Mazowiecka Biblioteka Krajowej Sieci Obszarów Wiejskich

Dziedzictwo stołu – wędrówki kulinarne po obszarze mazowieckich lokalnych grup działania The culinary heritage a journey through the area of the mazovia local action groups

„Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich: Europa inwestująca w obszary wiejskie.” Przewodnik opracowany przez Lokalną Grupę Działania – Przyjazne Mazowsze na zlecenie Samorządu Województwa Mazowieckiego Przewodnik współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Pomocy Technicznej Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013. Instytucja Zarządzająca Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 – Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi

ISBN: 978-83-63036-34-8 Krajowa Sieć Obszarów Wiejskich stanowi płaszczyznę porozumienia i wymiany doświadczeń dla osób i instytucji, zaangażowanych w rozwój obszarów wiejskich, przyczynia się do ożywienia współpracy w zakresie rozwoju obszarów wiejskich z wykorzystaniem instrumentów PROW na lata 2007-2013 i programów opera - cyjnych w ramach polityki spójności. Sekretariat Regionalny Krajowej Sieci Obszarów Wiejskich w Województwie Ma - zowieckim, realizując założenia Planu Działania, od 2008 roku wspiera lokalne inicjatywy na obszarach wiejskich oraz propaguje regionalną kulturę i historię, po - dejmuje szereg działań informacyjno-promocyjnych, których celem jest aktywiza - cja społeczności lokalnej, wspieranie wymiany doświadczeń i dobrych praktyk oraz Przewodnik „Dziedzictwo stołu – wędrówki kulinarne po obszarze ma - poszukiwanie rozwiązań innowacyjnych dla rozwoju obszarów wiejskich. zowieckich lokalnych grup działania” , opracowany przez LGD – Przyjazne Mazowsze we współpracy z mazowieckimi lokalnymi grupami działania, to Sekretariat Regionalny Krajowej Sieci Obszarów Wiejskich emocjonalna, subiektywna podróż, ukazująca bogate dziedzictwo kulturowe Departament Rolnictwa i Rozwoju Obszarów Wiejskich i kulinarne Mazowsza z perspektywy „Małych Ojczyzn”. Zawiera ciekawe in - Urząd Marszałkowski Województwa Mazowieckiego w Warszawie formacje o miejscowych obyczajach i zwyczajach kulinarnych, wzbogacone ul. Skoczylasa 4, 03-469 Warszawa o przepisy regionalnych potraw, charakterystycznych dla obszaru każdej tel.: +48 22 59 79 701 z nich. e-mail: [email protected] Przewodnik jest pierwszą publikacją nie tylko promującą mazowiecką re - gionalną kuchnię, lecz także ukazującą jej kulturowe i społeczne korzenie. Zachęcamy do odwiedzenia strony internetowej: Zachęcamy do lektury a także do odwiedzenia lokalnych grup działania i po- www.mazowieckie.ksow.pl smakowania zaprezentowanych specjałów kulinarnych. gdzie można znaleźć informacje o bieżących inicjatywach. Izabella Byszewska

The National Rural Network is a platform for sharing ideas and exchanging ex - “Our Cuisine Heritage – A Culinary Exploration of the Regions of the periences among individuals and institutions involved in the development of rural Masovian Local Action Groups” , a guide prepared by the Przyjazne Ma - areas. The network contributes to stimulating cooperation in the field of rural de - zowsze LAG, in cooperation with other local action groups from Mazovia, is velopment with the use of 2007-2013 RDP instruments and operational pro - an emotional, subjective journey presenting the wealth of Mazovia’s cultural grammes within the cohesion policy. and culinary heritage, as seen from the perspective of “Small Motherlands”. By implementing the objectives of the Action Plan, since 2008 the Regional Ne - It will provide the reader with fascinating information on the regional cus - twork Unit in the Mazowieckie Voivodeship in Warsaw has supported local initia - toms and cuisine traditions, supplemented with recipes for dishes unique to tives in rural areas and promoted regional culture and history. It has also carried a given region. This guide is the first such publication to not only promote out a number of information and promotion projects aimed at activating the local the Masovian cuisine, but also to reveal its cultural and social roots. We community, supporting the exchange of experiences and good practices, and see - warmly invite you to read the guide, as well as to visit the local action king innovative solutions for the development of rural areas. groups to gain a true taste of the delicacies described within it. Izabella Byszewska Regional Network Unit Department of Agriculture and Rural Development Office of the Marshal of the Mazowieckie Voivodeship in Warsaw ul. Skoczylasa 4, 03-469 Warszawa phone: +48 22 59 79 701 e-mail: [email protected]

We invite you to visit our website: www.mazowieckie.ksow.pl where you can find information on current projects. MAZOWIECKA BIBLIOTEKA KRAJOWEJ SIECI OBSZARÓW WIEJSKICH

Dziedzictwo stołu – wędrówki kulinarne po obszarze mazowieckich lokalnych grup działania

The culinary heritage a journey through the area of the mazovia local action groups

„Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich: Europa inwestująca w obszary wiejskie.” Przewodnik opracowany przez Lokalną Grupę Działania – Przyjazne Mazowsze na zlecenie Samorządu Województwa Mazowieckiego Przewodnik współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Pomocy Technicznej Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013. Instytucja Zarządzająca Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 – Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi OD WYDAWCY

2 DZIEDZICTWO STOŁU WĘDRÓWKI KULINARNE PO MAZOWSZU THE CULINARY HERITAGE A JOURNEY THROUGH THE CUISINE OF MAZOVIA

Celem naszego wydawnictwa jest zachowanie w pamięci oraz popularyzacja kulinar - nego dziedzictwa Mazowsza. Przewodnik opracowany został przez mazowieckie lokalne grupy działania i zawiera informacje o miejscowych zwyczajach kulinarnych a także przepisy regionalnych potraw, charakterystycznych dla obszaru każdej z nich. Publika - cja ma charakter promocyjny i stanowi subiektywny wybór wiedzy o mazowieckich ku - linariach, wiedzy przekazanej przez każdą z lokalnych grup uczestniczących w projekcie. Warto podkreślić, że jest to pierwsza publikacja dotycząca kuchni Mazowsza, w której znalazły się nie tylko przepisy kulinarne ale również pokazany został ich szerszy, kultu - rowy i społeczny kontekst. Kulturę kulinarną społeczności określa całokształt zwyczajów, zakazów i nakazów związanych z przyrządzaniem i spożywaniem posiłków, jest to więc istotny system ko - munikacji i ekspresji. Dzięki kulinarnemu dziedzictwu i jego rewitalizacji manifestujemy swoją kulturową odrębność, a przekazywane z pokolenia na pokolenie zwyczaje związane ze spożywaniem posiłków stanowią ważną kulturową i społeczną wartość. Kultura je - dzenia i towarzysząca jej tradycyjna polska gościnność są ściśle związane z naszą tożsa - mością kulturową. Spożywanie posiłków towarzyszy najważniejszym wydarzeniom w naszym życiu. Jakie wspomnienia i skojarzenia mamy ze stołem z naszego dzieciństwa, jakie tradycje i zwyczaje z nim związane przenieśliśmy lub chcielibyśmy przenieść do na - szych własnych rodzin? Ta chwila refleksji, zatrzymana i utrwalona w czasie, ma istotne znaczenie dla zachowania i odtwarzania naszego kulturowego (i kulinarnego) dzie - dzictwa. Jest to szczególnie ważne w kontekście rozwoju lokalnego i budowania wspól - not lokalnych. Otwiera nas na głębsze rozumienie i uświadomienie sobie bogactwa lokalnych zasobów, zachęca do działań na rzecz lepszego ich wykorzystania. Pozwala nam nie tylko mocniej utożsamić się z miejscem zamieszkania, lecz także pokazać innym lokalną, kulturową odrębność, która spowoduje wzrost zainteresowania turystów na - szym regionem. Z prośbą o przesyłanie materiałów do naszego wspólnego, subiektywnego przewod - nika zwróciliśmy się do wszystkich lokalnych grup działania z Mazowsza. Większość z nich odpowiedziała na nasz apel. Wszystkim, którzy udostępnili nam niezbędne mate - riały i podzielili się swoją wiedzą, rodzinnymi pamiątkami, przepisami czy wspomnie - niami, własnymi pomysłami oraz zdjęciami, serdecznie dziękujemy! Dziękujemy przede wszystkim tym lokalnym grupom działania, które poświęciły swój czas, zebrały, przygo - towały i przesłały nam swoje opracowania. Dzięki pracy nad publikacją nawiązaliśmy mnóstwo cennych kontaktów a przede wszystkim uświadomiliśmy sobie, jak wiele dawnych przysmaków wciąż jeszcze poja - wia się na naszych stołach. Można ich skosztować nie tylko na regionalnych targach czy imprezach promujących lokalne produkty, w gospodarstwach agroturystycznych lub re - FROM THE PUBLISHER

3 stauracjach, ale równiZeażrw ząwdiei lBuiurordozLinonkyaclnhedjoGmruacphy, Dgdzziaiełacnzęiast–o PskrrzzyęjatnzineepMrzaezcohwowszy e - wane są zapiski naszych babć. Zachęcamy do ich popularyzacji a także do własnych po - szukiwań i powrotów do „pamięci smaku”.

This publication is an attempt to preserve and popularise the culinary heritage of Ma - zovia. The guide has been developed by the local action groups operating in Mazovia and it contains information on the local culinary customs and recipes for regional dishes, char - acteristic of their respective localities. The publication is of a promotional nature and it constitutes a subjective selection of facts about Mazovian cooking, knowledge that has been shared with you by all local participants in the project. In is noteworthy that this is the first work on the Mazovian cuisine to present not only recipes but also their wider cul - tural and social contexts. The culinary heritage of a community is determined by a combination of its customs and do’s and dont’s in respect of meal preparation and consumption, thus being a vital means of communication and expression. Our culinary heritage and its conservation al - lows us to manifest our cultural distinctiveness, and our table manners have a great cul - tural and social value. Our eating etiquette, coupled with the traditional Polish hospitality, are closely connected with our cultural identity, as sharing meals is an inseparable ele - ment of landmark events in our lives. What memories and associations for childhood din - ing, and what traditions and customs connected with it have you cherished or would like to cherish in our own family? This brief reflection on a fixed and unforgettable experi - ence holds immense significance for sustaining and restoring our cultural (and culinary) heritage. This is of particular importance in view of local development and community building. It opens us to a deeper understanding and awareness of the richness of our local resources, encouraging us to actively using them better. Not only does it allow us to iden - tify with the place we live in, but also to show the local cultural distinctiveness that will attract more tourists to our region. We have asked all local action groups from Mazovia to send us materials for our col - lective and subjective guide. The majority of them took heed of our call. We owe a great debt of gratitude to all those who contributed the necessary content and shared with us their knowledge, family traditions, recipes and memories. We would like to express our sincere gratitude especially to the local action groups who devoted their time to collect, prepare and send us their input. While working on this publication, we have made numerous valuable contacts, but, above all, we have realised how many delicacies of old still appear on our tables. You can taste them not only at regional fairs, events marketing local products, on agritourism farms aTnhdeinMraenstaaguermanetns,tbauntdalOsoffinceaonfutmhebe"PrrozfyhjoauzsneehMoladzsowwhsizceh"s(eFdruileonudslly Mreatazionvtihae) scribbled notes of their housewives. We invite you to look for such treLaoscuarleAscintioynouGrroowupn kitchen drawer and to share them to help us bring back the "sensual experience of taste." OD WYDAWCY

