PAŃSTWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY PAŃSTWOWY INSTYTUT BADAWCZY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA ŚRODOWISKA OBJAŚNIENIA DO MAPY GEOŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000 Arkusz RADZYMIN (488) Warszawa 2010 Autorzy: Sławomir Mądry*, Paweł Kwecko***, Hanna Tomassi- Morawiec***, Krystyna Wojciechowska** Główny koordynator MGśP: Małgorzata Sikorska-Maykowska*** Redaktor regionalny planszy A: Katarzyna Strzemińska*** Redaktor regionalny planszy B: Joanna Szyborska-Kaszycka *** Redaktor tekstu: Sylwia Tarwid-Maciejowska.*** * - Przedsiębiorstwo Usług Geologicznych „Kielkart”, ul. Starowapiennikowa 6, 25-113 Kielce ** - Przedsiębiorstwo Geologiczne „Polgeol” SA, ul. Berezyńska 39, 03-908 Warszawa *** - Państwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa ISBN ………………. Copyright by PIG and MŚ, Warszawa 2010 Spis treści I. Wstęp (Sławomir Mądry) ............................................................................................................. 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza (Sławomir Mądry) ............................................. 4 III. Budowa geologiczna (Sławomir Mądry) .................................................................................. 7 IV. Złoża kopalin (Sławomir Mądry) ............................................................................................ 10 1. Surowce ilaste ceramiki budowlanej ................................................................................ 10 2. Piaski kwarcowe ............................................................................................................... 15 3. Kruszywo piaszczysto-żwirowe ....................................................................................... 20 4. Piaski szklarskie ............................................................................................................... 20 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin (Sławomir Mądry) ........................................................... 21 VI. Perspektywy i prognozy występowania kopalin (Sławomir Mądry) ..................................... 25 VII. Warunki wodne (Sławomir Mądry) ....................................................................................... 27 1. Wody powierzchniowe ..................................................................................................... 27 2. Wody podziemne .............................................................................................................. 28 VIII. Geochemia środowiska ......................................................................................................... 32 1. Gleby (Paweł Kwecko) ..................................................................................................... 32 2. Pierwiastki promieniotwórcze (Hanna Tomassi-Morawiec) ........................................... 35 IX. Składowanie odpadów (Krystyna Wojciechowska) ............................................................... 37 X. Warunki podłoża budowlanego (Sławomir Mądry) ................................................................ 42 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu (Sławomir Mądry) ................................................................ 44 XII. Zabytki kultury (Sławomir Mądry) ....................................................................................... 52 XIII. Podsumowanie (Sławomir Mądry) ...................................................................................... 53 XIV. Literatura ............................................................................................................................... 55 I. Wstęp Arkusz Radzymin Mapy geośrodowiskowej Polski w skali 1:50 000 został opracowa- ny w latach 2009 – 2010. w Przedsiębiorstwie Usług Geologicznych „Kielkart” w Kielcach (plansza A) oraz w Państwowym Instytucie Geologicznym i Przedsiębiorstwie Geologicznym „Polgeol” SA w Warszawie (plansza B). Mapę sporządzono zgodnie z „Instrukcją opracowa- nia Mapy geośrodowiskowej Polski w skali 1:50 000” (2005), na podkładzie topograficznym w skali 1:50 000, w układzie współrzędnych 1942. Przy opracowywaniu niniejszego arkusza wykorzystana została Mapa geologiczno-gospodarcza Polski w skali 1:50 000 arkusz Radzy- min, wraz z materiałami autorskimi (Olkowicz-Paprocka, i in., 1997). Mapa ta jest kartograficznym odwzorowaniem występowania kopalin oraz gospodarki złożami na tle wybranych elementów: górnictwa i przetwórstwa kopalin, hydrogeologii, geo- logii inżynierskiej, przyrody, krajobrazu i zabytków kultury. Ponadto przedstawia stan geo- chemiczny gleb i osadów wodnych oraz możliwości deponowania odpadów. Dane i oceny geośrodowiskowe zaprezentowane na planszy B zawierają elementy wiedzy o środowisku przyrodniczym, niezbędne przy optymalnym typowaniu funkcji terenów