DOCSLIB.ORG

W Poszukiwaniu Syntezy". Krajowość I Próby

Total Page：16

File Type：pdf, Size：1020Kb

Download full-text PDF Read full-text
W Poszukiwaniu Syntezy UWM Studia Prawnoustrojowe 26 35 2014 Artyku³y Przemys³aw D¹browski Katedra Filozofii i Polityki Prawa Wydzia³ Prawa i Administracji UWM W poszukiwaniu syntezy. Krajowoæ i próby znalezienia optymalnego wyjcia dla rozwi¹zania konfliktu polsko-litewskiego w okresie dwudziestolecia miêdzywojennego na ³amach wileñskiego W³óczêgi (19321936) Pojêcie i znaczenie krajowoci doczeka³o siê ju¿ niezwykle bogatej litera- tury przedmiotu1. Niew¹tpliwie do 1918 r. tzw. idea krajowa kszta³towa³a siê dychotomicznie, mo¿na by³o bowiem wyró¿niæ dwa warianty jej egzegezy: konserwatywny i demokratyczny. Po 1918 r., ju¿ w nowej rzeczywistoci polityczno-spo³ecznej, straci³a na swojej sile oraz atrakcyjnoci, co jednak nie 1 Jedynie tytu³em przyk³adu, nale¿y wskazaæ, na prace: J. Bardach, O krajowcach, krajo- woci i patriotyzmie krajowym dawniej i dzi, [w:] Ksiêga Wielkiego Ksiêstwa Litewskiego. Ku europejskim tradycjom wspólnotowoci, Sejny 2008, s. 495531; D. Szpoper, Konserwatyci polscy by³ego Wielkiego Ksiêstwa Litewskiego w pocz¹tkach dzia³alnoci i rozwoju myli politycz- nej do 1905 roku, Pro Fide, Rege et Lege 1998, nr 2 (31), s. 16; idem, Gente Lithuana, natione Lithuana. Myl polityczna i dzia³alnoæ Konstancji Skirmuntt (18511934), Gdañsk 2009, s. 229240; R. Miknys, Micha³ Römer i krajowcy o koncepcji pañstwowoci Litwy w latach 1922 1940, [w:] Krajowoæ tradycje zgody narodów w dobie nacjonalizmu. Materia³y z miêdzynaro- dowej konferencji naukowej w Instytucie Historii UAM w Poznaniu (1112 maja 1998), pod red. J. Jurkiewicza, Poznañ 1999, s. 8797; patrz te¿: J. Jurkiewicz, Demokraci wileñscy w latach 19051914 (Zarys dzia³alnoci i myli politycznej), Acta Baltico-Slavica 1983, t. XV, s. 158; idem, Koncepcja krajowa a przemiany stosunków narodowociowych na Litwie i Bia³orusi w pocz¹tkach XXw. (do 1918 r.), [w:] Krajowoæ tradycje zgody narodów..., s. 119134; J. Sawicki, Krajowoæ idea czy metoda (Z dziejów polskiej myli politycznej na Litwie i Bia³oru- si), Lithuania 19911992, nr 4(5)1(6), s. 279; P. D¹browski, recenzja: Z. Solak, Miêdzy Polsk¹ a Litw¹. ¯ycie i dzia³alnoæ Micha³a Römera 1880-1920, Kraków 2004, Politeja 2005, nr 2(4), s. 592; B. Makauskas, Dziennik Micha³a Römera wiadectwo epoki ostatniego obywatela Wielkiego Ksiêstwa Litewskiego, [w:] Ksiêga Wielkiego Ksiêstwa Litewskiego..., s. 449469; D. Staliûnas, Tadeusz Wróblewski a idea kulturalnej autonomii personalnej na Litwie na pocz¹t- ku XXw., [w:] Krajowoæ tradycje zgody narodów..., s. 99107. 36 Przemys³aw D¹browski doprowadzi³o do jej ca³kowitego zaniku. Jednak¿e, tak jak w drugiej po³owie XIX i pierwszej po³owie XX stulecia, by³a jedynie idealistyczn¹ nadbudow¹ nad realizmem faktów2. W okresie dwudziestolecia miêdzywojennego do jej za³o¿eñ czêsto odwo- ³ywa³y siê wychodz¹ce w Wilnie periodyki, w tym demokratyczny i prorz¹do- wy dziennik Kurier Wileñski3, o zbli¿onym profilu politycznym tygodnik G³os Wilna4, Przegl¹d Wileñski Ludwika Abramowicza5, demokratyczny dziennik Wieczór Wileñski6, a tak¿e W³óczêga, ukazuj¹cy siê w latach 193219367. Interesuj¹cy jest fakt, ¿e w literaturze przedmiotu ogromn¹ rolê w krzewieniu dawnej krajowoci przypisuje siê w³anie Przegl¹dowi Wileñ- skiemu, zapominaj¹c niekiedy o organie prasowym wileñskiego Klubu W³ó- czêgów Seniorów. Niniejszy artyku³ ma na celu jedynie nawietlenie porusza- nych na kartach W³óczêgi problemów, przede wszystkim w zakresie interpretacji oraz rozumienia krajowoci, jak równie¿ rozwi¹zania trudnego ówczenie konfliktu polsko-litewskiego, który nasili³ siê po w³¹czeniu w 1922 r. Wileñszczyzny w granice odrodzonej Rzeczypospolitej Polskiej. Pocz¹tek ty- tu³u publikacji, czyli W poszukiwaniu syntezy, zosta³ przywo³any z jednego z artyku³ów zamieszczonych na ³amach tego periodyku8, stanowi¹cego odpo- wied na niezwykle ciekawe przemylenia Micha³a Römera, rektora Uniwer- sytetu Witolda Wielkiego w Kownie, dawnego rzecznika idei krajowej w jej demokratycznym wariancie, opublikowane na szpaltach Przegl¹du Wileñ- skiego9. 