997). Xiao Yi Yuqi Zhuci ‘ma’. (Perbincangan yuqi zhuci ‘ma’). Laporan Renmin University of China, Jld 6, 93-95.

Hanyu Da Cidian (Kamus Besar Bahasa Cina). (2005). Hanyu Wang. http://www.hydcd.com/cidian/ (Diakses pada 24 Jun 2016).

Liu Xu. (2005). Lun Hanyu Wenyan Xuci de Yingyi. (Penterjemahan kata abstrak bahasa Cina kuno kepada bahasa Inggeris). Wuhan University of Technology (Social Science Edition). Jld 18, No.4, 634-638.

Ma Jianzhong (1989). Mashi Wentong. (Rampaian Sastera Aliran Ma). Beijing: Commercial Press.

Pusat Rujukan Persuratan Melayu. (2008). Dewan Bahasa dan Pustaka. http://prpm.dbp.gov.my/ (Diakses pada 24 Jun 2016).

Shao Jingmin. (2007). Xiandai hanyu tonglun (Bahasa Cina Moden). Shanghai: Education Publishing House.

White, R. (2002) Understanding Youth Gangs. Trends and Issues in Crime and Criminal Justice, No. 237: 1-6 Canberra: Australian Institute of Criminology.

Zhang Bin. (2010). Xiandai Hanyu Miaoxie Yufa. (Deskripsi tatabahasa moden bahasa Cina). Beijing: Commercial Press.

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

108

TINJAUAN AWAL PENTERJEMAHAN WACANA DIALOG DALAM TERJEMAHAN HIKAYAT TIGA NEGARA

Oo Jiu Bell Southern University College, Johor [email protected]

Goh Sang Seong Universiti Sains Malaysia, Pulau Pinang. [email protected]

ABSTRAK

Hikayat Tiga Negara atau tajuk asalnya, San Guo Yan Yi merupakan karya kesusasteraan klasik China dalam bidang novel sejarah. Karya agung ini dikarang dalam bahasa China kuno yang terkenal dengan gaya bahasa yang menggunakan perkataan yang singkat tetapi padat dengan pelbagai jenis makna dan mempunyai nilai estetika yang tinggi. Pengolahan ceritanya melibatkan sejumlah dialog bagi mencerminkan fikiran watak-watak yang penting di samping falsafah pemikiran dan ideologi China. Oleh itu, penterjemahan wacana dialog bukan sahaja perlu menyampaikan makna dalam setiap ujaran malah perlu juga mematuhi prinsip penyampaian bentuk gaya bahasa supaya konteks atau situasi peristiwa dapat dihayati sepenuhnya oleh pembaca sasaran. Kertas kerja ini bertujuan mengkaji penterjemahan wacana dialog yang mengandungi falsafah pemikiran China yang berkait rapat dengan taktik peperangan dan keperibadian beberapa orang watak utama dalam teks sumber. Analisis wacana semantik yang dikemukakan olen Teun A. van Dijk dimanfaatkan untuk meneliti hubungan antara analisis wacana dengan penterjemahan wacana dialog. Seterusnya, kepadanan wacana dialog dalam bahasa sasaran dinilai dari segi makna ujaran, fungsi komunikasi serta kesan kognitif yang dibangkitkan. Tinjauan awal mendapati ciri-ciri kepadanan wacana dialog banyak dipengaruhi oleh gaya bahasa genre sastera bahasa sumber bagi menyampaikan konsep atau ideologi tertentu. Aspek kohesi makna dan struktur bahasa amat penting dalam penterjemahan ini bagi menimbulkan kesan kognitif pada pembaca sasaran.

Kata kunci: bahasa China kuno; wacana dialog; analisis wacana semantik; gaya bahasa; kesan kognitif

PENGENALAN

Hikayat Tiga Negara (San Guo Yan Yi) merupakan karya agung kesusasteraan klasik China yang berlatarbelakangkan sejarah pemerintahan zalim, pemberontakan, peperangan hingga kebangkitan tiga buah negara, iaitu Negara Wei, Wu dan Shu. Naratifnya bertemakan taktik peperangan serta pemikiran falsafah dalam pemerintahan, politik dan kehidupan, dan juga mementingkan penggambaran imej watak-watak utama dengan ciri-ciri kemanusiaan dan ketangkasan pemikiran untuk pemaparan plot yang pancawarna.

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

109

Pengolahan kisah dalam hikayat diselitkan dengan dialog-dialog yang mengandungi fikiran berfalsafah yang dilahirkan oleh watak-watak utama. Kertas kerja ini bertujuan mengkaji terjemahan wacana dialog melalui analisis wacana semantik bagi menelusuri makna ujaran yang menggambarkan ideologi falsafah dalam terjemahan bahasa Melayu. Analisis wacana yang bersistematik ini bukan sahaja dapat memahamkan tema falsafah malah memupuk persefahaman tentang dunia China dalam konteks kesusasteraan hikayat.

SOROTAN KAJIAN LEPAS

Analisis dialog (conversation analysis) yang dipelopori oleh Harvey Sacks (1964-1972 dan 1992a, 1992b) mengaplikasikan pendekatan sosiologi dan etnometodologi dalam penelitian interaksi sosiobudaya. Dimensi utama dalam analisis dialog merangkumi aksi, struktur dan intersubjektiviti interaksi. Kajian ini ada kesamaannya dengan analisis dialog oleh M.A.K. Halliday yang mengemukakan pendekatan Systemic-Functional Lingustics bagi membicarakan fungsi lakuan bahasa dalam situasi sosial. Pendekatan ini menghuraikan bahawa makna menentukan pemilihan unsur bahasa (O’Donnell: 2007). Kazem Lotfipour-Saedi (1990) mengkaji analisis wacana dan masalah kepadanan terjemahan. Beliau memerihalkan bahawa kepadanan terjemahan wacana perlu mengambil kira tujuh faktor penentu wacana, iaitu kata, struktur, tekstual, makna ayat lawan makna ungkapan, variasi bahasa, kesan kognitif dan kesan estetik. Kepadanan terjemahan dianalisis melalui kepadanan kesemua aspek yang dinyatakan. Malinowski menyatakan bahawa sesuatu ungkapan dan kata dapat difahami sepenuhnya dengan menganalisis konteks situasi pengucapan tersebut yang merangkumi unsur paralinguistik, watak-watak, persekitaran perbualan dan budaya (O’Donnell: 2007). J. R. Firth juga menyokong idea Malinowski dan menekankan fungsi dalam konteks komunikasi, iaitu makna ungkapan yang ingin disampaikan dan tidak terbatas pada makna kata semata-mata (Hatim dan Mason, 1990: 37). Menurut Hatim dan Mason (1990), wacana adalah berselerak dan hanya dapat dianalisis dengan menghubungkaitkan ungkapan sebenar dengan sistem kepercayaan, struktur kuasa, dan sebagainya yang mendasarinya. Faktor-faktor tersebut merupakan petunjuk penting bagi menyampaikan hikmah tertentu yang diragamkan dalam struktur tekstual. Terdapat dua faktor motivasi untuk pemahaman dan penterjemahan teks, iaitu konteks dan koheran. Penghasil teks memilih ungkapan yang sebaik mungkin untuk menyampaikan fungsi komunikasi dalam sesuatu konteks. Dalam usaha untuk menghidupkan kembali perwatakan dalam Hikayat Tiga Negara, kajian- kajian terhadap terjemahan karya telah dilakukan untuk memerhatikan bagaimana gaya ujaran bahasa klasik dapat dikekalkan secara eksplisit dalam bahasa sasaran (Li Penghui dan Jia Dejiang, 2013). Bertitik-tolak daripada kajian-kajian lepas yang memfokuskan penterjemahan kata dan ayat dalam dialog dengan berpandukan situasi dan konteks sosial, lakuan bahasa dan makna eksplisit bagi memelihara makna dan fungsi pragmatik teks sumber, kertas kerja ini memperinci penterjemahan wacana dialog dengan analisis wacana semantik bagi merungkai makna ideologi falsafah dalam aspek peperangan dan keperibadian.

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

110

KERANGKA TEORI

Kajian ini memanfaatkan kerangka teori analisis wacana semantik yang dikemukakan oleh Teun, A. van Dijk (1985) bagi menganalisis wacana dialog dan seterusnya menghubungkaitkannya dengan terjemahan wacana dialog, terutamanya dalam penyampaian ideologi taktik peperangan dan keperibadian watak. Teori ini dimanfaatkan untuk mengkaji semantik wacana dan komponen-komponen dalam wacana seperti kata, frasa, klausa, ayat dan perenggan. Teori ini berdasarkan konsep interpretasi atau penafsiran (pemaknaan) elemen wacana, serta penafsiran kognitif oleh pengguna bahasa (van Dijk, 1985: 103-104). Prinsip pertama dalam pemaknaan wacana ialah makna unsur-unsur dalam ungkapan memberikan makna kepada wacana, manakala prinsip kedua ialah makna ungkapan ditafsirkan sebagai sesuatu struktur makna, dengan anggapan bahawa (1) wacana ungkapan dapat dianalisis melalui struktur ayat dan (2) suatu makna terbentuk daripada proposisi (atau ayat-ayat) yang menggambarkan pelbagai fungsi (1985: 105). Pemaknaan wacana merupakan representasi konseptual yang mempunyai ciri-ciri tertentu (1985: 106). Ciri-ciri yang dimaksudkan dalam semantik wacana ialah: (1) Koheran global: Makrostruktur Pemaknaan wacana berdasarkan interpretasi secara intuitif proposisi yang paling relevan, penting atau ketara. Makrostruktur inilah yang menentukan kasatuan idea dalam koheran global sesuatu wacana. Sesuatu makna global diulangi melalui proposisi dalam sesuatu wacana. (2) Koheran lokal: Mikrostruktur Koheran lokal merujuk pada struktur permukaan ungkapan-ungkapan yang dihubungkan oleh penanda wacana. Terdapatnya kesinambungan idea antara struktur ayat. (3) Strategi semantik Wacana dialog dilihat sebagai interaksi komunikasi yang bergantung pada faktor konteks, kognitif, pandangan sosial dan tekstual dalam wacana. Representasi semantik wacana adalah dengan berdasarkan representasi pragmatik, iaitu kesan kognitif kepada pembaca sasaran. Penafsiran makna wacana dialog bukan sahaja melibatkan penentuan makna ujaran, tetapi juga sebab ujaran tersebut diungkapkan pada satu-satu masa dalam dialog. Analisis wacana dialog dilakukan untuk mengkaji sejauh mana terjemahan ujaran-ujaran dapat mengungkapkan nilai komunikasi atau falsafah untuk penghayatan pembaca sasaran.

METODOLOGI KAJIAN

Kajian analisis wacana dialog dilakukan dengan mengenal pasti ujaran-ujaran berfalsafah tentang taktik peperangan dan keperibadian watak utama. Dengan kerangka teori analisis wacana semantik oleh Teun A. van Dijk, makna global ujaran yang berasaskan ideologi (tema falsafah) ditafsir dengan mengamati makrostruktur ujaran. Kemudian, terjemahan ujaran dinilai dari segi kepadanan fungsi komunikasi berdasarkan makna global yang ditonjolkan dalam struktur wacana. Seterusnya, kepadanan kesan kognitif wacana dialog dinilai melalui gambaran fikiran mengenai falsafah yang dipaparkan dalam gaya bahasa terjemahan.

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

111

ANALISIS DATA

Dalam bahagian ini, makna ujaran yang dianalisis ditebalkan, manakala makna global untuk interpretasi selanjutnya pula ditebalkan dan digarisi.

Data 1: Ideologi taktik peperangan

Dialog ini memperlihatkan nasihat yang diberikan oleh Kongming kepada Liu Bei (Xuande) untuk menakluki Dataran Tengah Xi Chuan.

Teks sumber: 童子取出画一轴，挂于中堂，指谓玄德曰：“此西川五十四州之图也。将军欲成霸业，北让曹操占天时，南让孙权占地利，将军可占人和。先取荆州为家，后即取西川建基业，以成鼎足之势，然后可图中原也。”玄德… 避席拱手谢曰：“…备安忍夺之？”

(Bab 38)

Teks sasaran: Sambil merujuk peta, Kongming memberikan taklimat kepada Xuande, “Yang ini peta tentang 54 buah wilayah yang terkandung dalam Xi Chuan. Kalau tuan panglima hendak menjadi pemerintah empayar, mula-mula terpaksalah membiarkan Cao Cao menguasai kelebihan kedudukan dalam pergolakan di utara, dan membiarkan juga Sun Quan menguasai kelebihan geografi atas tanah jajahannya, manakala tuan panglima sendiri bolehlah menguasai kelebihan dari segi perhubungan manusia. Selanjutnya tuan rebut wilayah Jing Zhou sebagai tempat bertapak dan bertindak. Selepas itu ambil kawasan Xi Chuan untuk pembinaan asas negara. Sampai peringkat itu, maka wujudlah tiga kuasa yang saling menentang seperti tungku berkaki tiga. Dari tapak ini baharulah tuan boleh berusaha menakluki Dataran Tengah.” Xuande… mengucapkan terima kasih, “… Liu Bei berasa tidak tergamak merampas tanah jajahan mereka!” (hlm. 738-739)

Analisis terjemahan wacana dialog: Makna global terjemahan ujaran ini adalah tentang taktik mewujudkan tiga kuasa yang bertentangan (鼎足之势) sebagai langkah terakhir untuk menakluki Dataran Tengah yang ingin dirampas oleh Liu Bei. Tiga kuasa ini ditunjukkan dalam pemerintahan Cao Cao, Sun Quan dan Liu Bei berdasarkan tiga kelebihan tersendiri masing-masing. Makna global ini diulangi dengan penambahan perumpamaan ‘seperti tungku berkaki tiga’ dalam terjemahan. Keberulangan ‘tiga kuasa’ dalam makrostruktur ini jelas menyampaikan taktik peperangan berkonsep ‘tiga’. Terjemahan ini menonjolkan taktik peperangan tiga kuasa dalam wacana. Makna global ini digambarkan dan ditekankan lagi dengan ketara dalam proposisi. Maka, terjemahan ini menepati fungsi komunikasi dan di samping itu juga, menimbulkan kesan kognitif pada pembaca sasaran dengan melukiskan gambaran fikiran peta minda ‘tungku berkaki tiga’.

Data 2: Ketaatsetiaan watak Liu Bei (Liu Xuande) Sifat taatsetia Liu Bei (Liu Xuande) ditonjolkan dalam dialog dengan Pan Tong (dalam Teks 2A dan 2A’), dan dengan Zhang Fei (dalam Teks 2B, 2B’, 2C, 2C’):

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

112

Teks sumber 2A: 庞统进曰：“事当决而不决者，愚人也。主公高明，何多疑耶？”玄德曰： “今与吾水火相敌者，曹操也。操以急，吾以宽；操以暴，吾以仁；操以谲，吾以忠：每与操相反，事乃可成。若以小利而失信义于天下，吾不忍也。” (Bab 60)

Teks sasaran 2A’: Pang Tong masuk dan terus menggesa, “Orang yang tidak membuat keputusan apabila sesuatu hal perlu dibuat penentuan adalah orang yang dungu. Tuan memang bijak bestari, kenapa ragu- ragu sangat?” Xuande menyatakan, “Sekarang orang yang menjadi musuh ketat adalah Cao Cao. Dia bertindak agresif dan terburu. Saya bertindak perlahan dan bermurah hati. Cao Cao bersifat zalim, tapi saya bersifat penyayang. Cao Cao bersifat licik, manakala saya bersikap setia. Pendek kata perlakuan saya ternyata bertentangan dengan Cao Cao. Namun begitu, usaha tetap berhasil. Oleh sebab itu, saya tidak tergamak melakukan sesuatu yang hanya mendatangkan sedikit manfaat tetapi menodai maruah diri di mata rakyat seisi negara.” (hlm. 1147-1148)

Analisis terjemahan wacana dialog: Dalam balasan Liu Xuande terhadap pertanyaan Pan Tong mengenai keraguan dalam urusan pemerintahan, beliau tetap berpegang pada ideologi ketaatsetiaan terhadap rakyat dan negara. Hal ini dapat diperhatikan dalam ulasannya yang mempamerkan sifat-sifat murni yang bertentangan dengan musuh beliau, Cao Cao, iaitu perlahan dan bermurah hati lawan agresif dan terburu; penyayang lawan zalim; dan setia lawan licik. Sifat-sifat tersebut merupakan ciri-ciri penting dalam pemerintahan dan pentadbiran negara. Ideologi ini dimantapkan lagi dengan penjelasan terakhir bahawa beliau tidak sanggup menodai maruah diri demi kebaikan negara. Makrostruktur wacana yang menggambarkan ciri-ciri ketaatsetiaan ini bertepatan dengan makna globalnya. Maka, proposisi-proposisi dalam wacana menepati fungsi komunikasi. Bagi kesan kognitif, beberapa perbandingan sifat yang bertentangan dapat menyerlahkan sifat murni Liu Xuande, sama seperti gaya bahasa dalam bahasa sumber.

Teks sumber 2B: 飞曰：“吾庄后有一桃园，花开正盛；明日当于园中祭告天地，我三人结为兄弟，协力同心，然后可图大事。”玄德、云长齐声应曰：“如此甚好。”

次日，于桃园中，备下乌牛白马祭礼等项，三人焚香再拜而说誓曰：“念刘备、关羽、张飞，虽然异姓，既结为兄弟，则同心协力，救困扶危；上报国家，下安黎庶。不求同年同月同日生，只愿同年同月同日死。皇天后土，实鉴此心，背义忘恩，天人共戮！” (Bab 1)

Teks sasaran 2B’: Zhang Fei berkata, “Di belakang manor saya ada sebidang kebun tao, bunga-bunganya sedang mekar. Esok eloklah kita bertiga menyembah dewa langit dan bumi seraya berikar menjadi adik- beradik. Kemudian, kita berganding bahu bersatu padu demi mencapai cita-cita besar kita.” Liu Xuande dan Guan Yunchang turut membalas serentak, “Baguslah kalau begitu.” Pada keesokannya, binatang korban seperti lembu hitam, kuda putih, dan sebagainya, disediakan di atas meja pemujaan di kebun tau. Mereka bertiga pun membakar colok dupa, lalu menyembah seraya melafazkan ikrar, “Bahawasanya walaupun nama keluarga Liu Xuande, Guan Yunchang dan Zhang Fei berbeza, namun kami kini berikar sebagai adik-beradik,

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

113

dan seterusnya akan bersatu padu dan sehati dalam usaha menyelamatkan orang yang teraniaya dan terancam jiwa. Dengan berbuat demikian, kami berharap akan berjasa kepada negara, di samping berbakti kepada rakyat jelata. Oleh itu, kami mohon agar dapat mati bersama-sama pada hari, bulan dan tahun yang sama. Kami berdoa juga moga- moga tuhan dan dewa bumi dapat menjadi saksi kepada ikrar ini. Sekiranya ada sesiapa yang menungkiri janji ini dan berlaku tidak taat setia, pasti akan dibinasakan orang dan dilaknat tuhan. (hlm. 8-9)

Analisis terjemahan wacana dialog: Teks ini menceritakan hal pengikatan ikrar antara tiga orang sahabat menjadi adik-beradik. Mengikut tradisi pengikatan ikrar pada zaman silam China, permohonan agar dapat mati bersama-sama pada hari, bulan dan tahun yang sama agak umum sebagai bukti ketaatsetiaan antara satu dengan yang lain. Budaya tradisi ini juga diterjemahkan secara literal ke dalam bahasa sasaran, malah makna tersirat pernyataan ini tidak dapat disampaikan secara langsung kepada pembaca sasaran. Maka, makna makrostruktur telah disampaikan secara separa dalam terjemahan. Ketaatsetiaan kepada negera jelas dirasai dalam pernyataan ‘bersatu padu menyelamatkan orang yang teraniaya dan terancam jiwa; berjasa kepada negara dan berbakti kepada rakyat jelata’, manakala ketaatsetiaan antara tiga orang adik-beradik tidak terserlah. Oleh itu, walaupun makna global ketaatsetiaan telah diterapkan, tetapi fungsi komunikasi tidak tercapai secara keseluruhan; begitu juga dengan kesan kognitif yang tidak menggambarkan pemikiran falsafah ketaatsetiaan yang holistik.

Teks sumber 2C: 却说张飞拔剑要自刎，玄德向前抱住，夺剑掷地曰：“古人云： ‘兄弟如手足，妻子如衣。衣服破，尚可缝；手足断，安可续？’吾三人桃园结义，不求同生，但愿同死。今虽失了城池家小，安忍教兄弟中道而亡？ (Bab 15)

Teks sasaran 2C’: Seperti yang diceritakan bahawa Zhang Fei menghunus pedangnya hendak membunuh diri secara memotong leher, maka Liu Xuande segera meluru memeluk Zhang Fei, kemudian merampas pedangnya dan mencampakkannya ke lantai. Dia lalu menegur, “Orang zaman silam ada menyebut bahawa “adik-beradik sama seperti tangan dan kaki, dan isteri umpama baju’. Jika baju terkoyak, masih boleh dijahit, tapi jika tangan dan kaki terpatah, masakan dapat disambung lagi. Bukankah kita bertiga pernah berikrar menjadi adik- adiknya di kebun tao dan berharap akan mati bersama? Kini, biarpun kehilangan kota dan anak isteri, tak sampai hati aku nak biarkan kau mati. (hlm. 273)

Analisis terjemahan wacana dialog: Dalam terjemahan ini, adik-beradik dianalogikan dengan tangan dan kaki, isteri pula dianalogikan dengan baju. Ideologi hubungan ketaatsetiaan antara adik-beradik diumpamakan lebih akrab daripada kota dan anak isteri. Analogi ini mengimbangi terjemahan kurang bagi konsep ketaatsetiaan antara adik-beradik dalam teks sasaran 2B’. Maka, makna makrostruktur ini melengkapi makna global ketaatsetiaan. Walaupun analogi ini agak lumrah dalam perumpamaan China dan dirasai janggal dalam budaya Melayu, namun wacana ini menyajikan gambaran yang jelas tentang ideologi

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

114

ketaatsetiaan. Maka, terjemahan ini dianggap menepati fungsi komunikasi dan kesan kognitif yang diingini.

KESIMPULAN

Tinjauan awal penterjemahan wacana dialog dalam terjemahan Hikayat Tiga Negara yang memanfaatkan kerangka teori analisis wacana semantik menunjukkan bahawa terdapatnya nilai falsafah dalam ujaran-ujaran terpilih. Melalui interpretasi makna global dalam makrostruktur wacana dialog, tema falsafah yang dibicarakan dapat diperhatikan. Beberapa makna proposisi dapat berfungsi sebagai pelengkap makna global. Kajian awal ini turut mendapati bahawa terjemahan ujaran kebanyakannya berdasarkan struktur bahasa dalam teks sumber bagi menyampaikan konsep atau ideologi tertentu dalam sesuatu wacana. Aspek kohesi makna amat dipentingkan seperti dalam penambahan kata-kata ilusi bagi menyerlahkan makna implisit serta pengekalan perumpamaan dan analogi bagi menimbulkan perasaan dan gambaran fikiran yang serupa seperti yang dihayati oleh pembaca sumber.

RUJUKAN

Anssi Peräkylä. (2007). Conversation Analysis. Dalam Blackwell Encyclopedia of Sociology. Blackwell Reference Online.

Goh Sang Seong. (2009). Mesej Implisit dalam terjemahan nama perniagaan Cina. Dlm Norsimah Mat Awal et al. (pnyt.), Linguistics issues in multicultural contexts (hlm.118- 128). Serdang: Universiti Putera Malaysia Press.

Goh Sang Seong. (2011a). Penterjemahan kata kerja bahasa Cina-bahasa Melayu: Satu analisis ketepatan makna padanan. GEMA Online™ Journal of Language Studies, 11(1), 35-56.

Hatim, B. & Mason, I. (1990). Discourse and the Translator. London & New York: Routledge.

McElhanon, Kenneth A. (2005). From Word to Scenario: The Influence of Linguistic Theories Upon Models of Translation. Journal of Translation. 1(3), 29-67.

Munday, J. (2008). The Relations of Style and Ideology in Translation: A case study of Harriet de Onís. In Actas del III Congreso Internacional de la Asociación Ibérica de Estudios de Traducción e Interpretación. La traducción del futuro: mediación linguística y cultural en el siglo XXI. (pp. 22-24). Barcelona

Li Houji & Lin Hua. (1978). Ulasan San Guo Yan Yi (San Guo Yan Yi Jian Shuo). Shanghai: Shanghai Guji Publishing House.

Li Penghui & Jia Dejiang. (2013). Penjelmaan Gaya Dialog Watak dalam San Guo Yan Yi Terjemahan Moss Robert (Lun San Guo Yan Yi Luo Yi Ben Zhong Ren Wu Dui Hua Feng Ge Zai Xian). Journal of Mudanjiang University, 22 (3), 79-82.

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

115

Lotfipour-Saedi, K. (1990). Discourse Analysis and the Problem of Translation Equivalence. Meta: Translators' Journal. 35 (2), 389-397.

Luo Guanzhong. (1992). San Guo Yan Yi. Guangzhou: Huacheng Publication House.

Nur Hafeza Ahmad Marekan & Goh Sang Seong. (2012). Pemindahan Mesej Mentifaks Melayu Dalam Terjemahan Novel Sungai Mengalir. GEMA Online™ Journal of Language Studies. 12 (3), 1019-1034.

O’Donnell, M. (2011). Introduction to Systemic Functional Linguistics for Discourse Analysis. http://web.uam.es/departamentos/filoyletras/filoinglesa/Courses/LFC11/LFC-2011- Week1.pdf.

San Guo Yan Yi Editorial Board. Jurnal San Guo Yan Yi 1 (San Guo Yan Yi Xue Kan Yi) (1985). Chengdu: Sichuan Academy of Social Sciences Press. van Dijk, T.A. (1995). Discourse semantics and ideology. Discourse and Society. 6 (2), 243-289. van Dijk, T.A. (2004). Ideology and Discourse Analysis. Journal of Political Ideologies. 11 (2), 115-140. van Dijk, T. A. (1995). Ideological Discourse Analysis. New Courant. 4(1), 135-161. van Dijk. T.A. (Ed.) (1985). Semantic Discourse Analysis. In Handbook of Discourse Analysis, vol. 2. (pp. 103-136). London: Academic Press. van Dijk, T. A. (1977). Semantic Macro-Structures and Knowledge Frames in Discourse Comprehension. In Marcel Adam Just and Patricia A. Carpenter (Eds.). Cognitive Processes in Comprehension. Hillsdale: Lawrence Erlbaum Associates, 3-32.

Yuen Boon Chan & Woo Tack Lok (Penterjemah). (2012). Hikayat Tiga Negara (4 Jilid). Kuala Lumpur: DBP.

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

116

CABARAN DALAM AMALI PENTERJEMAHAN TEKS UNDANG-UNDANG

Anis Shahirah Abdul Sukur Universiti Sains Malaysia (USM), Pulau Pinang [email protected]

ABSTRAK

Penterjemahan melibatkan perkara rutin dan juga cabaran-cabaran baharu, yang bergantung pada pengalaman penterjemah serta jenis tugasan yang diterima (Harvey, 2002). Secara tidak langsung, faktor pengalaman penterjemah serta jenis teks mempengaruhi kerja-kerja penterjemahan yang dilakukan oleh seseorang penterjemah. Teks undang-undang pula merupakan antara teks bidang yang mempunyai laras bahasa tersendiri dan mengandungi istilah undang-undang. Situasi ini sudah semestinya menyukarkan penterjemah, khususnya penterjemah pelatih. Hal ini demikian kerana penterjemah bukan sahaja perlu memindahkan makna dalam teks sumber ke dalam teks sasaran, sebaliknya penterjemah juga perlu memindahkan laras bahasa undang-undang dan istilah undang-undang yang wujud dalam teks sumber ke dalam teks sasaran. Oleh itu, kertas kerja ini akan membincangkan cabaran-cabaran yang dihadapi oleh penterjemah pelatih, iaitu pelajar tahun dua daripada program Ijazah Sarjana Muda Sastera dengan kepujian (Terjemahan dengan Interpretasi), Universiti Sains Malaysia. Pasangan bahasa yang terlibat ialah bahasa Inggeris sebagai bahasa sumber dan bahasa Melayu selaku bahasa sasaran. Antara cabaran yang akan diketengahkan dalam kertas kerja ini adalah pendekatan penterjemahan yang dipilih oleh penterjemah pelatih untuk menterjemahkan teks undang- undang, laras bahasa teks undang-undang, dan penterjemahan istilah undang-undang. Kertas kerja ini juga akan menghuraikan penyelesaian yang diambil oleh penterjemah pelatih dalam mengatasi cabaran-cabaran yang digariskan. Implikasi kajian ini diperlihatkan menerusi maklumat jenis cabaran dari sudut pandang penterjemah pelatih dan penyelesaian yang diambil oleh penterjemah pelatih berkenaan dalam usaha untuk menghasilkan terjemahan teks undang- undang dalam bahasa Melayu.

Kata kunci: penterjemahan undang-undang; pendekatan terjemahan; laras bahasa; peristilahan

PENGENALAN

Dasar Pendidikan Kebangsaan (2012:69) mengetengahkan tentang memperbanyak usaha menterjemahkan dan menerbitkan bahan pengetahuan berkualiti ke dalam bahasa Melayu. Bertepatan dengan dasar negara agar bacaan bahasa Melayu dikeluarkan dengan cepat melalui penterjemahan, maka Pusat Pengajian Ilmu Kemanusiaan menawarkan Ijazah Sarjana Muda Sastera dengan Kepujian (Terjemahan dengan Interpretasi). Singkatannya ialah BATI, iaitu Bachelor of Arts (Hons.) Translation with Interpreting. Setiap institusi mempunyai objektif dan tujuan yang berbeza. Objektif program yang ditawarkan di Universiti Sains Malaysia (USM) ini adalah untuk melahirkan graduan yang memahami teori terjemahan dan interpretasi, malah dapat mengaplikasikan kaedah yang dipelajari dalam tugasan. Objektif program ini juga adalah untuk menghasilkan graduan yang

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

117

boleh bekerja dalam pelbagai industri serta organisasi di dalam dan luar negara, boleh menyumbang kepada negara sebagai pengantara dalam aspek bahasa, budaya, politik dan sosial di dalam dan luar negara, dan juga graduan yang bersikap profesional dalam mengendalikan tugasan terjemahan dan interpretasi. Program ini juga bertujuan untuk melahirkan graduan yang berpengetahuan dan berkeupayaan untuk menterjemahkan teks undang-undang. Oleh itu, pelajar tahun dua yang mengambil kursus HBT230- Bahasa, Undang-undang dan Penterjemahan dilatih untuk meneroka konsep penterjemahan dalam konteks undang-undang, mencadangkan terjemahan undang- undang yang berkualiti dan menghuraikan gaya bahasa serta peristilahan undang-undang. Pada akhir khusus, pelajar diharapkan dapat memanfaatkan pengetahuan asas tentang undang-undang dan penterjemahan untuk menghasilkan terjemahan yang bermutu.

PENTERJEMAHAN TEKS UNDANG-UNDANG

Menurut Sabariah Hassan & Kamaruddin P. Mohd. (2015), penterjemahan ialah aktiviti kebahasaan yang mempunyai kedudukan yang tersendiri dalam bidang undang-undang di Malaysia. Jurubahasa dalam mahkamah mengalih bahasa keterangan saksi ke dalam bahasa yang menjadi pengantar dalam sesuatu perbicaraan. Selain itu, kerja menterjemah juga dilakukan untuk menterjemah surat, dokumen atau teks undang-undang seperti akta dan peraturan, teks ilmiah undang-undang, teks undang-undang persendirian, serta wacana yang menjelaskan aspek undang-undang seperti al-Quran yang berkait dengan hukum syarak. Laras bahasa dan istilah yang digunakan dalam bidang undang-undang pula bukanlah sesuatu yang digunakan dan diketahui oleh pelbagai khalayak, maka penterjemahan undang- undang merupakan satu cabaran kepada penterjemah, khususnya penterjemah pelatih. Harvey (2002) turut mengulas berkaitan penterjemahan yang melibatkan perkara rutin dan juga cabaran- cabaran baharu, yang bergantung pada pengalaman penterjemah serta jenis tugasan yang diterima. Cao (2011) misalnya mengangkat penterjemahan undang-undang sebagai kerja yang paling rumit dan mencabar. Beliau menambah dengan mengkategorikan punca kesukaran dalam terjemahan undang-undang merangkumi perbezaan sistem dalam undang-undang, perbezaan linguistik dan juga perbezaan budaya. Penulisan Wan Nor Hazwani Wan Ramli (2013) pula membincangkan cabaran yang dihadapi dalam pengajaran terjemahan bagi pelajar Diploma Pengajian Bahasa Inggeris di Kolej Universiti Islam Antarabangsa Selangor (KUIS). Beliau menjelaskan teks sebenar bagi bidang perundangan sukar untuk diperoleh, misalnya akta, statut dan surat perjanjian. Situasi ini menyukarkan pelajar untuk mendalami penterjemahan teks sebenar dalam industri tempatan. Cabaran kedua dijelaskan oleh Wan Nor Hazwani Wan Ramli (2013) sebagai berpunca daripada penguasaan bahasa ibunda pelajar yang lemah. Senario ini menyebabkan kemahiran menterjemah sukar dibentuk kerana para pelajar masih lemah pada peringkat asas, iaitu tidak menguasai kemahiran berbahasa Melayu. Isu minat pelajar, alat bantuan terjemahan dan aplikasi teknologi juga diketengahkan agar pelajar dapat melakukan terjemahan yang bermutu. Beberapa kajian terdahulu sama ada pada peringkat tempatan mahupun luar negara menunjukkan penterjemahan undang-undang mempunyai cabaran dan kesukaran yang tersendiri. Tambahan pula, faktor seperti pengalaman penterjemah, sistem undang-undang, linguistik, dan budaya jelas mempengaruhi terjemahan yang dihasilkan. Terdapat juga kajian terdahulu, misalnya penulisan Wan Nor Hazwani Wan Ramli (2013) yang mengetengahkan cabaran dari perspektif pengajar kursus penterjemahan. Walau bagaimanapun, kertas kerja ini mengulas

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

118

cabaran penterjemahan undang-undang dari perspektif penterjemah pelatih. Cabaran serta penyelesaian yang diambil oleh penterjemah pelatih akan dibincangkan dalam bahagian seterusnya.

CABARAN PENTERJEMAHAN TEKS UNDANG-UNDANG

Sepanjang kursus HBT230, penterjemah pelatih dibekalkan dengan teks undang-undang yang merangkumi teks ilmiah dan dokumen undang-undang. Berdasarkan amali penterjemahan yang dilakukan, penterjemah pelatih diminta untuk menghasilkan laporan individu yang membincangkan cabaran sewaktu menterjemah yang boleh diperincikan seperti yang berikut.

Tiada Pengalaman dan Pengetahuan Bidang

Penterjemah pelatih mengutarakan isu teks undang-undang yang diterima merupakan sesuatu yang asing. Walaupun penterjemah pelatih terdiri daripada pelajar tahun dua yang telah mempelajari teori penterjemahan, bidang undang-undang itu sendiri merupakan bidang yang asing bagi pelajar. Penterjemah merupakan pelajar jurusan bahasa dan bukannya peguam atau pakar bidang perundangan. Tambahan pula, tiada penterjemah pelatih yang memiliki atau mendapat pendedahan awal berkaitan undang-undang sebelum memasuki program Ijazah Sarjana Muda Sastera dengan kepujian (Terjemahan dengan Interpretasi), di Universiti Sains Malaysia. Maka tiada pengalaman dan pengetahuan bidang dinyatakan oleh penterjemah pelatih sebagai antara faktor yang menyebabkan kesukaran menterjemah berlaku, dan penterjemah berkemungkinan menghasilkan terjemahan yang kurang bermutu.

Laras Bahasa Undang-undang

Teks undang-undang merupakan antara teks teknikal yang sukar diterjemahkan kerana laras bahasa yang digunakan merupakan laras bahasa formal yang memerlukan tafsiran mendalam. Penterjemah pelatih mengetengahkan kesukaran untuk memahami makna ayat kerana teks undang-undang dalam bahasa Inggeris cenderung menggunakan ayat majmuk. Di samping itu, teks undang-undang cenderung menggabungkan ayat dengan menggunakan kata hubung dan penanda wacana. Faktor laras bahasa undang-undang juga menyebabkan penterjemah pelatih menghasilkan terjemahan yang janggal dalam bahasa Melayu kerana terlalu setia dengan bentuk ayat dalam teks sumber. Situasi ini jelas kelihatan apabila teks sasaran yang berbahasa Melayu masih mengekalkan struktur ayat dan perkataan bahasa Inggeris, iaitu keinggerisan sifatnya.

Kesukaran Menterjemahkan Perkataan dan Istilah

Penterjemah pelatih mengutarakan kekeliruan dalam mencari padanan bagi perkataan taksa. Misalnya perkataan trust boleh diterjemahkan menjadi ‘percaya’ dalam konteks makna umum atau ‘amanah’ dalam konteks makna undang-undang. Penterjemahan perkataan which, where, whom ke dalam bahasa Melayu juga digariskan sebagai kekangan dalam menterjemah. Padanan terjemahan ‘yang mana’, ‘di mana’ dan ‘siapa’ sering digunakan sebagai padanan terjemahan. Namun, padanan berkenaan merupakan kata tanya yang tidak sesuai disisipkan di tengah ayat yang bukan merupakan ayat tanya. Selain itu, penterjemahan istilah yang berasal daripada bahasa Latin seperti mandamus, actus reus, mens rea dan juga nama Akta disenaraikan sebagai cabaran.

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

119

Penterjemah menganggap istilah asing dan nama Akta yang tiada padanan dalam bahasa Melayu sebagai kendala dalam menterjemah. Penterjemah pelatih juga didapati cenderung mengekalkan penggunaan istilah bahasa Inggeris dengan penggunaan huruf miring berbanding mencipta istilah baharu dalam bahasa Melayu.

Salah Terjemah dan Terjemahan Kurang Penguasaan bahasa sumber dan bahasa sasaran yang baik tidak bermaksud penterjemah pelatih secara automatik mampu menterjemah dengan baik. Penterjemah melakukan salah terjemah kerana masih keliru dengan pendekatan dan prosedur terjemahan yang sesuai diaplikasikan untuk menterjemah teks undang-undang. Salah terjemah berlaku apabila penterjemah tidak memahami teks sumber. Salah terjemah juga boleh berlaku apabila penterjemah memahami teks sumber tetapi tidak berjaya menyampaikan mesej yang terkandung dalam teks sumber ke dalam teks sasaran. Akibatnya terjemahan yang dihasilkan membawa makna yang berbeza serta menimbulkan salah faham kepada pembaca sasaran. Faktor kurangnya pengetahuan bidang dinyatakan penterjemah pelatih sebagai faktor salah terjemah berlaku. Faktor penterjemah pelatih yang cenderung menggugurkan perkataan atau ayat dalam teks sumber yang tidak difahami misalnya menyebabkan terjemahan kurang berlaku. Terjemahan kurang ini boleh menjejaskan makna atau mesej keseluruhan teks sumber kepada pembaca sasaran.

Kemahiran Bahasa Penterjemah Pelatih

Penterjemah pelatih menggariskan isu bahasa sebagai kendala dalam penterjemahan. Masih terdapat penterjemah yang melakukan kesalahan tatabahasa, ejaan dan imbuhan dalam penterjemahan. Walaupun kesalahan bahasa ini tidak sebesar kesalahan salah terjemah, kesalahan bahasa yang banyak mampu mempengaruhi kelancaran pembacaan pembaca. Kurangnya penguasaan bahasa Inggeris, iaitu bahasa sumber juga dinyatakan oleh penterjemah sebagai faktor yang menyebabkan penterjemah tidak memahami makna yang perlu diterjemahkan. Terdapat juga penterjemah pelatih yang memberikan alasan kecuaian sewaktu menaip tugasan, kekangan masa untuk menyiapkan tugasan serta tidak menguasai bahasa Melayu sebagai alasan terhadap kesalahan bahasa dalam tugasan terjemahan.

Ejaan Bagi Perkataan Pinjaman

Terdapat istilah undang-undang yang dipinjam dalam bahasa Melayu. Walaupun penterjemah pelatih tidak mengalami kesukaran dalam mencari padanan terjemahan bagi istilah ini, penterjemah mengetengahkan kekeliruan bagi ejaan istilah undang-undang dalam bahasa Melayu. Misalnya terdapat penterjemah pelatih yang menterjemahkan defendant menjadi ‘defenden’, sedangkan ejaan yang tepat dalam bahasa Melayu ialah ‘defendan’. Isu yang sama juga boleh diperkatakan bagi ejaan perkataan plaintiff dan respondent. Selain itu, faktor ejaan yang berbeza dengan sebutan dalam bahasa Melayu juga menimbulkan kekeliruan penterjemah pelatih yang bukan berbangsa Melayu. Faktor penterjemah pelatih yang jarang menggunakan istilah undang-undang dalam kehidupan seharian juga mempengaruhi pengetahuan penterjemah terhadap penggunaan ejaan yang betul.

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

120

Kosa Kata Terhad

Penguasaan kosa kata yang terhad menyebabkan penterjemah mengulang perkataan yang sama dalam teks sasaran walaupun perkataan yang berbeza digunakan dalam teks sumber. Misalnya terdapat penterjemah pelatih yang menterjemahkan kata kerja adduce, give, make menjadi ‘mengemukakan’ dalam bahasa Melayu. Realitinya bahasa Melayu tidak miskin dengan kosa kata dan penterjemah sewajarnya mengetahui terdapat sinonim bagi perkataan tertentu. Terdapat juga penterjemah pelatih yang mengetengahkan akan peri pentingnya penterjemah mengetahui kelemahan sendiri dan berusaha untuk memajukan diri atau memperkayakan penguasaan kosa kata dalam bidang undang-undang.