MAZOWIECKIE TRADYCJE 4 KULINARNE DAWNIEJ I DZIŚ

Nie wypadało zasiąść do miski przed gos - podarzem, jeść zbyt łapczywie, grzebać Pamięć naszych dziadków jest skarbnicą, w jedzeniu w poszukiwaniu lepszych do której warto zaglądać. Władysław Smo - kąsków. Dzieciom zabraniano wyrywać się leński w roku 1885 tak pisał o posiłkach z łyżkami przed starszymi, ale jednocześ - w rodzinach drobnoszlacheckich w okoli - nie obowiązkiem rodziców i dziadków było cach Płońska: „Codzienny posiłek średnio - podsuwanie lepszych kąsków jedzenia pod zamożnego szlachcica jest następujący: na łyżki najmłodszych. Każdy posiłek poprze - śniadanie kluski ze słoniną, mlekiem i ziem - dzała i kończyła stosowna modlitwa, od - niaki, na obiad barszcz, ziemniaki kasza jag - mawiana wspólnie przez domowników lana lub ziemniaki z kapustą, groch; na zgromadzonych przy stole. podwieczorek: chleb z masłem (zwany „po - Podstawę pożywienia stanowiły pro - mazaną”, chleb z serem, jajecznica, czasami dukty roślinne, a zwłaszcza mąka, różnego kawa z chlebem; na wieczerzę: kasza ob - rodzaju kasze, kartofle, groch, pasternak, rzednia z ziemniakami zacierki z ziemnia - buraki czerwone i kapusta. Ważnym skład - kami lub kasza na gęsto”. nikiem było mleko i jego przetwory, słonina W uboższych rodzinach spożywano i olej roślinny. Do najstarszych gotowanych tylko dwa posiłki dziennie, tj. późne śnia - potraw należą polewki, obecnie nazywane danie i wczesną kolację. W codziennym zupami. W tradycyjnej kuchni chłopskiej na jadłospisie nie było odrębnych potraw, terenie całego kraju chłopi jadali kwaśne charakterystycznych dla poszczególnych polewki roślinne, gotowane z dziko posiłków w ciągu dnia. Takie same barsz - rosnącego barszczu i szczawiu oraz kiszo - cze, żury i kapuśniaki spożywane były na nych buraków czerwonych, kapusty i mąki śniadanie, obiad czy kolację, stosowano na - żytniej. Popularne były także polewki tomiast zasadę przemienności potraw z produktów nie kwaszonych tzn. mąki, w ciągu dnia. Niecodzienny charakter po - kaszy, mleka, świeżych lub suszonych wa - siłków niedzielnych i świątecznych pod - rzyw, owoców, grzybów i mięsa. Specy - kreślało mięso, spożywane zwykle jako ficzną polewką jest rosół (rósoł) gotowany odrębne danie obiadowe. Resztę potraw z mięsa wołowego, wieprzowego, bara - obficie kraszono. W dni postne nie jadano niego lub drobiowego. Powszechnie jadane mięsa, a zamiast słoniny i boczku do kra - były polewki mleczne. Gotowane mleko za - szenia używano oleju roślinnego. Posiłki je - gęszczano kaszą, mąką, zacierkami lub dzono ze wspólnych misek stawianych na dynią. Gorące polewki podawano z ziem - ławie, do stołu rodzina zasiadała jedynie niakami podawanymi w oddzielnym naczy - w czasie najważniejszych świąt i uroczys - niu lub zalanymi zupą na jednej misie. tości. Spożywanie posiłków w środowisku Popularne były również bryje, gęste po - wiejskim było swoistym obrzędem, do któ - trawy gotowane z mąki, kaszy, nasion roślin rego podchodzono z godnością, skrupulat - strączkowych i niektórych warzyw, zagęsz - nie przestrzegając określonych norm czonych mąką. Powszechnie jadano zachowania, obowiązujących od pokoleń. podpłomyki i placki a także kluski, zacierki W czasie posiłku mężczyźni zajmowali i pierogi. Jednym z podstawowych składni - miejsca „od ściany” natomiast kobiety „od ków pożywienia był chleb wypiekany naj - strony kotliny”, co wiązało się z koniecz - częściej z mąki żytniej, razowej lub pytlowej nością ciągłego dokładania jadła z garnków na zakwasie i drożdżach. Kuchnia mazo - stojących na trzonie kuchennym. Małe wiecka zna dużo potraw przyrządzanych dzieci siedziały rodzicom lub dziadkom na z kartofli: placki, kluski kartoflane, pyzy, kolanach, starsze posilały się ze wspólnej kołduny, kopytka, kartoflak czy kiszka kar - miski na stojąco lub klęcząc na podłodze. toflana… Mięsa jedzono niewiele, najczę- OD WYDAWCY

5

ściej wieprzowe, rzadziej baranie, wołowe Smaki Regionów”, organizowanego od 13 lat i drobiowe. Gotowano je i spożywano przez Polską Izbę Produktu Regionalnego z zupą lub jako odrębne danie, na ciepło lub i Lokalnego we współpracy z samorządami zimno, z kartoflami lub chlebem. Większe i ośrodkami doradztwa rolniczego. Wśród kawały pieczone były w piecach chlebo - nagrodzonych w tym konkursie statuetką wych a okazją do przyrządzania pieczeni „Perła” są takie mazowieckie specjały jak były święta i uroczystości rodzinne. Do kra - sójki mazowieckie z Podcierni, kiełbasa pal - szenia potraw służyła świeża, solona lub cem napychana z powiatu węgrowskiego, wędzona słonina, którą należało pokroić jałowcowa z powiatu sokołowskiego, mazo - i przesmażyć, najczęściej z cebulą. W czasie wiecka podsuszana z powiatu ciechanow - świąt i uroczystości rodzinnych jadano skiego, piwo miodowe Ciechan, „sery takie same potrawy jak w pozostałe dni ty - Honoraty” z Rososzy, kurpiowskie piwo ko - godnia i roku, tylko obficiej, bardzo tłusto zicowe, obwarzanki odrzywolskie, likier izmięsem. Niecodzienny charakter po - i makaron z Radziwiłłowa, polędwiczki wę - siłków świątecznych podkreślały potrawy dzone podsuszane z powiatu pułtuskiego. przygotowywane specjalnie na te okazje, Unikatowość produktów często podkreślają jak szynka wielkanocna, rosół bożonaro - regionalne i historyczne nazwy, jak np.: pa - dzeniowy, niedzielny biały chleb i pszenny rzaki, fafernuchy, przyzucha, rejbak, paro - placek, kołacz weselny, itp. W porze po - wańce, byśki, „nowe latko”, miody: grycak siłków nie wypadało składać wizyt i załat - i lipcak, chleb grycan, mięso „w kieńdziuku”, wiać sąsiedzkich interesów. Powszechny podpłomyki, placki burocoki i wiele innych. szacunek do jedzenia, a zwłaszcza chleba, Wysoko cenione są produkty, których su - nakazywał podnieść każdą, nawet naj - rowce pochodzą z lokalnych odmian roślin, mniejszą okruszynę, która upadła na takich jak dawne odmiany owoców, zwłasz - podłogę, ucałować i zjeść. Podczas posiłków opowiadano sobie dowcipne porzekadła i zagadki. Tusza, według norm wiejskich, była uosobieniem zdrowia i siły, a przede wszystkim dobrobytu; skoro ktoś był gruby, oznaczało to, że dobrze mu się powodzi. W pamięci mieszkańców Mazowsza prze - trwały również przysłowia związane z je - dzeniem, takie jak: „Za króla Sasa jedz, pij i popuszczaj pasa” (Tomasz Czerwiński „Pożywienie ludności wiejskiej na Północ - nym Mazowszu u schyłku XIX i XX wieku”). Mazowieckie dziedzictwo kulinarne to nie tylko tradycyjne receptury, ale także bo - gactwo lokalnych surowców, które spra - a k s l

wiają, że produkty są niepowtarzalne a h c e i unikatowe. Jako region w przeważającej j a N

części rolniczy, Mazowsze słynie z produkcji a t a z owoców i warzyw, hodowli bydła mlecz - r o g ł nego czy drobiu. Wiele wartościowych lo - a M . t

kalnych wyrobów i przepisów udało się o odkryć i wypromować w czasie kolejnych f mazowieckich edycji ogólnopolskiego kon - kursu „Nasze Kulinarne Dziedzictwo – OD WYDAWCY

6

cza jabłek i śliwek, stare odmiany zbóż pularda mazowiecka, kiełbasa palcówka, (orkisz, płaskurka, lnianka) oraz rodzimych szynka pieczona w chlebie, konfitura wiś - ras zwierząt gospodarskich: trzody chlew - niowa zakroczymska, a także wyroby pie - CneEjR(śTwYinFiaIKzłAotCnJiAck,aR),EbJyEdSłaT(RkrAoCwJaApolska karnicze i cukiernicze, oleje i tłuszcze, cIzPeRrwOoMnaO) CczJyAdrobiu (kura zielononóżka, napoje, gotowe dania i potrawy. Więcej in - gęś biłgorajska). formacji na temat Listy można znaleźć na stronie Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi (www.minrol.gov.pl) . Promocję produktów regionalnych i tra - Od 2004 roku polscy producenci dycyjnych wspiera Samorząd Wojewódz - zgłaszają swoje wyroby na listę europej - twa Mazowieckiego, m.in. poprzez skiej ochrony nazw geograficznych i trady - organizowany od 6 lat Konkurs o Laur Mar - cyjnych specjalności. Znak europejski szałka Województwa Mazowieckiego dla Chroniona Nazwa Pochodzenia ma upra - mazowieckich producentów żywności. wiana w okolicach Lipska wiśnia Nadwiś - W 2008 roku Mazowsze stało się człon - lanka, Chronione Oznaczenie Geograficzne kiem Europejskiej Sieci Dziedzictwa Kuli - – miód kurpiowski i jabłka grójeckie, narnego, zrzeszającej regiony, których a Gwarantowaną Tradycyjną Specjalność – głównym celem jest promocja regionalnej wytwarzane również przez mazowieckich żywności opartej na lokalnych zasobach producentów kabanosy, kiełbasa myś - surowców. Również lokalne grupy liwska i kiełbasa jałowcowa. działania z terenu Mazowsza mają w swo - Produkty regionalne o wyjątkowych ce - ich strategiach wpisane działania na rzecz chach i właściwościach, wynikających ze sto - rozwoju i promocji produktów lokalnych – sowania tradycyjnych metod wytwarzania, m.in. poprzez organizację konkursów, im - rejestrowane są na krajowej Liście Pro - prez lub targów, zamieszczanie informacji duktów Tradycyjnych, prowadzonej przez na stronach internetowych, w broszurach, Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Wpis na biuletynach czy folderach. I tak, dzięki sta - Listę daje prestiż i promuje produkt. Ponad raniom LGD Razem dla Radomki na Listę 50 produktów z Mazowsze jest wpisanych Produktów Tradycyjnych została wpisana na LPT, m.in.: kozi ser twarogowy papryka przytycka, mająca prawie 30-let - z Cegłowa, polędwiczki wędzone podsu - nią tradycję w tym regionie. Znakomitą szane, polędwica kurpiowska, pasztet okazją do popularyzacji lokalnych wyro - i kiełbasa ojcowa z Sobień Jezior, kiełbasa bów jest, organizowany przez LGD Part - nadbużańska jałowcowa sucha, kaszanka nerstwo Zalewu Zegrzyńskiego Festiwal szydłowiecka z wątróbką w kostkę krojoną, Sołectw, a LGD – Przyjazne Mazowsze od 2010 roku organizuje dla mieszkańców ob - szaru konkursy na produkty lokalne. To tylko wybrane przykłady aktywności na