2 Z. Jundzi³³, Z dziejów polskiej myli politycznej na ziemiach b. W. X. Litewskiego (Wspo- mnienia wileñskie), [w:] Prace zebrane, Alma Mater Vilnensis. Prace Spo³ecznoci Akademickiej Uniwersytetu Stefana Batorego na obczynie, nr 5, Londyn 1958, s. 45. 3 Bor. [sygn. nierozwi¹zana], Krajowcy, Kurier Wileñski z 3 grudnia 1926, nr 280, s. 1; T. Jac-ski [sygn. nierozwi¹zana], Charakter ruchu regionalistycznego, Kurier Wileñski z 11 marca 1926, nr 57, s. 1; A. Patkowski, O zgodê wyrazów, Kurier Wileñski z 20 wrzenia 1928, nr 215, s. 1. 4 Od redakcji, G³os Wilna z 16 grudnia 1923, nr 1, s. 1; Krajowoæ a pañstwowoæ, cz. III, G³os Wilna z 13 stycznia 1924, nr 3, s. 29. 5 Zob.: Kraj i naród, Przegl¹d Wileñski z 19 sierpnia 1923, nr 13, s. 12; O krajowoci, Przegl¹d Wileñski z 18 maja 1927, nr 9, s. 23; B. Szyszkowski, Krajowcy a regionalici, Przegl¹d Wileñski z 29 wrzenia 1934, nr 15, s. 34; Trzydziestolecie ideologii krajowej, Przegl¹d Wileñski z 14 marca 1936, nr 5, s. 1; J. Duchnowski, Miasto walcz¹cego idea³u. Szkic kierunków ideowych Wilna w czasach dawniejszych i teraniejszych, Lida 1938, s. 33. 6 A. Miller, Felieton zaczadzonego regionalisty, Wieczór Wileñski z 25 marca 1929, nr 1, s. 2. 7 Cz. Mi³osz, Abecad³o Mi³osza, Kraków 1997, s. 17. 8 W poszukiwaniu syntezy, W³óczêga, styczeñ 1935, nr 1, s. 13. 9 M. Römer, Wilno i Pomorze. Synteza dzie³em przysz³ych pokoleñ, Przegl¹d Wileñski z 25 listopada 1934, nr 20, s. 14; na temat pogl¹dów rektora Uniwersytetu Witolda Wielkiego w Kownie, wiele miejsca w swoich publikacjach powiêci³ wybitny uczony i badacz litewski Rimantas Miknys, a tak¿e eksploruj¹cy ewolucjê myli politycznej Römera Jan Sawicki: R. Miknys, op. cit., s. 8797; J. Sawicki, Od dwuszczeblowoci do dwoistoci litewsko-polskiej. wiadomoæ narodowa Micha³a Römera, [w:] Wilno i Kresy Pó³nocno-Wschodnie, t. I: Historia i ludzkie losy, pod red. E. Feliksiak i A. Mironowicza, Bia³ystok 1996, s. 127138. W poszukiwaniu syntezy. Krajowoæ i próba znalezienia optymalnego wyjcia... 37 Publicyci W³óczêgi, szerz¹cy kult tradycji by³ego Wielkiego Ksiêstwa Litewskiego, zaznaczali, i¿ krajowoæ stanowi³a swoist¹ postawê psychiczn¹, a tak¿e pewien zespó³ najbardziej ogólnie rozumianych idea³ów politycz- nych, przez co ujmowana by³a niezwykle szeroko jako ideologia polityczna. Opiera³a siê na uczuciowym stosunku do przesz³oci i teraniejszoci, impli- kuj¹cym skutki polityczne in spe. Pisano: Idea krajowa to pamiêæ o wysi³- ku i walkach Witolda, o rozkwicie epoki Jagiellonów, o sztandarach litew- skich posuwaj¹cych siê ku czarnomorskim brzegom. Idea krajowa to sugestia p³yn¹ca od murów naszych kocio³ów, od arkad starych gmachów wileñskich. Idea krajowa to wspomnienia s³awy dwiêcz¹ce w ciszy wileñ- skiego ¿ycia. Mog³a byæ interpretowana na dwa sposoby10. Pierwszy z nich zak³ada³, ¿e krajowoæ oznacza³a jedynie przywi¹zanie do bli¿ej niezdefinio- wanej uniwersalnej idei, [...] któr¹ pozostawi³y nam w spadku dzieje Wiel- kiej Litwy, dziêki czemu mo¿na by³oby j¹ ³¹czyæ z rozmaitymi programami oraz zbli¿yæ ca³e spo³eczeñstwo do ówczesnego federalizmu krajowego11. Druga egzegeza za zak³ada³a, i¿ sympatia do owej ogólnej idei wi¹za³a siê z [...] marzeniem o wskrzeszeniu ca³okszta³tu stosunków minionej epoki, przez co by³a w³aciwa za³o¿eniom konserwatyzmu spo³ecznego dawnego zie- miañstwa i nie zas³ugiwa³a na dalsz¹, g³êbsz¹ analizê12. Ponadto koncepcja krajowa, uto¿samiana z dawn¹, wielk¹ ide¹ jagielloñ- sk¹ (ma³opolsk¹)13, opiera³a siê na niezmiennych, zasadniczych si³ach, któ- re decydowa³y o historii by³ego Wielkiego Ksiêstwa Litewskiego i nie straci³y na swojej aktualnoci. Charakteryzuj¹c te przes³anki, wskazywano na aspekt indywidualny, to jest cz³owieka oraz warunki naturalne (przestrzeñ, przy- rodê), w jakich on ¿y³14. Wyjaniaj¹c to za³o¿enie, dodawano, i¿ mocarstwo- wa si³a dawnej Litwy rozwinê³a siê w pierwszej kolejnoci dziêki d¹¿eniu do opanowania znacznych obszarów wschodnioeuropejskiej równiny. Nastêpnie jednostka, aby utrzymaæ dany stan posiadania oraz zachowaæ swój subiekty- wizm kulturalny, podjê³a siê obrony [...] przeciwko niweluj¹cym, ujednostaj- niaj¹cym wszystko si³om, które na nas uderza³y z bezbrze¿nych przestrzeni 10 S. Swianiewicz, Nasza krajowoæ, W³óczêga z 6 lipca 1932, nr 1, s. 4. 