University of Groningen Verloren illusie, geslaagde fusie? Lucardie, Anthonie; van Schuur, Wijbrandt; Voerman, Gerrit IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please check the document version below. Document Version Publisher's PDF, also known as Version of record Publication date: 1999 Link to publication in University of Groningen/UMCG research database Citation for published version (APA): Lucardie, A., van Schuur, W., & Voerman, G. (1999). Verloren illusie, geslaagde fusie? GroenLinks in historisch en politicologisch perspectief. (Politiek Bestuurlijke Studiën ; Vol. 22). DSWO Press. Copyright Other than for strictly personal use, it is not permitted to download or to forward/distribute the text or part of it without the consent of the author(s) and/or copyright holder(s), unless the work is under an open content license (like Creative Commons). The publication may also be distributed here under the terms of Article 25fa of the Dutch Copyright Act, indicated by the “Taverne” license. More information can be found on the University of Groningen website: https://www.rug.nl/library/open-access/self-archiving-pure/taverne- amendment. Take-down policy If you believe that this document breaches copyright please contact us providing details, and we will remove access to the work immediately and investigate your claim. Downloaded from the University of Groningen/UMCG research database (Pure): http://www.rug.nl/research/portal. For technical reasons the number of authors shown on this cover page is limited to 10 maximum. Download date: 03-10-2021 N GRe KS LINKS I I, Serie: Politiek Bestuurlijke Studiën 22 Uitgegeven onder redactie van: Dr. RA Koole Dr. J. Oversloot Prof. dr. A. van Staden Prof. dr. T.A.J. Toonen Dr. R.J. van der Veen DI"; J. de Vries Technisch editor L. Delvaux Eerder verschenen in deze reeks: 1. W.P. Secker, Ministers in Beeld De Sociale en functionele herkomst van de Nederlandse Ministers (1848-1990) 2. R. Hillebrand, De Antichambre van het Parlement Kandidaatstelling in Nederlandse politieke partijen 3. Koen Koch, Over Staat en Statenvorming 4. Bart Tromp, De Wetenschap der Politiek Zie onder nummer 12 5. A. van Staden, Tussen Orde en Chaos Zie onder nummer 9 6. J.J.M. van Holsteyn, Het Woord is aan de Kiezer Een beschouwing over verkiezingen en stemgedrag aan de hand van open vragen 7. Heila van de Velde, Vrouwen van de Partij De integratie van vrouwen in politieke partijen in Nederland, 1919-1990 8. Ron van Dooren, Messengers from the Promised Land An interactive theory of political charisma 9. A. van Staden, Tussen Orde en Chaos De organisatie van de veiligheid in het nieuwe Europa Tweede, herziene druk 1994 10. Tony Verheijen, Constitutional Pillars For New Democracies The Cases of Bulgaria and Romania 11. J.J.M. van Holsteyn en B. Niemöller (redactie) De Nederlandse Kiezer 1994 12. Bart Tromp, De Wetenschap der Politiek. Verkenningen Tweede, herziene druk 1995, derde druk 1995 13. w.J. van Noort, C.J. Lammers, De Tussenorganisaties. Verkenningen in het maatschappelijk middenveld der interorganisationele betrekkingen 14. GA van der List, De Macht van het Idee De VVD en het Nederlandse buitenlands beleid 1948-1994 15. Frank Hendriks, Beleid, cultuur en Instituties Een vergelijkende studie van twee Europese steden 16. Philip Everts, Laat dat maar aan ons over! Democratie, buitenlands beleid en vrede 17. Hans Oversloot, Rusland deze jaren Of: Hervorming door corruptie 18. Marcel Hoogenboom, Een miskende democratie Een andere visie op verzuiling en politieke samenwerking in Nederland 19. Jantine Oldersma, De vrouw die vanzelf spreekt Gender en representatie in het Nederlandse adviesradenstelsel 20. Philip Everts, Dilemma's in de buitenlandse politiek van Nederland 21. Joop van Holsteyn en Galen A. Irwin, (redactie) De wilde frisheid van Limoenen Studiën over politici in de ogen van kiezers 22. Paul Lucardie, Wijbrandt van Schuur en Gerrit Voerman Verloren illusie, Geslaagde fusie Groenlinks in historisch en politicologisch perspectief Verkrijgbaar bij de boekhandel en bij: DSWO Press, Universiteit Leiden Postbus 9555 2300 RB Leiden Tel. (071) 5273795 / 5273794 Fax (071) 5273619 Email: [email protected] I , I GROENLINKS IN HISTORISCH EN POLITICOLOGISCH PERSPECTIEF PAUL LUCARDIE WIJBRANDT VAN SCHUUR GERRIT VOERMAN Documentatiecentrum Nederlandse Politieke Partijen en Vakgroep Sociologie Rijksuniversiteit Groningen 1999 DSWO Press, Universiteit Leiden Colofon © 1999, DSWO Press, Universiteit Leiden Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotocopie, microfilm of op welke andere wijze ook zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor alle kwesties inzake het reproduceren van gedeelten uit dit werk