Program Rewitalizacji Gminy Radzymin Na Lata 2016-2024

Program Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata 2016-2024

PROGRAM REWITALIZACJI GMINY RADZYMIN NA LATA 2016-2024 (WERSJA ROBOCZA)

Program Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata 2016-2024

Spis treści 1. Wprowadzenie – cel i zakres opracowania ...... 4 2. Charakterystyka gminy ...... 6 2.1. Charakterystyka zagospodarowania przestrzennego gminy ...... 6 2.1.1. Położenie i struktura funkcjonalno-przestrzenna gminy ...... 6 2.1.2. Struktura użytkowania gruntów ...... 9 2.1.3. Infrastruktura techniczna (w tym sieci, drogi, mieszkalnictwo) ...... 10 2.1.4. Charakterystyka środowiska przyrodniczego...... 21 2.1.5. Stan dziedzictwa kulturowego i zabytków oraz dóbr kultury współczesnej ...... 25 2.1.6. Infrastruktura rekreacyjna i turystyczna ...... 27 2.1.7. Przestrzenie publiczne ...... 32 2.1.8. Podsumowanie ...... 33 2.2. Charakterystyka gospodarcza gminy ...... 35 2.2.1. Liczba i struktura podmiotów gospodarczych ...... 35 2.2.2. Najważniejsze podmioty gospodarcze w gminie ...... 39 2.2.3. Stan i struktura bezrobocia ...... 42 2.2.4. Podsumowanie ...... 44 2.3. Charakterystyka społeczna gminy ...... 44 2.3.1. Struktura demograficzna i społeczna gminy ...... 44 2.3.2. Frekwencja wyborcza ...... 49 2.3.3. Edukacja i poziom oświaty ...... 51 2.3.4. Bezpieczeństwo mieszkańców ...... 54 2.3.5. Pomoc społeczna i struktura udzielanych świadczeń ...... 57 2.3.6. Działalność organizacji pozarządowych ...... 60 2.3.7. Podsumowanie ...... 62 3. Diagnoza czynników i zjawisk kryzysowych oraz skali i charakteru potrzeb rewitalizacyjnych na podstawie badań własnych ...... 65 3.1. Sfera przestrzenno-funkcjonalna ...... 65 3.2. Sfera gospodarcza ...... 69 3.3. Sfera społeczna ...... 70 3.3.1. Wyniki badania kwestionariuszowego ...... 73 3.3.2. Metodyka ...... 73 3.3.3. Próba ...... 73 3.3.4. Wyniki badania ...... 75 4. Analiza SWOT ...... 82 5. Zasięgi przestrzenne obszarów do rewitalizacji ...... 86 6. Mechanizmy włączenia mieszkańców ...... 91 6.1. Podstawowe założenia partycypacji ...... 91 6.1.1. Znaczenie partycypacji w rewitalizacji ...... 91 6.1.2. Główne zasady partycypacji w ramach projektu ...... 91 6.1.3. Interesariusze rewitalizacji ...... 92 7. Techniki i narzędzia partycypacyjne oraz działania aktywizacyjne ...... 93 7.1. Działania promocyjno-informacyjne ...... 93 7.2. Badania kwestionariuszowe ...... 93 7.3. Pogłębione wywiady telefoniczne ...... 93 7.4. Warsztaty diagnostyczne ...... 94 7.5. Warsztaty strategiczne ...... 94 7.6. Zgłaszanie uwag on-line ...... 95 7.7. Spotkanie konsultacyjne ...... 95 8. Wizja wyprowadzenia obszaru rewitalizacji ze stanu kryzysowego (planowany efekt rewitalizacji) 96 2

Program Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata 2016-2024

9. Cele rewitalizacji i kierunki działań – identyfikacja potrzeb rewitalizacyjnych ...... 97 9.1. Sfera społeczna ...... 98 Cel strategiczny 1: Wysoki poziom integracji społecznej mieszkańców...... 98 9.2. Sfera przestrzenno-funkcjonalna ...... 100 Cel strategiczny 2. Wysoki poziom bezpieczeństwa i funkcjonalności przestrzeni publicznych na terenie gminy ...... 100 9.3. Sfera gospodarcza ...... 101 Cel strategiczny 3: Wysoki poziom konkurencyjności i atrakcyjności gospodarczej gminy ...... 101 9.4. Sfera środowiskowo – techniczna...... 102 Cel strategiczny 4. Wysoki poziom warunków życia mieszkańców gminy ...... 102 10. Opis powiązań programu z dokumentami strategicznymi i planistycznymi gminy ...... 105 Strategia Rozwoju Gminy Radzymin na lata 2015-2024 z projekcją do 2030 roku ...... 105 Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Radzymin na lata 2015-2020 ...... 108 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Radzymin ...... 109 11. Indykatywne ramy finansowe ...... 111 12. System realizacji (wdrażania) programu rewitalizacji ...... 112 12.1. Podstawowe zasady wdrażania „Programu Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata 2016-2024” .... 112 12.2. Podmioty odpowiedzialne za wdrażania „Programu rewitalizacji gminy Radzymin na lata 2016- 2024” ...... 112 13. System monitoringu i oceny „Programu rewitalizacji gminy Radzymin na lata 2016-2024” ...... 114

Program Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata 2016-2024

1. Wprowadzenie – cel i zakres opracowania

„Program Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata 2016-2024” stanowi narzędzie planowania i prowadzenia rewitalizacji. Jest dokument operacyjny, który umożliwi zaprogramowanie działań, pozwalających na wyprowadzenie obszarów zdegradowanych ze stanu kryzysowego, jednocześnie przyczyniając się do rozwoju społeczno-gospodarczego całej gminy. Zgodnie z „Wytycznymi w zakresie rewitalizacji w programach operacyjnych na lata 2014-2020 Ministerstwa Rozwoju i Infrastruktury z dnia 3 lipca 2015 roku rewitalizacja to „kompleksowy proces wyprowadzania ze stanu kryzysowego obszarów zdegradowanych poprzez działania całościowe (powiązane wzajemnie przedsięwzięcia obejmujące kwestie społeczne oraz gospodarcze lub przestrzenno-funkcjonalne lub techniczne lub środowiskowe), integrujące interwencję na rzecz społeczności lokalnej, przestrzeni i lokalnej gospodarki, skoncentrowane terytorialnie i prowadzone w sposób zaplanowany oraz zintegrowany poprzez programy rewitalizacji”. Szczególnie ważny jest ludzki wymiar rewitalizacji, dlatego też u podstawy działań rewitalizacyjnych leżą kwestie związane z rozwiązaniem problemów społecznych. Program Rewitalizacji został opracowany zgodnie z zasadami: 1. Kompleksowości - dokument zawiera projekty rewitalizacyjne współfinansowane zarówno ze środków publicznych jak i prywatnych, które są ukierunkowane na rozwiązanie kwestii społecznych z uwzględnieniem innych (gospodarczej, środowiskowej, przestrzenno- funkcjonalnej i technicznej), 2. Koncentracji – zakłada się skupienie działań na wybranym obszarze, w największym stopniu dotkniętych zidentyfikowanymi problemami i negatywnymi zjawiskami i mającym szczególne znaczenie dla rozwoju gminy, 3. Komplementarności, w tym

o komplementarności przestrzennej projektów - przedsięwzięcia powinny być spójne między sobą i oddziaływać na cały obszar dotknięty stanem kryzysowym, a jednocześnie nie mogą powodować wykluczenia społecznego na innych obszarach, o komplementarności problemowej - realizowane projekty/przedsięwzięcia powinny się wzajemnie dopełniać tematycznie, co ma przeciwdziałać na fragmentację działań np. wyłącznie w sferze technicznej bądź społecznej a jednocześnie będą powiązane z celami strategicznymi gminy, o komplementarności proceduralno-instytucjonalnej – zachowana zostanie spójności w działaniach prowadzonych przez różne instytucje i stosując zróżnicowane procedury,

Program Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata 2016-2024

o komplementarności międzyokresowej – możliwa będzie realizacja przedsięwzięć uzupełniających w stosunku do tych realizowanych w perspektywie finansowej na lata 2007-2013, o komplementarności źródeł finansowania – zakłada się umiejętne łączenie finansowania projektów ze środków EFRR, EFS i FS bez ryzyka podwójnego finansowania oraz np. łączenia środków ze źródeł prywatnych i publicznych. o partnerstwa i partycypacji - dokument został opracowany przy udziale samorządu gminnego i partnerów społecznych i zakłada również udział społeczności lokalnej na etapie wdrażania, monitoringu i oceny. Ze względu na koncentrację na wymiarze społecznym rewitalizacji podstawą „Programu Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata 2016-2024” jest diagnoza czynników i zjawisk kryzysowych, która pozwoliła na zidentyfikowanie obszarów problemowych. Są to obszary gdzie następuje koncentracja negatywnych zjawisk w sferze społecznej oraz dodatkowo minimum w jednej z sfer: gospodarczej, środowiskowej, technicznej i przestrzenno-funkcjonalnej. Diagnoza będąca podstawą do wyznaczenia obszarów zdegradowanych i do rewitalizacji została opracowana na podstawie danych ilościowych, ale także przy czynnym udziale społeczności lokalnej. Diagnoza składa się z części ogólnej obrazującą sytuację gminy na tle powiatu, województwa i kraju, oraz analizy wskaźników dla poszczególnych sfer problemowych zostały przedstawione w podziale na części gminy (sołectwa oraz w miasto Radzymin). W procesie prac nad dokumentem „Programu Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata 2016-2024” interesariusze mieli możliwość zgłaszania swoich pomysłów na projekty i przedsięwzięcia rewitalizacyjne. Projekty te zostały zebrane i poddane ocenie zgodnie z przyjętymi kryteriami. Projekt dokumentu został także poddany konsultacjom społecznym, w trakcie których mieszkańcy i inni interesariusze mieli możliwość wpływania na końcowe zapisy dokumentu. „Program Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata 2016-2024” zawiera opis działań niezbędnych dla zapewnienia spójnego i zrównoważonego rozwoju całej gminy, przy szczególnych uwzględnieniu obszarów zdegradowanych i do rewitalizacji. Bardzo ważnym aspektem przy jego wdrażaniu będzie współpraca wszystkich grup interesariuszy.

Program Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata 2016-2024

2. Charakterystyka gminy

2.1. Charakterystyka zagospodarowania przestrzennego gminy

2.1.1. Położenie i struktura funkcjonalno-przestrzenna gminy

Gmina Radzymin położona jest w powiecie wołomińskim, w centralnej części województwa mazowieckiego. W latach 1975-1998 gmina należała do województwa warszawskiego. Gmina Radzymin należy do Warszawskiego Obszaru Funkcjonalnego, ujęta została jako podmiot instytucjonalny w Strategii Zintegrowanych Inwestycji Terytorialnych WOF. Gmina Radzymin graniczy:

. od północy z miejsko-wiejską gminą Serock (powiat legionowski), . od wschodu z gminami wiejskimi Dąbrówką i Klembowem oraz gminą miejsko-wiejską Wołomin (powiat wołomiński), . od południa z miejskimi gminami Kobyłką i Markami, (powiat wołomiński), . od zachodu z wiejską gminą Nieporęt, (powiat legionowski).

Rysunek 1. Mapa gminy Radzymin

Program Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata 2016-2024

Źródło: Strona internetowa Urzędu Miasta i Gminy Radzymin (http://www.radzymin.pl/asp/pliki/mapa/mapa.html)

Powierzchnia gminy Radzymin wynosi 12 946 ha, co stanowi 13,6% powierzchni powiatu wołomińskiego. Obszar miasta zajmuje 2 339 ha a obszar wiejski gminny - 10 607 ha. Powierzchnia gminy w latach 2011-2015 zmniejszyła się o 41 ha (była to powierzchnia obszaru wiejskiego). Gminę tworzy miasto Radzymin oraz dwadzieścia osiem sołectw: Arciechów, Borki, Cegielnia, Ciemne, Dybów Folwark, Dybów Kolonia, Emilianów, Łąki, Łosie, Mokre, Nadma Pólko, Nadma Stara, Nowe Słupno, Nowe Załubice, Nowy Janków, Opole, Ruda, Rżyska, Sieraków, Słupno Osiedle, Stare Słupno, Stare Załubice, Stary Dybów, Stary Janków, Wiktorów, Wolica, Zawady, Zwierzyniec.

Gmina Radzymin położona jest na obrzeżu Równiny Wołomińskiej, wchodzącej w skład większej jednostki fizjograficznej - Niziny Środkowomazowieckiej. Równina ta ograniczona jest od północy Doliną Dolnego Bugu, od wschodu Niziną Południowopodlaską, od południa Równiną Garwolińską, a od zachodu Kotliną Warszawską i Doliną Środkowej Wisły. Na północny zachód od gminy znajduje się Zalew Zegrzyński, stanowiący ważny punkt na turystycznej mapie regionu. Przez gminę przepływają rzeki: Bug, Rządza i Czarna.

W strukturze funkcjonalno-przestrzennej gminy Radzymin wyraźnie dominują tereny niezainwestowane (otwarte), które zajmują ponad trzy czwarte obszaru gminy. Struktura funkcjonalno-przestrzenna gminy Radzymin, ze względu na jej typ, jest złożona.

. Strefa usług i biznesu - ukształtowane centrum miasta

Centrum Radzymina pełni funkcje administracyjno-polityczne, usługowe, mieszkaniowe, komunikacyjne oraz produkcyjne. Zlokalizowane są tam również przestrzenie publiczne o funkcji społecznej. Większość z tych funkcji ma zasięg lokalny lub regionalny.

. Strefa mieszkaniowo-usługowa na obszarze zainwestowania miejskiego

Strefa obejmuje obszary zwartej zabudowy miasta Radzymin oraz terenów podmiejskich. Dominuje funkcja mieszkaniowa: znajduje się tu zabudowa jednorodzinna (wolnostojąca i bliźniacza) oraz wielorodzinna (do ośmiu lokali). W strefie tej znajdują się również placówki usługowe, zarówno świadczące komercyjne jak i publiczne.

. Strefa działalności gospodarczej na obszarze zainwestowania miejskiego

Strefa obejmuje zarówno obszary w mieście Radzymin (między innymi tereny w okolicy linii kolejowej) jak i w innych miejscowościach: Słupno i Cegielnia (w sąsiedztwie Alei Jana Pawła II) oraz

Program Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata 2016-2024

Łosie i Mokre. W strefie działalności gospodarczej zlokalizowane mogą być obiekty produkcyjne, placówki handlowe i usługowe, składy i magazyny, zakłady rzemieślnicze oraz inne działalności gospodarcze wymagające stref ochronnych o znacznym zasięgu i/lub mające charakter terenochłonny. W strefie tej niedopuszczalna jest natomiast zabudowa mieszkaniowa (o ile nie jest funkcjonalnie związana z prowadzeniem działalności gospodarczej oraz chronione obiekty użyteczności publicznej).

. Strefa rekreacyjno-wypoczynkowa na obszarze zainwestowania miejskiego

Strefa obejmuje teren rekreacyjny w południowej części miasta Radzymin. Zlokalizowane są tu ogólnodostępne obiekty oraz urządzenia służące rekreacji i wypoczynkowi mieszkańców, tj. obiekty sportowe, kulturalne, rozrywkowe i gastronomiczne. W strefie rekreacyjno-wypoczynkowej wykluczona jest jakakolwiek zabudowa uciążliwa dla otoczenia jak na przykład zakłady produkcyjne, składy czy magazyny.

. Strefa zabudowy mieszkaniowej na terenach wiejskich i ekstensywnej zabudowy miasta

Strefa zabudowy mieszkaniowej znajduje we wszystkich miejscowościach gminy Radzymin. W strefie tej dominuje zabudowa zagrodowa, działalność rolnicza i ogrodnicza oraz produkcja rolna i usługi dla rolnictwa. Występuje tam również zabudowa mieszkaniowa jednorodzinna (w tym niezwiązana z gospodarstwami rolnymi).

. Strefa rekreacji i turystyki na obszarze niezainwestowania miejskiego

Strefa obejmuje obszar nadrzeczny w sołectwach Arciechów, Stare Załubice i Borki. W strefie znajduje się zarówno baza noclegowa jak i ogólnodostępne obiekty oraz urządzenia stanowiące bazę dla turystyki kwalifikowanej (przede wszystkim wodnej, rowerowej i konnej). Zlokalizowane są tam również obiekty sportowe, rekreacyjne, gastronomiczne oraz związane ze sferą kultury i rozrywki.

. Strefa otwartych terenów rolnych

Strefa ta występuję przede wszystkim w peryferyjnych, niezagospodarowanych częściach gminy Radzymin (m.in. sołectwa Rżyska, Emilianów, Zawady, Ruda, Borki, Sieraków). Dominuje w niej działalność związana z rolnictwem i ogrodnictwem, hodowlą, produkcją rolną i obsługą rolnictwa oraz zabudowa zagrodowa.

Program Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata 2016-2024

. Strefa ochrony wartości przyrodniczych w terenach otwartych

Strefa ta obejmuje obszary cenne przyrodniczo, w tym starorzecze Bugu, wyspy na Bugu, jeziora i oczka wodne, lasy i zadrzewienia a także pomniki przyrody. Obszary te są zlokalizowane w sołectwach Nadma, Rżyska, Łąki, Popielarze, Arciechów i Nowe Załubice.

2.1.2. Struktura użytkowania gruntów

Użytki rolne zajmują łącznie 7 321 ha powierzchni gminy, z czego ponad połowę aż 3 733 ha stanowią grunty orne. Grunty orne dzieli się na obszary występowania gleb o dużych, średnich, oraz słabych wartościach użytkowych. Gleby o dużych wartościach użytkowych stanowią kompleks pszenny dobry i żytni bardzo dobry i są to gleby bielicowe i pseudobielicowe z glin lekkich, średnich, piasków gliniastych oraz iłów.1 Niewielki udział w powierzchni gminy zajmują łąki i pastwiska trwałe, użytki rolne zabudowane oraz sady. Znaczną część powierzchni gminy Radzymin zajmują grunty natomiast leśne oraz zadrzewione i zakrzewione.

Tabela 1. Użytkowanie terenów gminy Radzymin w 2014 roku – ogólne kategorie

Typ ha % użytki rolne razem 7321 56,6 grunty leśne oraz zadrzewione i zakrzewione razem 3092 23,9 grunty pod wodami razem 323 2,5 grunty zabudowane i zurbanizowane razem 1991 15,4 nieużytki 198 1,5 tereny różne 21 0,1 powierzchnia ogółem 12946 100

Źródło: GUS BDL

W latach 2012-2015 powierzchnia gminy Radzymin zmniejszyła się o 41 ha, zaś struktura użytkowania terenów gminy nie uległa znacznej zmianie. W tym okresie powierzchnia użytków rolnych zmniejszyła się o 128 ha, zmalała również powierzchnia gruntów leśnych oraz zadrzewionych i zakrzewionych (o 42 ha) oraz nieużytków (o 5 ha). Wzrosła natomiast powierzchnia gruntów zabudowanych i zurbanizowanych (o 134 ha).

1 Strategia Rozwoju Gminy Radzymin na Lata 2015-2024 (z projekcją do roku 2030) 9

Program Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata 2016-2024

Rysunek 2. Zmiany struktury użytkowania terenów gminy Radzymin w latach 2011-2015

2015

2011

0 1 000 2 000 3 000 4 000 5 000 6 000 7 000 8 000 9 000 10 000 11 000 12 000 13 000

użytki rolne razem grunty leśne oraz zadrzewione i zakrzewione razem grunty pod wodami razem grunty zabudowane i zurbanizowane razem nieużytki tereny różne

Źródło: GUS BDL

2.1.3. Infrastruktura techniczna (w tym sieci, drogi, mieszkalnictwo)

. Infrastruktura transportowa i komunikacyjna

Układ drogowy obsługujący gminę i zapewniający jej powiązania komunikacyjne z obszarem zewnętrznym tworzą:

. droga ekspresowa S8, łącząca aglomeracje: wrocławską, łódzką, warszawską i białostocką; trasa na odcinku Wrocław – Ostrów Mazowiecka stanowi polską część trasy E67, natomiast odcinek Warszawa – Ostrów Mazowiecka to polski odcinek trasy Via Baltica; . drogi wojewódzkie o numerach 631 i 635; . drogi powiatowe; . drogi gminne.

Przez gminę Radzymin przechodzą drogi o dużym natężeniu ruchu, przede wszystkim są to: droga Warszawa – Białystok (droga krajowa nr 8) wraz z obwodnicą Radzymina, Wołomin – Radzymin (droga wojewódzka nr 635). Główną osią komunikacyjną gminy, zapewniającą powiązania regionalne i międzyregionalne, jest droga krajowa nr 8. Droga przebiega przez miasto oraz zainwestowane tereny w Słupnie i prowadzi zarówno ruch tranzytowy jak i ruch lokalny. Jest to droga klasy „droga główna ruchu przyspieszonego”. Dla wyprowadzenia ruchu tranzytowego z miasta w ciągu drogi nr 8 wybudowana została południowa obwodnica Radzymina (S8). W trakcie budowy jest droga ekspresowa S8 od Węzła "Marki" (bez węzła) do węzła „Radzymin Płd.”. Łączna długość dróg wojewódzkich wynosi 36 km, powiatowych – 67 km, a gminnych – 225 km.

Program Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata 2016-2024

Na obszarze gminy Radzymin funkcjonują pasażerskie i towarowe przewozy kolejowe. Linia kolejowa numer 10 łączy Warszawę z Tłuszczem i przebiega przez Legionowo, Wieliszew, Nieporęt Radzymin i Krusze. Jej długość wynosi 37, 4 km. System transportu publicznego w gminie Radzymin opiera się na połączeniach autobusowych organizowanych przez przewoźników publicznych i prywatnych. Radzymin posiada dogodne połączenia autobusowe z Warszawą, Wołominem i Wyszkowem. Mieszkańcy mogą korzystać zarówno z linii podmiejskich ZTM dowożących pasażerów bezpośrednio do Warszawy oraz linii organizowanych przez Urząd Gminy Radzymin, przebiegających przez miejscowości gminy. Linie podmiejskie ZTM umożliwiają mieszkańcom gminy bezpośredni dojazd do Warszawy. Przez obszar gminy wiodą trasy 3 linii podmiejskich ZTM:

. 734 - Nowe Załubice - Żerań FSO; . 738 - Radzymin Os. Victoria - Warszawa Dworzec Wileński; . 740 - Nadma - Warszawa Targówek;

Mieszkańców gminy Radzymin do stacji PKP Dąbkowizna/Nieporęt dowożą autobusy linii L31, które objeżdżają Białobrzegi, Łąki, Radzymin, Słupno, Sieraków oraz Wólkę Radzymińską. Mieszkańcy mogą również korzystać z linii R-1, R-2, R-4, R-5 i linii nocnej N, organizowanych przez Gminę Radzymin. Linie te mają następujące trasy2:

. Linia R1 (kursuje od poniedziałku do piątku): Radzymin, Al. Jana Pawła II - przystanek

Czartoryskiej 02 ► ul. Kard. Stefana Wyszyńskiego ► ul. POW ► Zawady ►Zwierzyniec ►Emilianów

►Stary Dybów ►ul. Napoleońska ►ul. Myśliwska ►ul. Zwycięska ► Radzymin ul. Zwycięska ► ul.

Konstytucji 3-ego maja ► al. J. Pawła II przystanek Czartoryskiej 01 ►przystanek Czartoryskiej 02

►ul. J. Pawła II ► ul. Konstytucji 3-ego maja ► ul. Wołomińska ► Ciemne, ul. Wołomińska ►Stary

Janków ►Ciemne, ul. Piłsudskiego ►Cegielnia ul. J. Pawła II ►ul. Sikorskiego ►ul. Polna ►Radzymin, al. J Pawła II – przystanek Czartoryskiej 02. . Linia R2 (kursuje tylko w soboty i niedziele): Radzymin, Al. Jana Pawła II - przystanek

Czartoryskiej 02 ►ul. Kard. Stefana Wyszyńskiego ►ul. POW ►ul. Mokra ►Mokre ►Łosie, pętla. . Linia R4 (kursuje od poniedziałku do piątku) i R5 (kursuje od poniedziałku do soboty): Radzymin,

Czartoryskiej 02 ►Radzymin, Głowackiego 01 ►Radzymin, Rzeczna 01 ►Ruda, Nadrzeczna 01

►Ruda, Promienna 01 ►Ruda OSP 01 ►Ruda Kapliczka 01 ►Ruda, Teresin 01 ►Borki, Leszczynowa

01 Borki ►Rekreacyjna 01 ►Borki, Błękitna ►Borki, Rekreacyjna 02 ►Borki, Leszczynowa 02 ►Ruda,

Teresin 01 ►Stare Załubice – szkoła 2 ► Stare Załubice – Poczta 01 ►Stare Załubice, Marcinki 01

2 http://www.radzymin.pl/asp/pl_start.asp?typ=14&menu=21&strona=1

Program Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata 2016-2024

►Stare Załubice, Zegrzyńska 01 ► Stare Załubice, Wolica 01 ►Borki, Zielony Zakątek ►Arciechów,

Myszyniec 01 ► Arciechów, Słoneczna 01 ►Arciechów, pętla ►Arciechów Jaworowa 02 ►Stare

Załubice, Pod świerkami 01 ► Stare Załubice, Zegrzyńska 02 ► Stare Załubice, Marcinki 02 ►Stare

Załubice – Poczta 02 ► Stare Załubice – szkoła 02 ► Nowe Załubice – Opolska 02 ►Nowe Załubice,

Starorzecze 01 ► Nowe Załubice, Irysowa 01 ►Nowe Załubice Opolska – pętla ►Nowe Załubice,

Irysowa 02 ► Nowe Załubice, Starorzecze 02 ►Nowe Załubice Opolska 01 ►Stare Załubice – szkoła

01 ►Borki, Leszczynowa 01 ►Borki, Rekreacyjna 01 ► Borki, Błękitna 01/ 02 ► Borki, Rekreacyjna

02 ► Ruda, Teresin 02 ►Ruda, Kapliczka 02 ► Ruda, OSP 02 ► Ruda, Promienna 02 ► Ruda,

Nadrzeczna 02 ► Radzymin, Rzeczna 02 ► Radzymin, Przemysłowa 02 ► Radzymin, Wycinki 02 ►

Radzymin, Wróblewskiego 02 ► Radzymin, Czartoryskiej 01.

. Linia nocna N: Radzymin Czartoryskiej 01 ► ul. Jana Pawła II ► Słupno ul. Jana Pawła II ► Nadma

► Marki, ul. Legionowa.

Mieszkańcy gminy Radzymin mają do dyspozycji również busy prywatne, które kursują na trasach3:

. Radzymin - Ciemne - Czarna - Wołomin . Radzymin - Warszawa Dw. Wileński . Wyszków - Radzymin – Warszawa . Łosie - Warszawa (przez Radzymin) . Kuligów - Warszawa przez Radzymin . Krusze - Warszawa przez Wola Rasztowska – Radzymin . Radzymin – Dobczyn – Klembów – Rasztów – Radzymin . Radzymin – Rasztów – Klembów – Dobczyn – Radzymin . Czarnów - Warszawa przez Radzymin . Lasków - Warszawa przez Guzowatkę – Radzymin . Chajęty - Warszawa przez Lasków – Radzymin.

W gminie Radzymin prowadzone są remonty dróg gminnych. Zaplanowano przeprowadzenie remontów 178 odcinków dróg o łącznej długości 138,422 km. Najwięcej inwestycji drogowych ma być prowadzonych w mieście Radzymin oraz w sołectwach Słupno i Arciechów, najmniej natomiast w sołectwie Stare Jankowio i Sieraków. W sołectwach Nowy Janków oraz Popielarze nie ma w planach remontów dróg gminnych.

3 http://www.radzymin.pl/asp/pl_start.asp?typ=14&menu=21&strona=1

Program Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata 2016-2024

Tabela 2. Planowane remonty dróg

Przebieg Km Arciechów 8,28 Borki 4,74 Cegielnia 4,63 Ciemne 3,04 Dybów-Kolonia 5,67 Emilianów 2,62 Łąki 2,83 Łosie 1,97 Mokre 3,96 Nadma 4,35 Nowe Załubice 1,35 Nowy Janków 0,00 Popielarze 0,00 Radzymin 41,00 Ruda 3,45 Rżyska 3,80 Sieraków 0,27 Słupno 13,32 Stare Załubice 2,48 Stary Dybów 7,97 Stary Janków 0,69 Wiktorów 1,46 Zawady 1,52 Zwierzyniec 0,36 Załubice Stare-Wolica 2,17 Załubice Stare-Dąbrowa 3,76 Załubice Stare-Opole Dąbrowa 2,40 Opole - gr.gminy Radzymin 1,72 Ruda-Łosie Parcele-(DP 4305W) 2,66 Mokre-Radzymin Rejentówka 3,28 Słupno-Nadma 3,49 Źródło: Urząd Miasta i Gminy Radzymin

. Infrastruktura komunalna

Poziom rozwoju infrastruktury komunalnej w gminie Radzymin może być oceniony jako średni. Licząca 132 km sieć wodociągowa doprowadza wodę do 557 gospodarstw domowych, korzysta z niej 18 563 osób (74,1% mieszkańców). W latach 2011-2014 odsetek mieszkańców korzystających z sieci wodociągowej w gminie Radzymin wzrósł o 12,9%. Liczba przyłączy wzrosła o 385 (z 3 530 w 2011 roku do 3 883 w 2014 roku). W 2014 roku mieszkańcom gminy dostarczono 556,8 dam3 wody a więc o 97,7 dam3 więcej aniżeli w 2011 roku. W latach 2011-2014 sieć kanalizacyjna w gminie Radzymin znacznie się wydłużyła (z 34,2 km do 68,8 km). W 2014 roku z sieci kanalizacyjnej w gminie korzystało 12 761 osób. Liczba przyłączy wzrosła o 47% (z 743 w 2011 roku do 1 575 w 2014 roku). Nieznacznie zwiększył się odsetek mieszkańców korzystających z sieci kanalizacyjnej w mieście – z 42,0% w 2011 roku do 51% w 2014 roku.

Program Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata 2016-2024

W gminie planowana jest rozbudowa infrastruktury komunalnej: . planowana do budowy długość sieci wodociągowej (Ruda, Załubicie, Borki) - ok. 23 km, . planowana do budowy długość sieci kanalizacyjnej (Słupno, Sieraków, Stary Dybów, Ciemne, Radzymin – zlewnie ul. Ogrodowej, ul. Korczaka, ul. Batalionów Chłopskich, ul. Nowej, Witosa, Patriotów, Zacisznej): ok 70 km, . ilość planowanych pompowni ścieków: 37 szt. Dystrybutorem gazu na terenie gminy Radzymin jest Polska Spółka Gazownictwa (PSG Sp. z o.o.) z oddziałem Zakładu Gazowniczego w Warszawie, która dostarcza gaz ziemny dla celów komunalno- bytowych mieszkańców, usług i handlu oraz do celów grzewczych. Licząca 200 216 m sieć gazowa doprowadzona jest do 4 333 budynków, korzysta z niej 18 627 osób (74,4% mieszkańców). W latach 2005-2014 odsetek mieszkańców korzystających z sieci wodociągowej wzrósł o 20,4%. Zdecydowana większość miejscowości na terenie gminy Radzymin jest zgazyfikowana. Sieci gazowej nie ma na terenie pięciu miejscowości: Dąbrowa, Łąki, Łosie, Opole, Popielarze.