11 Ibidem, s. 3, 4. 12 Ibidem, s. 3. 13 Idem, Nasze stanowisko, W³óczêga, luty-marzec 1934, nr 2/3, s. 1; T. N.[agurski], Klub W³óczêgów, W³óczêga z 6 lipca 1932, nr 1, s. 2; ideê jagielloñsk¹ postrzegano, jako wyraz [...] cis³ego pojednania narodów, chc¹cych broniæ swojej niezale¿noci politycznej oraz indywidual- noci kulturalnej, przeciwko falom uderzaj¹cym z równiny, na której zachodnim cyplu siedzi- my; patrz te¿: [A. Uziemb³o] M. Dowmunt, Litwa z Polsk¹, [bdmw], s. 9; J. Makowski, Kwestia litewska. Studium prawne, Warszawa 1929, s. 57; niezwykle ciekawe pogl¹dy w tym zakresie, przedstawi³a te¿ Konstancja Skirmuntt: K. Skirmuntt, Idea jagielloñska a polityka kresowa, Wilno 1925, s. 312; D. Szpoper, Krajowoæ i konserwatyzm wokó³ myli i dzie³a dr Konstancji Skirmunt (1851-1934), [w:] Wilno i wiat. Dzieje rodowiska intelektualnego, t. I, pod red. E. Feliksiak i M. Lesia, Bia³ystok 2002, s. 200202. 14 T. Topor-W¹sowski, Idea jagielloñska dzisiaj, W³óczêga, kwiecieñ 1934, nr 4, s. 2. 38 Przemys³aw D¹browski tej równiny15. W konsekwencji, Wielkie Ksiêstwo Litewskie poszukiwa³o tak¿e pomocy na zewn¹trz, aby siê ostaæ, [...] wytrwaæ, [...] móc ¿yæ i rozwi- jaæ siê. Tak w³anie w 1569 r. zrodzi³a siê Rzeczpospolita Obojga Narodów jako pañstwo narodowociowe, którego ka¿dy z dwóch cz³onów zachowa³ swo- j¹ autonomiê wewnêtrzn¹, realizuj¹c przy tym wspólne cele16. Zdaj¹c sobie sprawê, i¿ ówczesna sytuacja geopolityczna uleg³a zmianie, twierdzono, i¿ tak definiowana idea jagielloñska, a tym samym krajowoæ nic nie straci³a na swojej aktualnoci. Wymaga³a nie tylko przypomnienia, ale tak¿e dostosowania do nowej rzeczywistoci spo³eczno-politycznej.
Load more

Recommended publications
  • VILNIAUS UNIVERSITETAS INGA LEONAVIČIŪT ŠV. BRUNONAS KVERFURTIETIS IR 1009 M. MISIJA: ŠALTINOTYRINIS ASPEKTAS Daktaro Disert
    VILNIAUS UNIVERSITETAS INGA LEONAVI ČIŪTĖ ŠV. BRUNONAS KVERFURTIETIS IR 1009 M. MISIJA: ŠALTINOTYRINIS ASPEKTAS Daktaro disertacija Humanitariniai mokslai, istorija (05 H) Vilnius, 2014 Disertacija rengta 2001–2014 metais Vilniaus universitete Mokslinis vadovas: prof. habil. dr. Edvardas Gudavi čius (Vilniaus universitetas, humanitariniai mokslai, istorija – 05 H) 2 TURINYS ĮVADAS / 5 I DALIS. ŠV. BRUNONO IR 1009-ŲJŲ MISIJOS PAŽINIMO BYLA / 24 1. ŠV. BRUNONO BONIFACO PAŽINIMO TRADICIJOS / 24 1.1. Kamalduliškoji pažinimo tradicija: šv. Bonifacas – Romualdo mokinys, Bosnijos (arki)vyskupas, slav ų / rus ų kankinys / 25 1.1.1. Šv. Romualdo mokinio šv. Bonifaco atradimas arba kaip su juo susipažino Europa / 25 1.1.2. Paskutin ės šv. Bonifaco misijos geografin ės interpretacijos / 45 1.1.3. Šv. Bonifaco švent ės klausimas, arba romualdiškosios datos įsitvirtinimas / 55 1.2. Benediktiniškoji tradicija: Šv. Brunonas – 1008 m. Pr ūsijoje nužudytas rut ėnų (arki)vyskupas / 58 1.2.1. Žini ų apie šv. Brunono kankinyst ę sklaida Viduramžiais / 58 1.2.2. Ekehardiškosios žinios su rut ėnų (arki)vyskupu įsitvirtinimas / 66 1.3. Lokalin ė (Kverfurto) tradicija: Šv. Brunonas – Kverfurto graf ų gimin ės atstovas, dukart misionieriav ęs Pr ūsijoje ir ten 1008/1009 m. nužudytas / 79 1.4. Šv. Brunonas Bonifacas – sudvejintas šventasis / 88 1.4.1. Dviej ų švent ųjų koegzistavimas ir Lietuvos atsiradimas misijiniame itinerare / 88 1.4.2. „Brunono Bonifaco“ šaltini ų publikavimas ir sudvejinimo rebuso išsprendimas / 99 2. ŠV. BRUNONO BONIFACO PAŽINIMAS 1009-ŲJŲ MISIJOS GEOGRAFIN ĖJE ERDV ĖJE / 105 2.1. Sudvejintas šventasis Lenkijos-Lietuvos valstyb ėje / 105 2.2. Šv. Bonifacas – Regni Poloniae Patronus arba liturginis švent ųjų Brunono ir Bonifaco aspektas / 122 2.3.
