W Kręgu Sporów Polsko-Litewskich Na Przełomie XIX I XX Wieku. Wybór Materiałów, Tom I, Wybór I Opracowanie B
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
W KRĘGU SPORÓW POLSKO-LITEWSKICH NA PRZEŁOMIE XIX I XX WIEKU Z prac Katedry Kultury Literackiej Pogranicza oraz Pracowni Dokumentacji Życia Literackiego Okresu Młodej Polski na Wydziale Polonistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego Biblioteka Literatury Pogranicza pod patronatem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Tom IX/2 W KRĘGU SPORÓW POLSKO-LITEWSKICH NA PRZEŁOMIE XIX IXX WIEKU Wybór materiałów Tom II Wybór i opracowanie: Marian Zaczyński i Beata Kalęba Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego Publikacja dofinansowana przez Uniwersytet Jagielloński ze środków Wydziału Polonistyki, Katedry Kultury Literackiej Pogranicza oraz Katedry Historii Literatury Pozytywizmu i Młodej Polski RECENZENT Prof, dr hab. Andrzej Romanowski PROJEKT OKŁADKI Roksana Gołębiowska Na okładce znajduje się zdjęcie egzemplarza książki: K. Propolanis, Polskie Apostolstwo w Litwie (Szkic historyczny 1387-1912), Wilno 1913. © Copyright by Marian Zaczyński, Beata Kalęba & Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego Wydanie I, Kraków 2009 All rights reserved Książka, ani żaden jej fragment, nie może być przedrukowywana bez pisemnej zgody Wy dawcy. W sprawie zezwoleń na przedruk należy zwracać się do Wydawnictwa Uniwersytetu Jagiellońskiego. ISBN 978-83-233-2804-9 WYDAWNICTWO www.wuj. pl Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego Redakcja: ul. Michałowskiego 9/2, 31-126 Kraków tel. (012) 631-18-80, tel./fax (012) 631-18-83 Dystrybucja: ul. Wrocławska 53, 30-011 Kraków tel. (012) 631-01-97, tel./fax (012) 631-01-98 tel. kom. 0506-006-674, e-mail: sprzedaz@wuj. pl Konto: PĘKA O SA, 80 1240 4722 1111 0000 4856 3325 Spis treści Jan Szlupas, Litwini i Polacy....................................................................................................... 7 Henryk Gierszyński, W kwestii polsko-litewskiej.................................................................... 29 Jan Baudouin de Courtenay, Kwestia alfabetu litewskiego w państwie rosyjskimi i jej rozwiązanie........................................................................................................................... 37 Vaclovas Birżiśka, Golgota litewska............................................................................................ 55 Walery Gostomski, Litwa się budzi.............................................................................................. 67 Grzegorz Brzozowski, Stosunki polsko-litewskie. Rosjanie na Litwie. Żydzi. Amnestia 79 Mańan Zdziechowski, Przed pomnikiem Katarzyny............................................................. 85 Aleksander Meysztowicz, List otwarty obywatela z Litwy do profesora Zdziechowskiego w sprawie obecności szlachty litewskiej pod pomnikiem imperatorowej Katarzyny.......... 91 Czesław Jankowski, Z powodu Uroczystości wileńskiej. Glos Jednego z wielu.............. 101 Feliks Mieszkis, Mania litewska w kwestii tejże. Broszura nie polemiczna..................... 137 Otton Zawisza, Litwini w Litwie................................................................................................... 163 Bolesław Jałowiecki, Litwo, Ojczyzno nasza... (przekładz litewskiego)........................ 189 Józef Albin Herbaczewski, Tragizm odrodzenia narodowego Litwy................................. 197 Józef Albin Herbaczewski, Litwa i kwestia polska.................................................................. 207 Feliks Koneczny, Polska a kwestia litewska.............................................................................. 219 Józef Piłsudski, O patriotyzmie..................................................................................................... 233 Konstancja Skirmuntt, Nasza „ tutejszość ’’................................................................................ 237 Posłowie............................................................................................................................................. 241 Nota bibliograficzna........................................................................................................................ 