f rzecz identyfikacji, ochrony i promocji ma - o t . M zowieckiego dziedzictwa kulinarnego. Do - a ł g

o datkowym wsparciem tej aktywności jest r z a

t bezpośredni kontakt z mieszkańcami, a N

a dzięki czemu lokalne grupy mają dostęp do j e c h unikatowych informacji o produktach mało a l s k

a znanych i często zapomnianych, których nie ma jeszcze na listach rejestrach, w książkach czy w folderach. Wiele z nich znalazło się w naszym Przewodniku. FROM THE PUBLISHER

THE CULINARY TRADITION OF MAZOVIA TODAY AND 7 IN THE PAST ents’ lap, while their older siblings ate from the common bowl, while standing or kneel - ing on the floor. It was considered bad The memory of our ancestors is a rich manners to take the first bite before the repository that is worth re-discovering. host, to eat quickly, or rummage through Take, for instance this 1885 account of din - the food for the best pieces. Children were ing in lesser-nobility households near not allowed to help themselves to the food Płońsk, by Władysław Smoleński – “The before the senior members of the family, usual menu of a nobleman of moderate but parents and grandparents were, in means is as follows – noodles with lard, turn, expected to put the best bites on the milk and potatoes for breakfast, borscht, plates of the youngest. Each meal com - potatoes, millet groats, or potatoes with menced and ended with all family mem - cabbage and peas for dinner; bread with bers present saying Grace. butter (known as “pomazana”), bread with Their diet consisted mainly of vegetable cheese, scrambled eggs, and sometimes products, particularly flour, various groats, coffee with bread for the afternoon tea; and potatoes, peas, parnsip, beetroot and cab - runny groats with potatoes, grated noodles bage. Milk and its preserves, lard and veg - with potatoes or porridge for supper.” etable oil were also important its important Poorer families had only two meals elements. The oldest boiled dish is potage, a day, i.e. a late breakfast and an early sup - today known as soup. The traditional peas - per. There were no separate dishes on their ant cuisine across the country served sour everyday menu that would be characteris - vegetable potage, cooked using wild-grow - tic of the individual meals throughout the ing beet and sorrel, pickled beetroots, cab - day. Borscht, sour-rye and kapusniak (soup bage and rye flour. Potages made from of sauerkraut and/or white cabbage) soups non-pickled products, such as flour, groats, were served in the same form for breakfast, milk, fresh or dried vegetables, fruit, mush - dinner and supper, although meals varied rooms and meat, were also popular. A spe - during the day. The extraordinary charac - cial kind of potage is chicken soup (rosół), ter of Sunday and holiday meals was em - prepared using beef, pork, mutton or poul - phasised with meat, usually served as try. Milk soups were also widespread. a separate dinner dish. The other foods Boiled milk was thickened with groats, were generously garnished (e.g. with flour, grated noodles or pumpkin. Hot gravy). On fasting days, however, people potage was served with potatoes, either on restrained from eating meat, and used veg - separate plates or mixed in one bowl. Bryja, etable oil for greasing instead of bacon or a thick dish made from flour, groats, lard. Meals were consumed from shared legumes and some vegetables, with a flour- bowls put on a bench, as the table was re - based roux, was also commonplace. Other served for the most important holidays and common dishes include podpłomyk (a sim - family gatherings. In rural communities, ple kind of flat bread, often made without eating was a ritual, which was approached yeast), pancakes, noodles, grated noodles with dignity and strict adherence to the and pierogi (dumplings of unleavened specific social etiquette passed down from dough). One of the staple foods was bread, generation to generation. During meals usually prepared by baking leavened rye, men were seated by the wall, and women wholemeal, or pytlowa (ground and sifted by the hearth, which facilitated easy access several times to remove the husks) flour to the kitchen range necessary for them to with yeast. Mazovian cuisine boasts serve second helpings. Young children a wealth of dishes made from potatoes, such were seated on their parents’ or grandpar - as pancakes, potato noodles, dumplings, FROM THE PUBLISHER

8

kolduny (stuffed dumplings made of local products and recipes were discov - unleavened dough), kopytka (potato ered and marketed during the subsequent dumplings similar to gnocchi) and potato editions of the “Our Culinary Heritage – kishka (a type of stuffed intestine)… Meat Tastes of the Regions” contest, which has was only eaten in small quantities and gen - been organised for 13 years by the Polish erally included pork, and less frequently Chamber of Regional and Local Products mutton, beef or poultry. It was boiled and (PIPRiL) in cooperation with local-govern - served with a soup or as a separate dish, ei - ment units and agricultural assistance cen - ther warm or cold, with potatoes or bread. tres. Among the “Pearl” Award-winning Larger cuts were roasted in bread ovens in Mazovian delicacies you will find the Ma - anticipation of holidays and family celebra - zovian sójki (baked sour-dough pierogi tions. Food was garnished with fresh, salted with millet groats, sauercraut and mush - or cured lard, which was cut and then fried, rooms) from Podciernie, the hand-stuffed usually with onion. The menu during holi - sausage from the Węgrowski District, the days and family gatherings was the same as juniper sausage from the Sokołowski Dis - throughout the rest of the year, but the food trict, and the dried sausage from the was served in larger quantities, with a lot of Ciechanowski District, as well as the fat and meat. The extraordinary character “Ciechan” honey beer, the “Honorata’s of holiday festivities was accentuated by Cheese” from Rososza, the Kurpie juniper dishes prepared specifically for those beer, the Odrzywół bagle, the liqueur and events, such as Eastern ham, Christmas pasta from Radziwiłłów, and the dried and chicken soup, Sunday white bread, rye flat cured fillet from the Pułtuski District. The bread, circular wedding bread (kalach), etc. exceptional nature of these products is Neighbourly visits or doing business were often apparent in their regional and his - considered impolite during meal times. The torical names, such as parzaki, fafernuchy, common respect for food, and bread in par - przyzucha, rejbak, parowańce, byśki, ticular, dictated that each, even the small - “nowe latko” (“the new summer”), meads: est, crumb that fell on the floor, should be grycak (buckwheat mead) and lipcak (lime kissed and eaten. Meals were also an occa - mead), chleb grycan (buckwheat bread), sion to share jocular stories and riddles. Ac - the “Kindziuk” (Skilandis) meat, pod - cording to rural standards, corpulence was płomyki, placki burocoki (beetroot pan - a symbol of good health, strength and, cakes) and many many more. Highly above all, well-being. Therefore, bulky indi - valued products are made of local plant viduals were considered to be well-off. species such as old types of fruit, especially Residents of Mazovia cherish some food-re - apples and plums, cereals (spelt, emmer, lated sayings, such as “When the State by camelina) and native livestock such as pigs the House of Sas is held, drink, eat and (CtEheR“TzłIoFtInCicAkTa”IOpiNg),, RcaEttGleIS(PToRlisAhTrIeOdNcat - loosen your belt” (Tomasz Czerwiński, “The tAleN)DaPnRdOpMoOulTtrIyON (the “zielononóżka” food of rural residents in Northern Mazovia chicken, the “biłgorajska” goose). at the close of the 19th and 20th Cen - turies”). The culinary heritage of Mazovia goes beyond its traditional recipes to explore Since 2004, Polish producers have been the wealth of local victuals, which make its able to submit their products for protection cuisine unique and exquisite. As a pre - under European schemes of geographical in - dominantly agricultural region, Mazovia is dications and traditional specialities known famous for its fruit and vegetables, as well as protected designation of origin (PDO), as dairy and poultry. A great many of these protected geographical indication (PGI), and FROM THE PUBLISHER

9 traditional specialities guaranteed (TSG). food producers for 6 years. In 2008, Ma - The PDO marking protects the Nadwiślanka zovia became a member of the European plum, grown near Lipsko, PGI – the Kurpie Network of Regional Culinary Heritage, mead and Grójec apples, and TSG – kabanos, which brings together regions committed hunting and juniper sausages, produced in to spotlighting regional foods based on Mazovia. their local product range. Local action Regional products of unrivalled quality groups (LAG’s) from Mazovia also have and properties, achieved through tradi - their policies aligned with measures ori - tional production methods, are registered ented to the development and promotion with the Traditional Products List (TPL), of local products, including the organisa - maintained by the Minister of Agriculture tion of contests, events and fairs, as well as and Rural Development. Products entered publicity in leaflets, bulletins, portfolios on the List enjoy prestige and increased and online. This way, through the efforts of publicity. Over 50 products from Mazovia the “Razem dla Radomki” (Together for are registered with the TPL, including the Radomka) Local Action Group, the Przytyk goat cottage cheese from Cegłów, the paprika, with nearly 30-years’ tradition in smoked & dried sirloin, the Kurpie sirloin, the region, has been entered on the Tradi - the father’s pâté and sausage from Sobie - tional Products List. Another opportunity nie-Jeziory, the Bug juniper dry sausage, the for the popularisation of local products is Szydłowiec black pudding (kaszanka) with the Village Festival, organised by the “Part - diced liver, the Mazovian poularde, the fin - nerstwo Zalewu Zegrzyńskiego” (Partner - ger sausage (palcówka), the ham roasted in ship of the Zegrze Lake) LAG, and since bread, and the Zakroczym cherry preserve, 2010 the “Przyjazne Mazowsze” (Friendly as well as pastry and confectionery, oils and Mazovia) LAG has organised contests for its fats, drinks, and ready-made dishes. To find members to reward excellence in local out more on the List, please visit the Min - products. These are just a handful of efforts istry of Agriculture and Rural Develop - to identify, protect and promote the culi - ment’s website (www.minrol.gov.pl) . nary heritage of Mazovia. These initiatives The efforts to promote regional and tra - are supported via direct contact with resi - ditional products are supported by the Ma - dents to tap LAGs into unique information zowieckie Voivodeship Local Government on obscure or long-forgotten products, i.a. through the Competition for the Laurel which have yet to make it to the lists, reg - of the Marshal of the Mazowieckie Voivode - istries, books and portfolios. Many of these ship, which has been organised for regional are featured in our Guide… a k s l a h c e j a N a t a z r o g ł a M . t o f LOKALNA GRUPA DZIAŁANIA „ECHO PUSZCZY BOLIMOWSKIEJ”