PENYELESAIAN YANG DIAMBIL OLEH PENTERJEMAH PELATIH

Bagi mengatasi cabaran-cabaran yang telah digariskan dalam laporan individu, penterjemah pelatih turut mengetengahkan beberapa penyelesaian yang diambil. Berikut disenaraikan penyelesaian penterjemah pelatih dalam usaha menghasilkan terjemahan yang bermutu dalam bahasa Melayu.

Aplikasi Pendekatan dan Prosedur Terjemahan

Penterjemah pelatih cuba mengelak daripada melakukan salah terjemah dengan mengkaji teks sumber dan memahami konteks ayat sebelum menterjemah. Terdapat juga penterjemah yang menggariskan kata kunci atau mesej penting dalam sesuatu ayat sebelum menterjemah untuk mengelakkan diri daripada menggugurkan maklumat yang penting. Rata-rata pelajar memilih penggunaan pendekatan terjemahan semantik (Newmark, 1988) dan literal (Vinay & Darbelnet, 1958/1995) bagi mengekalkan laras bahasa undang-undang. Walau bagaimanapun, penterjemah pelatih juga mengutarakan pandangan wujud kekangan dalam aplikasi terjemahan literal apabila tidak semua ayat boleh diterjemahkan secara literal. Terdapat juga pelajar yang mengaplikasikan prosedur terjemahan dengan menggunakan prosedur parafrasa, deskriptif, penambahan dan juga nota kaki untuk menjelaskan istilah undang-undang.

Bahan Rujukan dan Aplikasi Teknologi

Penterjemah pelatih berbincang sesama rakan untuk memahami makna dalam teks sumber. Terdapat juga pelajar yang bertanya dengan rakan mereka yang mengambil jurusan undang- undang di universiti tempatan dan mendapatkan pandangan pakar bidang. Selain itu, pelajar juga merujuk glosari dan kamus undang-undang dalam pasaran, merujuk dokumen mahkamah dan laporan prosiding mahkamah yang terdahulu. Aplikasi teknologi juga dimanfaatkan apabila pelajar melayari laman sesawang untuk mendapatkan maklumat mendalam berkaitan sesuatu konsep undang-undang sebelum menterjemah. Laman sesawang Pusat Rujukan Persuratan Melayu (PRPM) dan Google Translate, serta perisian terjemahan Trados dan Dewan Eja Pro juga dimanfaatkan oleh pelajar. Perisian berkaitan penyemakan ejaan bahasa Melayu ini digunakan untuk memastikan kesalahan ejaan dapat dikurangkan.

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

121

Memperbaiki Kemahiran Bahasa dan Kosa Kata

Penggunaan bahasa yang tepat dan jelas menjadi kelaziman dalam teks undang-undang, iaitu tanpa penggunaan bahasa kiasan. Penterjemah pelatih mengetengahkan pandangan agar penterjemah memperbanyakkan bahan bacaan, khususnya bacaan yang berkait dengan teks undang-undang untuk menambah kosa kata. Penterjemah juga mengutarakan tiada cara lain untuk penterjemah mengukuhkan asas bahasa selain melalui pembelajaran dan juga latihan. Selain itu, bahan rujukan bahasa seperti Tatabahasa Dewan juga wajar dimanfaatkan untuk memastikan terjemahan bebas daripada sebarang kesalahan tatabahasa. Bahan terbitan Dewan Bahasa dan Pustaka seperti Pedoman Umum Pembentukan Istilah Bahasa Melayu (PUPIBM) dan Pedoman Umum Ejaan Bahasa Melayu (PUEBM) juga wajar dirujuk di samping penggunaan kamus dan glosari undang-undang.

Menyemak Tugasan Penterjemah pelatih meletakkan faktor kecuaian sebagai penyebab terjemahan yang dihasilkan kurang bermutu. Oleh itu, penterjemah pelatih mencadangkan agar penterjemah menyemak semula terjemahan yang dihasilkan sebelum menghantar tugasan. Tindakan menyemak dan menyunting terjemahan yang telah dihasilkan mampu meminimumkan kesalahan yang dilakukan seperti kesalahan tatabahasa, kesalahan imbuhan dan kesalahan ejaan. Selain itu, penterjemah juga wajar menyemak dengan membandingkan teks sumber dan teks sasaran bagi memastikan tiada perkataan atau ayat yang tidak diterjemahkan. Terdapat juga penterjemah pelatih yang mencadangkan agar penterjemah menghadiri kursus penyuntingan atau memiliki ilmu penyuntingan untuk mengelakkan kesalahan teknikal seperti kesalahan ejaan, tipografi, tanda baca, susun atur dan sebagainya.

Menguasai Ilmu Bidang

Teks undang-undang lazimnya merupakan teks yang dihasilkan untuk tujuan undang-undang dan digunakan dalam latar undang-undang. Oleh itu, kesan terjemahan teks undang-undang tidak terhad pada linguistik, bahkan merangkumi kesan undang-undang. Penterjemah pelatih mencadangkan agar penterjemah mengikuti kursus undang-undang bagi memantapkan ilmu bidang undang-undang. Hal ini demikian kerana seseorang penterjemah wajar menguasai atau sekurang-kurangnya mempunyai minat untuk mengkaji dan mendalami ilmu bidang.

KESIMPULAN

Penterjemahan teks undang-undang memerlukan penterjemah menguasai pendekatan terjemahan, ilmu bidang dan juga laras bahasa undang-undang. Cabaran serta penyelesaian yang dibincangkan dalam kertas kerja ini adalah berdasarkan perspektif penterjemah pelatih. Walaupun terdapat pelbagai cabaran yang dihadapi oleh penterjemah pelatih, kertas kerja ini memperlihatkan terdapat pelbagai penyelesaian yang dicuba oleh penterjemah pelatih. Secara tidak langsung, kertas kerja ini menawarkan cadangan yang boleh diaplikasikan dalam usaha menambah baik kualiti terjemahan undang-undang dalam bahasa Melayu. Pengajar kursus penterjemahan juga boleh memanfaatkan pandangan para pelajar berkaitan cabaran yang dihadapi dalam merangka silibus atau modul dalam pengajaran penterjemahan. Umum mengetahui teks undang-undang sukar untuk diterjemahkan kerana tepu dengan istilah undang-

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

122

undang serta laras bahasa yang tersendiri. Maklum balas penterjemah pelatih memberikan maklumat akan faktor manusia juga mempengaruhi mutu terjemahan yang dihasilkan. Faktor pengalaman, penguasaan kosa kata, pengetahuan bidang serta kemahiran bahasa penterjemah pelatih merupakan antara faktor yang wajar dipertimbangkan dalam kursus penterjemahan teks undang-undang.

RUJUKAN

Buku Panduan Pelajar Ijazah Sarjana Muda Sastera. (2015/2016). Pusat Pengajian Ilmu Kemanusiaan, Universiti Sains Malaysia.

Cao, D. (2011). Penterjemahan Undang-undang. (penyelaras penterjemah, Hasuria Che Omar). Selangor: ITNM & UITM.

Dasar Pendidikan Kebangsaan. (2012). Kementerian Pelajaran Malaysia. Dicapai pada 14 Ogos 2016, http://www.moe.gov.my/userfiles/file/BUKU%20DASAR.pdf Harvey, M. (2002). What’s so Special about Legal Translation? Meta: Translators' Journal, 47 (2), 177-185. Doi: 10.7202/008007ar

Newmark, P. (1988). A Textbook of Translation. New York: Prentice Hall.

Sabariah Hassan & Kamaruddin P. Mohd. (2015). Bahasa Melayu Komunikasi Perundangan. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka.

Vinay, J. P. & Darbelnet, J. (1958/1995). Comparative Stylistics of French and English: A Methodology for Translation. Amsterdam & Philadelphia: John Benjamins.

Wan Noor Hazwani Wan Ramli. (2013). Cabaran dalam pengajaran penterjemahan bagi pelajar diploma pengajian bahasa Inggeris (DELS) di Kolej Universiti Islam Antarabangsa Selangor (KUIS). Dalam Hasuria Che Omar, Goh, S. S. & Hasmidar Hassan (Ed.), Pendidikan dan latihan penterjemah dan jurubahasa: Inovasi, penilaian dan pengiktirafan: Prosiding Persidangan Penterjemahan Antarabangsa ke-14 (hlm. 106- 119). Kuala Lumpur: PPM, ITBM, DBP & USM.

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

123

TERJEMAHAN KARYA BERBAHASA ARAB DALAM KALANGAN PENDIDIK

Azman Che Mat Universiti Teknologi MARA, Kampus Dungun [email protected]

Ahmad Fakrulazizi Abu Bakar Universiti Teknologi MARA, Kampus Terengganu [email protected]

Azarudin Awang Universiti Teknologi MARA, Kampus Dungun [email protected]

ABSTRAK

Amalan terjemahan secara lisan teks-teks berbahasa Arab dalam kalangan pendidik agama Islam bukanlah suatu perkara baru. Malah daripada tradisi terjemahan lisan ini pula beralih kepada terjemahan secara bertulis untuk tujuan penerbitan karya-karya terjemahan yang berkualiti. Namun kajian mengenai tatacara terjemahan dilakukan dari bahasa Arab ke bahasa Melayu masih lagi dalam usia muda. Kajian ini bertujuan mengenalpasti amalan terjemahan dalam kalangan pendidik agama Islam. Seramai 29 orang responden telah diedarkan soal selidik untuk tujuan ini dan ujian terjemahan ke atas sembilan (9) orang peserta terpilih. Dapatan kajian menunjukkan terdapat tiga kaedah yang digunakan oleh tenaga pengajar ini untuk menterjemah karya berbahasa Arab dalam bidang pengajian Islam. Di samping itu juga terdapat sebilangan responden tidak dapat menterjemahkan dengan baik beberapa contoh teks berbahasa Arab yang telah digunakan dalam kajian ini.

Kata Kunci: terjemahan; pendidik; karya; bahasa Arab

PENGENALAN

Bahasa Arab merupakan bahasa utama umat Islam. Sumber agama Islam yang asli direkodkan dalam bahasa Arab seperti al-Quran dan hadis. Namun pengetahuan bahasa Arab sudah pasti tidak dapat dikuasai oleh semua orang. Pembelajaran bahasa Arab mempunyai beberapa tujuan, iaitu untuk mendalami, memahami dan menghayati ajaran Islam (Abdul Rahim Ismail 1994:39), mengelak daripada melakukan kesalahan ketika membaca al-Quran (Ahmad Hasbullah dan Che’ Radiah Mezah 2009: 117), mengetahui selok belok hal berkaitan ibadat, fardu ain dan sebagainya (Azlan Ab. Rahman 2007: 66). Maka menjadi tanggungjawab para sarjana dan agamawan menguasai bahasa Arab dan menyampaikan ajaran Islam dalam bahasa sendiri agar ia diterima dan difahami. Oleh itu melalui terjemahanlah maka mesej agama boleh disampaikan kepada lapisan masyarakat dengan lebih tepat dan mudah difahami. Dalam konteks pendidik yang mengajar pendidikan Islam, penguasaan bahasa Arab mereka sudah tentu pada tahap yang baik dan cemerlang. Walaupun begitu, perkara ini

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

124

bergantung kepada keperluan mereka sebagai seorang pendidik dan juga suasana pengajaran yang mereka laksanakan. Sekiranya mereka mengajar golongan pelajar yang memerlukan komunikasi dalam bahasa Arab, sudah tentu kemahiran pertuturan dan mendengar amat penting. Sebaliknya jika pelajar hanya menggunakan bahasa ibunda sebagai perantara dalam kelas, maka pendidik tersebut tidak perlu menekankan kemahiran bertutur dan mendengar dalam bahasa Arab. Meskipun begitu pendidik masih lagi perlu merujuk kepada sumber dalam bahasa Arab untuk mendapatkan maklumat tambahan. Di samping itu juga secara tidak langsung ‘menterjemahkan’ bahan bacaan tersebut kepada pelajar dalam syarahan dan seumpamanya.

TERJEMAHAN BAHAN BERBAHASA ARAB

Kerja-kerja terjemahan bahan berbahasa Arab telah lama dilakukan di Alam Melayu. Banyak karya-karya asal berbahasa Arab telah diterjemahkan ke dalam bahasa Melayu. Terjemahan juga disebut sebagai alih bahasa oleh sesetengah penulis. Oleh itu, didapati banyak karya-karya lama dalam bidang keagamaan khususnya menggunakan judul berbahasa Arab, tetapi isi kandungan pula dalam bahasa Melayu. Menurut Muhammad Bukhari Lubis (2004: 2), karya terjemahan Arab ke bahasa Indonesia lebih banyak berbanding dengan karya terjemahan Arab ke bahasa Melayu. Meskipun begitu, bidang terjemahan Arab-Melayu di Malaysia menampakkan perkembangan yang positif beberapa tahun kebelakangan ini. Hal ini terbukti dengan terhasilnya tesis-tesis di peringkat sarjana dan doktor falsafah yang menjurus kepada bidang terjemahan Arab-Melayu. Dari aspek penerbitan berkaitan terjemahan Arab Melayu pula, didapati banyak penelitian yang dilakukan oleh sarjana berdasarkan pembentangan di persidangan dan konferen. Di bawah ini disertakan bilangan makalah yang ditulis berdasarkan Persidangan Penterjemahan Antarabangsa yang dianjurkan dua tahun sekali.

RAJAH 1: Perkembangan Kajian Ilmiah berkenaan Terjemahan Arab-Melayu

Berdasarkan rajah 1 di atas, jumlah makalah yang membincangkan terjemahan Arab- Melayu menunjukkan peningkatan walaupun pada awalnya hanya satu sahaja dicatatkan semenjak tahun 1984 hingga 1995. Pihak penyelidik amat yakin jumlah sebenar penerbitan makalah dalam bidang terjemahan Arab Melayu sebenarnya lebih banyak berbanding dengan data yang dikemukakan di atas. Malah ada juga makalah ilmiah dalam bidang terjemahan Arab-

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

125

Melayu diterbitkan dalam konferen atau seminar yang lain dalam pelbagai bahasa, khususnya Inggeris dan Arab.

KAEDAH TERJEMAHAN

Pelbagai istilah digunakan oleh para pengkaji untuk menjelaskan proses terjemahan. Dalam makalah ini, kaedah merujuk kepada cara yang digunakan oleh penterjemah untuk menghasilkan terjemahan. Tiga kaedah terjemahan yang dirumuskan dalam kajian ini meliputi terjemahan literal, terjemahan bebas dan terjemahan huraian. Hal ini kerana dalam pemerhatian pengkaji, responden yang terlibat dalam kajian ini menggunakan ketiga-tiga kaedah ini dalam sesi pengajaran mereka di dalam kelas atau pun di luar kelas seperti masjid dan seumpamanya. Menurut Idris Mansor (2013: 59) terjemahan literal ialah proses penggantian perkataan bahasa sumber dengan perkataan bahasa sasaran namun pada masa yang sama mengikut sistem tatabahasa bahasa sasaran. Hal ini berbeza dengan terjemahan secara harfi atau terjemahan per- kata, iaitu setiap perkataan bahasa sumber diterjemahan secara satu lawan satu tanpa mengambil kira sistem dan struktur bahasa sasaran sehingga hasil terjemahan kelihatan janggal. Terjemahan literal juga boleh digolongkan sebagai terjemahan semantik mengikut istilah yang digunakan oleh Newmark. Hal ini kerana dalam terjemahan semantik, penterjemah secara konsisten menjelaskan segala maklumat yang terdapat dalam bahasa sumber hingga menghasilkan terjemahan yang kekok/janggal (Newmark 1994: 62). Selain itu, terjemahan semantik juga lebih mementingkan roh bahasa sumber dalam proses penterjemahan. Terjemahan bebas didefinisikan sebagai penggantian makna dengan makna daripada bahasa sumber dengan bahasa sasaran tanpa perlu patuh kepada sistem dan struktur ayat bahasa sumber (Idris Mansor 2013: 60). Berkenaan dengan terjemahan bebas juga, Newmark (1994) mencadangkan istilah komunikatif, iaitu terjemahan yang dihasilkan bersifat bebas daripada struktur bahasa sumber dan menfokuskan kepada khalayak sebagai objektif utama terjemahan. Oleh itu beliau mencadangkan prinsip terjemahan komunikatif perlu mempunyai ciri-ciri penterjemah menggunakan bahasanya sendiri, menarik perhatian kali pertama dibaca dan tidak terikat dengan teks asal. Terjemahan huraian ialah penterjemah tidak menterjemahkan frasa atau ayat secara langsung. Namun begitu, huraian yang dikemukakan itu masih merujuk kepada makna atau mesej yang terdapat di dalam frasa atau teks. Walaupun terjemahan huraian ini boleh diklasifikasikan sebagai terjemahan bebas, namun dalam kajian ini terjemahan bebas dijadikan satu kategori yang berbeza. Antara ciri-ciri terjemahan huraian yang didefinisikan dalam kajian ini ialah: 1. Penterjemah menggunakan bahasa sendiri tanpa terikat dengan struktur bahasa sumber, 2. Tidak ekonomis dan cenderung menggunakan terjemahan berlebihan, 3. Merujuk kepada sumber-sumber sokongan untuk menambahkan maklumat, 4. Tidak berstruktur seperti terjemahan literal dan bebas. Daripada huraian di atas dapat dirumuskan tiga kaedah terjemahan yang dimaksudkan dalam kajian ini untuk tujuan pembinaan konstruk soal selidik. Di bawah ini adalah rajah yang menerangkan ciri-ciri tiga kaedah terjemahan tersebut.

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

126

RAJAH 2: Kaedah Terjemahan

MOTIVASI DAN OBJEKTIF KAJIAN

Kajian ini merupakan sorotan awal yang bersifat eksplorasi untuk mengetahui beberapa ciri yang dimiliki oleh tenaga pengajar dalam bidang pengajian Islam di UiTM. Tujuan kajian ini ialah untuk mengenalpasti amalan terjemahan yang dilakukan oleh tenaga pengajar. Amalan ini melibatkan aktiviti yang dilakukan oleh tenaga pengajar tersebut ketika menggunakan teks atau bahan berbahasa Arab untuk tujuan pengajaran dan seumpamanya.

METODOLOGI

Pada asasnya kajian ini dilakukan berdasarkan pendekatan kuantitatif-deskriptif. Data kajian melibatkan responden yang ditentukan sesuai dengan objektif kajian serta penggunaan statistik untuk tujuan huraian dan penjelasan. Meskipun begitu, pendekatan kualitatif juga digunakan untuk menyokong dapatan kajian ini dengan melakukan ujian terjemahan ke atas peserta yang dipilih.

Kuantitatif

1. Populasi Dalam kajian ini, tiga kampus UiTM yang terletak di pantai timur sahaja yang terlibat kerana kekangan masa dan logistik. Keseluruhan populasi yang dikenalpasti berjumlah 75 orang daripada ketiga-tiga lokasi yang disasarkan.

2. Sampel Jadual 1 di bawah menunjukan persampelan bagi responden yang terlibat dalam kajian ini.

JADUAL 1: Persampelan

Lokasi Status Jawatan dan Populasi Responden UiTM Pahang Tetap: 14 7 Pakej: 12 UiTM Terengganu Tetap: 19 13 Pakej: 3 UiTM Kelantan Tetap: 10 9 Pakej: 7 Jumlah keseluruhan 75 29

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

127

3. Instrumen Borang soal selidik ini mengandungi dua bahagian, bahagian A berkaitan demografi responden dan bahagian B berkaitan aspek-apsek terjemahan. Soal selidik yang dibangunkan adalah berasaskan kepada dimensi pengetahuan dan dimensi amalan. Dimensi-dimensi ini diukur kepada tiga kaedah penterjemahan, iaitu literal, bebas dan huraian. Soal selidik ini diedarkan menerusi ketua jabatan CITU (Center Islamic Thought & Understanding sekarang dikenali sebagai ACIS, Academy of Contemporary Islamic Studies) kerana kekangan masa dan logistik.

4. Analisis Analisis yang dilakukan adalah mengikut tatacara yang biasa diamalkan dalam kajian sains sosial. Penggunaan skor dalam bentuk peratusan untuk menghuraikan secara deskriptif dapatan yang diperolehi dalam bahagian A. Manakala bagi item soal selidik yang menggunakan skala likert, ukuran min dilihat untuk melihat tiga kategori, iaitu tinggi, sederhana dan rendah seperti jadual 2 di bawah.

JADUAL 2: Kategori Nilai Min

Bil Min Kategori 1 >4.00 Tinggi 2 3.00-3.99 Sederhana 3 < 2.99 Rendah Kualitatif

1. Ujian Terjemahan Prosedur yang dijalankan untuk ujian terjemahan adalah seperti berikut, iaitu peserta dikehendaki membaca satu petikan teks tanpa baris dan diminta menerangkan fleksi setiap kata yang dipilih sebanyak 10 perkataan. Kemudian peserta diminta supaya menterjemahkan semua perkataan tersebut satu persatu. Seterusnya menulis isi-isi penting yang terdapat di dalam petikan tersebut.

2. Peserta Ujian Peserta ujian mewakili kesemua kampus UiTM di Pantai Timur. Setiap kampus diwakili oleh tiga orang peserta dan kesemuanya berjumlah sembilan orang. Kesemua mereka dipilih berdasarkan sukarela dan kesanggupan untuk memberi kerjasama kepada pihak penyelidik.

DAPATAN KAJIAN

Demografi Responden

Jadual di bawah menunjukkan perincian demografi setiap responden yang terlibat. Terdapat lima faktor demografi yang dipilih untuk kajian ini.

JADUAL 3: Demografi Responden

Bil Demografi Perkara Bilangan Peratus 1 Jantina Lelaki 10 34.5 Perempuan 19 65.6 Keseluruhan 29 100

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

128

2 Perkhidmatan 1-10 tahun 21 72.5 11-20 tahun 3 10.3 21 tahun ke atas 5 17.2 Keseluruhan 29 100 3 Kelulusan Akademik Sarjana Muda 13 44.8 Sarjana 14 48.3 PhD 2 6.9 Keseluruhan 29 100 4 Jawatan Hakiki Prof. Madya 2 6.89 Pensyarah Kanan 9 31.03 Pensyarah 7 24.13 Penyarah Pakej 11 37.93 Keseluruhan 29 100 5 Bidang Syariah 14 48.3 Usuluddin 9 31.0 Quran dan Sunnah 1 3.4 Muamalat 1 3.4 Tamadun 3 10.3 Fiqh 1 3.4 Keseluruhan 29 100

Dari aspek jantina, sebanyak 65.6% adalah perempuan dan 34.5% adalah lelaki. Kebanyakan responden telah berkhidmat dalam tempoh 1-10 tahun, iaitu 72.5% diikuti dengan 21 tahun ke atas (17.2%) dan 11-20 tahun (10.3%). Kelulusan tertinggi akademik yang dimiliki pula ialah sarjana dengan 48.3%, sarjana muda 44.8% dan PhD 6.9%. Manakala responden yang terlibat dalam kajian ini juga kebanyakannya ialah pensyarah pakej (37.93%), pensyarah kanan (31.03%). Pensyarah pula ialah 24.13% diikuti oleh profesor madya sebanyak 6.89%. Bidang kepakaran responden pula banyak tertumpu kepada bidang Syariah (48.3%) diikuti oleh bidang Usuluddin sebanyak 31.0%. Manakala bidang lain masing-masing ialah 10.3% dari bidang Tamadun, 3.4% dari bidang Quran dan Sunnah, Muamalat dan Fiqh.

Perbandingan Kaedah Terjemahan

JADUAL 4: Kaedah Terjemahan

Bil Item Literal Bebas Huraian Penjelasan 1 Saya tahu terjemahan yang baik ialah… 3.7931 3.7931 4.1724 Huraian 2 Saya menterjemahkan ayat secara… 3.5862 3.8966 4.000 Huraian 3 Saya tahu terjemahan …. lebih tepat. 3.7241 3.7241 4.0690 Huraian 4 Saya mengamalkan terjemahan …. 3.6897 3.5862 3.9655 Huraian 5 Saya tahu terjemahan…lebih mudah dilakukan. 3.9310 4.000 3.7586 Bebas 6 Saya membuat terjemahan…pada teks yang 3.9310 3.6897 3.8966 Literal dibaca. 7 Saya tahu terjemahan…lebih membantu 4.0345 3.8621 4.0345 Literal&Huraian kefahaman 8 Saya menterjemahkan teks secara…untuk 3.9655 3.7241 4.0123 Huraian memberi kefahaman

Berdasarkan jadual 5 di atas, jelas sekali bahawa responden lebih selesa menggunakan kaedah huraian dalam terjemahan. Manakala kaedah literal dan bebas berada pada tahap

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

129

sederhana. Walaupun begitu, ketiga-tiga kaedah ini digunakan oleh responden dalam menterjemahkan teks berbahasa Arab.

Keputusan Ujian Terjemahan

Hasil ujian terjemahan menunjukkan kemampuan responden dalam menterjemahkan teks adalah berbeza-beza, hanya tiga orang sahaja yang berada di tahap cemerlang, dua di tahap baik, seorang lulus, seorang lemah dan dua lagi berada di tahap gagal. Jadual 5 di bawah menjelaskan hal tersebut.

JADUAL 5: Ujian Terjemahan

Tahap Bilangan Peratus 80-100 3 33.33% 60-79 2 22.22% 40-59 1 11.11% 20-39 1 11.11% 1-19 2 22.22% Jumlah 9 100%

KESIMPULAN

Kajian ini telah memberi gambaran awal amalan terjemahan dalam kalangan pendidik pengajian Islam. Meskipun fokus kajian ini masih umum, namun terdapat beberapa indikator penting yang boleh disimpulkan daripada dapatan kajian. Antaranya ialah:

1. Responden mempunyai latarbelakang bahasa Arab yang baik boleh melaksanakan terjemahan. 2. Responden mengetahui pentingnya maklumat dan mesej disampaikan dalam bahasa Melayu, iaitu bahasa sasaran. 3. Responden lebih cenderung menggunakan huraian kerana penyampaian adalah secara lisan dalam kuliah atau ceramah, 4. Responden mungkin akan berhadapan dengan kesukaran sekiranya kaedah terjemahan huraian digunakan untuk diterbitkan secara bertulis. 5. Responden yang terlibat secara langsung dengan kerja terjemahan dalam penerbitan boleh difokuskan untuk kajian susulan. 6. Keputusan ujian terjemahan juga mengambarkan bahawa peserta yang terlibat mempunyai kemampuan yang berbeza apabila menterjemah teks berbahasa Arab secara bertulis.

Oleh kerana dapatan kajian ini hanya melibatkan persepsi responden, maka bolehlah disimpulkan bahawa keperluan kepada ilmu terjemahan masih penting dalam kalangan pendidik pengajian Islam. Hal ini kerana apabila proses menghasilkan bahan terjemahan khususnya untuk diterbitkan sebagai dokumen dan rujukan, maka kualiti terjemahan amatlah penting. Berbeza dengan terjemahan yang disampaikan secara lisan. Dengan erti kata yang lain, ilmu

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

130

penterjemahan perlu dikuasai oleh pendidik agar mereka dapat menghasilkan bahan terjemahan yang boleh diterbitkan untuk rujukan dan tatapan generasi akan datang.

RUJUKAN

Abdul Rahim Ismail. (1994). Pengajaran Bhasa Arab Sebagai Bahasa Kedua: Permasalahan dan Penyelesaian. Dalam Muhammad Bukhari Lubis (Pnyt.). Persuratan Islam (hlm. 34-49). Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka..

Ahmad Hasbullah dan Che Radiah Mezah. (2009). Pengaruh al-Quran ke atas Bahasa dan Sastera Arab: Tinjauan Ringkas. Dalam Mohd Radzi Othman, Zaleha Muhamat, Atikullah Abdullah, Noor Shakirah Mat Akhir, Usman Yaakob dan Ismail Omar (Pnyt.). Warisan al-Quran Sosiobudaya (hlm. 106-130). USM: Penerbit Penerbit Universiti Sains Malaysia.

Azlan Abd. Rahman. (2007). Masdar Bahasa Arab: Fungsi dan Penggunaan. Kuala Lumpur: Utusan Publications dan Distributors Sdn. Bhd.

Idris Mansor. (2013). Pendekatan Terjemahan. Dalam Haslina Haroon & Hasuria Che Omar (Pnyt.). Asas Terjemahan dan Interprestasi (hlm. 58-75). USM: Penerbit Universiti Sains Malaysia.

Muhammad Bukhari Lubis. (2004). Terjemahan Karya-Karya Islami Di Malaysia. Kertas kerja untuk Kursus Terjemahan anjuran Pusat Penerbitan Universiti (UPENA), Universiti Teknologi MARA (UiTM) di The Summit Hotel 17 Disember 2004.

Newmark, Peter. (1994). Pendekatan Penterjemahan. Diterjemahkan oleh Zainab Ahmad & Zaiton Rahman. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa Pustaka.

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

131

ANALISIS TERJEMAHAN ELEMEN VERBAL TEKS PELANCONGAN MALAYSIA TERPILIH KE DALAM BAHASA ARAB

Nur Syafiqah Md Thair Universiti Sains Malaysia (USM), Pulau Pinang [email protected]

Idris Mansor Universiti Sains Malaysia (USM), Pulau Pinang. [email protected]

ABSTRAK

Kertas kerja ini merupakan hasil kajian terhadap terjemahan elemen verbal yang terdapat dalam teks pelancongan Malaysia terpilih. Elemen verbal merupakan salah satu elemen terpenting dalam teks pelancongan kerana elemen ini membantu pembaca mendapat maklumat berkaitan destinasi pelancongan selain mewujudkan keserasian antara pembaca dan destinasi. Kajian ini bertujuan mengenal pasti jenis-jenis teknik verbal yang digunakan dalam teks sumber terpilih dan mengenal pasti strategi pemindahan teknik tersebut dalam teks sumber yang menggunakan bahasa Inggeris ke dalam teks sasaran yang menggunakan bahasa Arab. Dua kerangka teori yang dimanfaatkan untuk menganalisis data termasuklah model ‘Teknik Bahasa Pelancongan’ yang diperkenalkan oleh Graham M. S. Dann (1996) dan ‘Strategi Pemindahan Teks Pelancongan’ yang dikemukakan oleh Patrizia Pierini (2007). Kaedah perbandingan teks juga digunakan untuk mengenal pasti strategi pemindahan teknik verbal daripada teks sumber kepada teks sasaran. Dapatan kajian menunjukkan pelbagai jenis teknik verbal yang digunakan dalam teks sumber antaranya ialah teknik perbandingan, ego-sasaran, testimoni, kata kunci, jenaka dan mainan bahasa. Berdasarkan hasil analisis juga, strategi terjemahan penuh dan strategi pengubahsuaian lebih banyak digunakan berbanding strategi terjemahan separa atau ringkasan dalam memindahkan teknik verbal ke dalam teks sasaran. Faktor perbezaan ciri bahasa dan budaya dalam bahasa Inggeris dan bahasa Arab mempengaruhi pemilihan strategi pemindahan yang digunakan. Oleh itu, penterjemah perlu berhati-hati dalam menghasilkan terjemahan teks pelancongan khususnya terjemahan yang melibatkan elemen verbal ini agar teks pelancongan Malaysia dalam bahasa Arab setanding dan berkualiti seperti dalam bahasa Inggeris.

Kata kunci: terjemahan; bahasa Arab; teks pelancongan; teknik verbal; strategi pemindahan

PENGENALAN

Bidang pelancongan semakin berkembang pesat bukan sahaja di negara-negara barat malah di seluruh pelosok negara termasuk di Malaysia. Teks pelancongan juga sangat penting dalam bidang pelancongan. Hal ini dikuatkan lagi dengan penjelasan daripada Graham Dann (1996) yang berpendapat bahawa tujuan teks pelancongan digunakan oleh pelancong untuk menarik minat orang ramai untuk melancong sebagaimana yang dijelaskan beliau dalam petikan langsung berikut:

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

132

“… and in so doing, convert them from potential into actual clients. By addressing them in terms of their own culturally predicted needs and motivations, it hopes to push them out of the armchair and on to the plane – to turn them into tourists.” (Dann, 1996:2)

Teks pelancongan seperti brosur diterbitkan agensi pelancongan untuk menarik minat pelancong untuk mengetahui selok-belok pelancongan. Jelas di sini bahawa penggunaan buku panduan atau teks pelancongan dalam bidang pelancongan sangat penting untuk mewujudkan kemesraan antara pelancong dengan destinasi yang dituju. Seterusnya, menurut Abdul Ghani (2013), beliau menyatakan bahawa Malaysia merupakan destinasi utama pelancongan Islam yang mana kedatangan pelancong Muslim menunjukkan peningkatan saban tahun. Malaysia juga merupakan antara negara yang kerap menjadi pilihan pelancong daripada pelbagai negara. Antaranya, ramai pelancong yang datang dari negara Timur Tengah seperti Arab Saudi. Kebanjiran pelancong Arab secara mendadak menjadikan bahan-bahan yang berkaitan pelancongan Malaysia sangat penting selain menggunakan perkhidmatan pemandu pelancong dalam membantu pelancong untuk mendapatkan maklumat seperti penerangan tentang lokasi, hotel, makanan dan sejarah sebagai contoh buku pelancongan dan brosur. Bahan bacaan yang diterjemahkan ke dalam bahasa Arab seharusnya berkualiti dan dapat membantu pelancong mendapatkan maklumat yang berkaitan. Bertepatan dengan hal ini, Mohamed Zain Sulaiman (2013) telah mendapati kebanyakan teks promosi pelancongan tidak diterjemahkan dengan baik. Oleh itu, beliau mencadangkan penterjemah bagi teks pelancongan khususnya berkaitan teks promosi pelancongan mempunyai ilmu dan maklumat yang mencukupi berkaitan pembaca sasaran, strategi dan kovensi berkaitan bahasa teks promosi pelancongan dan maklumat berkaitan ‘produk’ atau destinasi yang dipromosikan. Muñoz (2011: 45) juga turut menegaskan bahawa semua negara perlu mempunyai penterjemah yang profesional dan haruslah mengetahui setiap perkara yang melibatkan bahasa pelancongan seperti struktur ayat, kandungan, leksikal dan lain-lain. Tambahan juga, Naimah Abdullah dan Norhayuza Mohamad (2005) membuktikan bahawa kesilapan terjemahan yang terdapat pada papan tanda dan brosur pelancongan di Malaysia memberi implikasi yang besar terhadap penyampaian maklumat dan juga boleh menimbulkan masalah komunikasi antara para pelancong Arab dan masyarakat tempatan. Seterusnya, Al-Shehari (2001) dalam kajian beliau turut menjelaskan bahawa terdapat kekangan dalam menterjemah teks sumber ke dalam bahasa Arab antaranya ialah masalah untuk menerbitkan teks sasaran dalam bahasa Arab disebabkan oleh perbezaan format teks pengiklanan antara bahasa Inggeris dan bahasa Arab. Selain menyediakan maklumat yang mencukupi, teks pelancongan juga perlu mempunyai unsur pemujukan yang kreatif agar dapat menarik minat pembaca sasaran untuk melancong sebagaimana yang telah dijelaskan oleh Ira Toressi (2010: 101). Bukan itu sahaja, teks pelancongan juga merupakan medium yang pertama dan terpenting kepada para pelancong untuk mendapatkan maklumat berkaitan selok-belok perjalanan mereka seperti tempat penginapan, makanan dan sebagainya. Hal ini menunjukkan bahawa teks pelancongan ini perlu diterjemahkan dengan baik dan sempurna dengan menitikberatkan pemilihan strategi terjemahan yang dapat membantu pembaca untuk mendapat maklumat yang diperlukan. Oleh yang demikian, terjemahan teks pelancongan Malaysia dalam bahasa Arab perlu dikaji bagi memastikan teks yang diterjemah khususnya yang melibatkan elemen verbal perlu dianalisis agar strategi pemindahan teknik verbal ini dapat dikenal pasti.

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

133

KERANGKA TEORI DAN METODOLOGI KAJIAN

Kajian ini menggunakan dua jenis kerangka teori. Pertama, model yang diperkenalkan oleh Dann (1996) berkaitan teknik bahasa pelancongan. Menurut Dann (1996: 171), teknik bahasa pelancongan terbahagi kepada dua kategori, iaitu teknik verbal dan teknik visual tetapi kajian ini hanya memberi fokus kepada teknik verbal sahaja. Pembahagian teknik verbal Dann (1996) adalah seperti berikut:

i- Perbandingan (comparison) ii- Kata kunci (key words and keying) iii- Testimoni (testimony) iv- Jenaka (humour) v- Mainan bahasa (languaging) vi- Ego-sasaran (ego-targeting)

Seterusnya, kerangka teori yang kedua ialah model yang telah dikemukakan oleh Patrizia Pierini (2007: 92) berkaitan strategi pemindahan laman sesawang pelancongan. Strategi-strategi pemidahan tersebut terbahagi kepada tiga iaitu:

i- Strategi terjemahan penuh (full translation) ii- Strategi terjemahan separa atau ringkasan (partial or summary translation) iii- Strategi pengubahsuaian (modification)

Metodologi yang digunakan sepanjang kajian ini melibatkan dua jenis kaedah, pertama ialah kaedah kepustakaan iaitu kaedah yang melibatkan pencarian maklumat dan penelitian kajian lampau yang berkaitan dengan terjemahan teks pelancongan dan kedua ialah kaedah perbandingan teks yang melibatkan perbandingan antara teks pelancongan Malaysia yang terpilih dalam bahasa Inggeris dan teks sasarannya dalam bahasa Arab. Kajian ini memberi fokus kepada perbandingan terjemahan teknik verbal (Dann, 1996) khasnya dalam konteks penterjemahan teks pelancongan Malaysia daripada bahasa Inggeris kepada bahasa Arab. Tambahan, kajian ini secara terperincinya dapat mengenal pasti teknik verbal yang terdapat dalam teks sumber dan teks sasaran seterusnya dapat mengenal pasti strategi pemindahan terjemahan yang digunakan. Seterusnya, data yang diperoleh dianalisis dengan menggunakan beberapa kaedah iaitu yang pertama; mengenal pasti dan memilih teks sumber dalam bahasa Inggeris yang berkaitan dengan pelancongan Malaysia dan terjemahannya dalam bahasa Arab. Teks sumber dan teks sasaran ialah buku pelancongan Malaysia daripada Kementerian Pelancongan Malaysia dan berita atas talian daripada Aswaq Press. Setelah mengenal pasti dan memilih teks sumber dan teks sasaran, proses pengumpulan data bermula. Data-data dikumpul dan kemudian diklasifikasikan mengikut kategori dalam teknik verbal. Ketiga, proses membandingkan terjemahan teknik verbal dalam teks sumber dan teks sasaran dilakukan. Proses perbandingan ini bertujuan untuk mengenal pasti strategi pemindahan yang digunakan penterjemah dalam teks sasaran.

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

134

DAPATAN KAJIAN

Hasil analisis menunjukkan bahawa sebanyak 112 data berkaitan teknik verbal digunakan dalam teks sumber terpilih. Kemudian, data-data tersebut dibahagikan mengikut jenis teknik verbal yang dikemukakan oleh Dann (1996) seperti dalam jadual berikut:

JADUAL 1: Jumlah teknik verbal di dalam teks sumber

Bil Teknik Bahasa Pelancongan Jumlah 1 Perbandingan 14 2 Kata kunci 39 3 Ego-sasaran 45 4 Mainan bahasa 6 5 Testimoni 7 6 Jenaka 1 JUMLAH 112

Berdasarkan Jadual 1, teknik ego-sasaran menunjukkan jumlah data yang tertinggi dan paling kerap digunakan iaitu sebanyak 45 data dan teknik jenaka merupakan teknik yang paling kurang digunakan dalam teks sumber.

Teknik perbandingan

Menurut Dann (1996: 171), teknik perbandingan ialah teknik yang membandingkan atau menyamakan sesuatu perkara dalam bentuk simile dan metafora. Jumlah simile dan metafora yang digunakan dalam teks sumber seperti dalam jadual berikut:

JADUAL 2: Jumlah bentuk simile dan metafora

Bentuk Jumlah Simile 3 Metafora 11 JUMLAH 14

Jadual 2 menunjukkan unsur metafora didapati lebih banyak digunakan dalam teks sumber iaitu sebanyak 11 ayat berbanding unsur simile yang hanya tiga ayat sahaja. Seterusnya, data tersebut dianalisis bagi mengenal pasti strategi yang digunakan dalam menterjemah teknik perbandingan berdasarkan unsur simile dan metafora ke dalam teks terjemahan. Strategi-strategi yang digunakan seperti dalam jadual berikut:

JADUAL 3: Jumlah Strategi Pemindahan Teknik Perbandingan

Strategi Simile Metafora Terjemahan penuh 1 4 Terjemahan separa atau ringkasan - - Pengubahsuaian 2 7 JUMLAH 3 11

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

135

Berikut merupakan antara contoh penggunaan strategi pemindahan teks pelancongan dalam teks sasaran:

Contoh 1: TS: As the sun sets, Batu Feringghi comes alive with a carnival-like atmosphere with an open-air bazaar selling anything from ornate curios to enticing mementos. (h 10) عند غروب الشمس، تعود باتو فريناي إىل احلياة من جديد مبا يشبه الكرنفال ذات األسواق :TT املفتوحة "البزار" يف اهلواء الطلق، حيث يعرض الباعة أصناف املنتجعات كافة املنمقة والتذكريات اجلذابة. )ص 21(

Berdasarkan Contoh 1, strategi terjemahan penuh telah digunakan bagi memindahkan unsur simile yang terdapat dalam teks Islands and Beaches (2015). Unsur simile “a carnival-like” yushbihu al-karnifal] [seperti] "يشبه الكرنفال" telah diterjemahkan ke dalam teks sasaran sebagai karnival].

