Arkusz RADZYMIN (488)

PAŃSTWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY PAŃSTWOWY INSTYTUT BADAWCZY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA ŚRODOWISKA

OBJAŚNIENIA DO MAPY GEOŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000

Warszawa 2010 Autorzy: Sławomir Mądry*, Paweł Kwecko***, Hanna Tomassi- Morawiec***, Krystyna Wojciechowska**

Główny koordynator MGśP: Małgorzata Sikorska-Maykowska*** Redaktor regionalny planszy A: Katarzyna Strzemińska*** Redaktor regionalny planszy B: Joanna Szyborska-Kaszycka *** Redaktor tekstu: Sylwia Tarwid-Maciejowska.***

* - Przedsiębiorstwo Usług Geologicznych „Kielkart”, ul. Starowapiennikowa 6, 25-113 Kielce ** - Przedsiębiorstwo Geologiczne „Polgeol” SA, ul. Berezyńska 39, 03-908 Warszawa *** - Państwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa

ISBN ……………….

Spis treści

I. Wstęp (Sławomir Mądry) ...... 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza (Sławomir Mądry) ...... 4 III. Budowa geologiczna (Sławomir Mądry) ...... 7 IV. Złoża kopalin (Sławomir Mądry) ...... 10 1. Surowce ilaste ceramiki budowlanej ...... 10 2. Piaski kwarcowe ...... 15 3. Kruszywo piaszczysto-żwirowe ...... 20 4. Piaski szklarskie ...... 20 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin (Sławomir Mądry) ...... 21 VI. Perspektywy i prognozy występowania kopalin (Sławomir Mądry) ...... 25 VII. Warunki wodne (Sławomir Mądry) ...... 27 1. Wody powierzchniowe ...... 27 2. Wody podziemne ...... 28 VIII. Geochemia środowiska ...... 32 1. Gleby (Paweł Kwecko) ...... 32 2. Pierwiastki promieniotwórcze (Hanna Tomassi-Morawiec) ...... 35 IX. Składowanie odpadów (Krystyna Wojciechowska) ...... 37 X. Warunki podłoża budowlanego (Sławomir Mądry) ...... 42 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu (Sławomir Mądry) ...... 44 XII. Zabytki kultury (Sławomir Mądry) ...... 52 XIII. Podsumowanie (Sławomir Mądry) ...... 53 XIV. Literatura ...... 55

I. Wstęp

Arkusz Radzymin Mapy geośrodowiskowej Polski w skali 1:50 000 został opracowa- ny w latach 2009 – 2010. w Przedsiębiorstwie Usług Geologicznych „Kielkart” w Kielcach (plansza A) oraz w Państwowym Instytucie Geologicznym i Przedsiębiorstwie Geologicznym „Polgeol” SA w Warszawie (plansza B). Mapę sporządzono zgodnie z „Instrukcją opracowania Mapy geośrodowiskowej Polski w skali 1:50 000” (2005), na podkładzie topograficznym w skali 1:50 000, w układzie współrzędnych 1942. Przy opracowywaniu niniejszego arkusza wykorzystana została Mapa geologiczno-gospodarcza Polski w skali 1:50 000 arkusz Radzy- min, wraz z materiałami autorskimi (Olkowicz-Paprocka, i in., 1997). Mapa ta jest kartograficznym odwzorowaniem występowania kopalin oraz gospodarki złożami na tle wybranych elementów: górnictwa i przetwórstwa kopalin, hydrogeologii, geo- logii inżynierskiej, przyrody, krajobrazu i zabytków kultury. Ponadto przedstawia stan geochemiczny gleb i osadów wodnych oraz możliwości deponowania odpadów. Dane i oceny geośrodowiskowe zaprezentowane na planszy B zawierają elementy wiedzy o środowisku przyrodniczym, niezbędne przy optymalnym typowaniu funkcji terenów w planowaniu przestrzennym poszczególnych jednostek administracji państwowej. Wskazane na mapie naturalne warunki izolacyjności podłoża są wskazówką nie tylko dla bezpiecznego składowania odpadów lecz także powinny być uwzględniane przy lokalizowaniu innych obiektów, zaliczanych do kategorii szczególnie uciążliwych dla środowiska i zdrowia ludzi, lub mogących pogarszać stan środowiska. Informacje dotyczące zanieczyszczania gleb i osadów dennych wód powierzchniowych są użyteczne do wskazywania optymalnych kie- runków zagospodarowania terenów zdegradowanych. Mapa adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samorządów terytorialnych i administracji państwowej zajmujących się racjonalnym zarządzaniem zasobami środowiska przyrodniczego. Analiza jej treści stanowi pomoc w realizacji postanowień ustaw o zagospodarowaniu przestrzennym i prawa ochrony środowiska. Zawarte na mapie informacje mogą być wykorzystywane w pracach studialnych przy opracowywaniu strategii rozwoju wojewódz- twa oraz projektów i planów zagospodarowania przestrzennego, a także w opracowaniach eko- fizjograficznych. Przedstawiane na mapie informacje środowiskowe stanowią ogromną pomoc przy wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony śro- dowiska oraz planów gospodarki odpadami. Materiały niezbędne do opracowania niniejszej mapy zebrano w: Centralnym Archi- wum Geologicznym Państwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie, Urzędach Woje-

3 wódzkim i Marszałkowskim w Warszawie, urzędach powiatowych, miejskich i gm innych, Nadleśnictwach Lasów Państwowych. Zebrane informacje uzupełnione zostały zwiadem terenowym przeprowadzonym w sierpniu i wrześniu 2009 roku. Mapa przygotowana jest w formie cyfrowej jako baza danych Mapy geośrodowisko- wej Polski (MGśP). Dane dotyczące złóż kopalin zostały zamieszczone w kartach informacyjnych opracowanych dla komputerowej bazy danych o złożach.

II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza

Obszar arkusza Radzymin wyznaczają współrzędne 52°20’ – 52°30’ szerokości geograficznej północnej i 21°00’ – 21°15’ długości geograficznej wschodniej. Jego powierzchnia wynosi około 314 km2. Pod względem administracyjnym obszar arkusza należy do województwa mazowieckiego. W jego granicach znajdują się fragmenty dwóch powiatów: legionowskiego (gminy: Serock, Wieliszew, Nieporęt i Jabłonna) i wołomińskiego (gminy: Dąbrówka, Radzymin, Klembów, Marki, Kobyłka i Wołomin). Południowo-zachodnia część omawianego obszaru leży w granicach miasta stołecznego Warszawy. Według podziału fizycznogeograficznego (Kondracki, 2002) przeważająca część obszaru arkusza należy do makroregionu Nizina Środkowomazowiecka, obejmując mezoregiony – Kotlinę Warszawską i Równinę Wołomińską, a w części północno-wschodniej niewielki fragment Doliny Dolnego Bugu. Północno-zachodnia część omawianego terenu obejmuje Wysoczyznę Ciechanowską, wchodzącą w skład makroregionu Nizina Północnomazowiecka (fig.1). Powierzchnia Kotliny Warszawskiej, Równiny Wołomińskiej i Doliny Dolnego Bugu jest generalnie płaska i wznosi się łagodnie w kierunku południowo-wschodnim od około 80 do około 97 m n.p.m. Urozmaicają ją jedynie wydmy, będące charakterystycznym elementem rzeźby omawianego obszaru. Największe pola wydmowe występują w rejonie Jeziora Ze- grzyńskiego, Nieporętu i Marek. Wysoczyzna Ciechanowska jest płaską wysoczyzną morenową o wysokości 100 – 106 m n.p.m. (w granicach obszaru arkusza). W kierunku Jeziora Zegrzyńskiego opada stro- mą skarpą o wysokości 20 – 25 m, porozcinaną licznymi dolinkami denudacyjnymi i wąwozami. Obszar arkusza znajduje się w mazowiecko-podlaskim regionie klimatycznym. Dziel- nica ta charakteryzuje się wyraźnie chłodnym klimatem, mało korzystnymi warunkami na-

4 słonecznienia oraz częstymi porannymi mgłami. Średnie temperatury miesięczne kształ- tują się od około - 4,5°C w styczniu do około 18°C w lipcu. Średnia roczna temperatura powietrza waha się od 7,5 do 8,0C. Średni roczny opad atmosferyczny zawiera się w granicach 550 – 600 mm (Stachý, red., 1987; Starkel, red., 1991).

Fig. 1. Położenie arkusza Radzymin na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (2002)

1 – granica makroregionów, 2 – granice mezoregionów, 3 – tereny zabudowane

Nizina Północnomazowiecka, Mezoregiony: 318.64 – Wysoczyzna Ciechanowska, 318.66 – Dolina Dolnej Narwi, 318.67 – Międzyrzecze Łomżyńskie

Nizina Środkowomazowiecka, Mezoregiony: 318.72 – Równina Łowicko-Błońska, 318.73 – Kotlina Warszawska, 318.74 – Dolina Dolnego Bugu, 318.75 – Dolina Środkowej Wisły, 318.76 – Równina Warszawska, 318.78 – Równina Wołomińska 318.79 – Równina Garwolińska

5 Lasy, pokrywające około 40% powierzchni arkusza, zajmują znaczne powierzchnie w środkowej i zachodniej części omawianego terenu. Największy kompleks tworzą Lasy Nie- poręckie, położone na południe od Jeziora Zegrzyńskiego, rozdzielone Kanałem Żerańskim na dwa zespoły leśne. Duże, zwarte kompleksy leśne występują również na południe od Wól- ki Radzymińskiej i na wschód od Marek. Wśród gleb dominują gleby średnio- i mało urodzajne: piaskowe i szczerki (piaszczysto- gliniaste), wytworzone z piasków słabo gliniastych i gliniastych oraz glin zwałowych, piaski ja- łowe i wydmowe oraz bielice i szczerki naglinowe i naiłowe. Grunty rolne należą w większości do średnich i słabych klas bonitacyjnych. Grunty orne wyższych klas, tj. I – IVa, zajmują niewielkie powierzchnie, koncentrując się w rejonach Jadwisina, Radzymina i Guzowatki. Znaczne obszary zajmują łąki wykształcone na glebach pochodzenia organicznego, występu- jące głównie na obszarach dolin rzecznych i wzdłuż Kanału Żerańskiego, tj. w północno- wschodniej, centralnej i południowo-zachodniej części obszaru arkusza. Większość gmin ma charakter rolniczy. Gleby użytkowane są przede wszystkim pod uprawę zbóż i roślin okopowych. Ośrodkami miejskimi są: Wołomin, Radzymin, Marki i Kobyłka, skupiające wszystkie większe zakłady przemysłowe. W Wołominie znajduje się huta szkła „Termisil”, do której surowiec (piasek szklarski) sprowadza się z rejonu Tomaszo- wa Mazowieckiego. W Markach (Pustelniku Zachodnim) działa Fabryka Okładzin Ciernych „Fomar”. Mniejsze zakłady koncentrują się w Radzyminie i jego okolicach. Spośród nich należy wymienić: wytwórnię kosmetyków „Soraya” SA, zakłady „Coca-Cola” HBC Polska oraz Zakład Przetwórstwa Owocowo-Warzywnego „Provitus”. W rejonie Radzymina, Słupna, Kobyłki, Guzowatki eksploatowane są iły i mułki zastoiskowe, będące głównym bogactwem mineralnym omawianego obszaru. Są one wykorzystywane w licznych cegielniach, produkujących różnorodny asortyment wyrobów ceramiki budowlanej. Największymi cegielniami są „Cegielnia Radzymin” i Cegielnie Mazowieckie „Procerbud” w Kobyłce. Na zachód od Nieporętu firma Xella Polska Sp. z o.o. wydobywa piaski kwarcowe, z których, w zakładzie położonym w Wieliszewie Parcelach (poza granicą arkusza), produkowana jest cegła i bloki wapienno-piaskowe. Okresowo wydobywane jest też kruszywo naturalne z dna Jeziora Zegrzyńskiego. Na terenie gminy Serock, w Jadwisinie znajdują się placówki naukowe – Obserwato- rium Astronomiczne PAN oraz Instytut Ziemniaka, w Kobyłce – Przemysłowy Instytut Ma- szyn Budowlanych, w Zegrzu Północnym – Wojskowe Centrum Szkolenia Łączności i In- formatyki.

6 Na uwagę zasługuje Jezioro Zegrzyńskie, które stwarza doskonałe warunki do wypoczynku, rekreacji, uprawiania sportów wodnych, itp. Po obydwu brzegach jeziora w Serocku, Jadwisinie, Dosinie, Zegrzu, Nieporęcie, Białobrzegach i Ryni powstało szereg ośrodków wypoczynkowych i przystani żeglarskich. W Jadwisinie, na terenie zespołu pałacowo-parkowego znajduje się ośrodek szkoleniowo-wypoczynkowy Kancelarii Prezesa Rady Ministrów, należący w przeszłości do Radziwiłłów. Obszar arkusza charakteryzuje się dużą koncentracją tras komunikacyjnych, przede wszystkim drogowych, o znaczeniu międzyregionalnym i międzynarodowym. Z południowego zachodu na północny wschód omawiany teren przecina droga krajowa nr 8 Warszawa – Bia- łystok, na odcinku od początku obwodnicy Radzymina do końca obwodnicy Wyszkowa ma- jąca charakter drogi ekspresowej S8. Przez Zegrze przebiega droga krajowa nr 61 Warszawa – Augustów. Drogi wojewódzkie to: nr 631 Warszawa – Nowy Dwór Mazowiecki, nr 632 Marki – Legionowo, nr 633 Warszawa – Białobrzegi oraz nr 634 Warszawa – Tłuszcz. Do- brze rozwinięta jest również sieć dróg lokalnych. Przez omawiany teren przechodzą odcinki linii kolejowych: Warszawa – Białystok oraz Legionowo – Radzymin – Tłuszcz.

III. Budowa geologiczna

Budowę geologiczną omawianego obszaru ilustruje „Mapa geologiczna Polski w skali 1:200 000 – arkusz Warszawa Wschód” z objaśnieniami tekstowymi oraz wykonana do niej mapa podstawowa w skali 1:50 000 arkusz Radzymin (Nowak, 1971, 1972). Szczegółowa Mapa geologiczna Polski w skali 1:50 000 arkusz Radzymin jest w opracowaniu. Pod względem tektonicznym obszar arkusza obejmuje na północnym wschodzie obni- żenie podlaskie, należące do platformy wschodnioeuropejskiej, a na południowym zachodzie nieckę brzeżną. Cała powierzchnia obszaru arkusza pokryta jest osadami czwartorzędowymi (fig. 2). Starsze utwory znane są jedynie z wierceń. Otwór badawczy w Radzyminie o głębo- kości 2790,4 m, przebijając utwory czwartorzędu, trzeciorzędu, kredy, jury, triasu, permu, syluru i ordowiku sięgnął osadów kambru. Profil osadów kredy, występujących na całym omawianym obszarze, kończą białe lub białoszare margle z krzemieniami kredy górnej (mastrychtu). W ich stropie leżą miejscami osady paleocenu – mułki piaszczyste kwarcowo-glaukonitowe, wapienie oraz margle i opoki z przewarstwieniami wapieni marglistych, które kończą profil utworów wypełniających niec- kę brzeżną.

Fig. 2. Położenie arkusza Radzymin na tle Mapy geologicznej Polski w skali 1:500 000 wg L. Marksa, A. Bera, W. Gogołka, K. Piotrowskiej (red.) (2006)

Czwartorzęd; holocen: 3 – piaski, żwiry, mady rzeczne oraz torfy i namuły; czwartorzęd nierozdzielony: 5 – piaski eoliczne, lokalnie w wydmach, 6 – piaski i żwiry stożków napływowych; plejstocen; zlodowacenia północnopolskie: 11 – piaski, żwiry i mułki rzeczne, 13 – iły, mułki i piaski zastoiskowe; interglacjał eemski: 19 – torfy, gytie, kreda jeziorna, iły, mułki oraz piaski i żwiry rzeczno-jeziorne, zlodowacenia środkowopolskie: 21 – piaski, żwiry i mułki rzeczne, 23 – iły, mułki i piaski zastoiskowe, 24 – piaski i żwiry sandrowe, 25 – piaski i mułki kemów, 27 – żwiry, piaski, głazy i gliny moren czołowych, 28 – gliny zwałowe, ich zwietrzeliny oraz piaski i żwiry lodowcowe; Trzeciorzęd; miocen: 39 – iły, mułki, piaski, żwiry z węglem brunatnym. Drobne formy akumulacji lodowcowej: a – ozy, b – moreny czołowe.

Zachowano oryginalną numerację z Mapy geologicznej Polski w skali 1:500 000.

8 Na utworach kredowych i paleoceńskich leżą osady: oligocenu, miocenu i pliocenu. Oli- gocen wykształcony jest jako słabozwięzłe piaskowce i piaski z niewielką ilością mułków i iłów z glaukonitem, o miąższości 30 – 60 m. Miocen reprezentują piaski średnio- i drobnoziarniste, mułki i iły z domieszką substancji organicznych i węgli brunatnych, a pliocen pstre iły i mułki. Łączna miąższość osadów mioceńskich i plioceńskich wynosi kilkadziesiąt metrów. Powierzchnia stropu utworów trzeciorzędowych pochylona jest generalnie ze wschodu na zachód i północny zachód. Jej kulminacje wzdłuż wschodniej granicy arkusza osiągają około 20 m n.p.m., natomiast w rejonie Zalewu Zegrzyńskiego obniża się do 40 m p.p.m. Miąższość osadów czwartorzędowych jest uzależniona od morfologii starszego podło- ża i waha się od 70 m w rejonie na wschód od Radzymina do 150 m w Jadwisinie. W profilu czwartorzędu występuje 6 poziomów glin zwałowych, należących do zlo- dowaceń: najstarszych, południowopolskich i środkowopolskich. Najniższy poziom odpowiada zlodowaceniu narwi, a kolejne dwa reprezentują zlodowacenia nidy i zlodowacenie sanu. Trzy najwyższe poziomy glin powstały podczas zlodowaceń środkowopolskich i związane są z transgresjami lądolodów zlodowaceń: odry (stadiał dolny i górny) i warty (stadiał dolny). Poziomy glin zwałowych rozdzielają piaszczysto-żwirowe osady wodnolodowcowe i ilasto- mułkowe utwory zastoiskowe. Duży udział w profilu czwartorzędu mają również osady rzeczne (piaski, piaski ze żwirem i żwiry oraz mułki), deponowane podczas interglacjałów: augustowskiego, ferdynandowskiego, mazowieckiego i lubawskiego. Poza dolinami rzecznymi (Równina Wołomińska i Wysoczyzna Ciechanowska), na powierzchni terenu dominują gliny zwałowe oraz iły i mułki zastoiskowe zlodowacenia warty. Gliny zwałowe i ich zwietrzeliny występują w północno-zachodniej i południowo- wschodniej części omawianego obszaru. Iły i mułki zastoiskowe, tworzące dość jednorodny kompleks litologiczny, rozprzestrzeniają się szerokim pasem o rozciągłości południkowej od Marek i Kobyłki na południu, poprzez Radzymin, do Łosi i Guzowatki na północy, gdzie ich wychodnie ulegają zwężeniu. W czasie zlodowaceń północnopolskich omawiany obszar znajdował się poza zasię- giem lądolodu. W tym okresie powstały piaszczyste tarasy nadzalewowe Wisły, Narwi, Bugu i Rządzy. Pod koniec zlodowaceń północnopolskich i na początku holocenu wiatry wiejące z zachodu i północnego-zachodu formowały wydmy i pola piasków przewianych. Zajmują one znaczne powierzchnie głównie w zachodniej (Kotlina Warszawska) i północnej części (Dolina Dolnego Bugu) obszaru arkusza. Osady holoceńskie reprezentowane są przez piaski i żwiry rzeczne tarasów zalewo- wych oraz piaski humusowe i namuły wypełniające doliny rzeczne i zagłębienia bezodpły-

9 wowe, głównie o charakterze deflacyjnym. Niewielkie powierzchnie zajmują torfy rozmiesz- czone nierównomiernie na obszarze arkusza.

IV. Złoża kopalin

Aktualnie na obszarze arkusza Radzymin znajduje się 55 złóż, w tym 45 złóż surow- ców ilastych ceramiki budowlanej, 1 piasków schudzających do produkcji wyrobów ceramiki budowlanej, 4 piasków kwarcowych do produkcji cegły wapienno-piaskowej, 3 kruszywa piaszczystego, 1 kruszywa piaszczysto-żwirowego i 1 piasków szklarskich. Ich charakterysty- kę gospodarczą i klasyfikację sozologiczną przedstawiono w tabeli 1. Szczegółowe informacje o złożach zamieszczono również w kartach informacyjnych opracowanych dla komputerowej bazy danych. Spośród wyżej wymienionych złóż, w „Bilansie zasobów...” (Wołkowicz i in., red., 2009) nie ujęto złoża piasków schudzających. W latach 1998 – 2008 z „Bilansu zasobów...” skreślono 17 złóż surowców ilastych ceramiki budowlanej (tabela 1). Złoża: „Guzowatka – zarej.” (Paprocka, 2005b), „Mokre I” (Matuk-Trapczyńska, 1997b), „Mokre III” (Paprocka, 2006a), „Sieraków” (Paprocka, 2000), „Ciemne III” (Paprocka, 2003c), „Ciemne V” (Matuk-Trapczyńska, 1997c), „Nowe Słupno IV” (Paprocka, 2008e), „Słupno I” (Kozłowska, 1984), „Kobyłka I” (Paprocka, 2001a) i „Kobyłka – dz. 854/3” (Paprocka, 2001b) zostały wyeksploatowane. Ze względów ekono- micznych zrezygnowano z wydobycia ze złóż: „Ciemne II” (Paprocka, 2004d), „Ciemne VII” (Paprocka, 2004e), „Nowe Słupno” (Paprocka, 2003b) i „Słupno II” (Matuk-Trapczyńska, 2006b). Złoża „Ciemne II”, „Ciemne VII” nigdy nie były eksploatowane. Nie opłacalne było również dokończenie eksploatacji złoża „Nowe Słupno I” (Paprocka, 2006b), gdyż na jednym z pól zasobowych nadkład okazał się grubszy niż wykazany w dokumentacji geologicznej. Złoże „Pustelnik I” (Merle, 1987) wybilansowano z uwagi na konflikt zagospodarowania terenu (przeznaczony pod zabudowę). Zasoby skreślonego z „Bilansu zasobów ...” złoża „Słup- no” (Matuk-Trapczyńska, 1999) zostały włączone do złoża „Słupno II”, a następnie wyeksploatowane.