Tabela 3. Stopień zgazyfikowania miejscowości w gminie Radzymin

Miejscowość Stopień gazyfikacji Arciechów zgazyfikowana Borki zgazyfikowana Cegielnia zgazyfikowana Ciemne zgazyfikowana Dąbrowa niezgazyfikowana Dybów-Kolonia zgazyfikowana Emilianów zgazyfikowana Łąki niezgazyfikowana Łosie niezgazyfikowana Mokre zgazyfikowana Myszyniec zgazyfikowana Nadma zgazyfikowana Nowe Załubice zgazyfikowana Nowy Janków zgazyfikowana Opole niezgazyfikowana Popielarze niezgazyfikowana Radzymin zgazyfikowana Ruda zgazyfikowana Rżyska zgazyfikowana Sieraków zgazyfikowana Słupno zgazyfikowana Stare Załubice zgazyfikowana Stary Dybów zgazyfikowana Stary Janków zgazyfikowana Wiktorów zgazyfikowana Wolica zgazyfikowana Zawady zgazyfikowana Zwierzyniec zgazyfikowana Źródło: Projekt Założeń do Planu Zaopatrzenia w Ciepło, Energię Elektryczną I Paliwa Gazowe dla Gminy Radzymin na lata 2015-2030

Program Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata 2016-2024

Rysunek 3. Korzystający z instalacji w % ogółu ludności gminy Radzymin w latach 2011-2014

80,0

70,0

60,0

50,0

% 40,0

30,0

20,0

10,0

0,0 2011 2012 2013 2014 2011 2012 2013 2014 2011 2012 2013 2014 wodociąg kanalizacja gaz

Źródło: BDL GUS

Gmina Radzymin zaopatrywana jest w energię elektryczną przez Polską Grupę Energetyczną Dystrybucja S.A. Oddział Warszawa oraz PKP Energetyka. Wszystkie miejscowości Gminy Radzymin posiadają pełną dostępność do sieci elektroenergetycznej. Zadania związane z gospodarką wodno-ściekową w gminie Radzymin realizuje Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji sp. z o.o. w Radzyminie. Ścieki z obszaru gminy odprowadzane są do Oczyszczalni Ścieków Komunalnych w Radzyminie, gdzie są oczyszczane metodą mechaniczno- biologiczną. Oczyszczalnia przyjmuje nieczystości z miejskiej sieci kanalizacyjnej oraz dowożone taborem asenizacyjnym z gminy Radzymin oraz z gmin ościennych: Wołomina, Kobyłki, Marek i Nieporętu. W latach 2010-1013 oczyszczalnia została poddana modernizacji i rozbudowie w ramach projektu pn.: „Budowa kanalizacji sanitarnej wraz z zagospodarowaniem osadów w gminie Radzymin”, który jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Funduszu Spójności, Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, Gminy Radzymin oraz Przedsiębiorstwa Wodociągów i Kanalizacji w Radzyminie. Prace objęły renowację istniejącego ciągu oczyszczania ścieków, zaprojektowanie i wybudowanie nowych obiektów żelbetowych laguny osadowej i biofiltrów. Istniejące budynki zostały poddane modernizacji architektonicznej. Oczyszczalnia została wyposażona w nowe urządzenia, wykonano również prace w zakresie elektryki, układów AKPiA (Aparatury Kontrolno-Pomiarowej i Automatyki) oraz instalacji technologicznych oraz sanitarnych. Końcowym etapem robót była budowa dróg i placów oraz zagospodarowanie terenu. Po rozbudowie oczyszczalnia ścieków pracuje w oparciu o niskoobciążony osad czynny, a modernizacja

Program Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata 2016-2024 pozwoliła podnieść przepustowość z 2080 m3/d do 4400 m3/d. Duża objętość reaktorów biologicznego oczyszczania zwiększa bezpieczeństwo prowadzenia procesu technologicznego4. W gminie Radzymin znajduje się oddana do użytku w 1996 r. Stacja Uzdatniania Wody, o wydajności 3000 m³/dobę. W celu poprawy jakości wody, jak również bezpieczeństwa zaopatrzenia mieszkańców, PWiK Sp. z o.o. w 2009 roku dokonała wielu inwestycji: wybudowano nowe ujęcie wody, opomiarowano ujęcia wody i filtry, wymieniono rury stalowe na rury z polietylenu, położono kable komunikacyjne między studniami, założono przetworniki częstotliwości do sterowania pompami i rozbudowano monitoring procesu technologicznego5.

. Infrastruktura mieszkaniowa

Budynki mieszkalne zlokalizowane na terenie Gminy Radzymin obejmują przede wszystkim zabudowę jednorodzinną, w mniejszym stopniu wielorodzinną. Według danych GUS w 2014 roku w gminie Radzymin nie było pustostanów. W 2014 roku zasób mieszkaniowy gminy Radzymin tworzyło 7 049 mieszkań, w których znajdowało się w 29 929 izb o łącznej powierzchni użytkowej 661 748 m2. W latach 2011-2014 zasób mieszkaniowy gminy zwiększył się o 850 mieszkań, a tym samym powierzchnia użytkowa wzrosła o 71 924 m2 . Nieco ponad połowa mieszkań zlokalizowana była w mieście Radzymin. Tabela 4. Zasoby mieszkaniowe w gminie Radzymin w latach 2011-2014 powierzchnia użytkowa mieszkania izby mieszkań

2011 2014 2011 2014 2011 2014 miasto 3 334 3 963 13 545 15 490 278 858 318 733 wieś 2 865 3 086 13 203 14 439 310 966 343 015 ogółem 6 199 7 049 26 748 29 929 589 824 661 748 Źródło: BDL GUS Przeciętna powierzchnia użytkowa mieszkania wyniosła w gminie Radzymin 93,9 m2, w latach 2011-2014 zmalała o 1,2m2. Przeciętna powierzchnia użytkowania mieszkania na mieszkańca w gminie Radzymin wyniosła w 2014 roku 26,4 m2 a więc o 1 m2 więcej aniżeli w 2011 roku. Na terenie gminy Radzymin nie funkcjonują mieszkania socjalne i zamienne. Gospodarka mieszkaniowa obejmuje lokale, których właścicielem bądź współwłaścicielem jest Gmina. Łącznie w posiadaniu gminnym znajdują się 122 komunalne lokalne mieszkalne:

4 http://www.pwikradzymin.pl/o-pwik/oczyszczalnia-sciekow/ 5 http://www.pwikradzymin.pl/o-pwik/stacja-uzdatniania-wody-w-aleksandrowie/

Program Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata 2016-2024

. 29 lokali o łącznej powierzchni 1 120,58 m2 (w dwóch budynkach wielorodzinnych stanowiących współwłasność gminy), . 70 lokali o łącznej powierzchni 2 047,45 m2 (w budynkach mieszkalnych stanowiących współwłasność gminy), . 23 lokali o łącznej powierzchni 591,21 m2 (w dwóch budynkach mieszkalnych będących w samoistnym posiadaniu gminy).

Wszystkie te lokale znajdują się w budynkach zlokalizowanych w mieście Radzymin.

Tabela 5. Zasób mieszkaniowy gminy Radzymin

Ogółem ilość Adres budynku Powierzchnia w m2 Opis budynku lokali

Budynki mieszkalne stanowiące

Stary Rynek 23 /od 2000 r. budynek murowany, blacha, rok budowy-ok.1970, w zarządzie wspólnoty 2 69,88 woda, kanalizacja, gaz, c.o etażowe murowany, blacha, rok budowy 2007, ul. Ogrodowa 6 B 27 1050,7 woda, kanalizacja, gaz, c.o etażowe Budynki mieszkalne stanowiące własność Gminy murowany, papa, rok budowy-ok.1970, Al.Jana Pawła II 10a 1 69,79 woda, kanalizacja, gaz, c.o etażowe murowany, papa, rok budowy- przed 1939 Kolonie Nasze 4 2 67 r. murowany, papa, rok budowy 1992, Ogrodowa 2 A 8 188 szambo murowany, papa, rok budowy przed 1939 ul.Pagórkowa 17 a 2 37,68 r. murowany, dachówka, rok budowy - XIX ul. Polna 2 3 88,65 w., szambo lokalne, co. lokalne, etażowe ul. Polna 2 A 2 67,5 do rozbiórki murowany, papa, przed 1980 r., woda, ul. Strzelców Wileńskich 4 1 82 kanalizacja, gaz murowane, papa, przed 1939 r. woda, ul. Traugutta 3 8 221,63 kanalizacja ul. Wiejska 3 4 91,15 murowane, papa, przed 1939 r., szambo murowane, papa, przed 1920 r., ul. Zduńska 24 13 359,05 wodociąg, kanalizacja murowane, papa, przed 1939 r., ul. Weteranów 1 7 171,58 wodociąg, kanalizacja murowane, papa, przed 1939 r., ul. Weteranów 1 A 4 145,04 wodociąg, kanalizacja

Budynki mieszkalne będące w samoistnym posiadaniu Gminy

murowany, papa, przed 1939 r., szambo ul. Norwida 33 A 6 152,97 lokalne, co. lokalne, etażowe murowane, papa, przed 1939 r., ul. Traugutta 1 17 591,21 wodociąg, kanalizacja Źródło: Urząd Miasta i Gminy Radzymin

Program Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata 2016-2024

Rysunek 4. Budynki komunalne wchodzące w zasób Gminy

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Urzędu Miasta i Gminy Radzymin

Program Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata 2016-2024

W 2013 roku nie sprzedano żadnego mieszkania należącego do zasobu gminnego. W 2009 roku sprzedano 2 mieszkania w budynkach wielorodzinnych o łącznej powierzchni użytkowej – 73 m2. W latach 2009-2013 orzeczono sądownie 3 eksmisje z lokali mieszkalnych w zasobach gminnych, wszystkie z powodu zaległości w opłatach za mieszkanie, wykonano jednak tylko 1 eksmisję (w 2009 roku). W okresie tym orzeczono ponadto eksmisje z lokali w zasobie :

. spółdzielni mieszkaniowych - 557 (wykonano 441 wyroków), . zakładów pracy - 76 (wykonano - 26), . osób fizycznych we wspólnotach mieszkaniowych - 166 (wykonano – 115), . Towarzystw Budownictwa Społecznego - 132 (wykonano – 32), . Skarbu Państwa – 121 (wykonano – 89).

Na terenie Gminy Radzymin działają 24 wspólnoty mieszkaniowe i jedna spółdzielnia mieszkaniowa.

Tabela 6. Wykaz budynków wielorodzinnych na terenie gminy Radzymin

Nazwa Adres Wspólnota Mieszkaniowa 1 Maja w Radzyminie Radzymin, ul 1 Maja 9 Wspólnota Mieszkaniowa "SILIKATY” Radzymin, ul. Weteranów 74 Wspólnota Mieszkaniowa Reymonta 12 CDE w Radzymin, ul Reymonta 12 CDE Radzyminie Wspólnota Mieszkaniowa Reymonta 12FGH Radzymin, ul. Reymonta 12 FGH Wspólnota Mieszkaniowa przy ul Reymonta 23 i 25 Radzymin, ul. Reymonta 25 w Radzyminie Wspólnota Mieszkaniowa Budynków 61, 63,65, 67, Radzymin, ul. Słowackiego 63 ADM 69, 71, 73, 75, 77, 79, przy Słowackiego w Radzyminie Wspólnota Mieszkaniowa w Radzyminie Radzymin, Al. Jana Pawła II 24B Wspólnota Mieszkaniowa Kilińskiego 21 w Radzymin, ul. Kilińskiego 21 Radzyminie Wspólnota Mieszkaniowa w Radzyminie Radzymin, ul Ogrodowa 6 Wspólnota Mieszkaniowa Reymonta 12, 12 A, 12B Radzymin, ul. Reymonta 12 Wspólnota Mieszkaniowa Wyszyńskiego w Radzymin, ul. Wyszyńskiego 2b Radzyminie Wspólnota Mieszkaniowa "Słowackiego 51" w Radzymin, ul. Słowackiego 51 Radzyminie Wspólnota Mieszkaniowa Słowackiego 53 w Radzymin, ul. Słowackiego 53 Radzyminie Społeczna Wspólnota Mieszkańców w Radzyminie Radzymin, ul. Jana Pawła II 8A Wspólnota Mieszkaniowa przy ul. Wyszyńskiego 52 Radzymin, ul. Wyszyńskiego 52 w Radzyminie Wspólnota Mieszkaniowa Falandysza 3 w Radzymin, ul. Falandysza 3 Radzyminie Wspólnota Mieszkaniowa Jana Pawła II 14 w Radzymin, ul. Jana Pawła II 14 Radzyminie Wspólnota Mieszkaniowa Stary Rynek 23 Radzymin, Stary Rynek 23 Wspólnota Mieszkaniowa OSIEDLE CENTRUM PARK Radzymin, ul. Falandysza 11 I ul. Falandysza 11

Program Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata 2016-2024

Wspólnota Mieszkaniowa Tetmajera 1-55 Radzymin, ul. Tetmajera 1-55 Wspólnota Mieszkaniowa Mistrza i Małgorzaty 1-42 Radzymin, ul. Mistrza Małgorzaty 1-47 Wspólnota Mieszkaniowa Falandysza 6 w Warszawa, ul. Monte Casino 8 Radzyminie Wspólnota Mieszkaniowa Falandysza 8 w Radzymin, ul. Kotowskiego 11 Radzyminie Spółdzielnia Mieszkaniowa "Zorza" Radzymin, ul. Stary Rynek 25 Komitet " WETERANÓW " Radzymin, ul. Weteranów 100 Źródło: Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Radzymin Odsetek wyposażenia mieszkań w instalacje techniczne w 2013 roku znajdował się poniżej średnich wielkości dla gmin województwa mazowieckiego. Można jednak zauważyć, że w latach 2009- 2013 sytuacja w tym zakresie poprawiła się znacząco.

Rysunek 5. Odsetek mieszkań wyposażonych w instalacje w gminie Radzymin i województwie mazowieckim w 2009 i 2013 roku

2013

2009

centralne ogrzewanie 2013

łazienka 2009

2013

2009 wodociąg

75,0 80,0 85,0 90,0 95,0 100,0 %

Radzymin mazowieckie

Źródło: BDL GUS

Niepokojącym zjawiskiem jest obecność na terenie gminy budynków mieszkalnych, gospodarczych, produkcyjnych i innych, w których jako pokrycia dachowe wykorzystane zostały płyty azbestowo- cementowe. W 2015 roku zidentyfikowano 2 308 takich obiektów. Najwięcej takich dachów zlokalizowanych było w mieście Radzymin oraz w miejscowościach: Stare Załubice, Mokre oraz Słupno.

Tabela 7.Liczba dachów z płyt azbestowo-cementowych w podziale na miejscowości Gminy Radzymin

Miejscowość Liczba dachów Arciechów 54 Borki 88 Cegielnia 50 Ciemne 95 Dybów-Kolonia 77 Emilianów 38 Łąki 46 Łosie 138 Mokre 148

Program Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata 2016-2024

Nadma 93 Nowe Załubice 128 Nowy Janków 39 Popielarze 9 Radzymin 424 Ruda 120 Rżyska 63 Sieraków 63 Słupno 140 Stare Załubice 152 Stary Dybów 119 Stary Janków 39 Wiktorów 47 Zawady 85 Zwierzyniec 53

Źródło: Program usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu Gminy Radzymin

2.1.4. Charakterystyka środowiska przyrodniczego

Pod względem fizyczno-geograficznym gmina Radzymin znajduje się (wg J. Kondrackiego) w obrębie trzech mezoregionów Niziny Środkowomazowieckiej. Dominująca część gminy leży w północno-zachodniej części tzw. Równiny Wołomińskiej, część północna położona jest w Dolinie Dolnego Bugu, a część zachodnia w Kotlinie Warszawskiej. Mezoregiony te różnią się między sobą nie tyle charakterem rzeźby terenu, co genezą i wiekiem powstania. Teren gminy jest płaski, wznoszący się lekko w kierunku południowo – wschodnim. Najbardziej charakterystycznymi elementami rzeźby terenu są wydmy paraboliczne i wałowe. Przez gminę Radzymin przepływają rzeki: Rządza, Czarna oraz Beniaminówka, starorzecze rzeki Bug, mające swoje ujście do Zalewu Zegrzyńskiego, z którym gmina graniczy. Stan czystości rzek przepływających przez obszar gminy jest niezadowalający. Na obszarze gminy Radzymin występują złoża surowców mineralnych wykorzystywane do produkcji ceramiki budowlanej. Są to głównie iły i muły zastoiskowe (warwowe) tzw. zastoiska warszawskiego, są one przedmiotem wieloletniej intensywnej eksploatacji. Surowce te występują w całej południowej i środkowej części gminy oraz wąskim pasem ciągnącym się na północ od Radzymina po wieś Łosie.

Grunty leśne oraz zadrzewione i zakrzewione zajmują 3 092 ha, co stanowi 23,9% powierzchni gminy. Powierzchnia lasów w latach 2011-2014 nieznacznie zmalała (z 1 592,60 ha do 1 568,32 ha). Grunty leśne gminne zajmowały jedynie 2 ha. W strukturze gruntów leśnych prywatnych przeważały grunty leśne prywatne osób fizycznych (95,4%).

Program Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata 2016-2024

. Stan i ochrona przyrody Na terenie gminy Radzymin wyróżnia się następujące formy ochrony przyrody:

 obszary chronionego krajobrazu wchodzącego w skład Warszawskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu,  pomniki przyrody.

Ze względu na duże walory przyrodnicze część Gminy Radzymin włączono w granice Warszawskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu, utworzonego na podstawie rozporządzenia Wojewody Mazowieckiego (Rozporządzenie nr 3 Wojewody Mazowieckiego z dnia 13 lutego 2007 roku). Są to tereny o zróżnicowanych ekosystemach, wartościowe ze względu na możliwość zaspakajania potrzeb związanych z turystyką i wypoczynkiem a także pełniące funkcję korytarzy ekologicznych. Warszawski Obszar Chronionego Krajobrazu na terenie gminy Radzymin obejmuje swym zasięgiem północne, zachodnie i południowe tereny, tj. obręby ewidencyjne: Arciechów, Stare Załubice, Wolica, Popielarze, Opole, Nowe Załubice, Ruda, Borki, Łosie, Łąki, Radzymin, Rejentówka, Mokre, Ciemne, Janków Nowy, Nadma ponadto kompleksy leśne: Uroczysko Czarna Struga, Rozrzutek oraz Uroczysko Koziak i Ciemne. Jest to łącznie aż 65 % gminy. Obszar Gminy graniczy z terenami Natura 2000: Ostoja Nadbużańska SOO 9 Specjalne Obszary Chronione) i Dolina Dolnego Bugu OSO. Korytarz ekologiczny o znaczeniu ponadregionalnym wyznaczono w wzdłuż Bugu, Zalewu Zegrzyńskiego i rzeki Rządzy. Ochroną prawną objęte są również liczne drzewa będące pomnikami przyrody (ochronie podlega drzewo wraz ze strefą w promieniu 15 metrów od pnia). Pomniki przyrody są to pojedyncze twory przyrody żywej i nieożywionej lub ich skupiska o szczególnej wartości naukowej, kulturowej, historyczno – pamiątkowej i krajobrazowej, odznaczające się indywidualnymi cechami. W wykazie pomników przyrody znajdują się 244 drzewa (tabela została zamieszczona w załączniku 1). Na uwagę zasługują szczególnie największe egzemplarze dębu szypułkowego zewidencjonowane we wsi Popielarze. Znaczna powierzchnia terenów zieleni, wysoka różnorodność biologiczna oraz korzystne warunki dla rozwoju rolnictwa ekologicznego i integrowanego to niewątpliwe atuty gminy Radzymin. Do problemów środowiskowych należy natomiast zaliczyć słabo rozwiniętą infrastrukturę techniczną ochrony środowiska na terenie gminy, zanieczyszczone wody powierzchniowe oraz zanieczyszczenie powietrza wynikające z położenia gminy, co wiąże się z występowaniem dróg o dużym natężeniu ruchu, jak m.in.: Warszawa – Białystok6.

6 Program ochrony środowiska dla Miasta i Gminy Radzymin na lata 2004-2015

Program Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata 2016-2024

Pomiary stanu powietrza dla obszaru gminy, prowadzone przez Powiatowy Inspektorat Sanitarny w Wołominie i Wojewódzką Stację Sanitarno – Epidemiologiczną w Warszawie, wykazują przekroczenie poziomu dopuszczalnego stężenia dla pyłu zawieszonego PM10. Wpływ na zanieczyszczenie powietrza mają przede wszystkim zanieczyszczenia z komunikacji samochodowej oraz emisje ze źródeł położonych w pozostałej części województwa (głównie z energetyki i przemysłu miasta Warszawa). Zakłady zlokalizowane na terenie gminy Radzymin nie są natomiast istotnymi emitorami zanieczyszczeń. Problemem w gminie Radzymin jest również zanieczyszczenie wód powierzchniowych. Klasyfikacja wód powierzchniowych uwzględniająca cechy fizyczno – chemiczne – bakteriologiczne wykazała, że na terenie gminy nie ma ani jednego odcinka rzeki, który odpowiadałby I lub II klasie czystości wód powierzchniowych. Co więcej, zanieczyszczone są również wody podziemne. Jakość wody gruntowej w większości studni lokalnych, z których korzystają mieszkańcy gminy nie spełnia norm przewidzianych dla wody pitnej ze względu na zanieczyszczenia fizykochemiczne. Do najczęstszych źródeł zanieczyszczeń wód powierzchniowych na terenie gminy należą7: . spływy obszarowe z terenów rolnych, . nieuregulowane spływy wód deszczowych z terenów zurbanizowanych i uprzemysłowionych, . źle składowane i zabezpieczone pryzmy obornika oraz zbiorniki na gnojowicę położone w pobliżu cieków wodnych, . niesprawnie działające systemy urządzeń melioracyjnych, . ścieki komunalne i przemysłowe powodują wzrost stężenia azotu azotynowego, fosforanów i fosforu ogólnego. Na terenie gminy funkcjonuje jedno „dzikie wysypisko”. . Tereny zieleni W 2014 roku w gminie Radzymin powierzchnia terenów zieleni wyniosła 73,02 ha i była większa o 33,4% aniżeli w roku 2011. Na terenie gminy był jeden park spacerowo-wypoczynkowy, trzy zieleńce oraz trzy cmentarze. W latach 2011-2014 zmieniła się struktura terenów zieleni – wzrósł udział zieleni ulicznej (o 27,4%) oraz parków, zieleńców i terenów zieleni osiedlowej (o 29,5%).

7 Studium Uwarunkowań I Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Radzymin 23

Program Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata 2016-2024

Rysunek 6. Powierzchnia terenów zieleni w gminie Radzymin w latach 2011-2014

parki, zieleńce i tereny zieleni osiedlowej

tereny zieleni osiedlowej

cmentarze

zieleń uliczna

zieleńce

lasy gminne

parki spacerowo - wypoczynkowe

0,0 5,0 10,0 15,0 20,0 25,0 30,0 35,0 ha

2014 2011

Źródło: GUS BDL

. Gospodarka wodno-ściekowa oraz gospodarka odpadami W latach 2011-2014 zużycie wody na potrzeby gospodarki narodowej i ludności zmniejszyło się o ok. 18,9% (z 1 613,6 dam3 do 1 990,7 dam3). Odnotowano wahania w zużycia wody zarówno na potrzeby eksploatacji sieci wodociągowej jak i dla przemysłu. Największe zużycie wody odnotowano w 2013 roku.

Rysunek 7. Struktura zużycia wody na potrzeby gospodarki narodowej i ludności w gminie Radzymin w latach 2011-2014

1 400

1 200

1 000

800 3

dam 600

400

200

0 2011 2012 2013 2014

przemysł eksploatacja sieci wodociągowej

Źródło: BDL GUS

W 2014 roku zużycie wody na 1 mieszkańca gminy Radzymin wyniosło 80,3 m3 i było znacznie niższe od średniej dla województwa mazowieckiego - 550,9 m3. W latach 2011-2014 zużycie wody na 1 mieszkańca w gminie wzrosło o 11,5%. W okresie tym nieznacznie wzrósł udział przemysłu w zużyciu

Program Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata 2016-2024 wody, z 60% w 2011 roku do 61,9% w 2014 roku. W latach 2011-2014 odsetek mieszkańców korzystających z oczyszczalni ścieków znacznie wzrósł; z 34,2% do 54,3%. W 2014 roku w gminie Radzymin wytworzono łącznie 4,7 ha odpadów, z których 1,6 ha unieszkodliwiono a 3,1 ha przekazano innym odbiorcom. W 2014 roku zebranych zostało 3 365,07 ton zmieszanych odpadów komunalnych, a więc o 26,3% więcej w porównaniu z 2011 rokiem. W 2014 r. większość odpadów komunalnych pochodziła z gospodarstw domowych (69,4%). Było to 2 333,90 ton co oznacza wzrost o 37,9% w porównaniu z 2011 rokiem. Wzrosła również masa zmieszanych odpadów komunalnych przypadająca na 1 mieszkańca – w 2011 roku było to 109,3 kg, w 2014 roku już 135,7 kg. Na terenie gminy Radzymin funkcjonuje selektywna zbiórka odpadów, działa także stacjonarny Punkt Selektywnej Zbiorki Odpadów.

Tabela 8.Gospodarka wodno-ściekowa i odpadami w gminie Radzymin w latach 2011-2014

Wybrane wskaźniki 2011 2014 Zużycie wody na 1 mieszkańca (w m3) 71,1 80,3 Udział ludności korzystającej z oczyszczalni ścieków 34,2 54,3 Zmieszane odpady komunalne na 1 mieszkańca (w kg) 109,3 135,7 Źródło: BDL GUS

2.1.5. Stan dziedzictwa kulturowego i zabytków oraz dóbr kultury współczesnej

Około 80% powierzchni gminy Radzymin stanowią tereny, na których występuje użytkowanie terenu zgodne z historycznym. W „Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Radzymin” rekomendowane jest objęcie ochroną konserwatorską (w formie strefy ochrony konserwatorskiej krajobrazu) kulturowego terenów, których wartość historyczną stanowi zachowana ciągłość użytkowania. Gmina Radzymin leży w centrum historycznego Mazowsza. Założenia urbanistyczne miasta Radzymin to jedne z najcenniejszych obiektów krajobrazu kulturalnym regionu. Są to między innymi: . ślady osady targowej- obszar Starego Rynku, . tereny przyłączone po lokacji- obszar Placu Wolności, . zabudowa wzdłuż osi miasta- obszar ulicy Konstytucji 3-go Maja, . pozostałości głównych ciągów komunikacyjnych, . pojedyncze budynki będące w ewidencji Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, . układy zieleni miejskiej – Pl. Wolności, Pl. Kościuszki, ul. Norwida, ul. Warszawska, . cmentarze: wojenny ( z okresu wojny w 1920 r.), parafialny, żydowski, ewangelicki przy ul. Polnej8.

Na terenie gminy Radzymin znajduje się wiele obiektów świadczących o dziedzictwie kulturowym Ziemi Radzymińskiej, m.in. krzyże przydrożne, kapliczki, pomniki i mogiły oraz leśniczówki. Ochroną konserwatorską są objęte trzy kapliczki: w centrum Radzymina oraz we wsiach Nadma i Dybów.

8 Strategia Rozwoju Gminy Radzymin na lata 2015-2024 (z projekcją do roku 2030) 25

Program Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata 2016-2024

Ważny element krajobrazu kulturowego gminy stanowią również cegielnie, zlokalizowane głównie w okolicach Radzymina, Słupna, Cegielni i Ciemnego. W granicach gminy znajduje się także pole bitewne Boju o Radzymin w 1920 roku, będące jednym z lepiej zachowanych terenów tego rodzaju w Polsce. W gminie Radzymin występują archeologiczne relikty osadnicze. Niektóre stanowiska, ze względu na szczególne wartości, wskazuje się do objęcia ochroną prawną poprzez wpis do rejestru zabytków. Najwyższą wartość posiada zespół 21 kopców ziemnych we wsi Arciechów – jest to jedyny na terenie gminy obiekt o własnej formie krajobrazowej, wpisany do rejestru zabytków pod Nr A-1617. Ze względu na atrakcyjność i walory poznawcze obiektu wskazane jest, po dokonaniu odpowiednich badań i zabezpieczeń, udostępnienie go zwiedzającym. W Radzyminie istnieje wiele obiektów zabytkowych, z których trzy wyróżniają się szczególną wartością:

. Klasycystyczny kościół parafialny p.w. Przemienienia Pańskiego, . Klasycystyczna szkoła z lat 1843-44 (obecnie Studium Nauczycielskie i Liceum Pedagogiczne), . Klasycystyczny szpital z 1830 roku.

W ewidencji Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków wpisanych jest siedem obiektów z terenu gminy, wszystkie są zlokalizowane na terenie miasta Radzymin. Do gminnej ewidencji wpisane są natomiast czterdzieści trzy obiekty usytuowane w mieście Radzymin oraz po jednym ze wsi Nadma i Dybów.

Tabela 9. Wykaz obiektów wpisanych do rejestru zabytków województwa mazowieckiego

Numer i data wpisu nazwa obiektu adres rejestru zabytków 1475 Cmentarz parafialny Radzymin 23.09.1992 Nagrobki ul. P.O.W. 1 Ogrodzenie Drzewostan 1093/634 Kościół Przemienienia Pańskiego Radzymin 05.04.1962 Dzwonnica Plac Kościuszki 1094/635 Szkoła , dawne koszary Radzymin 5.04.1962 ul. Konstytucji 3 Maja 26 1095/34 Dawny szpital z 1830 r. Radzymin 20.09.1954 ul. Konstytucji 3 Maja 19 1593-A Park krajobrazowy z aleją i budynkiem administratora Radzymin 12.07.1995 murowano-drewnianym pozostałość po założeniu ul. Gen L. Żeligowskiego pałacowo-parkowym w stylu angielskim 1321 Cmentarz Wojenny Radzymin 11.10.1988 Kaplica ul. Warszawska 64 Brama Nagrobki Groby żołnierzy Kwatery Drzewostan 1594 Budynek dozorcy cmentarza Radzymin

Program Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata 2016-2024

z 10.08.1995 ul. Warszawska 64

Źródło: Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Radzymin (2009).

W gminie Radzymin wyznaczono ponadto strefę ochrony konserwatorskiej, która obejmuje obszar historycznego rozplanowanie miejskiego centrum Radzymina9. Ochroną objęto: . historyczne rozplanowanie miejskie, w tym układ ulic i trzech placów miejskich, . zachowane pierzeje ulic, . skalę i charakter zabudowy, . osie widokowe z kościołem pw. Przemienienia Pańskiego.

2.1.6. Infrastruktura rekreacyjna i turystyczna

. Infrastruktura rekreacyjna Atrakcyjność rekreacyjna i turystyczna gminy Radzymin związana jest z bliskością Zalewu Zegrzyńskiego, z którym graniczy część gminy. Krajobraz, tj. kompleksy leśne poprzecinane wydmami, sprzyja rozwojowi budownictwa letniskowego oraz budowie infrastruktury rekreacyjnej. Funkcję letniskową Radzymin pełni od początku XX wieku. Już wtedy istniały „Letniska Radzymińskie” położone na północny wschód od Radzymina oraz „Letniska” położone na północ od Rejentówki. Zabudowa letniskowa występuje przede wszystkim w północno-zachodniej części gminy w pobliżu Zalewu Zegrzyńskiego i wśród lasów na północ od miasta. Tereny przeznaczone do rekreacji i wypoczynku zajmują w gminie Radzymin 161 ha, co stanowi 1,24 % powierzchni gminy. Gmina wyróżnia się pod tym względem w regionie, odsetek ten dla województwa mazowieckiego wynosi jedynie 0,14%. Lasy zajmują 12 946 ha, pokrywają 22,48 % obszaru gminy. Odsetek ten jest zbliżony do średniej dla województwa mazowieckiego, wynoszącej 23,20%. Największe kompleksy leśne znajdują się w południowo – zachodniej części gminy. Dominują bory świeże i bory suche, lokalnie występują bory mieszane i tereny bagienne oraz łęgi i olsy. Infrastruktura rekreacyjna w gminie jest stosunkowo dobrze rozbudowana. Ważnym miejscem pod tym względem jest Radzymiński Ośrodek Kultury i Sportu, w którym znajduje się sauna, siłownia oraz boiska do gier zespołowych. Prowadzone są tam również zajęcia cykliczne: fitness, karate, joga oraz łucznictwo. Na terenie Ośrodka Wodnego organizowane są również wydarzenia sportowo- rekreacyjne. Przy każdej placówce szkolnej znajduje się sala gimnastyczna, do dyspozycji mieszkańców jest również stadion sportowy10:

9 Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Radzymin 10 Strategia Rozwoju Gminy Radzymin na lata 2015-2024 (z projekcją do roku 2030)

Program Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata 2016-2024

1. Zespół Szkolno-Przedszkolny w Ciemnem W skład infrastruktury sportowej wchodzą: - sala gimnastyczna o powierzchni: 174,1m² - boisko szkolne o wymiarach o powierzchni 968 m²( wymiary 22 m x 44 m)

2. Zespół Szkół im. ks. E. Czartoryskiej w Radzyminie: W skład infrastruktury sportowej wchodzą: - sala gimnastyczna o wymiarach o powierzchni 129,18 m² ( wymiary 8,15 m x 15,85 m); - sala gimnastyczna o powierzchni 674,64 m² ( wymiary 18,74 m x 36 m) - boisko ze sztuczną nawierzchnią o powierzchni 800 m² ( wymiary: 20 m x 40 m - przeznaczone do piłki ręcznej); - boisko asfaltowe o powierzchni 1265 m² ( wymiary 55 m x 23 m - przeznaczone do piłki ręcznej i koszykowej).

3. Gimnazjum nr 1 im. mjr. Stefana Waltera w Radzyminie W skład infrastruktury sportowej wchodzą: - sala gimnastyczna o powierzchni 155, 95 m² ( wymiary 15,17 m x 10,28 m) - wielofunkcyjne boisko szkolne o powierzchni 800 m² ( wymiary 20 m x 40 m); (wspólnie użytkowane ze SP 1).

4. Szkoła Podstawowa nr 1 w Radzyminie W skład infrastruktury sportowej wchodzą: - boisko tartanowe wielofunkcyjne o powierzchni 800 m² o powierzchni (wymiary 20 m x 40 m) (jest wspólnie użytkowane z Gimnazjum nr 1; przeznaczone do gry w piłkę nożną, ręczną, koszykową, siatkową i do tenisa ziemnego); - sala gimnastyczna o powierzchni 130,5 m² ( wymiary 9 m x 14,5 m); sala przeznaczona jest do ćwiczeń gimnastycznych, do gry w mini piłkę koszykową oraz siatkową.