    [Show full text]
  • Szlachta Litewska W Obliczu Nacjonalizmów Pod Koniec XIX I Na Początku XX Wieku
    R i m a n t a s M i k n y s Instytut Historii Litwy (Wilno) Szlachta litewska w obliczu nacjonalizmów pod koniec XIX i na początku XX wieku. Próba charakterystyki Zarówno w dyskursie publicznym, jak i w akademickim przyjęto nazywać wiek XIX i początek XX początkiem kształtowania się podstaw społeczeństwa nowoczesnego. Wiadomo, że nowoczesność zniszczyła część elementów społeczeństwa przednowo- czesnego, część zaś jego dawnych cech przytłumiła, ale nadal istnieją one w społeczeń­ stwach postmodernistycznych. Istotną zmianą, która charakteryzuje epokę moderni­ styczną jest zmieniony pogląd na stosunek tradycji do innowacji. Nowości, innowacje, innowacyjność stały się walorami dopiero w czasach „nowo­ czesności”. Do tego czasu wartością była tradycja i jej przestrzeganie. Nie oznacza to jednak, że nowoczesność całkowicie zniszczyła tradycję i tylko nowości przeważały sza­ lę wartości. Dlatego też czasem nowoczesność nazywa się konfliktem lub napięciem pomiędzy tym, co stare a co nowe, bez uwzględnienia zasięgu w poszczególnych spo­ łeczeństwach. Mieszkańcy Litwy, podobnie jak i innych obszarów Europy Środkowo- Wschodniej, przeszli od starego modelu do nowego opartego na zasadach społeczeń­ stwa nowoczesnego, w którym rodzina jest oddzielona od krewnych, a jednostka — od warstwy społecznej. Akurat w tych czasach wzrosła mobilność ludności i w społeczeń­ stwie popierano niwelowanie różnic. Tożsamość nowego społeczeństwa formowała się także w sferze etniczności wpływając na powstawanie coraz wyraźniejszych odrębności w stosunku do narodowo odmiennych sąsiadów: tych starych oraz nowych [tj. w miarę pojawiania się nowych, sąsiadujących z Litwą struktur państwowych — red.]. Już całe społeczeństwo, a nie tylko jego elitarna część za element łączący zaczęło uważać wspól­ notę etnicznego pochodzenia, obyczajów, tradycji, pamięci historycznej, długie wspólne zamieszkiwanie na tym samym terytorium.
    [Show full text]
  • Drozdowo Zachodnie Wzorce Z Indeksem Sklad.Indd
    ZACHODNIE WZORCE I WSCHODNIE REALIA ZACHODNIE WZORCE I WSCHODNIE REALIA Przedstawicielki elit prowincjonalnych w XIX i pierwszej połowie XX wieku redakcja Małgorzata Dajnowicz Białystok 2009 Recenzent Prof. dr. hab. Jadwiga Hoff Korekta językowa S. Kęska Skład i łamanie Jacek Chańko Projekt okładki Andrzej Dajnowicz © Copyright by Małgorzata Dajnowicz, 2009 © Copyright by Muzeum Przyrody w Drozdowie, 2009 Fotografi e pochodzą ze zbiorów Archiwum Nauki PAN i PAU, sygn. K.III-155, nr 772, archiwum rodzinnego Krystyny Witkowskiej oraz ze zbiorów autorów ISBN 978-83-924267-7-6 Wydawcy Instytut Historii Uniwersytetu w Białymstoku Plac Uniwersytecki 1, 15-420 Białystok tel. 85 745 74 44 Muzeum Przyrody w Drozdowie Drozdowo, ul. Główna 38 tel./fax 86 219 20 81 [email protected] www.muzeum-drozdowo.pl Zrealizowano przy wsparciu fi nansowym Urzędu Marszałkowskiego Województwa Podlaskiego w Białymstoku Druk Białystok, tel. 85 7404704 [email protected] SPIS TREŚCI Małgorzata Dajnowicz Słowo wstępne . 7 O KOBIETACH NIEPROWINCJONALNYCH Piotr Sawicki Sofía Casanova i Izabela Lutosławska wobec hiszpańskiej tragedii. Doświadczenia i wnioski . 11 Monika Bednarczuk O próbie mariażu powieści katolickiej i popularnej – twórczość Izabeli Lutosławskiej -Wolikowskiej . 21 Krzysztof Buchowski Kobiety w litewskim odrodzeniu narodowym . 39 W MIASTACH NIE TYLKO PROWINCJONALNYCH Monika Piotrowska -Marchewa Kobiety i fi lantropia. Uwagi o zaangażowaniu przedstawicielek polskich elit w działalność dobroczynną w XIX wieku . 49 Grażyna Wyder Działalność społeczno -emancypacyjna przedstawicielek polskich elit intelektualnych w Poznańskiem na przełomie wieku XIX i XX . 69 Adam Dobroński Inteligentki prowincji w Łomżyńskiem XIX/XX w. 85 Andrzej Matusiewicz Kobiety w życiu społeczno -kulturalnym Suwałk przed 1914 rokiem . 103 Małgorzata Dajnowicz Zachodnioeuropejskie wzorce emancypacyjne na polskiej prowincji w początkach XX wieku.
