Wat Is Wijsheid? Colofon
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Wat is wijsheid? Colofon Eerste druk: januari 2016 © 2016 Rob Nijhoff CIP-Gegevens Koninklijke Bibliotheek Den Haag Nijhoff, R.A. (Rob) Wat is wijsheid? Toekomst voor christelijke politiek. ISBN/EAN: 978-90-79032-10-5 2016 Wetenschappelijk Instituut van de ChristenUnie Mr. G. Groen van Prinsterer Stichting Niets uit deze uitgave mag worden openbaar gemaakt en/of verveelvoudigd door mid- del van druk, fotokopie of op welke andere wijze ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de auteursrechthebbende en de uitgever. Wat is wijsheid? Toekomst voor christelijke politiek Rob Nijhoff Wetenschappelijk Instituut ChristenUnie Buijten & Schipperheijn Motief - Amsterdam Er zijn er, die ons willen wijsmaken, dat de kerk alleen maar een toevluchtsoord voor de zielen is. De kerk, zeggen zij, mag zich alleen maar bezig houden met de redding van zielen. Ja, ja, dat is een mooie godsdienst. (…) Dat is een godsdienst, die de keizer wel graag heeft. Zo’n godsdienst geeft hij graag staatssteun. Die zorgt dat de kerk gauw van de weg afgaat, als hij eraan komt rijden. Die [godsdienst] zit hem nooit dwars. Dat is de godsdienst, die God bespottelijk maakt. (…) De waarheid is niet iets voor voorzichtige lieden. Dat soort lui heeft geen waarheid nodig, maar een makkelijke sofa. Kaj Munk1 Inhoud Woord vooraf ...................................................................................................................... 7 Inleiding: politieke wijsheid ..............................................................................................9 1. Elke politicus heeft een visie ..................................................................................... 19 Charles Taylor: Erken diepere motivaties, ook in de politiek ............................ 28 2. Eerst luisteren, dan praten: geen parlement zonder écoutement .............................32 Nicholas Wolterstorff: Christelijke mensenrechten ............................................. 38 3. Het evangelie heeft Europa gestempeld ................................................................... 42 Tom Wright: Jezus is Heer, en kerken zijn kolonies van zijn Rijk ...................48 4. Alle overheden decentraal (want Christus is Heer) ..................................................52 Stanley Hauerwas: Kerken belichamen een politieke boodschap .....................60 5. Kerken hebben een politieke stem ...........................................................................64 Oliver O’Donovan: Politiek oordeelt, de kerk vergeeft – en mildheid werkt door........................... 72 6. Een partij geeft een beweging politiek gezicht ........................................................76 Karl Barth: God dicteert niet wat christelijke politiek is ...................................86 7. PolitiekC: christenen die politiek verschillen en elkaar toch zoeken .....................89 Nawoord ��������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 95 Bijlage: Zandlopermodel .................................................................................................99 Noten �������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������103 6 Woord vooraf Waar moet het heen met de christelijke politiek in Nederland? In wat hierna volgt, zal duidelijk worden dat tussen de grote woorden ook een meer bescheiden taal te beluis- teren valt. Tussen herkerstening van de samenleving als ideaal en het verdwijnen van christelijke politiek als doemscenario zit immers nogal wat ruimte voor nuances. In Nederland hebben zeker de laatste anderhalve eeuw christenen actief bijgedragen aan het geven van een stem aan groepen burgers in de politiek. Voor hun motivatie konden deze christenen verwijzen naar de maatschappelijke inzet die geloofsgenoten vanaf de eerste eeuwen hebben opgebracht. Wat begon met inzet voor armen of slachtoffers van de pest, verbreedde zich tot aandacht voor de samenleving als complex geheel door inzet in stads- of landsbestuur. Hoe kunnen christenen deze traditie in de eenentwin- tigste eeuw voortzetten? Deze bundel biedt het afsluitend resultaat van het project ‘Geloof en politiek in een postchristelijke tijd’ van het Wetenschappelijk Instituut van de ChristenUnie. Van veel kanten komt inbreng bij elkaar: niet alleen van sociologische trendwatchers en Haagse onderzoeksinstituten zoals de Raad voor het Openbaar Bestuur, maar vooral ook van allerlei gesprekspartners met een specifieke interesse in de relatie tussen christelijk geloof en politiek. Van sommige van deze partners bestond de inbreng uit hun bete- kenisvolle leven en / of uit hun werk in boekvorm (denk bijvoorbeeld aan de theoloog Dietrich Bonhoeffer of de filosoof Nicholas