wende men zich tot de uitgever. Drukwerk: 'Haveka' en 'Karstens drukkers I designers bv., Leiden' © Omslagontwerp: Maarten van den Berg CIP-Gegevens Koninklijke Bibliotheek, Den Haag ISSN 0928-110X-22 ISBN 90-6695-145-1 'wat is dat wonderlijk wat is dat wonderlijk alles is niet de som van alle dingen afzonderlijk' Martinus Nijhoff (opgenomen in het GroenLinkse verkiezingsprogramma in 1989) VOORWOORD Dit boek is de neerslag van een onderzoek, dat vrijwel tegelijk met de vorming van GroenLinks een aanvang nam. Het werd financieel mogelijk gemaakt door steun van de Afdeling Politicologie en Bestuurswetenschappen van de Neder­ landse organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO), die wij daarvoor zeer erkentelijk zijn. Voor de laatste fase van het onderzoek konden we bovendien een beroep doen op de Stichting Komma. De uitvoering van het onderzoek geschiedde door de Vakgroep Sociologie en het Documentatiecentrum Nederlandse Politieke Partijen van de Rijksuniversiteit Groningen. Aanvankelijk waren hierbij niet alleen de drie auteurs maar ook dr. Jelle van der Knoop betrokken. Wegens verandering van werkkring zag hij zich helaas genoodzaakt zijn deelname aan dit project te staken. De auteurs willen hier graag nog eens hun waardering uiten voor zijn bijdrage en zijn inzet. Ten slotte willen zij ook het bestuur van GroenLinks dank zeggen voor zijn medewerking en steun, van begin tot eind. Uiteraard dragen alleen de auteurs verantwoordelijkheid voor de tekst. Groningen, 15 januari 1999 INHOUDSOPGAVE INLEIDING 11 Hoofdstuk 1 GROENLINKS: GEEN GEWONE GROENE PARTIJ? EEN VERGELIJKEND PERSPECTIEF 15 Hoofdstuk 2 DE VOORLOPERS: CPN, PSP, PPR EN EVP 31 Hoofdstuk 3 HET ELECTORALE DEBACLE VAN 1986 EN DE GEVOLGEN 67 Hoofdstuk 4 DE TOTSTANDKOMING VAN GROENLINKS, 1989-1990 103 Hoofdstuk 5 PORTRET VAN EEN PARTIJ (1): SOCIALE ACHTERGRONDEN EN POLITIEKE OPVATTINGEN 119 Hoofdstuk 6 PORTRET VAN EEN PARTIJ (II): STRATEGIE EN PARTIJCULTUUR 141 Hoofdstuk 7 GROENLINKS VIJF JAAR NA DE OPRICHTING: EEN VOLWASSEN GROENE PARTIJ? 161 Hoofdstuk 8 NA ZURE REGEN KOMT ZONNESCHIJN: GROENLINKS NA 1995 179 LITERATUUR 189 PERSOONSREGISTER 199 INLEIDING Het Haagse Congresgebouw is een groot, streng en formeel aandoend complex. Niet de omgeving waar je de geboorte van een partij als GroenLinks zou ver­ wachten. Een rommelige oude schouwburg in de provincie zou meer voor de hand liggen; daar vonden doorgaans de congressen van haar voorgangers plaats. Maar misschien wilden de oprichters nu juist breken met die traditie en benadrukken dat de nieuwe formatie een grote en serieuze partij zou worden, geschikt om aan de Haagse macht deel te nemen. Hoe dan ook, op 24 november 1990 werd Groen­ Links officieel opgericht in het Haagse Congresgebouw. 1 De fundamenten waren echter al in mei 1989 gelegd, toen vertegenwoordigers van CPN, PPR en PSP overeenstemming bereikten over een gezamenlijke lijst bij de Tweede-Kamerverkiezingen die in september van dat jaar plaats zouden vinden, waarbij zich wat later de EVP aan zou sluiten. Dat woordje 'al' kunnen we bij nader inzien beter vervangen door 'eindelijk': al jaren hadden leden en sympathisanten van deze drie partijen aangedrongen op nauwere samenwerking in een 'regenboog' -coalitie, waarbij de kleur groen een belangrijke plaats zou moeten innemen. In 1984 hadden de partijen voor de Europese verkiezingen een Groen Progressief Akkoord gesloten dat twee zetels behaalde, maar niet de op­ maat vormde tot verdere samenwerking. In de aanloop naar die verkiezingen was overigens ook een onafhankelijke groene partij opgericht, aanvankelijk 'Europese Groenen' gedoopt, die echter geen zetel won. Aan de Tweede-Kamerverkiezingen van 1986 nam deze groepering deel onder de naam 'Federatieve Groenen', evenmin met succes. In 1989 deden De Groenen opnieuw mee - nu zonder voorvoegsel 'Federatieve' - en weer zonder succes. GroenLinks daarentegen behaalde toen zes zetels. Daarmee verscheen eindelijk een partij in het Nederland­ se parlement die zichzelf 'groen' noemde - al was dat misschien mede uit opportunistische overwegingen, zoals haar groene rivaal buiten de Tweede Kamer verbitterd opmerkte. Waarom pas in 1989? Naast electorale tegenslagen speelde ook een rol dat de ideologische verschiIIen langzamerhand waren vervaagd. Anders geformuleerd: communisten, pacifistisch-socialisten, evangelisch- en christen-radicalen hadden hun politieke iIIusies verloren, waarmee de belangrijkste obstakels voor een succesvolle fusie waren verdwenen. Nederland liep bepaald niet voorop in de vergroening van zijn partij stelsel, ook al kregen milieukwesties relatief vroeg veel aandacht in de politieke discussie. De 12 Inleiding Zwitserse Tweede Kamer, de Nationalrat, had al in