LOKALNA GRUPA DZIAŁANIA 10 „ECHO PUSZCZY BOLIMOWSKIEJ” THE “ECHO OF THE BOLIMÓW FOREST” LOCAL ACTION GROUP

fot. Małgorzata Najechalska s s s e e r r d d d A ul. Króla Jana Sobieskiego 1 ul. Króla Jana Sobieskiego 1 96-330 Puszcza Mariańska A 96-330 Puszcza Mariańska Tel./fax: 46 831 81 17 Phone/fax: +48 46 831 81 17 E-mail: [email protected] E-mail: [email protected] Strona www: echo-puszczy.eu Website: echo-puszczy.eu

Powstała z inicjatywy trzech sąsia - The group was established on the initia - dujących ze sobą gmin: Bolimów, Puszcza tive of three neighbouring communes: Mariańska i Wiskitki, w ramach programu Bolimów, Puszcza Mariańska and Wiskitki, Osi 4 LEADER. Gminy te połączyła przede under Axis 4 (“LEADER”). The most impor - wszystkim specyfika i położenie „na dale - tant common features of the communes in - kich peryferiach aglomeracji łódzkiej clude their specific location “on the far i warszawskiej” – w otoczeniu Bolimow - outskirts of the Łódź and Warsaw agglomer - skiego Parku Krajobrazowego – a także ation”, in the neighbourhood of the Bolimów wspólne cele. Obszar LGD obejmuje za - Landscape Park, and also their common chodnią część województwa mazowiec - goals. The LAG area includes the western kiego w powiecie żyrardowskim (gm. part of the Mazowieckie Voivodeship in the Puszcza Mariańska i gm. Wiskitki) oraz Żyrardów District (the Puszcza Mariańska północną część powiatu skierniewickiego and Wiskitki communes) and the northern (gm. Bolimów), we wschodniej części wo - part of the Skierniewice District (the jewództwa łódzkiego. Graniczy z gminami: Bolimów Commune), in the eastern part of Radziejowice, Mszczonów, Nowa Sucha, the Łódzkie Voivodeship. The area neigh - Teresin, Baranów, Jaktorów, miastem bours with the Radziejowice, Mszczonów, Żyrardów (woj. mazowieckie) oraz gminą Nowa Sucha, Teresin, Baranów and Jaktorów Skierniewice i Nieborów (woj. łódzkie). communes, the town of Żyrardów (the Ma - zowieckie Voivodeship ) and the Skiernie- wice and Nieborów communes (the Łódzkie Voivodeship). THE “ECHO OF THE BOLIMÓW FOREST” LOCAL ACTION GROUP

LOKALNE SPECJAŁY KULINARNE 11 LOCAL DELICACIES

KOGUTKI Z RADZIWIŁŁOWA w porównaniu do innych ras kur”

„kur, gęsi, kaczek, indyków (…) hodowane zwie - rzęta i drób zaspokajały w całości niskie („Zielo - wyWmaśgraondikaowkeojnPsuolmscpecyw jnXe IX wieku utrzy - nonóżka kuropatwiana rodzima rasa kur mywano dużo inwentarza żywego w gospodarstwach wiejskich”, Wrocław 2003). Od kilku lat kury te są hodowane w gospodarstwie rolnym w Radziwiłłowie. „Drobiu chowano dość duż”o;(Tsp. oSżoybwcaznako Mają zapewnioną swobodę ruchu w zagro - z„Kwołansszucmzapkcujary (ż…y)wW nowśycpioawdkaachch(…ło)pcshko a - dach, wyposażonych w wybiegi i pas - rwobkyr,óelwesetnwtuiealPnoielsw kipmierw ws2zypmołeotwapieieXrIe X - twiska obsiewane mieszanką roślin kiwonwpoaclezsącteknaccjhi pXrXzywgo.”t,oWwyawrsaznaowsape1c9ja8l6n)ą . motylkowych takich jak koniczyna, lu - dietę. Podstawą był rosół i mięso z kur czaka cerna, łubin, wyka, krwa2wnik. Na terenie lub kury” pastwiska na jednego dorosłego ptaka przypada od 10 do 20 m . W obrębie pas - „Jadło weselne było (…) ob - twiska kury mogą się swobodnie poruszać, fite, dość urozmaicone. W XIX w. podawano wybierając najlepsze dla siebie pożywie - na stół mi(ęBso. Bwaorłaonwoew, dskrói b„Ż, yflcaikei,c”odzienne nie. Zażywając ruchu na świeżym powiet - wsi między Wartą a Pilicą w XIX w.”, War - rzu, mają zwarte mięśnie, dzięki którym szawa 1969). ich mięso jest bardzo smaczne. Kury kar - mione są wyłącznie naturalnymi paszami: (J. P. De - otrębami pszennymi, ziarnami, ziemnia - kowski „Z badań nad pożywieniem ludu kami, burakami, zielonkami itp. Szczególne łęczyckiego” w Prace i Materiały Muzeum walory mięsa kur zielononóżek kuropat - Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi. wianych były wysoko cenione przez „SdeorciaenEitanjoągcrawfiacrztnoaśćNrw8sp, Łoómdnźia1n9y6c4h).kur, kucharzy mieszkających w pobliskim polWscśyróhdodkouwr hcyodwowyparnoydcuhkwowPaolliscneaprtzeem - NRiOebOoSroTwEiReSRaFdRzOiwMiłłóRwA,Da ZobIWecnIŁieŁsÓąW po - wpoadżłaołżtuyprazsbylikżroanjyowdoe,kduorkwtóyrbyrczheżw y pMieorrwza - szukiwane przez warszawskich konsu - Śszryómdzirezmędnzeiegon.aW leżąpozcizeąlotknaocnhóżXkXi pwolisekkiue mentów. “hens, geese, (…) Zielononóżki są rasą miejscową polską” ducks, turkeys (…). The locally-bred animals and poultry were completely sufficient forInthtehelo1w9thcoCnesnutmurpytiionnPorelaqnudirfeamrmenetrss” raised many livestock animals,

(M. Trybulski „Kury, pochodzenie, rasy, ho - dowla”, Warszawa 1925). W okresie mię - dzywojennym zielononóżki były w Ra- (T. Sobczak “Konsumpcja żywnościowa dziwiłłowie hodowane powszechnie. Kura chłopska w królestwie Polskim w 2 po- zielononóżka kuropatwiana jest przy„sntao j - ł“oPwouieltXryIXwi aws rpaonicsdezdątiknalcahrgXeXnwu.m”th [bFeorosd, ecsopne - msonwieajnszaydmoocthłuoswzuczwenwieamrutunskzakcihonraztunralj - scuiamllypthioensb(y…)p.eWashaenntsa ipnetrhsoenKginotgdsiocmk, orf niyżcshz.ąNzaiewanratdoaśjceiąstiłęusdzoczcuhsouwrouwwegoza(m…)- Pposlasinbdlyianttthhee 2beghinanlfinogf tohfeth1e9 recaunpderaatttihone kniętych pomieszczeniach. Jej tuszki, jak turn of the 20th Century], Warsaw 1986). wykazały badania, charakteryzują się LOKALNA GRUPA DZIAŁANIA „ECHO PUSZCZY BOLIMOWSKIEJ”

process, a special diet was prepared, based on broth and chicken or hen meat” 12

to being able to move freely in the open air (B. Bara - they have dense muscles and their meat is nowski “”WŻyecdiedcinogdzfioeondnewwasi(m…i)ędazbyuWndaarntą t delicious. Hens are fed only with natural th anPdilqicuąitw e vXaIrXiewd..”In[Etvhetrh 1y9 dayCelinfetuirnytahmeovnilg - forage: wheat bran, grain, potatoes, beets, ltahgeemineathtesreergvieodn wbetrwe ebeeneft,hepoWualtrrtya and green fodder, etc. The special properties of Ptriilpicea.” Rivers in the 19 Century], Warsaw zielononóżka kuropatwiana hen meat have 1969). been highly valued by the cooks living in tBhOe nLeIaMrbOyWNiSeKboIrGówOŁRĄadBziwiłłów, and are nNoAwDgWainOinRgNpYopRuYlaŚ rity among consumers (J. P. Dekowski “Z badań nad poży - from Warsaw. wieniem ludu łęczyckiego” [From the re - search on the nutritional patterns of people living in the Łęczyca region] in: Studies and materials of the Museum of Archaeology Gołębie rasy rysie polskie zaliczane są and Ethnography in Łódź. Seria Etno - do typu n„aSzjbyajardkzróietjkau(ż…y)tkpoiewrśypchełngao,łsęzbe -i graficzna No. 8, Łódź 1964). “appreciating wrokgao(swpodbawrosdtwzieacwhi.nnWazpoorszieacdaićchnazjmosntiaełj theTvhaeluheenofs trhaeisseadidinhePnosl,aPnodliwsherberedeodmeri s- u32stcamlo)n(y…)nanokgoi,nkfreórtekniec,jisilznweonłiaenoepjieprzrozneez dneavtedlobpyeda ltoycpaelsbirmteh eildasr,ttohtehme ohsetncshlaivriancgteor n - k(…lu)b u hnoideobiwesckóiwch rgyosłiębbiiałeopapsaosywyncha icsotaicstofowf thhiechMweadsitzeirerlaoneoannóżSkeaa.pAotlstkhae(b…e )-. wskr1z9y3d0 łarc.:h winny być ciemno obrzeżone” Zginelnoinnognoófżkthaeis20a loCceanltuProylish breed”

(M. (Trybulski M. „Gospodarski chów ptactwa Trybulski “Kury, pochodzenie, rasy, domowego”, Warsz„aMwłoad-Keragkoółwęb1i9ęt4a8).nHao i - hodowla” [Hens, origin, breeds, raising], dpożwyatenciezngioełjęszbei wsą.ceMlaięcshokiocnhsjuemstpmcyięjnkykcieh , Warsaw 1925). In the inter-War period psmowacszzneec,hłnaetwbeydłoozsatraówineoniw a,mi miaosctnaochp,ojasik - zielononóżka hens were commonly bred in ilanjąacwe” siach. Ceniono je ze względu na wa - Radziwiłów. Zielononóżka “ktuhreolpoawtewsitafnaa t lory smakowe: icsosnuteitnetdafonrdbtrheeeldoiwngesint pnraotpuorarlticoonnsdoitfioranws, afantd(…ca)ninoctobmepkaeripstonintcolostheedrfhaceinlibtireese.dAss” studies have shown, the carcasses of this (Kluk K., „Zwierząt domowych i dzi - breed are characterised by