1. Surowce ilaste ceramiki budowlanej

Na obszarze arkusza udokumentowano 45 złóż surowców ilastych ceramiki budowlanej: „Łosie” (Paprocka, 1988; Palczuk, 1997a), „Łosie I” (Paprocka, 1989, 1997), „Guzo- watka” (Siedlecki, 1958; Jaczynowski, 1959; Mielczarek, 1961), „Guzowatka III” (Teisseyre, 1988; Palczuk, 2005a), „Chajęty II” (Paprocka, 1990a, 1996), „Chajęty” (Siliwończuk, 1988), „Mokre II” (Tulska, Giżyński, 1996), „Mokre” (Danielewicz, 1985a; Paprocka, 1999a), „Mo-

10 kre – Słupno” (Kozłowska, 1995; Paprocka, 1998a), „Radzymin – zarej.” (Danielewicz, 1985b; Palczuk, 1997b; Paprocka, 2007a), „Radzymin” (Mazurkiewicz, 1961; Palczuk, 1997c, 2004), „Różewo – Marianów” (Krakowiak, 1978; Palczuk, 1997d), „Ciemne VI” (Te- isseyre, 1993; Tulska, 1997a; Paprocka, 2004a), „Ciemne I” (Falkowska, 1984; Tulska, 1997b; Paprocka, 2004b), „Słupno – Wawrzynów” (Michnowicz, Matuszczak, 1956; Matuk- Trapczyńska, 1998a; Paprocka, 2003a; Palczuk, Woźniak, 2008a), „Słupno – Wawrzynów I” (Matuk-Trapczyńska, 2001), „Słupno – Górki” (Makowska, Janicki, 1994), „Ciemne IV” (Pa- procka, 1990b), „Nowe Słupno II” (Makowska, Sobczuk, 1995), „Kobyłka – Zalasek” (Fal- kowska, 1988a), „Kobyłka Osiedle Chór” (Falkowska, 1988b; Palczuk, 1997e), „Kobyłka – Chór I” (Falkowska, 1989), „Kobyłka Dworkowa I” (Dąbrowska, 1991; Musiał, 1998), „Ko- byłka – Maciołki II” (Falkowska, 1993a, 1997), „Kobyłka – Maciołki” (Falkowska, 1993b; Palczuk 1997f), „Guzowatka – dz. nr 102” (Paprocka, 1999b, 2005a, 2008b), „Guzowatka 4” (Paprocka, 2007b), „Guzowatka III/1” (Palczuk, 2006), „Chajęty 3/1” (Paprocka, 2009a), „Chajęty 3” (Paprocka, 2008c, 2009b), „Mokre IV” (Paprocka, 2004c), „Mokre – dz. nr 373/2” (Palczuk, 2008), „Mokre – Truszkowski, Kryski” (Matuk-Trapczyńska, 1998b), „Za- wady I” (Palczuk, Paprocka, 2001; Palczuk, 2005b), „Zawady” (Tulska, 1997c), „Słupno – Wawrzynów 2” (Palczuk, Woźniak, 2008b), „Ciemne VIII” (Paprocka, 2008d), „Nowe Słup- no III” (Paprocka, 1998b), „Nowe Słupno V” (Paprocka, 2002), „Marki – Rutkowski” (Ma- kowska, Janicki, 1993; Palczuk, 1999), „Kobyłka Kolonia Chór 5” (Paprocka, 1999c), „Ko- byłka – dz. 850” (Matuk-Trapczyńska, 1997a), „Kobyłka Kolonia Chór – dz. 46” (Palczuk, 2007a), „Kobyłka – dz. nr 59” (Matuk-Trapczyńska, 2006a) i „Nadma” (Latka i in., 1997). We wszystkich wyżej wymienionych złożach kopaliną są osady zastoiska radzymiń- skiego z okresu zlodowaceń środkowopolskich (zlodowacenie warty). W obrębie kompleksu surowcowego wyróżnia się dwa poziomy surowcowe: górny i dolny. Poziom górny o średniej grubości 2,3 m budują iły mułkowe szarożółte i szarobrązowe z zawartością frakcji pyłowej i piaszczystej, z przewarstwieniami mułków i piasków pylastych oraz dość znaczną ilością ziarn marglu do 0,20%. Poziom dolny, o średniej grubości 5,2 m stanowią plastyczne iły warwowe barwy szarej, wyraźnie warstwowane. Udział ziarn marglu w tych iłach jest mniej- szy (0,00 – 0,05%). Łączna grubość serii złożowej wynosi na ogół 6 – 8 m, maksymalnie 10 m. W nadkładzie występują piaski, miejscami humusowe oraz namuły piaszczyste. Wody gruntowe występują poniżej spągu serii złożowej.

11 Tabela 1 Złoża kopalin i ich charakterystyka gospodarcza oraz klasyfikacja Zasoby geologiczne Stan Wydobycie Zastoso- Wiek Kategoria Klasyfikacja Nr bilansowe zagospodarowania (tys. t, wanie Przyczyny Rodzaj kompleksu rozpoznania 3 złóż złoża na Nazwa złoża (tys. t, złoża tys. m *) kopaliny konfliktowości kopaliny litologiczno- 3 mapie tys. m *) złoża surowcowego Klasy Klasy wg stanu na 31.12.2008 (Wołkowicz i in., red., 2009) 1-4 A-C

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 1) 1 Kołaków p Q 114 C1* Z 0 Sd 4 B W

2 Zalew Zegrzyński p, pż Q 5 013 C1 G 0 Sd, Sb 4 B W

3 Łosie i(ic) Q 147* C1 G 7* Scb 4 B W

4 Łosie I i(ic) Q 93* C1 G 3* Scb 4 B W

6 Guzowatka ** i(ic) Q 6 541* A+B+C2 N 0 Scb 4 B Gl, W

7 Guzowatka III i(ic) Q 88* C1 G 9* Scb 4 B W 12 3)

8 Chajęty II i(ic) Q 330* C1 Z* 2* Scb 4 B Gl, W

9 Chajęty i(ic) Q 63* C1* Z 0 Scb 4 B W 10 Radzymin pki Q 2 358* B N 0 Sb 4 B W, L 3) 11 Mokre II i(ic) Q 13* C1 Z* 7* Scb 4 B W

12 Mokre i(ic) Q 74* C1 Z 0 Scb 4 B W

13 Mokre – Słupno i(ic) Q 170* C1 Z 0 Scb 4 B W

15 Radzymin – zarej. i(ic) Q 0 C1 Z 0 Scb 4 B W

16 Radzymin * p Q 127* A+C2 N 0 Scb 4 B W, L

17 Radzymin i(ic) Q 1 896* B+C1 Z 0 Scb 4 B Gl, W 20 Różewo – Marianów i(ic) Q 1 427* B Z 0 Scb 4 B Gl, W

23 Ciemne VI i(ic) Q 83* C1 G 3* Scb 4 B W 3) 24 Ciemne I i(ic) Q 27* C1 Z* 1* Scb 4 B W

26 Słupno – Wawrzynów i(ic) Q 760* B+C1 Z 0 Scb 4 B W 2) 29 Słupno – Wawrzynów I i(ic) Q 57* C1 Z* 0 Scb 4 B W

30 Słupno – Górki i(ic) Q 3* C1 Z 0 Scb 4 B W 1) 32 Ciemne IV i(ic) Q 217* C1* Z 0 Scb 4 B W

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 1) 35 Nowe Słupno II i(ic) Q 122* C1 Z 0 Scb 4 B Gl, W

36 Kobyłka – Zalasek i(ic) Q 188* C1* Z 0 Scb 4 C W, Z

37 Kobyłka Osiedle Chór i(ic) Q 0 C1 Z 0 Scb 4 B W

38 Kobyłka – Chór I i(ic) Q 95* C1* Z 0 Scb 4 B W

41 Kobyłka Dworkowa I i(ic) Q 13* C1 Z 0 Scb 4 B W

42 Kobyłka – Maciołki II i(ic) Q 9* C1 Z 0 Scb 4 B W

43 Kobyłka – Maciołki ** i(ic) Q 14* C1 Z 0 Scb 4 B W 45 Choszczówka ** pki Q 8 821* A+B Z 0 Sb 4 B W, L 46 Wieliszew ** pki Q 2 636* B Z 0 Sb 4 B W, L 2) 47 Teodorów p Q 97 C1 Z 0 Sd, Sb 4 B W

48 Borki p Q 37 C1 N* 0 Sd, Sb 4 B W, L

49 Guzowatka – dz. nr 102 i(ic) Q 5* C1 Z 19* Scb 4 B W 4) 50 Guzowatka 4 i(ic) Q 196* C1 G 0 Scb 4 B Gl, W

51 Guzowatka III/1 i(ic) Q 68* C1 G 8* Scb 4 B W 13 52 Chajęty 3/1* i(ic) Q 106* C1 N 0 Scb 4 B W

53 Chajęty 3 i(ic) Q 382* C1 N 0 Scb 4 B W 54 Wieliszew I ** pki Q 517* B G 87* Sb 4 B W, L

55 Mokre IV i(ic) Q 172* C1 G 7* Scb 4 B W 4) 56 Mokre – dz. nr 373/2 i(ic) Q 41* C1 G 0 Scb 4 B W

57 Mokre – Truszkowski, Kryski i(ic) Q 119* C1 G 8* Scb 4 B W

58 Zawady I i(ic) Q 14 C1 G 6* Scb 4 B W

59 Zawady i(ic) Q 98* C1 G 14* Scb 4 B W 4) 60 Słupno Wawrzynów 2 i(ic) Q 49* C1 G 0 Scb 4 B W

61 Ciemne VIII i(ic) Q 42* C1 N 0 Scb 4 B W

62 Nowe Słupno III i(ic) Q 92* C1 N 0 Scb 4 B Gl, W 3) 63 Nowe Słupno V i(ic) Q 43* C1 Z* 2* Scb 4 B W

64 Marki – Rutkowski i(ic) Q 6* C1 Z 0 Scb 4 B W

65 Kobyłka Kolonia Chór 5 i(ic) Q 29* C1 G 0 Scb 4 B W

66 Kobyłka – dz. 850 i(ic) Q 7* C1 Z 0 Scb 4 B W

67 Kobyłka Kolonia Chór – dz. 46 i(ic) Q 8* C1 N* 0 Scb 4 B W

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 2) 68 Kobyłka – dz. 59 i(ic) Q 0 C1 Z* 0 Scb 4 B W

69 Nadma i(ic) Q 76* C1 N 0 Scb 4 B W

70 Wołomin pks Q 199 A+B+C1 Z 0 Ssz 4 B W, L Guzowatka - zarej i(ic) Q ZWB Mokre I i(ic) Q ZWB Mokre III i(ic) Q ZWB Sieraków i(ic) Q ZWB Ciemne II i(ic) Q ZWB Ciemne III i(ic) Q ZWB Ciemne V i(ic) Q ZWB Ciemne VII i(ic) Q ZWB Nowe Słupno I i(ic) Q ZWB Nowe Słupno i(ic) Q ZWB Nowe Słupno IV i(ic) Q ZWB 14 Słupno i(ic) Q ZWB Słupno I i(ic) Q ZWB Słupno II i(ic) Q ZWB Kobyłka I i(ic) Q ZWB Kobyłka dz. 854/3 i(ic) Q ZWB Pustelnik I i(ic) Q ZWB Rubryka 2: * – złoże nie figuruje w „Bilansie zasobów ...”(zasoby wg dokumentacji geologicznej), ** – złoże częściowo na arkuszu sąsiednim Rubryka 3: i(ic) – iły ceramiki budowlanej, p – piaski, , pż – piaski i żwiry pki – piaski kwarcowe o innych zastosowaniach (do produkcji cegły wapienno-piaskowej), pks – piaski szklarskie Rubryka 4: Q – czwartorzęd Rubryka 6: A, B, C1, C2 – kategoria rozpoznania zasobów udokumentowanych kopalin stałych, C1* - złoże zarejestrowane (kategoria przypisana umownie) Rubryka 7: G – złoże zagospodarowane, N – niezagospodarowane, N* – niezagospodarowane z ważną koncesją na eksploatację Z – zaniechane, Z* – zaniechane z ważną koncesją na eksploatację, ZWB – złoże wykreślone z „Bilansu zasobów...” (zlokalizowane na mapie dokumentacyjnej zamieszczonej w materiałach archiwal- nych), 1) – w „Bilansie zasobów...” złoże figuruje jako niezagospodarowane, 2) – w „Bilansie zasobów...” złoże figuruje jako eksploatowane okresowo, 3) – złoże zaniechane w 2009 r., 4) – złoże eksploatowane od 2009 r. Rubryka 9: kopaliny skalne: Sb - budowlane, Sd – drogowe, Scb – ceramiki budowlanej, Ssz – szklarskie Rubryka 10: 4 – złoże powszechne, licznie występujące, łatwo dostępne Rubryka 11: B – złoże konfliktowe, C – bardzo konfliktowe Rubryka 12: Gl – ochrona gleb, L – ochrona lasów, W – ochrona wód podziemnych, Z – zagospodarowanie terenu.

Część złóż surowców ilastych (tabela 2), nawet tych małych do 2 ha powierzchni, składa się, z położonych blisko siebie, dwóch lub więcej pól zasobowych. Związane jest to ze strukturą własności gruntów lub z wyłączaniem ze złóż, w kolejnych dodatkach do dokumentacji geologicznych, obszarów już wyeksploatowanych. Na ogół przy wyznaczaniu piono- wych granic złóż surowców ilastych nie kierowano się ani przesłankami geologicznymi, ani ekonomicznymi ich wykorzystania. Ze względu na czytelność mapy wszystkie złoża, mające dwa lub kilka pól zasobowych, o łącznej powierzchni około 5 ha, naniesiono jako jeden punkt. Dokładny przebieg ich granic został przedstawiony na szkicach lokalizacyjnych, dołączonych do kart informacyjnych złóż. Wschodnia część złoża „Guzowatka” znajduje się na obszarze arkusza Tłuszcz, południowa część złoża „Kobyłka – Maciołki” na arkuszu Warszawa Wschód, a zachodnie części złóż „Wieliszew”, „Wieliszew I” i „Choszczówka” na arkuszu Legionowo. Parametry geologiczno-górnicze złóż surowców ilastych oraz parametry jakościowe kopaliny i tworzywa ceramicznego zostały przedstawione w tabeli 2. Surowcem do produkcji wyrobów ceramiki budowlanej są również piaski wydmowe, udokumentowane jako piaski schudzające w złożu „Radzymin” (Zielińska- Grodzicka, 1961). Złoże to ma powierzchnię 6,95 ha, a jego miąższość wynosi od 2,0 do 5,6 m, średnio 3,8 m. Nadkładem jest jedynie gleba o grubości do 0,8 m, średnio 0,2 m. Zawartość szkodliwego margla ziarnistego waha się od 0,00 do 0,06%. Siarczanów roz- puszczalnych w wodzie nie stwierdzono. Złoże jest częściowo zawodnione, zwierciadło wody występuje na głębokości od 1,1 do 4,6 m.

2. Piaski kwarcowe

Na obszarze arkusza udokumentowano 4 złoża wydmowych piasków kwarcowych do produkcji cegły wapienno-piaskowej: „Radzymin” (Krzyżanowski, Klimek, 1955; Bujalska, Krakowiak, 1975), „Wieliszew” (Krzyżanowski, 1956a; Rączaszek, 1978; Palczuk, 1997g; Matuk-Trapczyńska, 2003b), „Wieliszew I” (Matuk-Trapczyńska, 2003a) i „Choszczówka” (Krzyżanowski, 1956b; Palczuk, 1997h, 2007b). Złoże „Radzymin” składa się z trzech pól zasobowych, „Wieliszew” z dwóch, a „Choszczówka” z trzech. Większa część złóż „Wieli- szew” i „Choszczówka” znajduje się na obszarze arkusza Legionowo. W roku 2003 ze złoża „Wieliszew” zostało wydzielone złoże „Wieliszew I”. Wszystkie złoża, z wyjątkiem złoża „Radzymin”, zostały udokumentowane powyżej zwierciadła wód gruntowych. Ich parametry geologiczno-górnicze i jakościowe zostały przedstawione w tabeli 3.

15 Tabela 2 Parametry geologiczno-górnicze złóż kopalin ceramiki budowlanej oraz parametry jakościowe kopaliny i tworzywa ceramicznego Parametry Parametry jakościowe Parametry jakościowe

geologiczno-górnicze kopaliny tworzywa ceramicznego zawartość miąższość stosunek margla we frakcjach Zastosowa- po- skurczli- miąż- kop. tow. grubości powyżej 0,5 mm tempera- nasiąkli- wytrzyma- nie Nazwa złoża wierzch- grubość woda wość szość (piasek nadkładu (%) tura wość łość wyro- wg doku- nia nadkładu zarobowa wysycha- złoża schudza- do miąż- wypału wyrobów bów mentacji złoża (m) (%) nia

Nr złoża na mapie (m) jący) szości surowiec piasek (ºC) (%) (MPa) (ha) (%) (m) złoża ilasty schudzaj.

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 4,4 - 5,7 1,7- 3,3 0,01 - 0,03 29,7 - 35,8 2 Łosie 3,12 - 0,43 - śr. 7,5 950 * śr. 12,8 cp , cdz śr. 5,1 śr. 2,2 śr. 0,02 śr. 31,9 4,9 - 5,5 1,2 - 2,2 0,01 - 0,03 29,8 - 36,0 16 3 Łosie I 2,99 - 0,33 - śr. 7,4 950 * śr. 17,1 cp , cdz śr. 5,1 śr. 2,1 śr. 0,01 śr. 32,5

5,3 - 7,8 0,2 - 1,9 0,4 - 0,7 cp, cdz, ck, 6 Guzowatka 39,50 0,0 - 1,3 * * 28,7 - 34,9 7,4 - 9,0 950 17,8 - 19,9 14,8 - 22,1 śr. 6,8 śr. 0,8 śr. 0,4 pc, pw, ps, rd 4,0 - 6,6 0,4 - 3,0 cp, cdz, ck, 7 Guzowatka III 2,32 - 0,55 * - 28,5 - 29,8 7,8 - 8,3 940 14,5 - 14,8 26,7 - 29,3 śr. 4,9 śr. 2,5 pc, pw, ps, rd 2,4 - 5,8 0,9 - 3,0 0,00 - 0,40 28,6 - 36,7 7,0 - 10,8 17,2 - 18,9 15,7 - 24,3 cp, cdz, ck, 8 Chajęty II 9,38 - 0,11 - 950 śr. 4,4 śr. 1,9 śr. 0,00 śr. 32,4 śr. 8,8 śr. 18,0 śr. 20,4 pc, pw, ps, rd 2,29 4,2 - 5,5 0,5 - 2,6 cp, cdz, ck, 9 Chajęty - 0,22 * - 32,6 - 36,9 7,1 - 9,4 950 14,1 - 18,1 28,6 - 47,9 3 pola śr. 4,8 śr. 1,1 pc, pw, ps, rd 3,5 - 3,6 2,4 - 2,5 cp, cdz, ck, 11 Mokre II 2,28 - 0,68 brak - 27,3 11,0 980 17,1 30,2 śr. 3,6 śr. 2,4 pc 3,2 - 5,0 4,1 - 5,0 0,13 - 0,41 cp, cdz, ck, 12 Mokre 1,72 - 1,04 - śr. 24,9 śr. 7,8 900 * 30,2 śr. 4,3 śr. 4,5 śr. 0,25 pc 1,90 5,7 - 6,8 1,9 - 3,0 poniżej cp, cdz, ck, 13 Mokre – Słupno 0,3 0,03 * 29,2 - 36,0 6,6 - 9,0 950 * 10,8 - 11,1 2 pola śr. 6,3 śr. 2,4 0,01 pc, pw, ps 8,1 - 8,7 3,8 - 4,4 poniżej 17,3 - 38,5 6,9 - 8,8 15 Radzymin – zarej. 1,33 - 0,49 - 850 17,9 - 18,9 13,4 - 15,6 cp śr. 8,4 śr. 4,1 0,1 śr. 31,6 śr. 7,2 2,0 - 5,6 0,0 - 0,8 wyroby 16 Radzymin 6,95 - * - 0,00 - 0,06 - - - - - śr. 3,8 1) śr. 0,2 ceram. bud.