Contoh 2: TS: World-renowned Langkawi beckons with sun-kissed beaches, clear blue skies and the marvels of nature. (h 6)

جزيرة النكاوي املشهورة، املكان الذي تعانق فيه الشمس شواطئها الناعمة، حيث السماء الزرقاء :TT الصافية وأعاجيب الطبيعية الساحرة. )ص 6)

فيه الشمس شواطئها “ Penterjemah telah menterjemahkan ayat “with sun-kissed beaches” sebagai fihi asy-syam syawathi`uha an-na’imah] [di dalamnya matahari pantai-pantainya] ”الناعمة lembut] dengan menggunakan strategi pengubahsuaian.

Teknik Kata kunci

Selain itu, penggunaan teknik kata kunci membantu pembaca memahami teks dengan mudah dan cepat. Jumlah penggunaan strategi tersebut adalah seperti dalam jadual berikut:

JADUAL 4: Jumlah Strategi Pemindahan Teknik Kata Kunci

Strategi Teknik Kata Kunci Terjemahan penuh 32 Terjemahan separa atau ringkasan - Pengubahsuaian 7 JUMLAH 39

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

136

Antara contoh strategi pemindahan teknik kata kunci yang digunakan ialah seperti berikut:

Contoh 3: TS: It is not surprising that Malaysia is one of the best dive destinations in the world… فإنه ليس من املستغرب أن تكون ماليزيا واحدة من أفضل وجهات الغوص يف العامل... :TT

Strategi terjemahan penuh digunakan penterjemah untuk menterjemahkan perkataan ‘best’ afdhal] [terbaik] yang juga merupakan kata adjektif yang membawa makna yang] ’أفضل‘ kepada sama seperti yang digunakan dalam teks sumber.

Teknik Ego-sasaran

Teknik seterusnya ialah teknik ego-sasaran yang digunakan untuk mengurangkan jurang perbezaan antara penulis dan pembaca. Jumlah strategi yang digunakan dalam memindahkan teknik ego-sasaran ini ke dalam teks sasaran adalah seperti berikut:

JADUAL 5: Jumlah Strategi Pemindahan Teknik Ego-Sasaran

Strategi Teknik Ego Sasaran Terjemahan penuh 34 Terjemahan separa atau ringkasan 1 Pengubahsuaian 10 JUMLAH 45

Contoh 4: TS: Where cool highland holidays await you . إىل حيث تنتظرك العطالت يف املرتفعات الباردة‘ :TT

Penterjemah telah menterjemahkan perkataan tersebut dengan menggunakan strategi terjemahan penuh kerana beliau mengekalkan teknik ego-sasaran sebagaimana yang tertulis ka] dalam] ’ك‘ dalam teks sumber. Kata ganti diri ‘you’ diterjemahkan kepada kata ganti diri bahasa Arab yang juga membawa maksud kamu.

Teknik Mainan Bahasa

Penggunaan teknik mainan bahasa seperti penggunaan perkataan asing, unsur aliterasi dan onomatopia juga dapat membantu pembaca memahami teks pelancongan dengan baik. Berikut merupakan jumlah strategi yang digunakan:

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

137

JADUAL 6: Jumlah Strategi Pemindahan Teknik Mainan Bahasa

Strategi Teknik Mainan Bahasa Terjemahan penuh 1 Terjemahan separa atau ringkasan - Pengubahsuaian 5 JUMLAH 6

Berikut adalah contoh strategi pemindahan yang digunakan:

Contoh 5: TS: Fun and Fantasy (h 1) المرح والخيال )ص TT: ) 1 [al-marh wa al-khayal] [Keseronokan dan Kekhayalan]

Teknik mainan bahasa seperti penggunaan unsur aliterasi digunakan dalam contoh 5. Strategi terjemahan penuh digunakan bagi menterjemah teknik mainan bahasa ini tetapi penterjemah tidak dapat mengekalkan unsur aliterasi tersebut dalam bahasa sasaran.

Teknik Testimoni

Tujuan penggunaan teknik testimoni ialah untuk memberi maklumat yang berkaitan sesuatu destinasi kepada pembaca dan pelancong. Hasil analisis data mendapati dua jenis strategi sahaja yang digunakan dan jumlah strategi yang digunakan seperti dalam jadual berikut:

JADUAL 7: Jumlah Strategi Pemindahan Teknik Testimoni

Strategi Teknik Testimoni Terjemahan penuh 2 Terjemahan separa atau ringkasan - Pengubahsuaian 5 JUMLAH 7 Contoh 6: TS: Tunku Abdul Rahman Putra Memorial [nusbu Tuanku ‘Abdul Ramhan Butra] ’نصب توانكو عبد الرحمن بوترا‘ :TT [memorial Tuanku Abdul Rahman Putra]

Berdasarkan contoh tersebut, nama Perdana Menteri Malaysia yang pertama digunakan pada nama bangunan dengan menggunakan teknik testimoni yang mempromosikan destinasi dengan mengaitkan nama seseorang yang berpengaruh atau terkenal dalam sesebuah negara. Nama bangunan tersebut telah diterjemahkan sepenuhnya ke dalam bahasa sasaran dengan menggunakan strategi pemindahan penuh.

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

138

Teknik Jenaka

Teknik jenaka juga merupakan salah satu teknik bahasa pelancongan yang diperkenalkan oleh Dann (1996). Hanya satu data sahaja yang terdapat dalam buku pelancongan Malaysia yang menggunakan teknik jenaka ini dan teknik tersebut diterjemahkan dengan menggunakan strategi pengubahsuaian seperti dalam contoh berikut:

Contoh 7: TS: The Berjaya Times Square Theme Park is located on the 5th and 7th floors of the mall. Built by the fictitious mad scientist Professor Cosmo and his clumsy robot assistant Ooort, … (h 6)

مرحبا بك يف حديقة ألعاب كومسوز العاملية، اليت تقع يف الطابق اخلامس )للكبار والشباب( ، :TT والطابق السابع )للعائالت واألطفال(، والطابق الثامن )مدينة األطفال( من طوابق اجملمع. باني المجمع هو عالم المبدع البروفيسور كوسمو، ومساعدة الرجال اآللي أوورت. ..(ص9)

Berdasarkan contoh tersebut, teknik jenaka tidak dikekalkan malah digugurkan dalam teks sasaran.

KESIMPULAN

Hasil kajian telah membuktikan bahawa teknik verbal Dann (1996) perlu dititikberatkan dalam proses penterjemahan kerana teknik verbal ini telah dikenal pasti wujud dan digunakan dalam sumber-sumber data yang dipilih. Teknik-teknik ini membantu pembaca sasaran mendapatkan maklumat yang lengkap, menarik dan terbaik selain daripada teks atau maklumat yang dipaparkan dalam teks sasaran. Seterusnya, strategi terjemahan penuh paling kerap digunakan dalam menterjemah elemen verbal seperti teknik ego-sasaran. Hal ini kerana elemen verbal perlu dikekalkan dengan sempurna dalam teks sasaran agar mesej yang ingin disampaikan oleh penulis asal dapat disampaikan kepada pembaca bahasa sasaran. Oleh itu, kajian ini diharap dapat membantu para penterjemah yang melakukan terjemahan khususnya terjemahan berkaitan teknik verbal dalam teks pelancongan supaya dapat memilih strategi pemindahan yang sesuai.

RUJUKAN

Abdul Ghani Abu. (2013). Malaysia Destinasi Utama Pelancongan Islam. Dewan Budaya, Mac, 10-15.

Al-Shehari, K. S. (2001). The Semiotic and Translation of Advertising Texts: Convention, Contraints and Translation Strategies with Particular Reference to English and Arabic. Unpublished Ph.D. thesis, UMIST.

Aswaq. (2014). Diving in Malaysia. Diakses pada 14 Februari 2016 daripada http://www.aswaqpress.com/articles/101.

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

139

Aswaq. (2014). Magic and Beauty in Public Parks in Malaysia. Diakses pada 14 Februari 2016 daripada http://www.aswaqpress.com/articles/98.

Dann, G. (1996). The Language of Tourism: A Sociolinguistic Perspective. Wallingford: CAB International.

Dickins, J., Hervey, S. & Higgins, I. (2002). Thinking Arabic Translation: A Course in Translation Method: Arabic to English. London: Routledge.

Kementerian Pelancongan Malaysia. (2015). Buku Pelancongan. Dimuat turun pada 04 Ogos 2015 daripada http://www.tourism.gov.my/promotional-kit/ebrochures.

Mohamed Zain Sulaiman. (2013). Translating Tourism A Cultural Journey Across Conceptual Spaces. Phd Thesis. Autralia: Monash University.

Muñoz, I. (2011). Tourist Translations as a Mediation Tool: Misunderstandings and Difficulties. Cadernos de Tradução. 1/27, 29-49.

Naimah Abdullah & Norhayuza. (2005). Kualiti Terjemahan Info Bahasa Arab Dalam Sektor Pelancongan: Antara Keghairahan, Realiti dan Implikasi dalam Terjemahan dan Pengglobalan Ilmu, Penyusun Abdullah Hassan & Low Kok On. Kuala Lumpur: PTS Publishing.

Pierini, P. (2007). Quality in Web Translation: An Investigation into UK and Italian Tourism Web Sites. Journal of Specialised Translation, 08, 85-103.

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

140

PENGARUH IDEOLOGI DALAM TERJEMAHAN AL-QUR’AN DI MALAYSIA

Kasyfullah Abd Kadir Pusat Pendidikan Asas dan Liberal Universiti Malaysia Terengganu [email protected]

Idris Mansor Universiti Sains Malaysia (USM), Pulau Pinang [email protected]

ABSTRAK

Kepercayaan masyarakat Islam di Malaysia adalah berasaskan kepada ideologi ahlus sunnah wal jamaah. Ahlus sunnah wal jamaah adalah salah satu aliran utama dalam Islam yang memahami asas-asas agama berlandaskan kepada al-Quran, al-sunnah, ijma’ ulama dan qias. Ideologi ini telah menjadi dasar kerajaan Malaysia dan turut mempengaruhi proses penterjemahan al-Quran ke dalam bahasa Melayu. Bagi meneliti pengaruh ideologi ini dalam aktiviti terjemahan al-Quran di Malaysia, kaedah penelitian dan analisis teks secara perbandingan dilakukan. Lima perkataan yang bersifat mutashabihat dipilih dan dianalisis bagi melihat kewujudan ideologi ahlus sunnah wal jamaah dalam terjemahan al-Quran di Malaysia. Perbandingan dibuat antara terjemahan Malaysia terbitan Dar Fikr, Kuala Lumpur dengan izin Jabatan Kemajuan Islam Malaysia dan terjemahan bahasa Indonesia yang diterbitkan oleh Mujamma’ Khadim al-Haramain, Madinah. Dapatan menunjukkan bahawa wujud persamaaan dan perbezaan makna antara kedua-dua terjemahan al-Quran ini. Terjemahan al-Quran ke dalam bahasa Melayu di Malaysia adalah berdasarkan ideologi ahlus sunnah wal jamaah yang dipelopori oleh Imam Asyariy dan Maturidi manakala terjemahan bahasa Indonesia lebih berbentuk literal dan menjurus kepada ideologi salaf. Namun kedua-dua ideologi ini masih lagi mencakupi prinsip-prinsip yang terkandung dalam ideologi ahlus sunnah wal jamaah.

Kata kunci: terjemahan; al-Quran; Ideologi, bahasa Melayu; mushtarak

PENGENALAN

Pada zaman Rasulullah saw dan para sahabat, telah berlaku beberapa kesulitan dalam memahami teks al-Quran. Dalam hal ini hadis nabi saw berperanan menjelaskan segala kesulitan tersebut. Selepas kewafatan Rasulullah saw, segala permasalahan tersebut diselesaikan melalui hadis-hadis nabi melalui riwayat para sahabat. Sekiranya tiada hadis yang menerangkan permasalahan tersebut maka, para sahabat akan berbincang untuk menetapkan hukum terhadap permasalahan tersebut samada menggunakan kaedah qias atau pun secara ijtihad. Setelah berakhir zaman sahabat, timbul pelbagai masalah baru khususnya tentang pemahaman dalil dari al-Quran dan al-sunnah yang melibatkan perkara aqidah, feqah dan akhlak. Kesan daripada permasalahan ini, timbul ijtihad para ulama yang menghasilkan keputusan yang sepakat dan dinamakan ijmak. Malah terdapat juga ijtihad para ulama’ yang bersifat perseorangan dan akibatnya muncul pelbagai aliran mazhab atau ideologi (Ahmad Shalaby t.t: 98-101). Kaedah rujukan terhadap sumber-sumber tersebut kemudiannya

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

141

disepakati sebagai sumber yang benar dan digunapakai oleh sebahagian besar umat Islam (Hussin Bin Salamon et al, t.t: 5). Fahaman ini juga telah menjadi pegangan kepada sebahagian besar negara umat Islam termasuk Malaysia. Golongan yang berterusan menggunakan pendekatan ini dikenali dengan ahli sunnah wal jamaah (Mohd Aizam Masod 2015: 14).

Ahlus sunnah wal jamaah (ASWJ)

ASWJ ialah golongan yang mengikut sunnah Rasulullah s.a.w. yang terdiri daripada kalangan umat Islam seperti para sahabat dan tabi‘in yang diakui berada atas jalan yang benar. Prinsip utama ASWJ ialah menjadikan al-Quran dan al-Sunnah sebagai sumber rujukan. Adapun dari sudut tafsiran al-Quran pula mereka mentafsirkan al-Quran dengan al-Quran, dan mentafsirkan al-Quran dengan al-Sunnah, mengutamakan pendapat Sahabat dan Tabi ‘in, serta meraikan kaedah-kaedah bahasa Arab dalam memahami nas. Aliran ini juga berpegang kepada zahir nas kecuali ada bukti yang memerlukan makna tersebut perlu ditakwil. Fahaman ini juga berpegang kepada prinsip tanzih iaitu menyucikan Allah daripada sifat yang menyamai makhluk khususnya berkaitan dengan ayat-ayat sifat Allah yang mutashabihat. Ayat-ayat sifat ini secara zahirnya [yadun] يد mengandungi makna yang menyamakan Allah dengan makhluk. Seperti perkataan [tangan ] yang dinisbahkan kepada Allah.

Dalam hal ini, terdapat dua aliran yang menisbahkan diri mereka kepada ASWJ mentafsirkan perkataan tersebut dengan pendekatan yang berbeza. Satu golongan mengekalkan maknanya disamping menyucikan Allah daripada sifat-sifat yang menyerupai makhluk, golongan ini dinamakan sebagai Salafi. Adapun satu golongan lagi mentakwilkan perkataan tersebut kepada makna yang sesuai dengan ayat dan layak dengan sifat Allah. Golongan ini dikenali sebagai khalafi. (Abdul Hamid @ Yusuff bin Yunus 2010: 3-5; Muhammad Rashidi Wahab et al, 2012: 78-80).

Aliran Salafi

Salafi ialah perkataan yang dinisbahkan kepada salaf. Makna Salaf merujuk kepada individu atau generasi terdahulu yang mendukung akidah dan amalan yang benar kerana berpandukan al- Quran dan al-Sunnah. Adapun zaman mereka hidup merujuk kepada tiga kurun pertama hijrah (Muhammad Rashidi Wahab 2012: 78). Definisi ini menjadikan para sahabat dan tabiin termasuk dalam golongan salaf. Selain daripada itu, antara barisan ulama Islam yang termasuk dalam golongan salaf ialah Imam Abu Hanifah (m. 150H), Imam Malik (m. 179H), Imam Al-Thawri (m. 187H), Imam Al-Shafie (m. 204H), Imam Ahmad bin Hanbal (m. 241H), Imam Al-Bukhari (m. 256H) dan Imam Al-Tabari (m. 310H). Hal ini juga bermaksud semua tokoh yang wafat sekitar 300 Hijrah dan berpegang kepada al-Quran dan al-Sunnah dianggap sebagai salaf. Begitu juga halnya dengan generasi yang datang selepas salaf dan mengamalkan cara pemikiran yang sama dengan generasi salaf digelar sebagai salafi Secara khususnya lagi golongan ini disebut sebagai salafi manhaji. Antara tokoh terkemudian yang dikenali dengan istilah ini ialah Muhammad bin Abdul Wahab yang muncul di semenanjung Tanah Arab seperti Arab Saudi (Abdul Shukor, 1998: 30-33).

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

142

Aliran Khalafi

Khalafi ialah perkataan yang dinisbahkan kepada khalaf. Khalaf didefinisikan sebagai golongan yang hidup selepas daripada tempoh tiga ratus tahun selepas hijrah. Antara tokoh yang termasuk dalam golongan khalaf ialah Imam Ashaariy, Imam Maturidi dan Imam Al-Ghazali (Muhammad Rashidi Wahab 2012: 78). Pemikiran Imam Ashaariy dan Maturidiy ini telah menjadi dasar ikutan kerajaan Malaysia dalam bidang akidah dan Imam al-Ghazali pula dalam bidang akhlak dan tasauf (Mohd Aizam Masod 2015: 22).

PERBEZAAN IDEOLOGI SALAF DAN KHALAF DALAM TERJEMAHAN AL- QURAN

Memandangkan kedua-dua aliran salaf dan khalaf adalah berpandukan al-Quran maka perbezaan ideologi ini turut mempengaruhi proses terjemahan al-Quran. Kedua-dua aliran ini mempunyai pendekatan yang berbeza dalam memahami beberapa nas al-Quran antaranya berkaitan dengan ayat-ayat mutashabihat. Bagi melihat perbezaan tersebut kajian ini merujuk kepada dua terjemahan al-Quran iaitu Tafsir Pimpinan al-Rahman (TM) yang diterbitkan oleh kerajaan Malaysia mewakili teks aliran khalaf dan al-Quran terjemahan kepada bahasa Indonesia (TI) yang diterbitkan oleh Mujamma’ Khadim al-Haramain, Madinah, Arab Saudi mewakili teks aliran salaf. Lima perkataan yang sering menjadi perselisihan antara ilmuan Islam dipilih. [ يد] ,[wafatun] [mati] [ وفاة] ,[wajhun] [wajah] [ َو ْجه ] ,[roh] [roh] [ روح] Perkataan tersebut ialah ainun] [mata]. Dapatan menunjukkan terdapat tiga bentuk hasil] [ عين] yadun] [tangan] dan] terjemahan iaitu 1. terjemahan yang sama, 2. terjemahan yang kelihatan berbeza tetapi hakikatnya adalah sama dan 3. terjemahan yang berbeza.

1. Hasil terjemahan yang sama

Bagi bentuk terjemahan ini, terdapat dua perkataan yang diterjemah oleh TM dan TI dengan cara ُّرو ِحنَا wajhun] [wajah]. Contohnya perkataan] وجه roh] [roh] dan] روح yang sama iaitu perkataan [ruhina] [roh kami] –Surah al-Tahrim: 12- diterjemah oleh kedua-dua sumber tersebut sebagai ‘roh ciptaan kami’. Hasil terjemahan ini menunjukkan terdapat penambahan perkataan ‘ciptaan’ terhadap frasa tersebut. Penambahan ini mampu mengelakkan kekeliruan antara makna literal dan makna sebenar. Makna literal iaitu ‘roh kami’, membawa maksud Allah swt mempunyai roh. Terjemahan dengan makna literal ini adalah bercanggah dengan pegangan ASWJ yang berpegang bahawa Allah swt tidak sama dengan makhluk. Justeru pemahaman terhadap makna literal dalam ayat ini perlu dielakkan kerana bercanggah dengan prinsip ASWJ. Kemungkinan berdasarkan kepada prinsip ini maka kedua-dua sumber TM dan TI mentakwil makna literal tersebut kepada makna yang layak bagi Allah dengan menambah perkataan ‘ciptaan’. Pendekatan ini disebut sebagai takwil ijmali atau pentakwilan secara umum. Pentakwilan ijmali ruhina] [roh kami] menjadi ‘roh] ُّرو ِحنَا ini menyebabkan terjemahan sepenuhnya bagi frasa [ruhihi] ُّرو ِح ِه ciptaan kami’. Data-data menunjukkan cara yang sama bagi menterjemah frasa -ruhi] [roh aku] dalam Surah al] ُّرو ِحي rohNya] dalam Surah al-Sajadah ayat 9 dan perkataan] Hijr ayat 29 dan Surah Shad ayat 72.

وجه Cara yang sama juga dapat diperhatikan melalui TM dan TI yang menterjemah perkataan :wajhahu] [wajahNya] dalam ayat berikut] َو ْجهَه wajhun] [wajah]. Contohnya perkataan]

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

143

َو ََل تَ ْط ر ِد الَّ ِذي َن يَ ْد عو َن َربَّه م بِا ْل َغ َدا ِة َوا ْل َع ِش ِّي ي ِري دو َن َو ْجهَه (Surah al-Anaam: 52) Terjemahan literal: Dan janganlah engkau usir orang-orang yang beribadat dan berdoa kepada Tuhan mereka pagi dan petang, sedang mereka menghendaki wajahNya.

wajhahu] [wajahNya] dalam ayat tersebut diterjemah oleh TM dan TI sebagai] َو ْجهَه Perkataan ‘keredhaan’. Makna ‘keredhaan’ adalah hasil takwilan daripada perkataan ‘wajah’ yang dinisbahkan kepada Allah swt. Makna takwilan ini terhasil kerana terjemahan literal dengan makna wajahNya adalah tidak sesuai dengan konteks ayat. Hal ini demikian kerana sesuatu ibadat yang ikhlas bukan bertujuan untuk mendapatkan ‘wajah’ tetapi sebaliknya bertujuan untuk mendapat keredhaan. Ketidaksesuaian konteks ayat ini menjadi alasan untuk perkataan tersebut ditakwil secara umum agar menepati makna ayat. Takwilan ini juga mampu mengelakkan pembaca daripada menisbahkan sesuatu yang tidak layak kepada Allah swt. Justeru, TM dan TI dilihat mentakwil makna ‘wajahNya’ kepada ‘keredhaanNya’. Hal ini dilihat bertepatan dengan pegangan ASWJ samada salaf atau khalaf yang sepakat mengatakan bahawa Allah swt tidak sama dengan makhluk. Prinsip ini juga berkaitan dengan prinsip ASWJ yang menyatakan bahawa mana-mana ayat mutashabihat yang ada alasan untuk ditakwil maka ayat tersebut perlu ditakwil kepada makna yang paling hampir bersesuaian dengan konteks ayat . Cara dan hasil وجه yang sama juga dapat diperhatikan dalam TM dan TI terhadap terjemahan perkataan [wajhun] [wajah] dalam ayat 22 Surah Al-Raad, ayat 28 Surah Al-Kahf, ayat 38 Surah Al-Rum, ayat 39 Surah Al-Rum, ayat 20 Surah Al-Lail dan ayat 272 Surah Al-Baqarah.

Hal ini dapat disimpulkan bahawa kedua-dua TM dan TI mentakwil ayat-ayat mutashabihat agar bertepatan dengan pegangan ASWJ yang menyatakan bahawa Allah swt tidak sama dengan makhluk.

2. Terjemahan yang kelihatan berbeza tetapi matlamat adalah sama

Data-data yang dianalisis dalam bahagian ini secara umumnya menunjukkan kedua-dua hasil [mutawaffika] متَ َوفِّي َك terjemahan TM dan TI adalah berbeza. Contohnya terjemahan perkataan [mematikan kamu] dalam ayat berikut: إِ ْذ قَا َل اللَّـه يَا ِعي َس ٰى إِنِّي متَ َو ِّفي َك َو َرافِ ع َك إِلَ َّي (Al-Imran: 55) Terjemahan literal: Ketika Allah berfirman: "Wahai Isa! Sesungguhnya Aku akan mematikanmu dan akan mengangkatmu ke sisiKu

Konteks ayat ini ialah berkaitan dengan keadaan nabi Isa sebelum diangkat ke langit oleh Allah mutawaffika] dalam ayat 55 Surah al-Imran ini] متَ َو ِّفي َك swt. Terjemahan literal perkataan bermaksud ‘mematikan’ tetapi makna ini bercanggah dengan pegangan ASWJ. Hal ini demikian kerana ASWJ percaya bahawa nabi Isa tidak mati sewaktu diangkat oleh Allah swt ke langit (Ibn Kathir t.t: 1/346). Oleh sebab itu TM mentakwil makna literal ‘mematikan’ kepada makna ‘mengambilmu dengan sempurna’ manakala TI pula mentakwilnya sebagai ‘akan menyampaikan kamu sehingga akhir ajalmu’. Walaupun kedua-dua sumber ini berbeza menterjemah perkataan tersebut, tetapi daripada sudut pendekatan terjemahan, mereka sepakat mentakwilkan makna literal kepada makna yang sesuai dengan pegangan ASWJ.

:wajhahu] [wajahNya] dalam ayat berikut] َو ْجهَه Begitu juga halnya dengan terjemahan perkataan

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

144

ك ُّل َش ْي ٍء هَالِ ٌك إِ ََّل َو ْجهَه (Surah al-Qasas: 88) Terjemahan literal: Tiap-tiap sesuatu akan binasa melainkan wajahNya

َو ْجهَه TM mentakwilkan makna literal ‘wajahNya’ kepada ‘zat Allah’ manakala TI menterjemah [wajhahu] [wajahNya] kepada ‘Allah’ sahaja. Hal ini menunjukkan bahawa TM mentakwil makna ‘wajah’ kepada ‘zat’ manakala TI menggugurkan makna ‘wajah’ dan menukarkan kata ganti diri ‘Nya’ kepada ‘Allah’. Walaupun penterjemahan ini dilihat berbeza tetapi kedua-duanya merujuk kepada pegangan yang sama iaitu tidak menisbahkan sesuatu yang tidak layak bagi Allah bersesuaian dengan asas pegangan ASWJ iaitu Allah bersifat tidak sama dengan makhluk.

:ruhana] [roh kami] dalam ayat berikut] رو َحنَا Sama juga halnya dengan terjemahan perkataan فَأَ ْر َس ْلنَا إِلَ ْيهَا رو َحنَا فَتَ َمثَّ َل لَهَا بَ َش ًرا َس ِويً ا (Surah Mariam: 17) Terjemahan literal: maka Kami hantarkan kepadanya: Roh kami lalu ia menyamar diri kepadanya sebagai seorang lelaki yang sempurna bentuk kejadiannya.

ruhana] [roh kami] dalam ayat tersebut sebagai ‘roh dari] رو َحنَا TM menterjemah perkataan kami’ iaitu dengan menambah perkataan ‘dari’ sedangkan makna tersebut tidak wujud dalam teks. Kemungkinan penambahan ini dibuat bertujuan untuk mengelakkan pembaca mengambil makna literal yang boleh menghasilkan makna Allah mempunyai roh. Adapun TI pula menterjemahnya sebagai ‘roh kami’. Walaupun terjemahan ini mengandungi unsur menyamakan Allah dengan makhluk yang mempunyai roh, tetapi penerangan oleh TI dalam bentuk nota kaki yang menyatakan ‘roh kami’ tersebut adalah merujuk kepada Jibril dilihat mampu menjelaskan kekeliruan makna terhadap terjemahan tersebut. Berdasarkan beberapa contoh ini dapat disimpulkan bahawa, walaupun kedua-dua TM dan TI menterjemah dengan pendekatan yang berbeza namun masih sepakat atas dasar ASWJ yang tidak menyamakan Allah dengan makhluk.

3. Terjemahan yang berbeza

Data-data dalam bahagian ini menunjukkan terdapat perbezaan yang agak besar antara -yadu Allah] [tangan Allah] (Surah al] يَ د اللَّـ ِه terjemahan TM dan TI. Contohnya terjemahan frasa Fath: 10) oleh TM sebagai ‘Allah mengawasi’ manakala TI pula menterjemahkannya sebagai ‘tangan Allah’. Hal ini menunjukkan bahawa TM mentakwil makna tangan kepada ‘mengawasi’ manakala TI mengekalkan makna literal yang boleh menyamakan Allah dengan makhluk.

lima khalaqtu biyadi] [dengan sesuatu yang aku] لِ َما َخلَ ْق ت بِيَ َد َّي Begitu juga halnya dengan ayat ciptakan dengan tanganKu] (Surah Shaad: 75) diterjemahkan secara takwil oleh TM sebagai ‘Aku telah ciptakan dengan kekuasaanKu’ sedangkan TI menterjemahnya secara literal iaitu ‘kuciptakan dengan kedua tanganku’.

wajhu Allah] [wajah Allah] (Surah] َو ْجه اللَّـ ِه Demikian juga halnya dengan terjemahan perkataan al-Baqarah: 115) diterjemah oleh TM secara takwil iaitu ‘arah yang diredhai’ manakala TI pula menterjemahnya secara literal iaitu ‘wajah Allah’.

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

145

(wajhu rabbika] [wajah tuhanmu] (Surah al-Rahman: 27] َو ْجه َربِّ َك Sama juga halnya dengan ayat diterjemahkan oleh TM secara takwil iaitu ‘zat tuhan kamu’ sedangkan TI menterjemahkannya secara literal sebagai ’wajah tuhanmu’.

Contoh-contoh ini menunjukkan bahawa TM mentakwil makna tangan kepada ‘kuasa’ manakala TI mengekalkan makna literal. Terjemahan TM ini adalah selari dengan fahaman khalaf yang mentakwilkan ayat-ayat mutashabihat (Muhammad Rashidi Wahab 2012: 80). Adapun terjemahan secara literal oleh TI terhadap perkataan tersebut adalah selari dengan fahaman salaf yang mengamalkan konsep tafwifdh iaitu mengekalkan sesuatu makna yang dinyatakan oleh Allah dalam nas tetapi sebenarnya menolak persamaan sifat-sifat tersebut dengan makhluk (Muhammad Rashidi Wahab 2012: 81).

KESIMPULAN

Berdasarkan kepada semua contoh yang telah dianalisis dan dibincang, beberapa kesimpulan yang dapat dirumuskan sepertimana berikut:

1. Aliran salaf dan khalaf adalah dua aliran yang tertakluk kepada fahaman ASWJ kerana masing-masing sepakat menerima al-Quran dan al-Sunnah sebagai sumber rujukan. Oleh yang demikian semua ayat mutashabihat ditafsir dan diterjemah berlandaskan panduan yang digariskan oleh al-Quran dan al-Sunnah.

2. Terdapat tiga bentuk terjemahan bagi ayat-ayat mutashabihat dalam TM dan TI iaitu i.bentuk yang sama, ii. bentuk yang kelihatan berbeza tetapi hakikatnya adalah sama dan iii. bentuk yang berbeza. Walaubagaimanapun penelitian terperinci terhadap ketiga-tiga bentuk ini menghasilkan dapatan bahawa terjemahan TM dan TI masih di bawah kerangka pemikiran ASWJ.

3. Terjemahan TM dan TI dipengaruhi oleh ideologi dan pemikiran dua aliran besar dalam ASWJ iaitu aliran salaf yang menggunakan pendekatan tafwidh dan aliran khalaf yang menggunakan pendekatan takwil. Walaubagaimanapun, perbezaan yang wujud antara salaf dan khalaf adalah kecil kerana dua pertiga daripada data yang dianalisis menunjukkan titik persamaan antara TM dan TI.

4. Perbezaan antara salaf dan khalaf dalam tafsiran dan terjemahan al-Quran masih dalam kerangka pemikiran ASWJ. Hal ini demikian kerana prinsip tafwidh yang digunapakai oleh salaf masih diikat dengan prinsip tanzih iaitu menafikan sifat yang tidak layak bagi Allah. Demikian juga prinsip takwil secara sederhana yang digunapakai oleh khalaf juga bertujuan untuk menafikan sifat yang tidak layak bagi Allah.

5. Salaf juga menerima konsep takwil namun dilakukan secara terhad iaitu mentakwil secara umum yang disebut sebagai takwil ijmali. Hal ini juga bermaksud aliran salafi tidak melakukan takwilan terhadap ayat-ayat mutashabihat secara berlebihan sehingga membawa makna yang menyimpang daripada akidah ASWJ.

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

146

6. Golongan khalaf melakukan takwilan tafsili atau takwil terperinci terhadap ayat-ayat mutashabihat adalah kerana beranggapan ayat-ayat mutashabihat harus dijelaskan maknanya. Hal ini demikian kerana nas-nas tersebut boleh mendatangkan kekeliruan kepada masyarakat awam dan boleh menjerumuskan mereka kepada aliran yang sesat. Alasan ini juga menyebabkan majoriti ulama Khalaf mengharuskan takwil mutashabihat agar sesuai dengan makna yang disifatkan oleh Allah swt (Muhammad Rashidi Wahab 2012: 81).

RUJUKAN

Abdul Hamid @ Yusuff bin Yunus. (2010). Asas Rujukan Dalam Bidang Aqidah Islam. Putrajaya: Bahagian Perancangan Dan Penyelidikan, Jabatan Kemajuan Islam Malaysia.

Abdul Shukor Husin. (1998) Ahli Sunah Waljamaah Pemahaman Semula, Syarahan Perdana Jawatan Profesor Universiti Kebangsaan Malaysia, Bangi, Penerbit Universiti Kebangsaan Malaysia

Ahmad Shalaby. (t.t) Tarikh al-Tashri’ al-Islamiy Wa Tarikh Nuzum al-Qadhaiyyah Fi al-Islam, Kaherah, Maktabah al-Nahdhah al-Mishriyyah.

Basmeih, Mohammad bin Abdullah 2012, Tafsir Pimpinan al-Rahman Kepada Pengertian al- Quran, Dar Fikr, Kuala Lumpur

Hussin Bin Salamon, Mohd. Ismail Mustari, Ahmad Kilani Bin Mohamad, Kamarul Azmi Bin Mohamed & Sayed Mahussin Bin Sayed Ahmad. (t.t) Kajian Kesan Perbezaan Aliran Mazhab Ke Atas Kesatuan Masyarakat Islam, Tidak diterbitkan Laporan Penyelidikan, Skudai, Pusat Pengurusan Penyelidikan, UTM.

Ibn Kathir, Abu al-alFida’ Ismail (t.t) Tafsir al-Quran al-Adzim, Beirut, Dar al-Jil

Khadim al-Haramain, al-Syarifain al-Malik Fahd t.t, Al-Quran dan Terjemahnya, Mujamma’ Khadim al-Haramain, al-Syarifain al-Malik Fahd, Madinah

Mohd Aizam Masod. (2015). Diskusi Isu Aqidah Dan Pemikiran Semasa Di Malaysia. Putrajaya. Jabatan Kemajuan Islam Malaysia.

Muhammad Rashidi Wahab & Syed Hadzrullathfi Syed Omar (2012) Takwilan Nas-Nas Sifat Mutashabihat Dalam Kalangan Salaf. Gjat. 2(2),Halaman 77-85.

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

147

TERJEMAHAN NAMA TUMBUH-TUMBUHAN PERUBATAN DALAM KITAB AL- QANUN FI AL-TIBB DARIPADA BAHASA ARAB KE BAHASA MELAYU: KAEDAH, MASALAH, DAN PENYELESAIAN

Mohd Hilmi b. Abdullah Fakulti Bahasa dan Komunikasi Universiti Pendidikan Sultan Idris (UPSI) [email protected]

Ab. Halim b. Mohamad Fakulti Bahasa Moden dan Komunikasi Universiti Putra Malaysia (UPM)

Mohammad Sidik b. Ariffin Fakulti Bahasa dan Komunikasi Universiti Pendidikan Sultan Idris (UPSI)

Zarima bt. Mohd. Zakaria Fakulti Bahasa dan Komunikasi Universiti Pendidikan Sultan Idris (UPSI)

ABSTRAK

Dalam kitab al-Qanun fi al-Tibb, Ibnu Sina telah menyenaraikan lebih 400 spesis tumbuh- tumbuhan perubatan. Sebahagian besar daripada tumbuh-tumbuhan tersebut tidak terdapat di negara-negara yang beriklim Khatulistiwa seperti Malaysia. Oleh itu, nama tumbuh-tumbuhan tersebut pastinya tidak terdapat dalam bahasa Melayu, apatah lagi jika tumbuh-tumbuhan tersebut kurang terkenal. Oleh itu, kertas kerja ini akan mencadangkan beberapa kaedah yang boleh diguna pakai untuk menterjemah nama tumbuh-tumbuhan perubatan daripada bahasa Arab ke bahasa Melayu, khususnya bagi tumbuh-tumbuhan yang masih belum mempunyai padanan dalam bahasa Melayu. Kertas kerja ini juga akan mengemukakan beberapa masalah yang dijangka akan dihadapi oleh penterjemah dan jalan penyelesaian kepada masalah tersebut.

Kata kunci: terjemahan Arab-Melayut terjemahan nama tumbuh-tumbuhan perubatan

PENGENALAN

Perkembangan sains dan teknologi yang berlaku pada hari ini, termasuk dalam bidang teknologi maklumat telah menjadikan sesuatu maklumat tersebar dengan cepat dan pantas ke seluruh dunia. Keadaan ini turut meninggalkan kesan ke atas maklumat yang berkaitan nama tumbuh- tumbuhan. Dalam hal ini, didapati tumbuh-tumbuhan yang biasa terdapat di negara yang beriklim sejuk bukan lagi asing bagi penduduk yang berada di negara yang beriklim panas seperti Malaysia. Oleh itu, keperluan kepada keseragaman dalam penyerapan nama tumbuh- tumbuhan asing tersebut ke dalam bahasa Melayu semakin dirasakan perlu bagi mengelak

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

148

kecelaruan dalam penamaan tumbuh-tumbuhan asing di samping memperkayakan lagi kosa kata dalam bahasa Melayu.

OBJEKTIF KAJIAN

Kajian ini dilakukan untuk memcapai objektif berikut:

1. Mengenalpasti kaedah terjemahan Arab-Melayu yang berkaitan dengan penterjemahan nama-nama tumbuhan perubatan dalam bahasa Arab bagi tumbuh-tumbuhan yang belum mempunyai padanan dalam bahasa Melayu. 2. Mencadangkan beberapa kaedah bagi menyelesaikan masalah-masalah yang timbul semasa menterjemah nama tumbuh-tumbuhan perubatan daripada bahasa Arab ke dalam bahasa Melayu, khususnya bagi tumbuh-tumbuhan yang sudah pun mempunyai padanan dalam bahasa Melayu, tetapi sukar atau pun tidak ditemui dalam mana-mana kamus yang sedia ada di pasaran. 3. Memperkaya kosa kata dalam bahasa Melayu melalui pembentukan / penambahan nama tumbuh-tumbuhan perubatan yang baharu.

METODOLOGI KAJIAN

Kajian ini berbentuk kajian kualitatif dengan menterjemah nama tumbuh-tumbuhan perubatan yang terdapat dalam kitab al-Qanun fi al-Tibb. Pengkaji telah mengumpul lebih 400 nama tumbuhan yang terdapat dalam kitab tersebut. Proses penterjemahan tersebut dilakukan berdasarkan langkah-langkah yang berikut secara berturutan, iaitu:

1. Mencari padanan bagi nama tumbuhan tersebut dalam kamus-kamus Arab-Melayu yang sedia ada di pasaran seperti dalam senarai di bahagian Rujukan. 2. Jika nama tumbuhan tersebut tiada dalam kamus Arab-Melayu, pengkaji akan beralih pula kepada kamus Arab-Inggeris. Sehingga kini pengkaji tidak mempunyai masalah mencari padanan bagi nama tumbuhan perubatan dalam bahasa Arab dalam kamus Arab-Inggeris. 3. Setelah mendapati nama tumbuhan tersebut terdapat dalam kamus Arab-Inggeris, pengkaji akan merujuk pula kepada kamus Inggeris-Melayu. 4. Jika nama tumbuhan tersebut tiada dalam kamus Inggeris-Melayu, pengkaji akan merujuk pula kepada indeks bahasa Inggeris dan nama saintifik yang terdapat dalam buku-buku yang berkai-tan dengan tumbuh-tumbuhan perubatan. 5. Jika masih gagal, pengkaji akan beralih pula kepada Internet, iaitu dengan menggunakan bantuan enjin carian Google Search. Caranya ialah dengan menaip nama tumbuhan tersebut dalam bahasa Inggeris diikuti frasa in Malay. Contohnya, pudding pipe in Malay. 6. Jika laman-laman web dan blog yang disenaraikan oleh Google tidak menyebut padanan bagi nama tumbuhan tersebut dalam bahasa Melayu, termasuk dalam bahasa Indonesia sekali pun, maka barulah pengkaji akan membuat kesimpulan bahawa nama tumbuhan tersebut sememang-nya tiada atau masih belum ada dalam bahasa Melayu. 7. Akhir sekali, barulah pengkaji memikirkan apakah kaedah terjemahn yang sebaiknya bagi nama tumbuhan tersebut dalam bahasa Melayu berdasarkan kaedah-kaedah yang akan disenaraikan selepas ini.

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

149

KAEDAH TERJEMAHAN ARAB-MELAYU DALAM PENTERJEMAHAN NAMA TUMBUH-TUMBUHAN PERUBATAN

Sebanyak lebih 400 tumbuh-tumbuhan perubatan yang terdapat dalam kitab al-Qanun fi al-Tibb. Dalam menterjemah nama tumbuhan tersebut, pengkaji mendapati secara umumnya terdapat tujuh kaedah yang boleh diguna pakai bagi menterjemah nama tumbuh-tumbuhan perubatan yang belum mempunyai padanan dalam bahasa Melayu. Kaedah-kaedah tersebut adalah seperti yang berikut:

Kaedah pertama : Peminjaman langsung daripada bahasa Arab.

Kaedah ini sesuai digunakan bagi nama tumbuhan yang mudah dieja dalam bahasa Melayu, senang disebut, dan mesra penutur bahasa Melayu. Antara nama tumbuhan yang terlibat ialah seperti dalam Jadual 1 yang berikut:

Jadual 1: Nama tumbuhan perubatan yang diterjemahkan mengikut kaedah peminjaman langsung daripada bahasa Arab.

Bil. Bahasa Arab Bahasa Melayu Bahasa Inggeris Nama Saintifik Sandarus Arar Callitris س ندروس .1 Sisalius Hartwort Tordylium س يسال يوس .2 Nisrin Dog rose Rosa canina ن س ري ن .3 Turbud Turbeth Ipomoea turpethum ت رب د .4 Dardar Elm Ulmus campestris دردار .5

Kaedah kedua : Terjemahan langsung daripada bahasa Arab.