(“Zielononóżka kuropatwiana: rodzima rasa kur w gospodarstwach wiejskich” [Zielononóżka kuropatwiana: a native hen breed in rural farms], Wrocław 2003). For several years this breed has been raised in the agricultural holding in Radziwiłłów. The hens can move freely within the enclo - sures, which are equipped in hen runs and pastures sown with a mix 2of legumes such as clover, lucerne, lupin, vetch and yarrow. There is from 10 to 20 m of pasture per fot. Małgorzata Najechalska one adult hen. The hens can move around the pasture and pick the best bites. Thanks THE “ECHO OF THE BOLIMÓW FOREST” LOCAL ACTION GROUP

THE NADWORNY RYŚ PIGEON FROM BOLIMÓW 13 „Doskonale smakują stare gołębie, jeżeli je skiięchp,oosstoabralinwnieemkroasjkouwbyacnhiu, hi iosctzoyrsyzicnzeantuiu - draolbnrezye sptłoucczząetki pi oi łogżoysnpao4dadrost6wdon”i, w Wmaar - rsyznawataę z 1p7o7ło9w).y oPcotnuaidptoołouwwyawżoandyo,z kżoe-: The polski ryś of pigeons is one of thAe rzeniami, potem opłucze i piecze 1½ do 2 sbhroeretdnsewckith(…th)efubllr,owadideestbraeansgte(owfiathppa licciar - godzin ze słoniną i masłem, od czego stają ctiuomnsfeornenfacermosf. aTthelemasotd3e2l wcams)es(t…a)blsihshoerdt, się miękkie i smaczne” sattrtohnegc, ounferaethnecreeodrlgeagnsis(e…d) biny tthee bFlautetepn i - ginegonPsitgheeonwsh’ilBersetreidpeerssonCltuhbe winin1g9s 3sh0o:u“ ld have dark tips”

(„Kuchnia Polska, niezbędny podręcznik dla kucharzy i gos - p„Oocdzyyńścwićiej4skitcłuhsi tme iegjosłkęibcihe”,, Tporrzueńpo1ł9o0w1ić)., (Trybulski M. “Gospodarski Mwłioężsyoć dgołręobniedlap,rwzylarćzą½dzsaznkolannkai rwosioełlue chów ptactwa domowego” [Domestic bird ri ódżunsyićchpsopdopsorzbyókwry, twakąichnajakwtoeln,yzmapoisganniuy breedinYgo],uWngarpsaigwe-oKnrsakaórewo1f9t4h8e).hPiiggheeosn t w(…k) sdioądżaceć dkouńchdawrisekpieojkzraujabnieegw łepgloaswtriyekcue -: vbarelueed.inTghefiorrmcoeantsuismspotfito,ntapsutyr,poeasesislywdai s- bule i 4 pokrajane w cienkie plastry małe gpeosptuiblaler baontdh hinigtholywnnsutarnitdiovuisll” ages. They jabłka (…) zaprawić 1 szklanką śmietany were particularly appreciated for their z 1 łyżeczką mąki (…) i gotować 5-10 minut” taste: “

(Kluk K., “Zwierząt domowych i dzikich, osobliwie krajowych, historyi naturalney początki („Jak gotować dobrze, smacznie i tanio”, i gospodarstwo” [TOhlde pniagteuornaslahriestdoerlyiciaonud s Warszawa 1935). Mięso z gołębi podawane wfahrmeninagftoefrdtohmoreosutgichapnlducwkinldgaannimd callesa, wniinthg było najczęściej osobom chorym, osłabio - pthaeryticaurlearwceollntseidnedrearteidonanodf apnuitmfaolrs 4fotuond6 nym i rekonwalescentom, a także dzieciom, idnayPsoilnana dm],aWrinaarsdaewma1d7e79o)f.oMneopreaorvt evrin, e it- gdyż uważano, że taka dieta miała dobry gwaars abneldieovneed pthaartt“ water with spices, after wpływ na wzrost i rozwój młodych orga - which they should be rinsed and roasted for nizmów. 1.5-2 hours with pork fat and butter, which W okolicach Puszczy Bolimowskiej tra - makes them soft and tasty” dycja związana z hodowlą gołębi oraz przy - gotowywaniem potraw na bazie mięsa z tych ptaków przetrwała do dziś, o czym mogą świadczyć wspomnienia mieszkań - (“Kuchnia Pol - ców Radziwiłłowa Mazowieckiego i oko - ska, niezbędny podręcznik dla kucharzy licznych wsi. Tuszki młodych gołębi i gospodyń wiejskich i miejskich” [Polish pozyskiwane są obecnie z osobników ho - cuisine: the essential cookbook for rural dowanych w tutejszych gospodarstwach, and urCblaenanco4ogkrseaansdy phioguesoenws,ivcuest]t,hTeomruińn w gołębnikach z wolnym dostępem do nie - 1ha9l0v1e)s., pPuitgeinona pmaneaat dwd a½s gplaresspaorfebdrotinh ograniczonej przestrzeni, gdzie mogą się anndusmtebwerlidodfewd aoynsa, fsolorwinfsirtean(…ce) athded otwnoe swobodnie poruszać wybierając najlepsze fsoliucend oinnaiocnosoaknbdoo4ksfmroamll athpepplersecvuiotuisncfeinn e- dla siebie pożywienie z łąk, pól i lasów tsulircyes: “(…) season with 1 glass of cream and znajdujących się w otulinie rezerwatu 1 teaspoon of flour ,(…) and boil for 5-10 przyrody rzeki Rawki i Puszczy Bolimow - minutes” skiej. Przez cały rok korzystają z ruchu na świeżym powietrzu, co podwyższa ich wa - lory smakowe i zdrowotne. (“ Jak gotować dobrze, smacznie LOKALNA GRUPA DZIAŁANIA „ECHO PUSZCZY BOLIMOWSKIEJ”

i popiół, chleb się wsadza i piecze się dwie godziny”. 14

i tanio” [How to cook properly, tastily and cheaply], Warsaw 1935). Pigeon meat was Jak wynika z przeprowadzonych most often served to sick and weak people, wywiadów etnograficznych, we wsi Radzi - those in recovery, and children, because it wiłłów niemal w każdym gospodarstwie was believed that such a diet had a positive był piec do pieczenia chleba. Najpierw impact on young people’s growth and de - używano pieców glinianych, budowanych velopment. wewnątrz domów. W takich piecach ogień In the area of Bolimów Forest, the tradi - rozpalało się wewnątrz, dlatego też przed tion of pigeon breeding and preparing wsadzeniem bochnów chleba najpierw na - dishes based on pigeon meat has survived leżało wyjąć rozgrzane węgle, popiół i nie - until the present day, which is reflected in dopałki. Po pewnym czasie zaczęto the stories told by the residents of Radzi - budować piece z cegły, zmieniło się rów - wiłłów Mazowiecki and the neighbouring nież ich usytuowanie, budowano je na po - villages. The young pigeons are now raised dwórku lub też na zewnątrz, przy domu. in the local farms in free-range pigeon lofts, Chleb pieczono przeważnie raz w tygodniu, and they can move freely, choosing the best zazwyczaj w sobotę, gdy było mało pracy food from meadows, fields and forests sur - w polu. W ten sposób przygotowany chleb rounded by the nature reserve of the Rawka mRAożDnZaIWbyIłŁoŁÓspWożWywHaćOLpErzMezEAtLydzień, River and Bolimów Forest. Throughout the aBRnaEwAeD t dłużej, gdyż ciągle zachowywał wCHhoLlEe ByeRarAtZhOe WpigYeons can fly and walk świeżość. oRuAtdDoZoIrWs, wIŁhiŁcOh iWmpSrKoIves the taste and the nutritional value of their meat. Rye graIinn tishgerpoausntdionnvciel,lawgheischbmreeaadnswtahsatmmaidlle - „Ziarno żyta sptroinmeasr(i…ly) sohfowulhdoilneomneeatlufrlnougr,inwdhthicehgrwaains mieWlepsiręzersazzł,otśoczi nbaycłzpyr, zżyegkoatmowieynwieamnyłynń a - ignrtoounfldouinr tmheixneedawrbiythmbilrla(nth–e mthiell suop-ocnaltlhede swksiei g(…łó)wpnoiweiznnmyązkaijżeydtnnyimej.oMbrąoktęemnazecmhlleebć wRahwolkeamReiavlefrlohuars” survived to this day). “ zmiaierlnoonnoaw mpąokęblzimskiiemszamnłąynz ioetr(ędboadmzii,śczisyt l-i tnaiekje zmwłyanąnadrarzóekwąkRę” awką).

(M. Sroczyński “Piekarz – praktyczne wiadomości dla pracowników (M. Sroczyński zawodu piekarskiego” [Baker – practical in - „Piekarz – praktyczne wiadomości dla pra - formation for people practising the baker’s cowników zawodu piekarskiego”, Łódź profession], Łódź 1920). T. Sobczak in the 1920 r.). T. Sobczak w publikacji „Konsum - publication “Konsumpcja żywnościowa pcja żywnościowa chłopska„Rw ozKcrzóylneisatwsieę chłopska w Królestwie Polskim w 2 pPóołltsrkziemciaw g2arpnocałożwytieniXejIXmąi kwi rpaozcozwąetjk, asochli połowie XIX i w początkach XX wieku” XsiXę iwkiwekausi”ppaordęagjoednzains.tPępouzjaąkcwyapsrzzeenpiuisdno a - (Peasant food consumption in the Kingdom dchaljebsięraszoeśwćyg,akrtnócryytapkrizeyjgsaomtoewj mywąkain, yprbzy-ł o“Lf ePaovleanntd hein dothuegh2bnydmheaalfsuorf itnhgeo1u9t t2h.5 ganald - cwzyonkiaoslięcajachk mSokżienrannieawjleipc:iej i tak pozostaje eloanrsly of2w0thholCeemnetaulrfylo)uprr,oavdidiensgtshaeltfaonlldowleianv g - parę godzin. Gdy się rozczyn ruszy, robi się rinegcitpoefeformr wenhtofloerma efaelwbhroeaudrs,.wAhftiecrhthuasetdadtod sześć bochenków, które leżą póki się w piecu bsiex gparellpoanrseodf tinhethsaemaerekainodfoSfkfileorunri,ekwneicaed : nie wypali. Potem wymiata się z pieca ogień thoroughly and leave for a few hours. When THE “ECHO OF THE BOLIMÓW FOREST” LOCAL ACTION GROUP the leaven grows, make six loaves and wait until the fire in the stove stops burning, 15 sweep the heat and ash from the stove, put the bread in and bake for two hours.”