5. Szkoła Podstawowa im. Prymasa Tysiąclecia w Nadmie W skład infrastruktury sportowej wchodzą: - sala gimnastyczna o powierzchni 99,16 m2 ( wymiary 6,7 m x 14,8 m); - boisko trawiaste z bramkami o powierzchni 300 m2 ( wymiary 25 m x 12 m – do gry w piłkę ręczną, i nożną); - boisko trawiaste z bramkami o powierzchni 1 250 m2 ( wymiary 25 m x 50 m – do gry w piłkę nożną)

6. Zespół Szkół w Słupnie W skład infrastruktury sportowej wchodzą: - sala gimnastyczną z zapleczem o powierzchni użytkowej 288 m2 ( wymiary 12m x 24 m ), - "Radosna szkoła"- sala zabaw dla klas O-III, - boisko sportowe wielofunkcyjne, ogólnodostępne, o nawierzchni poliuretanowej do gry w piłkę ręczną, siatkówkę i koszykówkę oraz tenisa ziemnego, o powierzchni 836 m2 ( wymiary 22 m x 38 m); - bieżnia ze skocznią w dal; - plac zabaw z urządzeniami: huśtawka, karuzela, pomost ze zjeżdżalnią, równoważnia, pociąg, bujaki, ważka, ławeczki wypoczynkowe, przeznaczony dla klas O-III.

7. Szkoła Podstawowa nr 2 w Słupnie W skład infrastruktury sportowej wchodzą: - boisko trawiaste z bramkami o powierzchni 1104 m2 ( wymiary 24 m x 46 m)

8. Zespół Szkół w Starych Załubicach W skład infrastruktury sportowej wchodzą: - sala gimnastyczna o powierzchni 612 m2 ( wymiary18 m x 34 m ) dostosowaną do gry w piłkę ręczną, siatkową oraz koszykową

9. Stadion Miejski „MAZUR” Największy obiekt sportowy w Gminie, zajmujący powierzchnię 2,5 ha. Obiekt wyposażony jest w: - boisko główne trawiaste do piłki nożnej o powierzchni 110 m x 70 m wraz z niezadaszoną trybuną; - boisko treningowe trawiaste; - boisko do siatkówki plażowej; - siłownię zewnętrzną; - boisko asfaltowe;

Program Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata 2016-2024

- urządzenia do street workout’u; - bieżnię wokół płyty głównej boiska, która jest w złym stanie technicznym, - budynek klubowy (z lat 60/70).

Atrakcyjność rekreacyjno-turystyczną gminy podnoszą Radzymińskie Szlaki Rowerowe Bitwy Warszawskiej 1920 rok. Zostały one opracowane przez Towarzystwo Przyjaciół Radzymina przy finansowym wsparciu Gminy Radzymin i noszą imiona bohaterów historycznych. Są to szlaki: . Turystyczny Szlak Rowerowy Na I Linię Polskiej Obrony Warszawy Im. Majora Stefana Waltera - szlak niebieski długości 30 km. Rozpoczyna się przed Kolegiatą Radzymińską i biegnie do Cmentarza Żołnierzy Polskich 1920 roku w Radzyminie.

Rysunek 8. Mapa Turystycznego Szlaku Rowerowego na I Linię Polskiej Obrony Warszawy Im. Majora Stefana Waltera

Źródło: Strona internetowa Urzędu Miasta i Gminy Radzymin (http://radzymin.pl/asp/pl_start.asp?typ=14&sub=190&menu=192&strona=1)

. Turystyczny Szlak Rowerowy Na II Linię Polskiej Obrony Warszawy Im. Kapitana Stefana Pogonowskiego - szlak czerwony długości 25 km. Rozpoczyna się przed Radzymińską Kolegiatą, prowadzi do Cmentarza Żołnierzy Polskich 1920 roku a następnie Drogą Golgoty Narodu Polskiego do centrum Radzymina.

Program Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata 2016-2024

Rysunek 9. Mapa Turystycznego Szlaku Rowerowego na II Linię Polskiej Obrony Warszawy Im. Kapitana Stefana Pogonowskiego

Źródło: Strona internetowa Urzędu Miasta i Gminy Radzymin (http://radzymin.pl/asp/pl_start.asp?typ=14&sub=190&menu=192&strona=1)

Od 2014 roku atrakcją dla mieszkańców gminy oraz turystów są spływy kajakowe rzekami Rządza, Bug i Narew do Jeziora Zegrzyńskiego oraz szlak wodny wiodący przez Jezioro Zegrzyńskie do Kanału Żerańskiego. Spływy Rządzą, rzeką silnie meandrującą, rekomendowane są doświadczonym kajakarzom, natomiast w spływach Bugiem i Narwią mogą brać udział osoby niedoświadczone oraz rodziny z dziećmi. W 2016 roku przygotowano nowy, dłuższy o 4 km i wzbogacony o kilka przeszkód odcinek spływu Rządzą. W sezonie istnieje możliwość wypożyczenia kajaka na cały dzień - uczestnicy spływu są zawożeni do miejsca wodowania, a następnie odbierani z umówionego miejsca.

Tabela 10. Trasy spływów kajakowych

Trasa spł ywu Nazwa rzeki Dł ugość Czas Klembów - Stary Dybów Cienka i Rządza 14 km 4 godziny Rejentówka - Arciechów Rządza i Jezioro Zegrzyńskie 11 km ok. 3,5 - 4 godziny Arciechów - Nieporęt Jezioro Zegrzyńskie i Kanał Królewski min. 8 km 2 – 4 godziny Kuligów - Arciechów Bug i Narew 12 km 3 – 4 godziny Młynarze - Arciechów Bug i Narew 26 km 5 – 8 godzin Młynarze - Kuligów Bug lub Fiszor i Bug 16 km 4 - 5 godzin Wyszków - Arciechów Bug i Narew 35 km 1 - 2 dni Wyszków - Arciechów Bug i Narew 35 km 1 - 2 dni Wyszków - Arciechów Bug i Narew 35 km 1 - 2 dni Źródło: http://www.kajaki.pro/cennik.php

Program Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata 2016-2024

Obecnie na terenie gminy Radzymin działa 8 klubów sportowych, zlokalizowanych przede wszystkim w Radzyminie oraz miejscowościach: Stare Załubice i Słupno.

Tabela 11. Kluby sportowe działające w gminie Radzymin

Nazwa klubu sportowego Miejscowość Międzyszkolny Klub Sportowy "Karate Kyokushin" Stowarzyszenie Kultury Fizycznej Klub Sportowy "Rokis" Radzymin Klub Sportowy „Fanaberia” Radzymiński Klub Sportowy "Mazur" Klub Piłkarski "Rządza Załubice" Akademia Michała Podlaskiego Stare Załubice Uczniowski Klub Sportowy "Victoria Radzymin" Klub Jeździecki "Hippica Polonia" Słupno

Źródło: Strona internetowa Urzędu Miasta i Gminy Radzymin (http://radzymin.pl/asp/pl_start.asp?typ=14&sub=190&menu=191&strona=1)

. Infrastruktura turystyczna Do głównych atrakcji turystycznych należy zaliczyć przede wszystkim zabytki. Są to m.in.  klasycystyczny budynek Instytutu Nauczycieli Elementarnych,  neoklasycystyczny budynek szpitala wojskowego,  szkoła elementarna i przytułek dla ubogich Fundacji księżnej Eleonory Czartoryskiej,  Cmentarz Żołnierzy Polskich 1920 roku,  plebania murowana z II połowy XVIII wieku,  dzwonnica klasycystyczna projektu J.Ch. Kamsetzera,  kapliczka w stylu zakopiańskim na Zjawieniu,  Kolegiata Radzymińska,  Stary Cmentarz Parafialny,  Pomnik Tadeusza Kościuszki,  Pomnik Wincentego Witosa,  Figura Św. Jana Nepomucena z II połowy XVIII wieku,  Pomnik Cypriana Kamila Norwida,  Obelisk ku czci Majora Stefana Waltera w Mokrem. Ważnym produktem turystycznym gminy jest Droga Golgoty Narodu Polskiego, upamiętniająca czyn żołnierzy polskich 1920 roku i stanowiąca wotum dziękczynne dla Papieża Jana Pawła II za jego wizytę w Radzyminie. Pomysłodawcami budowy Drogi Golgoty Narodu Polskiego byli członkowie Towarzystwa Przyjaciół Radzymina, koncepcja ten inicjatywy wiązała się z wypowiedzią Prymasa Tysiąclecia ks. Stefana Kardynała Wyszyńskiego, który podczas uroczystości 500-lecia radzymińskiej parafii w 1973 roku nazwał szosę warszawską Drogą Golgoty Narodu Polskiego. Ksiądz Prymas nawiązywał do wydarzeń historycznych związanych z bitwą o Radzymin w czasie wojny z bolszewikami w sierpniu 1920 roku, osią wydarzeń była właśnie szosa warszawska, wzdłuż której rozwijały swoje

Program Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata 2016-2024 tyraliery polskie pułki piechoty i nacierały czołgi, wożono nią rannych żołnierzy do szpitali polowych w Pustelniku i Markach. Budowę Drogi Golgoty rozpoczął powołany w roku 1998 przez Towarzystwo Przyjaciół Radzymina Społeczny Komitet Przygotowania Miasta do Wizyty Ojca Świętego i Jubileuszy Radzymina w roku 2000, a kontynuuje ją przekształcony z poprzedniego, Społeczny Komitet Upamiętnienia Bitwy o Radzymin w 1920 roku we współpracy ze Starostą Wołomińskim i Burmistrzem Radzymina11. Bitwa Warszawskiej roku 1920 jest rdzeniem także innych produktów turystycznych gminy Radzymin, np. serii radzymirów kolekcjonerskich pozłacanych o nominale 1920. Radzymiry to waluta lokalna wyemitowaną przez Gminę Radzymin a wyprodukowaną przez Mennicę Polską S.A. Nazwa „radzymir” to staropolskie imię męskie, od którego pochodzi nazwa miasta Radzymin. Mieszkańcy gminy oraz turyści mogą płacić radzymirami w wybranych punktach. Poza dukatami obiegowymi dostępne są radzymiry kolekcjonerskie wybite w srebrze. Radzymiry wyemitowano z okazji 90 rocznicy Bitwy Warszawskiej 1920 r. zwanej „Cudem nad Wisłą” i dla przypomnienia rocznicy pielgrzymki Ojca Świętego Jana Pawła II do Polski i wizyty w Radzyminie12. Gmina posiada liczne walory turystyczne, natomiast baza noclegowa jest słabo rozwinięta. W 2014 roku w gminie Radzymin funkcjonowały 2 turystyczne obiekty noclegowe: jeden motel oraz jeden pensjonat. Obiekty te oferowały 57 miejsc noclegowych, z czego większość w pensjonacie (66,7%). W latach 2011-2014 liczba obiektów nie uległa zmianie, w motelu udostępniono dodatkowe 3 miejsca noclegowe. Z oferty turystycznych obiektów noclegowych w gminie Radzymin skorzystało w 2014 roku 3 093 turystów. Niepokojącym zjawiskiem jest malejące wykorzystanie tych obiektów, w latach 2011- 2014 liczba turystów zmniejszyła się aż o 33,7%. Zmalała zwłaszcza liczba osób odwiedzających pensjonat (spadek z 3 333 osób do 1 645 osób w ciągu roku). Osoby odwiedzające gminę często korzystają domów letniskowych, które znajdują się przede wszystkim w sąsiedztwie Zalewu Zegrzyńskiego.

2.1.7. Przestrzenie publiczne

Przestrzeń publiczną stanowi „(…) obszar o szczególnym znaczeniu dla zaspokojenia potrzeb mieszkańców, poprawy jakości ich życia i sprzyjający nawiązywaniu kontaktów społecznych ze względu na jego położenie oraz cechy funkcjonalno-przestrzenne, określony w studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy”13.

11 Strona internetowa Urzędu Miasta i Gminy Radzymin (http://www.radzymin.pl/asp/pl_start.asp?typ=14&menu=199&strona=1) 12 Strona internetowa Urzędu Miasta i Gminy Radzymin (http://www.radzymin.pl/asp/pl_start.asp?typ=14&sub=4&subsub=273&menu=276&strona=1) 13 Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym; Dz.U. 2003 Nr 80 poz. 717. 32

Program Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata 2016-2024

Powierzchnia przestrzeni publicznych w gminie Radzymin wynosi 80,75 ha. Kluczowe przestrzenie publiczne w gminie to:

Tabela 12. Przestrzenie publiczne w gminie Radzymin

Nazwa Powierzchnia Hala sportowa 0,8994 ha Plac zabaw (przy szpitalu) 0,9028 ha Boisko Nivea 0,3026 ha Ciemne (sołectwo) 0,2500 ha 0,2700 ha Stare Załubice 0,0492 ha 0,0449 ha Wiktorów 0,5300 ha Łosie 0,1000 ha 0,1508 ha Cegielnia 0,1300 ha Łąki 0,0936 ha 0,0935 ha Słupno 0,4800 ha Sieraków 0,1200 ha Zwierzyniec 0,5400 ha 0,2400 ha Ruda 0,0600 ha P. T. Kościuszki 0,7809 ha Park przy ul. Konstytucji 3 maja 0,4776 ha ul. 11 listopada (dworek) 1,2002 ha ul. Wołomińska (stadion) 2,5962 ha tereny komunikacyjne-drogi 58,3318 ha Aleja Jana Pawła II (lądowisko przy cmentarzu) Radzymin 1,8156 ha 2,0889 ha Cmentarze Parafii Rzymsko-Katolickich Radzymin 1,4461 ha 1,2026 ha Cmentarz ewangelicki 0,4276 ha Cmentarz żydowski 2,0539 ha Targowisko 2,2042 ha

Źródło: Urząd Miasta i Gminy Radzymin

2.1.8. Podsumowanie

W strukturze funkcjonalno-przestrzennej gminy Radzymin nieznacznie dominują użytki rolne (56% powierzchni gminy). Znaczny udział gruntów leśnych, zadrzewionych i zakrzewionych oraz terenów zieleni w powierzchni całej gminy to jeden z atrybutów gminy Radzymin. Gmina Radzymin posiada unikatowe wyróżniki; jest to położenie geograficzne, historia (przede wszystkim Bitwa Warszawska 1920 roku) oraz atrakcje turystyczne. Na terenie gminy Radzymin znajduje się wiele obiektów świadczących o dziedzictwie kulturowym obszaru, zlokalizowanych jest 7 obiektów wpisanych do ewidencji Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków oraz 45 obiektów wpisanych do Gminnej Ewidencji Zabytków. Zdecydowana większość z nich zlokalizowana jest na terenie miasta. W gminie Radzymin wyznaczono ponadto strefę ochrony konserwatorskiej, która obejmuje obszar historycznego rozplanowanie miejskiego centrum Radzymina.

Program Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata 2016-2024

Gmina Radzymin cechuje się dobrą dostępnością komunikacyjną, przede wszystkim drogową. Układ drogowy obsługujący gminę zapewnia dobre powiązania komunikacyjne z obszarem zewnętrznym. Gmina ma również rozbudowaną sieć komunikacji publicznej. Opierający się na połączeniach autobusowych przewoźników publicznych i prywatnych system transportu publicznego w gminie Radzymin zapewnia dogodny dojazd do Warszawy, Wołomina i Wyszkowa. Mieszkańcy mogą również korzystać z linii autobusowych na terenie gminy i przemieszczanie się wewnątrz gminy. Na obszarze gminy Radzymin funkcjonują ponadto pasażerskie i towarowe przewozy kolejowe - linia kolejowa łącząca Warszawę z Tłuszczem przebiega przez Nieporęt. Infrastruktura komunalna w gminie Radzymin jest średnio rozwinięta, ale pozytywnym trendem jest stale rosnący odsetek korzystających z niej mieszkańców. W gminie prowadzone są inwestycje mające na celu poprawę stanu infrastruktury, m.in. modernizacja i rozbudowa oczyszczalni ścieków. Pewnym problemem jest jednak nadal niski odsetek mieszkańców korzystających z sieci kanalizacyjnej (51%) oraz niezgazyfikowanie pięciu miejscowości (Dąbrowy, Łąk, Łosi, Opola, Popielarzy). Zasób mieszkaniowy gminy Radzymin zwiększa się systematycznie. Przeciętna powierzchnia użytkowania mieszkania w gminie jest stosunkowo duża (93,9 m2) ale w ostatnich latach nieznacznie malała. Można to wiązać z rosnącym udziałem budynków wielorodzinnych o mniejszym metrażu mieszkań. Stopień wyposażenia mieszkań w instalacje techniczne w gminie Radzymin kształtował się poniżej średnich wielkości dla gmin województwa mazowieckiego. Sytuacja w tym zakresie jednak ulega stopniowej poprawie - odsetek mieszkań wyposażonych w instalacje zwiększa się. Z punktu widzenia ekologii niepokojące jest rosnące zużycie wody oraz masy odpadów komunalnych na 1 mieszkańca w gminie Radzymin. Z drugiej strony jednak rośnie udział ludności korzystającej z oczyszczalni ścieków. Ponadto likwidowane są dzikie wysypiska terenie gminy. Problemem może być wyraźny spadek środków trwałych służących ochronie środowiska i gospodarce wodnej w mieście. Znaczna powierzchnia terenów zieleni, wysoka różnorodność biologiczna oraz korzystne warunki dla rozwoju rolnictwa ekologicznego i integrowanego to atuty gminy Radzymin. Ze względu na duże walory przyrodnicze część gminy Radzymin włączono w granice Warszawskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu. Do problemów środowiskowych natomiast należy zaliczyć słabo rozwiniętą infrastrukturę techniczną ochrony środowiska jak również zanieczyszczenie powietrza i wód powierzchniowych . Mieszkańcy gminy Radzymin mają możliwość korzystania z różnorodnych przestrzeni publicznych oraz przestrzeni rekreacyjnych. Bazę rekreacyjną tworzy przede wszystkim Radzymiński

Program Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata 2016-2024

Ośrodek Kultury i Sportu. Mieszkańcy oraz turyści mają do dyspozycji również szlaki rowerowe oraz kajakowe. Gmina Radzymin cechuje się słabo rozwiniętą bazą noclegową, co może być uznane za niewykorzystanie potencjału związanego z atrakcyjnością przyrodniczą i kulturalną. O niewykorzystaniu możliwości rozwoju turystyki świadczy również spadająca liczba turystów zatrzymujących się w obiektach noclegowych na terenie gminy.

2.2. Charakterystyka gospodarcza gminy

2.2.1. Liczba i struktura podmiotów gospodarczych

Liczba podmiotów gospodarczych funkcjonujących na terenie gminy Radzymin wyniosła w 2015 roku 3 009, co oznacza przyrost o 17,4% w stosunku do roku 2011 roku (2 486). W badanym okresie liczba podmiotów gospodarki narodowej rosła systematycznie. Rysunek 10. Zmiana liczby podmiotów gospodarki narodowej w gminie w Radzymin w latach 2011-2015

3 500

3 000

2 500

2 000

1 500

1 000

500

0 2011 2012 2013 2014 2015

Źródło: BDL GUS W 2015 roku na terenie gminy Radzymin zarejestrowane były następujące podmioty: . cztery spółdzielnie, w tym dwie w sekcji G, jedna w sekcji A, jedna w sekcji L; . dwieście dwadzieścia pięć spółek handlowych, w tym dwadzieścia dwie spółki z udziałem kapitału zagranicznego. Sześćdziesiąt cztery spółki działały w sekcjach B, C, D i E, trzydzieści trzy – w sekcji F, pięćdziesiąt dziewięć – w sekcji G a osiem – w sekcji L. Na terenie gminy Radzymin funkcjonowało pięć spółek handlowych cywilnych oraz sto siedemdziesiąt spółek handlowych z ograniczoną odpowiedzialnością (dwadzieścia z udziałem kapitału zagranicznego). W gminie nie funkcjonowało natomiast żadne przedsiębiorstwo państwowe.

Program Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata 2016-2024

W latach 2011-2015 liczba podmiotów należących do sektora prywatnego wzrosła z 2 449 do 2 957. Większość stanowiły przedsiębiorstwa należące do osób fizycznych, a w analizowanym okresie ich liczba wzrosła o 16%. Wzrosła również liczba spółek handlowych (29,7%), fundacji (75,0%) oraz stowarzyszeń i podobnych organizacji społecznych (23,8%).

Tabela 13. Podmioty w sektorze prywatnych w gminie Radzymin w latach 2011-2015

Podmioty 2011 2015 Osoby fizyczne 2 008 2 392 Spółki handlowe 147 209 Spółki handlowe z udziałem kapitału zagranicznego 16 22 Spółdzielnie 4 4 Fundacje 2 8 Stowarzyszenia i podobne organizacje społeczne 32 42 Źródło: BDL GUS Liczba podmiotów wpisanych do rejestru REGON na 10 tys. ludności wzrosła o 6,9% (z 1 073 w 2011 roku do 1 152 w 2014 roku). Nieznacznie zwiększyła się również liczba jednostek nowo zarejestrowanych w rejestrze REGON na 10 tys. ludności – z 110 w 2011 roku do 115 w 2014 roku. W latach 2011-2015 struktura wielkości podmiotów gospodarczych w gminie Radzymin nie zmieniła się. Największy udział miały mikroprzedsiębiorstwa (0-9 zatrudnionych). W 2011 stanowiły one roku 95,7% wszystkich podmiotów gospodarczych. W 2015 roku ich udział był nieznacznie wyższy - 96,2%. Udział małych podmiotów gospodarczych (10-49 zatrudnionych) utrzymywał się na poziomie poniżej 4%, w 2011 roku było to 3,7%, w 2015 roku nieznacznie mniej – 3,2%. Najmniejszy udział miały przedsiębiorstwa o liczbie 50-249 zatrudnionych i więcej. Te pierwsze zarówno w 2011 roku jak i w 2015 roku stanowiły 0,6% podmiotów. W gminie Radzymin działa jedno duże przedsiębiorstwo, zatrudniające więcej niż 249 osób. Biorąc pod uwagę zmiany demograficzne w gminie Radzymin, liczba podmiotów gospodarczych przypadająca na 10 tys. osób w wieku produkcyjnym wzrosła o 8,4% (z 166,4 w 2011 roku do 181,7 w 2014 roku). Liczba osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą na 1 000 ludności w 2011 roku wynosiła 87 a do 2014 roku wzrosła do 92. Liczba podmiotów gospodarki narodowej w gminie Radzymin wzrosła w okresie 2011-2015 o 17,4%. Zmiana nie była jednak jednakowa dla każdej sekcji. W pięciu sekcjach zanotowano spadek liczby podmiotów, były to sekcja A (spadek o 26%), sekcja O (spadek o 14%), sekcja K (spadek o 7%), sekcja R (spadek o 3%). Likwidacji uległ również jeden z dwóch podmiotów działających w sekcji B. Pozostałe sekcje zwiększyły swoją liczebność. Na szczególną uwagę zasługują sekcje, w których liczba podmiotów wzrosła o ponad 30%: sekcja P – wzrost o 30%, sekcja N – o 30%, M- o 31%, J- o 33%, S i T – o 34%.

Program Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata 2016-2024

Tabela 14. Liczba podmiotów gospodarczych w gminie Radzymin w latach 2011-2015 wg sekcji PKD

Sekcja Opis sekcji 2011 2012 2013 2014 2015 zmiana (liczba) Sekcja A rolnictwo, łowiectwo, leśnictwo i rybactwo 29 30 33 24 23 -6 Sekcja B górnictwo i wydobycie 2 1 1 2 1 -1 Sekcja C przetwórstwo przemysłowe 302 311 329 334 357 55 wytwarzanie i zaopatrywanie w energię Sekcja D elektryczną, gaz i parę wodną 2 4 2 2 3 1 Sekcja E dostawa wody 22 24 24 27 26 4 Sekcja F budownictwo 326 343 354 359 372 46 Sekcja G handel hurtowy i detaliczny, naprawa pojazdów 761 797 830 858 871 110 Sekcja H transport i gospodarka magazynowa 229 237 248 243 254 25 działalność z zakwaterowaniem i usługami Sekcja I gastronomicznymi 63 78 70 71 78 15 Sekcja J informacja i komunikacja 57 73 89 86 85 28 Sekcja K działalność finansowa i ubezpieczeniowa 77 75 75 73 72 -5 Sekcja L działalność związana z obsługą rynku nieruchomości 41 43 49 45 56 15 Sekcja M działalność profesjonalna, naukowa i techniczna 182 200 224 248 265 83 Sekcja N działalność z zakresie usług administrowania 90 109 123 128 129 39 Sekcja O administracja publiczna i obrona narodowa 8 7 7 7 7 -1 Sekcja P edukacja 73 82 97 107 104 31 Sekcja Q opieka zdrowotna i pomoc społeczna 61 70 74 82 84 23 Sekcja R działalność związana z kultura, rozrywką i rekreacją 39 41 38 38 38 -1 pozostała działalność usługowa, gospodarstwa Sekcje S i T domowe zatrudniające pracowników 122 122 141 153 184 62 Źródło: BDL GUS Podstawę działalności w gminie Radzymin stanowią przedsiębiorstwa produkujące materiały budowlane, głównie cegłę, przedsiębiorstwa owocowo-warzywne, cukiernicze, produkcji napojów i wód mineralnych, artykułów z tworzyw sztucznych. Uzupełnieniem działalności są usługi głównie remontowo-budowlane, instalatorskie, stolarskie, transportowe oraz działalność handlowa14. Według danych na rok 2016 podmioty gospodarcze są zlokalizowane na całym terenie gminy Radzymin. Najwięcej podmiotów gospodarczych zarejestrowanych jest w mieście Radzymin (1 091 podmioty) oraz miejscowości Nadma (115). Najmniej podmiotów działa w miejscowościach Wiktorów (6), Rżyska (12), Borki (13), Emilianów (14), Nowy Janków (15) oraz Zwierzyniec (15). W miejscowości letniskowej Popielarz nie funkcjonuje żaden podmiot gospodarczy.

14 Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Radzymin 2004 – 2015. 37

Program Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata 2016-2024

Tabela 15. Podmioty gospodarcze w gminie Radzymin w 2016 roku według miejscowości

Miejscowość Liczba podmiotów wpisanych do CEIDG Arciechów 17 Borki 13 Cegielnia 70 Ciemne 70 Dybów-Kolonia 17 Emilianów 14 Łąki 33 Łosie 23 Mokre 34 Nadma 115 Nowe Załubice 52 Nowy Janków 15 Popielarze 0 Radzymin 1091 Ruda 28 Rżyska 12 Sieraków 25 Słupno 268 Stare Załubice 59 Stary Dybów 44 Stary Janków 18 Wiktorów 6 Zawady 18 Zwierzyniec 15

Program Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata 2016-2024

Źródło: opracowanie własne na podstawie CEIDG

Rysunek 11. Liczba podmiotów wpisana do CEIDG

Źródło: opracowanie własne na podstawie CEIDG

Według stanu na koniec września 2015 roku na terenie Gminy Radzymin działało 2 177 gospodarstw rolnych, nieruchomości rolnych było 3 949. W latach 2010-2015 liczba gospodarstw rolnych powiększyła się o 631 podmiotów, co stanowi wzrost o 9,75%.

2.2.2. Najważniejsze podmioty gospodarcze w gminie

Do najważniejszy podmiotów gospodarczych w gminie Radzymin zalicza się15:

. Cederroth Polska S.A. (ul. Polna 21, 05-250 Radzymin), . TAGO - Przedsiębiorstwo Przemysłu Cukierniczego Tadeusz Gołębiewski (ul. Wołomińska 125, Ciemne, 05-250 Radzymin), . Coca-Cola HBC Polska Sp. z o.o. (ul. Przemysłowa 2, 05-250 Radzymin), . Bona-Agra Sp. z o.o. Przetwórstwo Owocowo-Warzywne (ul. Szkolna 11, Nadma), . PHU El-Trans Elżbieta Sierocka (ul. Weteranów 100, 05-250 Radzymin).

15 Projekt założeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe dla gminy Radzymin na lata 2015-2013, s. 46. 39

Program Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata 2016-2024

Rysunek 12. Podmioty gospodarcze w Gminie Radzymin zatrudniające powyżej 100 osób

Źródło: opracowanie własne

Program Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata 2016-2024

Cederroth to szwedzki koncern, którego historia sięga 1890 roku. Specjalizuje się w produkcji kosmetyków pielęgnacyjnych, suplementów diety i OTC, nowoczesnych plastrów opatrunkowych oraz przyjaznej środowisku chemii gospodarczej. Obecnie zatrudnia około 800 pracowników w siedmiu krajach Europy. W Polsce obecny od 2000 roku, od marca 2011 roku jako Cederroth Polska S.A. Firma produkuje produkty następujących marek: Dermika, Soraya, Bio-Oil, Allévo, Pharbio, Salvequick oraz Jordan. W Radzyminie wytwarzane są kosmetyki marki Dermika oraz Soraya oraz znajduje się Centrala Cederroth Polska S.A., a w niej laboratoria, działy badań i rozwoju obydwu marek oraz Health & Wound Care Department, zajmujący się dystrybucją marek Pharbio, Allévo oraz Salvequick na terenie Polski. Fabryka posiada certyfikat ISO 900116.

TAGO Przedsiębiorstwo Przemysłu Cukierniczego Tadeusz Gołębiewski jest firmą rodzinną, istnieje na rynku od 1966r. Siedziba firmy jest zlokalizowana w miejscowości Ciemne w gminie Radzymin. TAGO to jeden z największych zakładów produkcji cukierniczej w Polsce, firma prowadzi sprzedaż krajową jak i działalność eksportową obejmującą swoim zasięgiem ponad 50 krajów na 5 kontynentach. Zakład posiada certyfikat zarządzania jakością ISO 9001: 2008 i ISO 22000: 2005/ IFS/ BRC17.

W gminie Radzymin działa także zakład produkcyjny koncernu Coca-Cola HBC Polska Sp. z o.o. Fabryka w Radzyminie to największy zakład należący do Coca-Cola HBC Polska. Zakład ten stanowi również centrum produkcyjne dla grupy Coca-Cola Hellenic. Zakład zajmuje powierzchnię blisko 10 ha, z czego prawie 36 000 metrów kwadratowych przypada na zabudowania. Produkty z tej części Polski trafiają do kilku krajów europejskich. W zakładzie w Radzyminie oprócz napojów (produkowana są wszystkie napoje gazowane firmy oraz herbaty Nestea, soki, nektary i napoje Cappy, napoje izotoniczne Powerade oraz napoje energetyzujące Burn) wytwarzane są również preformy, z których następnie wytwarzane są butelki PET. Preformy z tego zakładu zaopatrują wszystkie trzy zakłady naszej firmy w całej Polsce18.

Kolejnym kluczowym podmiotem gospodarczym w gminie Radzymin jest Bona-Agra Sp. z o.o. Przetwórstwo Owocowo-Warzywne z siedzibą w Nadmie. Przedsiębiorstwo ma w swojej ofercie pełne zaopatrzenie w warzywa i owoce: cięte, myte pakowane (próżniowo i nie tylko), sałaty gotowe do spożycia, surówki warzywne, świeże sosy na bazie jogurtu lub majonezu. Firma działa od 1990 roku, początkowo funkcjonowała pod nazwą Export - Import Brzeziński i specjalizowała się w handlu hurtowym warzywami i owocami. W 1995 roku powstał zakład przetwórczy i rozpoczęto wdrażanie systemów kontroli jakości. Powierzchnia produkcyjna i magazynowa firmy zajmuje ok 4000 m2 w

16 Strona internetowa Cederroth Polska S.A. (http://cederroth.pl/o-firmie/) 17 Strona internetowa TAGO Przedsiębiorstwo Przemysłu Cukierniczego (http://www.tago.com.pl/) 18 Strona internetowa Coca-Cola HBC Polska (http://www.coca-colahellenic.pl/Aboutus/Productioncycle/Productionplants/Radzymin/)

Program Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata 2016-2024 dwóch lokalizacjach. Firma posiada HACCP Certyfikat jednej z globalnych firm certyfikujących oraz Certyfikat BRC (na poziomie A od 2005 roku)19.

Firma PHU El-Trans Elżbieta Sierocka to firma rodzinna, z polskim kapitałem, która koncentruje się na obsłudze logistycznej koncernów chemicznych. Założona została w 1997 roku. Lokalizacja firmy w gminie Radzymin pozwala na sprawną obsługę przewozów transportowych na terenie całej Europy. Przedsiębiorstwo specjalizuje się w przewozach płynnych towarów następujących klas: materiały niebezpieczne w klasach (wg Konwencji ADR): 3, 4.1, 5.1, 6.1, 8 i 9, materiały wymagające utrzymania temperatury nawet do 180 stopni, materiały neutralne. Jakość świadczonych usług potwierdzają liczne certyfikaty, w tym wydany w 2003 roku (i odnowiony w 2015 roku) Certyfikat Zintegrowanego Systemu Zarządzania Jakością ISO. Certyfikat ten obejmuje następujące obszary: – transport i spedycja krakowa i międzynarodowa – mycie i serwisowanie cystern – grzanie cystern spełnia wymagania norm, PN-EN ISO 9001:2009 – zarządzanie jakością, PN-EN ISO 14001:2005 – zarządzanie środowiskowe, PN-N 18001:2004 – zarządzanie bezpieczeństwem i higieną pracy.20

2.2.3. Stan i struktura bezrobocia

W 2015 roku w gminie Radzymin zarejestrowanych było 1 170 bezrobotnych, tj. o 10% więcej aniżeli w roku 2011. W badanym okresie liczba bezrobotnych ulegała znacznym zmianom, najwięcej osób zarejestrowanych było w 2013 roku (1 600 osób). W strukturze bezrobotnych w latach 2011-2015 przeważali mężczyźni; w 2011 roku ich udział w grupie bezrobotnych zarejestrowanych wyniósł 53,7%, w 2015 roku wzrósł do 57,1%.