Kaedah ini sesuai digunakan bagi nama tumbuhan dalam bahasa Arab yang mempunyai makna yang mudah difahami dalam bahasa Melayu dan tidak bertindih dengan nama tumbuhan lain yang sedia ada dalam bahasa Melayu. Antara nama tumbuhan yang terlibat ialah seperti dalam Jadual 2 yang berikut:

Jadual 2: Nama tumbuhan perubatan yang diterjemahkan mengikut kaedah terjemahan langsung daripada bahasa Arab.

Bil. Bahasa Arab Bahasa Melayu Bahasa Inggeris Nama Saintifik Halia anjing Lady’s thumb Polygomum persicaria زجن ب يل ال كالب .1 Kaki belalang Wild orache Atriplex hastata رج ل اجل راد .2 Testis musang Satyrion Satyrium basilicum خ صي ال ث ع لب .3 Herba kaca Lich-wort Parietaria cretica ح ش يشة ال زجاج .4 Lidah lembu Borage Borago officinalis ل سان ال ثور .5

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

150

Kaedah ketiga : Terjemahan langsung daripada bahasa Inggeris.

Kaedah ini sesuai digunakan bagi nama tumbuhan dalam bahasa Arab yang mempunyai padanan dalam bahasa Inggeris dengan makna yang mudah difahami dalam bahasa Melayu dan tidak bertindih dengan nama tumbuhan lain yang sedia ada dalam bahasa Melayu. Antara nama tumbuhan yang terlibat ialah seperti dalam Jadual 3 yang berikut:

Jadual 3: Nama tumbuhan perubatan yang diterjemahkan mengikut kaedah terjemahan langsung daripada bahasa Inggeris.

Bil. Bahasa Arab Bahasa Melayu Bahasa Inggeris Nama Saintifik Cucumis melo var. 1. Mentimun ular Snake cucumber Flexuosus ق ثاء Pain tanah Ground pine Ajuga chamaepitys كماف يطوس .2 Limau nipis hitam Black lime Citrus aurantifolia nigrum ل يموسون .3 Selasih bulu Soft haired basil Ocimum pilosum ف ل نجمشك .4 5. Melur Arab Arabian jasmine Magorium sambac فل

Kaedah keempat : Terjemahan campuran dwi bahasa.

Kaedah ini sesuai digunakan bagi nama tumbuhan dalam bahasa Arab yang tidak sesuai untuk diterjemahkan berdasarkan ketiga-tiga kaedah sebelum ini, tetapi dilihat sesuai jika diterjemahkan berdasarkan campuran antara dua bahasa yang berlainan. Antara nama tumbuhan yang terlibat ialah seperti dalam Jadual 4 yang berikut:

Jadual 4: Nama tumbuhan perubatan yang diterjemahkan mengikut kaedah terjemahan campuran dwi bahasa.

Bahasa Bahasa Bahasa Nama Bil Keterangan Arab Melayu Inggeris Saintifik Perkataan peria diambil daripada perkataan momordica dalam bahasa Peria Squirting Momordica ق ثاء 1. Greek, manakala perkataan pancut pancut cucumber elaterium ialah terjemahan kepada perkataan احل مار squirting dalam bahasa Inggeris. Perkataan suranjan ialah peminjaman langsung daripada bahasa Arab yang Suranjan difahami melalui perkataan colchicum Autumn Colchicum ل ع بة 2. musim dalam bahasa Greek, manakala frasa crocus autumnale luruh musim luruh ialah terjemahan kepada ب رب ري ة perkataan autmn dalam bahasa Inggeris.

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

151

Frasa kayu manis ialah terjemahan Kayu Cinnamo- kepada perkataan cinnamomum dalam ق رف ة 3. manis Culilaban mum bahasa Greek, manakala perkataan culilaban culilawan culilaban ialah peminjaman langsung ال ط يب daripada bahasa Inggeris. Perkataan lada ialah terjemahan kepada perkataan piper dalam bahasa Piper 4. Lada cubeb Cubeb Greek, manakala perkataan cubeb ialah cubeba ك باب ة peminjaman langsung daripada bahasa Inggeris. Perkataan hudad ialah peminjaman langsung daripada bahasa Arab yang difahami melalui perkataan lycium Hudad Indian Berberis ف ي ل زهر 5. dalam bahasa Greek, manakala India boxthorn lycium perkataan India ialah terjemahan ج kepada perkataan Indian dalam bahasa Inggeris.

Kaedah kelima : Peminjaman langsung daripada bahasa Inggeris tanpa penyesuaian ejaan.

Kaedah ini sesuai digunakan bagi nama tumbuhan dalam bahasa Arab yang tidak sesuai untuk diterjemahkan berdasarkan keempat-empat kaedah sebelum ini. Pada masa yang sama, sebutan dan ejaan nama tumbuhan tersebut dalam bahasa Inggeris sama ada serasi dengan sebutan dan ejaan dalam bahasa Melayu atau pun ejaan tersebut dilihat tidak perlu untuk dimurnikan bagi disesuaikan dengan sebutan dan ejaan dalam bahasa Melayu. Antara nama tumbuhan yang terlibat ialah seperti dalam Jadual 5 yang berikut:

Jadual 5: Nama tumbuhan perubatan yang diterjemahkan mengikut kaedah peminjaman langsung dari-pada bahasa Inggeris tanpa penyesuaian ejaan.

Bil. Bahasa Arab Bahasa Melayu Bahasa Inggeris Nama Saintifik Fagonia Fagonia Fagonia glutinosa شكاع ى .1 Alkanet Alkanet Lithospermum tinctorium أب و ح لسا .2 Behen Behen Centaurea behen هب من .3 Orache Orache Atriplex hortensis ق طف .4 Lovage Lovage Levisticum officinale كا شم .5

Kaedah keenam : Peminjaman langsung daripada bahasa Inggeris dengan penyesuaian ejaan.

Kaedah ini sesuai digunakan bagi nama tumbuhan dalam bahasa Arab yang tidak sesuai untuk diterjemahkan berdasarkan kaedah yang pertama hingga keempat sebelum ini. Namun, ejaan nama tumbuhan tersebut dalam bahasa Inggeris dilihat sesuai untuk dimurnikan bagi

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

152

disesuaikan dengan sebutan dan ejaan dalam bahasa Melayu. Antara nama tumbuhan yang terlibat ialah seperti dalam Jadual 6 yang berikut:

Jadual 6: Nama tumbuhan perubatan yang diterjemahkan mengikut kaedah peminjaman langsung dari-pada bahasa Inggeris dengan penyesuaian dalam ejaan.

Bil. Bahasa Arab Bahasa Melayu Bahasa Inggeris Nama Saintifik Scammoni Scammony Convolvulus scammonia س قمون يا .1 Sumak Sumac Rhus مس اق .2 Mastik Mastic Pistacia lentiscus م صطكى .3 Potentila Potentilla Potentilla ن يطاف ي لي .4 Lupain Lupine Lupinus termis ت رمس .5

Kaedah ketujuh : Peminjaman langsung daripada bahasa Greek (nama saintifik).

Kaedah ini sesuai digunakan bagi nama tumbuhan dalam bahasa Arab yang mempunyai nama saintifik yang lebih serasi dengan sebutan dan ejaan dalam bahasa Melayu berbanding nama tumbuhan tersebut dalam bahasa Inggeris dan bahasa Arab. Antara nama tumbuhan yang terlibat ialah seperti dalam Jadual 7 yang berikut:

Jadual 7: Nama tumbuhan perubatan yang diterjemahkan mengikut kaedah peminjaman langsung daripada bahasa Greek (nama saintifik).

Bil. Bahasa Arab Bahasa Melayu Bahasa Inggeris Nama Saintifik Plantago Plantain Plantago ل سان احل مل .1 Hedera Ivy Hedera ل بالب .2 Inula Elecampane Inula را سن .3

MASALAH DAN PENYELESAIAN DALAM PENTERJEMAHAN NAMA TUMBUH- TUMBUHAN PERUBATAN

Masalah utama yang dihadapi dalam penterjemahan nama tumbuh-tumbuhan perubatan ke dalam bahasa Melayu ialah ketiadaan kamus atau ensiklopedia Arab-Melayu dan juga Inggeris-Melayu yang lengkap berkaitan perkara tersebut. Hal ini menyebabkan pengkaji terpaksa merujuk kepada kamus Arab-Inggeris bagi tujuan tersebut. Setelah mendapati padanan bagi sesuatu nama tumbuhan dalam bahasa Inggeris dan juga nama saintifik bagi tumbuhan tersebut, pengkaji telah menggunakan dua cara bagi mendapatkan padanan bagi nama tumbuhan tersebut dalam bahasa Melayu pula, iaitu:

1. Merujuk kepada indeks bahasa Inggeris dan nama saintifik dalam buku-buku yang berkaitan dengan tumbuhan-tumbuhan perubatan.

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

153

2. Menggunakan aplikasi Google Search.

Oleh sebab tidak banyak buku tentang tumbuhan yang ada di pasaran yang mempunyai senarai indeks, pengkaji terpaksa pula menggunakan kaedah yang kedua, iaitu aplikasi Google Search. Caranya ialah dengan menaip nama tumbuhan tersebut dalam bahasa Inggeris atau nama saintifik diikuti frasa in malay. Contohnya, horseradish in malay seperti dalam Rajah 1 yang berikut:

Rajah 1 Cara mendapatkan padanan bagi nama tumbuhan dalam bahasa Melayu

Selepas menekan butang Enter, Google Search akan memaparkan senarai laman web dan blog yang boleh dijadikan rujukan bagi tujuan padanan dalam bahasa Melayu tersebut. Contohnya seperti dalam Rajah 2 yang berikut:

Rajah 2 Antara senarai laman web yang berkaitan yang dipaparkan oleh enjin carian Google Search

Jadual 8 yang berikut ialah antara nama tumbuhan perubatan dalam bahasa Melayu yang tidak terdapat atau sukar didapati dalam kamus Arab-Melayu mahu pun Inggeris-Melayu, namun boleh didapati melalui kaedah indeks buku dan kaedah Google Search.

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

154

Jadual 8: Nama tumbuhan perubatan yang tidak atau sukar ditemui dalam kamus Arab-Melayu dan Inggeris-Melayu.

Bil. Bahasa Arab Bahasa Melayu Bahasa Inggeris Nama Saintifik Pokok melaka Emblic myrobalan Phyllanthus emblica أم لج .1 Kelor, gemunggal Horseradish, ben Moringa oleifera ب ان .2 Chebulic 3. Manja lawai Terminalia chebula myrobalan ه ل ي لج 4. Jerangau Sweet flag Acorus calamus و ج Kayu raja, tengguli Pudding pipe Cassia fistula خ يار ش ن رب .5 Temu lawak, temu putih Zedoar Curcuma zedoaria جدوار .6 Kelembak Rhubarb Rheum راون د .7 Majakani, manjakani Gall oak Quercus lusitanica ع فص .8 Terung meranti, 9. Fox grape Solanum nigrum Terung ranti ع نب ال ث ع لب Rembega Milkweeds Calotropis ع شر .10 Tarum True indigo Indigofera tinctoria ن يل .11 Baru Cina Mugwort Artemisia vulgaris ب رجن ا سف .12 Rumput halia hitam Nut grass Cyperus rotundus س عد .13 Inggu Ferula Ferula assafoetida أجن دان .14 Mambu Margosa Melia azadirachta أزان درخ ت .15 Kecubung Metel Datura metel جوز ماث ل .16 Daun semun, paku Asplenium 17. Bird’s nest fern langsuir scolopendrium س قول وق ندري ون Jayanti Sesban Sesbania sesban س يس بان .18 Tali putri Dodder Cuscuta ك شوث .19 Buah tanglung Bladder cherry Physalis alkekengi كاك نج .20 21. Limau susu Citron Citrus medica أترج

Selain masalah ketiadaan kamus Arab-Melayu dan Inggeris-Melayu yang lengkap berkaitan tumbuh-tumbuhan, pengkaji juga menghadapi masalah apabila mendapati terdapat beberapa kesilapan dalam kamus Arab-Melayu dan Inggeris-Melayu yang ada di pasaran sekarang ini dalam memberi padanan dalam bahasa Melayu terhadap beberapa nama tumbuhan dalam bahasa Arab dan juga bahasa Inggeris. Jadual 9 yang berikut menunjukkan kamus-kamus yang terlibat dan kesilapan-kesilapan yang telah dilakukan.

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

155

Jadual 9: Kesilapan padanan bagi nama tumbuhan perubatan dalam kamus Arab-Melayu dan Inggeris Melayu.

Bil Kamus Perkataan Kesilapan Pembetulan Sejenis teratai Bidara kristi ن بق Daun bawang kucai1 Bawang perai ك راث Selada air, watercress Salad roket, arugula ج رج ري Lobak Lobak radish2 ف جل Al-Miftah Kamus 1. Moden Arab- 3 Sejenis lobak putih Lobak turnip س لجم Melayu-Inggeris Pokok lengkuas, Rumput halia hitam, nut galingale grass عدس Kayu manis Kayu raja, tengguli خ يار ش ن رب Sejenis tanaman labu Tembikai liar ح نظل Jintan manis Jintan putih ال كمون Gandum Barli ال ش ع ري Buah jambu Kuins ال س ف رجل -Kamus Besar Arab 2. Habbatus sawdak, jintan Melayu Dewan Sejenis rumput hitam ح بة ال ربكة Lobak, lobak putih Lobak radish ال فجل Lada hitam atau biji Selada sawi احل رف Horse-radish Sejenis lobak Kelor, gemunggal Turnip Turnip, lobak putih Lobak turnip Kamus Inggeris- 3. Melayu Dewan Radish Lobak Lobak radish Leek Daun bawang kucai Bawang perai

RUMUSAN DAN CADANGAN

Berdasarkan kajian perpustakaan yang dilakukan, didapati bahawa kamus atau ensiklopedia yang lengkap berkaitan tumbuh-tumbuhan perubatan daripada bahasa Arab atau Inggeris ke dalam bahasa Melayu masih belum diterbitkan.

1 Bawang kucai merujuk kepada bawang perai Cina. Oleh itu, padanan “leek” dalam bahasa Inggeris dan “karrath” dalam bahasa Arab kepada “bawang kucai” adalah kurang tepat. 2 Lobak radish terbahagi kepada dua jenis, iaitu radish merah (berbentuk bulat) dan radish putih (berbentuk memanjang). Dalam konteks di Malaysia, lobak putih merujuk kepada radish putih. 3 Lobak turnip terbahagi kepada tiga jenis, iaitu turnip merah, turnip putih, dan turnip hitam.

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

156

Kaedah penterjemahan nama-nama tumbuhan daripada bahasa asing ke dalam bahasa Melayu perlu diseragamkan bagi mengelak kecelaruan dalam penamaan tumbuh-tumbuhan yang masih belum terdapat dalam bahasa Melayu. Penyeragaman semula nama-nama tumbuhan dalam bahasa Melayu perlu dilakukan bagi mengelak kesilapan dalam terjemahan dan kekeliruan kepada para pengguna dan pengkaji tumbuh-tumbuhan. Usaha yang bersungguh-sungguh dan berterusan perlu dilakukan oleh pihak-pihak yang berwajib untuk memasukkan sebanyak mungkin maklumat yang berkaitan tumbuh-tumbuhan perubatan dalam Internet, khususnya dalam laman-laman web yang berbentuk rujukan seperti wikipedia.com. Usaha seperti ini patut diberi galakan yang sewajarnya oleh pihak-pihak yang berwajib.

RUJUKAN

Adwar Ghalib (1988). Al-Mawsu‘ah Fi ‘Ulum al-Tabi‘iyyah. Beirut: Dar al-Masyriq.

Dewan Bahasa dan Pustaka (1992). Kamus Inggeris – Melayu Dewan. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka.

Dewan Bahasa dan Pustaka (2006). Kamus Besar Arab – Melayu Dewan. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka.

Al-Dimyatiy, Mahmud Mustafa (1966). Mu‘jam Asma’ al-Nabatat. Kaherah: Al-Dar al- Misriyyah.

Ibn Sina, Abu ‘Ali al-Husayn bin ‘Ali (1994). Al-Qanun Fi al-Tibb. Ed. Sa‘id al-Lahham. Kaherah: Dar al-Fikr.

Mohd. Khairi Zainuddin, Mohd. Nazri Zainuddin & Mohd. Fuad Mohd. Isa (2007). Al-Miftah Kamus Moden Arab-Melayu-Inggeris. Kuala Lumpur: Al-Azhar Media.

John D. Gimlette (1971). A Dictionary of Malayan Medicine. New York: Oxford University Press.

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

157

PEMBENTUKAN ISTILAH NAHU GENERATIF BAHASA MELAYU

Radiah Yusoff Universiti Sains Malaysia (USM), Pulau Pinang [email protected]

Solakhiah Januri Universiti Sains Malaysia (USM), Pulau Pinang [email protected]

ABSTRAK

Kertas kerja ini menjelaskan cara pembentukan istilah khusus bidang, atau jargon, untuk nahu generatif yang terdapat di dalam Bab 1 hingga 3 tiga buah buku linguistik yang telah diterjemahkan, iaitu (i) peminjaman, (ii) pengafiksasian, dan (iii) pemajmukan. Selain itu, kertas ini menunjukkan bahawa afiks bahasa Inggeris dalam teks sumber (i) dikekalkan, (ii) diubah suai, atau (iii) digantikan dengan afiks bahasa Melayu di dalam teks sasaran. Di samping itu, kertas ini memperlihatkan sejauhmana pembentukan istilah tersebut mengikut sistem morfologi bahasa Melayu dan bahasa Inggeris.

Kata kunci: nahu generatif; cara pembentukan kata; morfologi; istilah

PENGENALAN

Kertas ini cuba menjelaskan pembentukan istilah khusus bidang, atau jargon, untuk nahu generatif yang terdapat di dalam Bab 1 hingga 3 teks sasaran (i) Morfologi Struktur Kata dalam Nahu Generatif [MSK] (Jensen (Penterjemah: Ajid Che Kob), 1995), (ii) Struktur Argumen [SA] (Grimshaw (Penterjemah: Zahrah Abd. Ghafur), 1995), dan (iii) Tatabahasa Transformasi [TT] (Radford (Penterjemah: Noor Ein Mohd Noor & Zaiton Ab. Rahman), 1994). Teks sumber untuk buku ini ialah (i) Morphology: Word Structure in Generative Grammar [WSG] (Jensen, 1990), (ii) Argument Structure [AG] (Grimshaw, 1991), dan (iii) Transformational Grammar: A First Course [TG] (Radford, 1988). Istilah ini diambil daripada (i) tajuk, (ii) subtajuk, (ii) ungkapan yang (a) berfon tebal atau sendeng atau (b) ungkapan dalam Bab 1 hingga 3 yang disenaraikan dalam halaman indeks, dan ungkapan daripada Bab 1 hingga 3 yang tersenarai di dalam kamus dan glosari linguistik talian dan bercetak. Istilah ini dianalisis bagi melihat cara, atau proses, pembentukannya, khususnya yang melibatkan (i) peminjaman (transliterasi dan pinjaman semantik), (ii) pengafiksasian (penderivasian dan penginfleksian), dan (iii) pemajmukan. Selain itu, istilah itu dianalisis bagi melihat sama ada afiks bahasa Inggeris dalam teks sumber (i) dikekalkan, (ii) diubah suai, atau (iii) digantikan dengan afiks bahasa Melayu di dalam teks sasaran. Di samping itu, istilah itu dianalisis bagi melihat sejauhmana pembentukan istilah tersebut mengikut ciri atau acuan morfologi bahasa Melayu dan bahasa Inggeris.

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

158

PEMBENTUKAN KATA

Terdapat beberapa cara pembentukan istilah ditemui di dalam data. Antaranya ialah (i) pengafiksasian, (ii) pemajmukan, dan (iii) peminjaman (Carstairs-McCarthy, 2002; Lieber, 2009; Rowe dan Levine, 2009).

Pengafiksasian

Pengafiksasian merujuk proses pembentukan istilah yang menggunakan afiks yang dilekatkan kepada kata akar atau kata dasar (SIL International, 2004). Antara contoh yang ditemui ialah (i) ‘penyongsangan’ (TT: 41) [<> ‘inversion’ (TG: 56)], (ii) ‘terbitan’ (MSK: 6) [<> ‘derivation’ (WSG: 5)], dan ‘penerang’ (SA: 117) [<> ‘modifiers’ (AS: 91)]. Sirkumfiks ‘peN-an’ dilekatkan kepada kata akar ‘songsang’; sufiks ‘-an’ kepada kata akar ‘terbit’, dan prefiks ‘peN-’ kepada kata akar ‘terang’. Untuk menentukan golongan kata bagi kata akar ‘songsang’, pembentang tidak bergantung kepada kamus semata-mata; sebaliknya pembentang menggunakan ujian sintaksis tertentu. Ujian sintaksis lebih sesuai digunakan bagi kata yang boleh dimasukkan ke dalam dua golongan kata atau lebih. Ini kerana jika menggunakan kamus, contohnya yang disediakan oleh Pusat Rujukan Persuratan Melayu (Dewan Bahasa dan Pustaka, 2008-2016), kata ‘songsang’ digolongkan sebagai kata adverba; lihat pautan khusus http://prpm.dbp.gov.my/Search.aspx?k=SONGSANG. ujian penyebaran kata bantu aspek digunakan, dengan menghadirkan kata bantu aspek ‘telah’ sebelum kata kerja. Dan kewujudan kata bantu aspek ‘telah’ sebelum kata kerja ‘songsang’ boleh ditemui dalam data sebenar “Katanya, tanggapan ini salah jadi jika seseorang itu kurang fahaman, maka secara tidak langsung akidah pihak berkenaan telah songsang dari landasan agama yang sebenar” (sumber data: http://www.sinarharian.com.my/mobile/jualan-air-jampi-kian-dapat-sambutan-1.134995). Untuk menentukan golongan kata bagi kata akar ‘terang’ pula, ujian penyebaran kata penguat digunakan, dengan menghadirkan kata penguat ‘sangat’ sebelum kata adjektif. Dan kewujudan kata penguat ‘sangat’ sebelum kata ‘adjektif’ boleh ditemui dalam “Menurut Rozaini, beberapa minggu sebelum dan selepas pertentangan berlaku, Musytari akan kelihatan sangat terang” (sumber data: http://www.kosmo.com.my/kosmo/content.asp?y=2008&dt=0708&pub=Kosmo&sec=Rencana_ Utama&pg=ru_01.htm). Representasi rajah pohon untuk struktur dalam tiga perkataan ini boleh dilihat dalam Rajah 1. Dan rajah pohon ini menggunakan kaedah representasi yang diberikan oleh O’Grady dan de Guzman (2000). Rujuk juga Radford (1988: 56-105) untuk ujian sintaksis penyebaran dan ujian sintaksis lain bagi menentukan golongan kata sesuatu istilah atau perkataan.

RAJAH 1. Rajah Pohon Afiksasi

N N N

AF(N) K K AF(N) AF(N) ADJ

peN-an songsang terbit -an peN- terang (akar) (akar) (akar)

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

159

Dalam membincarakan pengakfiksasian perlu diketengahkan penderivasian dan penginfleksian perkataan. Penderivasian lazimya menghasilkan perkataan yang berbeza golongan katanya daripada kata akar atau dasar apabila afiks dilekatkan. Contohnya, ‘kecekapan’ (TT: 21) [‘competence’ (TG: 17)] mempunyai kata akar ‘cekap’ yang dikelaskan dalam golongkan kata adjektif, dan selepas ‘cekap’ dilekatkan dengan afiks ‘ke-an’, golongan kata perkataan berafiks ini menjadi kata nama. Lihat Rajah 2 untuk penderivasian perkataan. Penginfleksian pula lazimnya menghasilkan perkataan yang mengekalkan golongan kata yang sama dengan kata akar atau dasar apabila afiks dilekatkan. Contohnya, ‘namaan’ (SA: 62) [‘nominals’ (AS: 49)] mempunyai kata akar ‘nama’ dari golongan kata nama, dan selepas ‘nama’ dilekatkan dengan afiks ‘-an’, golongan kata perkataan berafiks ini masih kekal kata nama. Lihat Rajah 2 untuk penginfleksian perkataan.

RAJAH 2: Penderivasian & Penginfleksian

N N

AF (N) ADJ N AF (N)

ke-an cekap nama -an

Pemajmukan

Pemajmukan merujuk kepada gabungan dua atau lebih perkataan yang sememangnya sedia ada dalam leksikon, dan golongan kata untuk kata majmuk ini ditentukan oleh perkataan yang menjadi kepada kepada keseluruhan perkataan (O’Grady & de Guzman, 2009: 136-137). Antara contoh yang ditemui ialah (i) ‘teori kemenonjolan’ (SA: 18) [<> ‘prominence theory’ (AS: 15)], (ii) ‘syarat tempat lain’ (MSK: 31) [‘elsewhere condition’ (WSG: 29)], dan (iii) ‘kategori aras kata’ (TT: 79) [<> ‘word-level category’ (TG: 63)]. Dapat dilihat bahawa kepala kata majmuk menentukan golongan kata untuk setiap perkataan. Maka golongan kata (i) kata ‘teori kemenonjolan’, ialah kata nama kerana golongan kata kepalanya, iaitu ‘teori’, ialah kata nama (ii) ‘syarat tempat lain’ juga kata nama kerana golongan kata kepalanya, iaitu ‘syarat’, ialah kata nama, dan (iii) ‘kategori aras kata’ ialah kata nama juga kerana kepalanya, iaitu ‘kategori’, ialah kata nama. Representasi rajah pohon untuk perkataan majmuk ini boleh dilihat dalam Rajah 3.

RAJAH 3: Rajah Pohon Pemajmukan

N N N

N N N N

N N N ADJ N N

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

160

teori kemenonjolan syarat tempat lain kategori aras kata (kepala) (kepala) (kepala)

Untuk kata kerja berafiks, seperti ‘teori kemenonjolan’, struktur binaannya boleh diperhalusikan lagi. ‘Kemenonjolan’ mempunyai dua afiks, iaitu (i) sirkumfiks ‘ke-an’ dan (ii) prefiks ‘meN-‘. Dalam kata majmuk ‘teori kemenonjolan’ ini, dapat dilihat bahawa, selain daripada pemajmukan, afiksasi juga digunakan untuk menghasilkan perkataan ini. Lihat Rajah 4. Selain itu, peminjaman juga digunakan untuk kata majmuk ini, dan ini berlaku pada kepalanya, iaitu ‘teori’. Cara pembentukan kata ini dijelaskan dalam bahagian ‘Peminjaman’.

RAJAH 4: Rajah Pohon Pemajmukan Berafiks

N N

AF(N) K

AF (K) K

teori ke-an meN- tonjol (kepala)

Peminjaman

Peminjaman merujuk kepada (i) pengambilan perkataan daripada bahasa sumber (i) tanpa melakukan sebarang perubahan atau (ii) diubahsuai mengikut sistem ejaan atau morfologi bahasa sasaran seperti bahasa Melayu (Rowe & Levine, 2009: 96-97). Rujuk juga perbincangan Tan Siew Imm (2009) dan Winter-Froemel (2008) tentang peminjaman, khususnya apabila mereka menyentuh usulan Haugen (1950 dalam Tan, 2009; Winter-Froemel, 2008). Menurut Jamet (2009:3), “The practice of borrowing is also known as using “loanwords”. Interestingly, a slight semantic difference can be noted between the two terms: “borrowing” refers to the process, whereas “loan-word” refers to the result, i.e. the linguistic material which has been borrowed from a foreign language”. Antara contoh yang ditemui untuk peminjaman yang melibatkan perubahan sistem ejaan dan bunyi daripada bahasa sumber kepada bahasa sasaran ialah (i) leksikon (MSK: 1) [<> ‘lexicon’ (WSG: 1)], (ii) ‘intuisi’ (TT: 63) [<> ‘intuition’ (TG: 50)], dan (iii) ‘kausatif’ (SA: 1) [<> ‘causatives’ (AS: 1)] Untuk menghasilkan ‘leksikon’, huruf ‘x’ digantikan dengan ‘ks’ kerana bunyi akhir dalam suka kata ‘lexicon’ ialah [k] dan bunyi pertama dalam suku kata kedua ialah [s]. Bunyi [k] diwakili oleh huruf ‘k’, dan bunyi [s] diwakili oleh huruf ‘s’ dalam bahasa Melayu.. Selain itu, huruf ‘c’ dalam suku kata ketiga ‘lexicon’ digantikan dengan huruf ‘k’ kerana bunyi pertama dalam suku kata ini ialah [k], dan, seperti yang dinyatakan sebelum ini, [k] diwakili oleh huruf ‘k’ dalam bahasa Melayu. Untuk menghasilkan ‘intuisi’, rantaian huruf ‘tion’ yang digantikan dengan rantaian huruf ‘si’. Dan penggantian ‘tion’ dengan ‘si’ ini banyak berlaku dalam istilah yang tersedia

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

161

dalam Pusat Rujukan Persuratan Melayu. Lihat Jadual 1 untuk perbandingan perkataan yang diakhiri dengan ‘tion <> si’.

Jadual 1: Perkataan dengan ‘tion <> si’

Bil Bahasa Inggeris Bahasa Melayu Alamat Khusus PRPM 1 implication implikasi http://prpm.dbp.gov.my/Search.aspx?k=implication 2 composition komposisi http://prpm.dbp.gov.my/Search.aspx?k=composition 3 globalization globalisasi http://prpm.dbp.gov.my/Search.aspx?k=globalization

Untuk ‘kausatif’, huruf ‘c’ dalam perkataan bahasa sumber ditukar dengan huruf ‘k’ seperti yang berlaku untuk perkataan ‘leksion’, dan bunyi [v] yang diwakili oleh ‘ve’ dalam perkataan bahasa sumber digantikan dengan [f] yang diwakili oleh huruf ‘f’ dalam bahasa sasaran. Kedua-dua [f] dan [v] ialah bunyi frikatif labiodental; yang berbeza ialah [f] tak bersuara dan [v] bersuara. Rajah 2 yang diambil daripada International Phonetic Association (2015) menunjukkan penggolongan [f] dan [v] dari aspek daerah dan cara sebutan. Akhir sekali. penanda jamak yang terdapat dalam istilah bahasa sumber digugurkan dan tidak direpresentasi dalam istilah bahasa sasaran. Jika penanda jamak ini wujud, berkemungkinan ‘kausatif’ akan melalui pengandaan penuh sehingga menghasilkan ‘kausatif-kausatif’.

Rajah 2: Frikatif Labiodental Bersuara dan Tak Bersuara

Peminjaman yang diperlihatkan oleh (i) ‘leksikon’, (ii) ‘intuisi’, dan (iii) ‘kausatif’ boleh dikatakan sebagai peminjaman transliterasi; ini kerana huruf yang digunakan untuk mengeja perkataan bahasa sumber digantikan dengan huruf yang sepadan dalam bahasa sasaran dengan mengambil kira pengaruh sistem bunyi bahasa sasaran. Untuk kata pinjaman majmuk seperti ‘struktur argumen’ (SA: 1) [<> ‘argument structure’ (AS: 1)], selain daripada mengambil kira sistem bunyi dan ejaan, sistem morfologi bahasa sasaran juga perlu diberi perhatian. Dalam bahasa Melayu, lazimnya kepala mendahului penerang, maka dengan sebab itulah, ‘struktur’ mendahului ‘argumen’. Ini boleh dibandingkan dengan (i) ‘struktur semantik leksikal’ (SA: 1) [<> ‘lexical semantic structure’ [AS: 1], (ii) ‘struktur kata’ (MSK: 1) (<> ‘word structure’ (WSG: 1), dan (iii) ‘struktur konstituen berkategori’ (TT: 66) [<> ‘categorial constituent structure’ (TG: 53)]. Ketiga-tiga kata majmuk pinjaman ini mempunyai kepala di awal perkataan, iaitu ‘struktur’. Selain itu dapat dilihat bahawa terdapat juga peminjaman melalui penterjemahan dengan mencari padanan perkataan bahasa Melayu dan mengikut struktur morfologi bahasa Melayu. Contohnya, (i) ‘bentuk kata’ (MSK: 1) terhasil dengan menterjemah perkataan yang membentuk istilah ‘word form’ (WSG: 1): ‘word → kata’ dan ‘form → bentuk’. Selepas menterjemah,

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

162

aturan perkataan perlu diambil kira, iaitu kepala perlu mendahului penerangnya agar menjadi ‘bentuk kata’. Contoh lain boleh dilihat dalam (i) ‘peranti pemerolehan bahasa’ (TT: 44) [<> ‘language acquisition device’ (TG: 35)] dan (ii) ‘namaan peristiwa’ (SA: 6) [<> ‘event nominal’ (AS: 3)]

Rajah 3: Penterjemahan Perkataan dan Pertukaran Kedudukan Kepala dan Penerang

word form language acquisition device namaan peristiwa

language acquisition

word form language acquisition device event nominal

kata bentuk bahasa pemerolehan peranti peristiwa namaan

bentuk kata peranti pemerolehan bahasa namaan peristiwa

pemerolehan bahasa

bentuk kata peranti pemerolehan bahasa namaan peristiwa

Untuk peminjaman, ditemui juga kehadiran afiks bahasa sumber yang diubah suai ejaannya bagi memenuhi sistem ejaan dan sebutan bahasa Melayu, contohnya (i) ‘morphologization’ (WSG: 10)  ‘morfologisasi’ (MSK: 11): (a) ‘-ize’ daripada bahasa Latin/Yunani  ‘-isa’ dan (b) ‘-tion’ daripada bahasa Anglo-Saxon  ‘si’ (Cheney Public School, 2013), (ii) ‘implicational’ (WSG: 4)  ‘implikasional’ (MSK: 5): (a) ‘-tion’ daripada bahasa Anglo-Saxon  ‘si’daripada bahasa Anglo-Saxon dan (b) ‘-al’ daripada bahasa Latin  ‘-al’yang dikekalkan ejaan bahasa sumbernya (Cheney Public School, 2013), (iii) ‘lexical’ (AS: 1)  ‘leksikal (SA: 1): ‘-ical’  ‘-ikal’ (Preefixsuffix.com, 2004-2016), dan (iv) ‘thematic’ (AS: 5)  tematik (SA: 6): ‘ic’ daripada bahasa Latin/Yunani  ‘-ik’ (Cheney Public School, 2013). Dalam hal ‘kekreatifan’ pula, pembentukan hibrid (Algeo, 2010: 249) berlaku kerana afiks bahasa Melayu, iaitu ‘ke-an’, dilekatkan kepada perkataan yang berasal daripada bahasa sumber, iaitu ‘creative’ yang dipinjamtransliterasikan menjadi ‘kreatif’. Selain itu, peminjaman memperlihatkan bahawa berlakunya peminjaman tak langsung daripada bahasa X melalui bahasa Inggeris. Contohnya, ‘implikasional’ (MSK: 4) dipinjam daripada ‘implicational’ (WSG: 5). Merriam-Webster, Incorporated (2015) mencatat bahawa perkataan ‘implicational’ dibentuk semasa zaman bahasa Inggeris Pertengahan dengan meminjam perkataan ‘implicatus’ daripada bahasa Latin Pertengahan: “Middle English, to convey by implication, from Medieval Latin implicatus”; kemudiannya perkataan ini diberi afiks bahasa Anglo-Saxon ‘-tion’ dan bahasa Latin ‘-al’ (Cheney Public School, 2013), dan aliran bahasa untuk peminjaman ‘implikasional’ ini boleh direpresentasikan seperti dalam Rajah 4.

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

163

Rajah 4: Aliran Bahasa untuk Peminjaman

langsung

bahasa X  bahasa Inggeris  bahasa Melayu

tak langsung

KESIMPULAN

Kertas ini memperlihatkan tiga cara pembentukan kata untuk istilah dalam teks nahu generatif bahasa Melayu: pengafiksasian, pemajmukan, dan peminjaman. Untuk pengafiksasian, afiks bahasa Melayu dan afiks pinjaman yang dikekalkan bentuk asalnya dan yang diubah suai bentuknya agar menepati sistem morfogi bahasa Melayu digunakan untuk membentuk istilah. Untuk pemajmukan, aturan kata istilah yang terhasil melalui peminjaman diubah suai agar menepati sistem sintaksis dan morfologi bahasa Melayu.

Penghargaan: Kajian ini dibiayai oleh Geran Penyelidikan Jangkapendek USM 304/PHUMANITI/6313100

RUJUKAN

Algeo, J. (2010). The Origins and Development of The English Language (6th edition). Based on the original work of Thomas Pyles. Boston: Wadsworth, Cengage Learning.

Carstairs-McCarthy, A. (2002). An Introduction to English. Morphology: Words and Their Structure. Edinburg: Edinburgh University Press.

Cheney Public School. (2013). Prefix-Suffix-Root List by Grade Level 2012-2013. Revised June 5, 2013 http://www.cheneysd.org/cms/lib04/wa01000473/centricity/domain/61/ela/prefix_suffix_ root_list_chart_r1.pdf. Akses: 5 Ogos 2016.

Dewan Bahasa dan Pustaka. 2008-2016. Pusat Rujukan Persuratan Melayu. http://prpm.dbp.gov.my/.

Grimshaw, J. (1991). Argument Structure. Cambridge/London: The MIT Press.

Grimshaw, J. (1995). Struktur Argumen (Penterjemah: Zahrah Abd. Ghafur). Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pusaka & Kementerian Pendidikan Malaysia.

International Phonetic Association. (2015). IPA: pulmonic consonants https://www.internationalphoneticassociation.org/content/ipa-pulmonic-consonants &

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

164

https://www.internationalphoneticassociation.org/content/full-ipa-chart. Akses: 5 Ogos 2016. Jamet, D. (2009). Foreword. Lexis - E-Journal in English Lexicology, 3, 3-4. http://lexis.univ- lyon3.fr/IMG/pdf/Lexis_3_Foreword.pdf. Akses: 5 Ogos 2016.

Jensen, J.T. (1990). Morphology: Word Structure in Generative Grammar. Amsterdam/Philadephia: John Benjamis Puhlishing Company.

Jensen, J.T. (1995). Morfologi Struktur Kata dalam Nahu Generatif (Penterjemah: Ajid Che Kob). Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pusaka & Kementerian Pendidikan Malaysia.

Lieber, R. (2009). Introducing Morphology. Cambridge: Cambridge University Press.

Merriam-Webster, Incorporated. (2015). Implicate. http://www.merriam- webster.com/dictionary/implicate. Akses: 5 Ogos 2016.

O’Grady. W & de Guzman, V. (2000). Morphology: the analysis of word structure. Dalam W. O’Grady & J. Archibald (Ed), Contemporary Linguistic Analysis: An Introduction (4th edition) (ms. 121-166), Toronto: Addison Wesley Longman.

Prefixsuffix.com. (2004-2016). English Language Roots Quick Chart. http://www.prefixsuffix.com/rootchart.php. Akses: 5 Ogos 2016.

Radford, A. (1988). Transformational Grammar: A First Course. Cambridge: Cambridge University Press.

Radford, A. (1994). Tatabahasa Transformasi (Penterjemah: Noor Ein Mohd Noor & Zaiton Ab. Rahman). Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pusaka & Kementerian Pendidikan Malaysia.

Rowe, B.M. & Levine, D.P. (2009). A Concise Introduction to Linguistics. (2nd ed.). Boston: Pearson.

SIL International. 2004. What is affixation? http://www- 01.sil.org/linguistics/glossaryoflinguisticterms/whatisaffixation.htm. Kemas kini: 18 September 1998. Akses: 5 Ogos 2016.

Tan Siew Imm. (2009). Lexical Borrowing in Malaysian English: Influences of Malay. Lexis - E-Journal in English Lexicology, 3, 11-62. http://lexis.univ- lyon3.fr/IMG/pdf/Lexis_3_Imm.pdf. Akses: 5 Ogos 2016.

Winter-Froeme, E. (2008). Studying Loanwords and Loanword Integration: Two Criteria ff Conformity. Newcastle Working Papers in Linguistics. 14, 156-176. http://www.ncl.ac.uk/linguistics/assets/documents/11.Esme_Winter-Froemel-FT.pdf. Akses: 5 Ogos 2016.

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

165

ANALISIS STILISTIK DALAM PENTERJEMAHAN SULA DARIPADA BAHASA INGGERIS KEPADA BAHASA MELAYU

Nor Idatul Akmar Zulkipli Universiti Sains (USM), Pulau Pinang [email protected]

Wan Rose Eliza Abdul Rahman Universiti Sains Malaysia (USM), Pulau Pinang [email protected]

ABSTRAK

Stilistik ialah kajian stail yang melibatkan bentuk atau bahasa dan isi kesusasteraan yang meliputi teknik pemakaian bahasa dalam penulisan serta teknik yang mengkaji bahasa penulisan kesusasteraan bagi memperoleh pemahaman sebenar tentang sesebuah teks kesusasteraan. Menerusi stail atau gaya, seseorang pengarang dapat mengekspresikan idea atau buah fikirannya secara berkesan. Dengan kata lain, stail atau gaya ialah perlambangan diri penulis. Dari sudut penterjemahan, gaya turut menjadi aspek penting yang perlu diambil kira oleh penterjemah demi mengekalkan idea asal penulis dan emosi yang terkandung dalam teks. Oleh itu, kertas kerja ini akan menelusuri usaha penterjemahan novel Sula daripada bahasa Inggeris ke bahasa Melayu dengan memanfaatkan pendekatan dinamik Nida (1964) yang berorientasikan sasaran. Kertas ini juga turut membincangkan analisis stilistik novel berpandukan model stilistik oleh Leech dan Short (2007) namun terhad kepada kategori leksikal (kata dialek) dan bahasa figuratif (alusi) sahaja. Analisis stilistik ini dilihat dapat memberikan wawasan kepada penterjemah dalam menangani konflik yang mungkin timbul terutamanya yang berkaitan dengan gaya penulis semasa proses terjemahan.