As ethnographic interviews carried out in Radziwiłłów show, there was a bread stove in almost every household. Initially indoor clay stoves were used, in which the fire burned inside the stove, so before putting the bread in it was necessary to take out the burning embers, ash and underburnt masło” fot. Małgorzata Najechalska bricks. After some time brick stoves were introduced, and their location changed to outdoors in the yard or next to the house. Bread was baked once a week, usually on (A., A. Tarnawscy, „Kosowska kuch - MSaAtuZrdOaWys,IEwCheKnIEthere was less fieldwork. nia jarska”, Warszawa 1929). Masło klaro - MBrAeaSdŁpOreKpaLrAedRiOnWthiAs NwaE y remained fresh wane na Mazowszu wyrabiane jest ręcznie for an entire week or even more. przez gospodynie ze śmietany z mleka kro - wiego. Sposób przygotowania jest nie - „Ośrodki zmienny od pokoleń. Na początku należy chleba miałko utarte w soli (…) do tego przecedzić śmietanę przez włosiane sito jabOłekoi bgercunsozśecki dmodaasćł,asonliaa smtaarsołap,oblsękdizcihe i wlać śmietanę do połowy maselnicy. Póź- pstootłraacwhaw, ksptóormąinfamw ułąpienrawsiszperjzopdokłoowie niej ubijać ją przez około 30 do 50 minut, zXwIXalwi” ieku Łukasz Gołębiowski: aż do zbicia. Kolejny etap to tzw. przemy - wanie masła, czyli wygniatanie w czystej wodzie w celu usunięcia pozostałości i for - mowanie jednolitej masy. Tak przygoto - („Domy i dwory: Przy tém opisanie wane masło podgrzewa się w rondlu Aptéczki, Kuchni, Stołów, Uczt, Biesiad, dwukrotnie. Pierwszy raz w celu usunięcia Trunków I Pijatyki (…) przez Łukasza zanieczyszczeń, a drugi raz w celu nadania Gołębiewskiego, Członka Towarzystwa barwy (złoty płyn). Ostatnia część przygo - Królewskiego Warszawskiego Przyjaciół towania masła klarowanego to odcedzenie Nauk”, Warszawa 1830). Masła w owym płynu przez gazę i przelanie do kamien - czasie używano przede wszystkim do nego słoja w celu zastygnięcia masła. Duże smażenia: „Ogranirować grzaneczkami (…) znaczenie dla walorów mazowieckiego smażeonemi na maśle” (Helena Mołocho - masła ma nie tylko kultywowana przez po - wiec, „Wielka ilustrowana książka ku - kolenia tradycja i technika jego wyrobu, ale charska”, Poznań 1929). Najlepszą metodą również naturalne warunki hodowli krów, przechowywania masła było jego wytapia - jak i czyste środowisko, zagwaranto- nie, czyli klarowanie: „Takowe masło długi wane m.in. poprzez bliskość puszczy Boli - czas „Dzoacphootrwaawć nalmeżoyżunżay”wać(Wtylokjocikelca h - mowskiej. Masło klarowane cieszy się Wrowiealąndeegko,, „tK.j.utcohpaiorznedgoosknoanoagłnyi”u, W(aabryszawbiać nieustającym zainteresowaniem konsu - 1ba7k8t6e)r.jNe)ie, kptoóruzsyuanuiętociruzyswzurmęcozwzianl,eczaalwi, ibe y - mentów. Nabywane jest ono przez miesz - urażjyąwcyacćhdosesrm, katżóernyiałatytwlkoo mgliawsłiaejkelai rposwuaje- kańców Skierniewic, Warszawy i Łodzi. nego: Wykorzystywane jest do wypieków i smażenia przez mieszkańców regionu Puszczy Bolimowskiej jako jeden z głównych tłuszczów. LOKALNA GRUPA DZIAŁANIA „ECHO PUSZCZY BOLIMOWSKIEJ”

MASOVIA CLARIFIED BUTTER 16 “Bread crumbs finely ground with salt (…), with apples, a stoneware vessel to set. Masovia clarified Tpehaerus,sseaoltfabnudttbeurtitnerOflodrmPoalisdhischuwishinicehwouasr butter owes its special taste not only to the mpreendteicoensesdorisn thceaflilresdt haflafmofutłhae” 19th Cen - long-standing tradition and technique of its tury by Łukasz Gołębiowski: preparation, but also to the natural condi - tions of cow breeding and an unpolluted environment guaranteed due to, among (“Domy others, the proximity of Bolimów Forest. i dwory: Przy tém opisanie Aptéczki, Clarified butter has always been popular Kuchni, Stołów, Uczt, Biesiad, Trunków I Pi - among consumers, including residents of jatyki (…) przez Łukasza Gołębiewskiego, Skierniewice, Warsaw and Łódź. It is used Członka Towarzystwa Królewskiego RfoOr bSaÓkiŁngDaWndOfrRySinKgIbyZ tKheArPesŁidOeNntA s of the Warszawskiego Przyjaciół Nauk” [Houses Bolimów Forest area as one of the basic and manors, with a description of applied cooking fats. medications, cuisine, tables, feasts, drinks and revelries], Warsaw 1830). At that time butter was used primarily for frying: “Gar - „MiRęossoónła– rnoasjópłopnualaerżnyietyjslkzoa zoubpmaywć, Pleocl z - nish with croutons (…) fried on butter” nscie m–omczoyżće, bboypćrzperzztyorzrąodsózłatnryacz i tdęrgoobśćiu– , (Helena Mo“łBoucthtoerwpierce,p“aWreiedlkinatihluistwroawy acanna zwaolałoćwziinmyn, ą wcioedlęącii ngyo, towz ać dnoadamtkaiłeym bkesiąsżtkoarekducfhoarrsaka”lo[nTghetgimreea” t illustrated owgłnoisuzccziąygzlneys,zkuampuujsątcy, di oipnónkyicshzuwmaorwzyinwy . cookbook], Poznań 1929). The best method nie przestaną się wydzielać. Natenczas od - to store butter was melting it, also called stawić od ognia, zalać łyżką wody zimnej, clarifying: aby się męty oddzieliły; następnie zebrać “For cooking you shou(ldWuosjecioenclhy pozłotę, (…) mięso wyjąć z garnka cWlaierilfąieddekb,u“tKteurc,hmaerlzteddoosknoa nhałeya”te[dThpeanpe(ir n - wypłukać w letniej wodzie, włożyć na po - ofercdtercoto k]il,lWthaerbsaacwter1i7a8, a6f)t.eSroremmeoavuintghothres wrót do tegoż (…) garnka, zalać przece - secvuemn wreitchomchmeeesne,dwedhicohnglyoecslabraidfieadsiblyutatnedr dzonym rosołem, posolić i wstawić na sfoproiflrsyintgh:e butter” ogień, niech się wolno gotuje. W tym czasie dodaje się włoszczyznę jako to: kilka ko - rzonków pietruszki, marchwi, seler i parę porów, a na krótki czas prze wydaniem ka - (A., A. Tarnawscy, pustę sparzoną wpierw, kalafior, parę su - “Kosowska kuchnia jarska” [The Kosów szonych grzybków, (…) odstawić rosół vegetarian cuisine], Warsaw 1929). In z ognia, gdy bardzo tłusty zebrać pozłotę Masovia clarified butter is home-made by i przez sitko przelać” housewives from cow’s milk and cream. The preparation method has remained un - changed for centuries. First filter the cream through a sieve made of bristle, and fill half („Praktyczny Ku - the churn with the cream. Churn for 30 to charz Warszawski”, Warszawa 1923). 50 minutes until it goes solid. After that the Rosół dworski przyrządzany jest według butter is washed, i.e. pressed in water in tradycyjnej receptury, pochodzącej z XIX order to remove the remaining cream and wieku, z mięsa kapłonów zielononóżek obtain a consistent mix. Butter prepared in kuropatwianych oraz warzyw z lokalnych this way is then melted in a pan twice – first u„Kparpałwo.nyGłbóywłynytrmzymźraóndełew mfosląwatrakduyocdje - to remove any impurities, and then to give kuchni dworu Radziwiłłów w Nieboro - it its (golden) colour. The final step of wie, przeniesione do okolicznych wsi fol - preparing clarified butter is filtering the warcznych przez pracowników kuchni. liquid through cloth and pouring it into THE “ECHO OF THE BOLIMÓW FOREST” LOCAL ACTION GROUP dzielnie. Bo to dla Pałacu. Ale i dla tych co pracowali w folwarku kapłony były. Szcze - 17 gólnie jak je sprawiano dla intendenta to co były uszkodzone (zepsute) złamana nóżka, zasiniony dostawali pracownicy the flesh of zielononóżka kuropatwiana za psi grosz” capons and vegetables from local planta - tions. TheImn athinesgoruarncgeea,rceatproandsitwioenrsecburletid - vseapteadraintetlhy,efRoardtzhiewipłał lmacaen.oYreint Nthioesbeorwóhwo , wcaorrrkied ionntthoe tghreansugerraolusondhiandga grcahnagnecevitlo - (Wywiad etnograficzny glaegtetshebmy.pEesoppecleiawllyodrkuirningginthethderemssainogro’s f przeprowadzony z mieszkańcami okolic ckaitpcohnesnf.o“ r the intendant, those which were Radziwiłłowa). Rosół radziwiłłowski po - injured, livid or had a broken leg, were sold dawany jest z makaronem sporządzanym to the workers dirt cheap” z mąki i jaj kur zielononóżek bądź z kaszą manną lub lanymi kluseczkami. „Rosół dworski robiło się u nas obowiązkowo na wesela, no i na święta. I jak przyjeżdżali (Ethnographi“cTihn e- goście. Na wszystkie uroczystości ro - tmearvnioerwbrwotithhwraessia demnutst oofnRwaeddzdiwinigłsłóawn)d . dzinne” (Wywiad etnograficzny prze- ThohleidRaaydsz, aiwndiłłaólwsobwrohtehnigsusesrtvsewdewreitvhispiatisntga prowadzony z mieszkańcami okolic Radzi - –maitdewaosf sfleoruverdanddureingggsalolffazimeliolynoenveónżtksa” wiłłowa). Rosół dworski z kapłona cieszy hens or with farina or poured noodles. się dużą popularnością podczas różnych konkursów czy festiwali, a w 2011 roku MzoAstNałOnRagBroRdOzTonHy O„PFeCrłAą”PwONKSonkursie Nasze Kulinarne Dziedzictwo – Smaki Re - (Ethnographic interview with residents of gionów”. the villages neighbouring with Radzi - wiłłów). The manor broth of capons is very Meat for broth should be washed but not popular during various competitions or soaBkreodt,ha–s tthe bmrotsht pwoopuuldlalrossoeuitps itnhiPcoklnaensd s fMesAtiKvaAlsR, OaNndRiAnD2Z0I1W1 IiŁtŁwOaWs SaKwIarded – caadndbceomolawdeatoefrpaonudltrbyo, ibleoenf oa r svleoawl wfiirteh , a Pearl in the “Our Culinary Heritage – mskiirmempoinixg, coanbsbtaagnetlaynudntoilthtehre vsecugmetasbtolepss . Tastes of the Regions contest”. “appearing. Remove from the burner, pour on one spoon of cold water to separate the dregs and then collect the grease, (…) take Istnieje wiele sporów na temat, kto the meat out of the pot, rinse in lukewarm i kiedy wymyślił makaron. Znany był w Chi - water, put back in the (…) pot, pour the nach już tysiące lat temu, w krajach nad - strained broth, add salt and put back on the bałtyckich pojawił się także przed naszą burner to boil slowly. After that add vegeta - erą. Bardzo cienki makaron sprowadzili do bles: several parsley roots, carrots, celery Europy Arabowie. Około 1000 roku ukazał and a few leek stems, and shortly before się pierwszy udokumentowany przepis na serving add blanched cabbage, cauliflower makaron, a w XII wieku produkowano and several dried mushrooms (…) put the suchy makaron w Palermo. Pod koniec sie - broth away, collect the grease if necessary demnastego wieku Nieborów i Bolimów and put through a sieve” zostały zakupione przez Michała Hiero - nima Radziwiłła. W XIX i XX wieku w Radziwiłłowie makaron wytwarzano za - równo na potrzeby pobliskiego dworu (“Praktyczny w Nieborowie w oparciu o tradycyjne re - Kucharz Warszawski” [The Practical War - ceptury, jak i wykorzystywano go również saw Cook], Warsaw 1923). Manor broth na potrzeby własne, np. na wesela i święta. has been prepared according to this tradi - Potwierdzają to wspomnienia mieszkań - tional recipe since the 19th Century, using ców rejonu Puszczy Mariańskiej, gdzie LOKALNA GRUPA DZIAŁANIA „ECHO PUSZCZY BOLIMOWSKIEJ”