19 Strona internetowa Bona-Agra Sp. z o.o. Przetwórstwo Owocowo-Warzywne (http://bona-agra.pl/o-firmie.html) 20 Strona internetowa PHU El-Trans Elżbieta Sierocka ( http://www.el-trans.com/o-firmie/) 42

Program Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata 2016-2024

Rysunek 13. Bezrobotni zarejestrowani w gminie Radzymin w latach 2011-2015 roku według płci

1 000 900 800 700 600 500 400 300 200 100 0 2011 2012 2013 2014 2015

mężczyźni kobiety

Źródło: BDL GUS

Na koniec 2015 roku liczba osób bezrobotnych pozostających bez pracy powyżej 12 miesięcy na terenie gminy Radzymin wynosiła 618. Liczba osób bezrobotnych z wykształceniem podstawowym wyniosła 493 osób. Liczba osób bezrobotnych w wieku produkcyjnym wynosiła 315 osób. Udział osób bezrobotnych w gminie Radzymin względem liczby osób w wieku produkcyjnym wyniósł w 2014 roku 8,53% i był nieco niższy w roku ubiegłym (w roku 2013 wskaźnik ten wynosił 10,19%). Osoby pozostające bez pracy mają możliwość udziału w programach i mechanizmach wspierających ich kompetencje. W 2014 roku 71 mieszkańców pozostających bez pracy skorzystało ze szkoleń, 97 osób z płatnych staży organizowanych przez PUP Wołomin, a 2 osoby skierowane zostały na staż w ramach bonu stażowego do przedsiębiorców. Kolejne 24 osoby skorzystały z mechanizmu wsparcia rozpoczęcia własnej działalności gospodarczej. W 2014 roku na terenie gminy utworzonych zostało 23 nowe miejsca pracy.

Tabela 16. Rodzaje wsparcia udzielonego przez PUP w Wołominie na rzecz osób bezrobotnych w Gminie Radzymin w 2014 roku

Rodzaj pomocy / wsparcia Liczba osób Staż 97 Jednorazowe środki na podjęcie działalności gospodarczej 24 Wyposażenie i dostosowanie stanowiska pracy 23 Prace interwencyjne 21 Szkolenia 17 Roboty publiczne 6 Bony szkoleniowe 2 Bon stażowy 1

Program Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata 2016-2024

Razem 191

Źródło: Strategia Rozwoju Gminy Radzymin na lata 2015-2024 (z projekcją do roku 2030).

2.2.4. Podsumowanie

W latach 2011-2014 nastąpił wzrost liczby podmiotów gospodarczych w gminie Radzymin (o 17,4%). Nieznacznie wzrosła również liczba podmiotów wpisanych do rejestru REGON na 10 tys. ludności. Liczba jednostek nowo zarejestrowanych w rejestrze REGON na 10 tys. ludności utrzymuje się na podobnym poziomie.

Na terenie gminy nie działa żadne przedsiębiorstwo państwowe. Liczba podmiotów należących do sektora prywatnego stale wzrasta, z 2 449 w 2011 roku do 2 957 podmiotów w 2014 roku. Większość stanowiły przedsiębiorstwa należące do osób fizycznych, a ich liczba wzrosła w badanym okresie o 16%. Wzrosła również liczba spółek handlowych, fundacji oraz stowarzyszeń i podobnych organizacji społecznych.

Ponad 95% wszystkich podmiotów gospodarczych stanowią te najmniejsze, zatrudniające nie więcej niż 9 osób. W gminie Radzymin działa tylko jedno duże przedsiębiorstwo, zatrudniające więcej niż 249 osób.

Podmioty gospodarcze są zlokalizowane na całym terenie gminy Radzymin. Najwięcej podmiotów gospodarczych zarejestrowanych jest w mieście Radzymin a najmniej podmiotów działa w miejscowościach Wiktorów, Rżyska oraz Borki. Jedynie w miejscowości Popielarze nie działa żadna firma.

W latach 2011- 2015 roku liczba zarejestrowanych bezrobotnych nieznacznie wzrosła (o 10%). Osoby bezrobotne aktywnie uczestniczyły w programach i mechanizmach wspierających ich kompetencje.

2.3. Charakterystyka społeczna gminy

2.3.1. Struktura demograficzna i społeczna gminy

Liczba mieszkańców gminy Radzymin na koniec 2015 roku wyniosła 24 536 osób, a więc o 22,6% więcej niż w roku 2005. W okresie od 2005 roku do 2014 roku obserwowano systematyczny wzrost liczby ludności, lecz w okresie 2014-2015 nastąpił niewielki spadek (o 2%). Gęstość zaludnienia w 2014 roku na 1 km2 wynosiła 194 osoby i była większa niż w 2011 roku (178 osób/km2). Głównym czynnikiem

Program Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata 2016-2024 wzrostu liczby mieszkańców w gminie Radzymin jest bliskie sąsiedztwo Warszawy jako atrakcyjnego rynku pracy21. W 2015 roku kobiety stanowiły 51,5% ogółu ludności, 10 lat wcześniej wskaźnik ten wynosił 50,8%. Wskaźnik feminizacji wzrósł więc z 103 do 105. Rysunek 14. Zmiana liczby ludności gminy Radzymin w latach 2005-2015

30 000

24 548 25 051 24536 25 000 23 959 22 397 23 177 21 113 20 122 20 586 19 257 20 000 19 013

15 000

10 000

5 000

0 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015

Źródło: BDL GUS

Najwięcej, bo aż 42,8% mieszkańców gminy (tj. 11 371 osób) mieszkało w mieście Radzymin. Drugą pod względem liczby ludności była miejscowość Słupno (10,9%), kolejną zaś Nadma (6,6%). Pozostałe miejscowości zamieszkiwało mniej niż 1 000 osób, najmniej zaludnione obszary w gminie Radzymin to: Popielarze (10 osób), Wiktorów (139 osób) oraz Emilianów (200 osób). W latach 2011-2015 w większości miejscowości gminy Radzymin liczba mieszkańców wzrosła. Najsilniejszy wzrost obserwowano w miejscowościach: Nowe Załubice (15,6%), Archiechów (13,8%) oraz w mieście Radzymin (13,3%) i obszary te można uznać za najbardziej atrakcyjne osadniczo. W dwóch miejscowościach, tj. Siekarów oraz Popielarze liczba mieszkańców nie uległa zmianie, w kolejnych dwóch – Nowy Janków oraz Rżyska zanotowano nieznaczny ubytek mieszkańców (odpowiednio o 2,4% oraz 2,3%).

Tabela 17. Zmiana liczby ludności w miejscowościach gminy Radzymin w latach 2011 i 2015

Liczba ludności Miejscowość 2011 2015 Arciechów 188 218 Borki 280 298 Cegielnia 894 904 Ciemne 908 955 Dybów-Kolonia 360 368

21 Strategia Rozwoju Gminy Radzymin na lata 2015-2024 (z projekcją do roku 2030)

Program Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata 2016-2024

Emilianów 178 200 Łąki 310 319 Łosie 354 369 Mokre 478 502 Nadma 1613 1760 Nowe Załubice 399 473 Nowy Janków 258 252 Popielarze 10 10 Radzymin 9856 11371 Ruda 417 460 Rżyska 315 308 Sieraków 453 453 Słupno 2615 2885 Stare Załubice 811 848 Stary Dybów 597 645 Stary Janków 234 235 Wiktorów 123 139 Zawady 299 321 Zwierzyniec 230 243

Źródło: Urząd Miasta i Gminy Radzymin

Struktura wieku ludności uległa w analizowanym okresie niewielkim zmianom. Odsetek mieszkańców gminy w wieku 0-19 nie uległ zmianie i wynosił ok 22%. Udział osób w wieku 20-64 lata wahał się w przedziale 55,5% - 55,8%. Odsetek osób w wieku poprodukcyjnym nieznacznie zmalał z 22,3% w 2011 roku do 21,8% w 2014 roku. W okresie 2011-2014 liczba dzieci w wieku 0-4 lata w gminie Radzymin wzrosła nieznacznie. Oznacza to, że gmina nie jest dotknięta zjawiskami demograficznymi związanymi ze starzeniem się społeczeństwa.

Wykres 15. Zmiana liczby ludności według wieku w gminie Radzymin w latach 2011-2014

3 000

2 500

2 000

1 500

1 000

500

2011 2014

Źródło: BDL GUS

Struktura wieku w poszczególnych dzielnicach miejscowościach gminy Radzymin była zróżnicowana. Najmniejszy odsetek osób w wieku przedprodukcyjnym zaobserwowano w 2015 roku w miejscowościach: Mokre (21,1%), Arciechów (21,6%) oraz Cegielnia (22,0%). W Popielarzach nie

Program Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata 2016-2024 mieszkał w tym okresie nikt w wieku poniżej 18 lat. Największy odsetek osób w wieku przedprodukcyjnym odnotowano w miejscowościach: Dybów Kolonia (28,8%), Emilianów (28%) oraz Łaki (27,9%). Największy odsetek osób w wieku poprodukcyjnym zaobserwowano w 2015 roku w miejscowościach: Popielarze (50,0%) oraz Rżyska (11,7%) i Stare Załubice (11,2%). W miejscowości Stary Janków odsetek ten był mniejszy i wynosił 6,4%. Niewielki udział osób w wieku poprodukcyjnym zaobserwowano również w miejscowościach: Dybów Kolonia (7,6%) oraz Słupno (7,9%).

Tabela 18. Struktura ludności według wieku w miejscowościach gminy Radzymin w latach 2011 i 2015

2011 2015 Miejscowości przedprodukcyjny produkcyjny poprodukcyjny przedprodukcyjny produkcyjny poprodukcyjny Arciechów 27 127 34 47 147 24 Borki 44 182 54 67 192 39 Cegielnia 124 612 158 199 607 98 Ciemne 115 612 181 234 626 95 Dybów-Kolonia 31 247 82 106 234 28 Emilianów 22 120 36 56 125 19 Łąki 29 204 77 89 206 24 Łosie 40 245 69 86 253 30 Mokre 57 337 84 106 345 51 Nadma 203 1122 288 416 1177 167 Nowe Załubice 49 274 76 116 316 41 Nowy Janków 36 164 58 63 158 31 Popielarze 5 5 0 0 5 5 Radzymin 1349 6590 1917 2935 7289 1147 Ruda 44 296 77 107 313 40 Rżyska 45 211 59 71 201 36 Sieraków 48 306 99 117 298 38 Słupno 263 1798 554 757 1901 227 Stare Załubice 110 535 166 222 531 95 Stary Dybów 67 417 113 161 430 54 Stary Janków 20 162 52 61 159 15 Wiktorów 17 86 20 35 91 13 Zawady 37 197 65 84 205 32 Zwierzyniec 29 159 42 60 158 25

Źródło: Urząd Miasta i Gminy Radzymin

Ze strukturą wieku ludności związane są wskaźniki obciążenia ekonomicznego. W gminie Radzymin w okresie 2011-2015 zmieniły się wszystkie trzy wskaźniki. Liczba ludności w wieku nieprodukcyjnym przypadająca na 100 osób w wieku produkcyjnym uległa najmniejszym zmianom i wzrosła z poziomu 47,8 do 53,7. Ma to związek ze zjawiskiem starzenia się społeczeństwa. Wskaźnik liczby osób w wieku poprodukcyjnym przypadającej na 100 osób w wieku przedprodukcyjnym znacznie zmalał z wartości 155,1 w 2011 roku do wartości 38,3 w 2015 roku. Wiąże się to z korzystnym zjawiskiem znacznego wzrostu odsetka osób w wieku przedprodukcyjnym w ogóle ludności (wzrost z 12,7% w 2011 do 25,25% w 2015 roku). Jednocześnie zmalała wartość wskaźnika odnosząca się do liczby osób w wieku poprodukcyjnym przypadająca na 100 osób w wieku produkcyjnym – z 29,1 w 2011 roku do 14,9 w 2014 roku.

Program Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata 2016-2024

Rysunek 16. Wskaźniki obciążenia ekonomicznego ludności w gminie Radzymin w latach 2011-2015

180,00 160,00 140,00 120,00 100,00 80,00 60,00 40,00 20,00 0,00 ludność w wieku ludność w wieku poprodukcyjnym ludność w wieku poprodukcyjnym nieprodukcyjnym na 100 osób w na 100 osób w wieku na 100 osób w wieku wieku produkcyjnym przedprodukcyjnym produkcyjnym

2011 2015

Źródło: Urząd Miasta i Gminy Radzymin Struktura ludności według wieku jest bardzo różna w poszczególnych miejscowościach gminy Radzymin. Wskaźnik liczby ludności w wieku poprodukcyjnym na 100 osób w wieku przedprodukcyjnym osiąga najkorzystniejsze wartości w miejscowościach: Stary Janków, Dybów- Kolonia, Łąki oraz Słupno.

Tabela 19. Wskaźniki obciążenia ekonomicznego ludności w poszczególnych miejscowości gminy Radzymin w 2015 roku

ludność w wieku ludność w wieku ludność w wieku Miejscowości nieprodukcyjnym na poprodukcyjnym na poprodukcyjnym na 100 osób w wieku 100 osób w wieku 100 osób w wieku produkcyjnym przedprodukcyjnym produkcyjnym Arciechów 48,30 51,06 16,33 Borki 55,21 58,21 20,31 Cegielnia 48,93 49,25 16,14 Ciemne 52,56 40,60 15,18 Dybów-Kolonia 57,26 26,42 11,97 Emilianów 60,00 33,93 15,20 Łąki 54,85 26,97 11,65 Łosie 45,85 34,88 11,86 Mokre 45,51 48,11 14,78 Nadma 49,53 40,14 14,19 Nowe Załubice 49,68 35,34 12,97 Nowy Janków 59,49 49,21 19,62 Popielarze 100,00 - 100,00 Radzymin 56,00 39,08 15,74 Ruda 46,96 37,38 12,78 Rżyska 53,23 50,70 17,91 Sieraków 52,01 32,48 12,75

Program Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata 2016-2024

Słupno 51,76 29,99 11,94 Stare Załubice 59,70 42,79 17,89 Stary Dybów 50,00 33,54 12,56 Stary Janków 47,80 24,59 9,43 Wiktorów 52,75 37,14 14,29 Zawady 56,59 38,10 15,61 Zwierzyniec 53,80 41,67 15,82 Źródło: Urząd Miasta i Gminy Radzymin W powiecie wołomińskim22 najliczniejszą grupę stanowili mieszkańcy z wykształceniem średnim i policealnym - 63 072 osoby. Mieszkańców z wykształceniem wyższym było 35 528, a z wykształceniem zasadniczym zawodowym 34 458. Liczba gospodarstw domowych na terenie gminy Radzymin systematycznie wzrasta w latach 2011- 2015. W okresie od 1 stycznia 2013 r. do 31 września 2013 r. było 5 124 gospodarstw domowych, w okresie 1 stycznia 2014 r. do 31 grudnia 2014 r. już 5 843, a do 28 września 2015 roku liczba gospodarstw domowych wzrosła do 6 42823. Saldo migracji wewnętrznych w gminie Radzymin w latach 2011-2014 pozostawało dodatnie, ale systematycznie malało: z 636 do 407 osób. Saldo migracji zagranicznych jest natomiast bardzo małe, a w badanym okresie zanotowano niewielki spadek z 5 do 4 osób, które opuściły gminę. W latach 2011-2014 przeważały zameldowania i wymeldowania do gminy Radzymin z miast. Większą mobilnością w tym zakresie cechowały się kobiety.

2.3.2. Frekwencja wyborcza

Miernikiem często stosowanym do oceny aktywności społecznej lub kapitał społecznego jest też frekwencja w wyborach. Frekwencja wyborcza w gminie Radzymin, zarówno w wyborach samorządowych w 2014 jak wyborach do Parlamentu Europejskiego, Sejmu i Senatu RP oraz wyborach Prezydenckich w 2015 roku, była wyższa od średniej dla Polski, co świadczy o ponadprzeciętnej aktywności społeczności lokalnej oraz zaangażowaniu w sprawy gminy i kraju.

22 Dane dotyczące wykształcenia mieszkańców dostępne są w podziale na powiaty. Dane pochodzą z Narodowego Spisu Powszechnego z 2011 roku 23 Strategia Rozwoju Gminy Radzymin na lata 2015-2024 (z projekcją do roku 2030) 49

Program Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata 2016-2024

Rysunek 17. Frekwencja w wyborach w 2014 i 2015 roku - średnia dla Polski i gminy Radzymin

70,00 60,00 50,00 40,00 30,00 20,00 10,00 0,00

Polska gmina Radzymin

Źródło: Strona internetowa Państwowej Komisji Wyborczej

Rysunek 18. Frekwencja w wyborach samorządowych w 2014 r.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Państwowej Komisji Wyborczej

Program Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata 2016-2024

2.3.3. Edukacja i poziom oświaty

W 2014 roku na terenie gminy Radzymin funkcjonowało dziesięć placówek przedszkolnych (samorządowych) oferujących łącznie 1 132 miejsc. Do placówek tych uczęszczało 898 dzieci. W latach 2011-2014 na terenie gmino otwarto dwie nowe placówki, a liczba miejsc wzrosła o 27%. Liczba etatów w placówkach przedszkolnych w 2014 roku wyniosła łącznie 78,05, czyli o 11,5 etatu więcej niż w roku 2011. Średnio na jedną placówkę przedszkolną przypadało 7,8 etatu. W 2014 roku w gminie Radzymin objętych wychowaniem przedszkolnym dzieci było 3 309 (w tym w mieście 869). W latach 2011-2014 wyraźnie wzrósł odsetek dzieci objętych wychowaniem przedszkolnym w gminie – o 4,4% dla dzieci w wieku 3-4 lat oraz o 4,9% dla dzieci w wieku 4-6 lat. Odsetek dzieci objętych wychowaniem przedszkolnym w gminie zwiększył się zarówno w mieście Radzymin jak i w pozostałych miejscowościach. Warto zauważyć, że w mieście odsetek ten przekracza 100%, co oznacza że do radzymińskich przedszkoli uczęszczają również dzieci niezameldowane w gminie bądź pochodzące z innych miejscowości gminy Radzymin.

Tabela 20 Odsetek dzieci objętych wychowaniem przedszkolnym w gminie Radzymin w latach 2011 i 2014

dzieci w wieku 3-4 lat dzieci w wieku 4-6 lat Radzymin % w miastach 104,7 119,6 2011 na wsi 17,8 42,7 w miastach 85,5 101,0 2014 na wsi 31,6 62,4

Źródło: GUS BDL

Sieć placówek oświatowych w latach 2009-2014 nie uległa zmianie. Na terenie gminy Radzymin w 2014 roku funkcjonowało siedem szkół podstawowych. Na przestrzeni tych 4 lat liczba uczniów w szkołach wzrosła o 20% (z 1595 w roku 2011 do 1999 w roku 2014). Wzrosła również liczba etatów – z 95,6 w 2011 do 118,6 w 2014 roku. Szkoły podstawowe działające w gminie to: 1. Szkoła Podstawowa nr 1im. ppłka pil. Mariana Pisarka w Radzyminie, 2. Szkoła Podstawowa nr 2 w Radzyminie, wchodząca w skład Zespołu Szkół im. księżnej Eleonory Czartoryskiej w Radzyminie, 3. Szkoła Podstawowa nr 1 im. M. Konopnickiej w Słupnie, wchodząca w skład Zespołu Szkół w Słupnie, 4. Szkoła Podstawowa nr 2 im. Michaliny Chełmońskiej – Szczepankowskiej w Słupnie, 5. Szkoła Podstawowa im. Armii Krajowej w Starych Załubicach, wchodząca w skład Zespołu Szkół w Starych Załubicach, 6. Szkoła Podstawowa w Ciemnem, wchodząca w skład Zespołu Szkolno-Przedszkolnego im. Janiny Januszewskiej w Ciemnem, 7. Szkoła Podstawowa im. Prymasa Tysiąclecia w Nadmie.

W 2014 roku w gminie działały cztery szkoły gimnazjalne. W latach 2011-2014 liczba uczniów zmniejszyła się o 10% (z 774 osób w 2011 do 695 osób w 2014 roku). Nieznacznie zmalała również liczba etatów w szkołach – z 60,6 w 2011 do 54,6 w 2014 roku. Gimnazja działające w gminie Radzymin:

Program Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata 2016-2024

1. Gimnazjum nr 1 im. mjra Stefana Waltera w Radzyminie, 2. Gimnazjum nr 2 w Radzyminie, wchodzące w skład Zespołu Szkół im. księżnej Eleonory Czartoryskiej w Radzyminie, 3. Gimnazjum w Słupnie, wchodzące w skład Zespołu Szkół w Słupnie, 4. Gimnazjum im. Anieli Janusz ps ”Jagoda” w Starych Załubicach, wchodzące w skład Zespołu Szkół w Starych Załubicach.

W latach 2011-2014 zmniejszyła się liczba szkół ogólnokształcących w gminie Radzymin – z trzech do dwóch placówek. W gminie działa ponadto jedno liceum dla dorosłych. Znacznie zmalała natomiast liczba uczniów kształcących się w tych szkołach – zanotowano spadek o 33,5% (z 526 do 350 osób). Liczba etatów w szkołach ogólnokształcących w gminie w 2014 roku wyniosła 19,34, w tym w liceach ogólnokształcących dla młodzieży (bez specjalnych) – 17,37 etatów oraz w liceach ogólnokształcących dla dorosłych – 1,97 etatów. W latach 2011-2014 liczba etatów zmalała o 27,7%. Poziom edukacji jest wskaźnikiem poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego a także wskazuje na możliwości budowania kapitału ludzkiego. Jednym ze wskaźników poziomu edukacji są wyniki uczniów w egzaminie gimnazjalnym. Wyniki osiągnięte przez uczniów trzecich klas szkół gimnazjalnych w gminie Radzymin w 2015 roku były gorsze niż wyniki odnotowane w powiecie wołomińskim. Najniższe wyniki uczniowie osiągnęli z matematyki (46,6%) oraz języka angielskiego na poziomie rozszerzonym (49,6%), najwyższe natomiast z historii i wiedzy o społeczeństwie (po 61,9%) oraz z języka polskiego (60,5%). Poziom edukacji mierzony wynikami egzaminu gimnazjalnego w gminie Radzymin określić można jako średni - gimnazjaliści z gminy Radzymin uzyskali najgorsze w powiecie wyniki z historii i wiedzy o społeczeństwie oraz z języka niemieckiego na poziomie podstawowym. Tabela 21. Średnie wyniki w gminach z egzaminu gimnazjalnego w 2015 roku w gminie Radzymin

J. angielski J. angielski – J. niemiecki Historia i Język Przedmioty Szkoła Matematyka – poziom poziom – poziom WOS polski przyrodnicze podst. rozsz. podst.

Gimnazja 61,9 60,5 46,6 49,0 68,5 49,6 50,7

Źródło: OKE w Warszawie Kolejnym ze wskaźników poziomu edukacji są wyniki uczniów na egzaminie. Wyniki osiągnięte przez uczniów szkół ogólnokształcących w gminie Radzymin w 2015 roku były gorsze niż wyniki uczniów ze szkół w Wołominie czy Urlach. Znacznie niższe wyniki osiągnęli uczniowi Niepublicznego Liceum Ogólnokształcące dla Dorosłych Zakładu Doskonalenia Zawodowego aniżeli uczniowie Liceum Ogólnokształcącego im. Cypriana Kamila Norwida. Najniższe wyniki uczniowie osiągnęli z matematyki na poziomie podstawowym oraz biologii i chemii na poziomie rozszerzonym , najwyższe natomiast z języka polskiego na poziomie rozszerzonym.

Program Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata 2016-2024

Tabela 22. Średnie wyniki procentowe z przedmiotów obowiązkowych dla absolwentów z 2015 r. przystępujący do egzaminu w nowej formule w gminie Radzymin

Szkoła J. polski Matematyka J. angielski J. rosyjski Liceum Ogólnokształcące im. Cypriana - Kamila 62,0 38,3 65,6 Norwida w Zespole Szkół Ogólnokształcących Niepubliczne Liceum Ogólnokształcące dla 36,3 13,7 22,0 31,0 Dorosłych Zakładu Doskonalenia Zawo dowego Źródło: OKE w Warszawie Tabela 23. Średnie wyniki procentowe z przedmiotów dodatkowych ( na poziomie rozszerzonym) dla absolwentów z 2015 r. przystępujący do egzaminu nowej formule w gminie Radzymin

Wiedza Szkoła J. polski J. angielski Biologia Chemia Geografia Historia o społeczeństwie Liceum Ogólnokształcące im. Cypriana Kamila Norwida w Zespole 64,1 58,7 8,7 7,0 28,1 62,0 23,5 Szkół Ogólnokształcących

Źródło: OKE w Warszawie

Program Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata 2016-2024

2.3.4. Bezpieczeństwo mieszkańców

Na terenie gminy Radzymin zadania z zakresu bezpieczeństwa publicznego wykonują24:  Policja za pomocą Komendy Powiatowej Policji z siedzibą w Wołominie, na obszarze gminy działa Komisariat Policji w Radzyminie przy ul. Konstytucji 3 Maja 22,  Dzielnicowi działający w poszczególnych dzielnicach na terenie miasta Radzymin,  Straż Miejska z siedzibą w Radzyminie przy Pl. Tadeusza Kościuszki 2,  Straż Pożarna za pomocą Komendy Powiatowej Państwowej Straży Pożarnej z siedzibą w Wołominie oraz jednostki terenowe w postaci Ochotniczych Straży Pożarnych na terenie Gminy Radzymin: w Radzyminie, w Starych Załubicach, w Zawadach, w Mokrem, w Rudzie oraz w Nadmie. Analiza poziomu bezpieczeństwa mieszkańców może być opracowana na podstawie danych zebranych przez Komisariat Policji w Radzyminie. W 2015 roku na terenie gminy odnotowano 569 zdarzeń, w tym największy udział stanowiły kradzieże (29,7%), wykroczenia z art.119 Kodeksu Wykroczeń25 (29,2%) oraz kradzieże z włamaniem (23%).

Rysunek 19. Struktura zdarzeń na terenie gminy Radzymin w 2015 roku

kradzież cudzej rzeczy

wykroczenie z art.119 KW

kradzież z włamaniem

uszkodzenie mienia

kradzież pojazdu

wykroczenie z art.124 KW

uszczerbek na zdrowiu

bójka, pobicie

rozbój

0 20 40 60 80 100 120 140 160 180

Źródło: Komisariat Policji w Radzyminie

24 Strategia Rozwoju Gminy Radzymin na lata 2015-2024 (z projekcją do roku 2030)

25 Art. 119. § 1. Kto kradnie lub przywłaszcza sobie cudzą rzecz ruchomą, jeżeli jej wartość nie przekracza 250 złotych, podlega karze aresztu, ograniczenia wolności albo grzywny. § 2. Usiłowanie, podżeganie i pomocnictwo są karalne. § 3. Jeżeli sprawca czynu określonego w § 1 dopuścił się go na szkodę osoby najbliższej, ściganie następuje na żądanie pokrzywdzonego. § 4. W razie popełnienia wykroczenia określonego w § 1, można orzec obowiązek zapłaty równowartości ukradzionego lub przywłaszczonego mienia, jeżeli szkoda nie została naprawiona.

Program Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata 2016-2024

W 2015 roku najwięcej zdarzeń odnotowano w rejonach obejmujących część miejską gminy Radzymin: w rejonie II26 (34,6% ogółu zdarzeń) oraz w rejonie I27 (23,0%). Znacznie mniej zdarzeń miało miejsce w rejonach na obszarach wiejskich gminy: w rejonie III28 (21,1%) oraz w rejonie IV29 (21,3%).

Tabela 24. Struktura zdarzeń na terenie gminy Radzymin w 2015 roku według rejonów

Radzymin I II III IV kradzież cudzej rzeczy 43 36 48 42 kradzież pojazdu 2 12 12 4 kradzież z włamaniem 19 39 39 34 Rozbój 0 2 2 0 bójka, pobicie 0 2 1 1 uszkodzenie mienia 9 11 4 7 uszczerbek na zdrowiu 3 2 1 1 wykroczenie z art.119 KW 49 84 6 27 wykroczenie z art.124 KW30 6 9 7 5

Źródło: Komisariat Policji w Radzyminie

W latach 2010-2014 liczba popełnionych przestępstw ma charakter zróżnicowany; wzrasta liczba kradzieży cudzej rzeczy, pojazdów oraz kradzieży z włamaniem. Najmniej zdarzeń zanotowano w kategorii: rozbój, bójka, pobicie oraz uszkodzenie mienia. W okresie tym wzrasta natomiast liczba wykroczeń. Najwięcej wykroczeń zanotowano w kategorii: bezpieczeństwo w ruchu drogowym.

Tabela 25. Liczba zarejestrowanych zdarzeń w latach 2012-2014

Kategoria / rodzaj 2012 2013 2014 Przestępstwa kradzieże cudzej własności 238 218 273 kradzież pojazdu 31 34 54

26 Rejon obejmuje następujące ulice na obszarze miejskim gminy Radzymin: Akacjowa, Batalionów Chłopskich, Bażancia, Broniewskiego, Brylantowa, Bursztynowa, Cicha, Czapury, Dębowa, Diamentowa, Dobra, Dolna, Głowackiego, Gródki, Hallera, Jana Pawła II – nr parzyste, Kochanowskiego, Kolejowa, Kolonia Pod Lasem, Komunalna, Konopnickiej, Kopernika, Kossaka, Królewska, Krótka, Kwiatów Polskich, Legionów, Leśna, Łąkowa, Maczka, Makowa, Miła, Mokra, Nowa, Orzeszkowej, Partyzantów, Patriotów, Perłowa, Piotra Skargi, Polna, POW od Wyszyńskiego do Zawady, Rejentówka, Reymonta, Romantyczna, Rubinowa, Skłodowskiej, Słoneczna, Stary Rynek, Strzelców Grodzieńskich, Świerkowa, Sybiraków, Szafirowa, Szkolna, Szmaragdowa, Tęczowa, Turkusowa, Wadery, Weteranów, Wiejska, Willowa, Witosa, Władysława IV, Wróblewskiego, Wycinki, Wyszyńskiego – nr parzyste, Zaciszna, Zdrojowa, Zduńska, Zielna, Żulińskiego. 27 Rejon obejmuje następujące ulice na obszarze miejskim gminy Radzymin: 1-go Maja, 11-go Listopada, Batorego, Czartoryskiej, Czereśniowa, Daszyńskiego, Dzielna, Glinkowska, Huzarska, Jana Pawła II – nr nieparzyste, Kilińskiego, Koliska, Konstytucji 3-go Maja, Korczaka, Kotkowskiego, Kredytowa, Kwitnąca, Letnia, Lubomirskiego, Malownicza, Marszała, Matejki, Mickiewicza, Mistrza i Małgorzaty, Narbutta, Narutowicza, Norwida, Ogrodowa, Paderewskiego, Piłsudskiego, Pionierska, Plac Kościuszkowski, Plac Wolności, Pogonowskiego, POW od 3- go Maja do Wyszyńskiego, Sienkiewicza, Skorupki, Słowackiego, Strzelców Wileńskich, Strzelców Kaniowskich, Traugutta, Waltera, Wąska, Wczasowa, Wierzbowa, Wiśniowa, Wołomińska, Wspólna, Wyszkowska, Zapolskiego, Zielona, Zwycięska, Żeligowskiego, Żeromskiego 28 Rejon obejmuje następujące miejscowości / sołectwa: Arciechów, Borki, Dybów-Kolonia, Emilianów, Łąki, Łosie, Mokre, Nowe Załubice, Popielarze, Ruda, Stare Załubice, Stary Dybów, Wiktorów, Zawady, Zwierzyniec. 29 Rejon obejmuje następujące miejscowości / sołectwa: Cegielnia, Ciemne, Nadma, Nowy Janków, Rżyska, Sieraków, Słupno, Stary Janków, 30 § 1. Kto cudzą rzecz umyślnie niszczy, uszkadza lub czyni niezdatną do użytku, jeżeli szkoda nie przekracza 1/4 minimalnego wynagrodzenia, podlega karze aresztu, ograniczenia wolności albo grzywny. § 2. Usiłowanie, podżeganie i pomocnictwo są karalne. § 3. Ściganie następuje na żądanie pokrzywdzonego. § 4. W razie popełnienia wykroczenia można orzec obowiązek zapłaty równowartości wyrządzonej szkody lub obowiązek przywrócenia do stanu poprzedniego.

Program Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata 2016-2024

kradzież z włamaniem 114 110 135 rozbój 4 6 5 bójka, pobicie 8 9 5 uszkodzenie mienia 44 57 29 uszczerbek na zdrowiu 16 13 17 ogółem 761 828 774 Wykroczenia, w tym przeciwko: bezpieczeństwu w ruchu drogowym 467 194 412 porządkowi i spokojowi publicznemu 42 43 65 bezpieczeństwu osób i mienia 17 7 3 mieniu 57 21 20 inne 241 112 404 ogółem 824 377 904

Źródło: Strategia Rozwoju Gminy Radzymin na lata 2015-2024 (z projekcją do roku 2030)

W 2015 roku funkcjonariusze policji wypełnili 20 formularzy „Niebieskiej Karty”, służących dokumentowaniu faktów związanych z przemocą w danej rodzinie i ocenie zagrożenia dalszą przemocą. Aż 70% wypełniono na obszarach wiejskich, znacznie rzadziej natomiast stwierdzano przemoc w rodzinie na terenie miasta Radzymin. Większość osób, co do których istniało podejrzenie że są dotknięte przemocą stanowiły kobiety (79,2%). O stosowanie przemocy w rodzinie zdecydowanie częściej podejrzewani byli mężczyźni, w tym będący pod wpływem alkoholu. Łącznie w gminie Radzymin w 2015 roku stwierdzono 85 przypadków stosowania przemocy. Najczęściej dopuszczano się przemocy psychicznej (43,5%) oraz przemocy fizycznej (41,2%).