Wolterstorff). Anderen leverden hun in- breng als opinievormers in de media (zoals Paul Visser, predikant van de Amster- damse Noorderkerk) of in gesprekken (zoals Cors Visser, directeur van ForumC, en predikant-theoloog Ariaan Baan, gepromoveerd op het denken van Stanley Hauerwas). Sommigen tonen betrokkenheid bij de ChristenUnie op theoretisch of praktisch vlak (zoals de filosoof en senator Roel Kuiper en de theoloog en ethicus Ad de Bruijne), anderen voelen zich vooral of óók met andere partijen verbonden (zoals sommige voor dit project geïnterviewde studenten). Ook binnen het Wetenschappelijk Instituut zelf waren er verschillende gesprekspart- ners, onder wie drie stagiairs. Oege Jacob Brouwer (Evangelische Theologische Fa- culteit Leuven) schreef een rapport waarin hij op basis van de Amerikaanse filosofen Nicholas Wolterstorff en John Rawls de vraag beantwoordde of de sociale gerechtig- heid van het Oude Testament ook toepasbaar is op de samenleving van de eenentwin- tigste eeuw. 7 Daniel Pungu (politieke theologie, Theologische Universiteit Kampen) vergeleek het politieke denken van de Anglicaanse politiek theoloog en ethicus Oliver O’Donovan met dat van de Amerikaanse mennonitische theoloog en ethicus John Howard Yoder. Myrthe Meester (filosofie, Katholieke Universiteit Leuven) interviewde hoogopgeleide jongeren op enkele christelijke studentenverenigingen en aan de Christelijke Hoge- school Ede over hun politieke keuzes. Uit deze interviews kwam een beeld naar voren van lossere loyaliteiten, vaak ‘dubbelloyaliteiten’.2 De veelheid van raadgevers blijkt ook uit drie bundels die al verschenen zijn vooraf- gaand aan en binnen dit project bij het Wetenschappelijk Instituut. Aan de filosoof Charles Taylor en ‘christen-zijn in een seculiere tijd’ is de bundel Open voor God (2014) gewijd. Eerder zag Macht en overtuiging het licht (2007).3 En in 2012 verscheen Volgers.4 Deze laatste bundel schetst portretten van christenen vroeger en nu die in politiek den- ken of maatschappelijke inzet hun steentje hebben bijgedragen – ‘van Augustinus tot Bono’, zoals de ondertitel aankondigde. Tijdens de redactie van deze vierde bundel hebben vanuit het Wetenschappelijk Insti- tuut Wouter Beekers en Geert Jan Spijker zich ingezet om tot een mooi en evenwichtig verhaal te komen. Hoewel de bundel op naam van Rob Nijhoff staat, hebben zij delen van de tekst aangedragen of becommentarieerd. Vanuit het curatorium traden vooral Esther Jonker en ondergetekende op als meelezers. De eindredactie is verzorgd door Remco van Mulligen, die niet schuwt naast tekstcorrecties inhoudelijke aanvullingen voor te stellen. Deze bundel zou er echter niet zijn zonder het originele denkwerk van Rob Nijhoff zelf. De auteur weet op een lichtvoetige en speelse manier complexe zaken aan de orde te stellen en is juist daardoor uitstekend in staat om nieuwe verrassende invalshoeken in het debat in te brengen. Het curatorium hoopt dat dit boek gesprek binnen en buiten de ChristenUnie zal sti- muleren over uitgangspunten, doel, inhoud en stijl van christelijke politiek en over andere vormen van politieke en maatschappelijke inzet door christenen. Jan van der Stoep Voorzitter van het curatorium van het Wetenschappelijk Instituut van de ChristenUnie 8 Inleiding: politieke wijsheid Inleiding: politieke wijsheid De ellende van christelijke partijen ‘Wat mij betreft mogen ze worden afgeschaft. De christelijke partijen. Ze veroorzaken mo- menteel meer ellende dan dat ze goed doen. Bereiken het omgekeerde van wat ze beogen.’5 Vlak voor de Tweede Kamerverkiezingen van 2012 klonk een ongemeen kritisch ge- luid richting de christelijke partijpolitiek. De afzender was geen geharnaste atheïst. De stellingname verscheen op een blog voor de website Protestants Amsterdam en was getekend: Paul Visser, predikant. Visser betoogde dat christelijke partijen geregeld een effect hadden dat tegengesteld was aan hun doelstellingen. Volgens hem bestonden zij om een tegenwicht te bieden tegen de ‘ontkerstening en liberalisering van onze samenleving’, maar werden die ont- wikkelingen door hun bestaan juist versterkt. Uit dezelfde blog: ‘Juist als een christelijke partij haar punten op tafel legt, worden anderen extra alert. En zodra zij maar ruiken dat er een christelijk luchtje aan zit, het iets van doen heeft met de Bijbel, worden ze argwanend. Alles mag, behalve christelijk. Ongetwijfeld heeft deze aversie te maken met allergie uit het verleden. Maar intussen is het gevolg dat de ingebrachte items geen eerlijke kans krijgen, maar bij voorbaat worden afgeserveerd. Met het inmiddels be- ruchte, maar vaak onjuist geïnterpreteerde adagium van “scheiding van kerk en staat”. En libertijnen blijken dan niet zelden op en top fundamentalisten te worden. De weerzin krijgt soms