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 3,3 - 5,4 0,2 - 2,8 poniżej 29,1 - 38,1 7,3 - 10,5 10,1 - 15,0 32,7 - 48,3 cp, cdz, ck, 17 Radzymin 44,69 - 0,45 - 950 śr. 4,7 śr. 2,0 0,1 śr. 33,5 śr. 9,1 śr. 13,0 śr. 41,9 pc, pw, ps, rd Różewo – Maria- 2,0 - 6,4 0,5 - 3,3 0,0 - 1,2 0,00 - 0,35 0,00 - 0,38 35,8 - 45,2 8,5 - 12,0 15,2 - 16,7 14,5 - 28,2 cp, cdz, ck, 20 22,90 0,07 950 2) 2) nów śr. 4,6 śr. 2,0 śr. 0,4 śr. 0,01 śr. 0,02 śr. 38,9 śr. 10,1 śr. 15,8 śr. 18,1 rd 1,97 4,7 - 5,2 1,8 - 2,3 0,00 - 0,10 30,1 - 31,3 9,7 - 10,2 14,9 - 15,6 22,3 - 30,5 23 Ciemne VI - 0,43 - 980 cp, cdz, ck 2 pola śr. 5,0 śr. 2,0 śr. 0,01 śr. 30,9 sr. 10,1 śr. 15,3 śr. 25,0 5,5 - 6,5 1,9 - 3,0 24 Ciemne I 0,49 - 0,41 0,01 - 0,06 - 29,5 - 30,2 8,7 - 9,2 960 13,8 - 17,2 13,6 - 25,2 cp, cdz, pc śr. 6,0 śr. 2,5 Słupno – 60,19 0,2 - 2,2 bil. 0,48 26,0 - 34,8 7,0 - 8,9 9,3 - 13,2 cp, cdz, ck, 26 0,7 - 5,0 0,3 - 1,1 brak * 950 * Wawrzynów 5 pól śr. 1,3 pozab.0,74 śr. 30,4 śr. 8,0 śr. 11,3 pc, pw, ps, rd Słupno – 2,43 2,6 - 3,5 0,2 - 0,4 0,0 - 1,5 25,7 - 28,8 7,4 - 10,6 12,9 - 21,1 24,0 - 31,8 cp, cdz, ck, 29 0,29 brak brak 950 Wawrzynów I 4 pola śr. 2,9 śr. 0,3 śr. 0,8 śr. 26,8 śr. 9,1 śr. 17,7 śr. 27,3 pc, pw, ps, rd 2,5 - 2,7 0,0 - 0,4 brak da- 30 Słupno – Górki 0,74 - 0,08 * - * * 15,8 16,9 cp śr. 2,6 śr. 0,2 nych 1,8 - 5,7 2,4 - 3,5 0,02 - 0,06 25,5 - 36,7 6,8 - 10,0 17,2 - 19,1 20,0 - 21,4 32 Ciemne IV 5,07 - 0,70 - 1000 cp śr. 3,9 śr. 2,9 śr. 0,03 śr. 32,2 śr. 8,5 śr. 18,2 śr. 20,7 2,8 - 4,4 1,3 - 2,9

17 35 Nowe Słupno II 4,78 - 0,56 0,05 - * 7,5 950 * 22,6 - 36,1 cp śr. 3,7 śr. 2,1 1,3 - 5,9 0,7 - 1,9 36 Kobyłka – Zalasek 4,80 - 0,24 0,17 - 28,4 7,0 950 15,8 53,3 cp, cdz śr. 4,5 śr. 1,1 Kobyłka 37 0,49 3,1 - 0,25 0,19 0,03 - 20,0 - 28,0 8,1 950 13,6 22,5 cp Osiedle Chór 2,8 - 3,7 0,3 - 1,0 24,0 - 34,6 5,0 - 8,0 38 Kobyłka – Chór I 3,10 - 0,16 ślady - 950 śr. 17,7 śr. 16,3 cp, cdz śr. 3,5 śr. 0,6 śr. 29,3 śr. 6,9 Kobyłka 2,7 - 3,5 0,5 - 0,8 25,3 - 33,0 8,7 - 10,0 11,7 - 12,9 32,4 - 42,3 41 0,42 - 0,23 brak - 950 cp, cdz, ck Dworkowa I śr. 3,0 śr. 0,7 śr. 28,0 śr. 9,2 śr. 12,0 śr. 36,5 Kobyłka – 0,3 - 0,8 brak da- 42 0,52 2,3 - 0,22 * - * * * śr. 20,7 cp, cdz Maciołki II śr. 0,5 nych Kobyłka – Macioł- 0,93 1,7 - 1,8 brak da- 43 - 0,8 0,47 0,1 - * 8,0 * śr. 19,5 cp, cdz ki 2 pola śr. 1,7 nych Guzowatka – 4,7 - 5,9 2,3 - 3,2 29,0 - 30,5 6,8 - 9,0 10,7 - 17,5 cp, cdz, ck, 49 0,17 - 0,54 0,0 - 0,1 - 950 * dz. nr 102 śr. 5,3 śr. 2,8 śr. 29,6 śr. 7,8 śr. 15,0 pc, pw, ps, rd 4,23 4,5 - 4,8 2,0 - 2,7 0,01 - 0,08 32,2 - 37,7 8,7 - 10,1 14,3 - 16,0 50 Guzowatka 4 - 0,52 - 900 * cp 2 pola śr. 4,6 śr. 2,4 śr. 0,04 śr. 35,2 śr. 9,4 śr. 15,2 4,0 - 6,1 0,9 - 3,0 0,05 - 0,09 25,3 - 29,3 7,4 - 8,3 14,5 - 15,0 22,6 - 28,1 cp, cdz, ck, 51 Guzowatka III/1 1,81 - 0,39 - 940 śr. 5,2 śr. 2,3 śr. 0,07 śr. 27,4 śr. 7,9 śr. 14,9 śr. 25,6 pc, pw, ps, rd

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 5,0 - 6,4 1,5 - 1,7 0,00 - 0,10 30,5 - 33,9 14,7 - 14,9 cp, cdz, ck, 52 Chajęty 3/1 1,83 - 0,28 - 9,5 900 * śr. 5,8 śr. 1,6 śr. 0,05 śr. 32,2 śr. 14,8 pc 5,18 4,4 - 6,2 1,4 - 2,3 0,00 - 0,25 29,2 - 33,9 8,8 - 9,7 14,5 - 16,8 cp, cdz, ck, 53 Chajęty 3 - 0,31 - 900 * 4 pola śr. 5,4 śr. 1,7 śr. 0,10 śr. 34,2 śr. 9,3 śr. 15,3 pc 2,68 6,5 - 7,6 3,3 - 4,0 32,8 - 34,1 8,8 - 9,4 14,2 - 15,4 24,8 - 27,0 cp, cdz, ck, 55 Mokre IV - 0,50 brak - 950 2 pola śr. 7,2 śr. 3,7 śr. 33,2 śr. 9,1 śr. 14,9 śr. 25,9 pc, pw, ps, rd Mokre – 5,3 - 6,2 2,2 - 3,6 0,03 - 0,11 30,4 - 35,2 9,0 - 10,5 16,8 - 20,2 15,7 - 19,5 wyroby 56 0,73 - 0,52 - 950 dz. nr 373/2 śr. 5,7 śr. 2,9 śr. 0,07 śr. 32,8 śr. 9,8 śr. 18,5 śr. 17,6 ceram. bud. Mokre – 2,78 5,0 - 6,9 0,5 - 2,8 0,00 - 0,10 29,2 - 36,4 8,5 - 10,0 14,3 - 19,5 23,0 - 24,9 cp, cdz, ck, 57 Truszkowski, Kry- - 0,45 - 950 3 pola śr. 5,4 śr. 2,4 śr. 0,05 śr. 32,4 śr. 9,3 śr. 16,1 śr. 24,16 pc, pw, ps, rd ski 1,39 2,9 - 4,6 1,4 - 4,7 0,00 - 0,39 27,6 - 35,4 8,1 - 10,6 15,4 - 17,7 30,7 - 36,3 58 Zawady I - 0,89 - 950 cp 2 pola śr. 3,5 śr. 2,9 śr. 0,11 śr. 31,5 śr. 9,6 śr. 16,6 śr. 34,0 2,7 - 5,3 1,4 - 3,0 27,3 - 29,0 7,6 - 9,2 13,4 - 15,3 33,6 - 58,7 cp, cdz, ck, 59 Zawady 3,22 0,2 0,06 brak brak 950 śr. 4,4 śr. 2,0 śr. 28,2 śr. 8,4 śr. 14,7 śr. 44,5 pc Słupno 2,5 - 3,2 0,0 - 1,7 0,01 - 0,05 29,8 - 32,4 8,1 - 8,3 14,3 - 15,1 17,8 - 18,8 wyroby 60 1,78 - 0,57 - 950 Wawrzynów 2 śr. 2,7 śr. 1,3 śr. 0,03 śr. 31,2 śr. 8,2 śr. 14,7 śr. 18,3 ceram. bud.

18 0,81 5,0 - 5,5 1,9 - 2,4 0,01 - 0,04 29,6 - 32,0 8,4 - 9,3 14,1 - 16,7 cp, cdz, ck, 61 Ciemne VIII - 0,41 - 900 * 3 pola śr. 5,2 śr. 2,1 śr. 0,02 śr. 31,1 śr. 8,9 śr. 15,6 pc 3,07 2,0 - 3,7 2,7 - 3,4 0,01 - 0,07 28,3 - 32,1 9,2 - 10,0 15,4 - 15,8 19,8 - 23,0 cp, cdz, ck, 62 Nowe Słupno III - 0,99 - 960 2 pola śr. 3,0 śr. 3,0 śr. 0,03 śr. 30,0 śr. 9,6 śr. 15,6 śr. 21,6 pc, pw, ps, rd 1,26 4,1 - 4,6 1,5 - 1,9 0,07 - 0,08 28,3 - 30,5 9,4 - 9,6 15,5 - 15,8 20,9 - 21,5 cp, cdz, ck, 63 Nowe Słupno V - 0,40 - 960 3 pola śr. 4,4 śr. 1,7 śr. 0,08 śr. 29,4 śr. 9,5 śr. 15,6 śr. 21,2 pc, pw, ps, rd 1,8 - 2,0 0,6 - 0,8 brak 64 Marki – Rutkowski 0,61 - 0,35 * - * * 19,1 16,7 cp, cdz śr. 1,9 śr. 0,7 danych Kobyłka Kolonia 2,0 - 3,1 0,5 - 1,2 0,00 - 0,08 23,8 - 32,2 8,5 - 9,8 13,6 - 14,4 20,9 - 25,4 cp, cdz, ck, 65 2,33 - 0,34 - 950 Chór 5 śr. 2,7 śr. 0,9 śr. 0,03 śr. 27,9 śr. 9,1 śr. 13,9 śr. 23,5 pc, pw, ps, rd 0,6 - 0,9 0,00 - 0,10 27,4 - 28,1 9,2 - 9,3 cp, cdz, ck, 66 Kobyłka – dz. 850 0,25 2,7 - 0,30 - 960 14,0 25,6 śr. 0,8 śr. 0,08 śr. 27,7 śr. 9,2 pc, pw, ps, rd Kobyłka Kolonia 3,2 - 3,4 0,7 - 0,8 0,10 - 0,20 26,0 - 27,8 8,0 - 8,8 13,0 - 15,2 cp, cdz, ck, 67 0,26 - 0,27 - 950 * Chór – dz. 46 śr. 3,3 śr. 0,7 śr. 0,15 śr. 26,9 śr. 8,4 śr. 14,1 pc cp, cdz, ck, 68 Kobyłka – dz. 59 0,20 2,1 śr. 0,5 0,4 0,24 0,16 brak 23,9 14,9 1000 3,8 18,0 pc 1,0 - 4,1 0,7 - 1,6 0,08 - 0,10 18,8 - 23,1 6,9 - 7,9 10,8 - 17,5 29,6 - 39,0 69 Nadma 2,72 - 0,75 - 950 cp śr. 2,6 śr. 1,2 śr. 0,08 śr. 19,7 śr. 7,7 16,1 śr. 34,7 * - nie badano lub nie określono 1) - kopalina główna, 2) - po schudzeniu piaskiem w ilości 15% Rubryka 12: cp - cegła pełna, cdz - cegła dziurawka, ck - cegła kratówka, pc - pustaki ceramiczna, pw - pustaki wentylacyjne, ps - pustaki stropowe, rd - rurki drenarskie

Tabela 3 Parametry geologiczno-górnicze złóż oraz parametry jakościowe piasków kwarcowych

Parametry Parametry jakościowe geologiczno-górnicze kopaliny

stosunek zawartość zawartość powierzch- zawartość zawartość Zastoso- Nazwa złoża miąższość grubość grubości zanieczysz- ziarn zawartość nia ziarn ziarn powyżej wanie złoża nadkładu nadkładu czeń pylasto- 0,05 – 0,5 SiO złoża 0,5 – 2,0 mm 2,0 mm 2 (m) (m) do miąższo- ilastych mm (%)

Nr złoża na mapie (ha) (%) (%) ści złoża (%) (%)

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 2,0 - 8,0 pole I 0,25 * śr. 82,47 śr. 0,74 brak śr. 92,89 2,40 śr. 4,9 pole IIa 0,0 - 4,5 0,25 1,32 śr. 97,29 śr. 0,98 0,22 śr. 92,16 część sucha śr. 2,1 19 10 Radzymin 31,60 20,50 0,5 pole IIa 0,0 - 16,5 0,09 3,78 śr. 90,03 śr. 3,99 2,45 śr. 90,48 część zawodn. śr. 6,8 2,0 - 8,7 cegła pole IIb 8,70 0,25 * śr. 82,05 śr. 0,54 brak śr. 93,32 wapienno- śr. 4,4 piaskowa 2,0 - 12,7 0,5 - 1,0 0,20 - 4,80 0,00 - 1,35 93,38 - 96,59 46 Wieliszew 60,49 0,12 śr. 87,24 śr. 6,95 śr. 4,3 śr. 0,5 śr. 3,91 śr. 0,22 śr. 94,87 2,0 - 17 7 0,3 - 0,8 92,78 - 96,87 45 Choszczówka 116,00 0,04 śr. 2,0 śr. 98,0 brak śr. 7,7 śr. 0,5 śr. 95,80 1,5 - 11,9 0,5 - 1,0 0,10 - 10,5 77,30 - 96,25 3,55 - 10,55 0,00 - 1,25 94,29 - 95,31 54 Wieliszew I 16,12 0,11 śr. 5,2 śr. 0,6 śr. 4,32 śr. 91,03 śr. 5,82 śr. 0,25 śr. 95,13 * – nie badano

3. Kruszywo piaszczysto-żwirowe

Na obszarze arkusza udokumentowano trzy złoża kruszywa piaszczystego i jedno piaszczysto-żwirowego. W złożach „Kołaków” (Jankowska, Zieliński, 1983), „Teodorów” (Zaprzelski, 1997) i „Borki” (Paprocka, 2008a) występują piaski wydmowe, udokumentowane powyżej zwierciadła wód gruntowych. Złoże kruszywa piaszczysto-żwirowego „Zalew Zegrzyński” (Sol- czak, 1979) zostało udokumentowane w dnie jeziora (noszącego tę samą nazwę). W profilu serii złożowej, pochodzenia rzecznego, wydzielono dwa kompleksy osadów piaszczystych (w spągu i stropie), rozdzielone kompleksem piaszczysto-żwirowym. Strop złoża zalega na głębokości od około 2,3 do 8,0 m, pod powierzchnią lustra wody. Na mapie przedstawiono cały obszar tego złoża (złoże bilansowe i pozabilansowe), a w tabeli nr 4, z uwagi na brak danych o całkowitej powierzchni, podano jedynie powierzchnię złoża bilansowego. Parametry geologiczno-górnicze i jakościowe złóż kruszywa piaszczysto-żwirowego zostały przedstawione w tabeli 4. Tabela 4

Parametry geologiczno-górnicze złóż oraz parametry jakościowe kruszywa piaszczystego Nazwa złoża Zalew Zegrzyński Parametry Kołaków złoże złoże piasz- złoże Teodorów Borki piasków czysto- piasków górnych żwirowe dolnych powierzchnia złoża (ha) 4,80 24,23 (złoże bilans.) 1,66 0,35 0,0 – 8,0 5,0 – 27,0 2,5 – 16,0 4,2 – 10,3 miąższość złoża (m) śr. 2,9 śr. 15,5 śr. 7,0 śr. 8,3 0,0 – 0,3 0,0 – 5,0 0,1 – 1,0 0,0 – 0,3 grubość nadkładu (m) śr. 0,2 śr. 0,6 śr. 0,5 śr. 0,2 stosunek grubości nadkładu 0,04 0,03 0,13 0,03 do miąższości złoża parametry jakościowe kopaliny punkt piaskowy 83,5 – 99,2 14,6 – 68,8 82,0 – 100 (%) śr. 99,6 100 99,8 (zaw. ziarn poniżej 2 mm) śr. 94,6 śr. 45,7 śr. 95,5 0,3 – 2,6 0,5 – 3,3 0,3 – 2,7 1,4 – 3,6 1,8 – 2,3 zawartość pyłów mineralnych (%) śr. 0,4 śr. 1,1 śr. 1,4 śr. 1,0 śr. 2,1 śr. 2,0 drogowni- zastosowanie wg dokumentacji budownictwo i drogownictwo ctwo * - nie badano

4. Piaski szklarskie

Złoże piasków wydmowych „Wołomin” (Klimczak, 1961) rozpoznano pod kątem przy- datności dla przemysłu szklarskiego. Złoże tworzą dwa pola zasobowe o łącznej powierzchni 3,13 ha. Miąższość kopaliny waha się od 0,0 do 12,7 m, a grubość nadkładu od 0,0 do 1,5 m.

20 Kopalina charakteryzowała się (złoże wyeksploatowane bez koncesji przed 1994 r.) bardzo dobrymi parametrami jakościowymi:

 zawartość SiO2 96,27 – 96,82 śr. 96,58%

 zawartość TiO2 0,05 – 0,10 śr. 0,07%

 zawartośc Fe2O3 0,36 – 0,43 śr. 0,39%  zawartość ziarn od 0,1 do 0,3 mm 57,2 – 78,0 śr. 68,6% Złoże „Wołomin” powinno zostać skreślone z „Bilansu zasobów...”. Złoża zostały poddane klasyfikacji sozologicznej ze względu na ich ochronę oraz ochronę środowiska (tabela 1). Złoża z obszaru arkusza zaliczono do klasy 4 tj. do złóż powszechnie występujących. Za konfliktowe (klasa B) uznano wszystkie złoża z wyjątkiem złoża „Kobyłka – Zalasek”, które zakwalifikowano jako bardzo konfliktowe (klasa C). Wszystkie złoża położone są w granicach obszaru ochronnego GZWP nr 222 Dolina Środkowej Wisły. Ponadto na obszarach złóż: „Guzowatka”, „Chajęty II”, „Ra- dzymin” (surowiec ilasty), „Różewo – Marianów”, „Nowe Słupno II”, „Guzowatka 4” i „Nowe Słupno III” występują gleby chronione, a tereny złóż: „Radzymin” (piaski kwarcowe), „Radzymin” (piaski schudzające), „Choszczówka”, „Wieliszew”, „Borki”, Wieli- szew I” i „Wołomin” położone są w obrębie kompleksów leśnych. Eksploatacja złoża „Kobyłka – Zalasek” powinna być wykluczona (klasa C), gdyż przez jego obszar przebie- gać ma w przyszłości krajowa droga ekspresowa nr S8.

V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin

Na obszarze arkusza Radzymin eksploatowanych jest 16 złóż, z tego 13 w sposób cią- gły: „Łosie”, „Łosie I”, „Guzowatka III”, „Ciemne VI”, „Guzowatka 4”, „Guzowatka III/1”, „Wieliszew I”, „Mokre IV”, „Mokre – dz. nr 373/2”, „Mokre – Truszkowski, Kryski”, „Za- wady I”, „Zawady” i „Słupno – Wawrzynów 2”, a 3 okresowo: „Zalew Zegrzyński”, „Słup- no – Wawrzynów I” i „Kobyłka Kolonia Chór 5”. Pozostałe złoża są zaniechane lub niezagospodarowane. Dla dwóch z nich: „Borki” i „Kobyłka Kolonia Chór – dz. nr 46” inwestorzy uzyskali koncesję na eksploatację, ale nie rozpoczęli jeszcze wydobycia. Informacje na temat zagospodarowania i stanu formalnego wyżej wymienionych oraz zaniechanych złóż zostały przedstawione w tabeli 5. Na mapę nie naniesiono obszarów i terenów górniczych złóż, któ- rych koncesja na eksploatację straciła ważność.

21 Tabela 5 Zagospodarowanie i stan formalno-prawny złóż na arkuszu Radzymin Zagospodarowanie Nr złoża Termin waż- Powierzchnia (ha) Użytkownik złoża lub na ma- Nazwa złoża ności Wyrobisko Koncesjobiorca rok zakończenia obszaru terenu pie koncesji eksploatacji górniczego górniczego

1 2 3 4 5 6 7 8 nie 1 Kołaków brak 1994 - - stokowe występowano Radan Inwestor Sp. z o.o. 2 Zalew Zegrzyński ekspl. okresowo 31.12.2015 26,96 26,96 wydobycie spod wody Warszawa, ul. Mińska 25 Cegielnia „Łosie” 3 Łosie eksploatowane 31.12.2028 3,09 5,21 wgłębne Łosie Cegielnia s.c. L. Grzegorzewski, E. Banasiak 4 Łosie I eksploatowane 31.12.2028 3,02 4,55 wgłębne Łosie Andrzej Karasiński „Cegielnia Radzymin” 7 Guzowatka III eksploatowane 31.12.2015 1,87 2,36 wgłębne

22 Warszawa, ul. Związkowa 13

Zakład Ceramiki Budowlanej „Mirex” s.c. 8 Chajęty II 2009 31.12.2024 8,53 11,05 zlikwidowane Marki, ul. Generała Zajączka 9 9 Chajęty brak 1997 wygaszona - - wgłębne wgłębne Produkcja Ceramiki Budowlanej M. i A. Smoroń 11 Mokre II 2009 31.12.2015 1,70 2,24 częściowo zlikwidowa- Słupno, ul. Ceglana 2 ne wgłębne 12 Mokre brak 2006 wygaszona - - częściow. zlikwidowane wgłębne 13 Mokre – Słupno brak 1997 wygaszona - - częściow. zlikwidowane 15 Radzymin – zarej. brak 2005 wygaszona - - wgłębne

17 Radzymin brak 2001 wygaszona - - zlikwidowane Cegielnia „Różewo”, M. Paciorek i S-ka wygasła 20 Różewo – Marianów 2002 2,02 5,32 wgłębne Radzymin, ul. Warszawska 59 31.12.2003

1 2 3 4 5 6 7 8 Wytwarzanie Wyrobów Ceramiki Budowlanej wgłębne 23 Ciemne VI eksploatowane 31.12.2020 0,69 i 1,27 4,06 F. i C. Godlewscy, Ciemne 29 częściow. zlikwidowane Wytwarzanie Ceramiki Budowlanej, F. Starzyński, 24 Ciemne I 2009 31.12.2014 0,45 0,45 zlikwidowane Ciemne 143A wgłębne 26 Słupno – Wawrzynów brak 1997 wygaszona - - częściow. zlikwidowane Wytwarzanie Wyrobów Ceramiki Budowlanej 29 Słupno – Wawrzynów I 2007 31.12.2010 2,37 6,67 zlikwidowane J. Kot, K. Wagner, St. Kopański, Ciemne skr. pocz. 20 30 Słupno – Górki brak 1997 wygaszona - - zlikwidowane nie 32 Ciemne IV brak 1991 - - wgłębne wystepowano 35 Nowe Słupno II brak 1997 wygaszona - - wgłębne

36 Kobyłka – Zalasek brak 1997 wygaszona - - zlikwidowane

23 37 Kobyłka Osiedle Chór brak 1999 wygaszona - - zlikwidowane

nie wystę- 38 Kobyłka – Chór I brak 1997 - - zlikwidowane powano 41 Kobyłka Dworkowa I brak 1993 wygaszona - - zlikwidowane

42 Kobyłka – Maciołki II brak 2000 wygaszona - - zlikwidowane

43 Kobyłka – Maciołki brak 1999 wygaszona - - zlikwidowane stokowe 45 Choszczówka brak 1995 wygaszona - - zrekultywowane Zakład Produkcji Cegły Silikatowej wygasła stokowe 46 Wieliszew 1999 16,77 18,63 Michałów – Reginów, ul Warszawska 106 31.12.2002 zrekultywowane Anna Kowalczyk stokowe 47 Teodorów 2008 31.12.2009 1,67 2,78 Ząbki, ul. Graniczna 16c zrekultywowane „Usługi Budowlane” Jerzy Dzierżanowski, nie rozpoczęto 48 Borki 30.09.2012 0,49 0,62 nie dotyczy Stare Załubice 39A eksploatacji

1 2 3 4 5 6 7 8 49 Guzowatka – dz. nr 102 brak 2009 wygaszona - - zlikwidowane „Produkcja Cegły” s.c. W. Zieliński, S. Szczęsny 50 Guzowatka 4 eksploatowane 31.12.2038 4,50 5,17 wgłębne Guzowatka „Cegielnia” s.c. F. Krupińska, E. Paciorek, 51 Guzowatka III/1 eksploatowane 31.12.2020 1,81 2,26 wgłębne G. i J. Sobolewscy, Marki, ul. Duża 7 Xella Polska Sp. z o.o. 54 Wieliszew I eksploatowane 31.12.2018 15,60 16,11 stokowe Warszawa, ul. Plichowicka 9/11 Zakład Ceramiki Budowlanej 55 Mokre IV eksploatowane 31.12.2025 2,68 4,41 wgłębne D. Robak, K.Szymanski, Mokre Cegielnia K. Truszkowski i M. Kryski 56 Mokre – dz. nr 373/2 eksploatowane 31.12.2014 0,73 0,91 wgłębne Mokre Mokre – Cegielnia K. Truszkowski i M. Kryski wgłębne 57 eksploatowane 30.09.2015 2,74 5,89 Truszkowski, Kryski Mokre częściow. zlikwidowane Andrzej Karasiński „Cegielnia Radzymin” 58 Zawady I eksploatowane 31.12.2011 2,73 3,98 wgłębne Warszawa, ul. Związkowa 13