Rysunek 20. Liczba przypadków poszczególnych rodzajów przemocy stwierdzonych w gminie Radzymin w 2015 roku

psychiczna

fizyczna

inny rodzaj przemocy

ekonomiczna

seksualna

0 5 10 15 20 25 30 35 40

Źródło: Komisariat Policji w Radzyminie

Program Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata 2016-2024

Z informacji przekazanych przez Komisariat Policji w Radzyminie wynika, że rejony najbardziej zagrożone przestępczością przeciwko mieniu to miasto Radzymin z uwzględnieniem osiedli mieszkaniowych na peryferiach miasta (ul. Nowa), miejscowości Ciemne i Słupno oraz obszary działek letniskowych (Załubice, Łosie, Łąki). Przeprowadzone w lutym i marcu 2016 roku konsultacje społeczne w zakresie „Założeń Krajowej Mapy zagrożeń bezpieczeństwa w Polsce” wykazały, że obszarem szczególnie zagrożonym wandalizmem jest teren placu zabaw we wsi Słupno (przy ulicy Żeromskiego)31.

2.3.5. Pomoc społeczna i struktura udzielanych świadczeń

Zadania z zakresu pomocy społecznej na poziomie gminy Radzymin realizuje Ośrodek Pomocy Społecznej, będący jednostką organizacyjną Gminy Radzymin i wykonujący następujące zadania32:  przyznawanie i wypłacanie zasiłków celowych i specjalnych celowych;  przyznawanie pomocy rzeczowej;  przyznanie pomocy na ekonomiczne usamodzielnienie;  udzielenie schronienia, posiłku, niezbędnego ubrania osobom tego pozbawionym;  świadczenie usług, w tym specjalistycznych, w miejscu zamieszkania;  pokrywanie wydatków na świadczenia zdrowotne, w szczególności osób bezdomnych i innych, które nie mają żadnych źródeł utrzymania i nie są objęte ubezpieczeniem zdrowotnym;  udzielanie zasiłku celowego na pokrycie wydatków powstałych w wyniku zdarzenia losowego;  praca socjalna;  sprawienie pogrzebu;  zapewnienie środków na wynagrodzenie pracowników i warunków realizacji w/w zadań.

Na terenie gminy działa Dom Pomocy Społecznej w Radzyminie, który jest jednostką organizacyjną Starostwa Powiatowego w Wołominie. Dom realizuje zadania powiatu, zapewniając całodobową opiekę osobom niesprawnym, przewlekle somatycznie chorym, które z uwagi na stan zdrowia, warunki mieszkaniowe i rodzinne nie mogą samodzielnie funkcjonować w środowisku. Terenem działania Domu Pomocy jest obszar powiatu wołomińskiego. Jednym z mierników zasięgu pomocy społecznej jest liczba rodzin korzystających z takiego wsparcia. Liczba rodzin korzystających ze świadczeń z pomocy społecznej w gminie w 2014 roku wyniosła 580, w 2011 roku – 656. W ujęciu 4 letnim liczba gospodarstw domowych korzystających z pomocy społecznej ma tendencję malejącą. Korzystnym zjawiskiem jest także spadek liczny osób w gospodarstwach domowych korzystających z pomocy społecznej wg kryterium dochodowego i ekonomicznych grup wieku z 1 547 w 2011 roku do 1 414 osób w 2014 roku.

31 „Informacja dotycząca konsultacji i zgłoszonych wniosków przez mieszkańców miasta i gminy Radzymin”, Komisariat Policji w Radzyminie 32 Strategia Rozwoju Gminy Radzymin na lata 2015-2024 (z projekcją do roku 2030)

Program Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata 2016-2024

W 2015 roku w gminie Radzymin ze świadczeń pomocy społecznej korzystało 506 rodzin, w tym 293 na wsiach. Świadczenia przyznano w ramach zadań zleconych i zadań łącznie 777 osobom, co stanowi 3,2% mieszkańców gminy. W strukturze udzielonych świadczeń największy udział stanowią: inne zasiłki celowe i świadczenia w naturze ogółem (przyznane 494 osobom), posiłki (259 osób) oraz zasiłki stałe ogółem (119 osób). Najwięcej środków finansowych przeznaczono natomiast na odpłatność gminy za pobyt w domu pomocy społecznej (639 909 zł), zasiłki stałe ogółem (571 089 zł) oraz inne zasiłki celowe i świadczenia w naturze ogółem (335 110 zł).

Tabela 26 Udzielone świadczenia (zadania zlecone gminie) w gminie Radzymin w 2015 roku

liczba osób, kwota liczba osób liczba liczba Świadczenia którym przyznano świadczeń w świadczeń rodzin świadczenia (w zł) rodzinach specjalistyczne usługi opiekuńcze w miejscu zamieszkania dla osób z zaburzeniami psychicznymi 5 710 21300 4 19 zasiłki celowe na pokrycie wydatków związanych z klęską żywiołową lub ekologiczną 0 0 0 0 0 pomoc ogółem, przyznana cudzoziemcom 0 0 0 0 0 zasiłki stałe ogółem 119 1208 571089 118 164 zasiłki okresowe ogółem 21 107 29120 21 57 schronienie 6 1081 11069 6 6 posiłek 259 35389 186513 159 590 ubranie 0 0 0 0 0 usługi opiekuńcze ogółem 18 6844 59954 18 26 sprawienie pogrzebu 3 3 10780 3 4 inne zasiłki celowe i w naturze ogółem 494 X 335110 494 997 zasiłki celowe przyznane niezależnie od dochodu 0 0 0 0 0 pomoc na ekonomiczne usamodzielnienie ogółem 0 0 0 0 0 poradnictwo specjalistyczne X X X 0 0 interwencja kryzysowa X X X 0 0 pomoc socjalna X X X 515 1225 odpłatność gminy za pobyt w domu pomocy społecznej 24 269 639909 24 24

Źródło: Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej

W 2015 roku w gminie Radzymin głównym powodem przyznawania pomocy społecznej było ubóstwo. Pomoc z tego powodu otrzymały 343 rodziny, co stanowiło 30,4% wszystkich rodzin korzystających z pomocy. Drugim, co do częstości powodem była długotrwała lub ciężka choroba (19,7%), kolejnym zaś bezrobocie (16,6%). Wśród rodzin z obszarów wiejskich najważniejsze powody przyznawania pomocy były takie same: ubóstwo (30,8%), długotrwała lub ciężka choroba (19,0%) oraz bezrobocie (18,2%).

Program Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata 2016-2024

Rysunek 21. Powody przyznania pomocy społecznej w 2015 roku w gminie Radzymin

ubóstwo długotrwała lub ciężka choroba bezrobocie niepełnosprawność bezradność w sprawach opiek.-wychowawczych i… potrzeby ochrony macierzyństwa alkoholizm bezdomność trudności w przystosowaniu do życia po zwolnieniu z… pomoc w rodzinie narkomania

0 50 100 150 200 250 300 350 400

miasto wieś

Źródło: Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej

Pomocą społeczną w gminie Radzymin w 2015 roku objęte były 562 rodziny (1389 osób), z czego 54,4% z nich zamieszkiwało na wsi. W strukturze rodzin objętych pomocą przeważały rodziny jednoosobowe (47,9%). Pomocą objęto 246 rodzin z dziećmi, z których 57,7% zamieszkiwano na obszarach wiejskich gminy. Najliczniejszą grupę stanowiły rodziny z 1 dzieckiem (34,6%) oraz 2 dzieci (32,5%). Wsparciem otoczono również 89 rodzin niepełnych, z których 50,6% zamieszkiwało na wsi. Większość stanowiły rodziny jednoosobowe (46,1%).

Tabela 27. Typy rodzin objętych pomocą społeczną w gminie Radzymin w 2015 roku

liczba rodzin Typy rodzin w tym na liczba osób w ogółem wsi rodzinach rodziny ogółem 562 306 1389 o liczbie osób 1 269 131 269 o liczbie osób 2 95 56 190 o liczbie osób 3 58 32 174 o liczbie osób 4 65 44 260 o liczbie osób 5 40 25 200 o liczbie osób 6 i więcej 35 18 296 w tym rodziny z dziećmi ogółem 246 142 961 o liczbie dzieci 1 85 43 219 o liczbie dzieci 2 80 50 298 o liczbie dzieci 3 50 33 237 o liczbie dzieci 4 21 10 125 o liczbie dzieci 5 4 1 27 o liczbie dzieci 6 5 4 41 o liczbie dzieci 7 i więcej 1 1 14 rodziny niepełne ogółem 89 45 254 o liczbie osób 1 41 18 82 o liczbie osób 2 29 15 89 o liczbie osób 3 15 10 60 o liczbie osób 4 i więcej 4 2 23

Źródło: Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej

Program Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata 2016-2024

Największy odsetek osób korzystających z pomocy Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej widoczny jest w miejscowości Wiktorów oraz Sieraków (od 12,2%-15,1%). Duży odsetek beneficjentów znajduje się również w miejscowości: Ciemne, Słupno, Dybów Kolonia, Nowy Janków, Stary Janków, Rżyska i Borki (9,2%-6,1%).

Rysunek 22. Odsetek osób korzystających z MOPS w ogóle mieszkańców miejscowości

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej

2.3.6. Działalność organizacji pozarządowych

Na terenie gminy Radzymin funkcjonuje 36 organizacji pozarządowych. Można podzielić je na następujące kategorie:

 sportowe i turystyczne,  ekologiczne,  gospodarcze,  edukacyjne i kulturalne,  społeczne.

Program Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata 2016-2024

Wśród stowarzyszeń związanych ze sportem i turystyką dominują kluby sportowe. Są to organizacje szkolne i uczniowskie, ale również te, które swoją działalność kierują do wszystkich mieszkańców miasta oraz są nastawione na realizację zadań związanych z wybraną dyscypliną:  Akademia Michała Podlaskiego Uczniowski Klub Sportowy „Victoria Radzymin”,  Klub Jeździecki „Hippica Polonia”,  Klub Piłkarski „Rządza Załubice”,  Klub Sportowy „Fanaberia”,  Klub Sportowy „Rokis" Radzymin,  Międzyszkolny Klub Sportowy „Karate Kyokushin”,  Polski Związek Wędkarski Nr 19,  Radzymiński Klub Sportowy „Mazur”,  Stowarzyszenie Piłki Ręcznej Rokis Radzymin,  Uczniowski Klub Sportowy „Dwójka” Radzymin,  Uczniowski Klub Sportowy „Lotnik”,  Uczniowski Klub Sportowy „Nadma”.

Ważną grupę stanowią również stowarzyszenia wspierające i promujące edukację oraz kulturę a także związane ze sferą społeczną. Są to zarówno organizacje prowadzące działalności na rzecz integracji i reintegracji zawodowej i społecznej osób zagrożonych wykluczeniem społecznym jak również aktywizujące określone grupy mieszkańców. Do grupy tej należą:

 Fundacja „Kamyk”,  Fundacja „Kreatywni”,  Stowarzyszenie Aktywnych 50+,  Stowarzyszenie Seniorów Ziemi Radzymińskiej.

Organizacje o charakterze stricte społecznym, działające na rzecz mieszkańców gminy Radzymin, to:  Hufiec ZHP Radzymin,  Ochotnicza Straż Pożarna W Nadmie,  Ochotnicza Straż Pożarna W Radzyminie,  Polski Czerwony Krzyż. Klub Honorowych Dawców Krwi PCK Radzymin,  Polski Związek Emerytów, Rencistów I Inwalidów Koło Nr 1 W Radzyminie,  Polski Związek Emerytów, Rencistów I Inwalidów Koło Nr 2 W Słupnie,  Polski Związek Emerytów, Rencistów I Inwalidów Koło Nr 3 W Starych Załubicach.

Na terenie gminy Radzymin funkcjonują również organizacje o charakterze historycznym, związane z wydarzeniami lub osobami, które były świadkami historii. Organizacje takie to:  Związek Kombatantów RP i Byłych Więźniów,  Stowarzyszenie Miłośników Miasta Radzymin I Bitwy Warszawskiej 1920 Roku,  Światowy Związek Żołnierzy Armii Krajowej Obwód "Rajski Ptak" W Radzyminie.

Na terenie gminy Radzymin aktywnie działają lokalne grupy działania oraz inne organizacje, których celem jest dbałość o dalszy rozwój poszczególnych miejscowości. Są to między innymi:  Lokalna Grupa Działania Związek Stowarzyszeń „Partnerstwo Zalewu Zegrzyńskiego”,  Stowarzyszenie Inicjatorów Rozwoju Wsi Sieraków,  Stowarzyszenie Rozwoju Wsi Łąki,

Program Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata 2016-2024

 Stowarzyszenie Rozwoju Wsi Słupno,  Stowarzyszenie „Wspólne Cele Z Mokrem”,  Towarzystwo Przyjaciół Radzymina.

Mniejsze znaczenie mają organizacje środowiskowe, w gminie Radzymin działa jedynie Fundacja „Czyste Lasy". Najwięcej organizacji pozarządowych zarejestrowanych jest w mieście Radzymin (połowa wszystkich podmiotów). NGO działają ponadto na terenie ośmiu miejscowości: Słupno, Stare Załubice, Mokre, Nadma, Sieraków, Łąki, Nowy Janków i Stary Dybów.

Tabela 28 Organizacje pozarządowe zarejestrowane w gminie Radzymin w 2015 roku według miejscowości

Miejscowość Organizacje pozarządowe (liczba) Arciechów 0 Borki 0 Cegielnia 0 Ciemne 0 Dybów-Kolonia 0 Emilianów 0 Łąki 1 Łosie 0 Mokre 2 Nadma 2 Nowe Załubice 0 Nowy Janków 1 Popielarze 0 Radzymin 18 Ruda 0 Rżyska 0 Sieraków 1 Słupno 4 Stare Załubice 3 Stary Dybów 1 Stary Janków 0 Wiktorów 0 Zawady 0 Źródło: Urząd Miasta i Gminy Radzymin

2.3.7. Podsumowanie

W okresie 2005-2015 w gminie Radzymin zaobserwowano wzrost liczby ludności o 22,6%. W całym tym okresie kobiety stanowiły około 51% ogółu mieszkańców.

Liczba ludności w poszczególnych miejscowościach gminy Radzymin była zróżnicowana. Najwięcej, bo aż 42,8% mieszkańców gminy mieszkało w mieście Radzymin. Drugą co do liczby ludności była miejscowość Słupno, kolejną zaś Nadma. Najmniej zaludnione obszary w gminie Radzymin to: Popielarze, Wiktorów oraz Emilianów.

Struktura wieku ludności uległa w analizowanym okresie korzystnym zmianom, gmina nie jest dotknięta zjawiskiem starzenia się społeczeństwa. Struktura wieku w poszczególnych miejscowościach

Program Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata 2016-2024 gminy Radzymin była zróżnicowana. Najmniejszy odsetek osób w wieku przedprodukcyjnym zaobserwowano w 2015 roku w miejscowościach: Mokre, Arciechów oraz Cegielnia, natomiast największy udział osób w wieku poprodukcyjnym odnotowano w miejscowościach: Popielarze, oraz Rżyska i Stare Załubice.

Saldo migracji w gminie Radzymin w latach 2011-2014 pozostawało dodatnie, ale systematycznie malało.

W 2014 roku na terenie gminy Radzymin funkcjonowało dziesięć placówek przedszkolnych (samorządowych), w tym w latach 2011-2014 na terenie gmino otwarto dwie nowe placówki. W latach 2011-2014 wyraźnie wzrósł odsetek dzieci objętych wychowaniem przedszkolnym (we wszystkich miejscowościach).

Niepokojącym zjawiskiem są wyniki osiągnięte przez uczniów trzecich klas szkół gimnazjalnych oraz maturzystów, które były gorsze niż średnie wyniki odnotowane w powiecie wołomińskim.

W 2015 roku policja odnotowała na terenie gminy 569 zdarzeń, w tym największy udział stanowiły kradzieże, wykroczenia z art.119 KW oraz kradzieże z włamaniem. Najwięcej zdarzeń zaszło w rejonach obejmujących część miejską gminy Radzymin: w rejonie II oraz w rejonie I. Największe zagrożenie mienia stwierdzono w Radzyminie z uwzględnieniem osiedli mieszkaniowych na peryferiach miasta (ul. Nowa), w miejscowościach Ciemne i Słupno na obszarze działek letniskowych (Załubice, Łosie, Łąki). Niepokoi rosnąca liczba popełnionych przestępstw oraz odnotowanych wykroczeń w latach 2010-2014 na terenie gminy.

W 2015 roku w gminie Radzymin ze świadczeń pomocy społecznej korzystało 506 rodzin, w tym 293 na wsiach. W ramach zadań zleconych i zadań łącznie świadczenia przyznano 3,2% mieszkańcom gminy. W strukturze udzielonych świadczeń największy udział stanowią: inne zasiłki celowe i świadczenia w naturze ogółem, posiłki oraz zasiłki stałe ogółem. Najwięcej środków finansowych przeznaczono natomiast na odpłatność gminy za pobyt w domu pomocy społecznej, zasiłki stałe ogółem oraz inne zasiłki celowe i świadczenia w naturze ogółem.

Korzystnym procesem jest spadek liczby rodzin korzystających ze świadczeń z pomocy społecznej oraz spadek liczny osób w gospodarstwach domowych korzystających z pomocy społecznej wg kryterium dochodowego i ekonomicznych grup wieku.

Program Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata 2016-2024

O aktywności mieszkańców świadczy działanie na terenie gminy Radzymin 36 organizacji pozarządowych. Wśród stowarzyszeń związanych ze sportem i turystyką dominują kluby sportowe. Aktywną grupę stanowią również stowarzyszenia wspierające i promujące edukację oraz kulturę a także związane ze sferą społeczną. Na terenie gminy Radzymin funkcjonują również organizacje o charakterze historycznym oraz działające na rzecz rozwoju gminy lub poszczególnych miejscowości. Mniejsze znaczenie mają organizacje środowiskowe. Najwięcej organizacji pozarządowych zarejestrowanych jest w mieście Radzymin (połowa wszystkich podmiotów). NGO działają ponadto na terenie ośmiu miejscowości: Słupno, Stare Załubice, Mokre, Nadma, Sieraków, Łąki, Nowy Janków i Stary Dybów.

Program Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata 2016-2024

3. Diagnoza czynników i zjawisk kryzysowych oraz skali i charakteru potrzeb rewitalizacyjnych na podstawie badań własnych

3.1. Sfera przestrzenno-funkcjonalna

Przeprowadzone badania wykazały, że do kluczowych czynników i zjawisk kryzysowych w gminie Radzymin w sferze przestrzenno-funkcjonalnej należą: • zły stan techniczny części obiektów zabytkowych oraz atrakcyjnych dla osób odwiedzających gminę, • słabe wykorzystanie potencjału turystycznego i rekreacyjnego gminy (słabo rozbudowana baza noclegowa oraz towarzysząca, niezadowalająca oferta rekreacyjna), • niezadowalający stan rozwoju infrastruktury komunalnej, • niedobór mieszkań komunalnych i socjalnych, • zanieczyszczenie wód powierzchniowych oraz zanieczyszczenie powietrza, • występowanie azbestu zwłaszcza na dużych osiedlach mieszkaniowych, • niewystarczające zagospodarowanie przestrzeni publicznych oraz terenów zieleni, • niewystarczająca promocja kluczowych wyróżników gminy, które są podstawą do budowy silnej marki Radzymina. Rozkład czynników i zjawisk kryzysowych na terenie gminy jest nierównomierny. Można wyróżnić miejscowości szczególnie atrakcyjne pod względem przyrodniczym (przede wszystkim te położone w sąsiedztwie Zalewu Zegrzyńskiego oraz włączone w granice Warszawskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu) oraz kulturowym (zwłaszcza miasto Radzymin bogato wyposażone w obiekty zabytkowe). Tereny te z jednej strony wyróżniają się duża atrakcyjnością, z drugiej natomiast występują tam problemy związane z niewykorzystanym potencjałem turystycznym i rekreacyjnym oraz kulturowym jak również niezadowalającym stanem technicznym zabytków. W gminie Radzymin zjawiskiem kryzysowym jest również niezgazyfikowanie obszaru całej gminy (tj. miejscowości Łąki, Łosie oraz Popielarze) oraz rozbudowa infrastruktury komunalnej jedynie w wybranych miejscowościach. Należy zwrócić uwagę, że znaczna część nakładów finansowych na inwestycje gminne przeznaczana jest na prace w mieście Radzymin. Kolejnym, poważnym zjawiskiem kryzysowym jest niedobór mieszkań komunalnych i socjalnych. Na terenie gminy Radzymin nie funkcjonują mieszkania socjalne i zamienne. Gospodarka mieszkaniowa obejmuje lokale, których właścicielem bądź współwłaścicielem jest Gmina. Łącznie w posiadaniu gminnym znajdują się 122 komunalne lokalne mieszkalne, wszystkie zlokalizowane są na terenie miasta Radzymin. Czynnikiem kryzysowym jest niedobór środków na odnowę zasobu mieszkaniowego gminy. Niepokojącym zjawiskiem jest również obecność na terenie gminy budynków mieszkalnych, gospodarczych, produkcyjnych i innych, w których jako pokrycia dachowe wykorzystane zostały płyty

Program Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata 2016-2024 azbestowo-cementowe. Najwięcej takich dachów zlokalizowanych było w mieście Radzymin oraz w miejscowościach: Stare Załubice, Mokre oraz Słupno. Do problemów środowiskowych należy natomiast zaliczyć słabo rozwiniętą infrastrukturę techniczną ochrony środowiska na terenie gminy, zanieczyszczone wody powierzchniowe oraz zanieczyszczenie powietrza wynikające z położenia gminy, co wiąże się z występowaniem dróg o dużym natężeniu ruchu, jak m.in.: Warszawa – Białystok. W gminie wzrasta powierzchnia przestrzeni publicznych (w tym terenów zieleni), jednak problemem jest brak zagospodarowania tych obszarów, tak aby mieszkańcy mogli w pełni korzystać z ich oferty. Szczególne ważne jest ułatwienie mieszkańcom należącym do różnych grup społecznych (w tym rodzinom z dziećmi, młodzieży, seniorom, osobom niepełnosprawnym) dostępu do przestrzeni publicznych.

Program Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata 2016-2024

Tabela 29. Atuty i zjawiska kryzysowe w gminie Radzymin według miejscowości – sfera przestrzenno-funkcjonalna*

Atrakcyjność Komunalne Dachy z płyt Atrakcyjność Atrakcyjność Rozbudowa sieci Rozbudowa sieci Remont dróg turystyczna i Gazyfikacja lokalne azbestowo- przyrodnicza kulturowa wodociągowej kanalizacyjnej gminnych Miejscowość rekreacyjna mieszkalne cementowych Arciechów XXX XXX X XXX XX X Borki X X XXX X X X Cegielnia X XXX X X Ciemne X X X XXX X X X Dybów-Kolonia X XXX X X Emilianów XXX X X Łąki XX X X X Łosie XX X X XX Mokre X X XXX X XX Nadma X X X XXX X X Nowe Załubice X X XXX X XX Nowy Janków X X XXX X Popielarze XXX XX Radzymin XX XX XXX XXX X XXX XX XXX Ruda X X XXX X X XX Rżyska XXX X X Sieraków XXX X X X Słupno X X XXX X XX XX Stare Załubice XXX XXX XXX X XX XXX Stary Dybów XXX X XX XX Stary Janków XXX X X Wiktorów XXX X X Zawady XXX X X Zwierzyniec XXX X X *Barwa pomarańczowa – atuty obszaru; XXX – bardzo istotne, XX – istotne, X – obecne;

Barwa niebieska – problemy obszaru; XXX – bardzo istotne, XX – istotne, X – obecne Źródło: opracowanie własne

Program Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata 2016-2024

Problemy w sferze przestrzenno-funkcjonalnej dostrzegają również mieszkańcy gminy Radzymin, jednak do głównych problemów gminy zaliczyło je 13,21% badanych. Dodatkowo 2,83% respondentów uznało za główne problemy gminy - problemy środowiskowe, a 6,13% - problemy techniczne. Warto w tym miejscu zwrócić uwagę na duże zróżnicowanie opinii pomiędzy mieszkańcami miasta Radzymin a przedstawicielami sołectw. Problemy w sferze przestrzenno-funkcjonalnej częściej wybierali mieszkańcy miasta (różnica 10,37 punktów procentowych), w przypadku problemów środowiskowych i technicznych te różnie były znacznie mniejsze.

Respondenci zostali poproszeni również o wskazanie części gminy, gdzie najczęściej występują poszczególne rodzaje problemów. Najbardziej wyrównane proporcje wystąpiły w przypadku problemów w sferze środowiskowej. Zdaniem respondentów wszystkie rodzaje problemów występują najczęściej w mieście Radzymin – dominacja tej odpowiedzi była najbardziej widoczna jeśli chodzi o sferę techniczną i przestrzenno-funkcjonalną. Na drugim miejscu znalazły się: w sferze środowiskowej – sołectwo Ciemne, w sferze przestrzenno-funkcjonalnej - sołectwo Stare Słupno, zaś w sferze technicznej - Sołectwo Dybów Kolonia.

Mieszkańcy oczekują aby w ramach działań podjętych w procesie rewitalizacji nastąpiła budowa i modernizacja infrastruktury drogowej (65,33%). Ponad jedna trzecia uczestników badania wskazała również odpowiedzi związane z przestrzenią do rekreacji i realizacją działań kulturalnych i społecznych (36,32%). Mniej istotne z punktu widzenia mieszkańców były działania prowadzące do: rozbudowy infrastruktury rowerowej (16,04%), poprawy stanu środowiska naturalnego (11,79%), podniesienia jakości komunikacji publicznej (11,32%), poprawy warunków mieszkaniowych (7,08%) oraz lepszego wykorzystanie potencjału rozwoju turystyki (5,42%).

Tabela 30. Uzasadnienie kierunków działań w ramach procesu rewitalizacji jako odpowiedź na zidentyfikowane czynników i zjawisk kryzysowych – sfera przestrzenno-funkcjonalna

Zidentyfikowane przewagi i słabości → uzasadnienie dla Rekomendowany kierunek działań w ramach procesu interwencji rewitalizacji Unikatowa i utrwalona tożsamość miasta ale walory Zmiana wizerunku obszarów problemowych poprzez promowane w sposób niewystarczający wprowadzenie nowych funkcji Zły stan techniczny części obiektów zabytkowych oraz Poprawa stanu technicznego obiektów, zwiększenie atrakcyjnych dla osób odwiedzających gminę zainteresowania obiektami zabytkowymi wśród mieszkańców, turystów i potencjalnych inwestorów Niewystarczające zagospodarowanie przestrzeni Podniesienie jakości przestrzeni publicznych, pobudzenie publicznych, w tym terenów zieleni aktywności sportowej i rekreacyjnej mieszkańców oraz ułatwienie mieszkańcom dostępu do przestrzeni publicznych Słabe wykorzystanie potencjału turystycznego i Zmiana wizerunku obszarów problemowych poprzez rekreacyjnego gminy (słabo rozbudowana baza wprowadzenie dodatkowych funkcji, podniesienie jakości noclegowa oraz towarzysząca, niezadowalająca oferta przestrzeni rekreacyjnych, pozyskanie inwestorów rekreacyjna) Niezadowalający stan rozwoju infrastruktury komunalnej Poprawa stanu infrastruktury komunalnej, zachęcanie mieszkańców do korzystania z dostępnej infrastruktury technicznej

Program Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata 2016-2024

Zanieczyszczenie wód powierzchniowych oraz Poprawa jakości środowiska przyrodniczego, ograniczenie zanieczyszczenie powietrza emisji zanieczyszczeń, włączanie mieszkańców w działania na rzecz poprawy stanu środowiska przyrodniczego

Źródło: opracowanie własne

3.2. Sfera gospodarcza

Do kluczowych czynników i zjawisk kryzysowych w gminie Radzymin w sferze gospodarczej należą: • wzrost liczby zarejestrowanych bezrobotnych,  wysoki wskaźnik bezrobocia długotrwałego,  nierównomierne rozmieszczenie podmiotów gospodarczych na terenie gminy. Przeprowadzone badanie wykazało, że w latach 2011- 2015 roku liczba zarejestrowanych bezrobotnych w gminie Radzymin nieznacznie wzrosła (o 10%). Na koniec 2015 roku liczba osób bezrobotnych pozostających bez pracy powyżej 12 miesięcy na terenie gminy Radzymin wynosiła 618, co stanowiło 52,8% ogółu bezrobotnych w gminie. Liczba podmiotów gospodarczych działających na terenie gminy Radzymin rośnie. W strukturze przeważają podmioty najmniejsze, zatrudniające nie więcej niż 9 osób. W gminie Radzymin działa tylko jedno duże przedsiębiorstwo, zatrudniające więcej niż 249 osób. Na terenie gminy funkcjonują przedsiębiorstwa o rozpoznawalnych markach oraz stabilnej sytuacji rynkowej. Pewnym problemem jest natomiast nierównomierne rozmieszczenie podmiotów gospodarczych na terenie gminy. Najwięcej przedsiębiorstw zarejestrowanych jest w mieście Radzymin, najmniej podmiotów działa w miejscowościach Wiktorów, Rżyska oraz Borki. Jedynie w miejscowości Popielarze nie działa żadna firma. Tabela 31. Atuty i zjawiska kryzysowe w gminie Radzymin według miejscowości – sfera gospodarcza*

Miejscowość Liczba podmiotów wpisanych do CEIDG Arciechów X Borki X Cegielnia XX Ciemne XX Dybów-Kolonia X Emilianów X Łąki X Łosie X Mokre X Nadma XX Nowe Załubice X Nowy Janków X Popielarze Radzymin XXX Ruda X Rżyska X Sieraków X Słupno XX Stare Załubice XX

Program Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata 2016-2024

Stary Dybów X Stary Janków X Wiktorów X Zawady X Zwierzyniec X *Barwa pomarańczowa – atuty obszaru; XXX – bardzo istotne, XX – istotne, X – obecne; Barwa niebieska – problemy obszaru; XXX – bardzo istotne, XX – istotne, X – obecne Źródło: opracowanie własne Problemy w sferze gospodarczej dostrzegają mieszkańcy gminy Radzymin, badani uznali je za najważniejsze w gminie, wskazania takiego udzieliło 45,52% badanych. Problemy gospodarcze częściej wskazywali mieszkańcy sołectw aniżeli miasta (odpowiednio: 49,12%, 41,62%).

Respondenci poproszeni o wskazanie części gminy, gdzie najczęściej występują problemy gospodarcze najczęściej wymieniali miasto Radzymin (41,03%). Można zatem mówić o silnej koncentracji problemów gospodarczych na terenie miasta, bowiem poszczególne sołectwa były wspominane znacznie rzadziej.

Mieszkańcy oczekują od działań podejmowanych w procesie rewitalizacji stworzenia korzystnych warunków do prowadzenia działalności gospodarczej, przyciągniecie nowych inwestorów (22,17% wskazań) oraz poprawy sytuacji na rynku pracy poprzez zwiększenie liczby miejsc pracy, wsparcie osób bezrobotnych (15,57%). Należy podkreślić, że problemy w sferze gospodarczej były przez mieszkańców wskazywano jako najważniejsze problemy w gminie, natomiast badani częściej oczekują efektów osiągniętych w procesie rewitalizacji w sferze społecznej oraz funkcjonalno-przestrzennej. Tabela 32. Uzasadnienie kierunków działań w ramach procesu rewitalizacji jako odpowiedź na zidentyfikowane czynników i zjawisk kryzysowych – sfera gospodarcza

Zidentyfikowane przewagi i słabości → uzasadnienie dla Rekomendowany kierunek zmian interwencji Wzrost liczby zarejestrowanych bezrobotnych Stworzenie korzystnych warunków do prowadzenia działalności gospodarczej, przyciągniecie nowych inwestorów, zwiększenie aktywności mieszkańców Wysoki wskaźnik bezrobocia długotrwałego Stworzenie korzystnych warunków do prowadzenia działalności gospodarczej, przyciągniecie nowych inwestorów, zwiększenie aktywności mieszkańców, rozbudowa oferty szkoleń i staży dla bezrobotnych Nierównomierne rozmieszczenie podmiotów Stworzenie korzystnych warunków do prowadzenia gospodarczych na terenie gminy działalności gospodarczej, przyciągniecie nowych inwestorów, zwiększenie aktywności mieszkańców, podniesienie atrakcyjności inwestycyjnej pod kątem kluczowych branż

Źródło: opracowanie własne

3.3. Sfera społeczna

Przeprowadzone badania wykazały, że do kluczowych czynników i zjawisk kryzysowych w gminie Radzymin w sferze społecznej należą: • dewastacja przestrzeni publicznych w gminie,

Program Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata 2016-2024

• brak systemu monitoringu wizyjnego, • średni poziom edukacji, • wzrost liczby przestępstw oraz wykroczeń odnotowywanych na terenie gminy, • ubóstwo, długotrwała lub ciężka choroba, kolejnym bezrobocie jako kluczowe problemy społeczne w gminie. Liczba ludności w gminie Radzymin rośnie, struktura wieku ludności uległa w analizowanym okresie korzystnym zmianom, gmina nie jest silnie dotknięta zjawiskiem starzenia się społeczeństwa. Struktura ludności w poszczególnych miejscowościach gminy Radzymin była zróżnicowana.