w planowaniu przestrzennym poszczególnych jednostek administracji państwowej. Wskazane na mapie naturalne warunki izolacyjności podłoża są wskazówką nie tylko dla bezpiecznego składowania odpadów lecz także powinny być uwzględniane przy lokalizowaniu innych obiektów, zaliczanych do kategorii szczególnie uciążliwych dla środowiska i zdrowia ludzi, lub mogących pogarszać stan środowiska. Informacje dotyczące zanieczyszczania gleb i osadów dennych wód powierzchniowych są użyteczne do wskazywania optymalnych kie- runków zagospodarowania terenów zdegradowanych. Mapa adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samorządów terytorialnych i administracji państwowej zajmujących się racjonalnym zarządzaniem zasobami środowiska przyrodniczego. Analiza jej treści stanowi pomoc w realizacji postanowień ustaw o zagospo- darowaniu przestrzennym i prawa ochrony środowiska. Zawarte na mapie informacje mogą być wykorzystywane w pracach studialnych przy opracowywaniu strategii rozwoju wojewódz- twa oraz projektów i planów zagospodarowania przestrzennego, a także w opracowaniach eko- fizjograficznych. Przedstawiane na mapie informacje środowiskowe stanowią ogromną po- moc przy wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony śro- dowiska oraz planów gospodarki odpadami. Materiały niezbędne do opracowania niniejszej mapy zebrano w: Centralnym Archi- wum Geologicznym Państwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie, Urzędach Woje- 3 wódzkim i Marszałkowskim w Warszawie, urzędach powiatowych, miejskich i gm innych, Nadleśnictwach Lasów Państwowych. Zebrane informacje uzupełnione zostały zwiadem terenowym przeprowadzonym w sierpniu i wrześniu 2009 roku. Mapa przygotowana jest w formie cyfrowej jako baza danych Mapy geośrodowisko- wej Polski (MGśP). Dane dotyczące złóż kopalin zostały zamieszczone w kartach informa- cyjnych opracowanych dla komputerowej bazy danych o złożach. II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Obszar arkusza Radzymin wyznaczają współrzędne 52°20’ – 52°30’ szerokości geo- graficznej północnej i 21°00’ – 21°15’ długości geograficznej wschodniej. Jego powierzchnia wynosi około 314 km2. Pod względem administracyjnym obszar arkusza należy do województwa mazowiec- kiego. W jego granicach znajdują się fragmenty dwóch powiatów: legionowskiego (gminy: Serock, Wieliszew, Nieporęt i Jabłonna) i wołomińskiego (gminy: Dąbrówka, Radzymin, Klembów, Marki, Kobyłka i Wołomin). Południowo-zachodnia część omawianego obszaru leży w granicach miasta stołecznego Warszawy. Według podziału fizycznogeograficznego (Kondracki, 2002) przeważająca część ob- szaru arkusza należy do makroregionu Nizina Środkowomazowiecka, obejmując mezoregiony – Kotlinę Warszawską i Równinę Wołomińską, a w części północno-wschodniej niewielki fragment Doliny Dolnego Bugu. Północno-zachodnia część omawianego terenu obejmuje Wysoczyznę Ciechanowską, wchodzącą w skład makroregionu Nizina Północnomazowiecka (fig.1). Powierzchnia Kotliny Warszawskiej, Równiny Wołomińskiej i Doliny Dolnego Bugu jest generalnie płaska i wznosi się łagodnie w kierunku południowo-wschodnim od około 80 do około 97 m n.p.m. Urozmaicają ją jedynie wydmy, będące charakterystycznym elementem rzeźby omawianego obszaru. Największe pola wydmowe występują w rejonie Jeziora Ze- grzyńskiego, Nieporętu i Marek. Wysoczyzna Ciechanowska jest płaską wysoczyzną morenową o wysokości 100 – 106 m n.p.m. (w granicach obszaru arkusza). W kierunku Jeziora Zegrzyńskiego opada stro- mą skarpą o wysokości 20 – 25 m, porozcinaną licznymi dolinkami denudacyjnymi i wąwozami. Obszar arkusza znajduje się w mazowiecko-podlaskim regionie klimatycznym. Dziel- nica ta charakteryzuje się wyraźnie chłodnym klimatem, mało korzystnymi warunkami na- 4 słonecznienia oraz częstymi porannymi mgłami. Średnie temperatury miesięczne kształ- tują się od około - 4,5°C w styczniu do około 18°C w lipcu. Średnia roczna temperatura powietrza waha się od 7,5 do 8,0C. Średni roczny opad atmosferyczny zawiera się w granicach 550 – 600 mm (Stachý, red., 1987; Starkel, red., 1991). Fig. 1. Położenie arkusza Radzymin na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (2002) 1 – granica makroregionów, 2 – granice mezoregionów, 3 – tereny zabudowane Nizina Północnomazowiecka, Mezoregiony: 318.64 – Wysoczyzna Ciechanowska, 318.66 – Dolina Dolnej Narwi, 318.67 – Międzyrzecze Łomżyńskie Nizina Środkowomazowiecka, Mezoregiony: 318.72 – Równina Łowicko-Błońska, 318.73 – Kotlina Warszawska, 318.74 – Dolina Dolnego Bugu, 318.75 – Dolina Środkowej Wisły, 318.76 – Równina Warszawska, 318.78 – Równina Wołomińska 318.79 – Równina Garwolińska 5 Lasy, pokrywające około 40% powierzchni arkusza, zajmują znaczne powierzchnie w środkowej i zachodniej części omawianego terenu. Największy kompleks tworzą Lasy Nie- poręckie, położone na południe od Jeziora Zegrzyńskiego, rozdzielone