Kata kunci: penterjemahan; stilistik; pendekatan dinamik

PENGENALAN

Aspek stilistik atau gaya merupakan elemen penting dalam usaha menyiapkan sesuatu terjemahan terutamanya teks yang melibatkan karya kesusasteraan. Gaya seperti yang ditekankan oleh Boase-Beier merupakan pusat kepada segala terjemahan, bagi semua jenis teks, terutamanya teks kesusasteraan kerana sebahagian besar penterjemahan teks jenis ini ialah terjemahan gaya (2011:81). Menurut beliau, “literary translation can be seen as the translation of style because it is the style of a text which allows the text to function as literature.” (2010:114). Selain Boase-Beier, sarjana lain iaitu Gutt turut menekankan tentang pemeliharaan gaya teks sumber dalam teks terjemahan dengan mengatakan “this wider, stylistic dimension of communication is, of course, of special interest to literary studies, and so it is not surprising that theorists concerned with literary translation have paid considerable attention to the preservation of the stylistic properties of texts” (1991: 123). Demi mencapai tujuan itu, sudah pastinya penterjemah perlu mengambil kira tentang gaya kepengarangan penulis terutamanya bagi

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

166

menghasilkan semula naskah kesusasteraan agar terjemahan itu kelak adalah sama seperti yang ditenunkan oleh penulis dalam karya asalnya.

KEPENTINGAN ANALISTIK DALAM PENTERJEMAHAN

Novel Sula ini ialah garapan pelbagai teknik penceritaan dan gaya bahasa; oleh itu, hal ini banyak memberikan kesan terhadap pemahaman kandungan teks dan proses terjemahan. Analisis terhadap unsur stilistik yang wujud dalam novel penting kerana perkara ini membantu penterjemah untuk:

(a) Memahami makna ayat sama ada tersurat atau tersirat

Dalam melakukan terjemahan, penterjemah perlu berwaspada mentafsir makna sama ada makna yang diungkapkan dalam teks sumber mengandungi mesej tersurat ataupun tersirat. Kecuaian penterjemah bukan sahaja mampu memesongkan makna dan ‘mengganggu’ plot novel malah sedikit sebanyak turut menjejaskan unsur stilistiknya.

Contoh 1 Teks sumber : Blasted and permanently astonished by the events of 1917, he had returned to Medallion… (hal. 7) Terjemahan : Masih dihantui dan trauma dengan malapetaka Perang Dunia I pada 1917, dia pulang ke Medallion… (hal. 44)

Dalam Contoh 1, ungkapan “blasted and permanently astonished” sebenarnya merujuk kepada keadaan diri Shadrack, seorang perajurit veteran yang mengalami renjatan jiwa (shell shock) atau dalam istilah perubatannya post traumatic stress disorder (Karen, 2013: 56) akibat pengalaman ngeri perang yang ditempuhinya. Huraian rinci tentang watak Shadrack diulas oleh Trevor Dodman (2015) dalam bukunya Shell Shock, Memory, and the Novel in the Wake of World War I. Seperti yang diulaskan beliau tentang karakter Shadrack, “During his first engagement with the enemy, in 1917, he witnessed “the face of a soldier ran on, with energy and grace, ignoring altogether the drip and slide of brain tissue down its back” (8). This scene of horror leaves him “blasted and permanently astonished” (7), and while these are the only combat experiences of Shadrack’s that the narrative exposes, they might easily account for the shell shock he suffers in the aftermath. (2015:111) Menerusi huraian di atas, dapat dilihat bahawa ungkapan tersebut mendukung makna tersirat ekoran wujudnya maklumat implisit disisipkan iaitu blasted and permanently astonished yang hakikatnya merujuk kepada shell shock atau post traumatic stress disorder (PTSD), manakala frasa events of 1917 pula sebenarnya merujuk kepada peristiwa Perang Dunia I dan bukan sekadar ‘peristiwa’ semata-mata.

(b) Menyampaikan mesej setepat yang mungkin

Tujuan utama penterjemah adalah menyampaikan mesej setepat yang mungkin. Namun ada kalanya, penterjemah perlu berdepan dengan situasi taksa iaitu timbulnya kekeliruan atau keraguan pada ayat sumber. Kecuaian penterjemah untuk mengenal pasti unsur taksa pastinya menjejaskan makna dalam teks terjemahan. Darwis Harahap (1994:41) menyatakan taksa ialah

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

167

ayat yang tidak pasti maknanya.

Contoh 2

Teks sumber : Shadrack had found himself, in December 1917, running with his comrades across a field in France. (hal. 7) Terjemahan : Shadrack mendapati dirinya dirinya kembali pada zaman itu, Disember 1917, sedang bertempur bersama rakan seperjuangan yang lain dalam perang di Perancis. (hal. 44)

Dalam Contoh 2, ayat bergaris pada teks sumber merupakan situasi taksa struktural yang wujud dalam novel ini. Pada mulanya, penterjemah beranggapan bahawa frasa across a field cuma memiliki makna rujukan semata-mata iaitu merentasi padang atau kawasan lapang. Setelah membuat beberapa kajian, penterjemah mendapati bahawa frasa bergaris itu sebenarnya merujuk kepada medan perang yang disertai oleh Shadrack pada waktu dirinya menjadi perajurit dalam Perang Dunia I. (Full Glossary for Sula, 1997)

Gaya kepengarangan merupakan antara ciri penting dalam stilistik. Hal ini kerana pemilihan bentuk bahasa tertentu dapat mengungkapkan gagasan penulis. Gaya ini pastiya bertujuan untuk menghidupkan jalan cerita dan seterusnya meninggalkan kesan yang mendalam kepada pembaca kerana dapat melancarkan cerita.

Contoh 3

Teks sumber : In that somber house that held four Virgin Marys, where death sighed in every corner and candles sputtered, the gardenia smell and canary-yellow dress emphasized the funeral atmosphere surrounding them. (hal. 25) Terjemahan : Dipayungi empat patung Perawan Suci Mariam, desir kematian merintih di segenap pelosok rumah suram itu. Gerutupan lilin, haruman semerbak bunga cina dan gaun berwarna kuning kenari mengesankan lagi suasana yang menyelubungi pengebumian itu. (hal. 73)

Naratif ialah gaya bahasa penceritaan dalam novel. Pengarang menggunakan gaya bahasa naratif untuk memerihal segala apa yang dialami oleh wataknya. Dalam babak ini, Morrison menggunakan teknik naratif dengan menceritakan secara rinci situasi tatkala nenek Helene meninggal dunia. Di samping itu, Morisson turut menyelitkan unsur personifikasi seperti where death sighed in every corner. Teknik naratif ini mencerminkan kebijaksanaan penulis menyelitkan bait-bait melankolik bagi menimbulkan suasana hiba kematian.

Contoh 4

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

168

Teks sumber : “with no gesture whatsoever, she rippled with sex” (hal. 42)

“she would fuck practically anything, but sleeping with someone…” (hal. 43). Terjemahan : …berkendak…

Selain itu, penterjemah juga perlu teliti ketika memilih padanan agar ia paling tepat mengungkapkan konsep dan sesuai pada situasi sosialnya. Contohnya, pada halaman 42-44, penulis memerihalkan secara terperinci tentang kejalangan watak Hannah, anak sulung Eva iaitu ibu kepada Sula. Terdapat beberapa ungkapan yang dianggap tabu dalam budaya pembaca sasaran digunakan oleh penulis seperti yang dikemukakan dalam Contoh 5 di atas. Dalam budaya Melayu, terdapat beberapa perkataan yang berasosiasi dengan perkataan bergaris di atas antaranya ialah ‘berasmara’, ‘bercumbu-cumbuan’,‘berzina’ dan ‘berkendak’. Namun setiap satu perkataan di atas mendukung nilai komunikasi yang berbeza. Jika dirujuk dalam Kamus Dewan, perkataan ‘berasmara’ membawa maksud berkasih-kasihan, bercinta-cinta dan bercumbuan- cumbuan manakala bercumbu-cumbuan pula ialah saling berbalas kata-kata manis, pujuk memujuk atau bercengkerama. Jelas sekali kedua-dua perkataan ini bukanlah padanan yang tepat untuk frasa bergaris di atas di samping tidak mendukung nilai komunikasi sebagaimana yang terkandung dalam teks sumber. Perkataan berzina pula, walaupun mendukung nilai komunikasi yang negatif, pada hemat penterjemah, tidak begitu sesuai untuk dijadikan padanan kerana perkataan ini bersifat formal dan standard. Sedangkan, Morrison dalam novelnya banyak menggunakan Black English yang dianggap tidak formal dan standard. Oleh demikian, penterjemah memilih ungkapan berkendak sebagai padanan untuk perkataan bergaris. Justifikasi penterjemah memilih padanan ini adalah kerana perkataan ini merupakan bahasa Melayu lazim digunakan oleh masyarakat Melayu sejak zaman nenek moyang, dianggap sebagai bahasa percakapan, bagi memerihalkan perbuatan zina. Bahkan, dalam masyarakat Melayu, perkataan ini amat berkolokasi dengan lelaki atau wanita jahat–digelar kendak iaitu teman zina atau teman sekedudukan, berperangai jalang dan buas, serta gemar melakukan maksiat. Kamus Besar Bahasa Melayu Utusan (2002: 854) memberikan takrifan berkendak sebagai sumbang kadim, sumbang pati, berzina, bermukah, berseronok-seronok, bersundal, bersuka-suka, main muda dan berpacar-pacaran. Huraian ini dilihat amat tepat sekali dengan watak Hannah yang berkendak hanya untuk bersuka-suka demi melepaskan nafsunya. Tidak dapat dinafikan bahawa perkataan ini mengandungi nilai komunikasi negatif, mampu membangkitkan emosi yang lebih mengesankan kepada pembaca–betapa murahnya harga diri, rasa benci, jijik, kotor kepada watak tersebut.

PEMILIHAN MODEL ANALISIS STILISTIK

Satu kerangka model stilistik telah dipilih sebagai pedoman memandangkan ruang lingkup stilistik adalah amat luas. Model yang dipilih ialah model yang dikemukakan oleh Leech dan Short (2007) yang terdiri daripada beberapa kategori iaitu [i] leksikal, [ii] gramatikal, [iii] bahasa figuratif, [iv] konteks dan [v] kohesi (2007: 61-64). Walau bagaimanapun, kertas kerja ini hanya menfokuskan dua kategori iaitu leksikal - kata dialek dan bahasa figuratif - alusi.

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

169

1. Kategori Leksikal

Secara umumnya, kategori leksikal menganalisis pemakaian diksi atau perkataan yang dipilih oleh pengarang dalam novelnya. Makna kata yang dipilih oleh pengarang adalah bagi mencapai tujuan tertentu. Oleh itu, diksinya mungkin berkonotasi, mengungkapkan gagasan atau idea atau membangkitkan asosiasi. Antara kategori leksikal penting ialah aspek umum seperti formal atau tidak formal, kata atau istilah tertentu, variasi bahasa seperti dialek atau loghat, ungkapan idiomatik, kata pinjaman, slanga dan sebagainya (Leech, 2007:61).

1.1 Kata Dialek

Dialek ialah variasi daripada sesuatu bahasa tertentu, disebabkan oleh wilayah geografi dan sosial, dituturkan oleh sekumpulan masyarakat sesuatu bahasa tersebut. Halliday (1968) menjeniskan bahasa berdasarkan dua aspek; pengguna dan penggunaan. Pengguna merujuk kepada penutur atau orang yang menggunakan bahasa tersebut manakala penggunaan merujuk kepada kesesuaian bahasa dalam situasi atau keadaan. Pendekatan yang cenderung kepada pengguna merujuk kepada daerah (dialek) manakala pendekatan yang berorientasikan sosial merujuk kepada laras (Nik Safiah, 2002:70).

Contoh 5

Teks sumber Teks terjemahan “Commont t’appelle?” (hal.32) “Commont t’appelle?” (Apa nama kamu?) (hal. 74) Vrai? (hal. 32) Vrai? (Betulkah?) (hal. 74) Oui (hal. 33) Oui (Ya) (hal. 75) Voir! Voir (hal. 33) Voir! Voir! (Selamat tinggal!) (hal. 76 )

Dalam contoh di atas, pengarang menggunakan dialek Kreole yang dituturkan oleh orang kulit hitam di New Orleans. Bagi menangani unsur dialek ini, penterjemah telah mengguna pakai prosedur prosedur pemindahan dengan mengekalkan dialek Kreole dalam teks sumber ke dalam teks terjemahan. Namun, penterjemah turut menyertakan terjemahan bahasa Melayu menerusi teknik penambahan yang diletakkan dalam kurungan. Teknik ini dipilih untuk memastikan kefahaman dan kelancaran teks oleh pembaca sasaran. Prosedur pemindahan diaplikasikan atas dua faktor iaitu (i) untuk mengekalkan gaya kepengarangan Toni Morrison yang sering menyelitkan pelbagai dialek Afrika dalam karyanya dan; (ii) dengan mengambil kira situasi watak Helene yang menafikan dia faham atau boleh bertutur dalam dialek Kreole. Ironinya, ketika Rochelle, ibunya, mula menyapa dan bertanyakan pelbagai soalan dalam dialek Kreole kepada cucunya, mula menterjemahkan ayat-ayat tersebut. Menerusi kajian bertajuk Black Community in Toni Morrison’s The Bluest Eye, Sula and Song of Solomon oleh Ingrid Ranstr m, beliau mengulas situasi ini dengan menyatakan, “Helene, whose name means light, or fair-skinned, is born to a Creole mother and is therefore a person of color with lighter skin… However, when visiting New Orleans, Helene denies knowing the Creole language, and thus denies her roots in a lower social order. (2010: 46-47)

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

170

Carmen Gillespie pula dalam bukunya Critical Companion to Toni Morrison: A Literary Reference to Her Life And Work menggambarkan watak Helene sebagai, “This shame and embarrassment of her heritage is also symbolized by Helene’s encounter with her mother, Rochelle Sabat, when Nel and Helene return to New Orleans after Cecile Sabat dies. Helene refuses to allow Nel to speak or learn Creole, her native language. Helene’s oppressive wish to shed her poor black roots leads to Nel’s ignorance of her own heritage and to the death of language (2007: 201).

Jelas sekali bahawa Helene berbohong kerana dia hakikatnya faham dan fasih bertutur dalam dialek tersebut. Namun, ekoran konflik diri yang dihadapinya, dia enggan mengakui asal- usulnya. Jika diperhalusi, dapat dilihat bahawa babak ini merupakan satu sarkanisme yang diimplisitkan oleh penulis dalam novelnya; menerusi watak seorang wanita; bahawa pada ketika itu, sudah wujud orang kulit hitam yang bergelut dengan konflik diri kerana beransur-ansur menyemai jati diri “orang kulit putih” serta lupa akan asal-usul dan keturunan. Oleh itu, penterjemah membuat keputusan ‘menyalin semua maklumat’ yang diimplisitkan oleh pengarang iaitu dengan cara mengekalkan dialek Kreole tersebut dalam teks terjemahan berserta dengan penambahan maklumat yang berkaitan. Penterjemah juga berpendapat sekiranya dialek ini dilesapkan, iaitu dengan terus diterjemahkan ke dalam bahasa Melayu, pastinya niat dan motif pengarang dalam teks sumber turut ‘lesap’.

2. Bahasa Figuratif

Leech (1981:10) mentakrifkan bahasa figuratif sebagai “a large set of rhetorical terms such as irony, hyperbole, metaphor, metonymy, litotes, simile, personification, oxymora, etc”. Bahasa figuratif umumnya berfungsi sebagai alat atau wahana untuk mempengaruhi pembaca menerusi manipulasi minda dengan pemilihan kata atau diksi tertentu yang dapat membangkitkan emosi si pembaca selain mampu menonjolkan identiti tersendiri penulis.

2.1 Alusi Wheeler berpendapat kewujudan alusi adalah signifikan dalam teks kesusasteraan kerana ia berfungsi untuk menerangkan maksud setiap teks di samping menunjukkan kaedah literari dan konvensi hasil karya pengarang (1979:5). Alusi yang digunakan oleh pengarang dalam novel Sula adalah jelas menerusi penggunaan nama watak yang diceduk sama ada daripada kitab suci atau karya sastera lain.

2.1.1 Alusi Biblikal Gaya bahasa alusi biblikal memperlihatkan pengarang menyelitkan kata atau ungkapan yang dipetik daripada Bible. Dalam novel Sula, terdapat beberapa nama yang dipetik daripada Bible iaitu Virgin Mary dan Ham’s son. Dalam novel Sula, patung Virgin Mary ditemui dalam rumah Cecile Sabat, nenek Helene. Kewujudan patung itu memberikan mesej terselindung bahawa neneknya ialah penganut Kristian Katolik yang warak. Martin H. Manser memerihalkan Virgin Mary, “As the virginal mother of Christ (see Matthew 1:16–25 and Luke 1–2), Mary has special significance for Christians, especially within the Roman Catholic tradition.” (2003: 396). Bagi mengekalkan alusi dan mesej yang ada pada kata nama khas itu, maka penterjemah memilih untuk menggunakan prosedur adaptasi dan menyesuaikan menjadi Perawan Suci Mariam sebagaimana yang dikenali oleh penganut Kristian di Malaysia.

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

171

Ham’s son pula ialah watak yang dirujuk dalam Bible sebagai anak kepada Nabi Nuh yang terselamat daripada bencana banjir (Genesis:32). Ham berkulit hitam. Dalam Bible, dikisahkan bahawa Ham telah disumpah oleh bapanya, Jesus bahawa keturunannya akan menjadi hamba buat selama-lamanya (9:18-27). Oleh itu, masyarakat kulit hitam, termasuklah orang Afrika Amerika, percaya bahawa mereka adalah daripada keturunan Ham. Berbeza dengan contoh sebelumnya, prosedur yang digunakan oleh penterjemah untuk mencari padanan alegori Ham’s son ialah generalisasi. Dalam contoh ini, alegori Ham’s son yang bersifat khusus digeneralisasikan sebagai bangsa kulit hitam kerana dilihat lebih menepati konteks ayatnya. Sekiranya penterjemah memilih untuk menggunakan prosedur terjemahan literal iaitu anak Ham, besar kemungkinan pembaca sasaran tidak memahaminya malah padanan itu juga dilihat agak janggal dalam teks terjemahan. Meskipun padanan “bangsa kulit hitam” ini diandaikan dapat difahami oleh pembaca sasaran, namun unsur stilistik alusi dalam teks sumber hilang.

KESIMPULAN

Menerusi contoh dan ulasan yang diberikan, maka dapat disimpulkan bahawa aspek stilistik juga ialah elemen yang perlu dititikberatkan oleh penterjemah sebagaimana elemen terjemahan yang lain. Selain itu, adalah mustahak bagi penterjemah untuk memahami dan mendasari tujuan terutamanya motif gaya kepengarangan si penulis bagi menghasilkan semula naskah kesusasteraan yang sama seperti ditenunkan oleh penulis dalam karya asalnya.

RUJUKAN

Boase-Beier, J. (2006). Stylistic Approaches to Translation. Manchester, UK: St. Jerome Pub.

Bloom, H. (ed). (2005). Bloom’s Model Critical Views. Tony Morrison. Philadelphia: Chelsea House Publisher.

Carmen, G. (2007). Critical Companion to Toni Morrison. A Literary Reference to Her Life and Work Facts. New York: Facts On File.

Dodman, T. (2015). Shell Shock, Memory, and the Novel in the Wake of World War I. New York: Cambridge University Press.

Gutt, A.E. (1991). Translation and Relevance: Cognition and Context. Oxford: Blackwell.

Leech, G. and Short, M. (2007). Style in Fiction (2nd Edition): A Linguistic Introduction to English Fictional Prose. Harlow London: Pearson Education Limited.

Madhloum, H. (2011) African American Vernacular English - Origins and Features. Norderstedt: Grin Verlag.

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

172

Manser, H.M. (2003). Facts on File Dictionary of Classical and Biblical Allusions (Writers Reference). New York: Facts on File.

Morrison, T. (2004). Sula. UK: Vintage Books.

Study Help Full Glossary for Sula. (n.d.). Dicapai pada 24 April 2016, daripada https://www.cliffsnotes.com/literature/s/sula/study-help/full-glossary-for-sula

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

173

ANALISIS PEMINDAHAN MENTIFAKS MORAL DALAM TERJEMAHAN ACT LIKE A LADY, THINK LIKE A MAN KE DALAM BAHASA MELAYU

Afizatul Khotimah binti Abu Bakar Universiti Sains Malaysia (USM), Pulau Pinang [email protected]

Goh Sang Seong Universiti Sains Malaysia (USM), Pulau Pinang [email protected]

ABSTRAK

Kajian ini dilakukan bagi meneliti mentifaks moral yang terdapat dalam buku Act Like A Lady, Think Like A Man serta pemindahan mesejnya ke dalam teks bahasa Melayu. Kajian ini memanfaatkan definisi nilai positif dan negatif oleh Ibn Manzur (2003), kaedah penterjemahan oleh Veisberg (1997), konsep makna situasi oleh Larson (1984), dan definisi mentifaks oleh Bidney (1967). 39 data kajian yang mendukung nilai positif dalam teks sumber dianalisis dengan menggunakan kaedah perbandingan teks. Hasil analisis mendapati sebanyak 18 data telah dipindahkan ke dalam bahasa Melayu dengan nilai positif mentifaks moralnya dikekalkan dalam teks sasaran. Baki 21 data pula mengalami perubahan nilai. Ketiga-tiga kaedah penterjemahan oleh Veisberg (1997) telah diaplikasikan oleh penterjemah.

Kata kunci: mentifaks; moral; konsep makna situasi; nilai

PENGENALAN

Bidang penterjemahan dilihat semakin mencabar ekoran penyaluran mesej dan maklumat tidak hanya terikat oleh aspek kebahasaan semata-mata, malahan turut berkait rapat dengan aspek budaya. Selain menitikberatkan kebolehterimaan teks oleh pembaca sasaran, isu percanggahan mesej dan maklumat juga perlulah diberikan perhatian. Kertas kerja ini membincangkan mentifaks moral dalam buku Act Like A Lady, Think Like A Man serta penterjemahannya ke dalam teks bahasa Melayu. Kaedah penterjemahan yang digunakan oleh penterjemah turut dikenal pasti dan dihuraikan. Act Like A Lady, Think Like A Man merupakan buku bahasa Inggeris karya Steve Harvey (2009). Buku ini diterjemahkan ke dalam bahasa Melayu menjadi Wanita, Berfikirlah Seperti Lelaki oleh Hasnah M. Daud (2011). Fokus pada cabang budaya mentifaks berdasarkan definisi oleh Bidney (1967) dilakukan bagi meneliti data dalam teks yang dipilih. Menurut beliau, mentifaks terdiri daripada language, traditions, literature, moral, aesthetic, and religious ideals, as well as the various intelectual instruments of scientific research. Daripada cabang mentifaks ini, hanya mentifaks moral berlandaskan pegangan agama dan kepercayaan sahaja yang diteliti. Nilai positif dan nilai negatif elemen mentifaks moral ini dianalisis melalui kaedah perbandingan bagi kedua-dua teks sumber dan teks sasaran. Definisi nilai oleh Ibn Manzur (2003) dimanfaatkan. Analisis memfokuskan teks sumber kepada teks sasaran, yakni meneliti aspek moral yang terkandung

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

174

dalam budaya serta aktiviti yang dilakukan oleh masyarakat Inggeris sama ada ia dilihat sebagai pengaruh negatif ataupun positif terhadap budaya masyarakat Melayu. Penelitian kaedah penterjemahan diteliti berpandukan kaedah yang dikemukan oleh Veisbergs (1997).

KAEDAH KAJIAN DAN KERANGKA TEORI

Korpus yang mengandungi mentifaks moral dikenal pasti melalui definisi konsep mentifaks oleh Bidney (1967). Bidney (1967:130) merujuk mentifaks sebagai simbol konseptual (conceptual symbols) melalui takrifan yang berikut: “...mentifacts, comprising language, traditions, literature, moral, aesthetic, and religious ideals, as well as the various intelectual instruments of scientific research which are valid and objective for the mind which conceives them and reflects upon them as mental phenomenon.”

Mentifaks moral teks sumber diteliti bersandarkan kajian oleh Reiss & Lee (1988) serta Reiss (1964) manakala mentifaks moral masyarakat teks sasaran dihuraikan bersandarkan aspek kepercayaan dan pegangan agama masyarakat Melayu berpandukan Al-Quran dan Hadis. Standford Encyclopedia of Philosophy turut memberikan definisi moral seperti yang berikut: “...a set of social rules, principles, norms that guide or are intended to guide the conduct of people in a society, and as beliefs about right and wrong conduct as well as good or bad character.”

Nilai yang menunjangi mentifaks moral dimanfaatkan dengan menggunakan definisi nilai oleh Ibn Manzur (2003). Beliau merujuk nilai sebagai harga, kebaikan, keburukan dan penilaian berasaskan pertimbangan domain-domain nilai yang ditentukan oleh manusia. Nilai positif didefinisikan sebagai sesuatu yang dikendaki, diperjuangkan, dipuji dan disanjung serta diusahakan oleh sesebuah organisasi atau individu, manakala nilai negatif pula adalah nilai yang tidak dikehendaki, dijauhi, dikesali, ditolak dan diperangi oleh sesebuah organisasi atau individu. Seterusnya, kaedah perbandingan teks dilakukan dengan memanfaatkan konsep makna situasi oleh Larson (1984). Larson (1984) menekankan kepentingan pemahaman sesuatu teks. Menurut beliau (1984:37), “a text may be unintelligible to someone who does not know the culture in which the language is spoken because there is so much situational meaning”. Hal ini menunjukkan bahawa makna situasi keseluruhan teks terutamanya makna implisit adalah sangat penting untuk diteliti bagi mendapatkan makna yang tepat dalam sesuatu karya asing. Tiga kaedah penterjemahan yang diutarakan oleh Veisbergs (1997) turut dimanfaatkan. Kaedah pertama ialah kaedah penerangan tambahan (metalingual comment). Kaedah ini dilakukan dengan menghuraikan atau menjelaskan sesuatu warta secara panjang lebar bagi pemahaman pembaca teks terjemahan melalui dua cara, iaitu sisipan (parenthetic) dan nota kaki (foot note). Sisipan boleh berlaku sama ada dalam kurungan atau terus dimasukkan ke dalam ayat, manakala nota kaki dilakukan bagi mengelakkan gangguan terhadap maklumat yang terdapat dalam teks asal. Kaedah yang kedua ialah kaedah penambahan (extension). Kaedah ini membenarkan perkataan ditambah bagi membetulkan struktur tatabahasa bahasa sasaran tanpa mengubah makna teks asal. Ia sering dilakukan ke atas maklumat istilah saintifik. Kaedah yang ketiga ialah kaedah pengguguran (omission). Pengguguran boleh berlaku sama ada untuk mengelakkan teks terjemahan terlalu terikat oleh struktur teks sumber ataupun menggugurkan maklumat khusus berkaitan isu-isu keagamaan dan kebudayaan sesuatu masyarakat.

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

175

ANALISIS

Pencerakinan tentang pemindahan mesej mentifaks moral daripada teks sumber kepada teks sasaran menunjangi perbincangan dalam kertas kerja ini. Seterusnya, kaedah penterjemahan mentifaks moral tersebut menyusul.

Contoh 1:

Teks sumber : That’s understandable, considering the sheer physics of the act; you have to lie back and allow a foreign object to enter your body. You’ve been taught all your life that you only let that kind of deeply intimate moment happen with someone who really means something to you. (halaman 97, perenggan 2, baris 3)

Teks sasaran : Pendapat ini memang diterima kerana tindakan fizikal yang dialami sewaktu melakukan seks. Kamu membesar dengan kepercayaan bahawa kamu melakukan perkara seintim ini hanya dengan suami, iaitu orang yang paling bererti dalam hidup kamu. (halaman 83, perenggan 1, baris 1)

Berdasarkan Contoh 1, huraian perbuatan seks antara sepasang kekasih mewakili mentifaks moral bagi masyarakat teks sumber, yakni masyarakat Barat. Perincian terhadap peri laku seks yang diwakili oleh frasa the sheer physics of the act dapat dilihat dalam frasa seterusnya yakni, you have to lie back dan allow a foreign object to enter your body. Keterbukaan sifat masyarakat Barat terhadap isu seks, khususnya warga Amerika Syarikat dengan jelas dapat digambarkan melalui konteks makna situasi frasa intimate moment happen with someone who really means something to you membuktikan lagi bahawa keintiman dan hubungan romantik antara lelaki dan wanita ‘diterima’ oleh mereka. Ayat ini menjelaskan bahawa ‘someone who really means something to you’ bagi masyarakat ini tidak hanya merujuk kepada pasangan yang sah melalui ikatan perkahwinan kepada seseorang individu sahaja, sebaliknya merujuk kepada sesiapa sahaja, asalkan individu berkenaan dianggap penting dan bermakna kepadanya. Konteks makna situasi mengukuhkan definisi kebolehterimaan seks sebelum kahwin bagi masyarakat Barat yang dianggap biasa seperti yang diutarakan oleh Reiss dan Lee (1988). Selanjutnya, pengkaji mendapati penterjemah tidak menepati moral mentifaks teks sumber apabila segala perbuatan seks, the sheer pyysics of the act yang diperincikan melalui frasa seterusnya ‘you have to lie back and allow a foreign object to enter your body’ hanya dirumuskan dan diterjemahkan menjadi ‘tindakan fizikal yang dialami sewaktu melakukan seks’. Hal ini dilakukan kerana penterjemah menyedari hakikat pembaca yang disasarkan ke atas teks terjemahan adalah terdiri daripada masyarakat Melayu beragama Islam. Selain terikat oleh nilai ketimuran yang menolak seks sebelum kahwin, masyarakat Melayu juga terikat oleh ajaran agama Islam yang mengharamkan zina bersumberkan Al Quran dan hadis. Oleh yang demikian, dapatlah dikatakan, moral mentifaks teks sumber merupakan moral yang positif dan telah turut diterjemahkan menjadi satu nilai positif dalam teks sasaran. Nilai positif ini dapat dilihat pada konteks situasi ayat seterusnya yang dihasilkan oleh penterjemah, iaitu someone who really means something to you dirujuk sebagai ‘suami, iaitu orang yang paling bererti dalam hidup kamu’. Pengkhususan ‘suami’ yang ditujukan sebagai makna situasi peri laku seks tersebut mengukuhkan lagi hakikat penterjemah yang terikat oleh kepercayaannya sebagai seorang yang

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

176

beragama Islam, telah mempengaruhi moral teks terjemahan yang dihasilkannya. Jika penterjemah melakukan teks terjemahan bersandarkan aspek leksikal dan perbuatan semata-mata tanpa memikirkan mentifaks moral masyarakat sasaran, maka dapatlah dikatakan, nilai positif mentifaks moral teks sumber gagal disampaikan ke dalam teks sasaran. Berdasarkan maklumat yang terkandung dalam ayat ini, penterjemah cuba membatasi mesej peri laku seks yang bertentangan dengan ajaran Islam menjadi mesej yang boleh diterima pakai oleh pembaca sasaran dengan melakukan kaedah pengguguran terhadap frasa you have to lie back and allow a foreign object to enter your body. Melalui kaedah ini, mesej yang terhasil sedikit berbeza daripada teks asal, namun masih menepati moral dan cita rasa pembaca sasaran yang berpegang pada kepercayaan, yakni hubungan intim hanya boleh dilakukan dengan seseorang yang sah dengan ikatan perkahwinan. Walaupun maklumat leksikal dan perbuatan fizikal dalam teks asal mengenai peri laku seks sebelum kahwin tidak dipindahkan sepenuhnya ke dalam bahasa sasaran, namun nilai positif teks sasaran berjaya dipindahkan.

Contoh 2:

Teks sumber : She liked watching television. He liked to have sex. She was always too tired to have sex. He was tired of not having sex. So while she unwound to her favourite shows, he unwound out of the house—with another woman. (halaman 46, perenggan 1, baris 6)

Teks sasaran : Isteri gemar menonton TV, suami pula sukakan seks. Isteri sering sahaja penat untuk melakukan seks. Jadi sementara isteri menonton TV, suami keluar mencari orang lain. (halaman 34, perenggan 2, baris 6)

Berdasarkan Contoh 2, mentifaks moral teks ini dapat dilihat melalui penulisan gaya hidup seks bebas masyarakat Barat. Hal ini ditonjolkan melalui aktiviti seks bebas yang dapat dilihat dalam frasa ‘while she unwound to her favourite shows, he unwound out of the house—with another woman’. Keterbukaan sifat masyarakat Barat terhadap isu seks, khususnya warga Amerika Syarikat dengan jelas dapat digambarkan melalui konteks makna situasi frasa ‘with another woman’ membuktikan lagi bahawa hubungan seks antara lelaki dan wanita tanpa ikatan perkahwinan adalah sesuatu yang ‘diterima’ oleh masyarakat Barat. Konteks makna situasi frasa ini juga telah mengukuhkan lagi definisi kebolehterimaan seks tanpa ikatan perkahwinan bagi masyarakat Barat adalah dianggap biasa sebagaimana yang diutarakan oleh Reiss dan Lee (1988). Selain itu, ayat ‘She was always too tired to have sex. He was tired of not having sex.’ juga membawa maksud mentifaks moral masyarakat Barat yang bersifat terbuka dalam membicarakan soal seks.

Berdasarkan teks terjemahan data ini, dapatlah dikatakan, moral mentifaks teks sumber merupakan moral yang positif dan telah diterjemahkan menjadi mentifaks moral dengan nilai negatif di dalam teks sasaran apabila mentifaks seorang suami berhubungan seks dengan wanita yang bukan isterinya yang sah telah dikekalkan di dalam teks sasaran. Nilai negatif ini dapat dilihat pada konteks situasi frasa ‘he unwound out of the house—with another woman’ yang diterjemahkan menjadi ‘...sementara isteri menonton TV, suami keluar mencari orang lain’. Namun demikian, nilai negatif ini cuba diminimumkan oleh penterjemah apabila ayat ‘She was always too tired to have sex. He was tired of not having sex.’ hanya diterjemahkan menjadi

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

177

‘Isteri sering sahaja penat untuk melakukan seks.’ yang menunjukkan ayat yang kedua tidak diterjemahkan. Berdasarkan maklumat yang terkandung di dalam ayat ini, maka dapat dilihat dengan jelas, penterjemah cuba membatasi mesej peri laku seks yang jelas ditonjolkan di dalma teks sumber agar boleh diterima pakai oleh pembaca sasaran dengan melakukan kaedah pengguguran (omission) terhadap ayat ‘He was tired of not having sex’. Namun demikian, kaedah pengguguran ini dilihat tidak mengganggu penyampaian mesej teks sumber yang mana mentifaks moral mengenai hubungan intim yang dilakukan oleh seorang lelaki dengan wanita tanpa ikatan perkahwinan yang sah masih dikekalkan dalam ayat seterusnya.

KESIMPULAN

Berdasarkan teks sumber yang dipilih, terdapat 39 data yang mendukung makna mentifaks moral sebagaimana definisi mentifaks oleh Bidney (1967). Kesemua 39 data ini mendukung nilai positif dalam teks sumber dengan berpandukan kajian-kajian lampau yang membuktikan bahawa aktiviti dan peri laku yang membawa maksud mentifaks moral adalah diterima dan dianggap sebagai kebiasaan bagi masyarakat Barat. Namun demikian, analisis mendapati daripada 39 mesej mentifak moral yang positif nilainya dalam teks sumber, 21 data telah bertukar kepada nilai negatif. Baki 18 data menunjukkan pemindahan mesej mentifaks moral dikekalkan nilainya yakni nilai positif dalam teks sumber bersamaan dengan nilai positif dalam teks sasaran. Namun demikian, harus ditegaskan bahawa nilai negatif yang mendukung mentifaks moral dalam teks terjemahan bertentangan dengan kepercayaan masyarakat sasaran, yakni masyarakat Melayu yang berpegang teguh pada ajaran agama Islam. Oleh hal yang demikian, bagi meminimumkan nilai negatif ini, penterjemah menggunakan kaedah pengguguran yang mencatatkan jumlah tertinggi yakni sebanyak 30 kali semasa menangani isu ini dalam penterjemahan. Pengguguran berlaku ke atas perkataan, frasa mahupun ayat yang dianggap sebagai bahasa tabu. Selain menggantikannya dengan eufemisme atau bahasa yang lebih bersopan, penterjemah cenderung untuk melakukan pengguguran agar mesej ini masih mampu diterima sebagai satu bentuk pengetahuan budaya sumber oleh masyarakat sasaran. Hal ini sejajar dengan nota yang diselitkan oleh penterjemah. Beliau mengharapkan agar pembaca hanya menjadikan mesej dan maklumat yang terkandung dalam buku terjemahannya sebagai pengetahuan mengenai masyarakat Barat semata-mata.

RUJUKAN

Bertens, K. 1999. Sejarah Filsafat Yunani. Yogyakarta: Kanisius

Bidney, D. 1967. Theoretical Anthropology (2nd ed.). New York: Schocken.

Harvey, S. 2009. Act Like A Lady Think Like A Man. New York: HarperCollins Publisher. Dicapai pada 10 Okt, 2015 daripada http://library.atgti.az/e-books/social-sciences- andpsychology/Act_Like_Lady%20think%20like%20a%20m an.pdf

Hasnah M. Daud. 2011. Wanita, Berfikirlah Seperti Lelaki. Selangor: PTS Professional Publishing Sdn. Bhd.

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

178

Morality. Dicapai pada, 10 Feb, 2016 daripada http://www.newworldencyclopedia.org/entry/Morality

Huxley, J., 1957. Knowledge, Morality & Destiny. New York: Mentor Book.

Ibn Manzur. 2003. Lisanul Al-Arab. Mesir: Darul Ma’arif.

Larson, M. L. 1984. Meaning-Based Translation-A Guide to Cross Language Equivalence. USA: University Press of America.

Newmark, P. 1988. A Textbook of Translation. Hertfordshire: Prentice Hall.

Norizah Ardi et. al. 2011. Asas dan Kemahiran Menterjemah. Selangor: August Publishing Sdn Bhd.

Reiss, I. I. & Lee, G. R. 1988. Family System in America. 4th ed. New York: Holt Rinchart & Winston.

Reiss, I.I. 1964. The Scaling of Premarital Sexual Permissiveness. J. Marr. Fam. 26: 188-198

Tylor E. B. 1924. Primitive Culture. [orig. 1871]. 2 vols. Edisi ke-7. New York: Brentano’s.

Veisbergs, A. 1997. The Contextual Use of Idioms, Wordplay, and Translation. Dlm Delabasyita. D. (pnyt). Essay on Punning and Translation. hlm. 155-176. Manchester: St Jerome Publishing Co.

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

179

PENTERJEMAHAN ISTILAH SAINS DALAM TEKS AKADEMIK

Puteri Nurul Sofea Adlin Azam Universiti Sains Malaysia (USM), Pulau Pinang [email protected]

Rokiah Awang Universiti Sains Malaysia (USM), Pulau Pinang [email protected]

ABSTRAK

Kertas kerja ini mengkaji isu berbangkit ketika menterjemah istilah sains daripada bahasa Inggeris kepada bahasa Melayu. Data bagi kajian ini diambil daripada teks akademik bertajuk The Animal Kingdom: A Very Short Introduction. Kajian ini memberi fokus terhadap cara menterjemah pelbagai jenis istilah sains berdasarkan fungsi teks terjemahan yang akan dihasilkan. Masalah dalam terjemahan berlaku disebabkan teks sumber mengandungi banyak perkataan yang mempunyai kata akar dan imbuhan daripada bahasa Yunani dan Latin serta mengandungi lambang dan nama saintifik yang kesemuanya mencirikan wacana saintifik. Hasil kajian menunjukkan terjemahan istilah sains adalah sukar tetapi dapat dilakukan menggunakan beberapa prosedur seperti pemindahan, naturalisasi, pinjam terjemah dan sebagainya. Padanan yang dijana mengikut panduan atau pedoman pembentukan istilah dalam bahasa sasaran menghasilkan istilah yang boleh difahami dan diterima dalam bahasa Melayu.

Kata kunci: terjemahan; istilah sains; bahasa saintifik; teks akademik

PENGENALAN

Definisi yang pelbagai mengenai konsep terjemahan telah diberi oleh sarjana-sarjana dalam bidang penterjemahan. Catford (1965:1) menyatakan bahawa terjemahan merupakan satu proses penggantian teks daripada satu bahasa ke dalam satu bahasa yang lain. Nida dan Taber (1982:12) pula mementingkan maksud dan gaya dalam sesuatu penterjemahan serta menggunakan konsep kesetaraan untuk memastikan terjemahan terhasil dengan baik. Selain itu, Newmark (1988:5) pula beranggapan bahawa terjemahan bermaksud pembawaan maksud sesuatu teks ke dalam bahasa yang lain dengan cara penulis teks tersebut inginkan. Newmark mempunyai pandangan bahawa sesuatu hasil terjemahan bergantung kepada cara penterjemah menterjemahkan mesej yang ingin disampaikan penulis teks sumber. Dalam kajian ini, istilah saintifik diberi penekanan dalam penterjemahan. Selalu terdapat istilah-istilah yang dipakai di dalam ayat atau dirasa janggal apabila dicuba dipakai jika diterjemah ke dalam bahasa sasaran. Selain itu, ketiadaan padanan istilah dalam bahasa sasaran juga menjadi salah satu faktor kesukaran penterjemahan. Masalah ini menyebabkan penterjemahan teks saintifik menjadi sukar bagi penterjemah. Oleh itu, pengkaji ingin mencari isu yang terdapat dalam teks The Animal Kingdom serta prosedur terjemahan yang sesuai digunakan bagi melakukan terjemahan.