Na terenie gminy Radzymin funkcjonowało siedem szkół podstawowych, cztery szkoły gimnazjalne oraz dwie szkoły ogólnokształcące. Niepokojącym zjawiskiem są natomiast słabe wyniki osiągnięte przez uczniów trzecich klas szkół gimnazjalnych oraz maturzystów, które były gorsze niż średnie wyniki odnotowane w powiecie wołomińskim.

W 2015 roku policja odnotowała na terenie gminy 569 zdarzeń, najwięcej zdarzeń zaszło w rejonach obejmujących część miejską gminy Radzymin: w rejonie II oraz w rejonie I. Największe zagrożenie mienia stwierdzono w Radzyminie z uwzględnieniem osiedli mieszkaniowych na peryferiach miasta, w miejscowościach Ciemne i Słupno oraz na obszarze działek letniskowych. Niepokoi rosnąca liczba popełnionych przestępstw oraz odnotowanych wykroczeń w latach 2010-2014 na terenie gminy.

W 2015 roku w gminie Radzymin ze świadczeń pomocy społecznej korzystało 506 rodzin, w tym 293 na wsiach. W 2015 roku w gminie Radzymin głównym powodem przyznawania pomocy społecznej było ubóstwo. Drugim co do częstości powodem była długotrwała lub ciężka choroba, kolejnym bezrobocie. Korzystnym procesem jest spadek liczby rodzin korzystających ze świadczeń z pomocy społecznej oraz spadek liczny osób w gospodarstwach domowych korzystających z pomocy społecznej wg kryterium dochodowego i ekonomicznych grup wieku.

O aktywności mieszkańców świadczy działanie na terenie gminy Radzymin 36 organizacji pozarządowych. Najwięcej organizacji pozarządowych zarejestrowanych jest w mieście Radzymin (połowa wszystkich podmiotów). NGO działają ponadto na terenie ośmiu miejscowości: Słupno, Stare Załubice, Mokre, Nadma, Sieraków, Łąki, Nowy Janków i Stary Dybów.

Tabela 32. Atuty i zjawiska kryzysowe w gminie Radzymin według miejscowości – sfera społeczna*

Obciążenie Oferta Obszary Organizacje Miejscowość ekonomiczne edukacyjna niebezpieczne pozarządowe Arciechów XXX Borki XXX Cegielnia XXX Ciemne XX X XX Dybów-Kolonia X

Program Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata 2016-2024

Emilianów XX Łąki X X X Łosie XX X Mokre XXX X Nadma XX X X Nowe Załubice XX X Nowy Janków XXX X Popielarze - Radzymin XX XXX XXX XXX Ruda XX Rżyska XXX Sieraków XX X Słupno X XX XX XX Stare Załubice XX XX XX Stary Dybów XX X Stary Janków X Wiktorów XX Zawady XX Zwierzyniec XXX *Barwa pomarańczowa – atuty obszaru; XXX – bardzo istotne, XX – istotne, X – obecne; Barwa niebieska – problemy obszaru; XXX – bardzo istotne, XX – istotne, X – obecne Źródło: opracowanie własne Mieszkańcy gminy Radzymin dostrzegają problemy w sferze społecznej, badani uznali je za drugi (po problemach gospodarczych) pod względem ważności blok problemów w gminie, wskazania takiego udzieliło 31,13% badanych. Problemy społeczne częściej wskazywali mieszkańcy sołectw aniżeli miasta (odpowiednio: 33,63%, 28,43%).

Respondenci poproszeni o wskazanie części gminy, gdzie najczęściej występują problemy gospodarcze najczęściej wymieniali miasto Radzymin (33,53%). Na drugim miejscu znalazło się sołectwo Ciemne.

Mieszkańcy oczekują od działań podejmowanych w procesie rewitalizacji przede wszystkim stworzenia przestrzeni do rekreacji i realizacji działań kulturalnych i społecznych (36,32% wskazań) oraz zapobiegania przestępczości i zwiększenia poczucia bezpieczeństwa mieszkańców (33,73%). Mieszkańcy wskazują również na potrzebę zmniejszenia liczby zjawisk patologicznych (14,86%), potrzebę integracji lokalnej społeczności i wzrost aktywności obywatelskiej mieszkańców Miasta i Gminy (12,03%) oraz włączenie grup zagrożonych wykluczeniem społecznym (5,66%).

Program Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata 2016-2024

Tabela 33. Uzasadnienie kierunków działań w ramach procesu rewitalizacji jako odpowiedź na zidentyfikowane czynników i zjawisk kryzysowych – sfera społeczna

Zidentyfikowane przewagi i słabości → Rekomendowany kierunek zmian uzasadnienie dla interwencji Dewastacja przestrzeni publicznych w gminie Odnowa zdegradowanych przestrzeni, ułatwienie mieszkańcom dostępu do przestrzeni publicznych, montaż systemów monitoringu kamer, budowa i modernizacja oświetlenia dróg i ulic, włączenie grup zagrożonych wykluczeniem społecznym Średni poziom edukacji Pobudzenie aktywności społecznej mieszkańców, zwiększenie szans rozwojowych i edukacyjnych dzieci i młodzieży, włączenie grup zagrożonych wykluczeniem społecznym Wzrost liczby przestępstw oraz wykroczeń Montaż systemów monitoringu kamer, budowa i modernizacja odnotowywanych na terenie gminy oświetlenia dróg i ulic, włączenie grup zagrożonych wykluczeniem społecznym, ułatwienie mieszkańcom dostępu do przestrzeni publicznych Ubóstwo, długotrwała lub ciężka choroba, Zwiększenie szans rozwojowych i edukacyjnych dzieci i młodzieży, kolejnym bezrobocie jako kluczowe problemy Pobudzenie aktywności społecznej i gospodarczej mieszkańców, społeczne w gminie

Źródło: opracowanie własne

3.3.1. Wyniki badania kwestionariuszowego

W dniach od 30 marca do 6 kwietnia zrealizowane zostało badanie ankietowe w ramach prac nad „Programem Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata 2016 – 2024”.

3.3.2. Metodyka

Badanie było prowadzone z zastosowaniem połączenia dwóch metod zbierania danych (mixed mode): ankiety internetowej do samodzielnego wypełniania oraz wywiadów kwestionariuszowych. Wywiady kwestionariuszowe PAPI to tradycyjna forma zbierania danych podczas bezpośredniej rozmowy z respondentem. Ankieter przeprowadza wywiad w oparciu o kwestionariusz, na którym zapisuje odpowiedzi, co zmniejsza ryzyko braków odpowiedzi oraz błędów czy wypełnianiu ankiet. Ankieta internetowa do samodzielnego wypełnienia CAWI (ang. Computer-Assisted Web- Interview) to technika badań ilościowych wykorzystująca nowoczesne technologie. Jej główną zaletą jest to, że Respondenci mogą wypełnić formularz w dogodnym dla siebie miejscu i czasie, co zwiększa liczbę osób gotowych wziąć udział w badaniu. Istotne jest również wysokie poczucie anonimowości, sprzyjające udzielaniu szczerych odpowiedzi. Kwestionariusz ankiety został zamieszczony na należącej do wykonawcy platformie internetowej CyfrowaDemokracja.pl.

3.3.3. Próba

Dobór próby do badania PAPI miał charakter reprezentatywny przedmiotowo (kwotowy) pod względem płci i wieku. Oznacza to, że rekrutacja do badania była ukierunkowana na to, aby odsetek osób z poszczególnych grup wyznaczonych przez te dwie cechy odpowiadał ich proporcjom w populacji wszystkich mieszkańców gminy (według danych BDL GUS).

Program Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata 2016-2024

Badanie CAWI miało natomiast charakter otwarty – udział w nim mogli wziąć wszyscy chętni. Link do kwestionariusza został opublikowany na stronie miasta. Łącznie w ankiecie wzięły udział 424 osoby. Próba była zrównoważona pod względem płci, zaś jeśli chodzi o grupy wieku to przeważały osoby między 25 a 44 rokiem życia.

Tabela 33. Respondenci według płci i wieku

kobieta mężczyzna łącznie wiek liczba % liczba % liczba % poniżej 25 lat 28 6,60% 28 6,60% 56 13,21% 25-44 lata 106 25,00% 100 23,58% 206 48,58% 45-64 lata 59 13,92% 56 13,21% 115 27,12% 65 i więcej 30 7,08% 17 4,01% 47 11,08% Łącznie 223 52,59% 201 47,41% 424 100,00%

Źródło: badanie mixed mode PAPI i CAWI, n=424

Udział w badaniu wzięły przede wszystkim osoby wykształcone – ponad trzy czwarte z nich posiada wykształcenie co najmniej średnie.

Tabela 34. Respondenci według wykształcenia

wykształcenie liczba % podstawowe lub gimnazjalne 8 1,89% zasadnicze zawodowe 78 18,40% średnie 174 41,04% wyższe 149 35,14% inne 15 3,54% łącznie 424 100,00%

Źródło: badanie mixed mode PAPI i CAWI, n=424

Jednym z głównych metodologii założeń badania było zwrócenie się do mieszkańców zarówno samego miasta Radzymin jak i poszczególnych sołectw. Wysoki odsetek mieszkańców miasta Radzymin w próbie wynika z faktu, iż faktycznie mieszka tam znaczna część mieszkańców gminu.

Tabela 35. Respondenci według miejsca zamieszkania

część gminy liczba % Miasto Radzymin 198 46,70% Sołectwo Arciechów 2 0,47% Sołectwo Borki 2 0,47% Sołectwo Cegielnia 14 3,30% Sołectwo Ciemne 17 4,01% Sołectwo Dybów Folwark 4 0,94% Sołectwo Dybów Kolonia 7 1,65% Sołectwo Emilianów 5 1,18% Sołectwo Łąki 8 1,89% Sołectwo Łosie 5 1,18% Sołectwo Mokre 6 1,42% Sołectwo Nadma Pólko 14 3,30% Sołectwo Nadma Stara 12 2,83%

Program Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata 2016-2024

Sołectwo Nowe Słupno 10 2,36% Sołectwo Nowe Załubice 4 0,94% Sołectwo Nowy Janków 6 1,42% Sołectwo Opole 4 0,94% Sołectwo Ruda 5 1,18% Sołectwo Rżyska 6 1,42% Sołectwo Sieraków 8 1,89% Sołectwo Słupno Osiedle 19 4,48% Sołectwo Stare Słupno 24 5,66% Sołectwo Stare Załubice 12 2,83% Sołectwo Stary Dybów 9 2,12% Sołectwo Stary Janków 7 1,65% Sołectwo Wiktorów 3 0,71% Sołectwo Wolica 5 1,18% Sołectwo Zawady 5 1,18% Sołectwo Zwierzyniec 3 0,71% Łącznie 424 100,00%

Źródło: badanie mixed mode PAPI i CAWI, n=424

Udział w badaniu brały przede wszystkim osoby zamieszkujące w gminie od wielu lat. Prawie połowa z nich urodziła się w gminie Radzymin, zaś wśród przyjezdnych przeważały osoby, które sprowadziły się tu ponad 15 lat temu.

Tabela 36. Respondenci według czasu zamieszkania w gminie

odpowiedź liczba % od urodzenia 175 41,27% powyżej 15 lat 151 35,61% 9-15 lat 46 10,85% 5-8 lat 34 8,02% poniżej 5 lat 18 4,25% łącznie 424 100,00%

Źródło: badanie mixed mode PAPI i CAWI, n=424

3.3.4. Wyniki badania

Pierwsze pytanie ankiety dotyczyło tego jaki charakter mają główne problemy Gminy Radzymin. Rozkład odpowiedzi jednoznacznie wskazuje na priorytetowy charakter problemów gospodarczych oraz społecznych. Najrzadziej wskazywane były natomiast problemy o charakterze środowiskowym.

Tabela 37. Główne problemy Radzymina

odpowiedź liczba % problemy w sferze społecznej 132 31,13% problemy w sferze gospodarczej 193 45,52% problemy w sferze środowiskowej 12 2,83% problemy w sferze przestrzenno-funkcjonalnej 56 13,21% problemy w sferze technicznej 26 6,13% inne 1 0,24% odmowa odpowiedzi 4 0,94%

Program Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata 2016-2024

łącznie 424 100,00%

Źródło: badanie mixed mode PAPI i CAWI, n=424

Warto w tym miejscu zwrócić uwagę na zróżnicowanie opinii pomiędzy mieszkańcami miasta Radzymin a przedstawicielami sołectw. Największe rozbieżności można zauważyć w zakresie problemów w sferze przestrzenno-funkcjonalnej, które częściej wybierali mieszkańcy miasta (różnica 10,37 punktów procentowych). W sołectwach znacząco większy procent osób wskazywał natomiast na problemy w sferach gospodarczej i społecznej (różnice odpowiednio 7,50 i 5,30 punktów procentowych).

Tabela 38. Główne problemy Radzymina

Źródło: badanie mixed mode PAPI i CAWI, n=424

Tabela 39. Główne problemy Radzymina w podziale na części gminy

Miasto Radzymin Sołectwa odpowiedź liczba % liczba % problemy w sferze społecznej 56 28,43% 76 33,63% problemy w sferze gospodarczej 82 41,62% 111 49,12% problemy w sferze środowiskowej 4 2,03% 8 3,54% problemy w sferze przestrzenno-funkcjonalnej 37 18,78% 19 8,41% problemy w sferze technicznej 16 8,12% 9 3,98% inne 2 1,02% 2 0,88% odmowa odpowiedzi 0 0,00% 1 0,44% łącznie 197 100,00% 226 100,00%

Źródło: badanie mixed mode PAPI i CAWI, n=424

Kolejne pytanie miało charakter doprecyzowujący. Respondenci zostali poproszeni o wskazani części gminy, gdzie najczęściej występują poszczególne rodzaje problemów. Analiza wartości

Program Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata 2016-2024 odchylenia standardowego pokazuje, że najbardziej zróżnicowane były odsetki wskazań na poszczególne części gminy w kontekście problemów w sferze. Najbardziej wyrównane proporcje wystąpiły natomiast w przypadku problemów w sferze środowiskowej. Zdaniem Respondentów wszystkie rodzaje problemów występują najczęściej w mieście Radzymin – dominacja tej odpowiedzi była najbardziej widoczna jeśli chodzi o sferę techniczną i przestrzenno-funkcjonalną. Na drugim miejscu znalazły się: w sferze społecznej i środowiskowej – sołectwo Ciemne, w sferze gospodarczej – sołectwo Sieraków, w sferze przestrzenno-funkcjonalnej - sołectwo Stare Słupno, zaś w sferze technicznej - Sołectwo Dybów Kolonia.

Tabela 40. Terytorialny rozkład poszczególnych typów problemów (pytanie wielokrotnego wyboru)

problemy problemy problemy problemy problemy w sferze część gminy w sferze w sferze w sferze w sferze przestrzenno- społecznej gospodarczej środowiskowej technicznej funkcjonalnej Miasto Radzymin 33,53% 41,03% 13,92% 53,65% 61,34% Sołectwo Arciechów 1,38% 1,88% 1,55% 1,27% 1,26% Sołectwo Borki 0,99% 1,03% 1,03% 0,95% 1,26% Sołectwo Cegielnia 1,78% 4,27% 5,15% 3,17% 1,68% Sołectwo Ciemne 11,24% 1,88% 9,79% 4,44% 2,10% Sołectwo Dybów Folwark 1,58% 0,34% 2,06% 0,95% 0,42% Sołectwo Dybów Kolonia 3,55% 3,25% 1,55% 2,22% 2,94% Sołectwo Emilianów 1,58% 2,05% 2,58% 1,27% 0,84% Sołectwo Łąki 0,79% 2,74% 3,09% 1,90% 2,10% Sołectwo Łosie 1,97% 1,54% 3,61% 1,59% 1,68% Sołectwo Mokre 2,56% 2,22% 3,09% 2,22% 1,26% Sołectwo Nadma Pólko 1,18% 2,91% 1,55% 2,54% 1,68% Sołectwo Nadma Stara 1,97% 2,22% 1,55% 1,27% 1,26% Sołectwo Nowe Słupno 2,37% 2,56% 3,61% 2,22% 2,52% Sołectwo Nowe Załubice 1,18% 0,34% 1,03% 0,63% 0,84% Sołectwo Nowy Janków 5,92% 1,03% 2,58% 1,59% 0,84% Sołectwo Opole 0,99% 1,37% 2,06% 0,63% 0,84% Sołectwo Ruda 1,18% 1,20% 4,64% 0,00% 1,26% Sołectwo Rżyska 3,16% 1,54% 2,06% 0,95% 0,84% Sołectwo Sieraków 1,78% 6,84% 2,58% 1,90% 2,10% Sołectwo Słupno Osiedle 3,35% 2,39% 7,22% 2,86% 1,26% Sołectwo Stare Słupno 4,73% 4,96% 8,76% 5,08% 2,10% Sołectwo Stare Załubice 2,37% 2,05% 1,55% 0,32% 1,26% Sołectwo Stary Dybów 2,56% 2,22% 1,55% 1,59% 1,68% Sołectwo Stary Janków 1,18% 0,85% 5,15% 0,63% 0,84% Sołectwo Wiktorów 1,18% 2,74% 1,03% 0,63% 0,84% Sołectwo Wolica 1,18% 0,85% 2,06% 0,63% 0,42% Sołectwo Zawady 0,99% 0,85% 2,06% 1,27% 0,84% Sołectwo Zwierzyniec 1,78% 0,85% 1,55% 1,59% 1,68% odchylenie standardowe 6,04 7,23 2,96 9,55 10,96

Źródło: badanie mixed mode PAPI i CAWI, n=424

Program Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata 2016-2024

Zestawienie łącznych liczb wskazań na wszystkie liczby problemów pokazuje, że najczęściej były one lokalizowane w mieście Radzymin. Na drugim miejscu, jednak z widocznie mniejsza wskazań znalazło się sołectwo Ciemne.

Tabela 41. Łączna liczba wskazań

część gminy liczba % Miasto Radzymin 752 40,89% Sołectwo Arciechów 28 1,52% Sołectwo Borki 19 1,03% Sołectwo Cegielnia 58 3,15% Sołectwo Ciemne 106 5,76% Sołectwo Dybów Folwark 18 0,98% Sołectwo Dybów Kolonia 54 2,94% Sołectwo Emilianów 31 1,69% Sołectwo Łąki 37 2,01% Sołectwo Łosie 35 1,90% Sołectwo Mokre 42 2,28% Sołectwo Nadma Pólko 38 2,07% Sołectwo Nadma Stara 33 1,79% Sołectwo Nowe Słupno 47 2,56% Sołectwo Nowe Załubice 14 0,76% Sołectwo Nowy Janków 48 2,61% Sołectwo Opole 21 1,14% Sołectwo Ruda 25 1,36% Sołectwo Rżyska 34 1,85% Sołectwo Sieraków 65 3,53% Sołectwo Słupno Osiedle 57 3,10% Sołectwo Stare Słupno 91 4,95% Sołectwo Stare Załubice 31 1,69% Sołectwo Stary Dybów 38 2,07% Sołectwo Stary Janków 25 1,36% Sołectwo Wiktorów 28 1,52% Sołectwo Wolica 18 0,98% Sołectwo Zawady 20 1,09% Sołectwo Zwierzyniec 26 1,41%

Źródło: badanie mixed mode PAPI i CAWI, n=424

Kolejne pytanie odnosiło się do oczekiwań Respondentów wobec procesu rewitalizacji. Z odpowiedzi wynika, że szczególnie ważna dla mieszkańców jest kwestia poprawy stanu infrastruktury drogowej i chodnikowej. Ponad jedna trzecia uczestników badania wskazała również odpowiedzi związane z przestrzenią do rekreacji i realizacji działań kulturalnych i społecznych oraz zwiększeniem poczucia bezpieczeństwa mieszkańców.

Program Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata 2016-2024

Tabela 42. Najważniejsze efekty które powinny zostać osiągnięte w procesie rewitalizacji (pytanie wielokrotnego wyboru)

odpowiedź liczba % integracja lokalnej społeczności i wzrost aktywności obywatelskiej mieszkańców Miasta i Gminy ( rozwój kapitału społecznego) 51 12,03% włączenie grup zagrożonych wykluczeniem społecznym (m.in. osób starszych, ubogich, niepełnosprawnych, przedstawicieli mniejszości) 24 5,66% poprawa sytuacji na rynku pracy zwiększenie liczby miejsc pracy, wsparcie osób bezrobotnych 66 15,57% stworzenie korzystnych warunków do prowadzenia działalności gospodarczej, przyciągniecie nowych inwestorów 94 22,17% zapobieganie przestępczości i zwiększenie poczucia bezpieczeństwa mieszkańców (np. montaż systemów monitoringu kamer, budowa i modernizacja oświetlenia dróg i ulic) 143 33,73% stworzenie przestrzeni do rekreacji i realizacji działań kulturalnych i społecznych 154 36,32% lepsze wykorzystanie potencjału rozwoju turystyki (rozbudowa bazy i tworzenie oferty turystycznej, odnowa zabytków i opieka nad zabytkami, kultywowanie lokalnych tradycji) 23 5,42% poprawa stanu środowiska naturalnego ( np. poprzez zwiększenie efektywności energetycznej, wykorzystanie niekonwencjonalnych źródeł energii ) 50 11,79% poprawa warunków mieszkaniowych (dostępność i jakość lokali, komunalne usługi sieciowe) 30 7,08% budowa i modernizacja infrastruktury drogowej (poprawa stanu dróg i chodników) 277 65,33% rozbudowa infrastruktury rowerowej 68 16,04% zmniejszenie liczby zjawisk patologicznych 63 14,86% podniesienie jakości komunikacji publicznej (gminnej i regionalnej) 48 11,32% podniesienie jakości życia mieszańców 122 28,77%

Źródło: badanie mixed mode PAPI i CAWI, n=424

Analizując odpowiedzi mieszkańców miasta i sołectwa można uznać, że zasadniczo są one do siebie zbliżone. Zauważyć można jednak kilka różnic. Najwyraźniejszą z nich jest wyższy w przypadku sołectw odsetek osób wybierających odpowiedź dotyczącą infrastruktury drogowej (o 12,65 punktów procentowych) jak również tą dotyczącą działań na rzecz środowiska naturalnego (8,86). W mieście częściej wskazywana była natomiast konieczność rozbudowy infrastruktury rowerowej (11,60).

Tabela 43. Najważniejsze efekty które powinny zostać osiągnięte w procesie rewitalizacji (pytanie wielokrotnego wyboru)

Miasto Radzymin Sołectwa odpowiedź liczba % liczba % integracja lokalnej społeczności i wzrost aktywności obywatelskiej mieszkańców Miasta i Gminy ( rozwój kapitału społecznego) 28 14,14% 23 10,18% włączenie grup zagrożonych wykluczeniem społecznym (m.in. osób starszych, ubogich, niepełnosprawnych, przedstawicieli mniejszości) 14 7,07% 10 4,42% poprawa sytuacji na rynku pracy zwiększenie liczby miejsc pracy, wsparcie osób bezrobotnych 23 11,62% 43 19,03% stworzenie korzystnych warunków do prowadzenia działalności gospodarczej, przyciągniecie nowych inwestorów 44 22,22% 50 22,12%

Program Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata 2016-2024

Miasto Radzymin Sołectwa odpowiedź liczba % liczba % zapobieganie przestępczości i zwiększenie poczucia bezpieczeństwa mieszkańców (np. montaż systemów monitoringu kamer, budowa i modernizacja oświetlenia dróg i ulic) 73 36,87% 70 30,97% stworzenie przestrzeni do rekreacji i realizacji działań kulturalnych i społecznych 74 37,37% 80 35,40% lepsze wykorzystanie potencjału rozwoju turystyki (rozbudowa bazy i tworzenie oferty turystycznej, odnowa zabytków i opieka nad zabytkami, kultywowanie lokalnych tradycji) 14 7,07% 9 3,98% poprawa stanu środowiska naturalnego ( np. poprzez zwiększenie efektywności energetycznej, wykorzystanie niekonwencjonalnych źródeł energii ) 14 7,07% 36 15,93% poprawa warunków mieszkaniowych (dostępność i jakość lokali, komunalne usługi sieciowe) 14 7,07% 16 7,08% budowa i modernizacja infrastruktury drogowej (poprawa stanu dróg i chodników) 116 58,59% 161 71,24% rozbudowa infrastruktury rowerowej 44 22,22% 24 10,62% zmniejszenie liczby zjawisk patologicznych 38 19,19% 25 11,06% podniesienie jakości komunikacji publicznej (gminnej i regionalnej) 23 11,62% 25 11,06% podniesienie jakości życia mieszańców 58 29,29% 64 28,32%

Źródło: badanie mixed mode PAPI i CAWI, n=424

Respondenci oceniali również to na ile „Programu Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata 2016 – 2024” jest ważny dla rozwoju gminy Radzymin. Znacząca większość wybrała odpowiedzi pozytywne, a ponad dwie piąte odpowiedź zdecydowanie tak.

Tabela 44. Ocena ważności „Programu Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata 2016 – 2024” dla rozwoju Gminy

odpowiedź liczba % zdecydowanie tak 183 43,16% raczej tak 222 52,36% raczej nie 17 4,01% zdecydowanie nie 0 0,00% odmowa odpowiedzi 2 0,47% łącznie 424 100,00%

Źródło: badanie mixed mode PAPI i CAWI, n=424

Można zauważyć, że pozytywniej do programu nastawieni są mieszkańcy sołectw. Łączna liczba wyborów pozytywnych była tam większa o 2,01 punktu procentowego, zaś odpowiedzi zdecydowanie tak – o 8,01 punktu procentowego.

Tabela 45. Ocena ważności „Programu Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata 2016 – 2024” dla rozwoju Gminy

Miasto Radzymin Sołectwa odpowiedź liczba % liczba % zdecydowanie tak 77 38,89% 106 46,90% raczej tak 110 55,56% 112 49,56% raczej nie 11 5,56% 6 2,65% zdecydowanie nie 0 0,00% 0 0,00%

Program Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata 2016-2024

odmowa odpowiedzi 0 0,00% 2 0,47% łącznie 198 100,00% 226 100,00% Źródło: badanie mixed mode PAPI i CAWI, n=424

Rozkład odpowiedzi na pytanie czy Program jest ważny dla nich osobiście był bardzo zbliżony. Można nawet zauważyć wyższy odsetek osób, które udzieliły najbardziej pozytywnej odpowiedzi.

Tabela 46. Ocena ważności „Programu Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata 2016 – 2024” dla Respondentów w podziale na części gminy

odpowiedź liczba % zdecydowanie tak 195 45,99% raczej tak 187 44,10% raczej nie 38 8,96% zdecydowanie nie 2 0,47% odmowa odpowiedzi 2 0,47% łącznie 424 100,00%

Źródło: badanie mixed mode PAPI i CAWI, n=424

Ponownie różnice pomiędzy mieszkańcami miasta a sołectw były nieznaczne – tym razem to w mieście udzielono więcej odpowiedzi pozytywnych, ale różnica wynosiła jedynie 0,57 punktu procentowego. Równocześnie w sołectwach wyższy był odsetek odpowiedzi zdecydowanie tak (różnica 3,85 punktu procentowego).

Tabela 47. Ocena ważności „Programu Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata 2016 – 2024” dla Respondentów w podziale na części gminy

Miasto Radzymin Sołectwa odpowiedź liczba % liczba % zdecydowanie tak 87 43,94% 108 47,79% raczej tak 92 46,46% 95 42,04% raczej nie 18 9,09% 20 8,85% zdecydowanie nie 1 0,51% 1 0,44% odmowa odpowiedzi 0 0,00% 2 0,88% łącznie 198 100,00% 226 100,00%

Źródło: badanie mixed mode PAPI i CAWI, n=424

Program Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata 2016-2024

4. Analiza SWOT

Wyróżnia się różne sposoby identyfikacji czynników ujmowanych w analizie SWOT, co w szczególności dotyczy istotnego z punktu widzenia tej analizy, rozróżnienia pomiędzy mocnymi stronami a szansami oraz pomiędzy słabymi stronami a zagrożeniami. I tak, analiza instytucjonalna jako kryterium przedmiotowego rozróżnienia uznaje istnienie bezpośredniego wpływu obiektu analizy na dany czynnik. Za szanse i zagrożenia uznawane byłyby te tylko czynniki, na które badana jednostka nie ma bezpośredniego wpływu, zaś za mocne i słabe strony te czynniki, na które badana jednostka taki bezpośredni wpływ posiada. Analiza dynamiczna za przedmiotowy czynnik różnicujący przyjmuje czas występowania danego czynnika. Za mocne i słabe strony uznaje się czynniki istniejące lub inaczej dotyczące teraźniejszości zaś za szanse i zagrożenia czynniki dotyczące przyszłości. Dobór metody analizy może zależeć od wielu czynników (w tym: celu badania, charakterystyki obiektu badania) natomiast wyraźnie należy podkreślić, że wybrana dla badania metoda musi być stosowana w sposób konsekwentny, w innym bowiem przypadku analiza obarczona będzie istotnym błędem metodologicznym. Ze względu na zakres przedmiotowy i cel opracowania zdecydowano się przeprowadzić analizę instytucjonalną, gdzie: a. mocne strony uznaje się wyłącznie te czynniki, które mają charakter wewnętrzny i pozytywny; b. słabe strony uznaje się wyłącznie te czynniki, które mają charakter wewnętrzny i negatywny; c. szanse uznaje się wyłącznie te czynniki, które mają charakter zewnętrzny i pozytywny; d. zagrożenia uznaje się wyłącznie te czynniki, które mają charakter zewnętrzny i negatywny.

Mocne strony Słabe strony Sfera przestrzenna  Słabe zagospodarowanie obiektów potencjalnie  Unikatowa tożsamość miasta, wynikająca głównie z atrakcyjnych dla turystów (m.in. zabytki, obszary położenia i historii; rekreacyjne),  Duża atrakcyjność turystyczna gminy, wynikająca  Infrastruktura komunalna rozwinięta na średnim przede wszystkim z położenia w sąsiedztwie Zalewu poziomie Zegrzyńskiego oraz występowania obszarów  Zły stan techniczny części zabytków chronionego krajobrazu wchodzącego w skład  Niedobór mieszkań komunalnych i socjalnych oraz Warszawskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu, nierównomierne rozmieszczenie komunalnych lokali  Znaczny udział gruntów leśnych, zadrzewionych mieszkaniowych i zakrzewionych oraz terenów zieleni w powierzchni  Niski stopień wyposażenia mieszkań w instalacje miasta tworzących ofertę rekreacyjną gminy, techniczne  Rosnące zużycie wody oraz masy odpadów komunalnych wytwarzanych w gminie,

Program Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata 2016-2024

 Dobra dostępność komunikacyjna - układ drogowy  Słabo rozwinięta infrastruktura techniczna ochrony obsługujący gminę oraz połączenia kolejowe środowiska na terenie gminy, zapewniają powiązania komunikacyjne gminy z  Zanieczyszczone wody powierzchniowe oraz obszarem zewnętrznym, zanieczyszczenie powietrza wynikające przede  Rozwinięty system transportu publicznego w gminie wszystkim z położenia gminy, Radzymin, zapewniający dogodne połączenia  Występowanie azbestu zwłaszcza na dużych osiedlach autobusowe z Warszawą, Wołominem i Wyszkowem mieszkaniowych, oraz wewnątrzgminne,  Niewystarczające zagospodarowanie przestrzeni  Prowadzenie remontów dróg gminnych publicznych oraz terenów zieleni,  Rosnący udział mieszkańców korzystających  Słabo rozbudowana baza noclegowa i rekreacyjna, z infrastruktury komunalnej,  Malejąca liczba turystów zatrzymujących się w  Prowadzone inwestycje mające na celu poprawę obiektach noclegowych na terenie gminy, stanu infrastruktury komunalnej (m.in. modernizacja  Niewystarczająca promocja walorów przyrody oraz i rozbudowa oczyszczalni ścieków), zabytków gminy Radzymin.  Likwidacja dzikich wysypisk na terenie miasta,  Rozbudowa zasobu mieszkaniowego miasta,  Rozbudowa infrastruktury społecznej (w tym bazy sportowej),  Rosnąca powierzchnia terenów zieleni ,  Szlaki rowerowe przebiegające przez gminę,  Rozwijająca się infrastruktura dla turystyki kajakowej,  Położenie gminy, historia oraz zabytki wskazywane przez również przez mieszkańców jako główne atuty gminy,  Wysoka ocena atrakcyjności turystycznej oraz rekreacyjnej gminy przez mieszkańców,  Wysoka ocena walorów przyrodniczych gminy przez mieszkańców, tj. duża liczba terenów zieleni, bliskość Zalewu Zegrzyńskiego, Narwi, Bugu,  Raczej pozytywna ocena stanu środowiska naturalnego i ekologii w mieście przez mieszkańców,  Dobra ocena komunikacji publicznej przez mieszkańców. Sfera gospodarcza

 Wzrost liczby zarejestrowanych bezrobotnych,  Obecność średnich przedsiębiorstw oraz dużego  Wysoki wskaźnik bezrobocia długotrwałego, podmiotu gospodarczego o stabilnej sytuacji  Nierównomierne rozmieszczenie podmiotów rynkowej, gospodarczych na terenie gminy.  Obecność rozpoznawalnych przedsiębiorstw, także

takich kojarzących się z gminą Radzymin,

Program Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata 2016-2024

 Dostępność terenów inwestycyjnych,  Wzrost liczby podmiotów gospodarczych działających na terenie miasta,  Aktywny udział osób bezrobotnych w programach i w mechanizmach wspierających ich kompetencje,  Gmina Radzymin postrzegana jest jako obszar atrakcyjny dla prowadzenia własnej działalności.