24 Wytwarzanie Wyrobów Ceramiki Budowlanej wgłębne 59 Zawady eksploatowane 31.12.2020 3,22 3,32

K. Załoga i S-ka, Słupno, ul. Marii Konopnickiej 5 częściow. zlikwidowane Rutkowski Sp. J. 60 Słupno Wawrzynów 2 eksploatowane 31.12.2018 1,78 2,18 wgłębne Marki, ul. Cicha 23 Zakład Ceramiczny „Cegłex” s.c. 63 Nowe Słupno V 2009 31.12.2011 1,26 1,98 zlikwidowane Marki, ul. Lisa Kuli 69 Produkcja Cegły Ceramicznej „Rutkowski” wygasła 64 Marki – Rutkowski 2002 0,69 3,51 zlikwidowane K. Pągowska i S-ka, Marki – Pustelnik II, ul. Cicha 23 31.12.2002 „Procerbud” B. Bartosiewicz Sp. j. wgłębne 65 Kobyłka Kolonia Chór 5 ekspl. okresowa 31.12.2010 2,34 3,16 Kobyłka, ul. Gospodarcza 15 częściow. zlikwidowane Wyrób Cegły Ceramicznej B. Sosnowski wygasła 66 Kobyłka – dz. 850 2002 0,27 0,64 wgłębne Kobyłka, ul. Przyjacielska 31.12.2002 Kobyłka Kolonia „Procerbud” B. Bartosiewicz Sp. j. nie rozpoczęto 67 31.12.2012 0,26 0,59 nie dotyczy Chór – dz. 46 Kobyłka, ul. Gospodarcza 15 eksploatacji ZPH „Cegmat” s.c. J. Szczepkowska, A. Woźniak 68 Kobyłka – dz. 59 2007 31.12.2017 0,35 0,44 wgłębne Zielonka, ul. Ceglana 24 nie wystę- stokowe 70 Wołomin brak zaniechane - - powano zrekultywowane

Dla zaniechanych złóż: „Mokre-Słupno”, „Radzymin-zarej.”, „Radzymin”, „Kobyłka Dworkowa I”zostały opracowane dodatki do dokumentacji geologicznej, wyłączające obszary wyeksploatowane. W aktualnych granicach tych złóż wydobycie nie było prowadzone. Wyrobiska wszystkich złóż surowców ilastych ceramiki budowlanej, za wyjątkiem złoża „Kobyłka Kolonia Chór 5”, są zawodnione. Gromadzą się w nich głównie wody opadowe, które nie są odprowadzane. Wyrobiska złóż wydmowych (kruszywo piaszczyste, piaski kwarcowe) są suche. Z surowców ilastych wydobytych z czynnych złóż produkuje się w licznych, na ogół polowych cegielniach, przede wszystkim cegłę pełną klasy 100 – 150, rzadziej cegłę dziu- rawkę i niekiedy cegłę kratówkę. Bogatszy asortyment wyrobów ceramiki budowlanej produ- kowany jest w „Cegielni Radzymin” i Cegielniach Mazowieckich „Procerbud” w Kobyłce, gdzie obok cegły pełnej wyrabiana jest cegła dziurawka, cegła kratówka, pustaki ścienne, pustaki szczelinowe „Max” i „Unimax 220” oraz przewody wentylacyjne. Piaski kwarcowe ze złoża „Wieliszew I” wykorzystywane są przez firmę Xella Polska Sp. z o.o. do produkcji cegły i bloków wapienno-piaskowych w zakładzie położonym w Wieliszewie Parcelach (arkusz Legionowo). W rejonie miejscowości: Kołaków, Teodorów, Wólka Radzymińska i Stanisławów, w niewielkich odkrywkach eksploatowane są okresowo piaski, rzadziej piaski ze żwirem, wykorzystywane przez okoliczną ludność na potrzeby własne. Eksploatacja złóż surowców mineralnych występujących w obrębie arkusza Radzy- min, przede wszystkim ilastych, powoduje degradację powierzchni. W jej wyniku następuje niszczenie gleby, a często także zmiany w morfologii terenu. Szczególnie jest to widoczne na południe Radzymina, gdzie znajduje się wiele zbiorników wodnych powstałych w zaniechanych przed wieloma laty wyrobiskach. W przypadku niedawno zaniechanych złóż rekultywacja prowadzona jest na bieżąco. Tereny wyrobisk po wybraniu kopaliny są zasypywane, jednak rzadko towarzyszy temu odtwarzanie warstwy glebowej. Nie przeprowadzono lub nie dokończono rekultywacji wyrobisk złóż: „Mokre”, „Mokre II”, „Mokre – Słupno”, „Radzymin – zarej.”, „Nowe Słupno II”, „Ciemne IV”, „Kobyłka – dz. 850” i „Kobyłka – dz. 59”. Podczas likwidacji wyrobiska złoża „Chajęty” zasypywane są odpady komunalne.

VI. Perspektywy i prognozy występowania kopalin

Perspektywy surowcowe, obszaru objętego arkuszem Radzymin, dotyczą surowców ilastych ceramiki budowlanej i kruszywa piaszczystego. Wyznaczono 14 obszarów perspek-

25 tywicznych, dwa z nich dla udokumentowania złóż piasków, a pozostałe dla złóż kopalin ilastych. W granicach arkusza Radzymin nie ma możliwości wytypowania obszarów progno- stycznych ze względu na brak badań określających miąższość i jakość wyżej wymienionych kopalin w wyznaczonych obszarach perspektywicznych. Przy wyznaczaniu obszarów perspektywicznych surowców ilastych na terenie gminy Radzymin wykorzystano Mapę geologiczną Polski w skali 1:200 000 (Nowak, 1972) oraz opracowaną na początku lat 90. XX w. mapę geośrodowiskową tej gminy (Janicki, 1993). Obie mapy posłużyły do wydzielenia, w obrębie zastoiska radzymińskiego (zlodowacenie warty), obszarów występowania iłów warwowych, zalegających pod nadkładem grubości do 2 m, na który składają się eluwia glin zwałowych, piaski eoliczne, a miejscami torfy. Zasięg obszarów perspektywicznych iłów w podanych wyżej warunkach geologicznych obejmował dość duży, zwarty obszar od Nadmy na południu poprzez Radzymin do Łosi na północy. W jego granicach znalazły się obszary zabudowane: zachodnia część Radzymina, wsie: Aleksandrów, Ce- gielnia, Słupno – Górki, Nowe Słupno, Nadma i inne. Na przedkładanej mapie obszar ten znacznie zredukowano eliminując tereny zabudowane i projektowane do zabudowy w planie zagospodarowania przestrzennego gminy Radzymin. W wyniku dokonanej korekty wyznaczono 11 niekolizyjnych pól występowania iłów, o przewidywanej miąższości od 2,0 do 6,0 m, maksymalnie do 8,0 m (rejon wsi Mokre), które powinny być zarezerwowane dla prowadzenia działalności wydobywczej surowców ilastych ceramiki budowlanej. Sposób wykorzystania surowca eksploatowanego z występujących w sąsiedztwie złóż wskazuje, że surowiec w wyznaczonych obszarach perspektywicznych posiada parametry jakościowe umożli- wiające produkcję: cegły pełnej, dziurawki, kratówki, pustaków ceramicznych, wentylacyj- nych i stropowych oraz rurek drenarskich. Wykorzystując Mapę geologiczną Polski w skali 1:200 000 (Nowak, 1972), w sąsiedztwie istniejących złóż, poza terenami przeznaczonymi pod zabudowę wg planu zagospodarowania przestrzennego gminy Dąbrówka, wyznaczono jeszcze jeden obszar perspek- tywiczny surowców ilastych w rejonie Guzowatki. Należy przypuszczać, że w tym obszarze miąższość serii złożowej waha się od 2,5 do 6,5 m, a grubość nadkładu nie przekroczy 2 m. Parametry jakościowe kopaliny i tworzywa ceramicznego oraz zastosowanie surowca będą podobne do przedstawionych w tabeli 2 dla złóż „Guzowatka” i „Chajęty II”. Za perspektywiczne dla udokumentowania złóż kruszywa piaszczystego należy uznać, licznie występujące wydmy. Tworzą je piaski drobne, dobrze wysortowane, minimalnie zapy- lone, łatwe do eksploatacji i o szerokim zastosowaniu w budownictwie. Na podstawie Mapy geologicznej Polski w skali 1:200 000 (Nowak, 1972) i map topograficznych w skali 1:10 000

26 wyznaczono 2 obszary perspektywiczne piasków wydmowych w rejonie miejscowości Kołaków. Należy przypuszczać, że miąższość niezawodnionej serii złożowej w obu obszarach osiąga 12 m, średnio wynosi około 5 m, a wartości parametrów jakościowych kopaliny są zbliżone do odpowiednich parametrów określonych dla złóż „Kołaków” i „Teodorów” (tabela 4). Cały obszar arkusza, a szczególnie jego część południowo-zachodnia jest obszarem potencjalnym występowania niekonwencjonalnych złóż gazu łupkowego w utworach dolnego paleozoiku, których strop zalega na głębokości około 2 000 m (Poprawa, 2010). W 1973 roku kruszywa piaszczysto-żwirowego poszukiwano w dnie Zalewu Zegrzyń- skiego (Wójcik, 1974). Na jednym z przebadanych obszarów udokumentowano później złoże „Zalew Zegrzyński”. Pozostałe przebadane rejony uznano za negatywne ze względu na brak płytko zalegających pod dnem jeziora większych nagromadzeń pospółek, mogących być przedmiotem eksploatacji. W opracowaniu, dotyczącym złóż torfowych w Polsce (Ostrzyżek, Dembek, 1996), zostało ujęte tylko jedno niewielkie torfowisko, położone na południe od miejscowości Koła- ków. Jednak ze względu na kryterium rolniczo-gospodarcze nie zostało ono włączone do potencjalnej bazy surowcowej.

VII. Warunki wodne 1. Wody powierzchniowe

Prawie cały obszar objęty granicami arkusza Radzymin należy do zlewni Narwi. Na rzece tej, w wyniku utworzenia zapory wodnej w Dębem (miejscowość poza arkuszem), po- wstał zbiornik wodny, zwany Zalewem Zegrzyńskim lub Jeziorem Zegrzyńskim. Do zbiornika tego uchodzą wszystkie rzeki i kanały, znajdujące się na omawianym terenie. Są nimi Rzą- dza (Struga) i Kanał Żerański, wraz ze swoimi dopływami: Beniaminówką, Czarną i Długą (Kanałem Markowskim). Przez zachodnią część obszaru arkusza płyną wody Kanału Bród- nowskiego, wpadające do Narwi poniżej zapory w Dębem. Pomiędzy dopływami Narwi prze- biegają działy wodne trzeciego rzędu. Przez południowo-zachodnie naroże obszaru arkusza przechodzi dział wodny drugiego rzędu, oddzielający zlewnię Strugi Jabłonna (dopływ Wisły) od dorzecza Narwi. Oprócz wymienionych rzek na omawianym obszarze występują na dość znacznej powierzchni obszary podmokłe, drenowane przez liczne sieci kanałów melioracyj- nych. Występują one w okolicach: Stanisławowa, Olesina, Augustowa, Szamocina, Wólki Radzymińskiej i Dybowa (tereny wzdłuż Kanału Żerańskiego i Rządzy). Na obszarze arkusza

27 istnieją także nieduże stawy, jeziora oraz glinianki i torfowiska (okolice Radzymina, Pustelni- ka, Wołomina). W 2008 r. na obszarze arkusza Radzymin w 5 punktach pomiarowo-kontrolnych prowadzone były badania stanu ogólnego wód powierzchniowych (Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 20.08.2008 r., Dz U Nr 162, poz. 1008). Znajdowały się one w: Załubi- cach na Rządzy, Nieporęcie na Kanale Żerańskim i Beniaminówce, Stanisławowie na Czarnej i Kobiałce na Długiej. We wszystkich przebadanych punktach stan wód był zły. Na wynik klasyfikacji wpływ miały: zanieczyszczenia bakteriologiczne, bardzo wysoka koncentracja związków organicznych i azotu, a w przypadku Beniaminówki i Długiej także fosforu. Duże stężenia w wodach Rządzy, Czarnej i Długiej wykazywał również selen. Samo Jezioro Zegrzyńskie jest również dość mocno zanieczyszczone. Stan jego wód badany w punkcie kontrolno-pomiarowym w Wierzbicy (arkusz Serock) w 2008 r. był zły. Na wynik klasyfikacji wpłynęły zanieczyszczenia bakteriologiczne, wysoka zawartość związ- ków organicznych, azotu i selenu. Północno-zachodnia część arkusza Radzymin znajduje się w granicach strefy ochrony sanitarnej ujęcia wód powierzchniowych z Zalewu Zegrzyńskiego. Ujęcie to znajduje się w Wieliszewie (arkusz Legionowo), skąd Wodociągiem Północnym woda przesyłana jest do Warszawy.

2. Wody podziemne

Warunki hydrogeologiczne obszaru arkusza Radzymin i jakość wód podziemnych przedstawiono na podstawie Mapy hydrogeologicznej Polski w skali 1:50 000 (Włostowski, Borkowski, 2000). Na obszarze arkusza występują dwa piętra wodonośne – czwartorzędowe i trzeciorzę- dowe. W obrębie piętra czwartorzędowego wyróżnić można dwa obszary, różniące się roz- przestrzenieniem i litologią utworów wodonośnych. Pierwszy odpowiada Kotlinie Warszaw- skiej i Równinie Wołomińskiej, drugi Wysoczyźnie Ciechanowskiej. Granicę pomiędzy tymi strefami wyznacza Zalew Zegrzyński. Trzeciorzędowe piętro wodonośne obejmuje dwa poziomy– mioceński i oligoceński. Na obszarze Kotliny Warszawskiej i Równiny Wołomińskiej miąższość utworów wo- donośnych przekracza na ogół 40 m. Jedynie w rejonach Wiktorowa i Kraszewa Dzielnego oraz Białołęki jest mniejsza i wynosi od 20 do 40 m. Warstwą wodonośną są różnej granulacji piaski ze żwirem, pochodzące z okresu interglacjału wielkiego oraz zlodowaceń środkowo- polskich i północnopolskich. Tworzą one jeden kompleks wodonośny, przewarstwiany miej-

28 scami utworami słaboprzepuszczalnymi – mułkami, iłami i glinami. W rejonach przegłębień dolin kopalnych może występować warstwa wodonośna związana z utworami piaszczystymi zlodowaceń południowopolskich i interglacjału kromerskiego. Parametry hydrogeologiczne piętra czwartorzędowego są tutaj bardzo dobre. Przewodność na większości obszaru mieści się w przedziale od 1000 do 1500 m 2/dobę, a w rejonie Zalewu Zegrzyńskiego oraz lokalnie w okolicach Radzymina i Rembelszczyzny może nawet przekraczać 1500 m2/dobę. Niższe wartości od 500 do 1000 m2/dobę występują w części wschodniej obszaru arkusza. Podobnie wysokie są wydajności potencjalne studni, osiągające ponad 70 m3/h. Jedynie w rejonie Wik- torowa są nieco niższe od 50 do 70 m 3/h. Czwartorzędowe piętro wodonośne w Kotlinie War- szawskiej i na Równinie Wołomińskiej generalnie pozbawione jest izolacji. Ciągła pokrywa utworów słaboprzepuszczalnych (gliny zwałowe) o miąższości większej niż 15 m występuje na północ od Wołomina. Osady zastoiska radzymińskiego – iły i mułki, występujące we wschodniej części obszaru arkusza, raczej nie tworzą naturalnej warstwy ochronnej ze wzglę- du na małą miąższość (kilka metrów), a także intensywną eksploatację (liczne wyrobiska). Zwierciadło wody jest swobodne i na przeważającym obszarze kształtuje się na głębokości do 5 m. W przypadku występowania w jego stropie utworów zastoiskowych lub glin zwałowych ma charakter słabonaporowy. Na Wysoczyźnie Ciechanowskiej czwartorzędowe piętro wodonośne występuje w utworach piaszczystych o zmiennej miąższości. Największe około 50 m rozpoznano w pobliżu Zalewu Zegrzyńskiego, a najmniejsze do 40 m dominują w północnej części obszaru arkusza. Utwory wodonośne rozdziela kompleks utworów słaboprzepuszczalnych (gliny zwałowe i osady zastoiskowe) o miąższości od 5 do 10 m. Największa przewodność warstwy wodonośnej występuje przy Zalewie Zegrzyńskim, gdzie wynosi od od 1000 do 1500 m2/dobę. Bardziej na północ zmniejsza się do 500 – 1000 m2/dobę, a przy granicy arkusza nie przekracza 500 m2/dobę. Wydajności potencjalne studni mieszczą się w przedziale od 70 do 120 m3/h, jedynie w rejonie Ludwinowa Zegrzyńskiego i Karolina waha się od 30 do 70 m2/h. Piętro czwartorzędowe izolowane jest od powierzchni terenu glinami zwałowymi o miąższości od kilku do 40 m w Jadwisinie. Lokalnie stwierdzono brak pokrywy izolującej. Wody podziemne w obrębie Wysoczyzny Ciechanowskiej charakteryzują się zwierciadłem napiętym, jedynie miejscami swobodnym, występującym na głębokości dwudziestu kilku metrów. Trzeciorzędowe piętro wodonośne jest słabo rozpoznane. Znaczenie użytkowe posiada tylko poziom oligoceński. Wody poziomu mioceńskiego nie są ujmowane studniami na ob-

29 szarze arkusza. Niekorzystna barwa, związana występowaniem wkładek węgla brunatnego i rozproszonego pyłu węglowego, sprawia, że nie są one przydatne do powszechnego użytku. Poziom oligoceński występuje na głębokości 170 – 216 m p.p.t. Charakteryzuje się zmienną miąższością od 6 do 25,5 m. Wykształcony jest w postaci piasków drobno- i średnioziarnistych z glaukonitem. Przewodność warstwy wodonośnej jest niska i nie przekracza 100 m2/dobę. Wydajności potencjalne studni są bardzo różne i mogą wynosić od poni- żej 1 do ponad 50, śr. 30 – 50 m3/h. Zwierciadło wody poziomu oligoceńskiego ma charakter napięty. Wody z piętra czwartorzędowego reprezentują wody typu wodorowęglanowo-wapnio- wego, charakteryzujące się niską wartością suchej pozostałości rzędu 170 – 650 mg/dm3. Na przeważającym obszarze ze względu na podwyższoną zawartość manganu (do 2,5; śr. 0,4 mg Mn/dm3) i żelaza (do 16,0; śr. 3,1 mg Fe/dm3), wymagają prostego uzdatniania. Pozostałe składniki mineralne na ogół nie przekraczają norm obowiązujących dla wód pitnych, zawar- tych w Rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 29 marca 2007 r. (Dz U Nr 61, poz. 417) (Rozporządzenie..., 2007). Zawartość chlorków wynosi do około 100 mg Cl/dm3, 3 a siarczanów do około 180 mg SO4/dm . Azotany występują w małych ilościach do 1 mg N- 3 NO3/dm . Wyższe zawartości, przekraczające dopuszczalne, rozpoznano okresowo na obszarze Wysoczyzny Ciechanowskiej. Podwyższoną zawartość azotynów ponad 0,03 mg N- 3 NO2/dm stwierdzono jedynie w rejonie Białołęki (południowo-zachodnie naroże arkusza). 3 Przekroczenia dopuszczalnej zawartości amoniaku (0,50 NH3/dm ) notowano w rejonach: Radzymina, Wołomina, Stanisławowa, Rembelszczyzny oraz na południe od Zalewu Ze- grzyńskiego. W Markach spotyka się wody o specyficznym zapachu, a wokół Zalewu Ze- grzyńskiego o podwyższonej utlenialności. Jakość wód poziomu oligoceńskiego (mioceński nie jest ujmowany) jest słabo rozpo- znana (dziewięć studni). Ze względu na podwyższoną zawartość żelaza (0,60 – 2,20; śr. 1,35 mg Fe/dm3), a niekiedy manganu (do 0,20; śr. 0,07 mg Mn/dm 3) i amoniaku (0,26 – 3 0,80; śr. 0,53 NH3/dm ) wody poziomu oligoceńskiego wymagają prostego uzdatniania. Po- zostałe składniki mineralne nie przekraczają norm obowiązujących dla wód pitnych, zawar- tych w Rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 29 marca 2007 r. (Dz U Nr 61, poz. 417) (Rozporządzenie..., 2007). Mineralizacja oszacowana na podstawie suchej pozostałości mieści się w granicach od 300 do 530 mg/dm 3. Zawartość chlorków wynosi od 5 do 103 mg Cl/dm3, 3 3 siarczanów nie przekracza 50 mg SO4/dm , azotanów 2,7 mg N-NO3/dm , a azotynów 0,032 3 mg N-NO2/dm .

30 Czwartorzędowe utwory wodonośne występujące w tym rejonie stanowią, część głów- nego zbiornika wód podziemnych nr 222 – Dolina rzeki środkowa Wisła, obejmującego nie- mal cały obszar arkusza Radzymin. Dla tego zbiornika została opracowana dokumentacja hydrogeologiczna, określająca jego granice oraz zasięg obszarów ochronnych (Oficjalska i in., 1996). Jest to czwartorzędowy zbiornik dolinny, o szacunkowych zasobach dyspozycyj- nych, wynoszących 616,68 tys. m3/dobę. Na omawianym terenie obszar ochronny zbiornika pokrywa się z jego obszarem zasobowym. Cały obszar arkusza znajduje się w zasięgu zbiornika trzeciorzędowego GZWP nr 215 – Sub- niecka warszawska i w jego centralnej części – GZWP nr 215 A (Kleczkowski, red., 1990) (fig. 3).

Fig. 3. Położenie arkusza Radzymin na tle obszarów głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Polsce wymagających szczególnej ochrony wg A. S. Kleczkowskiego (red.) (1990)

1 – granica GZWP w ośrodku porowym, 2 – obszar najwyższej ochrony (ONO), 3 – obszar wysokiej ochrony (OWO), 4 – tereny zabudowane. Numer i nazwa GZWP: 215 – Subniecka warszawska (Tr), 215A – Subniecka warszawska (część centralna) (Tr), 221 – Dolina Kopalna Wyszków (Q), 222 – Dolina rzeki środkowa Wisła (Warszawa – Puławy) (Q). Wiek utworów wodonośnych: Q – czwartorzęd, Tr – trzeciorzęd.

31 Na mapie zostały zaznaczone ważniejsze ujęcia komunalne i przemysłowe. Tylko uję- cie komunalne w Nieporęcie – Aleksandrowie posiada wyznaczoną pośrednią strefę ochrony sanitarnej.

VIII. Geochemia środowiska

1. Gleby Kryteria klasyfikacji gleb Dla oceny zanieczyszczenia gleb zastosowano wartości dopuszczalne stężeń metali określone w Załączniku do Rozporządzenia Ministra środowiska z dnia 9 września 2002 r. w sprawie standardów gleby oraz standardów jakości ziemi (Dz U nr 165, poz. 1359) (Rozpo- rządzenie..., 2002). Dopuszczalne wartości pierwiastków dla poszczególnych grup użytkowa- nia, ich zakresy oraz przeciętne zawartości w glebach z terenu arkusza 488 – Radzymin, umieszczono w tabeli 6. W celu porównania tabelę uzupełniono danymi o przeciętnych za- wartościach (mediany) pierwiastków w glebach terenów niezabudowanych Polski (najmniej zanieczyszczonych w kraju).