    [Show full text]
  • Od Horodła Do Horodła (1413–2013) Unia Horodelska – Dzieje I Pamięć
    Od HOrOdła dO HOrOdła (1413–2013) Unia HOrOdelska – dzieje i pamięć Od HOrOdła dO HOrOdła (1413‒2013) Unia HOrOdelska – dzieje i pamięć WystaWa mUzeUm zamOjskiegO W zamOściU i mUzeUm HistOrii pOlski mUzeUm zamOjskie W zamOściU 29 IX – 31 XI 2013 HOnOrOWy patrOnat prezydenta rzeczypOspOlitej pOlskiej BrOnisłaWa kOmOrOWskiegO Zamość–Warszawa 2013 scenariusz wystawy (w porządku alfabetycznym) materiały ikonograficzne: Igor Kąkolewski, Piotr Kondraciuk, Karol Mazur, Jolanta Sikorska-Kulesza Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie Archiwum Kapituły Metropolitalnej w Krakowie Archiwum Państwowe w Lublinie kuratorzy wystawy Biblioteka Narodowa w Warszawie Piotr Kondraciuk, Igor Kąkolewski Biblioteka Polskiej Akademii Nauk w Kórniku Biblioteka Uniwersytetu Warszawskiego Fundacja Książąt Czartoryskich – Biblioteka Książąt Czartoryskich projekt i aranżacja plastyczna wystawy w Krakowie Ryszard Kajzer – Zerkaj Studio – wystawa plenerowa Lwowskie Muzeum Historyczne we Lwowie Mirosław Bańkowski, Irena Cecot Miejska Biblioteka Publiczna im. Juliusza Słowackiego (współpraca) – wystawa w Muzeum Zamojskim w Tarnowie Muzeum Historii Polski w Warszawie Muzeum Historyczne Miasta Stołecznego Warszawy redakcja naukowa książki Muzeum im. Ks. Stanisława Staszica w Hrubieszowie Igor Kąkolewski, Piotr Kondraciuk, Michał Kopczyński Muzeum im. Przypkowskich w Jędrzejowie Muzeum Lubelskie w Lublinie recenzenci naukowi książki Muzeum Okręgowe w Rzeszowie Dr hab. Jarosław Czubaty, prof. UW (IH UW) Muzeum Okręgowe w Tarnowie Dr hab. Piotr Ugniewski (IH UW) Muzeum Wojska
    [Show full text]
  • Od „Litwińskości” Ku „Krajowości”. Polityczno-Kulturowe Tradycje
    Swiatłana Kul-Sialwierstawa Od „litwińskości”1 ku „krajowości”. Polityczno-kulturowe tradycje Kresów W schodnich w XIX w ieku Przekonanie, że ziemie wschodnie pierwszej Rzeczypospolitej stanowią peryferie kultury polskiej, ukształtowane ponad sto lat temu, dosyć długo panowało tak w polskiej, jak i w białoruskiej historiografii. Termin „Kresy Wschodnie" w świadomości Pola­ ków ma symboliczny wydźwięk2, w literaturze historycznej zaś ma charakter typologiczny i podkreśla peryferyjność, pochod- ność kultury tych ziem. W ostatnich dziesięcioleciach polska historiografia wreszcie uznała polietniczny charakter kultury Kresów. W tym zakresie szczególne znaczenie mają prace Ju­ liusza Bardacha3, a pośród badań ostatniego dziesięciolecia - 1 Czytelnikowi należy się tu wyjaśnienie: w języku polskim funkcjonuje określenie „litewskość" - posłużyłam się jednak terminem „litwińskość", chcąc zaznaczyć terminologiczną dychotomię występującą w języku białoruskim: otóż „litwiny" (лпвшы) to mieszkańcy Litwy historycznej, obywatele zaś współczesnej Litwy to „litewcy" (лпоуцы). 2 Przyczyny i warunki pojawienia się tej nazwy, jej rozpowszechnienie i utrwalenie w świadomości Polaków najbardziej wyczerpująco, moim zdaniem, przedstawił Leszek Zasztowt. Poddając analizie treść terminu „kresy" w literaturze polskiej, między innymi stwierdza: „Kresy są [...] z jednej strony tęsknotą za czasami potęgi i chwały Rzeczypospolitej, z drugiej zaś - za zasługą Sienkiewiczowskiej Trylogii - widziane są jako swego rodzaju kraina wiecznej szczęśliwości, polski «Dziki Zachód» (a właściwie Wschód), gdzie w ciężkich zmaganiach zdobywało się fortuny i w walkach decydowały się losy Rzeczypospolitej" (Leszek Zasztowt, Kresy. 1832-1864. Szkolnictwo na ziemiach litewskich i niskich dawnej Rzeczypospolitej, W arszaw a 1997, s. 25-32). ''Juliusz Bardach, O dawnej i niedawnej Litwie, Poznań 1988; Juliusz Bardach, Bogusław Leśnodorski, Michał Pietrzak, Historia ustroju i prawa polskiego, W arszaw a 1994. Kresy a mitologia narodowa 118 Ryszarda Radzika4.