Sfera społeczna  Dewastacja przestrzeni publicznych w gminie,  Wzrost liczby mieszkańców,  Brak systemu monitoringu wizyjnego,  Znaczny wzrost odsetka osób w wieku  Średni poziom edukacji - przeciętne wyniki osiągnięte przedprodukcyjnym w strukturze ludności gminy, w przez uczniów 3 klas szkół gimnazjalnych oraz tym dzieci w wieku 0-4 lata, maturzystów,  Spadek obciążenia ekonomicznego ludności gminy,  Wzrost liczby przestępstw oraz wykroczeń  Dodatnie saldo migracji, odnotowywanych na terenie gminy,  Oferta edukacyjna na różnych szczeblach kształcenia,  Ograniczony dostęp do mieszkań komunalnych i wciąż  Spadek liczby rodzin korzystających ze świadczeń z nie wystarczając liczba nowych inwestycji na rynku pomocy społecznej, mieszkaniowym wskazywane jako jeden z kluczowych  Spadek liczny osób w gospodarstwach domowych problemów w gminie, korzystających z pomocy społecznej wg kryterium  Niewystarczający stopień zintegrowania mieszkańców dochodowego i ekonomicznych grup wieku (poprawa gminy jako jeden z kluczowym problemów w opinii sytuacji najbiedniejszych mieszkańców) mieszkańców.  Aktywny sektor organizacji pozarządowych

(stowarzyszeń, fundacji, klubów sportowych),  Pozytywna ocena gminy Radzymin jako miejsca zamieszkania.

Szanse Zagrożenia

 Silna konkurencja ze strony innych samorządów  Możliwość aplikowania o środki finansowe na w zakresie pozyskiwania środków finansowych na projekty i przedsięwzięcia rewitalizacyjne, projekty i przedsięwzięcia rewitalizacyjne,  Możliwość aplikowania o środki na realizację  Szybka zmienność przepisów prawa i bariery projektów społecznych aktywizujących mieszkańców, administracyjne na różnych szczeblach.  Możliwość aplikowana o środki na rozwój rolnictwa ekologicznego i integrowanego  Budowa wspólnych produktów turystycznych z sąsiadującymi gminami (na bazie walorów przyrodniczych),  Poprawa stanu środowiska naturalnego,

Program Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata 2016-2024

 Pozyskanie inwestorów celem rozbudowy zasobów mieszkaniowych w mieście,  Wzrost zainteresowania terenami otwartymi w gminie ze strony inwestorów,  Wzrost zainteresowania turystów produktami turystycznymi związanymi ze sportami wodnymi i rekreacją.

Program Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata 2016-2024

5. Zasięgi przestrzenne obszarów do rewitalizacji

Na podstawie przeprowadzonej diagnozy danych ilościowych i jakościowych, przeprowadzonych warsztatów diagnostycznych oraz przeprowadzonych badań społecznych do rewitalizacji zostały wybrane następujące obszary: Centrum miasta Radzymin z wyłączeniem dwóch nowopowstałych osiedli, wyróżnione tereny miejscowości Słupno i Sieraków oraz wyznaczone tereny miejscowości Mokre, Łosie i Zawady. Łącznie obszar do rewitalizacji zajmuje ok. 1350 ha, co daje ok. 10,5% powierzchni gminy ogółem. Poniżej przedstawiono graficznie obszary do rewitalizacji.

Program Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata 2016-2024

Rysunek 23. Położenie obszarów do rewitalizacji na tle gminy Radzymin

Źródło: Dane o charakterze katastralnym z Systemu Identyfikacji Działek Rolnych, www.geoportal.gov.pl, dostęp 6.05.2016 r.

Program Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata 2016-2024

Rysunek 24. Wyznaczony obszar do rewitalizacji w granicach Centrum miasta Radzymin

Źródło: Dane o charakterze katastralnym z Systemu Identyfikacji Działek Rolnych, www.geoportal.gov.pl, dostęp 6.05.2016 r.

Program Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata 2016-2024

Rysunek 25. Wyznaczony obszar do rewitalizacji w granicach miejscowości Słupno i Sieraków

Źródło: Dane o charakterze katastralnym z Systemu Identyfikacji Działek Rolnych, www.geoportal.gov.pl, dostęp 6.05.2016 r.

Program Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata 2016-2024

Rysunek 26. Wyznaczony obszar do rewitalizacji w granicach miejscowości Słupno i Sieraków

Źródło: Dane o charakterze katastralnym z Systemu Identyfikacji Działek Rolnych, www.geoportal.gov.pl, dostęp 6.05.2016 r.

Program Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata 2016-2024

6. Mechanizmy włączenia mieszkańców

6.1. Podstawowe założenia partycypacji 6.1.1. Znaczenie partycypacji w rewitalizacji

Znaczenie partycypacji społecznej w procesach rewitalizacji zostało wyraźnie zaznaczone w ustawie z dnia 9 października 2015 r. o rewitalizacji33 (Dz.U. poz. 1777). W myśl jej zapisów interesariusze powinni mieć możliwość aktywnego udziału w przygotowaniu i przeprowadzaniu rewitalizacji, jak również jej późniejszej ocenie. Na konieczność taką wskazuje również dokument „Instrukcja dotycząca przygotowania projektów rewitalizacyjnych w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego dla Województwa Mazowieckiego na lata 2014-2020 oraz preferencji dla projektów mających na celu przywrócenia ładu przestrzennego.”34. Zwrócono w nim uwagę na znaczenie uczestnictwa wszystkich zainteresowanych środowisk w pracach nad dokumentami dotyczącymi rewitalizacji. Opracowanie pogłębionej diagnozy uwzględniającej perspektywy różnych grup interesariuszy umożliwiło optymalne dopasowanie „Programu rewitalizacji gminy Radzymin na lata 2016-2024” do potrzeb lokalnej społeczności. Równie ważne było uspołecznienie opracowywania części projekcyjnej dokumentu. Uwzględnienie opinii mieszkańców miało również przełożenie na budowanie pozytywnego odbioru społecznego zarówno samego dokumentu jak i dalszych działań rewitalizacyjnych. Zgodnie z zapisami kolejnych rozdziałów zakłada się również umożliwianie aktywnego udziału różnych grup interesariuszy we wdrażaniu, monitorowaniu i ocenie „Programu rewitalizacji gminy Radzymin na lata 2016-2024”.

6.1.2. Główne zasady partycypacji w ramach projektu

Podczas opracowywania „Programu rewitalizacji gminy Radzymin na lata 2016-2024” przyjęto następujące zasady dotyczące organizacji i przebiegu partycypacji społecznej:

33 Dz.U. 2015 poz. 1777 34 Załącznik do Uchwały nr 2483/83/V/2015 Zarządu Województwa Śląskiego z dnia 29 grudnia 2015 r.

Program Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata 2016-2024

1. Zaangażowanie społeczności przez cały czas tworzenia oraz zmian programów rewitalizacji oraz realizacji projektów rewitalizacyjnych, 2. Włączenie w proces rewitalizacji różnych grup interesariuszy, 3. Równouprawnienie wszystkich uczestników konsultacji, 4. Dwustronny przepływ informacji – koncentracja na dojrzałych formach partycypacji (współdecydowanie i kontrola obywatelska) 5. Wieloaspektowość partycypacji, 6. Jawność przebiegu partycypacji oraz jej efektów, 7. Responsywność i dopasowanie form oraz treści partycypacji do potrzeb interesariuszy.

6.1.3. Interesariusze rewitalizacji

Ze względu na wieloaspektowość procesu rewitalizacji zakłada się konieczność aktywnego udziału w jego planowaniu wszystkich grup interesariuszy. Umożliwi to uwzględnienie w dokumencie różnych punktów widzenia, a także potrzeb i preferencji osób oraz podmiotów związanych z obszarem rewitalizacji więziami o różnorodnym charakterze. Dlatego też organizacja prac nad „Programem rewitalizacji gminy Radzymin na lata 2016-2024”została zaplanowana, w taki sposób aby umożliwić aktywne włączenie się następujących grup interesariuszy:  Różnych grup mieszkańców (rodziny z dziećmi, młodzież, seniorzy, osoby zagrożone wykluczeniem społecznym),  Przedstawiciele jednostek samorządu terytorialnego i ich jednostek organizacyjnych (m.in. szkół i przedszkoli, MOPS, ROKiS)  Przedsiębiorców i pracodawców,  Działaczy organizacji pozarządowych (w tym działających w sferze kultury, sportu oraz działających na rzecz dziedzictwa historycznego i tradycji lokalnych),  Przedstawicieli kościołów i związków wyznaniowych.

Oczywiście szczególny charakter będzie miało zaangażowanie w opracowywanie, a później wdrażanie „Programu rewitalizacji gminy Radzymin na lata 2016-2024” osób bezpośrednio związanych z obszarem rewitalizacji (mieszkańców, właścicieli, zarządców oraz użytkowników wieczystych nieruchomości oraz przedsiębiorców prowadzących tam działalność gospodarczą). Z drugiej strony ze względu na znaczenie rewitalizacji dla rozwoju całej gminy partycypacja miała charakter otwarty.

Program Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata 2016-2024

7. Techniki i narzędzia partycypacyjne oraz działania aktywizacyjne

7.1. Działania promocyjno-informacyjne

Informacje o postępach prac nad „Programem rewitalizacji gminy Radzymin na lata 2016-2024” były na bieżąco publikowane na stronie internetowej miasta oraz na jego oficjalnym fanpage’u na portalu społecznościowym Facebook. Uzasadnienie Rozpowszechnianie informacji dotyczących rewitalizacji jest pierwszym, niezbędnym komponentem motywowania mieszkańców do aktywnego udziału w przygotowywaniu i wdrażaniu „Programu rewitalizacji gminy Radzymin na lata 2016-2024”. Wykorzystanie internetu pozwoliło na maksymalizację zasięgu działań informacyjno-promocyjnych, a tym samym zwiększyło ich skuteczność.

7.2. Badania kwestionariuszowe

Na etapie opracowywania diagnozy przeprowadzone zostało badania opinii mieszkańców gminy. Badanie było prowadzone z zastosowaniem połączenia dwóch metod zbierania danych (mixed mode): ankiety internetowej do samodzielnego wypełniania oraz wywiadów kwestionariuszowych.35 Uzasadnienie Poznanie opinii i preferencji mieszkańców było bardzo ważne z punktu widzenia trafności diagnozy. Odwołanie się do lokalnej społeczności umożliwiło weryfikację i pogłębienie opisu opracowanego na podstawie danych zastanych. Oznacza to, że perspektywa mieszkańców została uwzględniona już na etapie wyboru obszarów zdegradowanych i rewitalizacji. Dodatkowo ankieta miała również znaczenie dla budowania społecznej świadomości zagadnienia rewitalizacji i tworzenia pozytywnego nastawienia do projektu. Połączenie dwóch technik zbieranych danych zwiększyło szanse na dotarcie do wszystkich grup interesariuszy.

7.3. Pogłębione wywiady telefoniczne

Pogłębione wywiady telefoniczne zostały przeprowadzone wśród lokalnych liderów opinii. Miały one charakter częściowo ustrukturyzowany, co oznacza, że przebiegały zgodnie z przygotowanym wcześniej scenariuszem zawierającym wykaz tematów związanych z problematyka rewitalizacji.36 Uzasadnienie Zastosowanie techniki jakościowej pozwoli na pogłębienie wniosków z badania kwestionariuszowego. Rozmowy z osobami ważnymi dla życia społeczności i wyróżniającymi się znajomością lokalnych uwarunkowań stanowiły cenne źródło informacji na temat potrzeb

35 Wyniki badania zostały opisane w rozdziale 3. 36 Raport z badania znajduje się w załączniku.

Program Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata 2016-2024 i preferencji mieszkańców. Zastosowanie techniki wywiadów telefonicznych umożliwiło realizacje badania w krótkim czasie (gdyż ułatwiło dotarcie do osób o niewielkiej dyspozycyjności czasowej).

7.4. Warsztaty diagnostyczne

Podczas spotkania zaprezentowane zostały etapy realizacji projektu, a także główne informacje związane z procesem rewitalizacji. Omówione zostały ponadto wynik badania społecznego. Następnie uczestnicy spotkania zostali poproszeni o wskazanie obszarów gminy, które powinny zostać poddane procesowi rewitalizacji w pierwszej kolejności. W toku dalszych prac warsztatowych opracowane zostały charakterystyki wybranych obszarów obejmujące występujące tam problemy, zjawiska kryzysowe i potrzeby rewitalizacyjne, ale także na istniejące potencjały do wykorzystania. Uzasadnienie Warsztaty diagnostyczne są formą jakościowego badania potrzeb i preferencji społeczności lokalnych, pokrewną metodologii action research. Jest to technika badawcza o charakterze partycypacyjnym i aktywizującym, która umożliwia odwołanie się do wiedzy różnych grup interesariuszy. Do ważnych zalet tej techniki należy również możliwości wykorzystania pozytywnych efektów pracy grupowej m.in. efektu synergii czy zwiększonej motywacji i poczucia bezpieczeństwa uczestników spotkania. Dzięki przeprowadzeniu warsztatów możliwie było uzupełnienie wcześniejszych analiz o dane jakościowe. Zaproszenie do udziału w spotkaniu zostało skierowane do różnych grup interesariuszy, dzięki czemu możliwe było zestawienie ze sobą różnych punktów widzenia.

7.5. Warsztaty strategiczne

Warsztaty strategiczne były one kontynuacją prac podjętych podczas warsztatów diagnostycznych i rozpoczęły się od prezentacji dotychczasowych wniosków a także danych ilościowych na podstawie których dokonano wyboru obszarów zdegradowanych i obszarów rewitalizacji. Po zapoznaniu się z analizą wskaźników w sferach społecznej, technicznej, środowiskowej, gospodarczej, przestrzenno-funkcjonalnej (wraz z mapami) uczestnicy spotkania zostali poproszeni o zastanowienie się jak chcieliby, aby obszary rewitalizacji wyglądały w roku 2024. W drugiej części warsztatów omówione zostały działania rewitalizacyjne, które należy osiągnąć przy zakładanej wizji. Działania te przyporządkowywane były do poszczególnych sfer rewitalizacji: społecznej, gospodarczej, technicznej, środowiskowej oraz przestrzenno-funkcjonalnej. Na zakończenie spotkania uczestnicy zostali poinformowani o możliwości zgłaszania kart projektów oraz kryteriach wyboru projektów do „Programu Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata 2016-2024”. Uzasadnienie Warsztaty strategiczne, podobnie jak diagnostyczne przyczyniły się do aktywizacji interesariuszy rewitalizacji. Ponownie możliwe było wykorzystanie pozytywnych efektów pracy grupowej a także

Program Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata 2016-2024 wypracowywanie konsensusu uwzględniającego punkty widzenia różnych grup interesariuszy. Warsztaty strategiczne stanowią formę współdecydowania lokalnej społeczności o zapisach „Programu Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata 2016-2024”. Oznacza to, że prace odbywały się w partnerstwie pomiędzy władzami samorządowymi a obywatelami. Interesariuszom przekazana została część kompetencji (a zrazem odpowiedzialności) związanej z pracami nad dokumentem.

7.6. Zgłaszanie uwag on-line

Po opracowaniu wstępnej wersji dokumentu „Programu rewitalizacji gminy Radzymin na lata 2016-2024” mieszkańcy mieli możliwość zgłaszania uwag do jego zapisu. Wybrana została forma konsultacji on-line za pośrednictwem należącej do ResPublic sp. z o.o. platformy internetowej Cyfrowa Demokracja (http://cyfrowademokracja.pl/). Został tam zamieszczony interaktywny formularz umożliwiający wszystkim chętnym wyrażenie swoich opinii o Programie i zaproponowanie ewentualnych zmian w zapisach. Na stronie opublikowano również sam dokument, tak aby mieszkańcy mogli się z nim dokładnie zapoznać przed wzięciem udziału w konsultacji. Czas na zgłaszanie uwag wynosił 14 dni, następnie zaś wszystkie uwagi zostały opracowane w formie zestawienia zawierającego treść uwagi wraz z odniesieniem się do nich (decyzja o uwzględnieniu lub uzasadnienie rezygnacji z uwzględnienia). Uzasadnienie Możliwość zgłaszania uwag przez przełożyła się na jakość końcowej wersji „Programu Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata 2016-2024”. Dzięki wykorzystaniu Internetu wszyscy chętni interesariusze mogli wziąć udział w konsultacjach w dogodnym dla siebie czasie, korzystając z dowolnego urządzenia z dostępem do internetu. Ważną zaletą tego sposobu zgłaszania uwag jest również ustrukturyzowanie zgłaszanych uwag, umożliwiające ich sprawne opracowanie.

7.7. Spotkanie konsultacyjne

Dopełnieniem procesu konsultacji będzie spotkanie, w czasie którego zaprezentowany zostaną najważniejsze założenia „Programu Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata 2016-2024”. Spotkanie zostanie przeprowadzone w formie moderowanej dyskusji grupowej z udziałem wybranych ekspertów zaangażowanych w prace projektowe. Interesariusze będą mieli możliwość wyrażenia swojej opinii na temat poszczególnych aspektów rewitalizacji jak również zadawania pytań. Uzasadnienie Udział w spotkaniu będzie szansą na wspólną debatę na tematy związane z rewitalizacją. Podobnie jak wcześniejsze warsztaty pozwoli ono na aktywizację społeczności lokalnej i będzie miało charakter inkluzywny, obejmujący wszystkie grupy interesariuszy. Ważna jest również funkcja edukacyjna spotkania, które umożliwi mieszkańcom zapoznanie się z istotą, celami i zasadami prowadzenia rewitalizacji.

Program Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata 2016-2024

8. Wizja wyprowadzenia obszaru rewitalizacji ze stanu kryzysowego (planowany efekt rewitalizacji)

Miasto i Gmina Radzymin to miejsce integrujące społeczność lokalną, gwarantujące zrównoważony rozwój inwestycji gospodarczych z uwzględnieniem dbałości o ochronę środowiska naturalnego. To miejsce przyjazne do życia i wypoczynku w otoczeniu historycznych miejsc i nowoczesnych terenów rekreacyjnych.

Program Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata 2016-2024

9. Cele rewitalizacji i kierunki działań – identyfikacja potrzeb rewitalizacyjnych

Wizja określa stan obszarów w przyszłości. Osiągnięciu tej wizji pomagają cele rewitalizacyjne: operacyjne i strategiczne, które z kolei będą kierunkowały podejmowane działania na osiągnięcie zakładanych rezultatów. Poniżej prezentowana jest zakładana struktura elementów Programu Rewitalizacji:

Wizja

Sfera przestrzenno- Sfera środowiskowo – Sfera społeczna Sfera gospodarcza funkcjonalna techniczna

Cele strategiczne Cele strategiczne Cele strategiczne Cele strategiczne

Cele operacyjne Cele operacyjne Cele operacyjne Cele operacyjne

Działania Działania Działania Działania

Interesariuszami Programu Rewitalizacji są:  Mieszkańcy obszarów przeznaczonych do rewitalizacji,  Podmioty realizujące projekty rewitalizacyjne, np. spółdzielnie mieszkaniowe, instytucje kultury, instytucje polityki społecznej, organizacje samorządu gospodarczego, fundacje i stowarzyszenia, lokalni przedsiębiorcy, parafie. Cele rewitalizacji zostały zaprojektowane w taki sposób, by określić rezultaty rewitalizacji w długiej perspektywie czasu. Kierunkują je działania niezbędne w rozwoju gminy w kontekście rewitalizacji. Cele pokazują, jakimi sposobami obszary do rewitalizacji można wyprowadzać z kryzysu. Zostały do nich przyporządkowane kierunki działań odpowiadające zidentyfikowanym potrzebom rewitalizacyjnym. Wypracowane kierunki działań przyczynią się do przeciwdziałania zidentyfikowanym negatywnym zjawiskom w analizowanych sferach. Cele i kierunki działań wyznaczone w poszczególnych sferach zostały przedstawione w poniższej tabeli:

Tabela 48. Cele strategiczne i operacyjne Programu Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata 2016-2024

Sfera Cele strategiczne Cele operacyjne Społeczna 1. Wysoki poziom integracji społecznej 1.1. Rozwinięte, dostępne różne formy mieszkańców aktywności i integracji społecznej mieszkańców 1.2. Wysoki poziom dostępności oferty służącej rozwojowi różnych grup mieszkańców

Program Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata 2016-2024

Przestrzenno- 2. Wysoki poziom bezpieczeństwa i 2.1. Wysoki poziom bezpieczeństwa funkcjonalna funkcjonalności przestrzeni mieszkańców, szczególnie w zakresie publicznych na terenie gminy transportu 2.2. Wysoki poziom dostępności przestrzeni publicznych Gospodarcza 3. Wysoki poziom konkurencyjności i 3.1. Wzrost aktywności gospodarczej atrakcyjności gospodarczej gminy 3.2. Wzrost atrakcyjności gospodarczej gminy Środowiskowo – 4. Wysoki poziom warunków życia 4.1. Wysoka jakość środowiska naturalnego w techniczna mieszkańców gminy gminie 4.2. Wysoki poziom infrastruktury technicznej

Źródło: opracowanie własne

Rysunek 27. Cele strategiczne przypisane do każdej sfery rewitalizacji

Sfera społeczna 1. Wysoki poziom integracji społecznej mieszkańców

2. Wysoki poziom bezpieczeństwa i Sfera przestrzenno-funkcjonalna funkcjonalności przestrzeni publicznych na terenie gminy

Sfera gospodarcza 3. Wysoki poziom konkurencyjności i atrakcyjności gospodarczej gminy

Sfera środowiskowo-techniczna 4. Wysoki poziom warunków życia mieszkańców gminy

Źródło: opracowanie własne

9.1. Sfera społeczna

Cel strategiczny 1: Wysoki poziom integracji społecznej mieszkańców

Uzasadnienie: Rewitalizacja ma celu podniesienie jakości życia na terenie gminy i miasta Radzymin, dlatego też działania w sferze społecznej mogą być uznane za kluczowe. Na podstawie zidentyfikowanych problemów wyróżniono realizację dwóch celów operacyjnych, których realizacja przyczyni się do wzrostu rozwoju kapitału społecznego a integracji lokalnej społeczności oraz budowanie poczucia tożsamości związanej z miejscem zamieszkania. Uszczegółowieniem każdego celu operacyjnego są wyróżnione działania. Potencjalnymi beneficjentami działań rewitalizacyjnych będą instytucje publiczne ze sfery społeczne kultury, edukacji oraz pomocy społecznej, organizacje pozarządowe a także przedsiębiorstwa (w tym podmioty ekonomii społecznej).

Program Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata 2016-2024

Tabela 49. Szczegółowy opis celu operacyjnego 1.1

Cel strategiczny 1. Wysoki poziom integracji społecznej mieszkańców Cel operacyjny 1.1: Rozwinięte, dostępne różne formy aktywności i integracji społecznej mieszkańców Powiązanie z problemami . Niewielka aktywność mieszkańców w życiu publicznym i kulturalnym i potrzebami rewitalizacyjnymi . Brak aktywności mieszkańców . Brak podmiotów ekonomii społecznej . Niewielka ilość organizacji pozarządowych na terenie gminy

Powiązanie z potencjałami . Istniejące organizacje pozarządowe . Realizacja budżetu obywatelskiego . Wzrastająca świadomość społeczna – rozwój społeczeństwa obywatelskiego

Działania . Utworzenie i wsparcie działania Centrum Integracji Społecznej oraz klubów integracji społecznej, . Wspieranie tworzenia i funkcjonowania organizacji pozarządowych, . Wsparcie funkcjonowania i promocja wolontariatu (np. połączonego z DPS), . Realizacja i tworzenie warunków do realizacji projektów i działań z zakresu integracji społecznej . Wsparcie tworzenia i działania podmiotów ekonomii społecznej,

Źródło: opracowanie własne

Tabela 50. Szczegółowy opis celu operacyjnego 1.2

Cel strategiczny 1. Wysoki poziom integracji społecznej mieszkańców Cel operacyjny 1.2: Wysoki poziom dostępności oferty służącej rozwojowi różnych grup mieszkańców Powiązanie z problemami . Brak świetlic socjoterapeutycznych i potrzebami rewitalizacyjnymi . Niski poziom kapitału społecznego . Występowanie patologii społecznych: alkoholizm, narkomania . Występowanie problemów społecznych: ubóstwo, wandalizm, bezrobocie

Powiązanie z potencjałami . Prężnie działający Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej . Prężnie działające organizacje pozarządowe

Działania . Wsparcie i realizacja programów dotyczących przeciwdziałania wykluczeniom społecznym różnych grup mieszkańców . Wsparcie i realizacja programów dotyczących podnoszenia kapitału ludzkiego różnych grup mieszkańców . Wsparcie aktywności różnych grup mieszkańców na rynku pracy w tym związanej z dostosowaniem do potrzeb tego rynku . Podnoszenie poziomu świadczonych usług publicznych

Źródło: opracowanie własne

Program Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata 2016-2024

9.2. Sfera przestrzenno-funkcjonalna

Cel strategiczny 2. Wysoki poziom bezpieczeństwa i funkcjonalności przestrzeni publicznych na terenie gminy

Uzasadnienie: Cele operacyjne opisane poniżej są odpowiedzią na problemy i potrzeby stwierdzone na etapie diagnozy. Zarówno kwestia bezpieczeństwa, jak i dostępność przestrzeni publicznych stanowią fundamentalne kwestie warunkujące poziom życia ludności. Potencjalnymi beneficjentami działań będą wydzielone jednostki samorządu terytorialnego (JST) i ich jednostki pomocnicze, przedsiębiorstwa, związki i stowarzyszenia, wspólnoty mieszkaniowe.

Tabela 51. Szczegółowy opis celu operacyjnego 2.1

Cel strategiczny 2. Wysoki poziom bezpieczeństwa i funkcjonalności przestrzeni publicznych na terenie gminy Cel operacyjny 2.1: Wysoki poziom bezpieczeństwa mieszkańców, szczególnie w zakresie transportu Powiązanie z problemami . Niewystarczające wyposażenie w infrastrukturę techniczną i potrzebami rewitalizacyjnymi . Niewystarczająca liczba miejsc parkingowych . Niski poziom obsługi komunikacyjnej . Niewystarczający poziom oświetlenia miejsc publicznych, akty wandalizmu . Niedostateczna jakość infrastruktury technicznej (niska jakość dróg dojazdowych, brak chodników)

Powiązanie z potencjałami . Infrastruktura techniczna . Bliskość ciągów komunikacyjnych łączących gminę z pobliskimi miastami

Działania . Rozbudowa i modernizacja sieci drogowej, kanalizacji deszczowej, sieci urządzeń odwodnieniowych (rowy komunalne); . Rozwój systemu parkingów P+R (Park&Ride) . Rozwój i modernizacja transportu publicznego, . Rozwój systemu monitoringu gminy, szczególnie centrum . Rozwój systemów smart-city;

Źródło: opracowanie własne

Tabela 52. Szczegółowy opis celu operacyjnego 2.2

Cel strategiczny 2. Wysoki poziom bezpieczeństwa i funkcjonalności przestrzeni publicznych na terenie gminy Cel operacyjny 2.2.: Wysoki poziom dostępności przestrzeni publicznych Powiązanie z problemami . Chaos reklamowy, przestrzenny i potrzebami rewitalizacyjnymi . Bariery architektoniczne dla osób niepełnosprawnych i matek z dziećmi . Tereny przemysłowe, inwestycyjne i mieszkaniowe są w bliskim sąsiedztwie i powodują konflikty interesów . Problem z określeniem własności gruntów

100

Program Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata 2016-2024

. Niedostatek infrastruktury sportowo-rekreacyjnej i przestrzeni publicznych

Powiązanie z potencjałami . Zabytkowe obiekty w centrum miasta . Duża ilość niezagospodarowanych terenów . Zagospodarowanie istniejących przestrzeni publicznych

Działania . Dbanie o ujednolicenie małej architektury, mebli miejskich. . Ułatwienie poruszania się niepełnosprawnych, . Eliminacja konfliktów funkcji przestrzeni – inwestorzy i mieszkańcy . Porządkowanie stosunków własnościowych, . Tworzenie nowych przestrzeni publicznych, . Budowa siłowni plenerowych, boisk wielofunkcyjnych . Zagospodarowanie terenów rolnych dla potrzeb rekreacji, wypoczynku i rozwoju kulturalnego mieszkańców oraz sportu

Źródło: opracowanie własne

9.3. Sfera gospodarcza

Cel strategiczny 3: Wysoki poziom konkurencyjności i atrakcyjności gospodarczej gminy

Uzasadnienie: Podniesienie konkurencyjności gospodarczej jest ważne zarówno z punktu widzenia poziomu życia mieszkańców jak i możliwości rozwojowych całej gminy. Posłużą dwa temu cele operacyjne. Zarówno wzrost aktywności gospodarczej, jak i wzrost atrakcyjności gospodarczej gminy przyczyni się do zmniejszenia niektórych problemów społecznych, np. zmniejszenia bezrobocia. Potencjalnymi beneficjentami poniższych działań są przedsiębiorstwa, instytucje wspomagające rozwój biznesu i przedsiębiorczości (np. inkubatory przedsiębiorczości), jednostki samorządu terytorialnego.

Tabela 53. Szczegółowy opis celu operacyjnego 3.1

Cel strategiczny 3. Wysoki poziom konkurencyjności i atrakcyjności gospodarczej gminy Cel operacyjny 3.1: Wzrost aktywności gospodarczej Powiązanie z problemami . Niewystarczający poziom współpracy z przedsiębiorcami i potrzebami rewitalizacyjnymi . Niski poziom przedsiębiorczości mieszkańców

Powiązanie z potencjałami . Funkcjonowanie dużych firm o stabilnej sytuacji rynkowej . Położenie gminy – sąsiedztwo Warszawy sprzyja powstawaniu nowych usług

Działania . Wspieranie aktywności gospodarczej, m.in. poprzez: przygotowanie dokumentów planistycznych (urząd przyjazny inwestorom); . Pozyskiwanie środków unijnych na rozwój gospodarczy, promocja dobrych praktyk wykorzystania terenów poprzemysłowych

101

Program Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata 2016-2024

. Wspieranie partnerstw publiczno-prywatnych oraz współpracy międzysektorowej, . Realizacja programów w zakresie wspierania przedsiębiorczości; . Wspieranie rozwoju przedsiębiorczości mieszkańców

Źródło: opracowanie własne

Tabela 54. Szczegółowy opis celu operacyjnego 3.2

Cel strategiczny 3. Wysoki poziom konkurencyjności i atrakcyjności gospodarczej gminy Cel operacyjny 3.2: Wzrost atrakcyjności gospodarczej gminy Powiązanie z problemami . Zły stan infrastruktury handlowej i potrzebami rewitalizacyjnymi . Niewykorzystane tereny poprzemysłowe . Brak systemów motywacyjnych, preferencyjnych warunków do zakładania działalności gospodarczej . Niewykorzystany potencjał turystyczny gminy

Powiązanie z potencjałami . Zabudowa przemysłowa . Tożsamość terenów – cegielnie dostarczające towary w całej Polsce

Działania . Renowacja i rewitalizacja zabudowy przemysłowej; . Rekultywacja gruntów przemysłowych, . Tworzenie preferencyjnych warunków do podejmowania działań gospodarczych (np. inkubatory przedsiębiorczości) . Promocja i rozwój funkcji turystycznych gminy . Utworzenie i promocja produktu turystycznego oraz marki miejsca

Źródło: opracowanie własne

9.4. Sfera środowiskowo – techniczna

Cel strategiczny 4. Wysoki poziom warunków życia mieszkańców gminy

Uzasadnienie: Gwarancją rozwoju miasta i gminy jest zrównoważenie sił w każdej z powyższych sfer. W sferze środowiskowo-technicznej istotnym z punktu widzenia rewitalizacji jest podjęcie takich działań, które będą miały bezpośredni wpływ na poprawę jakości życia mieszkańców oraz będą wyróżniać miasto i gminę Radzymin pod względem stosowania innowacyjnych rozwiązań technologicznych w celu ochrony środowiska naturalnego. Potencjalnymi beneficjentami działań są podmioty samorządowe, organizacje pozarządowe, przedsiębiorcy.