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

180

Teks yang dikaji bertajuk The Animal Kingdom yang ditulis oleh Peter Holland. Peter Holland merupakan seorang pensyarah dalam bidang zoologi di Universiti Oxford. Beliau telah menerbitkan beberapa makalah dalam bidang zoologi dan buku The Animal Kingdom merupakan buku pertama yang dihasilkan beliau. Buku ini juga merupakan salah satu buku yang terkandung dalam siri "Very Short Introduction". Menurut beliau, teks ini memberikan ringkasan tentang  Pemahaman moden dunia haiwan dan evolusinya  Menunjukkan bagaimana kajian DNA telah merevolusikan pengelasan haiwan  Membincangkan topik-topik utama dalam bidang zoologi seperti pokok evolusi moden dan asal-usul haiwan

Buku bersiri ini mendapat sambutan yang hangat kerana saiznya yang kecil dan mudah untuk dibawa ke mana sahaja. Penjelasan yang ringkas dan padat juga digunakan dalam penulisan buku-buku tersebut. Buku ini berbentuk teks akademik yang bergenre saintifik. Teks ini menjadi pilihan sebagai bahan kajian kerana ia mengandungi isi kandungan menarik. Isi kandungan yang tepat dan padat untuk memudahkan pembaca sasaran mencari maklumat yang penting daripada teks. Selain itu ia mengandungi istilah saintifik yang banyak yang membuatkan pengkaji ingin mengkaji lebih mendalam mengenai isu berkaitan penterjemahan istilah di dalam teks ini.

DEFINISI DAN CIRI-CIRI LARAS/WACANA SAINTIFIK

Buku The Animal Kingdom ini merupakan teks akademik yang mempunyai banyak istilah saintifik yang digunakan untuk menerangkan sesuatu perkara mengenai alam haiwan. Dengan demikian, buku ini dapat digolongkan kepada genre akademik. Definisi genre menurut Hyland (2008:444) adalah:

A term for grouping texts together, representing how writers typically use language to respond to recurring situations, or in other words, both a social and cognitive concept.

Pernyataan beliau menerangkan bahawa sekumpulan teks yang mempunyai asas bahasa atau ciri penulisan yang sama dikategorikan di dalam satu kelompok dinamakan genre. Genre sesebuah teks mempengaruhi cara terjemahan teks tersebut. Sehubungan dengan itu, teks bergenre akademik perlu diterjemah menggunakan prosedur yang sesuai yang dapat menghasilkan terjemahan berkualiti. Sesuai dengan kandungannya, laras bahasa saintifik digunakan dalam teks The Animal Kingdom. Definisi laras menurut Asmah Haji Omar (1984:67) adalah seperti yang berikut: Kelainan bahasa yang digunakan menurut bidang ilmu dan bidang sosial. Bahasa dalam ilmu tertentu memperlihatkan beberapa perbezaan daripada bahasa yang digunakan dalam ilmu yang lain. Perbezaan yang wujud bukanlah perbezaan sistem bahasa tetapi kesukaran bahasa wujud dalam pemahaman konsep-konsep yang didukung oleh istilah-istilah khas yang digunakan ilmu-ilmu berkenaan.

Asmah Haji Omar menerangkan bahawa penggunaan istilah yang tertentu bagi sesuatu bidang menentukan laras bahasa bagi bidang tersebut. Laras ini disampaikan secara formal dan objektif

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

181

serta penggunaan kata yang tepat dan terdapat penekanan terhadap penggunaan kosa kata atau rumus sains. Istilah saintifik seringkali digunakan dalam teks akademik, teknikal atau sains popular. Buku The Animal Kingdom merupakan teks yang penuh dengan istilah berkaitan dengan biologi, oleh itu buku ini tergolong dalam teks saintifik. Buku sains ini ditulis dengan tujuan untuk memberi maklumat secara akademik kepada pembaca. Penjelasan terhadap sesuatu proses, sesuatu spesis dan bagaimana ia berlaku merupakan kandungan teras buku ini.

Istilah yang mempunyai kata akar yunani dan latin

Kebanyakan istilah sains dibentuk melalui kata akar yunani dan latin hasil daripada perkembangan ilmu. Terdapat beberapa istilah yang sukar untuk diterjemah dan tidak mempunyai padanan yang sesuai. Contoh-contoh istilah tersebut dijadualkan seperti yang berikut:

JADUAL 1. Istilah-istilah saintifik yang mempunyai kata akar yunani dan latin

No Istilah saintifik 1 Phylogenetic 2 Embryology 3 Platyhelminthes 4 Cephalopoda 5 Cnidaria 6 Anatomy 7 Asexual 8 Epidermis 9 Proboscis 10 Phyla

Istilah-istilah ini mempunyai tiada padanan yang sesuai dalam bahasa melayu, maka prosedur terjemahan yang dicadangkan adalah dengan menggunakan prosedur peminjaman dan terjemahan literal oleh Newmark (1988). Peminjaman merupakan proses pemindahan bahasa sumber kepada bahasa sasaran. Oleh itu, prosedur peminjaman boleh digunakan dalam menterjemah istilah tersebut dan selebihnya yang tersenarai. Menurut Hassan Ahmad (2004), "istilah saintifik yang ada dalam satu bahasa boleh diciptakan atau dipinjam dari bahasa lain untuk menyatakan 'makna' yang belum ada dalam budaya kita atau makna sejagat." Terjemahan literal pula ialah prosedur terjemahan yang berurutan perkataan demi perkataan untuk menghasilkan terjemahan idiomatik dan gramatis dalam bahasa sasaran.

Lambang dan nama saintifik

Lambang digunakan dalam bentuk singkatan di dalam teks sumber untuk memudahkan penulis menyampaikan maklumat. Sebagai contoh, DNA merujuk kepada nama kimia yang panjang iaitu 'deoxyribonucleic acid'. Oleh itu, penggunaan lambang ini selalunya menimbulkan masalah dalam terjemahan jika penterjemah tidak tahu maksud sebenar lambang tersebut. Lambang- lambang seperti dpp, sog, chordin dan BMP4 pula merujuk kepada nama gen.

JADUAL 2. Lambang

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

182

No Lambang 1 DNA 2 dpp 3 sog 4 chordin 5 BMP4

Nama saintifik pula digunakan dalam teks saintifik bagi untuk menunjukkan laras bahasa saintifik yang tidak hanya menggunakan nama am sesuatu organisma. Bahasa saintifik selalunya menggunakan data yang terperinci seperti nama saintifik bagi memudahkan pembaca dari kalangan pakar-pakar dalam bidang tersebut untuk membuat rujukan semula.

JADUAL 3. Nama saintifik

No Nama saintifik 1 Amoeba 2 Pieris brassicae 3 Pieris rapae 4 Euplectella aspergillum 5 Trichoplax adhaerens 6 Cestum veneris 7 J.mnemiopsis 8 Mastigias papua, 9 Hirudo medicinalis 10 Riftia pachyptila

PROSEDUR TERJEMAHAN DAN CONTOH

Prosedur pemindahan

Menurut Newmark:

Transference is the process of transferring a SL word to a TL text as a translation procedure and includes transliteration, which relates to the conversion of different alphabets. The word then becomes a 'loan word'. (Newmark, 1988:81). Prosedur ini sama sahaja seperti proses yang diperkenalkan oleh Catford (1965:43) iaitu memindahkan perkataan bahasa sumber kepada bahasa sasaran. Catford menyatakan bahawa dalam proses terjemahan yang biasa, teks sasaran selalunya mengandungi perkataan yang membawa maksud dalam bahasa sasaran. Walau bagaimanapun, terdapat beberapa situasi yang memerlukan teks sasaran mengandungi perkataan yang memberi maksud daripada bahasa sumber untuk menyampaikan mesej sebenar dari teks sumber.

1) Terjemahan istilah yang mempunyai kata akar bahasa Yunani atau Latin

Perkataan daripada Terjemahan ke dalam bahasa sumber bahasa sasaran Cnidaria cnidaria

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

183

2) Terjemahan lambang atau nama saintifik

Perkataan daripada bahasa Terjemahan ke dalam sumber bahasa sasaran DNA DNA Pieris brassicae Pieris brassicae

Prosedur pemindahan menghasilkan terjemahan yang sama sahaja ejaannya kerana perkataan daripada bahasa sumber diambil sebagai kata pinjaman dan dipindahkan ke dalam bahasa sasaran.

Prosedur naturalisasi

Naturalisation succeeds transference and adapts the SL word first to the normal pronunciation, then to the normal morphology of TL. (Newmark, 1988:82) Prosedur ini sama seperti prosedur pemindahan, namun terjemahan kata akan dilakukan mengikut sistem morfologi bahasa sasaran. Oleh itu, perkataan yang diterjemah akan kelihatan seperti bahasa Melayu biasa.

3) Terjemahan istilah yang mempunyai kata akar bahasa Yunani atau Latin

Perkataan daripada bahasa Terjemahan ke dalam sumber bahasa sasaran Phylogenetic Filogenetik Embryology Embriologi

4) Terjemahan lambang atau nama saintifik

Perkataan daripada bahasa Terjemahan ke dalam sumber bahasa sasaran Amoeba Ameba

Contoh-contoh di atas menunjukkan prosedur naturalisasi yang digunakan terhadap istilah sains yang dijumpai dalam teks sumber. Perkataan yang diterjemah hanya mempunyai ejaan yang berbeza dengan bahasa sumber, namun mempunyai fonem yang sama.

Prosedur transposisi

Prosedur ini merupakan prosedur yang melibatkan perubahan tatabahasa daripada bahasa sumber kepada bahasa sasaran (Newmark, 1988:55). Prosedur ini diambil oleh Newmark (1988:55)

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

184

daripada prosedur sama yang diperkenalkan oleh sarjana Vinay dan Dalbernet. Vinay dan Darbelnet pula (1958:16) memberi definisi kepada prosedur transposisi sebagai: "Procede par lequel un signifie change de categoric grammaticale." Pernyataan di atas bermaksud penggantian satu bahagian teks dengan sebahagian teks yang lain dan berlakunya perubahan pada kategori tatabahasa. Secara umumnya, transposisi adalah penggantian unit tatabahasa bahasa sumber dengan unit tatabahasa bahasa sasaran yang berbeza apabila dibentuk semula .

5) Terjemahan istilah yang mempunyai kata akar bahasa Yunani atau Latin

Perkataan daripada Terjemahan ke dalam bahasa sumber bahasa sasaran Phyla Filum

Contoh di atas menunjukan salah satu jenis terjemahan yang dilakukan menggunakan prosedur transposisi kerana terpaksa mengikut sistem bahasa teks sasaran. Menurut Newmark prosedur transposisi merupakan: The change from singular to plural, or in the position of the adjective is automatic and offers the translator no choice. (Newmark, 1988:55). Perkataan phyla dan phylum membawa maksud yang sama tetapi berbeza bilangan. Penulis telah menyatakan bahawa perkataan phyla merujuk kepada bilangan jamak manakala phylum merujuk kepada bilangan mufrad. Pusat Rujukan Persuratan Melayu telah memberi padanan yang sama kepada dua-dua perkataan tersebut dalam bahasa Melayu iaitu filum. Perkataan filum sebenarnya boleh diterima jika dilihat dari konteks maksud asal perkataan tersebut iaitu kumpulan.

KESIMPULAN

Secara kesimpulannya, isu penterjemahan istilah sains dapat diatasi dengan penggunaan pendekatan terjemahan komunikatif oleh Newmark (1988) dan prosedur-prosedur penterjemahan Newmark (1988). Beberapa contoh prosedur digunakan untuk menterjemah istilah saintifik tersebut bagi memastikan mesej sebenar daripada penulis teks sumber jelas terhadap pembaca sasaran. Oleh iu, pembentukan istilah saintifik perlu berpandukan pedoman pembentukan istilah yang sesuai. Usaha membina bahasa saintifik bukanlah sekadar membina istilah-istilahnya sahaja. Penggubalan istilah bagi puluhan bidang yang dibina sekarang ini di DBP hanya merupakan sebahagian sahaja daripada usaha pembinaan bahasa saintifik. Usaha berkenaan merupakan usaha pemindahan konsep daripada bahasa Inggeris kepada bahasa Melayu. Istilah saintifik menyumbang kepada gaya akademik bagi sesuatu teks saintifik.

RUJUKAN

Amat Juhari Moain. (2010). Penggubalan Istilah Ilmiah dalam Bahasa Melayu. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka.

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

185

Asmah Haji Omar. (1984). Bahasa Iklan Perniagaan: Satu Kajian Retorik. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka.

Catford, J.C. (1965). A Linguistic Theory of Translation. London: Oxford University Press.

Hassan Ahmad, 2004. “Bahasa Melayu dan Minda Melayu: Satu Tinjauan Kritis”. dlm. Jurnal Melayu, Bil. 1: 388- 392.

Hyland, K. (2008). Plenary Speeches: Genre and academic writing in the disciplines. Lang. Teach. 41:4, 543-562.

Miššíková, G. (2003). Linguistic Stylistics. Nitra: Filozofická Fakulta Univerzity Konštantína Filozofa.

Newmark, P. (1988). A Textbook of Translation. Hertfordshire: Prentice-Hall.

Nida, E.A. dan Taber, C.R. (1982). The Theory and Practice of Translation. Leiden : E. J. Brill.

Vinay, J.P. & Darbelnet, J. (1958). Stylistique compare du Francais et de l'Anglais Methode et traduction). Paris: Didier.

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

186

DETECTION OF TRANSLATION ERROR DURING COGNITIVE DEBRIEFING AND EXPLORATORY FACTOR ANALYSIS OF SUBJECTIVE EXPERIENCE EXERCISE SCALE (SEES) TRANSLATION PROCESS

Nur-Hasanah Ruslan Universiti Teknologi MARA (UiTM) Jengka, Pahang [email protected]

Siti Munira Yasin Universiti Teknologi MARA (UiTM) Sungai Buloh, Selangor [email protected]

Nooni Ezdiani Yasin Universiti Sains Malaysia/Open University Malaysia (OUM), Kuala Lumpur [email protected]

Rokiah Awang Universiti Sains Malaysia (USM), Pulau Pinang [email protected]

ABSTRACT

Exercise is a popular and well known activity performed worldwide. It is critically important in rehabilitation and other preventive measures. The Subjective Experience Exercise Scale (SEES), is one of the instruments frequently used in literatures to examine the affective state of exercise and associated mood. This instrument comprises of 12 items with three constructs; i.e. Positive Well-being (PWB), Psychological Distress (PD) and Fatigue (FAT). This inventory is important to assess the effect of exercise on mood and thus far has been validated in English language but never translated into the Malay language. Permission was obtained from the developer and the original scale (in English) was translated into Malay. The translation process includes forward translation, backward translation, cognitive debriefing (pilot study) and field testing. Ten smokers were enrolled for cognitive debriefing and another 100 participants for field testing. The problem of the forward translation was identified during the cognitive debriefing where respondents failed to distinguish the meaning of certain words and misinterpreted them. After an exploratory analysis, results showed that the translated negative wordings from the original version have shown a positive construct. After rectifying the problem, it appeared that improper harmonization (checking) was done during the translation stage. As a result, the researchers were required to resend the questionnaire to participants. This paper concludes that proper harmonization of the questionnaire is of utmost important during translation because certain English wordings have double meanings when translated into Malay.

Keywords: translation; cognitive debriefing; harmonization; Subjective Exercise Experience Scale

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

187

INTRODUCTION

Exercise is a popular and well known activity performed worldwide. It is critically important in rehabilitation and other preventive measures. There are various instruments used to assess the psychological effects of exercise, these include Profile Mood State (POMS), The Positive and Negative Affect Schedule (PANAS) and efficacy of feeling scale (FS). The Subjective Experience Exercise Scale (SEES) is another instrument frequently used in literatures to examine the affective state of exercise and associated mood. The instrument was developed and validated in the source language by McAuley and Courneya (1994). The SEES instrument comprises one question with 12 responses and consists of three constructs; i.e. Positive Well-being, Psychological Distress and Fatigue. The scale for this instrument ranges from 1 to 7. It uses a response timeframe of ‘how you feel right now?’ whereby respondents indicate whether they experience such feelings on a 7-point scale (1 = not at all, 4 = moderately, 7 = very much so). This instrument is important to assess the effect of exercise on mood and thus far has been validated in English but has never been translated into Malay. This study aims to perform translation validation for SEES which will be further use among smokers.

The Translation and Cultural Adaptation (TCA) group was established a guidelines of good practice for the translation and cultural adaptation study. The Principles of Good Practice involved the following 10 steps (Wild et al., 2005) (Table 1).

TABLE 1. Principles of Good Practice by TCA

Step Description 1 Preparation: Initial work done before the translation work begins 2 Forward translation: Translation of the source language (version of the instrument) into the target language 3 Reconciliation: Comparing and merging more than one forward translation into a single forward translation 4 Back translation: Translation of the target language version back into the source language 5 Back translation review: Comparison of the back-translated versions of the instrument with the original to highlight and investigate discrepancies between the original and the reconciled translation, which is then revised in the process of resolving the issues 6 Harmonization: Comparison of back translations of multiple language versions with each other and the original instrument to highlight discrepancies between the original and its derivative translations, as well as to achieve a consistent approach to translation problems 7 Cognitive debriefing: Testing the instrument on a small group of relevant patients or lay people in order to test alternative wording and to check understandability, interpretation and cultural relevance of the translation 8 Review of cognitive debriefing results and finalisation: Comparison of the patient’s or lay persons’ interpretation of the translation with the original version to highlight and amend discrepancies 9 Proofreading: Final review of the translation work 10 Final report: Report written at the end of the process documenting the development of each translation

Source: Wild et al. (2005)

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

188

The translation validation process is a rigorous process. The aim is to achieve the equivalence between the translated and original version. In the context of translation, the equivalence refers to unbiased measurement between the translated instrument as cited in Eremenco (2005). Equivalence is divided into cultural equivalence and functional equivalence. Cultural equivalence is similar in meaning and relevance of constructs being examined across the culture while functional equivalence refers to the degree to which a concept performs the same way or elicits similar responses from individuals in two or more cultures (Jones et al., 2001). In this study, both equivalence were used in the final version of translation. According to the original Brislin’s Model (a model of translation and validation of instruments for cross-cultural research), a bilingual person translates the instrument from its source language into the target language (forward translation), Malay, in this case. Then, it is followed by a back translation of the documents from the target language to its source language (backward translation) (Jones, et al., 2001). Both versions (the original and back-translated documents) are then compared for accuracy via the harmonization process. This process provides an additional quality-control step (Wild et al., 2005). Following that, the harmonization and cognitive debriefing or pilot testing was performed. By applying this translation method, researchers may produce a valid and reliable tool for cross-cultural research (Brislin, 1976).

METHOD The translation validation of SEES was conducted in three phases

Phase 1 The translation process started after permission from the original developer was obtained. Overall, this study consists of three parts as shown in Figure 1. The first part is the translation process; it starts with translation of the original instrument from English to Malay. This process involved two translators (F1 and F2). Backward translation was performed by an independent translator who has no knowledge about the questionnaire. Harmonization is the process was performed by two panels from the research team, who discussed and compared the forward and backward translation.

Phase 2 The second part is face validity. In this phase, retrospective cognitive debriefing was performed. Respondents were asked to answer the question. After completion, the researcher asked the respondents if there were any items that were difficult to understand, irrelevant, offensive, culturally sensitive or others. They were encouraged to rephrase the term or word suitable for the Malaysia setting. There is no consensus to determine the sample size for pilot testing. According to Eremenco (2005), 10 respondents for cognitive debriefing was the maximum. The sample size for quantitative interview range from 3 to 10 respondents (Eremenco, 2005). If more respondents are used, information on the data becomes saturated, therefore no new information is gained and the data collected becomes excessive (Eremenco, 2005). In this process, SEES-M was distributed among 10 male smokers. Then, the feedback from the interview session was discussed among two panels in the research team and the final version was finalised.

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

189

Phase 3 The final part is field testing and psychometric analysis. In this phase, the final version of SEES-M was distributed among 120 male smokers from nine different centres. They were daily smokers for at least one year. The characteristics of the respondents were shown in Table 3. The analysis was performed using IBM statistical package for social science (SPSS) software version 23.0. Only 100 respondents were analysed for exploratory factors analysis (EFA). EFA was performed to identify the numbers of construct and the underlying factor structure (Suhr & Ph, n.d.). The extraction method used is principal axis factoring (PAF) due to the normality assumption being violated (Costello & Osborne, 2005; Fabrigar, Wegener, MacCallum & Strahan, 1999) and unlikely to produce more cross loading. The present of cross loading means an item variance can be explained by multiple factors (Beavers et al., 2013). The rotation method used is promax which is an oblique rotation. The EFA was performed by evaluating using the Kaiser-Meyer-Olkin measure the sampling adequacy (KMO test) and Bartlett’s test of spherecity, communalities, Kaiser Criteria, Cattle’s scree plot, pattern matrix and correlation matrix (Table 2).

TABLE 2 EFA test and its cut of point Test Use Cut off point Kaiser-Meyer- a measure to indicate the suitability The KMO test should be >0.5 to Olkin measure for factor Analysis continue with exploratory factor of sampling analysis adequacy (KMO test) Bartlett’s test of tests to indicate the suitability of data Barlett’s test should be <0.05. spherecity for factor analysis Communalities indicate proportion of each variable's The communalities (extraction) variance that can be explained by the factors are suggested for more than 0.25 Kaiser Criteria to determine the number of construct Eigen value more than 1 the should be retain by statistic factor should be retain Scree plot to determine the number of construct The construct above the break is should be retain by plot graph usually the number of factors to retain Pattern matrix to indicate the correlation between the The factor loading >0.4 is item and construct acceptable Correlation to indicate the presence of if factor loading >0.85, the matrix multicollinearity multicolinearity was exist

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

190

RESULT

Table 3 shows the characteristics of the participants for field testing.

TABLE 3. Sociodemographic and Smoking Related Information (n=100)

Participants Characteristics Minimum to Maximum Age, mean±SD 25.42±7.8 17-51 Educational level, n(%) Primary 1(1.0) Secondary 62(62) Certificate 7(7.0) University 30(30) Marital status n(%) Single 63(63) Married 36(36) Widower 1(1)

Job categories, n(%) Student 55(55) Government staff 43(43) Private staff 2(2) Age of start smoking, mean ±SD 14.00±2.9 8-25 Age of smoke daily, mean ±SD 16.79±2.7 8-27 Duration of smoking , mean ±SD 9.37±6.6 1-33 No of cigarette per day 9.02±6.6 1-30 Stage of change, n(%) Pre-contemplation 44(14.6) Contemplation 59(39.1) Preparation 48(31.8)

Cognitive debriefing result Seven respondents in the cognitive debriefing rated Item 1 (hebat) and Item 2 (dahsyat) as the same direction. Only three of them perceived Item 2 as inversely with Item 1. During this session most of the participants were asked by the researcher the differences between hebat and dahsyat. This cue indicated that the participants perceived those responses as similar. At this stage researchers still could not identify the mistake occurred during the translation and harmonization process. In our case, the error in translation occurred due to lexical ambiguity. A lexically ambiguous word is a word that has more than one meaning (Eremenco, 2005). As the word dahsyat has double meanings in the Malay context (positive and negative connotations), most of the respondents were confused.

EFA result For this study, KMO test revealed 0.79 and classified as middling (Beavers et al., 2013). The Bartlett’s test shown p<0.01. Those two tests which supported this data is suitable for factor analysis. All extraction communalities also showed the value >0.25. The Kaiser’s criteria extracted three factors with Eigenvalue >1. Scree plot also extracted three factors before the

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

191

elbow. The number of factors extracted in this study was similar with the original construct. Thus, the factors were set up as three before the rotation was done. From pattern matrix result the Item 2 was highly loaded on the Construct 1 (positive well-being) (Table 4). Meanwhile Item 2 and Item 10 had a cross loading >0.32 on another construct. Thus, both items should be deleted. For the multicollinearity, all three constructs shown the construct correlation <0.85, thus no overlap construct exist.

TABLE 4. Pattern Matrix for SEES Factor Analysis

Item Original Translation Factor 1 2 3

1 Great Hebat 0.884

2 Awful Dahsyat 0.866 0.408

3 Drained Lemah 0.478

4 Positive Positif 0.683

5 Crummy Selekeh 0.471

6 Exhausted Letih 0.490

7 Strong Kuat 0.776

8 Discouraged Tawar hati 0.796

9 Fatigued Lesu 0.629

10 Terrific Seronok 0.454 -0.445

11 Miserable Sengsara 0.772

12 Tired Penat 0.845

Note: The bold factor loading means the items belong to that particular construct.

DISCUSSION

The translation error was detected after the EFA. Item 2 with response of dahsyat was loaded at the positive construct when in fact it was a negative response. The error in translation was a serious problem; if we refer to the analysis, we are supposed to delete Item 2 due to the cross loading or we have wrongly defined that Item 2 belongs to Construct 1. From the EFA, the researchers realised the mistake. The researchers then revised and rechecked the translated documents. The error was found to occur during forward and harmonization process. It was not detected because both translators have translated “awful” as dahsyat during the forward translation. These errors can lead to un-equivalence translation with the original context. Usually, researchers take this for granted and thought everyone can

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

192

understand the text. However, when tested in the field, it was totally dependent on the participants’ understanding. This error also was not detected during backward translation as the backward translator translated the word dahsyat as terrible. Terrible is quite similar to awful. Subsequently, the error was supposed to be detected during cognitive debriefing. In this session, most of the respondents were already confusing Item 1 with Item 2. This situation indicated that ambiguities occurred.

During the harmonization process, the research team did not realise that awful had a negative connotation. The research team also cannot distinguish the connotation of dahsyat in the Malaysia context. In this study, most respondents perceived dahsyat as similar to great or amazing. Thus, the translation of awful as dahsyat is not suitable. Most respondents perceived dahsyat as having a positive connotation. Thus, dahsyat is not the best word to represent awful in the Malay language. As a conclusion, the term dahsyat can be perceived as great or worse among the Malay population. Finally, revision and correction was done for the forward translation. The word teruk was selected to represent awful. Indeed, the word teruk is absolutely perceived as having negative connotation in the Malay language.

CONCLUSION The forward translation, cognitive debriefing and harmonization process should be carried out carefully. These processes are designed to produce good translation outcome. The translation team also plays an important role. They should include panels with good proficiency in Malay and English languages, and people who are expert and experienced in the translation validation process. They also need to know on the context and concept of the subject matter and cultural setting. Otherwise, there might be a high likelihood of un-equivalence in the context of translation.

REFERENCES

Beavers, A. S., Lounsbury, J. W., Richards, J. K., Huck, S. W., Skolits, G. J., & Esquivel, S. L. (2013). Practical considerations for using exploratory factor analysis in educational research. Practical Assessment, Research & Evaluation, 18(6), 1–13.

Brislin, R. W. (1976). Comparative research methodology: Cross-cultural studies. International Journal of Psychology, 11(3), 215–229. http://doi.org/10.1080/00207597608247359

Costello, A. B., & Osborne, J. W. (2005). Best Practices in Exploratory Factor Analysis: Four Recommendations for Getting the Most From Your Analysis. Practical Assessment, Research & Evaluation, 10(7), 1–9. http://doi.org/10.1.1.110.9154

Diane Wild, Alyson Grove, Mona Martin, Sonya Eremenco, S. M., Verjee-Lorenz, A., & Erikso, P. (2005). Principles of Good Practice for the Translation and Cultural Adaptation Process for Patient-Reported Outcomes (PRO) Measures. Value in Health, 8(2), 95–104.epdf. (n.d.).

Eremenco, S. L. (2005). A Comprehensive Method for the Translation and Cross-Cultural Validation of Health Status Questionnaires. Evaluation & the Health Professions, 28(2),

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

193

212–232. http://doi.org/10.1177/0163278705275342

Fabrigar, L. R., Wegener, D. T., MacCallum, R. C., & Strahan, E. J. (1999). Evaluating the use of exploratory factor analysis in psychological research. Psychological Methods, 4(3), 272– 299. http://doi.org/10.1037/1082-989X.4.3.272

McAuley, E., & Courneya, K. S. (1994). The subjective exercise experiences scale (SEES): Development and preliminary validation. Journal of Sport and Exercise Psychology, 16, 163.

Patricia S. Jones, Jerry W.Lee, Linda R Philips, Xinwei E. Zhang, K. B. J. (2001). An adaptation of Brislin’s Translation Model for Cross-cultural Research. Nursing Research, 50(5). Retrieved from http://ovidsp.tx.ovid.com/sp- 3.17.0a/ovidweb.cgi?WebLinkFrameset=1&S=LJBAFPGKPPDDHNCANCJKKFFBAEB GAA00&returnUrl=ovidweb.cgi?&Full+Text=L|S.sh.22.23|0|00003081-200709000- 00011&S=LJBAFPGKPPDDHNCANCJKKFFBAEBGAA00&directlink=http:/

Schönrock-Adema, J., Heijne-Penninga, M., Van Hell, E. a, & Cohen-Schotanus, J. (2009). Necessary steps in factor analysis: enhancing validation studies of educational instruments. The PHEEM applied to clerks as an example. Medical Teacher, 31(6), e226–e232. http://doi.org/10.1080/01421590802516756

Suhr, D., & Ph, D. (n.d.). Reliability , Explorator y & Confirmato ry Factor Analysis for the Scale of Athletic Priorities, (X), 94–101.

Tabachnick, B.G., & Fidell, L. S. (2001). Using multivariate statistics. (5th ed.). Needhsm Height : Allyn & Bacon.

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

194

TRANSLATION PHENOMENON OF PENANG STREET FOOD NAME

Chee Zia Mun Universiti Putra Malaysia (UPM), Selangor. [email protected]

Ang Lay Hoon Universiti Putra Malaysia (UPM), Selangor. [email protected]

ABSTRACT

Penang is getting well-known ever since George Town, the capital of Penang, was accorded the status of UNESCO World Heritage Site in 2008. This has attracted a great number of tourists who are interested in culture. Penang street foods became more popular across the world. To present Penang street food culture, English translation of Penang street food is needed. The aim of this article is to investigate street food name translation in Penang. The objective of this study is to examine the phenomenon of translating Penang street foods name. A total of 446 Penang streets foods name translation were collected from 45 coffee shops, hawker center, food courts, cafés, and other portable stalls for this study. The findings showed that street food translation involved many translation methods. Some problems also exist in street food translation at present.

Keywords: translation; street food; Penang

INTRODUCTION

Georgetown has been listed as a UNESCO World Cultural Heritage Site and there has been an increasing inflow of tourists into Penang. Many of them are foreign or local tourists, students, or businessmen, some of them are attracted by the heritage while some of them are attracted by Penang street food. Penang had been recognized as one of a greatest street food city. That is why the translation of Penang street food is important. Translation of street food name is complicated because it involves linguistic, cultural, and social features of source language and target language. A proper translation should produce the same effect on the target language readers as is produced by the original on the source language readers. Tourist attractions are often deeply rooted in the culture of a country. Every society, on every level, has its own culture influenced by its history and geography (Dabbaghian, 2014). This can attract and promote tourism industry. Pouget (1999) stated that it is important for restaurant industry and for tourism in general since good quality of English translation may lead to higher standards of service and better socio-cultural exchange (as cited in Low, 2013, p.2 ). Translation is by no means a simple and easy things, but is, and should be, a way of cross cultural communication. Translation should not be only to perform cultural rendering but also to translate dish names properly. Proper and good translation help to communicate cultural identity, present local cuisine and increase the interaction among people from different nations when

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

195

cultural exchanges. It is important to translate the food name in a short, attractive and informative description. On the contrary, a poor translation can lead to misunderstanding of culture, materials, cooking method and taste of the food. Cultural discrepancies will hinder foreign readers from understanding such texts properly. The aim of this article is to investigate street food name translation in Penang from Chinese into English, particularly focusing on Chinese food. This paper discusses the phenomenon of Penang street foods name translation.

LITERATURE REVIEW

Culture, Language and Translation Bassnett (2004) said that “Language, then, is the heart within the body of culture, and it is the interaction between the two that results in the continuation of life energy’. There are several aspects that can define the term of culture. Newmark (1988) defines culture as “the way of life and its manifestations that are peculiar to a community that uses a particular language as its means of expression” (as cited in James, 2002). Another theorist Margaret (1937) cited that culture as “the whole complex of traditional behavior which has been developed by the human race and is successively learned by each generation. A culture is less precise. Tylor (1920) said that culture is the sum of total of the ways of living build up by a group and passed on from one generation to another. It can mean the forms of traditional behavior which are characteristics of a given society, or a group of societies, or of a certain race, or of a certain area, or of a certain period of time” (as cited in Aungsuwan, 2011, p.30). Culture was the creation of human beings within unique times, areas and ethnics, referring to the whole models of a society in cultural beliefs, tradition, system and values. (Yan & Huang, 2014, 490) According to Catford (1965), translation is defined as “the replacement of textual material in one language (Source Language, SL) by equivalent material in another language (Target Language, TL)” (as cited in Pym, 2007, p.277). Nida (2001) cited that “translating involves 4 major parameters (among many others): the source text, the translator, the reader, and the target text to be produced, each usually resolving into many, even inexhaustible, factor or variables that may exercise different effects on the act of translating” (as cited in Mu, 2010). Translation can builds up a connection for people that from different of culture. “Translation is a kind of cultural activity, and at the same time, it is a kind of language communication between different cultures” (Kang, 2013, p.124). Toury (1978) states translation is a kind of activity which inevitably involves at least two languages and two cultural traditions” (as cited in James, 2002). Thus, language is one of a part of culture (Newmark, 1988), and translation always has something related with culture.

Cultural term Nida (1964) classifies cultural terms into four groups which are “ecological terms (seasonal, geographical and topographical terms), material terms (planting, agriculture), social terms such as class, marital status, and law and religious terms (titles of deity words for sanctity, and holiness)” (as cited in Aungsuwan, 2011, p.30). Nevertheless, Newmark (1988) divides cultural terms into five groups which are “ecological terms (seasons, rain, hills of various sizes), material terms (food, clothes), social terms (leisure activities, sports), organizations, customs, ideas (the title of a head of state, the

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

196

name of a parliament, historical institutional terms, international institutional terms, religious activities, etc.) and gestures and habit terms (such as wai in Thai)” (as cited in Aungsuwan, 2011, p.30). Foods are categorized as a material terms or material culture according to Newmark’s categorization. Newmark (1988) defines that “food is for many the most sensitive and important expression of national culture; food terms are subject to the widest variety of translation procedures” (as cited in James, 2002).

Functionalism Theory The functionalism for Nord (2006) is defined as that “translator is not the sender of the source text message but a text-producer in the target culture who adopts somebody else’s intention in order to produce a communicative instrument for the target culture, or a target-culture document of a source-culture communication” (as cited in Yue, 2013, p.61). Functionalism theory may produce “a proper translation is an endeavour to maintain the flavour of source text during the language transfer while not violating the target language system (Yue, 2013, 61). Nord explained that “texts are not produced just in order to be translated but to fulfill certain communicative purposes for a specified source language audience” (as cited in Yue, 2013, p.61). The purpose of the translation of street food from Chinese into English is to bridge the Penang culture and other country culture together and promote the culture as well.

METHODOLOGY

Data Collection Data collection was made by using field study. The purposive samples of this research were Penang street food names with Chinese and English translations. This research was conducted along the street in Georgetown, Penang. The collection of data for this study were collected from 45 coffee shops, hawker center, food courts, cafés, and other individual portable stalls that along the street. A total of 446 kinds of street food names had been collected. Foods which repeated are collect as well. Data that had been collected was used to identify the street food translation methods and the phenomenon of Penang street food name translation.

RESULT AND DISCUSSION Based to the samples, there are mainly two common phenomenon of Penang street food name which are multiple of translation for one street food and the language use.

Multiple of translation Multiple translations for one street food are very common.

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

197

TABLE 1. Multiple translation for one street food

Orginal PinYin Target Orginal PinYin Target 冬粉 dōng fěn Dong Hoon 面线 miàn xiàn Mee Suah Tang Hoon Mee Sua 大碌面 dà lù miàn Tai Lok Mee 生面 sheng miàn Shang Mee Dai Lok Mee Sheng Mee 粿汁 Koay Chap 卤面 lǔ miàn Loh Mee Koay Chiap Lor Mee 皇帝面 huáng dì miàn Wang Ti Noodle 米台目 mǐ tái mù Mee Tai Bak Wan Ti Noodle Bee Thai Ba Shang Mee Bee Thai Bak 伊面 yī miàn Ee Mee 面线糊 miàn xiàn hú Mee Suah Koh Pee Mee Mee Suah Kor Yee Mee Mee Suah Kou Yi mien Mee Suah Tau Mee Suo Soup 河粉 hé fěn Ho Fun 伊府面 yī fǔ miàn Ee Fu Mee Ho Fan Ee Foo Mee Hor Fun Yee Fu Mee Hor Hoon Yee Foo Mee Sar Hor Fun Yi Fu Mee 粿條 guǒ tiáo Keow Teow 米粉 mǐ fěn Bihun Koay Teow Bee Hoon Koay Tiao Bee Hun Koey Tiao Mee Hoon Koey Teow Mihun Kuey Teow Biun Kway Teow 粿條湯 guǒ tiáo tang Keow Teow Teng 云吞面 yún tūn miàn One Tonne Mee Koay Teow Th’ng Wan Tan Mee Koay Teow T’ng Wan Tan Noodle Koay Teow Soup Wan Than Mee Koay Teow Sup Wan Than Noodle Koay Tiao Soup Wan Thun Mee Kueh Teow Soup Wan Thung Mee Wan Ton Mee 酿豆腐 niàng dòu fu Yong Tou Hoo Yong Tau Hu Yong Tou Foo Yong Tau Fu

Language use Due to the multi ethnic country, various languages and dialects are spoken in Malaysia. The street food translation appeared in one language or mix with other language. This made the food name become more special.

TABLE 2. Language Use

Language Mixture Example BI BI 牛肉粿条Beef Noodle

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

198

瓦煲面 Claypot Noodle 水饺面 Dumpling Noodle 鸡饭Chicken Rice BI+BM 虾面 Prawn Mee 蠔面 Oyster Mee BI+ Dialect/ Han Yu Pin Yin 鱼肉米粉Fish Bee Hoon BI+ Dialect/ Han Yu Pin Yin+BM 虾淋面Prawn Lam Mee 瓦煲伊面Claypot Yee Mee BI+ Dialect/ Han Yu Pin Yin+BI 鱼肉米粉汤Fish Bee Hoon Soup BM BM 鱿鱼蕹菜Sotong Kangkung/ Kangkong BM+ Dialect/ Han Yu Pin Yin 粿角Kuih-kak 面线糊Mee Suah Kou/Tau/Koh/Kor Dialect/ Han Yu Pin Yin Dialect/ Han Yu Pin Yin 猪肠粉Chee Cheong Fun 白果汤Peh Koay Th’ng 粿汁Koay Chap/ Koay Chiap 菜包Cai Bao Dialect/ Han Yu Pin Yin+ BM 卤面Lor/ Loh Mee 生面Shang Mee 菜粿Chai Kuih Dialect/ Han Yu Pin Yin+ BI 粿条汤Kueh Teow/ Koay Teow Soup 云吞面Wan Ton/ Than Noodle

Translation method Most of Penang street foods involved of transliteration method. Transliteration is refers to the problem of the identification of a specific textual form in an output language (in our case Chinese characters) which corresponds to a specific textual form in an input language (an English word or phrase)” (Wan & Verspoor, 1998, p.1352). Transliteration based on dialects (Hokkien, Cantonese…) and Han Yu Pin Yin. 酿豆腐 are translated to Yong Tou Hoo, Yong Tau Hu, Yong Tou Foo or Yong Tau Fu based on dialect. One of a street food that based on Han Yu Pin Yin is 菜包Cai Bao. Literal translation is the rendering of text from one language to another one word at a time with or without conveying the sense of the original whole.

CONCLUSION

The study shows that there are mainly two common phenomenon of Penang street food name which are multiple of translation for one street food and the language use. Multiple of translation for one street food may confuse the non-local people especially the foreigner. Different language used in one street food is one of characteristic. Translation methods that used to translate street food are transliteration, free translation and literal translation. Translation of a street food name is the first impression given to a dining people so it is important to convey true, accurate, fulfill communicative purposes, pass information, maximize the rich cultural to other in the world. Food translation is very challenging so to translate a proper food translation sometimes it needs more than one translation method.

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

199

REFERENCES

Abbasi, G., Zadeh, S. S., Janfaza, E., Assemi, A., Dehghan, & S. S. (2012). Language, Translation, and Culture. 2012 International Conference on Language, Medias and Culture. 83-87.

Aungsuwan, W. (2011). The Translation of Cultural Terms from Thai into English. The 3rd International Conference on Language and Communication 2011 Interdisciplinary Discourse in Language & Communication. 29-41.

Bao, X. L. (2014). Mongolian Culture Specific Words and the Translation Strategies. International Journal of English Linguistics, 4(5), 126-129.

Bassnett, S. (2004). Translation Studies. (3th ed.). London: Routledge.

Catford, J. C. (1965). Translation: Application and Research. London: Oxford University Press.

Chai. Y. J. Analysis of Translation Skills of Chinese Dish Name. Overseas English, 169-170. Retrieved from China Knowledge Resource Integrated Database.

Dabbaghian, A. A. (2014). Translation and Tourism: A Cross Cultural Communication and the Art of Translating Menus. Journal of Basic and Applied Scientific Research, 4(4), 11-19.

James, K. (2002). Cultural Implications for Translation. 6(4). Retrieved from Translation Journal.

Kang, Q. (2013). Chinese-English Translation of Chinese Dish Names from the Perspective of Cultural Differences. Cross- Cultural Communication, 9(6), 121-124. http://doi:10.3968/j.ccc.1923670020130906.2970

Low, P. (2013). Thai Food Culture through Grammatical Patterns of English Translation. The Asian Conference on Education 2013 Official Conference Proceedings, 23-27 October, Osaka ISSN: 21865892 (2013).

Mu, C. J. (2010). English Translation of Chinese Dish Names. 14(4). Retrieved from Translation Journal.