Materiał i metody badań laboratoryjnych Dla oceny zanieczyszczenia gleb wykorzystano wyniki ze zbioru analiz chemicznych wykonanych przy opracowywaniu „Atlasu geochemicznego Polski 1:2 500 000” (Lis, Pa- sieczna, 1995) − opróbowanie w siatce 5×5 km oraz „Atlasu geochemicznego Warszawy i okolic 1: 100 000” (Lis, 1992) − opróbowanie w siatce 1×1 km. Próbki gleb pobierano za pomocą sondy ręcznej z wierzchniej warstwy (0,0 – 0,2 m) w regularnej siatce 5×5 km. Pobierana gleba o masie około 1000 g była suszona w temperaturze pokojowej, kwartowana i przesiewana przez sita nylonowe o wymiarach ocz- ka 2 mm. Przedmiotem zainteresowania były metale, których źródłem są zanieczyszczenia antropogeniczne, a więc pierwiastki słabo związane i łatwo ługowalne z gleb. Próbki minerali- zowano w kwasie solnym w ciągu 1 godziny. Do analiz gleb prezentowanych w„Atlasie geochemicznym Polski” stosowano HCl 1:4 w temp. 90oC, natomiast w „Atlasie geochemicznym Warszawy”, zastosowano HCl 1:5 w temp. 95oC. Oznaczenia As, Ba, Cd, Co, Cr, Cu, Ni, Pb i Zn wykonano za pomocą atomowej spektrometrii emisyjnej ze wzbudzeniem plazmowym (ICP-AES Inductively Coupled Plasma Atomic Emission Spectrometry) z zastosowaniem spektrometrów: PV 8060 firmy Philips i JY 70 Plus Geoplasma firmy Jobin-Yvon. Analizy

32 Hg przeprowadzono metodą absorpcyjnej spektrometrii atomowej techniką zimnych par (CV- AAS Cold Vapour Atomic Absorption Spectrometry) z użyciem spektrometru Perkin-Elmer 4100 ZL z systemem przepływowym FIAS-100. Wszystkie oznaczenia wykonano w laborato- rium Państwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie. Kontrolę jakości gwarantowały analizy wielokrotne tych samych próbek umieszczanych losowo w seriach analitycznych oraz stosowanie materiałów referencyjnych (wzorce Montana Soil, SRM 2710, SRM 2711, IAEA/Soil 7). Tabela 6 Zawartość metali w glebach (w mg/kg) Zakresy Wartość Wartość zawartości przeciętnych przeciętnych w glebach na (median) (median) Wartości dopuszczalne stężeń w glebie arkuszu 488 – w glebach na w glebach obszarów lub ziemi (Rozporządzenie Ministra Radzymin arkuszu 488 – niezabudowanych Środowiska z dnia 9 września 2002 r.) Radzymin Polski 4) Metale N=45 N=45 N=6522 Frakcja ziarnowa <1 mm Grupa B 2) Grupa C 3) Mineralizacja HCl (1:4) Grupa A 1) Głębokość (m p.p.t.) Głębokość (m p.p.t.) 0 – 0,3 0 – 2,0 0 – 0,2 As Arsen 20 20 60 <5 – 9 <5 <5 Ba Bar 200 200 1000 5 – 48 18 27 Cr Chrom 50 150 500 <1 – 5 2 4 Zn Cynk 100 300 1000 1 – 85 19 29 Cd Kadm 1 4 15 <0,5 <0,5 <0,5 Co Kobalt 20 20 200 1 – 6 1 2 Cu Miedź 30 150 600 <1 – 15 4 4 Ni Nikiel 35 100 300 <1 – 13 1 3 Pb Ołów 50 100 600 <3 – 143 9 12 Hg Rtęć 0,5 2 30 <0,05 – 0,15 <0,05 <0,05 Ilość badanych próbek gleb z arkusza 488 – Radzymin 1) grupa A w poszczególnych grupach użytkowania a) nieruchomości gruntowe wchodzące w skład obsza- As Arsen 45 ru poddanego ochronie na podstawie przepisów usta- Ba Bar 45 wy Prawo wodne, Cr Chrom 45 b) obszary poddane ochronie na podstawie przepisów Zn Cynk 45 o ochronie przyrody; jeżeli utrzymanie aktualnego Cd Kadm 45 poziomu zanieczyszczenia gruntów nie stwarza za- Co Kobalt 45 grożenia dla zdrowia ludzi lub środowiska – dla ob- Cu Miedź 45 szarów tych stężenia zachowują standardy wynikające ze stanu faktycznego, Ni Nikiel 45 2) Pb Ołów 44 1 grupa B – grunty zaliczone do użytków rolnych Hg Rtęć 45 z wyłączeniem gruntów pod stawami i gruntów pod rowami, grunty leśne oraz zadrzewione i zakrzewio- Sumaryczna klasyfikacja badanych gleb z obszaru arku- ne, nieużytki, a także grunty zabudowane i zurbani- sza 488 – Radzymin do poszczególnych grup użytkowa- zowane z wyłączeniem terenów przemysłowych, nia (ilość próbek) użytków kopalnych oraz terenów komunikacyjnych, 3) grupa C – tereny przemysłowe, użytki kopalne, tereny komunikacyjne, 44 1 4) Lis, Pasieczna, 1995 – Atlas geochemiczny Polski 1:2 500 000 N – ilość próbek

33 Prezentacja wyników Zastosowana gęstość pobierania próbek (1 próbka na około 25 km2, czy 1 próbka na około 1 km2) nie jest dostateczna do wykreślenia izoliniowej mapy zawartości pier- wiastków zgodnie z zasadami przyjętymi w kartografii (dla skali 1:50 000 konieczne jest opróbowanie w siatce 0,5×0,5 km, czyli jedna próbka – jedna informacja na 1 cm2 mapy dla całego arkusza). Wyniki badań geochemicznych zostały, więc przedstawione na mapie w postaci punktów. Lokalizację miejsc pobierania próbek (wraz z numeracją zgodną z bazą danych) przedstawiono na mapie w postaci kwadratów wypełnionych kolorem przyjętym dla gleb za- klasyfikowanych do grupy A i C zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002 r. w sprawie standardów gleby oraz standardów jakości ziemi (DzU. Nr 165, poz. 1359).Przy klasyfikacji wyniki badań geochemicznych odniesiono do wartości stężeń dopuszczalnych metali określonych w w/w Rozporządzeniu..., 2002, zgodnie z zaleceniem „glebę lub ziemię uznaje się za zanieczyszczoną, gdy stężenie co najmniej jednej substancji przekracza wartość dopuszczalną”.

Zanieczyszczenie gleb metalami Wyniki badań geochemicznych gleb odniesiono zarówno do wartości stężeń dopuszczalnych metali określonych w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002 r., jak i do wartości przeciętnych określonych dla gleb obszarów niezabudowanych ca- łego kraju (tabela 6). Przeciętne zawartości: arsenu, baru, chromu, cynku, kadmu, kobaltu, miedzi, niklu, ołowiu oraz rtęci w badanych glebach arkusza są niższe od przeciętnych zawartości tych pierwiastków w glebach obszarów niezabudowanych Polski lub im równe. Pod względem zawartości metali 44 spośród badanych próbek spełnia warunki klasyfikacji do grupy A (standard obszaru poddanego ochronie), co pozwala na ich wielofunkcyjne użytkowanie. Do grupy C (standard terenów przemysłowych, użytków kopalnych i terenów komunikacyjnych) zaklasyfikowano próbkę gleby z punktu 9, ze względu na wzbogacenie w ołów (143 mg/kg). Koncentracja wskazanego pierwiastka występuje na terenie zurbanizo- wanym (Radzymin) w pobliżu jednej z głównych dróg, ma charakter antropogeniczny i zwią- zana jest z dużym natężeniem ruchu samochodowego. Z uwagi na zbyt niską oraz nierównomierną gęstość opróbowania, dane prezentowane na mapie nie umożliwiają oceny zanieczyszczenia gleb z terenu całego arkusza. Pozwalają tylko na oszacowanie ich stanu w miejscach pobrania i w niezbyt odległym otoczeniu.

34 2. Pierwiastki promieniotwórcze

Materiał i metody badań Do określenia dawki promieniowania gamma i stężenia radionuklidów poczarnobylskiego cezu wykorzystano wyniki badań gamma-spektrometrycznych wykonanych dla Atlasu Radioekologicznego Polski 1:750 000 (Strzelecki i in., 1993,1994). Pomiary gamma-spektometryczne wykonywano wzdłuż profili o przebiegu N-S, prze- cinających Polskę co 15”. Na profilach pomiary wykonywano co 1 kilometr, a w przypadku stwierdzenia stref o podwyższonej promieniotwórczości pomiary zagęszczano do 0,5 km. Sonda pomiarowa była umieszczona na wysokości 1,5 metra nad powierzchnią terenu, a czas pomiaru wynosił 2 minuty. Pomiary wykonywano spektrometrem GS-256 produkowanym przez „Geofizykę” Brno (Czechy).

Prezentacja wyników Z uwagi na to, że gęstość opróbowania nie pozwala na opracowanie map izoliniowych w skali 1:50 000, wyniki przedstawiono w formie słupkowej (fig. 4) dla dwóch krawędzi arkusza mapy (zachodniej i wschodniej). Zabieg taki jest możliwy, gdyż te dwie krawędzie są zbieżne z generalnym przebiegiem profili pomiarowych. Wykresy słupkowe sporządzono jedynie dla punktów zlokalizowanych na opisywanym arkuszu, natomiast do interpretacji wykorzystano informacje zawarte w profilach na arkuszu sąsiadującym wzdłuż zachodniej lub wschodniej granicy opisywanego arkusza. Prezentowane wyniki dawki promieniowania gamma obejmują sumę promieniowania pochodzącego od radionuklidów naturalnych (uran, potas, tor) i sztucznych (cez).

Wyniki Wartości dawki promieniowania gamma wzdłuż profilu zachodniego wynoszą od 12,8 nGy/h do 56,0 nGy/h. Średnia wartość wynosi 25,0 nGy/h i jest niższa od średniej dla obszaru Polski wyno- szącej 34,2 nGy/h. Wzdłuż profilu wschodniego wartości promieniowania gamma wahają się w za- kresie od 18,4 do 50,0 nGy/h i średnio wynoszą 29,0 nGy/h. W obydwu profilach pomiarowych zarejestrowane dawki promieniowania gamma są bardzo zróżnicowane. Największe zróżnicowanie war- tości promieniowania gamma wykazują piaski eoliczne: od ok. 12,0 nGy/h do ok. 55,0 nGy/h. Gliny zwałowe zlodowacenia środkowopolskiego wraz z eluwiami, występujące na północnym zachodzie oraz we wschodniej części badanego obszaru charakteryzują się wartościami promieniowania w granicach 25 – 45 nGy/h. Osady zastoiskowe z okresu zlodowacenia środkowopolskiego dominu- jące w środkowej części arkusza.

35 488W PROFIL ZACHODNI 488E PROFIL WSCHODNI

Dawka promieniowania gamma Dawka promieniowania gamma

5816645 5817784 5814686 5810780 5814771 m m 5808655 5811555 5806608 5805889 5804727

5802735 5801650 0 5 10 15 20 25 30 35 0 10 20 30 40 50 60 nGy/h nGy/h 36

Stężenie radionuklidów cezu poczarnobylskiego Stężenie radionuklidów cezu poczarnobylskiego

5816645 5817784 5814686 5810780 5814771 m m 5808655 5811555 5806608 5805889 5804727

5802735 5801650 0 1 2 3 4 5 6 0 5 10 15 20 kBq/m2 kBq/m2

Fig. 4. Zanieczyszczenie gleb pierwiastkami promieniotwórczymi na obszarze arkusza Radzymin (na osi rzędnych – opis siatki kilometrowej arkusza)

oraz osady rzeczne – piaski, żwiry i mady zlodowacenia północnopolskiego oraz piaski i żwi- ry holocenu wykazują wartości promieniowania gamma od ok. 20 do 30 nGy/h. Stężenia radionuklidów poczarnobylskiego cezu zmierzone wzdłuż obu profili są generalnie bardzo niskie, charakterystyczne dla obszarów bardzo słabo zanieczyszczonych. Wzdłuż profilu zachodniego wahają się od 1,4 do 4,8 kBq/m2, a wzdłuż profilu wschodniego – od 1,4 do 18,7 kBq/m2. Lokalnie podwyższone stężenia cezu w profilu wschodnim (rzędu 10 – 18 kBq/m2) są związane z niezbyt intensywną anomalią występującą na północny wschód od Warszawy i nie stwarzają żadnego zagrożenia radiologicznego dla ludności.

IX. Składowanie odpadów

Zasady wydzielania potencjalnych obszarów lokalizacji składowisk odpadów Obszary predysponowane do lokalizowania składowisk odpadów wytypowano uwzględniając zasady i wskazania zawarte w Ustawie o odpadach z dnia 27 kwietnia 2001 r. (DzU 07.39.251) (Ustawa..., 2001) z późniejszymi zmianami oraz w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 roku w sprawie szczegółowych wymagań dotyczących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamknięcia, jakim powinny odpowiadać poszczególne typy składowisk odpadów (Dz U Nr 61, poz. 549) (Rozporządzenie..., 2003). Z uwagi na skalę i specyfikę opracowania kartograficznego w nielicznych przypadkach przyjęto zmodyfikowa- ne rozwiązania w stosunku do wymienionych aktów prawnych, umożliwiające późniejszą weryfikację i uszczegółowienie rozpoznania na etapie projektowania składowisk. Przedstawione na Mapie geośrodowiskowej Polski w skali 1:50 000 warunki lokaliza- cyjne dla przyszłych składowisk odpadów są zróżnicowane w nawiązaniu do 3 typów skła- dowisk: N – odpadów niebezpiecznych, K – odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne, O – odpadów obojętnych Lokalizowanie składowisk odpadów podlega ograniczeniom z uwagi na wyspecyfiko- wane wymagania ochrony litosfery, hydrosfery i atmosfery. Specyfikacja ta obejmuje: – wyłączenie terenów, na których bezwzględnie nie można lokalizować składowisk odpa- dów, – warunkowe ograniczenia lokalizacji odpadów, wymagające akceptacji odpowiednich władz i służb,

37 – wymagania dotyczące naturalnych cech izolacyjnych podłoża i skarp potencjalnych składowisk. Na mapie, w nawiązaniu do powyższych kryteriów, wyznaczono: – obszary o bezwzględnym zakazie lokalizowania składowisk odpadów, – obszary o warunkach izolacyjnych spełniających przyjęte kryteria dla określonego typu składowisk odpadów, – obszary możliwej lokalizacji składowisk odpadów nieposiadające naturalnej warstwy izolacyjnej. Na terenach, na których możliwa jest lokalizacja składowisk odpadów i obszarach po- zbawionych naturalnej izolacji, zaznaczono także wyrobiska po eksploatacji kopalin, które mogą być rozpatrywane jako potencjalne miejsca składowania opadów. Występowanie w strefie przypowierzchniowej gruntów spoistych o wymaganej izola- cyjności pozwala wyróżnić potencjalne obszary dla lokalizowania składowisk (POLS). W ich obrębie wydzielono rejony wyspecyfikowanych uwarunkowań (RWU) na podstawie: – izolacyjnych właściwości podłoża – odpowiadających wyróżnionym wymaganiom składowania odpadów, – rodzajów warunkowych ograniczeń lokalizacyjnych składowisk wynikających z przyjętych obszarów ochrony. Lokalizowanie przyszłych składowisk odpadów w obrębie RWU posiadających wymienione ograniczenia warunkowe będzie wymagało ustaleń z lokalnymi władzami oraz doku- mentami planistycznymi dotyczącymi zagospodarowania przestrzennego. Wymagania dotyczące naturalnych cech izolacyjnych podłoża i ścian bocznych potencjalnych składowisk są uzależnione od typu składowanych odpadów (tabela 7). Tabela 7 Charakterystyka naturalnej bariery geologicznej w odniesieniu do typu składowanych odpadów

Wymagania dotyczące naturalnej bariery geologicznej Rodzaj składowanych odpadów miąższość współczynnik rodzaj gruntów (m) filtracji (m/s) N – odpady niebezpieczne ≥ 5 ≤ 1×10-9 iły, iłołupki K – odpady inne niż niebezpieczne i obojętne 1 – 5 ≤ 1×10-9

O – odpady obojętne ≥ 1 ≤ 1×10-7 gliny

38 Ocena wykształcenia naturalnej bariery geologicznej pozwala na wyróżnienie: – warunków izolacyjności podłoża zgodnych z wymaganiami dla określonego typu skła- dowisk (przyjętymi w tabeli 1), – zmiennych właściwości izolacyjnych podłoża (warstwa izolacyjna znajduje się pod przykryciem osadami piaszczystymi o miąższości do 2,5 m, miąższość lub jednorod- ność warstwy izolacyjnej jest zmienna). Warstwa tematyczna „Składowanie odpadów” wraz z warstwą „Geochemia środowi- ska” wchodzą w skład warstwy informacyjnej „Zagrożenia powierzchni ziemi” i są przedstawione razem na Planszy B Mapy geośrodowiskowej Polski. Tło dla przedstawianych na Plan- szy B informacji stanowi stopień zagrożenia głównego użytkowego poziomu wodonośnego przeniesiony z arkusza Radzymin Mapy hydrogeologicznej Polski w skali 1:50 000 (Wło- stowski, Borkowski, 2000). Stopień zagrożenia wód podziemnych wyznaczono w pięciostopniowej skali (bardzo wysoki, wysoki, średni, niski, bardzo niski) i jest on funkcją nie tylko wartości parametrów filtracyjnych warstwy izolacyjnej (odporności poziomu wodo- nośnego na zanieczyszczenia), ale także czynników zewnętrznych, takich jak istnienie na powierzchni ognisk zanieczyszczeń czy obszarów prawnie chronionych. Stopień ten jest para- metrem zmiennym i syntetyzującym różne naturalne i antropogeniczne uwarunkowania. Dla- tego też obszarów o różnym stopniu zagrożenia nie należy wprost porównywać z wyznaczonymi na Planszy B terenami pod składowanie odpadów. Wydzielone tereny o dobrej izolacyjności (POLS) mogą współwystępować z obszarami o różnym zagrożeniu jakości wód podziemnych.

Obszary o bezwzględnym zakazie lokalizacji składowisk odpadów Na obszarze objętym arkuszem Radzymin bezwzględnemu wyłączeniu z możliwości składowania odpadów podlegają: – położenie w zasięgu udokumentowanego, czwartorzędowego głównego zbiornika wód podziemnych nr 222 Dolina środkowej Wisły i stref jego ochrony (99% powierzchni analizowanego terenu), – zabudowa miasta stołecznego Warszawy, Radzymina, Serocka, Wołomina, Kobyłki, Marek będących siedzibami urzędów miast i gmin; miasta Zegrze i Nieporętu – siedzib urzędów gmin; zwarta zabudowa Pustelnika, – obszary objęte ochroną prawną w Europejskiej Sieci Ekologicznej NATURA 2000: „Białe Błota”i „Łęgi Czarnej Strugi” (ochrona siedlisk),

39 – rezerwaty przyrody: „Jadwisin”, „Wąwóz Szaniawskiego”, „Puszcza Słupecka”, „Łęgi Czarnej Strugi” (leśne) i „Horowe Bagno” (florystyczny), – lasy o powierzchni powyżej 100 hektarów, – tereny bagienne, podmokłe, łąki wykształcone na glebach organicznych, – źródła: w okolicach Kraszewa Dzielnego, Nieporętu, Mironowych Górek, – strefa ochrony ujęcia wód powierzchniowych na Zalewie Zegrzyńskim oraz strefa ochrony ujęcia wód podziemnych Stanisławów – Osiedle, – powierzchnie erozyjnych i akumulacyjnych tarasów holoceńskich obrębie dolin rzek: Narew, Czarna, Samica, Beniaminówka, Rządza (Struga) i pozostałych, licznych cie- ków, – strefy (do 250 m) wokół akwenów, – tereny o nachyleniu powyżej 10°, – obszary zagrożone ruchami masowymi: w rejonie Dosina i Zegrza Północnego – Seroc- ka, wzdłuż Narwi (Grabowski, red. i in., 2007). Cały obszar objęty arkuszem położony jest w zasięgu nieudokumentowanego głównego zbiornika wód podziemnych nr 215A.

Charakterystyka i ograniczenia warunkowe obszarów spełniających wymagania dla składo- wania odpadów obojętnych Ze względu na wymagania dotyczące naturalnych cech izolacyjnych podłoża i ścian bocznych potencjalnych składowisk odpadów analizowano obszary, gdzie bezpośrednio na powierzchni występują grunty spoiste spełniające kryteria izolacyjności (tabela 7) lub grunty spoiste, których strop znajduje się nie głębiej niż 2,5 m p.p.t. Na terenie gminy Serock, w rejonie miejscowości Ludwinowo Zegrzyńskie i Karole- wo wskazano dwa, niewielkie powierzchniowo obszary możliwej lokalizacji składowisk od- padów obojętnych. Jest to kontynuacja większych obszarowo POLS wyznaczonych na terenach objętych arkuszem Serock (nr 450). Pod niewielkim (do 1 m) nadkładem eluwiów piaszczystych występują gliny zwałowe zlodowacenia Warty pokrywające cienką, nieciągłą warstwą starsze gliny zwałowe, osady zastoiskowe lub fluwioglacjalne. Maksymalną ich miąższość, wynoszącą 9 m, stwierdzono w rejonie Borowej Góry (obszar bezwzględnie wyłączony z możliwości składowania odpa- dów). Wskazane obszary nie mają warunkowych ograniczeń środowiskowych.

40 Problem składowania odpadów komunalnych Na terenie objętym arkuszem Radzymin nie ma możliwości lokalizowania składowisk odpadów komunalnych. Niewielkie obszarowo wystąpienia glin zwałowych zlodowacenia Warty nie stanowią wystarczającej bariery izolacyjnej dla tego typu odpadów. Praktycznie cały analizowany teren znajduje się w zasięgu czwartorzędowego udokumentowanego głównego zbiornika wód podziemnych nr 222 „Dolina środkowej Wisły” (Ofi- cjalska i in.1996). Ze względu na warunki hydrogeologiczne 99% jego powierzchni wyłączo- no z możliwości składowania odpadów. W Markach znajduje się nieczynne gminne składowisko odpadów komunalnych. Za- rządza nim Miejskie Przedsiębiorstwo Oczyszczania w Warszawie. Prowadzony jest monito- ring wód podziemnych, odcieki odprowadzane są do rowów opaskowych, prowadzone jest odgazowanie obiektu. Obok znajduje się czynne składowisko odpadów przemysłowych firmy Fomar Borg Automotive S.A. produkującej materiały cierne dla motoryzacji. Zabezpieczone jest geo- membraną PEHP grubości 1 mm, i geowłókniną, prowadzony jest drenaż odcieków, nie uj- muje się wód opadowych ani gazu składowiskowego. Obiekt spełnia określone prawnie wymogi, dla jego funkcjonowania nie jest wymagane pozwolenie zintegrowane. Nieczynne składowisko odpadów komunalnych z terenu miasta i gminy Radzymin znajduje się w lasach, około 3 km na północny zachód od centrum miasta. Obiekt jest w trakcie rekultywacji.