102

Program Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata 2016-2024

Tabela 55. Szczegółowy opis celu operacyjnego 4.1

Cel strategiczny 4. Wysoki poziom warunków życia mieszkańców gminy Cel operacyjny 4.1: Wysoka jakość środowiska naturalnego w gminie Powiązanie z problemami . Zanieczyszczenie środowiska (hałas komunikacyjny-transport, niska emisja, i potrzebami rewitalizacyjnymi zanieczyszczenie powietrza) . Niski poziom energooszczędności (efektywności energetycznej) . Obecność odpadów z rekultywacji stanowiących zagrożenie dla życia i zdrowia oraz stanu środowiska . Wysoki poziom wód gruntowych . Niewystarczająca ilość i jakość urządzeń wodnych . Degradacja zieleni miejskiej

Powiązanie z potencjałami . Obecność lasów . Dostęp do rzeki Rządzy . Puszcza Słupecka

Działania . Promocja i wsparcie w zakresie wykorzystania OZE oraz budowy nowych niskoemisyjnych obiektów . Wsparcie ograniczania emisji zanieczyszczeń oraz hałasu, . Poprawa efektywności funkcjonowania systemu odbioru odpadów, . Prowadzenie i wspieranie inicjatyw proekologicznych, m.in. związanych z przeciwdziałaniem zaśmiecaniu gminy, likwidacją dzikich wysypisk śmieci lub składowaniem odpadów na posesjach prywatnych, . Renowacja i rozbudowa terenów zielonych, . Tworzenie ścieżek ekologicznych, . Zalesianie nowych obszarów, tworzenie i utrzymanie istniejących zbiorników wodnych

Źródło: opracowanie własne

Tabela 56. Szczegółowy opis celu operacyjnego 4.2

Cel strategiczny 4. Wysoki poziom warunków życia mieszkańców gminy Cel operacyjny 4.2: Wysoki poziom infrastruktury technicznej Powiązanie z problemami . Zły stan techniczny budynków zwłaszcza historycznych i potrzebami rewitalizacyjnymi . Zły stan techniczny budynków (w tym mieszkalnych) . Brak zasięgu komórkowego w niektórych obszarach gminy . Brak kanalizacji w niektórych budynkach

Powiązanie z potencjałami . Zabytkowe obiekty o znaczeniu historycznym . Względnie dobra jakość infrastruktury technicznej . Dynamiczny rozwój funkcji mieszkaniowych

103

Program Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata 2016-2024

Działania . Rozwój sieci wodno-kanalizacyjnej, . Modernizacja obiektów publicznych, w szczególności szkół, . Renowacja budynków zabytkowych i o szczególnej wartości dla dziedzictwa historycznego i kulturalnego, . Wsparcie rozwoju sieci tele-informatycznej i komórkowej, . Wspieranie renowacji budynków mieszkalnych, zwiększania standardu technicznego mieszkań (wyposażenie w kanalizację) usuwania eternitu i poprawy klas energetycznych budynków, . Zwiększenie standardu technicznego i oszczędności energetycznej budynków wchodzących w zasób gminy

Źródło: opracowanie własne

104

Program Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata 2016-2024

10. Opis powiązań programu z dokumentami strategicznymi i planistycznymi gminy

Strategia Rozwoju Gminy Radzymin na lata 2015-2024 z projekcją do 2030 roku

Strategia zawiera pięć celów strategicznych, którym przypisane są cele operacyjne i działania. Cele wpisują się w pięć obszarów wyróżnionych podczas przeprowadzonej analizy potrzeb, tj. przestrzeń i transport, gospodarka, środowisko i energetyka, społeczeństwo, kultura i turystyka. Struktura ta jest również kompatybilna ze strukturą celów zawartą w Strategiach regionalnych Strategią Rozwoju Województwa Mazowieckiego do 2030, Innowacyjne Mazowsze, Strategią Rozwoju ZIT WOF oraz Strategią Rozwoju Obszaru Metropolitalnego Warszawy Cel strategiczny 1 wpisuje się w obszar Przestrzeń i transport oraz środowisko i energetykę:

Kreowanie gospodarki niskoemisyjnej oraz poprawa bazy infrastrukturalnej obiektów publicznych, stanu infrastruktury sanitarnej i drogowej w celu zwiększenia dostępności i spójności terytorialnej regionu, bezpieczeństwa mieszkańców, turystów, przedsiębiorców przy jednoczesnym poszanowaniu środowiska naturalnego.

Cel strategiczny 2 wpisuje się w obszar Społeczeństwo

Zwiększenie dostępności do opieki zdrowotnej i społecznej poprzez poprawę bazy infrastrukturalnej, rozwój profilaktyki zdrowotnej, programy kompleksowej aktywizacji dzieci, młodzieży, osób dorosłych, seniorów, niepełnosprawnych oraz wykluczonych społecznie.

Cel strategiczny 3 wpisuje się w obszar Gospodarka

Podniesienie poziomu konkurencyjności społeczno-ekonomicznej Gminy Radzymin poprzez zintegrowane działania związanie z rozwojem i efektywnym wykorzystaniem potencjału obszaru do rozwoju przedsiębiorczości, rolnictwa, budowania wykwalifikowanych zasobów pracy oraz dywersyfikacji lokalnych działalności gospodarczych

Cel strategiczny 4 wpisuje się w obszar Kultura i turystyka

Wielofunkcyjne wykorzystanie obszaru do rozwoju kultury, turystyki i rekreacji oraz promowanie dziedzictwa kulturowego, historycznego i przyrodniczego regionu jako elementu do budowania atrakcyjnego wizerunku Gminy i poprawy jakości życia mieszkańców.

Cel strategiczny 5 wpisuje się w obszar Społeczeństwo

Zapewnienie odpowiednich warunków do rozwoju edukacji, sportu, kompetencji i umiejętności społeczeństwa w celu budowania kapitału społecznego oraz nowoczesnej gospodarki opartej na wiedzy i doświadczeniu.

105

Program Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata 2016-2024

Tabela 57. Powiązania celów strategicznych i operacyjnych Programu Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata 2016-2024 i Strategii Rozwoju Gminy Radzymin na lata 2015-2024

Cele strategiczne i operacyjne Strategii Rozwoju Gminy Cele strategiczne i operacyjne Programu Rewitalizacji Radzymin na lata 2015-2024 Gminy Radzymin na lata 2016-2024 Cel strategiczny 1. Kreowanie gospodarki niskoemisyjnej Cel strategiczny 2. Wysoki poziom bezpieczeństwa i oraz poprawa bazy infrastrukturalnej obiektów funkcjonalności przestrzeni publicznych na terenie gminy publicznych, stanu infrastruktury sanitarnej i drogowej w Cel operacyjny 2.1. Wysoki poziom bezpieczeństwa celu zwiększenia dostępności i spójności terytorialnej mieszkańców, szczególnie w zakresie transportu regionu, bezpieczeństwa mieszkańców, turystów, Cel operacyjny 2.2. Wysoki poziom dostępności przestrzeni przedsiębiorców przy jednoczesnym poszanowaniu publicznych środowiska naturalnego. Cel strategiczny 4. Wysoki poziom warunków życia Cele operacyjne: mieszkańców gminy Cel operacyjny 4.1. Wysoka jakość środowiska naturalnego  poprawa stanu technicznego regionalnej w gminie infrastruktury drogowej, w tym również ścieżek i Cel operacyjny 4.2. Wysoki poziom infrastruktury dróg technicznej  rowerowych;  rozwój powiązań komunikacyjnych w regionie;  rozwój i poprawa jakości infrastruktury towarzyszącej przy odcinkach drogowych oraz dostosowanie do potrzeb osób niepełnosprawnych, osób starszych i matek z dziećmi;  obniżenie emisyjności gospodarki;  uporządkowanie systemu gospodarki wodno- ściekowej oraz kanalizacji deszczowej;  zwiększenie dostępności do obiektów użyteczności publicznej poprzez systematycznie  usuwanie barier architektonicznych;  zwiększenie liczby miejsc do parkowania oraz stworzenie systemu Parkuj i Jedź;  zmniejszenie zanieczyszczenia powietrza oraz środowiska glebowo-wodnego;  zwiększenie efektywności energetycznej obiektów użyteczności publicznej oraz budynków mieszkalnych;  zwiększenie wykorzystania technologii odnawialnych źródeł energii na terenie Gminy Radzymin;  poprawa dostępności oraz jakości do bazy zdrowotnej, sportowej, rekreacyjnej, turystycznej oraz kulturalnej;  zwiększenie gminnej, ogólnodostępnej bazy rekreacyjno - sportowej przeznaczonej dla dzieci, młodzieży oraz dorosłych: place zabaw, siłownie zewnętrzne, boiska itp.;

Cel strategiczny 2. Zwiększenie dostępności do opieki Cel strategiczny 1. Wysoki poziom integracji społecznej zdrowotnej i społecznej poprzez poprawę bazy mieszkańców infrastrukturalnej, rozwój profilaktyki zdrowotnej, Cel operacyjny 1.1. Rozwinięte, dostępne różne formy programy kompleksowej aktywizacji dzieci, młodzieży, osób aktywności i integracji społecznej mieszkańców dorosłych, seniorów, niepełnosprawnych oraz Cel operacyjny 1.2 Wysoki poziom dostępności oferty wykluczonych społecznie. służącej rozwojowi różnych grup mieszkańców Cele operacyjne:  rozwój systemowego wsparcia w zakresie rozwoju kompetencji zawodowych i aktywizacji osób bezrobotnych;  aktywizacja osób wykluczonych społecznie, głównie w obszarze społeczno- ekonomicznym;  zmniejszenie nierówności społecznych;

106

Program Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata 2016-2024

 wzmocnienie współpracy w obszarze sektor publiczny a sektor organizacji pozarządowych;  rozwój i wsparcie ekonomii społecznej jako czynnika aktywizującego mieszkańców, w szczególności osób zagrożonym wykluczeniem społecznym

Cel strategiczny 3. Podniesienie poziomu konkurencyjności Cel strategiczny 3. Wysoki poziom konkurencyjności i społeczno-ekonomicznej Gminy Radzymin poprzez atrakcyjności gospodarczej gminy zintegrowane działania związanie z rozwojem i efektywnym Cel operacyjny 3.1. Wzrost aktywności gospodarczej wykorzystaniem potencjału obszaru do rozwoju Cel operacyjny 3.2. Wzrost atrakcyjności gospodarczej przedsiębiorczości, rolnictwa, budowania gminy wykwalifikowanych zasobów pracy oraz dywersyfikacji lokalnych działalności gospodarczych Cele operacyjne:  podniesienie poziomu przedsiębiorczości w Gminie;  tworzenie nowych miejsc pracy;  zmniejszenie poziomu bezrobocia;  wzrost konkurencyjności i innowacyjności przedsiębiorstw w regionie;  promowanie i rozwój przedsiębiorczości, w szczególności poprzez ułatwianie gospodarczego wykorzystania nowych pomysłów oraz sprzyjaniu tworzeniu nowych firm;  wzmocnienie atrakcyjności gospodarczej Gminy poprzez stworzenie warunków do inwestowania dla obecnych i nowych przedsiębiorców przyczyniających się do wzrostu liczby nowych miejsc pracy i ograniczeniu bezrobocia;

Cel strategiczny 4. Wielofunkcyjne wykorzystanie obszaru Cel strategiczny 1. Wysoki poziom integracji społecznej do rozwoju kultury, turystyki i rekreacji oraz promowanie mieszkańców dziedzictwa kulturowego, historycznego i przyrodniczego Cel operacyjny 1.1. Rozwinięte, dostępne różne formy regionu jako elementu do budowania atrakcyjnego aktywności i integracji społecznej mieszkańców wizerunku Gminy i poprawy jakości życia mieszkańców. Cel operacyjny 1.2 Wysoki poziom dostępności oferty Cele operacyjne: służącej rozwojowi różnych grup mieszkańców Cel strategiczny 2. Wysoki poziom bezpieczeństwa i  efektywne wykorzystanie potencjału funkcjonalności przestrzeni publicznych na terenie gminy przyrodniczego do rozwoju atrakcyjności Cel operacyjny 2.2. Wysoki poziom dostępności przestrzeni turystycznej Gminy Radzymin; publicznych  atrakcyjne zagospodarowanie oraz rewitalizacja przestrzeni publicznej w celu ożywienia społeczno- gospodarczego Gminy;  rozwój systemu ścieżek rowerowych;  efektywna i skuteczna promocja potencjału przyrodniczo-kulturalnego Gminy do kreowania marki, budowania większej rozpoznawalności w regionie i rozwoju gospodarczego obszaru;  rozwój współpracy międzygminnej w zakresie rozwoju kultury i turystyki;  aktywna promocja turystyczna i kulturalna regionu;  poprawa stanu technicznego oraz odnowienie wartości historycznej zabytkowych obiektów i  lokalnych miejsc pamięci oraz pomników przyrody;  zwiększanie świadomości historyczno-kulturalnej mieszkańców Gminy.

107

Program Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata 2016-2024

Cel strategiczny 5. Zapewnienie odpowiednich warunków Cel strategiczny 1. Wysoki poziom integracji społecznej do rozwoju edukacji, sportu, kompetencji i umiejętności mieszkańców społeczeństwa w celu budowania kapitału społecznego oraz Cel operacyjny 1.1. Rozwinięte, dostępne różne formy nowoczesnej gospodarki opartej na wiedzy i aktywności i integracji społecznej mieszkańców doświadczeniu. Cel operacyjny 1.2 Wysoki poziom dostępności oferty Cele operacyjne: służącej rozwojowi różnych grup mieszkańców  rozwój kluczowych kompetencji wśród dzieci i młodzieży;  wzmacnianie kompetencji kadry dydaktycznej;  wzmocnienie i rozwój współpracy instytucjonalnej oraz wymiany młodzieży, organizacji  praktyk i realizacji wspólnych projektów edukacyjno-sportowych;  rozwój współpracy międzysektorowej;  kształtowanie obywatelskich postaw wśród dzieci i młodzieży;  rozwijanie tożsamości kulturalnej, historycznej wśród dzieci i młodzieży;

Źródło: opracowanie własne

Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Radzymin na lata 2015-2020

Dokument określa problemy społeczne w gminie Radzymin oraz cele i kierunki działań służące ich rozwiązaniu. Misją jest wzmacnianie rodzin poprzez stwarzanie jej członkom możliwości rozwoju, przeciwdziałanie różnym formom marginalizacji i wykluczenia społecznego oraz podejmowanie działań na rzecz integracji społeczności lokalnej.

Cel strategiczny 1. Wspieranie rodzin oraz zapewnienie dzieciom i młodzieży odpowiednich warunków do rozwoju

Cel strategiczny 2. Przeciwdziałanie marginalizacji i wykluczeniu społecznemu seniorów i osób niepełnosprawnych

Cel strategiczny 3. Zwiększenie dostępności opieki zdrowotnej oraz podniesienie poziomu bezpieczeństwa publicznego

Cel strategiczny 4. Doskonalenie lokalnego sektora pomocy społecznej oraz rozwijanie współpracy z organizacjami pozarządowymi

Tabela 58. Powiązania celów strategicznych i operacyjnych Programu Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata 2016-2024 i Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Radzymin na lata 2015-2020

Cele strategiczne i operacyjne Strategii Rozwiązywania Cele strategiczne i operacyjne Programu Rewitalizacji Problemów Społecznych Gminy Radzymin na lata 2015- Gminy Radzymin na lata 2016-2024 2020

Cel strategiczny 1. Wspieranie rodzin oraz zapewnienie Cel strategiczny 1. Wysoki poziom integracji społecznej dzieciom i młodzieży odpowiednich warunków do rozwoju mieszkańców Cele operacyjne: Cel operacyjny 1.1. Rozwinięte, dostępne różne formy 1. Pomoc rodzinom w wypełnianiu ich funkcji oraz aktywności i integracji społecznej mieszkańców zapewnienie dzieciom i młodzieży odpowiedniego Cel operacyjny 1.2 Wysoki poziom dostępności oferty dostępu do kształcenia i umożliwienie im służącej rozwojowi różnych grup mieszkańców wszechstronnego rozwoju. 2. Zapewnienie rodzinom bezpieczeństwa socjalnego, udzielanie pomocy poszukującym pracy oraz zagrożonym lub dotkniętym bezdomnością.

108

Program Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata 2016-2024

3. Wspieranie osób i rodzin dotkniętych problemami uzależnień i przemocy w rodzinie.

Cel strategiczny 2. Przeciwdziałanie marginalizacji i wykluczeniu społecznemu seniorów i osób niepełnosprawnych Cele operacyjne: 1. Usprawnianie seniorów oraz poprawianie dostępności i jakości świadczonych im usług. 2. Tworzenie warunków do społecznej i zawodowej aktywności osób niepełnosprawnych.

Cel strategiczny 3. Zwiększenie dostępności opieki zdrowotnej oraz podniesienie poziomu bezpieczeństwa publicznego Cele operacyjne: 1. Zaspokajanie potrzeb mieszkańców w zakresie ochrony zdrowia. 2. Przeciwdziałanie przestępczości, w tym wśród nieletnich.

Cel strategiczny 4. Doskonalenie lokalnego sektora pomocy społecznej oraz rozwijanie współpracy z organizacjami pozarządowymi Cele operacyjne: 1. Wzmacnianie lokalnych służb społecznych. 2. Wspieranie organizacji należących do sektora pozarządowego oraz rozszerzanie z nimi współpracy.

Źródło: opracowanie własne

Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Radzymin

Podstawą kształtowania kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Radzymin opisaną w Studium jest stworzenie warunków przestrzenno-funkcjonalnych i technicznych, dzięki którym będzie możliwe jednolite zagospodarowanie przestrzeni. Podstawą do sporządzenia celów było zdefiniowanie atutów oraz barier, które pomogą w realizacji założonych celów rozwoju gminy. Cele strategiczne i operacyjne zostały przedstawione w poniższej tabeli.

Tabela 59. Powiązania celów strategicznych i operacyjnych Programu Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata 2016-2024 i Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Radzymin

Cele strategiczne i operacyjne Studium uwarunkowań i Cele strategiczne i operacyjne Programu Rewitalizacji kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Radzymin

Cel strategiczny 1. Zwiększenie atrakcyjności Radzymina dla Cel strategiczny 3. Wysoki poziom konkurencyjności lokalizacji różnych form działalności gospodarczej, szeroko i atrakcyjności gospodarczej gminy rozumianych usług Cel strategiczny 2. Stworzenie przyjaznej i atrakcyjnej Cel strategiczny 2. Wysoki poziom bezpieczeństwa i przestrzeni dla obecnych i przyszłych mieszkańców gminy funkcjonalności przestrzeni publicznych na terenie gminy Cel strategiczny 3. Rozwój ruchu turystycznego Cel strategiczny 3. Wysoki poziom konkurencyjności i atrakcyjności gospodarczej gminy Cel strategiczny 4. Zachowanie walorów przyrodniczych Cel strategiczny 4. Wysoki poziom warunków życia i krajobrazowych gminy mieszkańców gminy

109

Program Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata 2016-2024

Cel operacyjny 1. Usprawnienie gminnego systemu Cel operacyjny 2.1. Wysoki poziom bezpieczeństwa transportu i powiązanie go z układem zewnętrznym mieszkańców, szczególnie w zakresie transportu poprzez przebudowę istniejących i budowę projektowanych dróg Cel operacyjny 2. Udostępnienie terenów dla lokalizacji Cel operacyjny 3.2. Wzrost atrakcyjności gospodarczej nowych terenów działalności gospodarczej gminy Cel operacyjny 3. Ukształtowanie przestrzeni publicznych, Cel operacyjny 2.2. Wysoki poziom dostępności przestrzeni w tym ukształtowanie funkcjonalnego centrum gminy publicznych poprzez rozbudowę nowych terenów budowlanych w rejonie Radzymin Cel operacyjny 4. Stworzenie w rejonach najbardziej Cel operacyjny 2.2. Wysoki poziom dostępności przestrzeni atrakcyjnych nowych zespołów mieszkaniowo publicznych – turystycznych, zapewniających wysokie standardy zagospodarowania przestrzeni oraz wysokie nasycenie usługami z zakresu turystyki, rekreacji i sportu, Cel operacyjny 5. Udostępnienie najbardziej atrakcyjnych Cel operacyjny 2.1. Wysoki poziom bezpieczeństwa pod względem przyrodniczym i krajobrazowym rejonów mieszkańców, szczególnie w zakresie transportu gminy poprzez rozwój systemu ścieżek rowerowych i zespołu parkingów Cel operacyjny 6. Rozbudowa systemów infrastruktury Cel operacyjny 4.2 Wysoki poziom infrastruktury technicznej (dozbrojenie terenów) technicznej Cel operacyjny 7. Utrzymanie i podkreślenie walorów Cel operacyjny 4.1. Wysoka jakość środowiska naturalnego przyrodniczych gminy w gminie

Źródło: opracowanie własne

110

Program Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata 2016-2024

11. Indykatywne ramy finansowe

Cele operacyjne Potencjalne źródła finansowania Okres realizacji 1.1. Rozwinięte, dostępne różne RPO WM: formy aktywności i integracji Działanie 9.1 społecznej mieszkańców Działanie 9.3 POWER: Działanie 2.5, Działanie 2.8 Działanie 2.9 1.2. Wysoki poziom dostępności RPO WM: oferty służącej rozwojowi różnych Działanie 9.1 grup mieszkańców Działanie 9.3 Działanie 10.2 POWER: Działanie 2.1 Działanie 2.6

Cele operacyjne Potencjalne źródła finansowania Okres realizacji 2.1. Wysoki poziom RPO WM: Działanie 7.1 bezpieczeństwa mieszkańców, POIŚ: Działanie 6.1 szczególnie w zakresie transportu 2.2. Wysoki poziom dostępności RPO WM: Działanie 5.4 przestrzeni publicznych RPO WM: Działanie 6.2 POIŚ: Działanie 2.5 POWER: Działanie 2.19

Cele operacyjne Potencjalne źródła finansowania Okres realizacji 3.1. Wzrost aktywności RPO WM: gospodarczej Działanie 8.1 Działanie 8.2 Działanie 8.3 POWER: Działanie 1.1 Działanie 1.2 POWER: Działanie 2.2 Działanie 2.7 Działanie 2.18

3.2. Wzrost atrakcyjności RPO WM: gospodarczej gminy Działanie 8.1 Działanie 8.2 Działanie 8.3 POWER: Działanie 2.3

Cele operacyjne Potencjalne źródła finansowania Okres realizacji 4.1. Wysoka jakość środowiska RPO WM: naturalnego w gminie Działanie 4.1 Działanie 4.2 Działanie 4.3 POIŚ: Działanie 1.1 Działanie 1.2 Działanie 1.3 Działanie 2.2 POWER 4.2. Wysoki poziom RPO WM: infrastruktury technicznej Działanie 7.1 Działanie 5.1 Działanie 5.2 POIŚ: Działanie 8.1

111

Program Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata 2016-2024

12. System realizacji (wdrażania) programu rewitalizacji

12.1. Podstawowe zasady wdrażania „Programu Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata 2016-2024”

Całość procesu realizacji „Programu Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata 2016-2024” opierać się będzie na następujących zasadach: 1. Zasada partycypacji społecznej37, 2. Zasada otwartości i równości dostępu, 3. Zasada współfinansowania, 4. Zasada oceny efektywności ekonomicznej

12.2. Podmioty odpowiedzialne za wdrażania „Programu rewitalizacji gminy Radzymin na lata 2016-2024”

Za wdrażanie „Programu rewitalizacji gminy Radzymin na lata 2016-2024” odpowiedzialny jest Burmistrz Miasta Radzymin. W realizacji działań wspierać go będzie Zespół Projektowy, pełniący funkcje koordynatorskie, merytoryczne i formalne. Zgodnie z zapisami „Instrukcji dotycząca przygotowania projektów rewitalizacyjnych w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego dla Województwa Mazowieckiego na lata 2014-2020 oraz preferencji dla projektów mających na celu przywrócenia ładu przestrzennego” zakłada się szeroką partycypację społeczną również na etapie wdrażania „Programu rewitalizacji gminy Radzymin na lata 2016-2024”. Podczas wdrażania Gminnego Programu Rewitalizacji nawiązana zostanie więc wielostronna współpraca, m.in. z:  Urzędem Miasta i Gminy Radzymin oraz jego jednostkami organizacyjnymi,  Sołectwami gminy Radzymin,  instytucjami doradczymi gminy Radzymin (Młodzieżową Radą Gminy Radzymin i Radą Sportu)  beneficjentami zewnętrznymi odpowiadającymi za realizację projektów rewitalizacyjnych tj. spółdzielniami mieszkaniowymi, instytucjami kultury, instytucjami polityki społecznej, organizacjami samorządu gospodarczego, fundacjami i stowarzyszeniami, lokalnymi przedsiębiorcami, parafiami, osobami prywatnymi,  mieszkańcami obszarów rewitalizacji  innymi interesariuszami procesu rewitalizacji. „Program Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata 2016-2024” zakłada włączanie projektów zewnętrznych, zgłaszanych przez potencjalnych partnerów programu (tzw. beneficjentów zewnętrznych). Przekłada się to na wpisanie do dokumentu, a następnie realizację projektów

37 Dokładny opis realizacji zasady znajduje się w rozdziale „Mechanizmy włączenia mieszkańców, przedsiębiorców i innych podmiotów i grup aktywnych na terenie gminy w proces rewitalizacji” 112

Program Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata 2016-2024 finansowanych zarówno środków UE, jak i środków z funduszy celowych, środków prywatnych oraz wkładu społecznego.

113

Program Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata 2016-2024

13. System monitoringu i oceny „Programu rewitalizacji gminy Radzymin na lata 2016- 2024”

Za prowadzenie monitoringu i oceny postępów we wdrażania „Programu rewitalizacji gminy Radzymin na lata 2016-2024”odpowiadać będzie Zespół Projektowy. Podstawą systemu monitoringu i oceny realizacji „Programu Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata 2016-2024” będzie pozyskiwanie i gromadzenie danych ilościowych. Będą to zarówno dane przestrzenne generowane z wykorzystaniem narzędzi cyfrowych (w tym Systemu Informacji Przestrzennej Miasta i Gminy Radzymin) oraz dane zbierane przez komórki organizacyjne Urzędu Miasta i Gminy Radzymin zaangażowane w program rewitalizacji. Dane te powinny być zbierane na poziomie adresowym, z możliwością agregacji na poziomie mniejszych części gminy. Zaleca się gromadzenie danych w sposób ciągły. Umożliwi to przeprowadzanie analiz i corocznego raportowania postępu w realizacji „Programu Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata 2016-2024”. Monitoring realizacji poszczególnych celów operacyjnych odbywać się będzie w oparciu przypisane do nich mierzalne wskaźniki rezultatu i produktu. Ocena powinna być dokonywana przez odpowiednie jednostki administracyjne w cyklach rocznych (chyba że ze względu na charakter konkretnego wskaźnika optymalna jest inna częstotliwość pomiaru). Zaproponowany system wskaźników został zaprojektowany w oparciu o następujące kryteria:  Mierzalność – wskaźniki powinny być możliwe do zmierzenia na odpowiednio wysokim poziomie dokładności,

 Rzetelność – pomiar wskaźników powinien być dokonywany w sposób obiektywny, za każdym razem na tych samych zasadach,

 Trafność – wskaźniki powinny odzwierciedlać rzeczywisty poziom realizacji celów, a więc być dobrane tak, aby odzwierciedlać rzeczywiste wyniki działań,  Dostępność – wskaźniki powinny być dostępne dla osób lub instytucji dokonujących ewaluacji, ich pozyskanie powinno być proste i nie wymagać nadmiernych nakładów finansowych ani czasowych. Ze względu na zróżnicowanie celów operacyjnych „„Programu Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata 2016-2024” zastosowane zostaną zarówno wskaźniki produktu, jak i rezultatu. Pierwsze z nich mierzą konkretne, materialne efekty podejmowanych działań w ramach realizacji strategii (co oznacza, że poziom wyjściowych tych wskaźników wynosi zero). Z kolei wskaźniki rezultatu pokazują zmiany wynikające z wykorzystania wytworzonych produktów. Punktem odniesienia powinien być poziom danego wskaźnika przed rozpoczęciem działań.

114

Program Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata 2016-2024

Tabela 60. Wskaźniki monitoringu

Cel operacyjny Wskaźnik Rodzaj Źródło Rozwinięte, dostępne Utworzone Centrum Integracji Społecznej produktu Zespół Projektowy różne formy Liczba działających organizacji pozarządowych rezultatu Urząd Miasta aktywności i integracji i Gminy Radzymin społecznej Liczba zrealizowanych projektów z zakresu integracji produktu Zespół Projektowy mieszkańców społecznej i promocji wolontariatu (w danym roku) Wysoki poziom Liczba projektów ukierunkowanych na przeciwdziałanie produktu Zespół Projektowy dostępności oferty wykluczeniu różnych grup mieszkańców (w danym roku) służącej rozwojowi różnych grup Liczba projektów ukierunkowanych na podnoszenie produktu Zespół Projektowy mieszkańców poziomu świadczonych usług publicznych (w danym roku) Liczba osób bezrobotnych długotrwale na 100 osób w rezultatu Powiatowy Urząd wieku produkcyjnym Pracy Wysoki poziom Długość zmodernizowanej sieci drogowej, kanalizacji produktu Zespół Projektowy bezpieczeństwa deszczowej, sieci urządzeń odwodnieniowych (w danym mieszkańców, roku) szczególnie Liczba przestępstw na 1000 ludności rezultatu Komisariat Policji w zakresie transportu w Radzyminie Powierzchnia obszaru objętego systemem monitoringu produktu Komisariat Policji bezpieczeństwa w Radzyminie Wysoki poziom Liczba projektów podnoszących jakość przestrzeni produktu Zespół Projektowy dostępności publicznych oraz poziom ich dostosowania ich funkcji do przestrzeni potrzeb mieszkańców (w danym roku) publicznych Wysokość środków przeznaczonych na dostosowywanie produktu Zespół Projektowy przestrzeni publicznych do potrzeb osób niepełnosprawnych (w danym roku) Powierzchnia terenów rolnych zagospodarowanych dla produktu Zespół Projektowy potrzeb rekreacji, wypoczynku i rozwoju kulturalnego mieszkańców oraz sportu (w danym roku) Wzrost aktywności Liczba projektów ukierunkowanych na promocję i rozwój produktu Zespół Projektowy gospodarczej funkcji turystycznych gminy, w tym poprzez produkty turystyczne (w danym roku) Liczba projektów ukierunkowanych na rozwój produktu Zespół Projektowy przedsiębiorczości (w danym roku) Stopa bezrobocia rezultatu Powiatowy Urząd Pracy Wzrost atrakcyjności Powierzchnia zrekultywowanych gruntów produktu Zespół Projektowy gospodarczej gminy poprzemysłowych (w danym roku) Liczba udzielonych noclegów w obiektach turystycznych rezultatu Bank Danych (w danym roku) Lokalnych GUS Liczba nowozarejestrowanych działalności gospodarczych rezultatu Centralna (w danym roku) Ewidencja Informacji o Działalności Gospodarczej Liczba zrealizowanych projektów proekologicznych (w produktu Zespół Projektowy Wysoka jakość danym roku) środowiska Powierzchnia terenów zielonych utworzonych lub produktu Zespół Projektowy naturalnego w gminie poddanych renowacji (w danym roku) Udział procentowy niesegregowanych odpadów rezultatu Sprawozdanie komunalnych w ogóle odebranych odpadów (%) Burmistrza z realizacji zadań z zakresu gospodarowania odpadami komunalnymi Wysoki poziom Długość zmodernizowanej i rozbudowanej infrastruktury produktu Zespół Projektowy infrastruktury technicznej technicznej Udział mieszkańców korzystających sieci kanalizacyjnej rezultatu Bank Danych Lokalnych GUS

115

Program Rewitalizacji Gminy Radzymin na lata 2016-2024

Środki przeznaczone na renowację budynków produktu Zespół Projektowy zabytkowych i o szczególnej wartości dla dziedzictwa historycznego i kulturalnego

Ponadto przewiduje się włączenie mieszkańców w proces monitoringu i oceny realizacji Programu, co stanowić będzie formę kontroli obywatelskiej. Przewiduje się więc cykliczne badania opinii mieszkańców (w formie ankiety internetowej lub wywiadów kwestionariuszowych). Ze względu na możliwość czynienia porównań i prognozowania dalszych trendów rozwoju, zalecane jest użycie narzędzia możliwie podobnego do zastosowanego przy diagnozie na potrzeby Programu Rewitalizacji. Dodatkową możliwością aktywnego zaangażowania się różnych grup interesariuszy we wdrażanie zapisów dokumentu oraz ocenę jego efektów stanowić będą coroczne spotkania podczas których prezentowane i omawiane będą dane z monitoringu. Na podstawie monitoringu i oceny działań realizowanych w ramach Programu możliwe będzie, w przypadku stwierdzenia nieprawidłowości, wprowadzenie korekt. Podobnie, modyfikacje będą mogły zostać wprowadzone w przypadku znaczących zmian zewnętrznych i wewnętrznych uwarunkowań rozwojowych (np. sytuacji gospodarczej czy uwarunkowań legislacyjnych). Każda aktualizacja „Programu Rewitalizacji dla Gminy Radzymin na lata 2015-2022” wymagać będzie przyjęcia stosownej uchwały Rady Miejskiej w Radzyminie.

116