Newmark, P. (1981). Approaches to Translation. Great Britain: Pergamon Institute of English.

Newmark, P. (1988). A Textbook of Translation. New York: Prentice Hall.

Ordudari, M. (2007). Translation Procedures, Strategies and Methods. Retrieved from Translation Journal.

Peng, A. M. (2015). Translating Dish Names: Food Cultural Representation in Hong Lou Meng. Open Access Library Journal, 2, 1-11. http://dx.doi.org/10.4236/oalib.1101316

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

200

Tylor, E. (1920). Primitive Culture. New York: J. P. Putnam’s Son’s.

Venuti, L. (1995). The Translator’s Invisibility: A History of Translation. London: Routledge.

Wu, Y. D. (2013). Chinese Culture and Current Situation of its Translation. Overseas English, 190-191. Retrieved from China Knowledge Resource Integrated Database.

Yue. S. W. (2013). Functionalism Theory Applied in C-E Translation of Chinese Food Culture Text. Theory and Practice in Language Studies, 3(1), 61-68. http://doi:10.4304/tpls.3.1.61-68

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

201

EXPLICITATION IN THE TRANSLATION INTO MALAY OF ARABIC TECHNICAL CULTURE

Idris Mansor Universiti Sains Malaysia (USM), Pulau Pinang [email protected]

ABSTRACT

Explicitation, which was first introduced by Vinay and Darbelnet (1995: 342), is a translation procedure which makes explicit in the target language (TL) what was implicit in the source language (SL). This procedure of translation comprises both intratextual and paratextual explicitation. This paper investigates the procedure of intratextual and paratextual explicitation in translating technical cultural elements of Arabic into the Malay language. The study is mainly based on data of food and drink items taken from the famous 14th century Rihlat Ibn Battuta [The Travel of Ibn Battuta] (1987/2002) (RIB) and its modern Malay translation Pengembaraan Ibn Battuta [The Travel of Ibn Battuta] (2003) (RIB). Based on the methodology of Descriptive Translation Studies (DTS), data of food and drink in the source text (ST) are selected and mapped into its correspondence in the target text (TT). A manual analysis of ST and TT coupled pairs is employed based on a methodological modification of the taxonomy of Vinay and Darbelnet (1995). This analysis leads to the identification of the procedures used by the translators. The result of the analysis indicates different types of intratextual explicitation of addition and specification, and explicative glosses, and paratextual explicitation of chapter-end notes and the end-of-volume glossary.

Keywords: translation; explicitation; Arabic; Malay; technical culture.

INTRODUCTION

Based on the iceberg teory of culture, Edward T. Hall (1990: 65) devided culture into three levels: technical culture, formal culture and informal culture, which together are known as Hall’s triad of culture. ‘Technical culture’ is the section above the water level of the iceberg. The positioning of this category of culture seems to suggest that it is more concrete and visible than the other two categories. It comprises music, food and drink, clothes, architecture institutions (such as houses and buildings), geography, visible behaviour and language. Technical elements require specific procedures and strategies in order to be translated into the TL. Geographical features might be the main factors that contributed to differences within technical culture. For example, Arab countries are known as being in a desert or semi- desert area, whilst East Asian countries like Malaysia are known for their forests. Because of that, there are different weather conditions, different plants and different ways of living (which contribute into different foods and drinks), and different styles of architecture between these two landscapes. For example, Arab countries are the most suitable place to plant date palm trees, therefore the date is a staple of the Arab diet. However, Malaysia is suitable for rice plantation, which explains why rice is much consumed in Malaysia. The availability of different foods due

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

202

to geographic factors leads into different cultures having different tastes in food and drink. Katan (2004: 73) gives an example of how Westerners complain about the taste of the Asian speciality durian, which is a type of fruit especially popular with Malay people. In terms of music and art, the Arab societies, for example, have their distinctive styles and instruments as compared to other societies. Muwashshahah and mu‘allaqāt for instance, are two famous types of poetry which belong to the Arabs (Hourani 2005: 197, Mansfield 1990: 17-19) and rabāb, simsimiyah and ‘ūd are among the Arab’s musical instruments (Shoup 2006: 110). Decorative arts belonging to the Abbasaid period, such as textiles, ceramics and metal work can be seen in the Museum of Islamic Art, Berlin (Hattstein and Delius 2004:119). These types of cultural elements have direct meanings. According to Katan (2004: 44), technical culture “can be measured accurately, and has no meaning outside itself”. In linguistics, these kinds of elements are linked to the denotative meanings of words which have no hidden meaning (Bell 1991: 98). However, they might pose problems for the translator due to the possibility that there is no suitable equivalent in the language which they are being translated into. Based on the analysis that has been done on 305 items of food and drink, explicitation is one of the procedures that helped translators to oversee the problems. This study, therefore, attempted to investigate the implementation of the procedure of explicitation in the translation of culture-specific items of a very prominent book of historical Arabic travel literature, Rihlat Ibn Battuta by Ibn Battuta into the Malay language.

THE CONCEPT OF EXPLICITATION IN TRANSLATION

Explicitation is a translation procedure which makes explicit in the TL what was implicit in the SL. This procedure was first introduced by Vinay and Darbelnet (1995: 342), who defined the term as “a stylistic translation technique which consists of making explicit in the target language what remains implicit in the source language because it is apparent from either the context or the situation”. This technique was later developed by Nida (1964: 227-231) under his ‘techniques of adjustment’ where it was termed as ‘additions’. The concept of ‘explicitation’ is developed systematically by Blum-Kulka (1986: 19) who formulates her ‘explicitation hypothesis’ as follows:

The process of interpretation performed by the translator on the source text might lead to a TL text which is more redundant than the SL text. This redundancy can be expressed by a rise in the level of cohesive explicitness in the TL text. This argument may be stated as “the explicitation hypothesis”, which postulates an observed cohesive explicitness from SL to TL text regardless of the increase traceable to differences between the two linguistic and textual system involved. It follows that explicitation is viewed here as inherent in the process of translation.

However, Blum-Kulka’s explicitation hypothesis has been criticized by Séguinot (1988: 106), who firstly agrees that the process of translation naturally includes a process of explicitation, but considers the definition given by Blum-Kulka to be too narrow stating that “explicitness does not necessarily mean redundancy” (p. 106). She also points out that “the greater number of words in French translations, for example, can be explained by well-documented differences in the

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

203

stylistics of English and French” (p. 107). Séguinot queries Vinay and Darbelnets’ reasons on the basis that translations tend to be longer than originals because in some cases:

i) There are differences in structure between the SL and the TL which sometimes oblige the TL to be more verbose in expression. ii) The nature of one language group may be that the speaker prefers to express themselves in particular ways that lead into a more brief version of the text than the SL.

Since it only considers addition (redundancy) in explicitation, we agree with Séguinot that Blum- Kulka’s explicitation hypothesis is rather narrow. This is because the concept of explicitation is not limited to addition, and might include changes in style only. These changes could lead the selection of more explicit words in the TL, such as the process of finding lexical specification. Papai (2004: 145) proposes a broader approach to explicitation by considering the addition of linguistic and extra-linguistic information. According to Papai:

In terms of process, explicitation is a translation technique involving a shift from the source text (ST) concerning structure and content. It is a technique of resolving ambiguity, improving and increasing cohesiveness of the ST and also of adding linguistic and extra-linguistic information (Papai 2004: 145).

In addition to those above, the subject of explicitation also receives significant attention from other translation scholars including Klaudy (1996: 99-114, 2005: 13-28, 2009: 104-108), Øverås (1998: 557-570), Olohan and Baker (2000: 141-158), Perego (2003: 63-88) and Gumul (2006: 171-190). In their views on explicitation, the procedure comprises several forms. The type of phenomena in this classification is considered by Øverås (1998: 561), Perego (2003: 73) and Gumul (2006: 176) to be “addition and specification”. The various forms of addition and specification are listed in Table 1 and illustrated with examples from Arabic-Malay translation:

TABLE 1. Addition and specification

Addition and specification Scholars 1) The addition of modifiers. Nida 1964, Klaudy and Karoly (Gumul (2006 ,(2005) يأكل زيد العنب (e.g (Arabic [ya’kul] [Zayd] [al-cinab] [eat] [Zayd] [grape] (Malay) Zaid makan buah anggur. [Zaid] [eat] [fruit] [grape 2) The addition of connectives. Nida (1964), Blum-Kulka (1986), (Klaudy (1996), Gumul (2006 هذه القصة تشبه قصص الخيال (e.g (Arabic [hāzihi] [al-qiṣṣah] [tushbih] [qiṣaṣ] [al- khayāl]. [this] [story] [like] [story] [fiction] (Malay) Cerita ini menyerupai cerita khayalan atau fiksyen [story] [this] [like] [story] [imagination] [or] [fiction]

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

204

3) Lexical specification. Nida (1964), Klaudy and Karoly (Gumul (2006 ,(2005) قال رسول هللا (e.g (Arabic [qāla] [Rasūl Allāh] [say] [the Messenger of Allah] (Malay) Rasulullah bersabda4 [The Messenger] [says] 4) The addition of explanatory remarks. Nida (1964), Klaudy (1996), Papai Klaudy and Karoly ,(2004) يزور الحجاج غار حراء (e.g (Arabic [yazūru] [al- ḥujjāj] [ghār] [Hirā’]. (2005), Gumul (2006) [visit] [pilgrims] [cave] [Hira]. (Malay) Jemaah haji menziarahi Gua Hira’, tempat pertama wahyu diturunkan kepada Rasulullah [group] [pilgrim] [visit] [cave] [Hira], [place] [first] [revelation] [was revealed] [to] [The Messenger of Allah] 5) Filling out elliptical expressions. Nida (1964), Klaudy (1996), Papai Klaudy and Karoly ,(2004) مفروشات صينية (e.g (Arabic [mafrūshāt] [ṣīniyyah] (2005), Gumul (2006) [furnitures] [Chinese] (Malay) Perabut dari negeri China [furnitures] [from] [country] [China]

These forms of explicitation, however, only focus on intratextual explicitation, which is the additional information that occurs within the text. This present research gives wider consideration to explicitation by also considering notes as forms of explicitation. Gerard Genette (1997: 319) defines a note as “a statement of variable length (one word is enough) connected to a more or less definite segment of text and either placed opposite or keyed to this segment”. Genette also considers notes as one of the explicitation elements which provides detail to a certain part of a text. Nida (1964: 238) suggests that notes are an important medium that can be used to provide the TT readers with information on an ambiguous expression. Therefore, a note normally has two principal functions: i) To correct linguistic and cultural differences between SL and TL: explain contradictory customs, explain unknown geographical and physical objects, provide information on ambiguous words and include supplementary data. ii) To provide information that might be useful in understanding the historical and cultural background of a text.

In modern times, the practice of notes remains a varied one stylistically, taking forms such as: i) Notes within the text which are contained in brackets or in parentheses, that we shall term ‘explicative gloss’. ii) Notes at the end of a chapter, that we shall term ‘chapter-end notes’. iii) Notes at the end of book, that is we shall term ‘end-of-volume glossary’. iv) Notes in a special volume that we shall term ‘separate volume glossary’.

4 The common equivalent for ‘say’ in Malay is berkata. The word bersabda is specifically used for the Prophet.

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

205

From this review, it seems that explicitation involves two distinct types of practice. Firstly, there is explicitation which occurs within the text, which we shall term as ‘intratextual explicitation’. Secondly, there is explicitation outside the text, which we shall term ‘paratextual explicitation’. Explicitation in this present research, therefore, includes the following types and forms (in Table 2):

TABLE 2. Types and forms of explicitation

Intratextual explicitation Paratextual explicitation  The use of addition and specification  Footnote - The addition of modifiers  Chapter-end notes - The addition of connectives  End-of-volume glossary - Lexical specification  Separate volume glossary - The addition of explanatory remarks - Filling out elliptical expressions  Explicative gloss

DISCUSSION OF DATA ANALYSIS AND RESULT

The analysis performed on the selected cultural items of technical culture demonstrates that explicitation is the most frequent procedure in the translation of food and drink items (28.5% of the total procedures). This is presumably because the translators think that this is the most relevant procedure to aid comprehension of the TT. The findings of this study also indicate that both intratextual and paratextual explicitation are used in the translation of the two selected cultural elements. The translators have typically selected four of the six forms of explicitation: 1) addition and specification, 2) explicative glosses, 3) chapter-end notes and 4) the end-of-volume glossary. Of these four, the use of addition and specification is the most preferred approach and is used throughout the process of translation. Addition and specification comprises five means: 1) the addition of modifiers, 2) the addition of connectives, 3) lexical specification, 4) the addition of explanatory remarks, and 5) the filling out of elliptical expressions. An analysis of the types of explicitation used is shown in Table 3:

TABLE 3. Analysis results of the data of explicitation in the translation of food and drink items

Explicitation Frequency % Intratextual explicitation  Addition and specification - The addition of modifiers 18 5.9 - The addition of connectives 0 0.0 - Lexical specification 17 5.6 - The addition of explanatory remarks 2 0.6 - Filling out elliptical expressions 1 0.3  Explicative glosses 6 2.0 Paratextual explicitation  Footnotes 0 0.0  Chapter-end notes 11 3.6  End-of-volume glossary 32 10.5  Separate volume glossary 0 0.0 Total 87 28.5

Each of these sub-categories will be described in the following sections.

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

206

Intratextual Explicitation

1. Addition and specification

The use of addition and specification includes several devices: i) the addition of modifiers, ii) the addition of connectives, iii) lexical specification, iv) the addition of explanatory remarks, and v) the filling out of elliptical expressions. Table 3 shows that the use of the various additions and specifications amounts to 12.4% (38 instances). This indicates that direct change or addition within the text are common approaches adopted by the translators in order to maintain cohesiveness in the TT. Examples are as follows:

TABLE 4. Examples of the use of addition and specification as explicitation in the translation of food and drink items

No ST TT (buah delima (PIB 784 الرمان (al-rummān] (RIB 668] .1 [pomegranate] [fruit] [pomegranate] (bijirin syamakh (PIB 471 الشاماخ (al-shāmākh] (RIB 428] .2 [shamakh] (a type of seed in India) [seeds] [syamakh] (air herba (PIB 468 ماء النبات (mā’] [al-nabāt] (RIB 425] 3 [water] [plants] [water] [herb] (bubur (PIB 471 عصيدة (caṣīdah] (RIB 428] .4 [casidah] (a type of food similar to porridge in [type of porridge] India). .(tepung yang diuli (PIB 372 عجين (cajīn] (RIB 339] .5 [dough] [flour] [that] [is kneaded] (kuih kulit kuda (PIB 96 جلد الفرس (jild al- fars] (RIB 102] .6 [horse skin] (a type of cookie in Damascus) [cookie] [skin] [horse].

The addition of modifiers can be seen in Examples 1 and 2, where generic noun modifiers (buah [fruit] and bijirin [seeds]) have been added to the specific noun delima, and a new borrowed word syamakh. This indicates the significant connection between intratextual explicitation and the tendency towards generalization. However, Examples 3 and 4 indicate the opposite situation, where the ST words have been translated into more specific equivalents in the TT by finding [casidah] عصيدة lexical specification of the target culture such as bubur as an equivalent to [porridge]. Meanwhile, Example 5 indicates the use of explanatory remarks with the addition of cajīn] has no single equivalent] عجين yang diuli [that] [is kneaded]. This is because the ST word in the TL because flour-based foods are not commonly consumed in the target culture and thus there is only one generic word used for different types of flour (tepung). When using this word, however, the translators tend to clarify the ST variations on flour-based foods for the target readers by using explanatory remarks. Example 6 involves a compound with the word kuih [cookie] to avoid misunderstanding by the target readers. The term ‘horse-skin’ would probably be understood by the ST readers because the term exists in the SL culture, but will confuse the readers of the TT due to its non-existence in the target culture. This form of addition and specification is similar to the category of the addition of modifiers, but with the key difference that it is almost obligatory to the TL. In the table, examples 2 and 6 of the ST are non-existent terms in the TL. As a solution, the translators use them in conjunction with generic terms to ensure intelligibility.

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

207

2. Explicative gloss As we saw in Table 3, there are 6 items (2%) which make use of parenthetical explicative glosses in the translation of food and drink items. Those items are:

TABLE 5. Explicative glosses in the translation of food and drink items

ST TT Manisan kharub (sejenis tumbuhan di Tanah حلواء الخروب (ḥalawā’] [al-kharūb] (RIB 81 ] Arab) (PIB 71) [sweet] [kharub] ([a type of plant found in Arab countries]). (hasyimi (sejenis kuih yang manis) (PIB 468 الهاشمي (al-hāshimī] (RIB 425] [hasyimi] ([a type of sweet cookie]) (anli (juga sejenis bijirin) (PIB 471 أنلي (anlī] (RIB 428] [anli] ([also a type of seed]).

Explicative gloss is very useful in providing quick information about the item used in the TT. It is used only with new borrowings which are unknown in the target culture and therefore need explicitation in order for the target readers to understand the concept. The investigation performed on the glosses also shows that the translators use generic terms (introduced by ‘sejenis’ [a type of]) in defining the ST items. This therefore is an example of a complex procedure: new borrowing + explicative gloss + generic term.

Paratextual Explicitation

1. Chapter-end notes Genette (1997: 319) describes notes as one of the paratextual elements which provide detail to a certain part of a text. One type of note is chapter-end notes. There are 11 food and drink items (3.6% of the total procedures) which are explained in chapter-end notes. For example:

Example: [RIB 304) [al-tharīd) الثريد :ST TT: tharid 9 (PIB 331)

(at the end of chapter 8 (RIB 409)) 9. Tharid ialah cebisan roti yang dihidangkan dengan perasa yang tertentu. Gloss: [Tharid is a dish consisting of flavoured pieces of bread ].

This example indicates that chapter-end notes are useful in providing a more detailed explanation than can be contained in explicative glosses located within the text. These notes relate to new borrowings which cannot be adequately explained by contextual clues. The selection of the details given through explicitation is demonstrative of an attempt by the translators to provide a general illustration of the items in question.

2. End-of-volume glossary 32 items are explained in the end-of-volume glossary. However, there is no indication in the body of the text that the reader might refer to these items in the glossary. As in the case of chapter-end notes, all of the terms explained in the end of volume glossary are new borrowings.

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

208

The analysis also shows that there are three types of end-of-volume glossary: i) repetition of information given either within the text or chapter-end notes, ii) additional information, and iii) new information. Examples of end-of-volume glossary are as follows:

TABLE 6. Examples from the end-of-volume glossary relating to the translation of food and drink items

No ST TT Dibs ialah sejenis jem yang dihasilkan oleh الدبس وهو نوع من المربى، يصنعونه من العنب... 1 (RIB 102) penduduk daripada buah anggur (PIB 96). [al-dibs wahuwa nawc min al-murabbā, yuṣnacunahu min al-cinab] [al-dibs is a type of jam, they made it from grape]. [Dibs is a type of jam that is made by local people from fruit grapes]. (in end-of-volume glossary (PIB 856)) dibs Sejenis jem yang dihasilkan daripada buah anggur. [dibs] [a type of jam that had been made from grape] (julubban (kacang) (459 الجلبان (al-julubbān] (417] 2 (in end-of-volume glossary (PIB 859)) Sejenis bijirin di India. Bijinya dimakan dan dibuat roti5. [a type of cereal in India. Its seed is eaten and used to make bread]. (Daqnu (PIB 830 الدقنو (al-daqnū] (RIB 702] 3 (in end-of-volume glossary (PIB 856)) Air yang mengandungi jagung yang dilumatkan dan dicampurkan dengan sedikit madu atau susu. [water containing corn which is refined and mixed with a little honey or milk]

The examples in Table 6 demonstrate that the end-of-volume glossary provides more detailed information about the ST items. These examples also represent the three types of end-of-volume glossary which are used in the translation of items of food and drink. Example 1 shows the repetition of information which has already been given within the text by the author of the ST and has been translated into the TT. Meanwhile, Example 2 indicates that the end-of-volume glossary provides additional information to that which has been given in the explicative gloss. Example 3 demonstrates new information being provided to the readers of the TT. Besides these forms of explicitation which are used with new borrowings, the use of addition and specification, explicative glosses, chapter-end notes and the end-of-volume glossary also demonstrates a tendency towards definitions based on generic terms. This indicates a combination of procedures between explicitation and generalization.

CONCLUSION

The findings of this study indicate that both intratextual and paratextual explicitation are used in the translation of the selected cultural element. The translators have typically selected four of the six forms of explicitation: 1) addition and specification, 2) explicative glosses, 3) chapter-end

5 Roti is a Malay standard borrowed word from Tamil.

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

209

notes and 4) the end-of-volume glossary. These explicitation procedures, however, do not only occur in isolation. There are two common combinatory trends which have been identified, 1) most explicitation is used in conjunction with new borrowing, to provide the meanings of the al-wusṭāniyyāt] is translated with] الوسطانيات borrowed words. For example, the ST word borrowing plus parenthetical explicative glosses to become wustaniyyat (pakaian untuk bahagian atas tubuh) [wustaniyyat] (garment that is worn on the upper part of body). This phenomenon, therefore, suggests that explicitation is very useful for borrowings which are difficult to comprehend from textual clues alone, and 2) the explicitation element that accompanies borrowing often involves the use of a generic term. For example, the generic term sejenis [a type al-julubbān] as julubban: in the end-of-volume] الجلبان of] is used to explicitate the translation of glossary this term is explained as sejenis bijirin di India. Bijinya dimakan dan dibuat roti [a type of cereal in India. Its seed is eaten and used to make bread]. This indicates an attempt made by the translators to provide information about the use of ST items and their role in the source culture.

REFERENCES

Bell, R. T. (1991). Translation and Translating: Theory and Practice. London: Longman.

Blum-Kulka, S. (1986). Shifts of cohesion and coherence in translation. In House, J. & S. Blum- Kulka (Eds.). Interlingual and Intercultural Communication (pp. 17-35). Tübingen: Narr.

Genette, G. (1997). Paratext: Thresholds of Interpretation. Cambridge: Cambridge University Press.

Gumul, E. (2006). Explicitation in simultaneous interpreting: a strategy or a by-product of language mediation?. Across Languages and Cultures. 7(2), 171-190.

Hall, E.T. (1990). The Silent Language. New York: Anchor Books.

Hattstein, M. & Delius P. (2004). Islam: Art and Architecture. Köln: Könemann.

Hourani, A. (2005). A History of the Arab Peoples. London: Faber and Faber.

House, J. & Blum-Kulka, S. (Eds). (1986). Interlingual and Intercultural Communication. Tübingen: Narr.

Ibn Battutah. (2002). Rihlat Ibn Battūtah al-Musammāh Tuhfah al-Nuzzār fī Gharā’ib al-Amsār. Beirut: Dār al-Kutub al-cilmiyyah.

Katan, D. (2004). Translating Cultures. Manchester: St. Jerome.

Mansfield, P. (1985). The Arabs. London: Penguin Books.

Nida, E. (1964). Toward a Science of Translating. Leiden: E. J. Brill.

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

210

Olohan, M. & Baker, M. (2000) Reporting That in Translated English: Evidence for Subconscious Processes of Explicitation. Across Languages and Cultures. 1(2), 141-158.

Øverås, L. (1998). In search of the third code: an investigation of norms in literary translation. Meta. 43(4), 557-570.

Papai, V. (2004). Explicitation: A universal of translated text?. In A. Mauranen & P. Kujamäki (Eds.). Translation Universals: Do They Exist? (pp. 143-164). Amsterdam and Philadelphia: John Benjamins.

Perego, E. (2003). Evidence of Explicitation in Subtitling: Towards a Categorisation. Across Languages and Cultures. 4(1), 63-88.

Séguinot, C. (1988). Pragmatics and the explicitation hypothesis. Traduction, Terminologie, Redaction.1(2), 106-113.

Shoup, J. (2007). Culture and Customs of Jordan. Westport, Connecticut and London: Greenwood Press.

Syed Nurul Akla Syed Abdullah & Adi Setia Mohd Dom. (2003). Pengembaraan Ibn Battutah, Pengembara Agung, Karya Terulung, Menyingkap Wajah Dunia [The Travels of Ibn Battuta, a great traveller, an efficient text, reveals the world]. (Translation of Rihlat Ibn Battuta, by Ibn Battuta). Kuala Lumpur: Institut Kefahaman Islam Malaysia (IKIM).

Vinay, J. –P. & Darbelnet, J. (1995). Comparative Stylistics of French and English: A Methodology for Translation. Amsterdam and Philadelphia: John Benjamins.

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

211

POTENTIAL CHALLENGES IN TRANSLATING UNWELCOMED JEWISH ELEMENTS INTO MALAY

Ahmad Safwan Mod Shuhaimi Universiti Sains Malaysia (USM), Pulau Pinang [email protected]

Idris Mansor Universiti Sains Malaysia (USM), Pulau Pinang [email protected]

ABSTRACT

Translating texts rich in religious elements other than Islam, in the context of Malaysia, into Malay is ever sensitive due to its norms and conventions, restricting the translation of such texts which may contain educationally noteworthy knowledge. The cardinal purpose behind this study is to determine the potential sociocultural challenges which a translator may encounter when translating a Jewish business text into Malay with the hope of providing new sociocultural perspectives in the context of translation studies in Malaysia. The research makes use of a semi- religious text, Jewish Wisdom for Business Success, which discusses the secrets behind the success of the Jewish people in various fields, especially in business, along with real-life stories of entrepreneurs from the viewpoint of Judaism. The research also discusses discourse analysis as the primary method in determining, analysing and deciphering the sociocultural elements supported by the communicative-functional approach by Sdobnikov (2011). In conclusion, the potential issues in translating the ST are ascertained to involve the linguistic and ideological aspects embedded within the text which the target audience, especially the Malay Muslim native speakers are highly averse to.

Keywords: discourse analysis; communicative-functional approach; sociocultural aspects; semi- religious text; Jewish elements

INTRODUCTION

According to Kamus Dewan Edisi Keempat, sosiobudaya (sociocultural) is defined as the relationship between society and culture such as lifestyle, custom and the like. On the related note, Newmark (1988:94) defines culture as a particular lifestyle and its manifestation that is inherently unique to a certain community with a language as an instrument of its cultural expression. Consequently, the translator’s role as the mediator between communities is important in bringing the different communities together. Moreover, Newmark categorises culture into 5 categories: 1) ecology; 2) material culture (artefacts); 3) social culture; 4) organisations, customs, activities, procedures, concepts; and 5) gestures and habits. In unravelling such sociocultural challenges, discourse analysis would be needed. The term ‘discourse’ is a group of ideas that can be identified in written and spoken languages, and can be located in many social contexts (Lupton, 1992:145). And discourse analysis provides a

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

212

way of identifying communications among different social and cultural backgrounds in various contexts, as well as describing the ways of speeches people use in establishing different social identities in interaction (Holmes, 2013: 364). This method is then supported by communicative- functional approach by Sdobnikov (2011) which provides that translation is a way of forming communication between audiences of different cultures and the translator plays the role as the mediator of the communication. Sdobnikov (2011) states that communicative-functional approach treats translation as a professional task done in a specific communicative situation (CST), and the interests and intentions of communication actors must be taken into account by a translator before choosing any suitable translation strategy. In Jewish Wisdom for Business Success, translators would have to deal with sociocultural barriers in translating it, predominantly the linguistic and ideological aspects. Containing strong Jewish elements, the text is not, by any means, impossible to be translated, or adapted to the target culture. In fact, such attempt is doable as it is a semi-religious text, a text which is partly, or not entirely to involve religion as its focal theme, and often comes hand in hand with another theme.

NON-ENGLISH WORDS & FIGURATIVE EXPRESSIONS

Many Hebrew words are introduced in the book along with its English equivalents as an attempt of exuding the sense of Jewishness or, to emphasise coherently the central identity of the book per se. This intratextual feature, despite having the Jewish undertones, does not necessarily pose any cultural issue to the translator as long as the concepts do not go against the norms and conventions of the audience.

Example 1

ST: According to a 2007 New York Times profile, he once told his friend and fellow street trader Paul Raps: “ You know what we need? We need to get out hands on the gelem.” The gelem is Hebrew slang for uncut diamonds. (pg 158)

In the abovementioned example 1, the author uses the word gelem as a replacement for the word ‘diamond’. The word gelem can be retained in the target text as it does not have any Judaic connotation and by doing so, the translator may preserve the Jewish elements in the text, that is, the Hebrew word as a way of keeping the target readers informed that they are reading a book about a particular culture’s perspective.

Example 2

ST: Once asked to pray on a behalf of a seriously ill person, he responded telling the family to practice positive thinking. He advised in Yiddish, “Tracht gut vet zain gut,” meaning “Think good and it will be good.” (pg 172)

In example 2, the author includes an advice in Yiddish, “Tracht gut vet zain gut” which comes with a good meaning, that man should always be positive at all times and not being too caught up in the negativity of his troubles. Such quote, semantically, does not bring any linguistic or cultural issues for translators as the saying per se tells a piece of good advice that can be

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

213

culturally embraced by the target audience. In terms of flow and style, however, translators may also compromise the foreign linguistic feature by omitting the Yiddish quote in TT, and replace it with its closest equivalent semantically, or stylistically, if possible. This would result in a more fluid and smooth translation that would give out the same impact to target audience as it was to the source readers.

Example 3 ST: Torah generally calls kosher animals tahor (pure) and non-kosher animals tamay (which means “impure,” but also brings with it connotations of unholiness and immorality). (pg 170-171)

As for example 3, it would be advisable that the word kosher, tahor and tamay not be left untranslated as these three words have the religious connotations and are contextually related to a few paragraphs of explanations which have some strong religious undertones. In translating this part, translators would need to domesticate it into the target readers’ cultural system or simply omit certain parts of the text, without disparaging the central message of the chapter.

Example 4 ST: Since all religious people sin, most religions provide a procedure people can follow to overcome their sins. In Judaism that process is called t’shuva. (pg 122)

It is obvious that t’shuva has a Jewish connotation in the sentence context, however, the sentence may be translated through adaptation as most part of the sub chapter explains about sin and repentance which are universally discussed amongst the Abrahamic religions. This would give room for translators to manipulate the text, adapting it to the Islamic perspective of the topics discussed. In the example above, t’shuva may be translated into “taubat”.

Example 5 ST: Perhaps Jonas is one of the luckiest men in the World. Perhaps he just happened to buy at the lowest possible moment and sell at the highest possible moment because of a roll of the cosmic dice. (pg 91)

The expression of a roll of the cosmic dice has its own implicit meaning which cannot be translated literally, lest it would distort the message, or perhaps sends a meaningless meaning to the reader. The expression refers to the divine power, or the universe which decides every fate that falls upon us, and this demands for a much fluid and flowery equivalent for the translators to decide on.

Example 6 When our emotional impulses are regulated by our intellect, we are able to easily follow what the great philosopher Maimodes called “ the ideal middle path” and navigate between extremes of behaviour.” (pg 202)

In no way any expression like “ ideal middle path” could be translated literally without confusing the readers. Such expression requires deep understanding on the translator’s part on the topic

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

214

discussed. ‘Ideal middle path’ refers to a person’s ability to think rationally at the midst of intense anger and brimming excitement, and this again would prompt translators to think creatively and imaginatively in their translating process.

UNEARTHING THE IDEOLOGY

In translation, every text which is translated for the purpose of information transfer is embodied within itself by its own ideology whether it is implicitly or explicitly expressed to its readers. This is supported by Puutinen (1998) that ideology is often encoded in the expressions of the language, including the structural and lexical choices, be it by an author or a translator, in representing events, characters and their relations for imparting a system of beliefs, values and power relations. Simply put, translation is inevitably inseparable from conveying ideologies. This is simply related to the introduction of Jewish Wisdom for Business Success which tells a conversation between a Jewish peddler and a Czar officer which takes place in a train on a journey from Minsk to Pinsk. The conversation starts when the officer asks a question about the secret of Jews’ success in business to the peddler. However, the peddler gives a very vague answer to that, that is, a schmaltz herring. Taking it to the heart, the officer believes that by eating the fish would eventually help his business thrive. Unhappily, the business is far from thriving and he finds himself doing something silly and believes that he has been had by the peddler. The peddler once again confronts the man and berates him. Upon hearing the man, the peddler replied, “ Good, I see the schmaltz herring is working”. Based on the introduction, it is clear that the Jewish man tried to earnestly answer the man’s question, but in a much more subtle and gentle manner. Nevertheless, the implicit meaning behind his words do not seem to reach the officer and this indicates that there are elements of ideology craftily encoded in his answer. The intended answer to the Czar army officer is Judaism, the very truth behind the secrets of what constitutes the success of the Jewish people in business. This is highly correlated with Schaffner (2003:23) that ideological aspect can be identified within a text at word level based on the use or avoidance of certain words, and at its grammatical structure level. In this case, the peddler avoids from giving the real answer (Judaism) as he is worried about how the officer would react to it. The fact that their conversation takes place during the Czar’s reign, a period where the Jewish people’s social status was disdainfully undermined, is all the more reason for him to not bring up such sensitive matter in conversation. The Jewish man handpicks Schmaltz Herring, a kind of herring as a traditional cuisine to the Jewish community in Europe, as the answer in replacement of ‘Judaism’ because both entities uphold a very personal and intimate sense of ownership. Judaism is the identity and tradition for the Jewish people, despite one may not be religious. It is what identifies a Jew, Jew. More importantly, the ideology within the introduction is to indicate the exaltedness of Judaism as it becomes the essence behind its followers’ successes in business. The issue arises for translators when they need to preserve the symbolic message in the introduction without causing any conflict in the target culture even at expense of the effect produced by the ST. Under communicative-functional approach by Sdobnikov (2011), any translation work of this book can fall under the CST-2trans which occurs when a translator appreciates the original text to the extent that he initiates the translation of the text into another language with the intention of a much

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

215

more extended audience for the book itself. In CST-2trans, Sdobnikov (2011) embraces the fact that any translation work driven by such initiation would most likely diverge from the ST effect, in terms of cultural perspective, and the purpose which the TT serves would be different from ST.

Religious elements

In this book, religious elements, such as verses from the Torah, narratives of other Judaic references, including the religious terms in Judaism. Religious attributes are notoriously difficult to translate, especially into a target culture that restricts any religious readings other than Islam to the Malays. Such restriction is clearly enshrined in the National Constitution under the Article 11 which provides that the state law and in respect of the Federal Territories of Kuala Lumpur and Labuan, federal law may control or restrict any religious doctrine or belief from being propagated among persons professing Islam. Consequently, any religious elements except Islam, which are directly expressed, must be filtered on, or in other words, acclimatised according to the target audience cultural system.

Example 7 ST: Every religion and school of philosophy views fear as an obstacle and urges followers to struggle against it. The Torah goes one step further. Hidden deep within it is a blueprint for overcoming negative fear-based reactions. It’s based on the well-known story of Moses and the splitting of the sea. (3-4 pg)

In example 7, it tells about the condition of fear and how most religions approach it in order to overcome it, while introducing a much in-depth perspective of overcoming it from a Jewish perspective by relating it to the story of Moses. Problems arise when the text involves a lot of narratives from the Torah and this usually prompts translators to omit such narratives. Instead of opting to omitting, translators may perform cultural adaptation using local equivalent or closest equivalent of local narratives in replace of the original.

Example 8 ST: At the behest of God, Moses had granted the position of high priest to his brother, Aaron. (pg 57)

Example 8 shows one of the Jewish titles in the book, that is, high priest which refers to a chief rabbi in Judaism6. Given that such reference has a Jewish connotation to Judaism, it is advisable that it would not be translated into the target culture. Translators may perform adaptation on this part as long as the consistency and fluidity of the TT are not affected by this approach.

Example 9 ST: The great Hasidic master and Kabbalist7 Rabbi8 Nachman of Breslov (whom we met in Chapter 1) said: “ If you believe that you can ruin, then believe that you can fix.” (pg 172)

6 http://prpm.dbp.gov.my/Search.aspx?k=high+priest (Retrievied on 8 August 2016). 7 http://www.merriam-webster.com/dictionary/cabalist (Retrievied on 8 August 2016). 8 http://prpm.dbp.gov.my/Search.aspx?k=rabbi (Retrievied on 8 August 2016).

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

216

Hasidic master refers to a title of Jewish rabbi from the school of Hasidism, a Jewish movement founded in Poland around 1750.9 This term, for having a Jewish connotation, should not be translated into the TT, and same goes to Kabbalist Rabbi, a religious title which refers to persons whom study, interpret and follow the kabbalah of Judaism. Omitting these religious titles would not, by any way, hampers the comprehension of the readers, but even so readers may not experience the foreignness of the ST, except for its Jewish names, which is deemed suitable to be included in the TT.

CONCLUSION

In conclusion, translating Jewish Wisdom for Business Success into Malay bring challenges to translators in terms of linguistic and ideological aspects of the text. Rich with Judaic narratives, religious connotations and figurative expressions, translators need to be wise in deploying any translation strategies in adapting any unnecessary elements into the target culture, or omitting them, while keeping the original messages intact. Moreover, as a cultural and linguistic mediator, translators need to be culturally knowledgeable amongst the two cultural systems in keeping any translations in check to not cause any conflicts to the audience. In other words, sociocultural factors in the translating process are of great importance for translators to ensure such conflicts will not happen.

REFERENCES

Assaf, D. (n.d.). Hasidism Historical Overview. The Yivo Encyclopedia of Jews in Eastern Europe. Retrieved August 10, 2016 from http://www.yivoencyclopedia.org/ article.aspx/hasidism/historical_overview.

Brackman, L. & Jaffe, S. (2008). Jewish Wisdom for Business Success : Lessons from the Torah and other ancient texts. New York: American Management Association.

Cabalist [Def. 1.]. (n.d.). Merriam-Webster Online, Retrieved August 8, 2016, from http://www.merriam-webster.com/dictionary/cabalist.

Calzada-Pérez, M. (2003). Introduction. In M. Calzada-Pérez (Ed.). Apropos of ideology (pp. 1-22). Manchester: St. Jerome.

Haslina Haroon & Hasuria Che Omar (Eds.). (2013). Asas Terjemahan dan Intepretasi. Pulau Pinang: Penerbit Universiti Sains Malaysia.

Holmes, J. (2013). An Introduction to Sociolinguistics (Fourth edition). Edinburgh Gate: Pearson Education Limited.

9 http://www.yivoencyclopedia.org/article.aspx/Hasidism/Historical_Overview (Retrievied on 10 August 2016).

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

217

High priest [Def. 1a.]. (n.d). Pusat Rujukan Persuratan Melayu Online, Retrieved August 8, 2016, from http://prpm.dbp.gov.my/Search.aspx?k=high+priest.

Kamus Dewan Edisi Keempat. (2013). Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka.

Lembaga Penyelidikan Undang-Undang . (2010). Perlembagaan Persekutuan. Petaling Jaya: International Law Book Services.

Lupton, D. (1992). Discourse analysis: A new methodology for understanding the ideologies of health and illness. Australian Journal of Public Health 16: 145-150.

Newmark, P. (1988). A Textbook of Translation. Hemel Hempstead: Prentice Hall.

Puurtinen, T. (1998). Syntax, Readability and Ideology in Children's Literature. Translators' Journal, 43( 4), 524-533.

Rabbi [Def. 1]. (n.d.). Pusat Rujukan Persuratan Melayu Online, Retrieved August 8, 2016, from http://prpm.dbp.gov.my/Search.aspx?k=rabbi.

Schäffner, C. (2003). Third ways and new centres: Ideological unity or difference? In M. Calzada-Pérez (Ed.). Apropos of ideology (pp. 23-42). Manchester: St. Jerome.

Sdobnikov, V. V. (2011). Translation Strategy Revisited: Communicative-Functional Approach. Journal of Siberian Federal University. Humanities & Social Sciences, 10 (4), 1444-1453.

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

218

TARGETING DIFFERENT AUDIENCE IN AUDIOVISUAL TRANSLATION: A CASE STUDY IN MALAYSIAN CONTEXT

Wan Nur Bazlaa Wan Salim Universiti Sains Malaysia (USM), Pulau Pinang [email protected]

Leelany Ayob Universiti Sains Malaysia (USM), Pulau Pinang. [email protected]

ABSTRACT

This paper aims to share the findings on the initiatives taken by novice translators in looking into the needs of different categories of Malaysian audience, namely the deaf and hard of hearing, as well as the visually impaired. The discussion highlights the potentials in using subtitles for the deaf and hard-of-hearing (SDH) and audio description (AD) for the blind in an attempt to address the needs of these groups of audience. The corpus of this study is a documentary, entitled Dirty Jobs by Mike Rowe that was aired on the Discovery Channel several years ago. The language pair involved in this study is English and Malay languages. The concept of constraints in the audiovisual translation is discussed and further elaborated in the practices of SDH and AD. The analysis uncovers a number of difficulties encountered in preparing SDH and the audio description, in comparison to preparing conventional subtitles. These difficulties need to be addressed accordingly in order to allow optimal benefits for the hearing and visually impaired through the utilisation of the different types of audio visual translation.

Keywords: audio visual translation; subtitle; SDH; audio description; documentary

INTRODUCTION

The media can be considered as a powerful communication tool in conveying information to the public. The existence of satellite television and the internet has, in some ways, overcome communication barriers and allowed easier interactions between people of different backgrounds, cultures and languages. It is the task of translators that paves way to the diminishing of the communication barriers. As Pettit (2004) confirms, media is a significant channel for this kind of interaction and therefore, audio visual translators shoulder great responsibilities in this matter. Other than providing knowledge and information, the media is also a medium that brings entertainment into the lives of the public. However, just as people differ in culture and languages, they also differ in their abilities; and with that, the needs differ too. Just like the able people, the hearing and the visually impaired have equal rights to enjoy television programs and reap the benefits from these shows. This is a basic need and should be taken seriously. Giving full access for audio visual media to these minority social groups has been an issue for years.