    [Show full text]
  • Lithuanian Paths to Modernity
    Lithuanian Paths to Modernity VYTAUTAS MAGNUS UNIVERSITY EGIDIJUS ALEKSANDRAVIČIUS Lithuanian Paths to Modernity UDK 94 Al-79 ISBN 978-609-467-236-1 (Online) © Egidijus Aleksandravičius, 2016 ISBN 978-9955-34-637-1 (Online) © Vytautas Magnus University, 2016 ISBN 978-609-467-237-8 (Print) © “Versus aureus” Publishers, 2016 ISBN 978-9955-34-638-8 (Print) To Leonidas Donskis 7 Table of Contents Preface / Krzysztof Czyżewski. MODERNITY AND HISTORIAN’S LITHUANIA / 9 Acknowledgements / 21 Part I: Before Down A Lost Vision: The Grand Duchy of Lithuania in the Political Imagination of the 19th Century / 25 Hebrew studies at Vilnius University and Lithuanian Ethnopolitical tendencies in the First part of the 19th century / 39 The double Fate of the Lithuanian gentry / 57 Political goals of Lithuanians, 1863–1918 / 69 Associational Culture and Civil Society in Lithuania under Tsarist Rule / 87 The Union’s Shadow, or Federalism in the Lithuanian Political Imagination of the late 19th and early 20th centuries / 105 Part II: The Turns of Historiography The Challenge of the Past: a survey of Lithuanian historiography / 137 Jews in Lithuanian Historiography / 155 Lost in Freedom: Competing historical grand narratives in post-Soviet Lithuania / 167 8 LITHUANIAN PATHS TO MODERNITY Part III: The Fall, Sovietization and After Lithuanian collaboration with the Nazis and the Soviets / 195 Conspiracy theories in traumatized societies: The Lithuanian case / 227 Lithuanian routes, stories, and memories / 237 Post-Communist Transition: The Case of Two Lithuanian Capital Cities / 249 Emigration and the goals of Lithuania’s foreign policy / 267 Guilt as Europe’s Borderline / 281 9 Preface Krzysztof Czyżewski MODERNITY AND HISTORIAN’S LITHUANIA I worry about ‘progressive’ history teaching… The task of the historian is to supply the dimension of knowledge and narrative without which we cannot be a civic whole..
    [Show full text]
  • Lietuva Ir Lenkija Xx Amžiaus Geopolitinėje Vaizduotėje
    Lietuva ir Lenkija XX amžiaus geopolitinėje vaizduotėje VYTAUTO DIDŽIOJO UNIVERSITETAS Lietuva ir Lenkija XX amžiaus geopolitinėje vaizduotėje Straipsnių rinkinys Sudarytojai: Andžej Pukšto, Giedrė Milerytė Kaunas • 2012 UDK 327(474.5:438)(091) Li-147 Redakcinė kolegija Prof. habil. dr. Egidijus Aleksandravičius (Vytauto Didžiojo universitetas) Prof. habil. dr. Marek Kornat (Lenkijos mokslų akademijos Istorijos institutas / Varšuvos kardinolo S. Wyszyńskio universitetas) Prof. dr. Šarūnas Liekis (Vytauto Didžiojo universitetas) Prof. dr. Saulius Sužiedėlis (Millersville universitetas) Prof. dr. Charles Francis Xavier Szymanski (Michigano valstybinis universitetas) Prof. habil. dr. Dariusz Szpoper (Gdansko universitetas) Recenzentai dr. Ryšard Gaidis (Vilniaus universitetas) dr. Rimantas Miknys (Lietuvos istorijos institutas) Apsvarstė ir rekomendavo išleisti Vytauto Didžiojo universiteto Politikos mokslų ir diplomatijos fakulteto taryba (2012 m. birželio 21 d., protokolo Nr. 48). Realizuojant mokslinių tyrimų projektą „XX amžiaus Lietuvos ir Lenkijos valstybių raidos vizijos“ (finansavimo sutarties Nr. MIP-09/2010), knygos leidimą parėmė Mokslininkų grupių projektai. ISBN 978-9955-12-865-6 (spausdintas) ISBN 978-609-467-088-6 (internerinis) © Vytauto Didžiojo universitetas, 2012 Turinys Andžej PukštO Pratarmė -------------------------------------------------------------------7 Egidijus ALEKSANDRAVIČIUS Unijos šešėlyje, arba federalizmas lietuvių Atgimimo politinėje vaizduotėje (XIX a. pabaiga–XX a. pradžia) -------------------------------11
    [Show full text]
  • Nowoczesna Litwa — Czy Istniała Alternatywa Dla Modelu Państwa Narodowego?