Ocena najbardziej korzystnych warunków geologicznych i hydrogeologicznych Obszary predysponowane do składowania odpadów obojętnych wskazano w miejscach występowania w strefie przypowierzchniowej glin zwałowych zlodowacenia Warty. Stanowią one wystarczająca barierę izolacyjną dla składowania odpadów obojętnych. Czwartorzędowa użytkowa warstwa wodonośna występuje na głębokości 15 – 50 m. Jest izolowana od zanieczyszczeń powierzchniowych pokrywą glin zwałowych o zmiennej miąższości. Zwierciadło wody ma charakter napięty. Poniżej głównego poziomu wodonośne- go występuje podrzędny poziom oligoceński. Stopień zagrożenia wód podziemnych określo- no na średni, przy niskiej odporności terenu. Warunki geologiczne i hydrogeologiczne są wystarczające dla ewentualnego składo- wania odpadów wyłącznie obojętnych.

41 Charakterystyka wyrobisk poeksploatacyjnych Wyrobiska bardzo licznych złóż surowców ilastych i okruchowych oraz punkty lokalnej, niekoncesjonowanej eksploatacji kruszyw na potrzeby lokalne zlokalizowane są na obszarach bezwzględnie wyłączonych z możliwości składowania odpadów. Przedstawione na mapie tereny i miejsca predysponowane do składowania wyróżnio- nych typów odpadów należy traktować jako podstawę późniejszych wariantowych propozycji lokalizacyjnych i w nawiązaniu do nich projektowania odpowiednich badań geologicznych i hydrogeologicznych. Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 roku w sprawie szczegółowych wymagań dotyczących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamknięcia, jakim powinny odpowiadać poszczególne typy składowisk na obszarze plano- wanego składowania odpadów i jego otoczenia wymagane jest przeprowadzenie badań geologicznych i hydrogeologicznych, których wyniki opracowuje się w formie dokumentacji geologiczno-inżynierskiej i hydrogeologicznej, dołączonych do wniosku o wydanie decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu dla składowiska odpadów. Wyznaczone na mapie obszary powinny być uwzględnione przy typowaniu wariantów lokalizacyjnych nie tylko składowisk odpadów, ale również na etapie uzgodnienia warunków zabudowy i zagospodarowania terenu przy rozpatrywaniu lokalizacji obiektów szczególnie uciążliwych dla środowiska i zdrowia ludzi oraz obiektów mogących pogorszyć stan środowi- ska. Poza uwzględnieniem ograniczeń prawnych, odnoszących się do tego typu inwestycji, przedstawione na mapie obszary potencjalnej lokalizacji składowisk obejmują zasięgi wystę- powania w podłożu warstwy utworów słabo przepuszczalnych, stanowiących dobrą naturalną izolację dla położonych głębiej poziomów wodonośnych.

X. Warunki podłoża budowlanego

Warunki podłoża budowlanego na obszarze arkusza Radzymin opracowano na podstawie map topograficznej i geologicznej (Nowak, 1972) oraz obserwacji terenowych. Z analizy wyłączono obszary: lasów, gleb chronionych, rezerwatów przyrody, złóż kopalin mineralnych, większych wyrobisk istniejących i terenów poeksploatacyjnych, a także tereny zwartej zabudowy Nieporętu, Radzymina, Marek, Kobyłki i Wołomina. Obszary, dla których oceniono geologiczno-inżynierskie warunki podłoża budowlanego stanowią około 40% powierzchni arkusza. O warunkach geologiczno-inżynierskich decy- dują: rodzaj i stan gruntów, ukształtowanie terenu, a także położenie zwierciadła wód grun-

42 towych i ewentualne zagrożenie procesami geodynamicznymi. Uwzględniając te kryteria wydzielono rejony korzystne i niekorzystne (utrudniające) dla budownictwa. Tereny o korzystnych warunkach budowlanych występują na obszarach zbudowanych z glin zwałowych zlodowacenia warty. Gliny te reprezentują grunty spoiste, nieskonsolido- wane lub małoskonsolidowane, znajdujące się w stanie półzwartym lub twardoplastycznym. Nieco gorszymi parametrami geologiczno-inżynierskimi charakteryzują się gliny zwietrzeli- nowe, powstałe w holocenie (eluwia glin zwałowych). Iły i mułki warwowe zastoiska radzy- mińskiego, zaliczone zostały do utworów spoistych, nieskonsolidowanych. W przypadku wy- stępowania w stanie twardoplastycznym nie utrudniają one posadowienia budynków. Na obszarach głębszego położenia zwierciadła wód gruntowych (poniżej 2 m) korzystnym podło- żem dla budownictwa są piaski, miejscami piaski ze żwirem, tworzące wyższe tarasy nadzalewowe Wisły, Narwi i Bugu, będące gruntami niespoistymi, średnio zagęszczonymi i zagęszczonymi. Dobre warunki budowlane występują również na cienkich pokrywach pia- sków eolicznych, występujących dużymi płatami na całym omawianym terenie. Korzystne tereny dla budownictwa położone są w okolicach: Jadwisina, Borowej Góry, Nieporętu, Zału- bia, Aleksandrowa, Kołakowa, Guzowatki, Słupna, Ciemnego, Kobyłki i Wołomina. Rejony o niekorzystnych warunkach budowlanych to obszary występowania torfów, namułów torfiastych i piasków humusowych, które reprezentują grunty słabonośne z wodami agresywnymi. Niekorzystne dla budownictwa są tereny zalewane w czasie powodzi (woda stuletnia). Warunki utrudniające budownictwo związane są także z obszarami, na których wody gruntowe występują płycej niż 2 m. Są to doliny rzek i inne obniżenia w powierzchni Równiny Wołomińskiej i Wysoczyzny Ciechanowskiej, w których na glinach zwałowych lub iłach i mułkach zastoiskowych zalega cienka pokrywa piasków. Płytko położone zwierciadło wód gruntowych występuje, w wielu miejscach, na północnopolskich tarasach nadzalewo- wych Wisły (wzdłuż Kanału Żerańskiego i Bródnowskiego), Narwi, Bugu i Rządzy. Ponadto budownictwo jest utrudnione na stokach o nachyleniu powyżej 12%, zbudowanych z piasków, piasków ze żwirem, iłów i mułów zastoiskowych oraz glin zwałowych, ciągnących się wokół Zalewu Zegrzyńskiego oraz na wydmach, gdzie występują piaski luźne (tereny prawie w całości zalesione). Są to obszary zagrożone powstawaniem powierzchniowych ru- chów masowych, szczególnie po pozbawieniu ich szaty roślinnej oraz w przypadku prowadzenia tam robót ziemnych i obciążenia obiektami budowlanymi. Przed przystąpieniem do prac budowlanych w takich rejonach wymagane jest sporządzenie dokumentacji geologiczno- inżynierskiej. Na obszarze arkusza brak jest śladów ewentualnych powierzchniowych ruchów

43 masowych, również w miejscach do nich predysponowanych, występujących na krawędzi Wysoczyzny Ciechanowskiej (Grabowski, red. i in., 2007).

XI. Ochrona przyrody i krajobrazu

Obszar arkusza Radzymin charakteryzuje się dość dużą lesistością, sięgającą 40%. Przeważają siedliska borowe, a dominującym gatunkiem jest sosna. Lasy na omawianym terenie wchodzą w skład, utworzonego w 2005 r., Leśnego Kompleksu Promocyjnego „Lasy Warszawskie”. Jest to obszar funkcjonalny, posiadający znaczenie ekologiczne, edukacyjne i społeczne. Utworzono go w celu prowadzenia trwale zrównoważonej gospodarki leśnej, ochrony zasobów przyrody oraz kształtowania postaw proekologicznych spo- łeczeństwa. Chronione grunty rolne klasy I – IVa zajmujące około 10 % powierzchni obszaru arkusza, występują głównie w rejonie: Zegrza Północnego, Guzowatki i Radzymina. Łąki na glebach pochodzenia organicznego występują w dolinach Rządzy i Bugu oraz w obniżeniach terenu po wschodniej stronie Kanału Żerańskiego, gdzie mają największe rozprzestrzenienie. Około 75% obszaru arkusza zajmuje, utworzony w 1997 r., Warszawski Obszar Chro- nionego Krajobrazu, obejmujący swoimi granicami tereny dolin rzecznych Wisły i Narwi wraz z ich dopływami oraz towarzyszące im kompleksy leśne. Tworzy otulinę dla terenów objętych wyższą formą ochrony – parku narodowego, parków krajobrazowych i rezerwatów. Na jego obszarze znajdują się również tereny wypoczynku zorganizowanego, zabudowy letni- skowej i podmiejskich ogródków działkowych. Na opisywanym terenie znajduje się 5 rezerwatów przyrody, w tym 4 rezerwaty leśne: „Jadwisin”, „Wąwóz Szaniawskiego”, „Puszcza Słupecka” i „Łęgi Czarnej Strugi” oraz florystyczno-faunistyczny „Horowe Bagno” (Tabela 8). W skład rezerwatu „Jadwisin” wchodzi zwarty kompleks leśny starodrzewu i młod- szych drzewostanów oraz teren, na którym znajduje się zabytkowy pałac Radziwiłłów z końca XIX wieku, wraz z otaczającym go zabytkowym parkiem. Rezerwat charakteryzuje się boga- tymi siedliskami grądów, lokalnie o strukturze wielopiętrowej, z drzewostanami zróżnicowa- nymi pod względem składu gatunkowego i wieku. Rezerwat „Wąwóz Szaniawskiego” obejmuje taras nadzalewowy i wysoką skarpę Do- liny Narwi wraz z rozcinającym ją wąwozem. Utworzono go dla zachowania drzewostanów, odznaczających się różnorodnością zbiorowisk roślinnych, charakterystycznych dla grądów i łęgów.

44 Rezerwat „Puszcza Słupecka” utworzono dla ochrony zróżnicowanych zbiorowisk le- śnych, reprezentowanych przez łęgi, grądy i bory, ze stanowiskami rzadko występujących roślin: wawrzynka wilczełyko, bluszczu pospolitego, paprotki zwyczajnej, kilku gatunków storczyków oraz konwalii majowej. Przez obszar rezerwatu przepływa rzeka Czarna. Rezerwat „Łęgi Czarnej Strugi” obejmuje fragment lasu łęgowego charakterystyczne- go dla Kotliny Warszawskiej. Ochroną objęty jest osiemdziesięcioletni drzewostan, na który składają się: olchy, jesiony i wiązy szypułkowe. W runie leśnym występują wawrzynek wil- czełyko i jaskier kosmaty. Na jego terenie spotkać można także trzy rzadkie gatunki zwierząt: bobra europejskiego, kumaka nizinnego i traszkę grzebieniastą. Rezerwat jest jednocześnie jednym ze specjalnych obszarów ochrony siedlisk programu Natura 2000. Centralną częścią rezerwatu „Horowe Bagno” jest obniżenie międzywydmowe, na któ- rego terenie znajduje się duży staw o powierzchni około 7 ha i szereg małych zbiorników wodnych, powstałych w wyniku eksploatacji torfu. Na różnorodne zbiorowiska roślinne składają się: mszary wysokotorfowiskowe i przejściowe, zespoły szuwarowe, jeziorka torfowiskowe, bagienne brzeziny oraz bory wilgotne i świeże z fragmentami grądów. Swoje stanowiska mają tu rośli- ny podlegające całkowitej ochronie – listeria jajowata i podkolan biały. Teren rezerwatu jest ostoją wielu gatunków ptaków. Spotkać możemy tu m.in.: perkozka, czajkę, bączka, trzciniaka, jastrzębia, kosa i dzięciołka. W wodach występują dwa rzadkie gatunki ryb karpiowatych – strzebla przekopowa i błotna. Na uwagę zasługuje liczna fauna gadów i płazów reprezentowana przez: jaszczurkę zwinkę i żyworodną, padalca, zaskrońca, żmiję zygzakowatą, kumaka nizinnego, ropuchę szarą, rzekotkę drzewną oraz żaby trawną i moczarową. Pomniki przyrody ustanowione zostały Rozporządzeniami Wojewody Mazowieckiego z dnia 31 lipca 2009 r. (DUrz Nr 124, poz. 3637 i 3642), Na obszarze arkusza, w 76 miejscach rośnie 184 drzew pomnikowych. Chroniona jest także aleja drzew pomnikowych, rosnących wzdłuż ulicy Kasztanowej w Markach (tabela 8). Pomnikami przyrody nieożywionej są trzy głazy narzutowe. Dwa z nich znajdują się w sąsiedztwie rezerwatów „Jadwisin” i „Wąwóz Szaniawskiego”, trzeci leży w pobliżu zbiornika wodnego „Białe Błota” w Wołominie. Tabela 8 Wykaz rezerwatów i pomników przyrody Numer Forma Gmina Rok Rodzaj obiektu obiektu Miejscowość ochrony Powiat zatwierdz. (powierzchnia w ha) na mapie

1 2 3 4 5 6 Serock L – „Jadwisin” 1 R Jadwisin 1996 legionowo (93,39 ha) Serock L – „Wąwóz Szaniawskiego” 2 R Jadwisin 1977 legionowo (11,50 ha)

45 1 2 3 4 5 6 Nieporęt L – „Puszcza Słupecka” 3 R Stanisławów 1983 legionowo (160,56 ha) Nieporęt L – „Łęgi Czarnej Strugi” 4 R Stanisławów 1980 legionowo (39,53 ha) Marki Fl-Fn – „Horowe Bagno” 5 R Marki 1988 wołomiński (43,82 ha) Pn, G Serock 6 P Stasi Las 2009 głaz narzutowy legionowo (granit rapakiwi) Serock Pż 7 P Serock 2009 legionowo 3 sosny pospolite Serock Pż 8 P Serock 2009 legionowo 5 dębów szypułkowych Serock Pż 9 P Jadwisin 2009 legionowo sosna pospolita Pż Serock 10 P Jadwisin 2009 4 lipy drobnolistne legionowo „Lipy Jadwisińskie” Serock Pż 11 P Jadwisin 2009 legionowo jesion wyniosły Pn, G Serock 12 P Jadwisin 2009 głaz narzutowy legionowo (granitoid) Pż Serock 12 dębów szypułkowych 13 P Jadwisin 2009 legionowo „Dęby Szaniawskiego” 2 sosny pospolite Serock Pż 14 P Jadwisin 2009 legionowo 2 sosny pospolite Radzymin Pż 15 P Arciechów 2009 wołomiński dąb szypułkowy Radzymin Pż 16 P Arciechów 2009 wołomiński 2 dęby szypułkowe Radzymin Pż 17 P Arciechów 2009 wołomiński dąb szypułkowy Radzymin Pż 18 P Arciechów 2009 wołomiński 2 dęby szypułkowe Radzymin Pż 19 P Arciechów 2009 wołomiński dąb szypułkowy Radzymin Pż 20 P Załubice Stare 2009 wołomiński 2 dęby szypułkowe Radzymin Pż 21 P Załubice Stare 2009 wołomiński 3 dęby szypułkowe Pż Radzymin 22 P Załubice Stare 2009 2 dęby szypułkowe wołomiński „Grzegorz i Marian” Radzymin Pż 23 P Załubice Stare 2009 wołomiński dąb szypułkowy Radzymin Pż 24 P Załubice Stare 2009 wołomiński 3 dęby szypułkowe Radzymin Pż 25 P Załubice Stare 2009 wołomiński lipa drobnolistna Radzymin Pż 26 P Arciechów 2009 wołomiński 3 dęby szypułkowe Pż Radzymin 27 P Arciechów 2009 2 dęby szypułkowe wołomiński wiąż szypułkowy

46 1 2 3 4 5 6 Radzymin Pż 28 P Arciechów 2009 wołomiński dąb szypułkowy Radzymin Pż 29 P Arciechów 2009 wołomiński 2 dęby szypułkowe Radzymin Pż 30 P Załubice Stare 2009 wołomiński dąb szypułkowy Radzymin Pż 31 P Załubice Stare 2009 wołomiński dąb szypułkowy Radzymin Pż 32 P Załubice Stare 2009 wołomiński dąb szypułkowy Radzymin Pż 33 P Załubice Stare 2009 wołomiński dąb szypułkowy Radzymin Pż 34 P Załubice Stare 2009 wołomiński dąb szypułkowy Radzymin Pż 35 P Załubice Stare 2009 wołomiński dąb szypułkowy Serock Pż 36 P Zegrze Północne 2009 legionowo 4 lipy drobnolistne Serock Pż 37 P Zegrze Północne 2009 legionowo dąb szypułkowy Serock Pż 38 P Zegrze Północne 2009 legionowo lipa drobnolistna Pż Serock 8 dębów szypułkowych 39 P Zegrze Północne 2009 legionowo 2 żywotniki zachodnie lipa drobnolistna Nieporęt Pż 40 P Białobrzegi 2009 legionowo dąb szypułkowy Nieporęt Pż 41 P Białobrzegi 2009 legionowo dąb szypułkowy Nieporęt Pż 42 P Białobrzegi 2009 legionowo 5 dębów szypułkowych Radzymin brak da- Pż 43 P Borki wołomiński nych dąb szypułkowy Radzymin Pż 44 P Ruda 2009 wołomiński wiąż górski Radzymin Pż 45 P Łosie 2009 wołomiński 3 dęby szypułkowe Radzymin Pż 46 P Łosie 2009 wołomiński 2 dęby szypułkowe Nieporęt Pż 47 P Nieporęt 2009 legionowo 2 sosny pospolite Nieporęt Pż 48 P Nieporęt 2009 legionowo sosna pospolita Pż Nieporęt 49 P Nieporęt 2009 lipa drobnolistna legionowo „Agata” Nieporęt Pż 50 P Nieporęt 2009 legionowo dąb szypułkowy Nieporęt Pż 51 P Białobrzegi 2009 legionowo dąb szypułkowy Nieporęt Pż 52 P Białobrzegi 2009 legionowo dąb szypułkowy Pż Wólka Radzymiń- Nieporęt 53 P 2009 dąb szypułkowy ska legionowo „Jan Kazimierz” Radzymin Pż 54 P Radzymin 2009 wołomiński wiąż szypułkowy

47 1 2 3 4 5 6 Radzymin Pż 55 P Ciemne 2009 wołomiński 2 dęby szypułkowe Nieporęt Pż 56 P Józefów 2009 legionowo lipa drobnolistna Nieporęt Pż 57 P Stanisławów 2009 legionowo 2 dęby szypułkowe Pż Radzymin 58 P Struga 2009 20 dębów szypułkowych wołomiński „Dąbrowa” Pż Radzymin 59 P Struga 2009 dąb szypułkowy wołomiński „Franciszek” Marki Pż 60 P Czarna Struga 2009 wołomiński 2 dęby szypułkowe Pż Radzymin 61 P Struga 2009 sosna pospolita wołomiński „Partyzancka” Radzymin Pż 62 P Struga 2009 wołomiński 2 dęby szypułkowe Radzymin Pż 63 P Struga 2009 wołomiński dąb szypułkowy Wołomin Pż 64 P Czarna 2009 wołomiński sosna pospolita Wołomin Pż 65 P Czarna 2009 wołomiński dąb szypułkowy Marki Pż 66 P Marki 2009 wołomiński dąb szypułkowy Nieporęt Pż 67 P Czarna Struga 2009 legionowski dąb szypułkowy Pż Marki 68 P Marki 2009 dąb szypułkowy wołomiński „dąb Gajosa” Marki Pż 69 P Marki 2009 wołomiński dąb szypułkowy Pż aleja drzew pomnikowych Marki 70 P Marki 2009 37 klonów pospolitych wołomiński 10 kasztanowców pospolitych dąb szypułkowy Marki Pż 71 P Marki 2009 wołomiński 6 dębów szypułkowych Pż Marki dąb szypułkowy 72 P Marki 2009 wołomiński i lipa drobnolistna „Jaś i Małgosia” Marki Pż 73 P Marki 2009 wołomiński dąb szypułkowy Kobyłka Pż 74 P Zalasek 2009 wołomiński dąb szypułkowy Pż Kobyłka 75 P Zalasek 2009 6 dębów szypułkowych wołomiński „Dęby w Zalasku” Pż 4 graby pospolite Kobyłka 76 P Kobyłka 2009 lipa drobnolistna wołomiński jesion wyniosły modrzew syberyjski

48 1 2 3 4 5 6 Kobyłka Pż 77 P Kobyłka 2009 wołomiński lipa drobnolistna Kobyłka Pż 78 P Kobyłka 2009 wołomiński 6 lip drobnolistnych Kobyłka Pż 79 P Kobyłka 2009 wołomiński dąb szypułkowy Pn, G Wołomin 80 P Wołomin 2009 głaz narzutowy wołomiński (gnejs biotytowy) Wołomin Pż 81 P Wołomin 2009 wołomiński 3 dęby szypułkowe Wołomin Pż 82 P Wołomin 2009 wołomiński 3 dęby szypułkowe Pż Wołomin 83 P Wołomin 2009 2 dęby szypułkowe wołomiński wiąz szypułkowy Wołomin Pż 84 P Wołomin 2009 wołomiński dąb szypułkowy Wołomin Pż 85 P Wołomin 2009 wołomiński dąb szypułkowy Rubryka 2: R – rezerwat, P – pomnik przyrody Rubryka 6: rodzaj rezerwatu: L – leśny, Fl-Fn – florystyczno-faunistyczny; rodzaj pomnika przyrody: Pż – ży- wej, Pn – przyrody nieożywionej; rodzaj obiektu: G – głaz narzutowy.

Niewielki fragment w północno-wschodnim narożu obszaru arkusza Radzymin zajmuje międzynarodowy obszar węzłowy Doliny Dolnego Bugu, a do zachodniej granicy arkusza w rejonie Zalewu Zegrzyńskiego dochodzi międzynarodowy obszar węzłowy Puszczy Kam- pinoskiej. Należą one do Krajowej sieci ekologicznej ECONET, która jest wielkoprzestrzen- nym systemem obszarów węzłowych najlepiej zachowanych pod względem przyrodniczym i reprezentatywnych dla różnych regionów przyrodniczych kraju. Są one wzajemnie ze sobą powiązane korytarzami ekologicznymi, zapewniającymi ciągłość więzi przyrodniczych w obrębie tego systemu (Liro, red., 1998). Przez centralną i zachodnią część omawianego terenu przechodzą dwa międzynarodowe korytarze ekologiczne – Podwarszawski i Doliny Narwi, łączące wyżej wymienione obszary węzłowe z położonym na południu międzynaro- dowym obszarem węzłowym Doliny Środkowej Wisły (fig. 5). Na obszarze arkusza znajduje się jeden obszar specjalnej ochrony ptaków Natura 2000 „Dolina Dolnego Bugu” (fragment zachodni) oraz dwa specjalne obszary ochrony siedlisk Natura 2000 – „Łęgi Czarnej Strugi” i „Białe Błota”. Informacje na ich temat, przedstawione w tabeli 9, zaczerpnięto ze strony internetowej http://www.gdos.gov.pl.