243 Jan Szlupas Litwini i Polacy I Cel i zadanie ruchu narodowego na Litwie i w Ameryce Rzadko który z Litwinów doczekał się tyle nieżyczliwości ze strony Polaków, ile au tor niniejszej broszury; nieżyczliwość ta w ostatnim czasie przyjęła formę bezczelności, oszczerstwa i bryzgania błotem, jak nam tego dowodzą artykuły umieszczone w „Oj czyźnie”, „Zgodzie”, „Kraju” itp. w r. 1885 i 1886. Ponieważ nie tyle osoba piszącego stała się przyczyną tych zjadliwych napaści na niego, ile zasady, jakie on krzewi zarazem z inteligencją litewską, trzeba wnioskować, że dziennikarze polscy, którzy ozdobili się laurami oszczerstwa, albo nie zrozumieli naszych zasad, albo rozumiejąc je źle tłumaczyli wiednie1 i w swojej nikczemności ogół wprowadzali i wprowadzają w błąd, z którego muszą wyniknąć skutki, doniosłość których trudno jest dzisiaj określić. Ażeby nadal zapobiec takiemu stanowi rzeczy, postanowiłem skreślić parę słów o kwestii tak ważnej dla obu narodów, gdyż na dłuższe rozprawy w języku polskim czas mi nie zezwala. Litwa była uśpiona przez długie wieki i tylko w drugiej połowie naszego stulecia daje się zauważyć Litwy przebudzenie się ze snu. O przyczynach tego zjawiska pomówimy wy żej, na teraz dosyć jest skonstatować ten fakt, że po uwolnieniu Litwinów od pańszczyzny, mieszkańcy, zdobywszy lepszy byt materialny, zdołali nowsze pokolenie przekształcić. Właśnie to podkształcone pokolenie dało początek ruchowi, który coraz silniejszy się staje. Dawniej Donelaitis21 , Drazdauskas, Daukantas, Wałanczauskas pracowali bez wielkiego powodzenia, ich dążności nie przybrały szerszych rozmiarów; dzisiaj zaś nie ma Litwina oświeconego, który by nie wziął udziału w sprawie odrodzenia się naszego narodu. Wpraw dzie w wyborze środków zgody nie ma, jednak łatwo jest dopatrzyć się ogólnego kierunku. Przy tym trzeba powiedzieć, iż Litwini ściśle trzymają się tylko granic etnograficznych, tj. oni swój wpływ starają się wywrzeć tylko na mieszkańców należących do szczepu litew skiego, oddając Białorusi i Małorosji najzupełniejsze prawa rozporządzenia sobą. Litwini nie mają ani skrytych, ani jawnych pretensyj do wskrzeszania granic historycznych Litwy. Powiedziałem, że na Litwie ruch jest narodowościowy. Umysł Europejczyków jest ana lityczny, on całość rozkłada na części; i nie możemy się dziwić, iż państwo rzymskie przy 1 Wiednie - świadomie; przeciwieństwo „bezwiedności”. 2 Donelaitis Kristijonas (1714-1780)-ksiądz luterański, sprawował posługę na parafiach w Prusach Wschod nich, absolwent uniwersytetu w Królewcu, wybitny poeta oświeceniowy, autor pierwszego litewskojęzycznego poematu o tematyce świeckiej Metai (Pory roku, wyd. 1818) i pomniejszych wierszy. 8 Jan Szlupas swoim rozkładzie dało początek państwom, których granice mniej więcej są zakreślone narodowością. W naszym stuleciu widział świat połączenie się Włoch (1861 r.) i Niemiec (1871 r.); na naszych oczach podniosła się narodowość czeska, serbo-łużycka, Chorwaty, Serbowie, Bułgary, Rusini; nawet Baski na spadach gór Pirenejskich wytężają swoje siły, aby nie utracić swojej narodowości. Narodowość otrzymała i podstawę prawno moralną. Ponieważ każdy człowiek ma prawo rozporządzenia sobą, to i konglomerat ludzi mających jedno pochodzenie, jeden język i jednakowe interesa nie może zrzec się swoich praw, które ludzkość musi (moralnie) poprzeć, jeżeli naród nie zapomina o swoich obowiązkach względem człowieczeństwa. Więc narodowość jest koniecznością historyczną. Łotysze, pobratymczy lud Litwinom, już raniej się obudzili i prąd narodowościowy wkrótce prze szedł i na ziemię litewską. Litewska narodowość, krocząc po drodze kultury nie chce stracić swojego języka, ani też chce być podwładna jakiej bądź ościennej narodowości. Samorząd jest tutaj hasłem ogólnym. Prąd narodowy Litwinów w taki sposób ściśle wiąże się z polityką. Rosja wzbroniła używania łacińskich czcionek w piśmie litewskim i rozdarowuje książki drukowane graż- danką; rozkrzewia cerkwie łudząc się, iż za pomocą ucisku wyniszczy Litwinów. Prusy poddanie się Litwinów osiągły drogą nie przymusu, lecz przez zręczną politykę: religia pruskich Litwinów zmusiła do przyjęcia druku niemieckiego. Jednak w ostatnim czasie i w Prusach Litwa się poruszyła i możemy się spodziewać, iż po upływie pewnego czasu w sejmie w Berlinie na ławach posłów zasiądą i Litwini. Dla celów politycznych Prusy i Rosja kolonizowały nasz kraj, urzędnicy tu i tam są obcokrajowcy. Szkoła w Pruskiej Litwie jest niemiecka, w Litwie pod jarzmem rosyjskim - rosyjska. Hilferding3 w 1863 r. w Petersburgu wydał dziełko o Litwie i Żmudzi, w którym radzi Rosji, aby nie niszczyła żywiołu litewskiego; jednak rząd zdania tego męża nie podziela i Kochanów, Tołstoj, Wolter itp. starają się użyć wszelkich środków, aby sprawosławić Litwę, narzucić jej grażdankę i skłonić Litwę na Rosji stronę. W Niemczech w ostatnich czasach zjawiło się kokietowanie z Litwinami, „Tilsiter lit.[auische] Verein”, Friedeberg w „Bilder aus Ostpreussen”, którą to książkę radziłbym przeczytać Sliszowi et consortibus, wystawiają Pruską Litwę jako centrum oświaty litewskiej i obiecują Litwie zaszczytną przyszłość pod berłem pruskim. My wiemy dobrze, że nasz bitny i dzielny naród, że nasz żyzny kraj jest potęgą, którą pogardzać nikt nie będzie, jak tylko Litwa zrozumie doniosłość politycznego swojego położenia. Litwini krytycznie odnoszą się do tych i temu podobnych przyczepek i przyrzeczeń ze strony Rosji lub Niemiec, inaczej i być nie może, gdyż wieki uzasadniają nasze niedowierzanie. Litwa chce być niepodległa politycznie!