18

kilka razy w tygodniu do wsi związanych Michał Hieronim Radziwiłł. In the 19th and z majątkiem nieborowskich Radziwiłłów 20th Centuries in Radziwiłów pasta was przyjeżdżał intendent i dokonywał zaku - made both for the nearby manor in pów uprzednio zamówionych produktów, Nieborów based on traditional recipes and w tym wspomnianego makaronu. for the residents’ own purposes, e.g. wed - W kuchni staropolskiej makaron ro - dings and holidays. This is confirmed by biono z mąki pszennej i jaj, bez dodatku the reminiscences of the residents of the wody i według tej receptury do dnia dzi - Puszcza Mariańska area, where several siejszego wytwarza się makaron radzi - times a week the intendant visited the vil - wiłłowski, gdzie proces produkcyjny lages to purchase the previously-ordered rozłożony jest na kilka etapów. Na po - products, including the said pasta. czątku należy przygotować surowce In Old Polish cuisine pasta was made of tzn. mąkę pszenną z lokalnych młynów wheat flour and eggs, without the addi - oraz jaja kur zielononóżek kuropatwia - tion of water, and this recipe is still used nych w proporcjach kilogram mąki na for making the Radziwiłłów pasta, the 20 jaj. Po zmieszaniu tych produktów, za - process being divided into several phases. gnieceniu ciasta i rozwałkowaniu na First, the ingredients need to be prepared, tzw. placki czeka się około pół godziny, aż i.e. wheat flour from local mills and eggs ciasto przeschnie. W następnym etapie of zielononóżka kuropatwiana hens in the placki zwijane są w wałeczek i krojone proportions of 20 eggs per one kilogram nożem jak najcieniej. Ostatnim etapem jest of flour. After mixing the products, knead - dosuszanie pokrojonego makaronu. Do ing the dough and rolling it out into cir - wyrobu makaronu używane są jaja kur zie - cles, leave the dough for half an hour to lononóżek kuropatwianych. Obecnie kury dry. In the next phase the pieces of dough te są hodowane w gospodarstwach ekolo - are folded into cylinders and cut with gicznych na terenie Puszczy Bolimowskiej, a knife as finely as possible. The last wyposażonych w odpowiednie wybiegi phase involves drying the cut pasta. The i pastwiska obsiewane mieszanką roślin pasta is made using the eggs of the motylkowych. Gospodarstwa rolne wy - zielononóżka kuropatwiana hens. Cur - twarzają z nich makaron cechujący się nie rently these hens are bred in organic tylko znakomitymi walorami smakowymi, farms in the Bolimów Forest area, with lecz również zdrowotnymi. Może być po - proper runs and pastures sown with dRaAwDaZnyIWjaIkŁoŁdÓoWdatPeAkSdToA zup lub danie a mix of legumes. Agricultural holdings główne z mięsem, serem, warzywami, so - use these eggs to make pasta with excel - sami, owocami. lent taste and nutritional quality. The pasta can be served as an addition to soups or as the main course with meat, There has been many disputes on by chePersoed,uvketygweyttawbalrezsa,nseawuGcoesspoadnadrstfwruieiRt.ol - whom and when pasta was invented. It was nym Violetty i Dariusza Marcinowskich Radziwiłłów Mazowiecki. known in China thousands of years ago, and in Baltic countries it appeared as early The products are prepared in the Agricul - as before the Christian era. The Arabs tural Holding of Violetta and Dariusz Mar - brought very-finely-cut pasta to Europe. cinowski Radziwiłłów Mazowiecki. Around the year 1000 the first documented recipe for pasta was formulated, and in the 12th Century dry pasta was produced in Palermo. In the late 17th Century Nieborów and Bolimów were bought by LOKALNA GRUPA DZIAŁANIA FUNDACJA AKTYWNI RAZEM

LOKALNA GRUPA DZIAŁANIA 19 FUNDACJA AKTYWNI RAZEM THE ACTIVE TOGETHER FOUNDATION LAG s s s e e r r d d d A ul. Brzozowa 1 ul. Brzozowa 1 09-520 Łąck A 09-520 Łąck, Masovian Voivodeship Tel./fax: 24 276 61 33 Phone/fax: +48 24 276 61 33 E-mail: [email protected] E-mail: [email protected] Strona www: aktywnirazem.pl Website: aktywnirazem.pl

Fundacja powstała w 2006 roku w ra - takich jak turystyka edukacyjna (ekolo - mach realizacji Schematu I Pilotażowego giczna i kulturowo-historyczna), wodna, ro - Programu Leader+. werowa, konna, zdrowotna i konferen- Działa, zgodnie z przyjętą dla regionu cyjno-szkoleniowa. Oferta skierowana jest Lokalną Strategią Rozwoju, na rzecz roz - do turystów indywidualnych a także do in - woju obszarów wiejskich Nadwiślańskiego stytucji, organizacji i przedsiębiorstw. Pogranicza Mazowiecko-Kujawskiego. Teren działania Fundacji obejmuje gminy: The Foundation was established in 2006 Baruchowo, Gąbin (gm. miejsko-wiejska), under Scheme I of the Leader+ Pilot. GosOtbynszina,rIłdózwia, KłaonwiaalF(ugnmd.awcijei jska), Kowal In line with the Local-Development (gm. miejska), Łąck, Nowy Duninów, San - Strategy adopted by the region, it operates niki, Pacyna, Słubice oraz Szczawin Koś - for the development of rural areas across cielny. the Vistula Mazovian and Kujavian Border - charaktery - land. The Foundation’s footprint extends zuje się wyjątkowymi walorami przyrodni - over the following communes: Baruchowo, czymi. Jest tu największa na Mazowszu GąbTihne(rFuoruanl mdautnioicnip’sablitayc)k, yGaorsdtynin, Iłów, liczba jezior, których urok podkreślany jest Kowal (rural commune), Kowal (munici - szczególnymi waloramcei leGm ostynińsko – pality), Łąck, Nowy Duninów, Sanniki, Pa - Włocławskiego Parku Krajobrazowego, cyna, Słubice and Szczawin Kościelny. sąsiedztwem Wisły oraz ogromnym is charac - i różnorodnym dziedzictwem kulturowym terised by outstanding natural value. It i historycznym. Dlatego Fundacji jest comprises the largest number of lakes in działanie na rzecz zrównoważonego wyko - Mazovia, whose appeal is further empha - rzystania dziedzictwa przyrodniczego i his - sised by the quality scenery of the toryczno-kulturowego regionu poprzez Gostynin-Włocławek Landscape Park and wykreowanie miejsca znanego w Polsce the neighbouring Vistula, and comple - i za granicą z możliwości biernego i aktyw - mented with a huge and diversified cultural nego wypoczynku w kontakcie z naturą, and historical heritage. The Foundation is nad czystymi jeziorami i w lasach Gosty - therefore committed to acting for the sus - nińsko – Włocławskiego Parku Krajobra- tainable exploration of the region’s natural, zowego. Fundacja wspiera tworzenie spe - historical and cultural heritage through the cjalistycznych produktów turystycznych, development of a place that will be famous LOKALNA GRUPA DZIAŁANIA FUNDACJA AKTYWNI RAZEM

20

in Poland and abroad for its capacity for de - ucts, such as educational (ecological and livering active and passive leisure in the cultural/historical), water, cycle, eques - bosom of nature, by the pristine lakes and trian, health and conference & training in the forests of the Gostynin-Włocławek tourism. Its service range targets individ - Landscape Park. The Foundation con - ual tourists, institutions, organisations and tributes to creatinLgOspKecAialLisNt toEurSistPpEroCd -JAbŁuYsineKssUesLalIikNe.ARNE LOCAL DELICACIES

FAWORKI / ANGEL WINGS

Składniki: Ingredients:          3 szklanki mąki pszennej  3 glasses wheaten flour  ½ szklanki żółtek (ok. 6 szt.)  ½ glass egg yolks (about 6 yolks) ½ szklanki jasnego piwa ½ glass pale lager tłuszcz do smażenia (smalec lub olej) frying fat (lard or oil) Wy5k0odnaagncieu:kru pudru 50 dag powdered sugar cukier waniliowy vanilla sugar

Do miski wsypać mąkę, dodać żółtka i piwo. Zagnieść ciasto, wyrobić, owinąć w ściereczkę i włożyć do lodówki na pół go - dziny. Następnie rozwałkować bardzo cienko, pokroić na paski o wymiarach 2x7cm, naciąć w środku i przewinąć. PSmrzaeżpyisć npangiorEąlżcbyimettyłuMsizlcczuarz sokbieuj sz trgomninay Sjaasnnnoizkłio. ty kolor. Faworki wyjąć, odsączyć, posypać cukrem pudrem i wanilią.