Fig. 5. Położenie arkusza Radzymin na tle mapy systemów ECONET (Liro, red., 1998)

1 – międzynarodowy obszar węzłowy: 20M – Obszar Puszczy Kampinoskiej, 23M – Obszar Doliny Środkowej Wisły, 24M – Obszar Doliny Dolnego Bugu, 2 – międzynarodowy korytarz ekologiczny: 20m – Warszawski Wisły, 21m – Korytarz Podwarszawski, 22m – Korytarz Dolnej Narwi, 3 – krajowy korytarz ekologiczny:41k – Korytarz Wkry, 4 – tereny zabudowane.

„Dolina Dolnego Bugu” (PLB 140001) jest bardzo ważną ostoją ptaków błotnych. Ob- szar stanowi ostoję dla 38 gatunków ptaków z Załącznika I Dyrektywy Ptasiej i 13 z Polskiej Czerwonej Księgi. Występują tu jedne z nielicznych w Polsce stanowiska lęgowe gadożera i kulona. W okresie lęgowym obszar zasiedla co najmniej 1% populacji krajowej: bączka, bociana czarnego, brodźca piskliwego, cyranki, czajki, czapli siwej, krwawodzioba, kszyka, kulika wielkiego, płaskonosa, podróżniczka, rybitwy białoczelnej i czarnej, rycyka, siweczki rzecznej i obrożnej, zimorodka, bociana białego oraz derkacza.

50 Tabela 9 Wykaz obszarów chronionych Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000 Typ Nazwa obszaru Położenie centralnego Położenie administracyjne obszaru ob- Kod i symbol punktu obszaru Powierzchnia w granicach arkusza Lp sza- obszaru oznaczenia Długość Szerokość obszaru Kod Województwo Powiat Gmina ru na mapie geogr. geogr. NUTS 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11

Dolina Dolnego Bugu 1 J PLB140001 E22º33’56’’ N52º25’28’’ 74 309,92 ha PL072 mazowieckie wołomiński Dąbrówka (P)

Łęgi Czarnej Strugi 2 B PLH140009 E21º13’52’’ N52º21’28’’ 31,4 ha PL129 mazowieckie wołomiński Wołomin (S) 51

Białe Błota 3 B PLH140038 E21º04’53’’ N52º21’47’’ 38,8 ha PL129 mazowieckie legionowski Nieporęt (S)

Rubryka 2: B - specjalny obszar ochrony siedlisk, bez żadnych połączeń z innymi obszarami Natura 2000 J - obszar specjalnej ochrony ptaków, częściowo przecinający się ze specjalnym obszarem ochrony siedlisk

Obszar „Łęgi Czarnej Strugi” (PLH 140009) pokrywa się z rezerwatem przyrody o tej samej nazwie. Obszar „Białe Błota” (PLH 140038) to torfowisko z kilkunastoma zbiornikami wodnymi, powstałymi w wyniku eksploatacji torfu, położone na północ- nych przedmieściach Wołomina. W wodach tych zbiorników żyje rzadki gatunek ryby karpiowatej – strzebla błotna, znaleziony tu w 2005 r. w ramach realizacji projektu ochrony tego gatunku na obszarze Mazowsza.

XII. Zabytki kultury

Na obszarze arkusza Radzymin jest niewiele zabytków. Obiektami zabytkowymi są dworki i pałace wraz z przylegającymi do nich parkami kościoły oraz cmentarze, a w miastach stare kamienice. Cennym stanowiskiem archeologicznym, wpisanym do rejestru zabytków, jest zespół 21 kopców ziemnych, będących cmentarzyskiem z epoki że- laza (II – III w. n.e.). W gminie Serock, w miejscowości Jadwisin w otoczeniu zabytkowego parku znajduje się pałac zbudowany w latach 1896 – 98 dla księcia Macieja Radziwiłła, wg projektu Fran- ciszka Arveuf’a. W gminie Nieporęt znajdują się dwa pokaźne zespoły fortów w Zegrzu i Beniaminowie. Forty w Zegrzu, składające się z tzw. Umocnienia Dużego i Umocnienia Małego, wzniesione przez władze carskie w latach 1892 – 95, nie są uznane za obiekty zabyt- kowe. W rejestrze zabytków znalazły się natomiast obwarowania w Beniaminowie. Ich bu- dowę rozpoczęto w 1904 r. Prace budowlane przerwano w 1909 r. i nigdy nie zostały ukoń- czone. W samym Nieporęcie znajduje się zabytkowy kościół z barokową dzwonnicą (bramą triumfalną) fundacji króla Jana Kazimierza, zbudowany w latach 1661 – 67. W gminie Dąbrówka, w miejscowości Chajęty, przysiółek Jaktory rangę zabytku zy- skał dwór z 1912 roku, do którego przylega park o powierzchni 9,8 ha, założony w XIX w. Najważniejszymi zabytkami Radzymina są: kościół Przemienienia Pańskiego z dzwonnicą powstały w latach 1773 – 80, szkoła – obecnie Studium Nauczycielskie (dawne koszary) z połowy XIX w., internat Studium Nauczycielskiego (dawny szpital) z 1830 r., ka- mienica z początku XX w. przy ul. Konstytucji 3 Maja 4 oraz cmentarz wojskowy z kaplicą, bramą i domem dozorcy przy ul. Warszawskiej. Prócz tego przy ul. Żeligowskiego zachował się park krajobrazowy z aleją i murowano-drewnianym budynkiem administratora, tzw. „dworkiem”, będący pozostałością zespołu pałacowo-parkowego w stylu angielskim z XVIII w.

52 Najcenniejszym zabytkiem Kobyłki jest kościół Świętej Trójcy wybudowany w latach 1736 – 41 r., którego fundatorem był biskup Marcin Załuski – sekretarz króla Augusta II. W Wołominie, w granicach obszaru arkusza, zabytkami wpisanymi do rejestru są – drewniany dom Nałkowskich z 1895 r. przy ul. Nałkowskiej 2 oraz willa „Laurentium” z około 1920 r. przy ul. Nagórnej 2. Na omawianym terenie istnieje wiele pomników pamięci narodowej. W Radzyminie znajduje się, odsłonięty w 1920 r., pomnik Tadeusza Kościuszki. Historycznym miejscem pamięci jest tu również cmentarz, na którym znajdują się zbiorowe mogiły żołnierzy pole- głych w obronie Warszawy w 1920 r. Pozostałe pomniki na obszarze arkusza upamiętniają walki z okresu I i II wojny światowej oraz wojny 1920 roku. Spośród nich na uwagę zasługują dwa pomniki. Pierwszy poświęcony jest poległym w 1920 r. żołnierzom 28 Pułku Strzelców Kaniowskich, znajduje się w Wólce Radzymińskiej. Drugi wzniesiony w Białobrzegach upa- miętnia oficerów Legionów Polskich, więzionych w pobliskim Beniaminowie w 1917 r. za odmowę złożenia przysięgi na wierność niemieckiemu cesarzowi Wilhelmowi II.

XIII. Podsumowanie

Na obszarze arkusza Radzymin występują dość wyraźne różnice, widoczne w zagospodarowaniu terenu. Wschodnia część to region typowo rolniczy, zdominowany przez gospodarkę indywidualną, najczęściej średniej i małej wielkości. Zachodnia posiada duże walory przyrodniczo-krajobrazowe, dając możliwości uprawiania turystyki wypoczyn- kowo-rekreacyjnej. Lasy, pokrywające około 40% terenu arkusza, koncentrują się wokół Za- lewu Zegrzyńskiego. Sam zalew stwarza doskonałe warunki do uprawiania sportów wodnych. Na obu jego brzegach, m.in. w Jadwisinie, Nieporęcie, Białobrzegach i Ryni, powstało wiele ośrodków szkoleniowo-wypoczynkowych. W południowej części obszaru arkusza znajdują się dwa specjalne obszary ochrony siedlisk „Łęgi Czarnej Strugi” i „Białe Błota”, a w północnej niewielki fragment obszaru specjalnej ochrony ptaków „Dolina Dolnego Bugu” sieci ekologicznej Natura 2000. Ośrodkami miejskimi są Radzymin, Marki, Kobyłka i Wołomin. W Radzyminie i Wołominie skupiają się wszystkie większe zakłady przemysłowe. Obszar arkusza jest szczególnie zasobny w surowce ilaste ceramiki budowlanej. Udo- kumentowano tu aż 45 złóż tej kopaliny, koncentrujących się wzdłuż wychodni iłów i mułków zastoiska radzymińskiego, od Kobyłki na południu, poprzez Radzymin, do Łosi i Guzowatki na północy. Ponadto na omawianym terenie znajdują się 4 złoża piasków kwarcowych do

53 produkcji cegły wapienno-piaskowej, 3 kruszywa piaszczystego oraz po jednym kruszywa piaszczysto-żwirowego, piasków szklarskich i piasków schudzających dla ceramiki budowlanej. Spośród złóż surowców ilastych ceramiki budowlanej 14 jest eksploatowanych, w tym 2 okresowo. Niezagospodarowanych jest 7 złóż tej kopaliny. Zakończono eksploatację 41 złóż iłów, z czego 17 skreślono z „Bilansu zasobów...”. Wyrobiska zaniechanych w ostatnich latach złóż są na bieżąco likwidowane przez zasypanie. Część starszych wyrobisk pozostało niezrekultywowanych. Na południe od Radzymina znajduje się kilka zbiorników wodnych powstałych w wyniku eksploatacji iłów. Eksploatacja piasków kwarcowych ze złóż „Choszczówka” i „Wieliszew” została za- niechana. Z tego drugiego zostało wydzielone złoże „Wieliszew I”. Pozyskiwane z niego piaski kwarcowe wykorzystywane są do produkcji cegły i bloków wapienno-piaskowych w zakładzie położonym w Wieliszewie Parcelach (arkusz Legionowo). Złoże kruszywa piaszczysto-żwirowego „Zalew Zegrzyński”, udokumentowane w dnie tego zbiornika wodnego, eksploatowane jest okresowo. Nie prowadzi się wydobycia piasków wydmowych dla potrzeb budownictwa i drogownictwa. Złoża „Kołaków” i „Teodorów” zostały zaniechane, a „Borki” jest niezagospodarowane, choć inwestor uzyskał koncesję na eksploatację. Wyrobisko złoża „Teodorów” zostało w całości zrekultywowane przez zalesienie. Perspektywy udokumentowania złóż surowców ilastych ceramiki budowlanej związa- ne są z wychodnią iłów i mułków zastoiska radzymińskiego. Obszary perspektywiczne wyznaczono poza terenami projektowanymi do zabudowy w planach zagospodarowania przestrzennego gmin Radzymin i Dąbrówka. Rozszerzenie bazy surowcowej piasków można wią- zać z większymi wydmami, znajdującymi się m.in. w rejonie miejscowości Kołaków. Na obszarze arkusza Radzymin występują dwa piętra wodonośne: czwartorzędowe i trzeciorzędowe. W zaopatrzeniu ludności w wodę zasadnicze znaczenie ma piętro czwarto- rzędowe. Prawie cały opisywany teren znajduje się i w granicach GZWP nr 222 Dolina rzeki środkowa Wisła (Warszawa – Puławy) i jednocześnie w jego obszarze ochronnym. Teren objęty arkuszem Radzymin wyłączono z zagospodarowania typu składowanie odpadów, ponieważ 99% jego powierzchni położone jest w zasięgu udokumentowanego czwartorzędowego głównego zbiornika wód podziemnych nr 222 „Dolina środkowej Wisły” i stref jego ochrony.

54 Dwa niewielkie obszary możliwej lokalizacji składowisk odpadów obojętnych wskazano w rejonie Ludwinowa Zegrzyńskiego i Karolina w gminie Serock. Pod niewielkim nad- kładem osadów eluwialnych występują tu gliny zwałowe zlodowacenia Warty. Na analizowanym terenie nie ma możliwości wyznaczenia obszarów dla ewentualnego składowania odpadów komunalnych. Warunki hydrogeologiczne nie są korzystne, stopień zagrożenia wód określono na średni, ale stopień odporności terenu na zanieczyszczenia jest słaby. Wyrobiska bardzo licznych na tym terenie złóż oraz punkty lokalnej niekoncesjonowanej eksploatacji surowców zlokalizowane są na obszarach bezwzględnie wyłączonych z możliwości składowania odpadów. Analiza warunków geologiczno-inżynierskich wykazała, że w obrębie obszaru arkusza najbardziej korzystne tereny dla budownictwa położone są w okolicach: Jadwisina, Borowej Góry, Nieporętu, Załubia, Aleksandrowa, Kołakowa, Guzowatki, Słupna, Ciemnego, Kobyłki i Wołomina. Tereny o warunkach niekorzystnych, utrudniających budownictwo związane są głównie z dolinami rzek. Należy dążyć do bardziej racjonalnego wykorzystywania surowców mineralnych i do zmniejszania negatywnego wpływu ich eksploatacji na środowisko naturalne. Doku- mentowane złoża surowców ilastych są zbyt małe Często składają się z kilku pól zasobowych i z reguły mają bardzo wydłużony kształt, pokrywający się z granicami własności nieruchomości gruntowej. Wpływa to znacząco na zwiększanie strat pozaeksploatacyj- nych, tj. zasobów, które muszą być pozostawione w skarpach i półkach ochronnych wyrobisk końcowych. Ponadto należy nie dopuszczać, aby podczas likwidacji wyrobisk zasypywane były odpady komunalne, jak to ma miejsce w przypadku złoża „Chajęty” i kontro- lować grunty używane do rekultywacji wyrobisk. Nie mogą one zawierać substancji mo- gących zanieczyścić wody podziemne, które na omawianym terenie są najlepszym źró- dłem zaopatrzenia ludności w wodę pitną.

XIV. Literatura

BUJALSKA M., KRAKOWIAK D., 1975 – Dodatek do dokumentacji geologicznej złoża piasku kwarcowego do produkcji cegły wapienno-piaskowej „Radzymin”. Centr. Arch. Geol., Państw. Inst. Geol., Warszawa.

55 DANIELEWICZ B., 1985a – Karta rejestracyjna złoża iłów do produkcji cegły pełnej w obrębie działek 347 do 352 we wsi Mokre. Centr. Arch. Geol., Państw. Inst. Geol., Warszawa.

DANIELEWICZ B., 1985b – Karta rejestracyjna złoża iłów do produkcji cegły pełnej poło- żonego w obrębie działki nr 4 miasta Radzymin. Centr. Arch. Geol., Państw. Inst. Geol., Warszawa.

DĄBROWSKA D., 1991 – Karta rejestracyjna złoża surowców ilastych „Kobyłka Dworko- wa I”. Centr. Arch. Geol., Państw. Inst. Geol., Warszawa.

FALKOWSKA J., 1984 – Karta rejestracyjna złoża iłów warwowych do produkcji cegły peł- nej i dziurawki „Ciemne I”. Centr. Arch. Geol., Państw. Inst. Geol., Warszawa.

FALKOWSKA J., 1988a – Karta rejestracyjna złoża surowców ilastych do produkcji wyro- bów ceramiki budowlanej „Kobyłka – Zalasek”. Centr. Arch. Geol., Państw. Inst. Geol., Warszawa.

FALKOWSKA J., 1988b – Karta rejestracyjna złoża surowca ilastego do produkcji cegły pełnej „Kobyłka Osiedle Chór”. Centr. Arch. Geol., Państw. Inst. Geol., Warszawa.

FALKOWSKA J., 1989 – Karta rejestracyjna złoża surowca ilastego do produkcji do produkcji wyrobów ceramicznych „Kobyłka – Chór I”. Centr. Arch. Geol., Państw. Inst. Geol., Warszawa.

FALKOWSKA J., 1993a – Uproszczona dokumentacja geologiczna złoża surowców ilastych „Kobyłka - Maciołki I” do produkcji cegły pełnej i dziurawki. Centr. Arch. Geol., Państw. Inst. Geol., Warszawa.

FALKOWSKA J., 1993b – Uproszczona dokumentacja geologiczna złoża surowców ilastych „Kobyłka – Maciołki” do produkcji cegły pełnej i dziurawki. Centr. Arch. Geol., Państw. Inst. Geol., Warszawa.

FALKOWSKA J., 1997 – Dodatek rozliczeniowy nr 1 do uproszczonej dokumentacji geologicznej złoża surowców ilastych „Kobyłka – Maciołki II”. Centr. Arch. Geol., Pań- stw. Inst. Geol., Warszawa. GRABOWSKI D. (red.), KUCHARSKA M., NOWACKI Ł., 2007 – Mapa osuwisk i obsza- rów predysponowanych do występowania ruchów masowych w województwie ma- zowieckim. Centr. Arch. Geol., Państw. Inst. Geol., Warszawa.

56 Instrukcja opracowania Mapy geośrodowiskowej Polski w skali 1:50 000, 2005 – Państw. Inst. Geol., Warszawa.

JANKOWSKA B., ZIELIŃSKI K., 1983 – Karta rejestracyjna ukopu gruntowego w miejscowości Kołaków. Centr. Arch. Geol., Państw. Inst. Geol., Warszawa.

JACZYNOWSKI S., 1959 – Dokumentacja geologiczna surowców ilastych ceramiki budowlanej „Guzowatka”. Centr. Arch. Geol., Państw. Inst. Geol., Warszawa.

JANICKI T., 1993 – Mapa geośrodowiskowa dla podstawowego systemu informacji tereno- wej gminy Radzymin. Centr. Arch. Geol., Państw. Inst. Geol., Warszawa. KLECZKOWSKI A. S. (red.), 1990 – Mapa obszarów głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Polsce wymagających szczególnej ochrony w skali 1:500 000. AGH Kraków. KLIMCZAK E., 1961 – Złoże piasku do produkcji szkła butelkowego „Wołomin”. Centr. Arch. Geol., Państw. Inst. Geol., Warszawa. KONDRACKI J., 2002 – Geografia regionalna Polski. Wydawnictwo Naukowe PWN, War- szawa. KOZŁOWSKA B., 1984 – Karta rejestracyjna złoża iłów warwowych do produkcji cegły pełnej i dziurawki „Słupno I”. Centr. Arch. Geol., Państw. Inst. Geol., Warszawa. KOZŁOWSKA B., 1995 – Uproszczona dokumentacja geologiczna złoża iłów zastoiskowych

w kat. C1 do produkcji wyrobów ceramiki budowlanej „Mokre – Słupno”. Centr. Arch. Geol., Państw. Inst. Geol., Warszawa. KRAKOWIAK D., 1978 – Dokumentacja geologiczna złoża surowców ilastych ceramiki budowlanej „Różewo – Marianów”. Centr. Arch. Geol., Państw. Inst. Geol., Warszawa. KRZYŻANOWSKI M., 1956a – Dokumentacja geologiczna złoża piasków kwarcowych do produkcji cegły wapienno-piaskowej „Wieliszew”. Centr. Arch. Geol., Państw. Inst. Geol., Warszawa. KRZYŻANOWSKI M., 1956b – Dokumentacja geologiczna złoża piasków kwarcowych do produkcji cegły wapienno-piaskowej „Choszczówka”. Centr. Arch. Geol., Państw. Inst. Geol., Warszawa. KRZYŻANOWSKI M., KLIMEK S., 1955 – Dokumentacja geologiczna złoża piasku kwarcowego do produkcji cegły wapienno-piaskowej „Radzymin”. Centr. Arch. Geol., Państw. Inst. Geol., Warszawa.

57 LATKA A., SOBCZUK H., LATKA J., 1997 – Uproszczona dokumentacja geologiczna

w kat. C1 złoża kopaliny ilastej ceramiki budowlanej „Nadma”. Centr. Arch. Geol., Państw. Inst. Geol., Warszawa. LIRO A. (red.), 1998 – Strategia wdrażania krajowej sieci ekologicznej ECONET – Polska. Fundacja IUCN Poland, Warszawa. LIS J., 1992 – Atlas geochemiczny Warszawy i okolic 1: 100 000. Państw. Inst. Geol. War- szawa. LIS J., PASIECZNA A., 1995 – Atlas geochemiczny Polski 1:2 500 000. Państw. Inst. Geol., Warszawa. MAKOWSKA J., JANICKI T., 1993 – Uproszczona dokumentacja geologiczna złoża iłów warwowych „Marki – Rutkowski”. Centr. Arch. Geol., Państw. Inst. Geol., Warsza- wa. MAKOWSKA J., JANICKI T., 1994 – Uproszczona dokumentacja geologiczna złoża iłów warwowych „Słupno – Górki”. Centr. Arch. Geol., Państw. Inst. Geol., Warszawa.

MAKOWSKA J., SOBCZUK H., 1995 – Uproszczona dokumentacja w kat. C1 złoża kopaliny ilastej ceramiki budowlanej „Nowe Słupno II”. Centr. Arch. Geol., Państw. Inst. Ge- ol., Warszawa. MARKS L., BER. A., GOGOŁEK W., PIOTROWSKA K. (red.), 2006 – Mapa geologiczna Polski w skali 1:500 000. Państw. Inst. Geol. Warszawa.

MATUK-TRAPCZYŃSKA W., 1997a – Uproszczona dokumentacja geologiczna w kat. C1 złoża iłów warwowych „Kobyłka – dz. 850”. Centr. Arch. Geol., Państw. Inst. Geol., Warszawa. MATUK-TRAPCZYŃSKA W., 1997b – Dodatek nr 1 do karty rejestracyjnej złoża iłów „Mokre I”. Centr. Arch. Geol., Państw. Inst. Geol., Warszawa. MATUK-TRAPCZYŃSKA W., 1997c – Dodatek nr 1 do uproszczonej dokumentacji geologicznej złoża iłów „Ciemne V”. Centr. Arch. Geol., Państw. Inst. Geol., Warszawa. MATUK-TRAPCZYŃSKA W., 1998a – Dodatek nr 1 do dokumentacji geologiczno- technologicznej złoża surowców ilastych ceramiki budowlanej „Słupno – Wawrzy-

nów” w kat. B+C1. Centr. Arch. Geol., Państw. Inst. Geol., Warszawa.

MATUK-TRAPCZYŃSKA W., 1998b – Uproszczona dokumentacja geologiczna w kat. C1 złoża iłów warwowych „Mokre – Truszkowski, Kryski”. Centr. Arch. Geol., Państw. Inst. Geol., Warszawa.

58 MATUK-TRAPCZYŃSKA W., 1999 – Dodatek nr 2 do karty rejestracyjnej złoża surowców ilastych „Słupno”. Centr. Arch. Geol., Państw. Inst. Geol., Warszawa.