    Kwartalnik Historyczny Rocznik CXXV, 2018, 2 PL ISSN 0023-5903 DARIUS STALIŪNAS Instytut Historii Litwy, Wilno NOWOCZESNA LITWA — CZY ISTNIAŁA ALTERNATYWA DLA MODELU PAŃSTWA NARODOWEGO? Abstrakt: Niniejszy artykuł to próba wyja- Abstract: The present article seeks to śnienia, czy program litewskiego ruchu explain whether the programme of the Lith- narodowego w końcu XIX i na początku uanian national movement of the late nine- XX w. rzeczywiście zawierał alternatywę teenth and early twentieth century included dla modelu społeczeństwa/państwa naro- an alternative to the model of nation state, dowego, jak często twierdzi historiografi a as has often been argued in the Lithuanian litewska. Prowadzone badania pokazują, że literature on the subject. Research reveals litewski ruch narodowy, podobnie jak więk- that the Lithuanian national movement, like szość etnonacjonalizmów w Europie Środko- a majority of ethnic nationalisms in Central wo-Wschodniej, był zorientowany na model and Eastern Europe, was oriented towards państwa narodowego. the model of the nation-state. Słowa kluczowe: litewski ruch narodowy, Keywords: Lithuanian national movement, państwo narodowe, naród polityczny, Litwa nation-state, civic nation, ethnographic etnografi czna, I wojna światowa. Lithuania, World War I. 16 lutego 1918 r. Rada Litewska (Lietuvos Taryba, dalej: Taryba) uchwaliła deklarację niepodległości Litwy, która opierała się zarówno na prawie narodów do samostanowienia, jak też na prawie historycznym, ponadto zakładała odrzucenie „wszelkich państwowych związków, które były ustanowione z innymi narodami”1. Demokratyczna zasada samostano- wienia narodów i rozerwanie związków łączących Litwę z innymi pań- stwami dobitnie świadczyły o tym, że w 1918 r. świadomie tworzono 1 „nuo visų valstybių ryšių, kurie yra buvę su kitomis tautomis”, Lietuvos istorija, red.
    [Show full text]
  • „W Poszukiwaniu Syntezy”. Krajowość I Próby Znalezienia „Optymalnego
    Przemysław Dąbrowski "W poszukiwaniu syntezy" : Krajowość i próby znalezienia "optymalnego" wyjścia dla rozwiązania konfliktu polsko-litewskiego w okresie dwudziestolecia międzywojennego na łamach wileńskiego "Włóczęgi" (1932-1936) Studia Prawnoustrojowe nr 26, 35-46 2014 UWM Studia Prawnoustrojowe 26 2014 Przemysław Dąbrowski Katedra Filozofii i Polityki Prawa Wydział Prawa i Administracji UWM „W poszukiwaniu syntezy”. K rajow ość i próby znalezienia „optymalnego” wyjścia dla rozwiązania konfliktu polsko-litewskiego w okresie dwudziestolecia międzywojennego na łamach wileńskiego „Włóczęgi” (1932-1936) Pojęcie i znaczenie krajowości doczekało się już niezwykle bogatej litera­ tury przedmiotu1. Niewątpliwie do 1918 r. tzw. idea krajowa kształtowała się dychotomicznie, można było bowiem wyróżnić dwa warianty jej egzegezy: konserwatywny i demokratyczny. Po 1918 r., już w nowej rzeczywistości polityczno-społecznej, straciła na swojej sile oraz atrakcyjności, co jednak nie 1 Jedynie tytułem przykładu, należy wskazać, na prace: J. Bardach, O krajowcach, krajo- wości i patriotyzmie krajowym - dawniej i dziś, [w:] Księga Wielkiego Księstwa Litewskiego. Ku europejskim tradycjom wspólnotowości, Sejny 2008, s. 495-531; D. Szpoper, Konserwatyści polscy byłego Wielkiego Księstwa Litewskiego w początkach działalności i rozwoju myśli politycz­ nej do 1905 roku, „Pro Fide, Rege et Lege” 1998, nr 2 (31), s. 16; idem, Gente Lithuana, natione Lithuana. Myśl polityczna i działalność Konstancji Skirmuntt (1851-1934), Gdańsk 2009, s. 229-240; R. Miknys, Michał Romer i krajowcy o koncepcji państwowości Litwy w latach 1922­ -1940, [w:] Krajowość - tradycje zgody narodów w dobie nacjonalizmu. Materiały z międzynaro­ dowej konferencji naukowej w Instytucie Historii UAM w Poznaniu (11-12 maja 1998), pod red. J. Jurkiewicza, Poznań 1999, s. 87-97; patrz też: J. Jurkiewicz, Demokraci wileńscy w latach 1905-1914 (Zarys działalności i myśli politycznej), „Acta Baltico-Slavica” 1983, t.
    [Show full text]
  • Hybrid Identities in the Era of Ethno-Nationalism: the Case of The
    Acta Baltico‑Slavica, 42 Warszawa 2018 DOI: 10.11649/abs.2018.005 Darius Staliūnas Lithuanian Institute of History Vilnius [email protected] Hybrid identities in the era of ethno-nationalism: Te case of the krajowcy in Lithuania In response to the suspension from his duties of the Catholic Bishop of Vilnius Edward von der Ropp, the Baltic German newspaper Rigasche Zeitung described this senior Catholic clergyman as follows: “ein weinig Pole, ein wenig Deutscher, ein wenig Litauer, aber stark katholisch” (Wronka, 1917, p. 113) (slightly Polish, slightly German, slightly Lithuanian, but most of all a Catholic). Tere are no doubts as to his Catholic identifcation and involvement. Te Bishop of Vilnius went to great eforts in trying to unite not just the Catholics in his diocese, but in all the lands of the former Grand Duchy of Lithuania (GDL) (Staliūnas, 1996, pp. 291–299), which is most likely what prompted the Riga newspaper to describe him as “slightly Lithuanian”. Ropp went so far as to establish a political party in 1906, which was dominated by Polish fgures, and there is basically no question that of all the cultures in this land, he identifed most closely with Polish culture. However, the Polish national democrats accused the bishop of not defending Polish interests strongly enough, whereas the Lithuanian intelligentsia considered Ropp a Polish nationalist. In the end, we should not be surprised at the fact that the newspaper published in the “capital” of the Baltic provinces made sure to remind its readers of Ropp’s German origins. In this case, it is not the individual’s own self­identifcation that we encounter, but the interpretation given by the publicist, one that the bishop himself would hardly have Tis is an Open Access article distributed under the terms of the Creative Commons Attribution 3.0 PL License (creativecommons.org/licenses/by/3.0/pl/), which permits redistribution, commercial and non­ ­ commercial, provided that the article is properly cited.