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

219

Recent studies indicate that their needs are increasingly being catered to with the existence of few audio visual translation methods (Diaz-Cintas & Anderman, 2009). Subtitling for the deaf and hard of hearing (SDH) is one of the ways to access audio visual programs. The common ground between SDH and the conventional subtitles is that it is a written version of dialogues in the form of subtitles. What makes SDH different are multifactor. The usage of colour is one of them. Colours in SDH are used to differentiate one speaker from another, or to provide emphasis on significance of certain happenings in the audio-visual texts. In the Malaysian context currently, colours are used to describe nonverbal elements. The descriptions of significant nonverbal elements are another important factor differentiating SDH from the conventional subtitles. They help to further explain the development of the plot or the atmosphere of a show such as the surrounding sounds (Diaz-Cintas & Anderman, 2009). Neves (2007) states that SDH has existed for more than half a century. However, within the Malaysian context, the provision of this service seems to be lagged behind. There are not many programs that are supplied with SDH and the first realisation of the service was only implemented through a collaborative effort of Universiti Sains Malaysia and Media Prima Berhad (Leelany & Rajidy, 2015). The initiative has, thus far, managed to be sustained through an increasing number of television programs offered with SDH by Media Prima Berhad. The provision of audio description, on the other hand, has yet to be materialised. As emphasised by Leelany & Rajidy (2015), it is the part of the corporate social responsibility of the relevant industries to ensure that these communities are not left behind and forgotten while the country is developing rapidly in many other areas. For people with visual impairment, audio description (AD) is one of the ways to help them gain information from the media. This is a service which is starting to gain visibility. AD is an additional narration that fits in the empty slots between the dialogues. It is used to describe actions, body language, facial expressions and others that can provide information regarding what is happening on the screen to the people with visual impairment (Diaz-Cintas & Anderman, 2009). Unfortunately, this type of service has yet to be implemented within the Malaysian context. This paper, hence, aims to share the findings on the initiatives taken by novice translators in looking into the needs of different categories of Malaysian audience, namely the hearing and the visually impaired. This paper will also discuss the challenges faced during the process of providing SDH and AD services and the actions that can be done to overcome the challenges.

PROJECT BACKGROUND

This project was conducted to understand the needs of the deaf and hard of hearing and the blind, and visual impaired types of audience in audio visual translation. A documentary entitled Dirty Jobs by Mike Rowe that was aired on the Discovery Channel several years ago was chosen as the corpus of this study. The reason for the selection is that documentaries provide information on many fields. Sadly, there are very few documentaries in Malaysia that offer special services for the needy. Therefore, this project is an effort taken to encourage more documentary programs in Malaysia to be equipped with SDH and AD services. This project aims to help translators understand the challenges faced in providing SDH and AD.

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

220

CONSTRAINED TRANSLATION IN AVT

Audiovisual texts differ from other text types from translation studies perspective. AVT, in general, is a translation of verbal component of the video. Its main feature is the synchronization of the verbal and nonverbal components. Gotlieb (1998) distinguishes four main channels of information which are taken into consideration while translating, which are: 1) verbal audio channel: dialogues, off-screen voices, songs; 2) nonverbal audio channel: music, sound effects, offscreen sounds; 3) verbal and visual channel: subtitles, signs, notes, inscriptions that appear on the screen; 4) nonverbal visual channel: picture on the screen (in Mattkivska, 2014). In the process of translation, both in the messages of the source culture and in those of the target culture, music, noise and image reveal themselves unequivocally as belonging to the source text and the translator must not only translate linguistic phrases (the text or speech), but also attempt to manipulate the other media in the source text into the translated target text (Mayoral et al., 1988). The translator, hence, has to consider not only the meaning in the verbal language, but take into consideration the medium concerned. All these factors have to be dealt with in the process and they become the constraints that the translators face when trying to render the components of an audiovisual text in the form of translation. Translators face further complexities when the translation concerned have to fulfil the special needs of the hearing or visually impaired audience.

CONSTRAINTS in SDH

Luyken et al. (1991:31) defines subtitles as written translation of original dialogue. They are usually lines of text that are positioned towards the foot of the screen. They appear and disappear simultaneously in time with the original dialogue. The most effective subtitles are when it is not noticed by the audience (Diaz-Cintas & Anderman, 2009). Also, subtitles need to be in complete form and should be understood even though some part of the original dialogue will be deleted. Gambier (2003) explains that AVT is a form of transadaptation. This simply means that AVT goes beyond the normal form of translations because it takes into account the audience. This concept is more than word by word translation. Audience’s comprehension is crucial in AVT. Based on this project, there were few problems that were obvious in preparing SDH services such as in the aspects of spoken language element, space constraints and the timing of subtitle displayed.

a. Spoken Language Elements In dealing with television programs, there are situations where subtitlists have to deal with unfinished dialogues and redundant sentences. Interruptions between speakers can also happen in any two way communications. SDH subtitlists solve this problem by not translating any element that is insignificant to the message or translate it in a sound description form, such as ‘(mumbling)’.

b. Space Constraints Bond (2014) states that SDH carries a lot more than the translation of a dialogue. It carries nonverbal elements that are important such as the tone of the speaker, background music, etc. These factors play major roles in conveying the atmosphere of a scene or hidden meanings of dialogues. On screen, SDH will show both the dialogue and the description of the significant

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

221

nonverbal elements at the same time. The most common format of subtitles only allows two lines at a time. With this limitation, it is challenging for subtitlists to put all the information together and not confuse the audience by thinking what is displayed is part of the dialogue. This can be seen in these episodes:

TABLE 1. (Harvesting Abalone) Source text SDH MIKE ROWE: MIKE ROWE:

Then, when I get sick... (Bunyi Mike batuk) Seterusnya, apabila saya sakit.

MIKE ROWE: MIKE ROWE:

Where the heck am I? Dimanakah saya? (Nada penekanan)

TABLE 2. (Special Effect Artists) Source text SDH NARRATOR (MIKE ROWE): NARRATOR (MIKE ROWE):

There’s only one proven way to test snot. Satu sahaja cara terbukti untuk menguji . keberkesanannya. (Bunyi hingus)

To overcome this constraint, the subtitlist used colour coding method and parenthesis to differentiate the dialogues and the descriptive elements. This can help the audience to recognize these elements and understand their roles. In Malaysia, yellow colour is used to describe any elements other than music, such as the tone of voice of the speaker or any other significant sound; while hash mark and cyan colour are used to describe the background music, such as the show theme song.

c. Timing of Subtitle Displayed Based on the study conducted by Conrad (1979), the deaf and hard of hearing have different reading speed rate. The majority of the adults’ reading ability is at the same level as normal children. Allen and Schoem (1997) state that most children with hearing impairments read slower than normal children. Moreover, in Who Are the Deaf and Hearing (n.d), it states that studies have shown the syntax and morphology in sentence structure differ between normal and disabled people. This is influenced by the sign language system. Every sign language system has different syntax and morphology. Therefore, the disabled might not be able to grasp the subtitles as fast as normal people would. It is the responsibility of the translators to create subtitles that are simple and easy to understand. For example:

Table 3. (Harvesting Abalone)

Source text SDH TREVOR: TREVOR:

You know I… I think it came from a local Indian Saya rasa nama itu datang dari puak India tribe and their tribe name are the Ohlone which Ohlone yang bermaksud pemakan abalone.

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

222

means abalone eater.

The translator has restructured the sentence in a much simpler way. Even though changes were made, the message from the source text is transferred successfully to the audience. The changes made cannot be too drastic. This is to avoid confusion among those who can read lips and to preserve the style of the speaker.

THE CONSTRAINTS OF DUBBING

The biggest constraint in dubbing is the loss of authenticity of the original voice. This is because voice plays a major role in conveying message. For example, persuasive speech would probably have lower effect on the audience if it is done through voice-over (Diaz-Cintas & Anderman, 2009). Other than that, the voice is coupled with the supportive elements of message conveyance, such as facial expressions and other body language. Sadly, the supportive elements are sacrificed and cannot be enjoyed by the visually impaired audience. The inclusion of the descriptions of the surroundings or AD is very crucial for the visually impaired as that helps them to understand the happenings on the screen. The use of dubbing by using interlingual translation can help fill in the required information. However, it is not an easy task because AD needs to be synchronized with the original speaker. AD is added when any gap is encountered during the show. This is challenging because sometimes there is not much gap in a show making it difficult for the narrator to provide the descriptions of the surroundings to the blind or visually impaired.

CONCLUSION

Based on the findings of this study, it is apparent that the hearing and visually impaired audience can gain information and enjoy entertainment from the media with the existence of SDH and AD. The constraints faced in the aspects of spoken language element, space constraints and the timing of subtitle displayed as well as the AD inserted can be solved by using various methods. With the awareness of the types of constraints faced in both SDH and AD, translators can create ways to ease the translation process while helping the hearing and visually impaired audience to gain full knowledge from the audiovisual programs just as much as that experienced by the general audience.

REFERENCES

Allen, T.E, & Schoem, S.R. (1997). Educating Deaf and Hard of Hearing Youth: What Works Best? Paper presented at the Combined Otolaryngological Spring Meetings of The American Academy of Otolaryngology, Scottsdale, Arizona, May 14, 1997.

Bond, L. (2014). How Subtitles for The Deaf and Hard-Of-Hearing (Sdh) Differ From Closed Caption. Retrieved from http://www.3playmedia.com/2014/05/21/how-subtitles-deaf- hard-of-hearing-sdh-differ-from-closed-captions/ on 5th August 2016.

Conrad, R. (1979). The Deaf School Child. London : Harper Row

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

223

Diaz-Cintaz & Anderman (Eds.) (2009). Audiovisual Translation : Language Transfer on Screen.UK: Palgrave Macmillan.

Gambier, Yves. (2003). Screen Translation. Special Issue of The Translator – Studies in Intercultural Communication (9), no. 2. Manchester: St Jerome Publishing.

Hasuria Che Omar (Ed.). (2007). Penyarikataan: Satu Terjemahan Audiovidual. Chapter “Mendekati Penterjemahan Audivisual”. Kuala Lumpur : Institut Terjemahan Negara Malaysia Berhad.

Leelany Ayob & Rajidy Jamaluddin (2015), Sinergi Akademia dan Industri dalam Penyediaan Sari Kata Khas untuk Komuniti Pekak di Malaysia, dalam Prosiding Persidangan Penterjemahan Antarabangsa ke-a5: Sinergi Komuniti Terjemahan: Akademia danAmalan Profesional (hlmn. 309-319), Kuala Lumpur: PPM, DBP, ITBM & Pebadanan Kota Buku.

Luyken, Georg-Michael et al. (1991). Overcoming language barriers in television – Dubbing and subtitling for the European audience. Manchester: European Institute for the Media.

Matkivska, N. (2014), Audiovisual Translation: Conception, Types, Characters’ Speech and Translation Strategies Applied . Retrieved from http://www.kalbos.ktu.lt/index.php/KStud/article/viewFile/8516/4304 on 18 August 2016.

Mayoral, Roberto, Dorothy Kelly & Natividad Gallardo. (1988) “Concept of constrained translation. Non-linguistic perspective of translation.” Meta 33.3, pp. 356–67.

Mohamad Sazali Shaari. (2013). Akses Kepada Komunikasi Tanpa Halangan. Retrieved from http://msazali.blogspot.com/ on 5th August 2016.

Nielsen, L.B. (2009). Bried Reference of Student Disabilities with Strategies for The Classroom. Thousand Oaks, (2nd Ed.). CA: Corwin.

Neves, J. (2007). A World of Change in a Changing World. In J.D. Cintaz, P. Orero & A. Remael (Eds.), Media for All: Subtitling for the Deaf, Audio Description, and Sign Language (pp. 89-98). Amsterdam: Rodopi.

Pettit, Zoë (2004), "The Audio-visual Text: Subtitling and Dubbing Different Genres" in Gambier, (ed.), Audiovisual Translation, Montréal : Les Presses de l'Université de Montréal. Special issue of Meta 49 (1), pp. 25-38.

Who Are The Deaf And Hard of Hearing. Retrieved from http://www.intertitula.com/en/non_udenti/56 on 5th August 2016

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

224

THE TRANSLATION PROFESSION IN MALAYSIA

Kang Myoung Sook Center for the Promotion of Knowledge & Language Learning Universiti Malaysia Sabah [email protected]

ABSTRACT

This paper seeks to describe the current state of the translation profession in Malaysia. This paper covers an overview of the nature of translators’ practice, together with core elements of the translation profession, such as remuneration, public recognition, education and training, translators’ association and continuing professional development (CPD). The researcher proposes a number of suggestions to improve the situation which would contribute to the professionalization of the translation profession in Malaysia.

Keywords: remuneration; public recognition; education and training; translators’ association; Continuing Professional Development (CPD)

INTRODUCTION

The translation profession is regarded as one of the emerging profession in present time, owing to its increasingly important role in disseminating information between various nations and cultures. However, a recent study conducted on the translation profession in the European Union (EU) countries highlights the many problems and challenges which affect the full-fledge professional status of translators, such as low service fee, inconsistent credentialing process and unregulated practice of translators (Pym, Grin, Sfreddo & Chan, 2012). This indicates that translation is yet to show definite characteristics of a profession even in developed countries. In the Malaysian case, a dearth of research on translators working in Malaysia poses an enigma to the translation profession in the country. Therefore, this research is hoped to help shed some light on the current status of translation profession in Malaysia.

LITERATURE REVIEW

Carl-Saunders (1928) differentiates a profession from an occupation based on the virtue that a profession needs specialized intellectual study and training, with the intention of providing skilled service and advice to others for a definite fee or salary. Carter, Grebner, Seaman, & Foret (1990) in their checklist of a profession states that members of a profession work full time and remain in their role for an extended period of time. Trombley, Bullock & Lawrie (1999) define a trade as a profession if it develops a system of formal qualifications based upon education and examinations and form a regulatory body with powers to admit and discipline its members. Webster (1993), in contrast, does not emphasize on formal qualifications but rather believes that one who possesses adequate authority or practical experience in a specified area of expertise can

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

225

also be considered as a professional. Hence, one can be seen as a professional if one possesses either the education and training or the practical experience and authority in a field of work. Godbout (2009) and Mishra (2012) state the following attributes for an occupation to be regarded as a profession. 1. Members of the profession perform work which requires extensive training and education, such as from university, in a field grounded by knowledge and theory. Practitioners should have skills and knowledge not possessed by the members of the public. 2. Members of the profession control the access of profession and also the entry criteria of the process via an entity which possesses legal authority. 3. Members are to adhere to the code of ethics which specifies the standards of performance that are enforced by the profession’s governing body. 4. Sustained competence in the profession via efforts to engage in continuing professional development (CPD) activities. 5. The authority of the profession is acknowledged by society via recognition of the certification system awarded by the governing body. 6. Public service and social responsibility should be prioritized over personal interests. In return they receive high regards and are conferred with respect and esteem (status). 7. A licensing mechanism to regulate entry and to promote work autonomy. A professional who possesses a license is given the trust to practice independently. A closer examination of the definitions and criteria provided by Godbout and Mishra has unearthed a few elements of a profession which have surfaced in both definitions. They are education and training, professional association, code of ethics, continuing professional development and public recognition. These elements set the parameter of this study as it went on to investigate the translation profession in Malaysia.

METHODOLOGY

This research adopts an empirical and qualitative approach. Survey questionnaire and interview were used to collect the data. 50 respondents who participated in the survey are all practicing translators who are affiliated with the Malaysian translation association (MTA) and the Institut Terjemahan Buku Malaysia (ITBM). Translators who participated in the survey were also required to have a qualification in translation, with the minimum requirement of a certificate or a diploma in translation. As for the interview, the selection of participants was conducted via snowball sampling, where initially, a few respondents were selected and interviewed by the researcher. At the end of the interview, the respondents were requested to suggest the names of the translators who were most likely able to furnish the data required for this study (Gay & Airasian, 2003). The researcher started with 3 Malaysian respondents. At the end of the interview sessions, a total of 20 respondents were interviewed for this study. The translators interviewed were all key persons in the translation industry, such as full-time practicing and experienced translators, office bearers of translation associations and academicians who practice translation and teach translation studies in universities. Though this study sits within the qualitative research paradigm, statistical information was also gathered with the intention to provide an opportunity to verify the findings from the interview. The triangulation which comes from the use of different data collection methods have

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

226

validated and verified the outcomes of the research. It helped reduce the likelihood of biasness inherent in the use of a single method.

FINDINGS AND DISCUSSION

Gender Table 1 Gender of the Translators Gender No. Respondent (%) Male 17 (34.0%)

Female 33 (66.0%)

Total 50 (100.0%)

As can be seen in table 1, most of the Malaysian translators in survey are female, with 66% (33 out of 50 persons). This is in congruence with past studies (Kelly, Stewart & Hegde, 2010; Service Canada, 2012), where female translators were found to outnumber the male translators. Translation is largely a feminine profession, as more than half of the translators practicing in the countries around the world consist of women. One of the Malaysian translators in the interview session also supported the notion that translators in Malaysia are mostly female. ‘I know very few... not many men who are translators... most translators I find are mothers who are like me (work part-time) so we have something in common you see... I found a lot people like me in Teraju (Malaysian online community of translators) ...’ [IW/M/R7] The large number of females in the occupation is most likely due to the flexible nature of the job and a source of income. A study conducted by Dam & Zethsen (2010), which compared the perception of males and females towards the translation profession, reveals that women perceive the profession of translation as more prestigious than their male counterparts. Hence, this discovery also partly explains why more women than men are attracted to the translation profession.

Specialized Fields Table.2 Specialized Fields in translation

No.Respondent (%) Yes 23 (46.0%) No 26 (52.0%) Not specified 1 (2.0%) TOTAL 50 (100%)

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

227

In table 2, more than half of Malaysian respondents answered that they do not have a specialized field in translation. In Chan and Liu’s (2013) study, he also discovered that translators translate documents from any field depending on the assignments given by clients. His discovery is also reflected during the interview with a very experienced translator in Malaysia, who explained why she translates materials from the medical field and also business. ‘Mostly medical… not because I actually go and specialize and look for it but because the work is there and I have doctors helping me to check the translation, from here I got more pharmaceutical companies as clients. I also translate business documents such as codes of conduct also not because I specialize in that but because there’s a lot of work there. I follow the industry...’ (IW/M/R7) Malaysian respondent 7 revealed that she translates in those two fields not because she specializes in the two fields but because there are demands for translation in those two fields. Hence, it is evident that a translator’s areas of specialisation are very much influenced by the field which generates the demand in the translation market.

Full time / Part time In the survey conducted, 66% of the Malaysian translators are part-timers. The same trend is also observed in Portugal (Ferreira-Alves, 2011). Wolf (2006), who studied the translation field in German-speaking countries in Europe, reports that most translators are freelancers and their work is tied to short-term contracts. Elsewhere in the world, whilst there is no clear indication that translators work full time, translators have reported that they hold more than one job other than translating, thereby suggesting that translation work is very often taken on a part-time basis (Katan, 2009; Kelly, Stewart & Hegde, 2010). The reason that not many translators work full time can be attributed to a number of reasons. Many of them are freelancers and when asked what they appreciate the most about the job, they would say it is the flexible nature of the job, which allows them to take on work based on their time available and also the freedom of working from home. ‘...I discovered this opportunity to work from home.... so sometimes I have more time I work up to 12 hours...’ [IW/M/R7] ‘...because of the flexibility of my time ...’ [IW/M/R8]

Hence, the flexibility of translating in terms of place and time could have attracted many translators to become part-timers or freelancers.

Remuneration Table 3 Mean Pay Rate of Translators in Malaysia and UK

Malaysia UK

Rate per Word MYR 0.38 € 0.09 (Average) (€0.10)

Recommended MYR 0.35 N/A

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

228

rate per word (€ 0.08 )

**Source: Malaysian Translators’ Association, Pym et al. (2012).

The mean pay rate for Malaysian translators is shown in Table 3. The pay rate is calculated in Malaysian Ringgit (MYR) with an exchange value in Euro (€) indicated in the brackets. The average rate reported by the Malaysian respondents falls above the recommended rate given by MTA. Malaysian translators are paid almost as much as the UK translators when compared Euro to Euro. When asked during the interview, respondents opined that there is a lot of translating work available and the pay is lucrative, though most of them also revealed that their earning fluctuates from month to month. ‘...more than 10,000 Malaysian Ringgit ...It fluctuates ... sometimes you get high around 20,000 Malaysian Ringgit...’ [IW/M/R8] ‘A translator can hit more than 50,000 Malaysian Ringgit a month ...if he or she really works very hard. You take big jobs and they rush you to finish over short period of time... you can add 50% to your fee... and they will pay ...’ [IW/M/R7]

According to Chan (2005), most professional translators are not paid well and that is a push factor for many good translators leaving the translation profession for greener pastures. However, the Malaysian situation is an exception when it comes to confirming Chan’s claim, as surprisingly, Malaysian translators receive above the mean pay rate in average and they are well paid if they have regular clients or constant stream of assignments. The respondents 8 also gave a description of his translation clientele. ‘...my clients are mostly 50% in Malaysia and 50% overseas and mostly they are agencies , PR agencies and public listed companies, I try to avoid individual work because of payment issues and they find our rate expensive.... companies they can afford our rate....’ [IW/M/R8]

Though respondent 8 was describing his preference of clients, his description shows that translators who have different profiles of clientele, such as individual or corporate, local or foreign, may end up with different levels of income.

Public Recognition While 76% of the respondents in the questionnaire agree that translation is a profession on par with other professions in the society, they believe that the society doesn’t recognize translation as a profession. The respondents who were interviewed in this study shared the sentiment below:

‘...in Malaysia, (translation) not yet considered as a professional career. They do not treat translation as a profession. Not enough knowledge or exposure to the profession...’ [IW/M/R3] ‘...professionals in respective fields appreciate the role of translators, but the general public may not be involved (in translating documents for

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

229

professional purposes) so they do not appreciate the role of translators...’ [IW/M/R5] ‘People don’t think much and don’t regard you (translator) highly. It’s not a real profession. Without real training, relevant degree you can’t become professionals like doctors... setting up office...’ [IW/M/R7] They also shared their views on why the profession does not receive its due recognition. Most cited that the public is not aware of the job nature of a translators and have very little understanding of what translators are doing, especially translators who are trained and those who have to work with texts that are technically demanding. Respondents 7 also opined that without a real training like the one underwent by other established professions, the public would not regard the translation profession highly. Other respondents also illustrated other possible reasons why the translators are not given their due recognition. ‘...the problem is that we (public) do not see them as professionals but they live as translators & interpreters in the court and government departments... Malaysia being multilingual nation we employ a lot of translators and interpreter in the judicial department, in banking, these people also work as translator as a profession we do not see them as translators but more as officers...’ [IW/M/R6] ‘I would not know where most of them go, but some work in the civil service as administrative and diplomatic officers... Some are in ITBM working as translators, trainers and editors... Some work in banks, many of them also work as editors with book publishers. They do not translate full time but they do work with languages. Many of them also translate part time, especially those working with civil service...’ [IW/M/R10] Their arguments center on the fact that the job lacks ‘visibility’ or another word, distinctive characteristics which make a translator a professional. While respondent 6 opined that most translators are also desk officers or secretaries, respondent 10 revealed that Malaysian graduates in translation and interpretation rarely go on to become translators and interpreters, but would rather went into other roles which are closely related to languages.

Education & Training In the questionnaire, 62% of the respondents reported of having attended a training course in translation other than academic qualification. The percentage is almost equal to the 60% of the respondents who do not have an academic qualification that is relevant to translation. Hence, it is possible that many of them did not take up a translation programme in universities but instead took a professional diploma and certificate course in translation taught by MTA, ITBM or DBP after graduating from university with a bachelor degree (non-translation studies). This trend is seen from two of the respondents when they were prompted on their qualification.

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

230

‘...I actually did not take translation studies in university. I did a mathematics degree in UK, when I discovered this opportunity to work from home. I went and did a professional diploma (in translating)...’ [IW/M/R7]

‘...(I have been translating) probably more than ten years, I started working as a naval officer in the navy for ten years, then I worked for a European company for 5 years and I started translating 10 years ago after taking my certificate in translation...’ [IW/M/R8]

The trend of obtaining a qualification in translation can also be due to the fact that Universiti Sains Malaysia (USM) is the only one tertiary institution which offers a Bachelor of Arts in Translation and Interpretation (BATI) in the whole Malaysia (Noraini, 2007). Other public Malaysian universities offer translation courses as either a minor or elective subject. Hence, the diploma programmes offered the flexibility in time which would encourage many translators to obtain a diploma in place of a degree in translation.

Translator’s Association Malaysian Translators’ Association (MTA) is a representative body of translators in Malaysia. Translators who wish to become members of the MTA must possess a qualification in translation which includes any one of the following: a certificate, a diploma or a degree in translation. Members can choose to become ordinary members for 100 Malaysian Ringgit or they can be a lifetime member by paying 300 Malaysian Ringgit. Despite MTA being set up about 30 years ago, the association is far from other established professional bodies in terms of its roles, functions and also the level of authority it commands. The association does not enforce any regulations and procedures to control their members. Although MTA is proactive in organizing conferences on translation, but it does not implement a continuing professional development (CPD) mechanism to ensure members are constantly improving themselves as a pre-requisite to upgrade their skills and language proficiency. ‘..MTA does not have power...they are professionals but they don’t have the procedures to control the translators. They do not register translators with the government with strict regulations...not like doctors, lawyers and accountants...’ [IW/M/R5] ‘There is not one body which controls and determine who can be certified translator and who are the accredited one. There is no licensing system for translators in Malaysia...’ [IW/M/R9]

Continuing Professional Development (CPD) Half of the Malaysian respondents reported that they engage themselves in some form of CPD activity. Nevertheless, it is important to note that another half of the respondents do not involve themselves in any form of CPD. Hence, this observation does not augur well for the practice of translators, as professionals in any field would recognize that the engagement CPD activities is a way to remain relevant and competent in their field of practice. ‘...(engage in CPD activities) I wish I can but there are not many available... I don’t know there are many there... one of the lecturer there (ITBM) is very good

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

231

but he does not offer any course so a few of us asked whether he (the ITBM lecturer) can teach us... and I signed up for it but it didn’t happen...’ [IW/M/R7] ‘...(engage in CPD activities) yes but there’s not many available (in Malaysia) ... [IW/M/R8]

Respondents 7 and 8 reveal that there are not many CPD courses available. One is that there is a lack of regulation to compel translators to participate in CPD. In Australia, for example, the Australian Institute of Translators and Interpreters (AUSIT) require members to gather 120 CPD points over 3 years in order to have their memberships renewed (AUSIT, 2013). However, as there is a lack of such a mechanism being enforced in Malaysia, translators may participate in CPD only when they have the genuine desire to improve themselves. Another factor would be that translators may not see CPD as a worthwhile pursuit in return for higher remuneration. As clients do not really take translators’ qualification into consideration when they wish to engage the services of a translator, it provides no incentive for translators to upgrade their skills. This is further aggravated in that translators who have received little or no training are also translating and earning an income.

CONCLUSION

This study has highlighted several areas which require immediate concerns of the various stakeholders in the Malaysian translation field. A number of concrete actions can be taken to strengthen the translation profession. The first is education and training. It is very surprising that in Malaysia, only one university offers a degree programme in translation and interpretation. When Malaysian universities begin to offer more programmes in translation studies, then the public will realize the potential in the career of translation. This, in a long run, would lead towards the professionalization of Malaysian translators. Second, the role of Malaysian Translators Association (MTA) can be further enhanced. As MTA does not have authority to regulate their member’s practice, it is a high time that the MTA considers its eventual goal to become a professional association. Legal avenues may be pursued so that MTA can be given authority to admit translators, grant practicing license and regulate the practice of its members. Subsequently, some of the elements which directly affect the practice of translators must be standardized. These include pay rate, code of ethics, and the use of quality standards. Third, as MTA turns itself into becoming a professional body, it will have to devote its attention to setting up a continuing professional development mechanism in order for the translators to keep abreast with the latest development in their field. The current status quo is translators pursue CPD on a voluntary basis. As Malaysian translators become a full-fledged professional, they would have to pursue CPD as a mandatory requirement as a means to update their competency, skill and knowledge. As the current situation of the translation profession in Malaysia has persisted for years, it is paramount that the stakeholders take action to turn translators to become full-fledged professionals, displaying the characteristics which make the society sees them to be on par as other established professions such as doctors, lawyers and accountants. Only then will be public’s perception on translators would change and the profession can finally gain its long overdue recognition and respect.

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

232

REFERENCES Australian Institute of Interpreters and Translators (AUSIT). (2013). PD system and logbook. Retrieved January 20, 2014, from http://www.ausit.org/AUSIT/PD/PD_-_logbook.aspx

Carr-Saunders, A.M. (1928). Professions: Their organization and place in society. In H.M. Voller and D.L. Mills (Eds.). Professionalization. New Jersey : Prentice-Hall.

Carter, M. J., Grebner, F., Seaman, J. A.,& Foret, C. (1990). Occupation to profession continuum - status and future of AAHPERD. Journal of Physical Education, Recreation & Dance, 61(3),106-109.

Chan, A. L. J. (2005). Why are translators underpaid? A descriptive explanation using asymmetric information and a suggested solution from signaling theory. Translation Journal, 9(2)

Chan, A.L.J., & Liu, C.F.M. (2013). The translator status, the translation market and developing economies: a preliminary study of ASEAN countries, Southern African Linguistics and Applied Language Studies, 31(4), 435-450.

Dam, H.V. & Zethsen, K.K. (2010). Translator status: Helpers and opponents in the ongoing battle of an emerging profession. Target, 22(2), 194-211.

Ferreira-Alves, F. (2011). Job perceptions, identity-building and interpersonal relations among translators as a professional group in northern Portugal. Traduction et Ergonomie, 14, 2- 13.

Gay, L.R., & Airasian, P. (2003). Educational research: Competencies for analysis and interpretation. New Jersey: Merrill Prentice Hall.

Godbout, M. (2009, August). Is translation a profession? In Hasuria Che Omar, Haslina Haroon and Aniswal Abdul Ghani (Eds.), The Sustainability of the Translation Field. Paper presented at the 12th International Conference on Translation, Malaysian Translators’ Association – Universiti Sains Malaysia, Penang, 18-20 August (pp.519-531). Kuala Lumpur: Malaysian Translators Association.

Katan, D. (2009). Translation theory and professional practice: A great divide. Hermes- Journal of Language and Communication Studies, 42, 111-153.

Kelly, N., Stewart, R.G., & Hegde, V. (2010). The interpreting market place: A study of interpreting in North America. Retrieved May 13, 2013, from http://www.inter pretamerica.net/publications.

Mishra, L. (2012). Is financial planning advisory evolving as a new profession in India? Asian Journal of Research in Banking and Finance, 2 (6), 99-121.

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

233

Noraini Ibrahim. (2007) Interpreting in Malaysia: An Overview. Meta: Translators’ Journal, 7, 89-96

Pym, A., Grin, F,. Sfreddo, C., & Chan, A.L.J. (2012). The Status of the Translation Profession in the European Union. Retrieved January 12, 2013, from http://ec.europa.eu/dgs/translation/ publications /studies/translation_profession_en.pdf

Service Canada. (2012). Translators, Terminologists and Interpreters Analytical text. Retrieved March 1, 2013, from http://www.servicecanada.gc.ca/eng/qc/job_ futures /statistics/5125.shtml.

Trombley, S., Bullock, A., & Lawrie, A. (1999). The New Fontana Dictionary of Modern Thought. London: HarperCollins.

Webster (1993). Third New Dictionary of English Language. New York: Merriam Webster.

Wolf, M. (2006). The female state of the art: Women in the ‘translation field’. In A. Pym, M. Shlesinger and Z. Jettmarová (eds.), Sociological aspects of translating and interpreting. (pp 129-141), Amsterdam and Philadelphia: John Benjamins.

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

234

A QUALITATIVE STUDY OF TRANSLATION USE FOR STUDENTS OF GERMAN LANGUAGE

Bong Tze Ying Universiti Putra Malaysia (UPM), Selangor [email protected]

Ang Lay Hoon Universiti Putra Malaysia (UPM), Selangor [email protected]

ABSTRACT

Translation is an effective way for foreign language learning if used appropriately, and the growing number of research studies on the application of translation in language learning has shown that this topic is getting popular among education research groups, especially in Malaysia. In a multilingual country like Malaysia, translation is inevitable when one wants to learn a foreign language. Thus, the objective of this study is to investigate the L1 or preferred language that multilingual students use in translating a text to German. The study also aims to find out the translation procedures used by students in learning German. A total of ten undergraduates studying German as a major programme in a public university were selected through purposive sampling to participate in this study. The data was collected from the students through qualitative tasks and think-aloud protocols. Data for the present study was analyzed to answer the two research questions: 1.Which language does the students prefer to use to translate a text to German? 2. What are the translation procedures the students applied in order to understand a German text? The study discovered more about the use of translation and the possible benefits that translation can be used by students to improve their study of German as a foreign language. Besides, it is hoped that the findings of this study will be able to support the schools and instructors in developing a better German language learning programme.

Keywords: translation; language learning; foreign language learning; German; multilingual

INTRODUCTION

Due to the recent global social changes, the topics related to translation are getting popular in the field of foreign language learning. Translation is the communication of meaning from the source language (SL) to the target language (TL). It is also a process of translating of words or text between two different languages, and translation has been used in language learning for centuries. Translation was defined as “using the first language as a base for understanding and/or producing the second language” (Chamot, 1987, p.77). The use of translation is very natural for students to learn a foreign language as it is extremely difficult for them especially beginners to avoid using translation in their learning processes. However, not many studies are available about the real impact of using translation in learning a foreign language, especially for learning German in Malaysia. In Malaysia, almost everyone can communicate in more than one language.

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

235

This multilingual aspect affects language learners as language transfer is unavoidable by a Malaysian learner when learning a foreign language (Kӓrchner-Ober, 2012).Limited research has focused on the use of translation in learning German in Malaysia. The German language has been introduced as a major or elective programme in several public and private universities in Malaysia. Therefore, German deserves more attention in this area of study. Therefore, this study is conducted to investigate whether translation is useful to the students in their German language learning process. This objective of this study is to find out the source language students used in translating a text to German, and also to find out the translation procedures students used in learning German. The data collected aims to answer the questions: i) Which language does the students prefer to use to translate a text to German? ii) What are the translation procedures the students applied in order to understand a German text?

METHODOLOGY

Participants The participants of this study consisted of ten Malaysian Chinese undergraduates selected through purposive sampling. The students were in Year 2 or Year 3 who major in German as a foreign language in their Bachelor Degree programme. Most of the participants were female, with only 2 male. This study focused only on the Chinese participants whose L1 is Chinese, as it is believed that if they begin their language education from a logographic language such as Mandarin, they would have difficulty in learning German as a foreign language (DaF) compared to students from an alphabetic language background. Akamatsu (2003) explained that DaF beginner lessons start with alphabetic words and are related to phonological presentation. However, the Chinese students in Malaysia are different from other countries. Due to the Malaysia education system, the Chinese students were exposed to other alphabetical language such as Malay and English since primary school level. Therefore, it is believed that the Chinese students should be able to acquire DaF although their L1 (Mandarin) is a logographic language.

Instruments The instruments used were a qualitative task and think-aloud protocols. The qualitative task involved the use of translation for students of German language. This task consisted of a text in German language and the students were required to read and understand the meaning of the text. The students were allowed to use dictionaries, Machine Translation (MT) or other translation methods to have a better understanding of the text. In addition to that, they were required to write down their translated text in their first language (L1) and/or preferred language in the blank spaces given for further investigation. Besides that, a think-aloud protocol was used in this task too to explore students’ views as they expressed in their L1. The feedback of using translation in their learning process of German was collected through the think-aloud protocol.

Data Collection and Analysis During the first meeting, the researcher explained to the participants about the purpose of the study and also provided the instructions so that the students could understand and complete the task accordingly. Throughout the study, the students were allowed to use their L1 and/or preferred language while thinking-aloud. The researcher observed the session and took notes without interrupting the students. The tasks were tape-recorded, transcribed in English for analysis, and saved by computer.

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

236

RESULTS AND DISCUSSION

In answering to the first research question of the study, it was found that the use of English language as the source language in translating the German text was higher than the students’ L1, Chinese.

TABLE 1The source language that the students used in translating to the German language

The most frequent translation used Number Percentag in: e Chinese - German 2 20% English - German 8 80% Other - German - - Total 10 100%

Table 1 shows that among ten Chinese students who participated in this study, eight of them used English as their source language to translate the given German text, while only 2 students used the Chinese language. It is surprising to note that the majority of the students did not use their L1 to translate the German text. This result has shown that the students preferred to use English language, not their L1, as the source language of translation. The transcripts from the think-aloud protocols were analyzed to further explore the students’ views of using translation in the translation task. For example, the students’ commented as follows:

Tee: “…because sometimes when I use my mother tongue (Chinese) to translate a German word, the meaning of the word is different. I prefer to use English to translate German as it is closer with the meaning.”

Woo: “I prefer to use English language to do the translation because it is easier to understand. English and German have many similarities in phonology and vocabulary”

The comments above showed the feedback of two students to their preference of using English as the source language in translating the text from German due to the similarity between German and English in many words in terms of pronunciation and spelling. German and English share many of the linguistic characteristics. For example, the German alphabet contains the same 26 letters as the English alphabet. Both languages also have similarities in phonology which refers to sounds, stress and intonation patterns. These two languages also share many cognates in vocabulary.

In answer the second research question of this study, it was found that majority of the students used literal translation as their translation procedures in order to understand the German text. The translation procedures of the German text were analyzed based on the classical taxonomy of translation procedures by Vinay and Darbelnetred (1958). It consists of 7 categories: Borrowing, Calque, Literal Translation, Transposition, Modulation, Equivalence and Adaptation. A few examples below show how the students applied the literal translation when they translated the German text:

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

237

“Die geniale Idee” – “The brilliant idea ”

“Der Hochzeit” – “The wedding”

“Der Mann erzählte mir” – “The man told me ”

“Wenn James und Wendy kochen” – “When James and Wendy cook”

After the think-aloud protocols were transcribed, the students mentioned that literal translation was useful in seeing how the words were used to convey a meaning from German to English. According to the results, this procedure of translation was applied to the text because German and English were extremely close in terms of culture. However, literal translation did not really help when the text contained idiom words as mistranslations were caused. Therefore, the students also applied other translation procedures in order to convey the meaning of the text correctly.

CONCLUSION

The results of this study show that the majority of the German Language students who participated in this study supported the use of translation as one of their learning strategies, and most of the students preferred to use English language as their source language, and also literal translation during the translation procedures. Translation was a useful guide to them for improving their German language skills during their learning process. Although a small number of students preferred to learn German by using only the German language, they also agreed that translation did really help them when they did not understand the lecturer’s use of the German language in class. It is hoped that this research has provided some empirical data in translation for students to learn the German language more efficiently through translation. With the translation method, learning a foreign language is not impossible anymore. The learning strategies involving translation and the possible benefits of using translation can guide students to improve in learning German as a foreign language.

REFERENCES

Akamatsu, N. (2003). The effects of first language orthographic features on second language learning reading in text.Language Learning, 53, 207-231.

Asgarian, A. &Vefalı, G.M. (2015).How do English translation majors use translation strategies? A survey of the Iranian EFL Context.Journal of Multilingual and Multicultural Development, 36(3), 313-329. doi: 10.1080/01434632.2014.921186

Bagheri, M.S. &Fazel, I. (2011). EFL learners beliefs about translation and its use as a strategy in writing. Reading Matrix: An International Online Journal, 11(3), 292-301.

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

238

Chamot, A.U. (1987). The Learning Strategies of ESL Students.In A. Wenden and J. Rubin (Eds.). Learner Strategies in Language Learning, (pp. 71-84). Englewood Cloffs, NJ: Prentice Hall.

Cruse, R.M. (2010).The importance of literal translation in the process of learning English as a foreign language. The ESPecialist, 31(1),69-92.

Cook-Sather, A. (2001). Between student and teacher: Learning to teach as translation. Teaching Education, 12(2), 177-190.

Fernandez-Guerra, A. (2014). The usefulness of translation in foreign language learning: Student’s attitudes. International Journal of English Language & Translation, 2(1), 153-170.

Hj. Sarudin, I., &Zubairi, A.M. (2009) Motivation to learn a foreign language in Malaysia. GEMA Online®Journal of Language Studies, 9(2), 73 – 87.

Kӓrchner-Ober, R. 2012. “Speaking, reading and writing in three languages. Preferences and attitudes of multilingual Malaysian students.”International Journal of Multilingualism, 9 (4): 385 – 406. doi: 10.1080/14790718.2012.714382

Karimian, Z., &Talebinejad, M.R. (2013).Students' use of translation as a learning strategy in EFL classroom.Journal of LanguageTeaching and Research, 4(3), 605-610. doi: 10.4304/jltr.4.3.605-610

Kern, R. (1994). The role of mental translation in second language learning.Studies in Second Language Learning Acquisition, 16, 441-461.

Liao, P. (2006).EFL learners’ beliefs about and strategy use of translation in English learning.Regional Language Centre Journal, 37(2), 191-215. doi: 10.1177/0033688206067428

Malmkjær, K. et al. (1998). Translation & Language Teaching: Language Teaching & Translation. Manchester, UK. St. Jerome Publishing.

Mutlu, G., Bayram, D. &Demirbüken, B. (2015).Translation as a learning strategy of Turkish EFL learners. International Journal on New Trends in Education and Their Implications, 6(2), 236-245.

Vinay, J.P. &Darbelnet, J. (1958/1989).Translation Procedures, trans. Andrew Chesterman. In Andrew Chesterman(Eds.).Readings in Translation Theory, (pp. 61-69). Helsinki: Oy Finn Lectura.

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.

239

Vinay, J.P. &Darbelnet, J. (1958/1995).Comparative Stylistics of French and English. A Methodology for translation, trans. Juan C. Sager and M.-J.Hamel. Amsterdam and Philadelphia: John Benjamins.

Prosiding Seminar Terjemahan dan Interpretasi Kebangsaan 2016 (ISBN: 978-967-461-100-2), 15-16 Okt. 2016, Universiti Sains Malaysia.