MATUK-TRAPCZYŃSKA W., 2001 – Uproszczona dokumentacja geologiczna w kat. C1 złoża surowców ilastych ceramiki budowlanej „Słupno – Wawrzynów I”. Centr. Arch. Geol., Państw. Inst. Geol., Warszawa. MATUK-TRAPCZYŃSKA W., 2003a – Dokumentacja geologiczna złoża piasków kwarcowych do produkcji cegły wapienno-piaskowej „Wieliszew I” w kat. B. Centr. Arch. Geol., Państw. Inst. Geol., Warszawa. MATUK-TRAPCZYŃSKA W., 2003b – Dodatek nr 3 do dokumentacji geologicznej złoża piasków kwarcowych do produkcji cegły wapienno-piaskowej „Wieliszew” w kat. B. Centr. Arch. Geol., Państw. Inst. Geol., Warszawa.

MATUK-TRAPCZYŃSKA W., 2006a – Dokumentacja geologiczna w kat. C1 złoża surow- ców ilastych do produkcji ceramiki budowlanej „Kobyłka – dz. 59”. Centr. Arch. Geol., Państw. Inst. Geol., Warszawa. MATUK-TRAPCZYŃSKA W., 2006b – Dodatek nr 1 do dokumentacji geologicznej

(uproszczonej) w kat.C1 złoża surowców ilastych ceramiki budowlanej „Słupno II”. Centr. Arch. Geol., Państw. Inst. Geol., Warszawa. MAZURKIEWICZ Z., 1961 – Dokumentacja geologiczna złoża iłów ceramiki budowlanej „Radzymin”. Centr. Arch. Geol., Państw. Inst. Geol., Warszawa. MERLE B., 1987 – Dokumentacja geologiczna złoża surowca ilastego ceramiki budowlanej

w kat. C1 z rozpoznaniem jakości kopaliny w kat. B i C2 „Pustelnik I”. Centr. Arch. Geol., Państw. Inst. Geol., Warszawa. MICHNOWICZ A., MATUSZCZAK R., 1956 – Dokumentacja geologiczno-technologiczna złoża surowców ilastych ceramiki budowlanej – Cegielnia „Słupno – Wawrzynów”. Centr. Arch. Geol., Państw. Inst. Geol., Warszawa. MIELCZAREK M., 1961 – Aneks do dokumentacji geologicznej iłów ceramiki budowlanej „Guzowatka”. Centr. Arch. Geol., Państw. Inst. Geol., Warszawa. MUSIAŁ T., 1998 – Dodatek nr 1 do karty rejestracyjnej złoża surowca ilastego do produkcji cegły pełnej „Kobyłka Osiedle Chór”. Centr. Arch. Geol., Państw. Inst. Geol., War- szawa. NOWAK J., 1971 – Objaśnienia do Mapy geologicznej Polski w skali 1:200 000 arkusz War- szawa – Wschód. Państw. Inst. Geol., Warszawa.

59 NOWAK J., 1972 – Mapa geologiczna Polski w skali 1:200 000 arkusz Warszawa – Wschód. Państw. Inst. Geol., Warszawa. OFICJALSKA H., OFICJALSKA H., WŁOSTOWSKI J., KALIŃSKI I., FIGIEL Z., PĘCZ- KOWSKA B., 1996 – Dokumentacja określająca warunki hydrogeologiczne dla ustanowienia stref ochronnych zbiornika wód podziemnych w utworach czwartorzę- dowych GZWP 222 – Dolina Środkowej Wisły. Centr. Arch. Geol., Państw. Inst. Geol., Warszawa. OLKOWICZ-PAPROCKA I., WALENTEK I., CHOROMAŃSKI D., TARWID- MACIEJOWSKA S., 1997 – Mapa geologiczno-gospodarcza Polski w skali 1:50 000 arkusz Radzymin. Państw. Inst. Geol., Warszawa. OSTRZYŻEK S., DEMBEK W., 1996 – Zlokalizowanie i charakterystyka złóż torfowych w Polsce spełniających kryteria potencjalnej bazy zasobowej z ustaleniem i uwzględnieniem wymogów związanych z ochroną i kształtowaniem środowiska. Centr. Arch. Geol., Państw. Inst. Geol., Warszawa PALCZUK B., 1997a – Dodatek nr 1 do karty rejestracyjnej złoża iłów warwowych „Łosie” do produkcji cegły pełnej. Centr. Arch. Geol., Państw. Inst. Geol., Warszawa. PALCZUK B., 1997b – Dodatek nr 1 do karty rejestracyjnej złoża iłów „Radzymin” położo- nego w obrębie działki nr 4. Centr. Arch. Geol., Państw. Inst. Geol., Warszawa. PALCZUK B., 1997c – Dodatek nr 1 do dokumentacji geologicznej złoża iłów ceramiki budowlanej „Radzymin”. Centr. Arch. Geol., Państw. Inst. Geol., Warszawa. PALCZUK B., 1997d – Dodatek nr 1 do dokumentacji geologicznej złoża surowców ilastych ceramiki budowlanej „Różewo – Marianów”. Centr. Arch. Geol., Państw. Inst. Geol., Warszawa. PALCZUK B., 1997e – Dodatek nr 1 do karty rejestracyjnej złoża surowca ilastego do produkcji cegły pełnej „Kobyłka Osiedle Chór”. Centr. Arch. Geol., Państw. Inst. Geol., Warszawa. PALCZUK B., 1997f – Dodatek nr 1 do uproszczonej dokumentacji geologicznej złoża su- rowców ilastych „Kobyłka - Maciołki” (ul. Dworkowa dz. 1387-1389, 1410-1411) do produkcji cegły pełnej i dziurawki. Centr. Arch. Geol., Państw. Inst. Geol., War- szawa.

60 PALCZUK B., 1997g – Dodatek nr 2 do dokumentacji geologicznej złoża piasków kwarcowych do produkcji cegły wapienno-piaskowej „Wieliszew”. Centr. Arch. Geol., Pań- stw. Inst. Geol., Warszawa. PALCZUK B., 1997h – Dodatek nr 1 do dokumentacji geologicznej złoża piasków kwarcowych „Choszczówka” do produkcji cegły wapienno-piaskowej. Centr. Arch. Geol., Państw. Inst. Geol., Warszawa. PALCZUK B., 1999 – Dodatek nr 1 do uproszczonej dokumentacji geologicznej złoża iłów

warwowych „Marki – Rutkowski” w kat. C1. Centr. Arch. Geol., Państw. Inst. Geol., Warszawa.

PALCZUK B., 2004 – Dodatek nr 2 do do dokumentacji geologicznej w kat. B+C1 złoża iłów ceramiki budowlanej „Radzymin”. Centr. Arch. Geol., Państw. Inst. Geol., Warsza- wa. PALCZUK B., 2005a – Dodatek nr 1 do karty rejestracyjnej złoża iłów zastoiskowych do produk-

cji wyrobów ceramiki budowlanej „Guzowatka III” w kat. C1. Centr. Arch. Geol. Pań- stw. Inst. Geol., Warszawa.

PALCZUK B., 2005b – Dodatek nr 1 do uproszczonej dokumentacji geologicznej w kat. C1 złoża surowca ilastego „Zawady I” do produkcji wyrobów ceramiki budowlanej. Centr. Arch. Geol., Państw. Inst. Geol., Warszawa. PALCZUK B., 2006 – Dokumentacja geologiczna złoża iłów zastoiskowych „Guzowatka III/1”

w kat. C1. Centr. Arch. Geol., Państw. Inst. Geol., Warszawa.

PALCZUK B., 2007a – Dokumentacja geologiczna w kat. C1 złoża surowca ilastego „Kobył- ka Kolonia Chór – działka nr 46”. Centr. Arch. Geol., Państw. Inst. Geol., Warszawa. PALCZUK B., 2007b – Dodatek nr 2 do dokumentacji geologicznej złoża piasków kwarcowych „Choszczówka” do produkcji cegły wapienno-piaskowej w kat. A + B. Centr. Arch. Geol., Państw. Inst. Geol., Warszawa.

PALCZUK B., 2008 – Dokumentacja geologiczna w kat. C1 złoża iłów warwowych „Mokre – dz. nr 373/2”. Centr. Arch. Geol., Państw. Inst. Geol., Warszawa.

PALCZUK B., PAPROCKA I., 2001 – Uproszczona dokumentacja geologiczna w kat. C1 złoża surowca ilastego do produkcji wyrobów ceramiki budowlanej „Zawady I”. Centr. Arch. Geol., Państw. Inst. Geol., Warszawa.

61 PALCZUK B., WOŹNIAK M., 2008a – Dodatek nr 3 do dokumentacji geologiczno- technologicznej złoża surowców ilastych ceramiki budowlanej „Słupno – Wawrzy-

nów” w kat.B+C1. Centr. Arch. Geol., Państw. Inst. Geol., Warszawa.

PALCZUK B., WOŹNIAK M., 2008b – Dokumentacja geologiczna w kat. C1 złoża surowca ilastego „Słupno – Wawrzynów 2”. Centr. Arch. Geol., Państw. Inst. Geol., Warsza- wa. PAPROCKA I., 1988 – Karta rejestracyjna złoża iłów warwowych „Łosie” do produkcji ce- gły pełnej. Centr. Arch. Geol., Państw. Inst. Geol., Warszawa. PAPROCKA I., 1989 – Karta rejestracyjna złoża iłów warwowych „Łosie I” do produkcji cegły pełnej. Centr. Arch. Geol., Państw. Inst. Geol., Warszawa. PAPROCKA I., 1990a – Karta rejestracyjna złoża iłów warwowych „Chajęty II” do produkcji cegły pełnej. Centr. Arch. Geol., Państw. Inst. Geol., Warszawa. PAPROCKA I., 1990b – Karta rejestracyjna złoża iłów warwowych „Ciemne IV” do produkcji cegły pełnej. Centr. Arch. Geol., Państw. Inst. Geol., Warszawa.

PAPROCKA I., 1996 – Dokumentacja geologiczna – uproszczona w kat. C1 złoża iłów warwowych „Chajęty II” (adaptacja karty rejestracyjnej). Centr. Arch. Geol., Państw. Inst. Ge- ol., Warszawa. PAPROCKA I., 1997 – Dodatek nr 1 do karty rejestracyjnej złoża iłów warwowych „Łosie I” do produkcji cegły pełnej. Centr. Arch. Geol., Państw. Inst. Geol., Warszawa. PAPROCKA I., 1998a – Dodatek nr 1 do uproszczonej dokumentacji geologicznej złoża iłów

zastoiskowych w kat. C1 do produkcji wyrobów ceramiki budowlanej „Mokre – Słupno”. Centr. Arch. Geol., Państw. Inst. Geol., Warszawa.

PAPROCKA I., 1998b – Uproszczona dokumentacja geologiczna w kat. C1 złoża iłów warwowych „Nowe Słupno III”. Centr. Arch. Geol., Państw. Inst. Geol., Warszawa. PAPROCKA I., 1999a – Dodatek nr 1 do karty rejestracyjnej złoża iłów do produkcji cegły pełnej „Mokre” położonego w obrębie działek 347 do 352. Centr. Arch. Geol., Pań- stw. Inst. Geol., Warszawa.

PAPROCKA I., 1999c – Uproszczona dokumentacja geologiczna w kat. C1 złoża surowca ilastego „Kobyłka Kolonia Chór 5”. Centr. Arch. Geol., Państw. Inst. Geol., War- szawa.

62 PAPROCKA I., 2000 – Dodatek nr 1 do uproszczonej dokumentacji geologicznej w kat. C1 złoża iłów zastoiskowych do produkcji wyrobów ceramiki budowlanej „Sieraków”. Centr. Arch. Geol., Państw. Inst. Geol., Warszawa.

PAPROCKA I., 2001a – Dodatek nr 2 do uproszczonej dokumentacji geologicznej w kat.C1 złoża iłów warwowych „Kobyłka I”. Centr. Arch. Geol., Państw. Inst. Geol., War- szawa. PAPROCKA I., 2001b – Dodatek nr 2 do uproszczonej dokumentacji geologicznej złoża iłów warwowych „Kobyłka” dz. nr 854/3. Centr. Arch. Geol., Państw. Inst. Geol., War- szawa. PAPROCKA I., 2002 – Dokumentacja geologiczna złoża surowca ilastego „Nowe Słupno V”

w kat. C1. Centr. Arch. Geol., Państw. Inst. Geol., Warszawa. PAPROCKA I., 2003a – Dodatek nr 2 do dokumentacji geologiczno-technologicznej złoża

surowców ceramiki budowlanej „Słupno – Wawrzynów” w kat.B+C1. Centr. Arch. Geol., Państw. Inst. Geol., Warszawa. PAPROCKA I., 2003b – Dodatek nr 2 do karty rejestracyjnej złoża iłów warwowych „Nowe Słupno” do produkcji cegły pełnej w miejsc. Słupno. Centr. Arch. Geol., Państw. Inst. Geol., Warszawa.

PAPROCKA I., 2003c – Dodatek nr 2 do uproszczonej dokumentacji geologicznej w kat. C1 (dawnej karty rejestracyjnej) złoża iłów zastoiskowych „Ciemne III”. Centr. Arch. Geol., Państw. Inst. Geol., Warszawa. PAPROCKA I., 2004a – Dodatek nr 2 do uproszczonej dokumentacji geologicznej złoża iłów zastoiskowych do produkcji wyrobów ceramiki budowlanej „Ciemne VI”. Centr. Arch. Geol., Państw. Inst. Geol., Warszawa. PAPROCKA I., 2004b – Dodatek Nr 2 do Karty rejestracyjnej złoża iłów warwowych

„Ciemne I” w kat. C1. Centr. Arch. Geol., Państw. Inst. Geol., Warszawa. PAPROCKA I., 2004c – Dokumentacja geologiczna złoża surowca ilastego „Mokre IV”

w kat. C1. Centr. Arch. Geol., Państw. Inst. Geol., Warszawa. PAPROCKA I., 2004d – Dodatek Nr 2 do karty rejestracyjnej złoża iłów zastoiskowych i piasków schudzających do produkcji wyrobów ceramiki budowlanej „Ciemne II”. Centr. Arch. Geol., Państw. Inst. Geol., Warszawa.

63 PAPROCKA I., 2004e – Dodatek Nr 2 do uproszczonej dokumentacji geologicznej złoża iłów zastoiskowych do produkcji wyrobów ceramiki budowlanej „Ciemne VII”. Centr. Arch. Geol., Państw. Inst. Geol., Warszawa. PAPROCKA I., 2005a – Dodatek nr 1 do uproszczonej dokumentacji geologicznej zloża iłów

warwowych „Guzowatka - działka 102/1” w kat.C1. Centr. Arch. Geol., Państw. Inst. Geol., Warszawa. PAPROCKA I., 2005b – Dodatek Nr 1 do uproszczonej dokumentacji geologicznej złoża

iłów do produkcji ceramiki budowlanej „Guzowatka” w kat. C2 (rozliczający zasoby złoża wg stanu na dzień 31.12.2005 w związku z zakończeniem eksploatacji). Centr. Arch. Geol., Państw. Inst. Geol., Warszawa.

PAPROCKA I., 2006a – Dodatek nr 1 do uproszczonej dokumentacji geologicznej w kat.C1 złoża surowców ilastych „Mokre III dz. nr 370, 373/3”. Centr. Arch. Geol., Państw. Inst. Geol., Warszawa. PAPROCKA I., 2006b – Dodatek nr 3 do karty rejestracyjnej surowców ilastych ceramiki budowlanej - iłów zastoiskowych złoża „Nowe Słupno I” (rozliczający zasoby złoża wg stanu na dzień 31.12.2005 r. w związku z zaniechaniem wydobycia). Centr. Arch. Geol., Państw. Inst. Geol., Warszawa. PAPROCKA I., 2007a – Dodatek nr 2 do karty rejestracyjnej złoża iłów „Radzymin – dz. nr

4” w kat C1. Centr. Arch. Geol., Państw. Inst. Geol., Warszawa. PAPROCKA I., 2007b – Dokumentacja geologiczna złoża surowca ilastego „Guzowatka 4”

w kat. C1. Centr. Arch. Geol., Państw. Inst. Geol., Warszawa. PAPROCKA I., 2008a – Dokumentacja geologiczna złoża kruszywa naturalnego „Borki”

w kat. C1. Centr. Arch. Geol., Państw. Inst. Geol., Warszawa. PAPROCKA I., 2008b – Dodatek nr 2 do uproszczonej dokumentacji geologicznej zloża iłów

warwowych „Guzowatka – działka 102/1” w kat.C1. Centr. Arch. Geol., Państw. Inst. Geol., Warszawa.

PAPROCKA I., 2008c – Dokumentacja geologiczna złoża surowca ilastego „Chajęty 3” w kat. C1. Centr. Arch. Geol., Państw. Inst. Geol., Warszawa. PAPROCKA I., 2008d – Dokumentacja geologiczna złoża surowca ilastego „Ciemne VIII”

w kat. C1. Centr. Arch. Geol., Państw. Inst. Geol., Warszawa.

64 PAPROCKA I., 2008e – Dodatek nr 2 do dokumentacji geologicznej złoża surowca ilastego

„Nowe Słupno IV” w kat.C1 (rozliczający zasoby). Centr. Arch. Geol., Państw. Inst. Geol., Warszawa. PAPROCKA I., 2009a – Dokumentacja geologiczna złoża surowca ilastego „Chajęty 3/1”

w kat. C1. Centr. Arch. Geol., Państw. Inst. Geol., Warszawa. PAPROCKA I., 2009b – Dodatek nr 1 do dokumentacji geologicznej złoża surowca ilastego

„Chajęty 3” w kat. C1. Centr. Arch. Geol., Państw. Inst. Geol., Warszawa. POPRAWA P., 2010 – Potencjał występowania złóż gazu ziemnego w łupkach dolnego paleozoiku w basenie bałtyckim i lubelsko-podlaskim. Przegl. Geol. nr 3. RĄCZASZEK H., 1978 – Dodatek do dokumentacji geologicznej złoża piasków kwarcowych do produkcji cegły wapienno-piaskowej „Wieliszew”. Centr. Arch. Geol., Państw. Inst. Geol., Warszawa. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002 r. w sprawie standardów jako- ści gleby oraz standardów jakości ziemi. Dziennik Ustaw z dnia 4 października 2002 r., Nr 165, poz. 1359. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 r. w sprawie szczegółowych wymagań dotyczących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamknięcia, jakim powinny odpowiadać poszczególne typy składowisk odpadów. Dziennik Ustaw z dnia 10 kwietnia 2003 r., Nr 61, poz. 549. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 29 marca 2007 r. w sprawie jakości wody przezna- czonej do spożycia przez ludzi. Dziennik Ustaw z dnia 6 kwietnia 2007 r., Nr 61, poz. 417. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 20 sierpnia 2008 r. w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych. Dziennik Ustaw z dnia 9 września 2008 r., Nr 162, poz. 1008. SIEDLECKI L., 1958 – Dokumentacja geologiczna surowców ilastych ceramiki budowlanej terenu Guzowatka. Centr. Arch. Geol., Państw. Inst. Geol., Warszawa. SILIWOŃCZUK Z., 1988 – Karta rejestracyjna surowców ilastych ceramiki budowlanej (iłów zastoiskowych) z elementami planu racjonalnej gospodarki złoża „Chajęty” na lata 1989 – 93. Centr. Arch. Geol., Pa ństw. Inst. Geol., Warszawa.

SOLCZAK E., 1979 – Dokumentacja geologiczna w kat. C1 z rozpoznaniem jakości w kat. B złoża kruszywa naturalnego „Zalew Zegrzyński”. Centr. Arch. Geol., Państw. Inst. Ge- ol., Warszawa.

65 STACHÝ J. (red.), 1987 – Atlas hydrologiczny Polski. Wydawnictwa Geologiczne, Warsza- wa. STARKEL L. (red.), 1991 – Geografia Polski. Środowisko przyrodnicze. PWN, Warszawa. STRZELECKI R., WOŁKOWICZ S., SZEWCZYK J., LEWANDOWSKI P., 1993 – Mapy Radioekologiczne Polski cz. I: Mapa mocy dawki promieniowania gamma w Polsce; Mapa stężenia cezu w Polsce. Skala 1:750 000. Wyd. Państw. Inst. Geol., Warszawa. STRZELECKI R., WOŁKOWICZ S., SZEWCZYK J., LEWANDOWSKI P., 1994 – Mapy Radioekologiczne Polski cz. II: Mapa koncentracji uranu, toru i potasu w Polsce. Wyd. Państw. Inst. Geol., Warszawa. TEISSEYRE M., 1988 – Karta rejestracyjna złoża iłów zastoiskowych do produkcji wyrobów ceramiki budowlanej „Guzowatka III”. Centr. Arch. Geol., Państw. Inst. Geol., War- szawa. TEISSEYRE M., 1993 – Uproszczona dokumentacja geologiczna złoża iłów zastoiskowych do produkcji wyrobów ceramiki budowlanej „Ciemne VI”. Centr. Arch. Geol., Pań- stw. Inst. Geol., Warszawa. TULSKA I., 1997a – Dodatek nr 1 do uproszczonej dokumentacji geologicznej złoża iłów zastoiskowych do produkcji wyrobów ceramiki budowlanej „Ciemne VI”. Centr. Arch. Geol.,Państw. Inst. Geol., Warszawa. TULSKA I., 1997b – Dodatek nr 1 do karty rejestracyjnej złoża iłów warwowych „Ciem- ne I”. Centr. Arch. Geol., Państw. Inst. Geol., Warszawa.

TULSKA I., 1997c – Uproszczona dokumentacja geologiczna w kat. C1 złoża surowców ceramiki budowlanej „Zawady”. Centr. Arch. Geol., Państw. Inst. Geol., Warszawa.

TULSKA I., GIŻYŃSKI J., 1996 – Uproszczona dokumentacja geologiczna w kat. C1 złoża surowców ilastych „Mokre II”. Centr. Arch. Geol., Państw. Inst. Geol., Warszawa. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach. Dziennik Ustaw z dnia 27 kwietnia 2001 r., 07.39.251 z późniejszymi zmianami. WŁOSTOWSKI J., BORKOWSKI P., 2000 – Mapa hydrogeologiczna Polski w skali 1:50 000 arkusz Radzymin. Państw. Inst. Geol., Warszawa. WOŁKOWICZ S., MALON A., TYMIŃSKI M., GRABOWSKI D. (red.), 2009 – Bilans za- sobów kopalin i wód podziemnych w Polsce wg stanu na 31.12.2008. Państw. Inst. Geol., Warszawa.

66 WÓJCIK B., 1974 – Sprawozdanie z prac poszukiwawczych złóż kruszywa naturalnego wykonanych na Zalewie Zegrzyńskim. Centr. Arch. Geol., Państw. Inst. Geol., War- szawa.

ZAPRZELSKI Z., 1997 – Dokumentacja geologiczna uproszczona w kat. C1 złoża kruszywa naturalnego „Teodorów”. Arch. Urzędu Marszałkowskiego Województwa Mazo- wieckiego. ZIELIŃSKA-GRODZICKA D., 1961 – Złoże piasków schudzających dla ilastych surowców ceglarskich w Radzyminie. Centr. Arch. Geol., Państw. Inst. Geol., Warszawa.