    [Show full text]
  • The Memory of Multicultural Tradition of the Grand Duchy of Lithuania in the Thought of Vilnius Krajowcy
    ISSN 2351-6658 ISSN (ONLINE) 2351-6666 THE MEMORY OF MULTICULTURAL TRADITION OF THE GRAND DUCHY OF LITHUANIA IN THE THOUGHT OF VILNIUS KRAJOWCY BARBARA PAWEŁKO-CZAJKA Abstract: The formation of national states and spread of nationalism at the beginning of the first half of the 20th century receded memory about common Polish-Lithuanian history. The dispute on the shape of Lithuania bore the idea of reconstruction of multicultural Lithuanian state. The article describes memory of multicultural tradition of the Grand Duchy of Lithuania and the will to improve Polish-Lithuanian relations and mutual understanding, which the Krajowcy activists promoted. Keywords: Grand Duchy of Lithuania, Krajowcy, Lithuanian-Polish Relations, Multicultural Tradition, Vilnius. ПАМЯЦЬ ПРА ШМАТКУЛЬТУРНУЮ ТРАДЫЦЫЮ ВКЛ У ДУМЦЫ ВІЛЕНСКІХ КРАЁЎЦАЎ Анатацыя: Фармаванне нацыянальных дзяржаваў і распаўсюд нацыяналізму напачатку першай паловы ХХ стагоддзя знішчалі памяць пра супольную польска-літоўскую гісторыю. Дыскусіі пра новы кшталт Літвы спарадзілі ідэю рэканструкцыі шматкультурнай літоўскай дзяр- жавы. Артыкул апісвае памяць пра шматкультурную традыцыю ВКЛ і жаданне палепшыць польска-літоўскія стасункі і ўзаемаразуменне паміж народамі, якія падтрымлівалі носьбіты гэтай ідэі. Ключавыя словы: Вялікае Княства Літоўскае, краёўцы, літоўска- польскія стасункі, шматкультурная традыцыя, Вільня. 442 Barbara Pawełko-Czajka Krajowcy idea was a political proposal created by Polish speaking nobility from Lithuania and Belarus. The idea was based on the heritage of multicultural state – the Grand Duchy of Lithuania. Krajowcy idea was an attempt to defend this memory from threats like nationalism and new national movements, which took place at the end of the 19th – beginning of the 20th century. During the formation of modern nations of Poland and Lithuania the unique type of national identity focused on the interest of common homeland – the territory of the former Grand Duchy of Lithuania continued to develop (Wielhorski, 1953: 18-19).
    [Show full text]
  • Lietuva Ir Lenkija Xx Amžiaus Geopolitinėje Vaizduotėje
    Lietuva ir Lenkija XX amžiaus geopolitinėje vaizduotėje VYTAUTO DIDŽIOJO UNIVERSITETAS Lietuva ir Lenkija XX amžiaus geopolitinėje vaizduotėje Straipsnių rinkinys Sudarytojai: Andžej Pukšto, Giedrė Milerytė Kaunas • 2012 UDK 327(474.5:438)(091) Li-147 Redakcinė kolegija Prof. habil. dr. Egidijus Aleksandravičius (Vytauto Didžiojo universitetas) Prof. habil. dr. Marek Kornat (Lenkijos mokslų akademijos Istorijos institutas / Varšuvos kardinolo S. Wyszyńskio universitetas) Prof. dr. Šarūnas Liekis (Vytauto Didžiojo universitetas) Prof. dr. Saulius Sužiedėlis (Millersville universitetas) Prof. dr. Charles Francis Xavier Szymanski (Michigano valstybinis universitetas) Prof. habil. dr. Dariusz Szpoper (Gdansko universitetas) Recenzentai dr. Ryšard Gaidis (Vilniaus universitetas) dr. Rimantas Miknys (Lietuvos istorijos institutas) Apsvarstė ir rekomendavo išleisti Vytauto Didžiojo universiteto Politikos mokslų ir diplomatijos fakulteto taryba (2012 m. birželio 21 d., protokolo Nr. 48). Realizuojant mokslinių tyrimų projektą „XX amžiaus Lietuvos ir Lenkijos valstybių raidos vizijos“ (finansavimo sutarties Nr. MIP-09/2010), knygos leidimą parėmė Mokslininkų grupių projektai. ISBN 978-9955-12-865-6 (spausdintas) ISBN 978-609-467-088-6 (internetinis) © Vytauto Didžiojo universitetas, 2012 Turinys Andžej Pukšto Pratarmė -------------------------------------------------------------------7 Egidijus ALEKSANDRAVIČIUS Unijos šešėlyje, arba federalizmas lietuvių Atgimimo politinėje vaizduotėje (XIX a. pabaiga–XX a. pradžia) -------------------------------11
    [Show full text]