Preparation method:

Pour the flour into the bowl, and then add the yolks and the beer. Knead the dough, wrap it up in a cloth and put into the fridge for half an hour. Then roll it out until it is thin, slice iRnetcoipsetrbiypsMsiEzelżdbi2exta7cMmil,cczaurtsiktainfrtohme tmheidSdalnenaiknidCpomulml ounnee. end through. Fry on hot fat on both sides until the strips are light gold. Finally, take the angel wings out of the pan, drain them off, sprinkle with powdered sugar and vanilla sugar. THE ACTIVE TOGETHER FOUNDATION LAG

SERNIK Z SERA KOZIEGO / GOAT CHEESE CAKE 21 Składniki Ingredients Ciasto: Crust:      :  :    3 szklanki mąki krupczatki  3 glasses the krupczatka flour 1 kostka margaryny 1 stick margarine Masa serowa Cheese filling  3 łyżki cukru  3 tablespoons sugar  5 żółtek  5 egg yolks  3 łyżeczki proszku do pieczenia  3 teaspoons baking powder  :  :  1 kg sera koziego zmielonego  1 kg ground goat cheese  2 budynie śmietankowe  2 cream puddings 1 szklanka cukru pudru 1 glass powdered sugar 1 kostka margaryny 1 stick margarine piana z 5 białek 5 beaten egg whites Wy1ksoznkalannike a cukru do piany 1 glass sugar for the egg whites

.

: Wyrobić ciasto, rozwałkować ¾ ciasta, ¼ część dobrze schłodzić Twaróg, jajka, budyń, cukier, masło włożyć do miksera i wszystko razem dobrze utrzeć na puszystą masę i wyłożyć na surowe ciasto na blaszce. Na masę serową wylać uPrbzietąpipsiapnanęii Jzaedtwrzigeći S(tparnzieszetwarskkęiez j zdugżmyimny i oGtowstoyrnainm. i) schłodzone ciasto. Piec w tem - peraturze do 180°C ok. 30-40 minut.

Preparation method

: Knead the dough, roll out ¾ of it and cool the remaining ¼. Put the cheese, eggs, pudding, sugar and margarine into the mixing bowl and mix until fRleucfifpye, tbhyeMn spJuatdtwheigraaSwtadnoisuzgehwosknaa frboamkinthgetGraoyst.yPnoinurCtohmembuenatee. n eggs onto the cheese fill - ing and grind the cooled dough using a large-hole grater. Bake in 180 °C for about 30-40 minutes. LOKALNA GRUPA DZIAŁANIA FUNDACJA AKTYWNI RAZEM

22 LOKALNE ZWYCZAJE KULINARNE Local culinary customs

OBRZĘD WESELNY warkocz wolny jak ptak w lecie, już ci się LGD Fun - twoja wolność we warkocz zaplecie”, dacja „Aktywni Razem”,

Na obszarze działania naszej a jak znajduje się się trafił ktoś grający na organkach, to i tań - mikroregion etnograficzny, nazywany san - czono. nickim lub gąbińsko-sannickim. Jego gra - Wesele rozpoczynało się w niedzielę nice etnografowie określają między Wisłą, wieczorem, ale jeszcze wcześniej w tym Iłowem (na wschodzie), Gąbinem (na za - dniu młoda chodziła po wsi i z pomocą in - chodzie) oraz linią łączącą Pacynę z Kier - nych pożyczała miski, łyżki, garnuszki od nozią (na południu). Sąsiaduje z Ma- tych, co byli zaproszeni na wesele. Na roz - zowszem Płockim i prężnym regionem poczęciu grała kapela, zwykle dwuoso - łowickim, ale mimo wielu podobieństw za - bowa – skrzypek i bębnista (rzadko do chował odrębność w tkactwie i stroju ludo - skrzypiec i bębna „dSokcohwordozniełkkślpariwneotdlzuibń wym, sztuce ludowej (wycinanki, bibułowe tsrieąbrkoazw).iTdnaińwcozo/nsotoki rMóatknoia, bw oojkuiżenpeocnzike u - bukiety, skrzynie wianne, „pają„kzia”)l,ow tyt”a, ńcu dgoziśacłikoswieymspobdlazdiwymo./śwRiotzetmwódrrzutaż,borwoiz e - i muzykowaniu. Jednym z ciekawszych jest ctwhoódrztiali iptoodboyklenakotymcuh/da omprózwychskodądźtbaynłay obrzęd weselny z tego regionu, kultywo - dwreushelneytyi lkśpoizewteagloi:domu./ I przychodźta na wany w latach 1830–1918. Kilkudniowe wesele bedzie dużo jadła/ a że by wum go - wesele poprzedzały wówczas za - rzelino w safie nie zaśmiardła”. wsze umawiane w czwartki, kiedy to swat u rodziców zalotnicy zachwalał zalotnika (starającego się o jej rękę) i przedstawiał jego wymagania, a po wstępnym zaakcep - Później goś - towaniu pojawiał się sam zalotnik z rodzi - cie zjeżdżali do domu młodej witani przez cami i z gorzałką (wódk„ao)g.lęGdoyr” załkę kapelę marszem weselnym, a przez rodzi - stawiano na stole, gdy po targowaniu się ców młodej poczęstunkiem, który składał „jak przy sprzedaży konia albo krowy” do - się z kawałka kaszanki, kawałka placka, chodziło do ugody i opić ją należało. Na - garnuszka kawy i kieliszka wódki. Jak nie stępnie przychodził czas na czyli było gdzie siedzieć, jadło się na stojąco. wizytę zalotnicy i jej rodziców u zalotnika.. W tym czasie – w komorze – ubierano Gdy oględy pomyślnie wypadły załatwiano młodą do ślubu. Młoda od młodego otrzy - formalności rejentalne i w n„arjobzlipżlsezcąinsyo ”- mywała w podarunku trzewiki, a on od botę dawano na zapowiedzi. Trwały przez niej koszulę. Kiedy młodzi wychodzili trzy tygodnie i w tym czasie zapraszano ustrojeni, wtedy ktoś upoważniony, ważny gości na wesele. W czwartkowy wieczór (np. starosta) wygłaszał przemowę, a na - przed weselem były jeszcze stępnie rodzice błogosławili dzieci zna - – do zalotnicy przychodziła młodzież, żeg - kiem krzyża na czole, dawali krzyż do nano jej panieński stan i składano życzenia. pocałowania i święcono kropidłem Nazwa tego spotkania pochod„zRioozdprleoczipolna y- młodych i wszystkich, a młodzi dziękowali tania i zaplatania warkoczy zalotnicy, co za wychowanie i żegnali się z rodzicami w pierwszym przypadku oznaczało wol - całując w rękę. ność, a w drugim jej utratę. Nie brakowało Druhny i drużbowie śpiewali, grajkowie przy tym przyśpiewek, np. grali. Następnie wozami jechano do ślubu, THE ACTIVE TOGETHER FOUNDATION LAG

23 młoda z druhnami, młody z drużbami, gra - chleb i placek, w garnuszkach herbatę. nie i śpiewanie trwało aż do samego koś - Wódkę podawano osobiście, każdy otrzy - cioła. Po ślubie zajeżdżano na krótkie mał jeden kieliszek. tańcowanie do karczmy, gdzie drużbowie Po obiedzie salę opróżniano do tańca, druhnom fundowAaloitwpiówrzoc.ieWPraanciajMącatdko zabawy. A na czas kolacji znów drużbowie drozmwui,woeksnealn, ea gżoeznbóywnucamłypcaznais mśpłioedwoanioe . ustawiali prymitywne stoły i ławy, a ku - zAmjoakłaz.a/jeA cohtawnóorzpcrizeePdandioMma,tkdorzz waintoabbo y-, charki serwowały w miskach kapustę bez bwoiąwzkuomwzoińbcyiłay zamprkonwięatdeziimstadroszwaddorwuhyn. a/ mięsa, w przetakach chleb, na drugie danie wyśpiewywała: „ rosół z kluskami i wydzieloną na osobę wkładką mięsną (cztery osoby do miski), na trzecie – kaszę jaglaną (z prosa). Każdy dostawał też po kieliszku gorzałki i piwo,

A otwórzcie Pani Matko, otwórzcie, a tylko nos długo głodym nie mórzcie./ A otwórzcie Pani Matko i schowka, a wynieście bochen chleba, dziecioka”. które roznoszono w wiadrach i pito jednym garnuszkiem. Jeśli nie m„Aiensizeczdonborosikęappruzś y - cstinooła, cnhie, dtobmroł/odnizei siolodnruoż, bnoiewpiieepsrizaodnaoli, Kiedy otworzono, młoda wniedrduogbieroj /koA lejsntośicti.aPmrzsetśapriseywdyrwuażnbiae dzoa brała dziecko, a młody chleb. Kapela grała sdirezbwieiadmoid/atwo apłoosipeikkoankatepruiiści ihnęumzyomrub.aOmtio ” i tańczono. A jak nadszedł czas obiadu, do - jedna z przyś„pAienwieeskc:ekoj stara druhno, nie piero ustawiano prymitywne stoły – nie - scekoj,/ bo mos zymby jak kobeła, posiekoj heblowane deski na „koziełkach” i takie „A jest gorzko gorzolina, same ławy do siedzenia. Stołów nie nakry - a to może nam zaszkodi/ a niech ze num nas wano. Na gołych deskach stawiano jedze - i odpowiedź: nie: w miskach barszcz z wkładką mięsną ”. (dla czterech osób, bo do każdej miski sia - Młodym śpiewano: dały cztery osoby), w przetakach (sitach) LOKALNA GRUPA DZIAŁANIA FUNDACJA AKTYWNI RAZEM

pan młody a i gorzołke osłodzi”. córki./ Trzeba i dać, nie żałować”. 24

Jednak to Młody słodzenie odbiegało zupełnie o„odczdezpisiine”j -, musiał też wykupić młodą od kobiet, które szych weselnych zwyczajów, młoda nie ją czepiły i pierwszy pooczepinowy taniec dałaby się przy innych pocałować, bo było należał do nich. Każdy z drużbów też mu - to wielkim wstOydj etymc.hmPoielkuoslzaecrjoi kzienóliwś - siał z młodą zatańczyć. Nie bawiono się ociper/óżnaiasnzoumsalęMi atarńycsizeonoc–zdepoiliście./ Oj bardzo długo, żeby być gotowym do za - bchomgaietyluc,hojśnpiieebwoeżem, .wJleadznnaa tz ycczhkaer,azklitźećryn-i bawy następnego dnia – we wtorek. Od - smtyocżzen, ycohj cphiemśineilutegnoiewboażżen./egA o zweesbeylśne, gtoy chodzących do domów obdarowywano cwhymdiaerlzue, nniaatteo:ty„ czki nie loz,/ nie robiłbyś, plackiem, a tych z daleka nocowano w we - selnej izbie, na słomie. We wtorek od świtu zwijano się z robotą, żeby izba była gotowa, bo od rana znów przychodzili goście. Wi - tano ich marszem, częstowano kaszanką,

chmielu, z panineczek niewiast./ Oj chmielu, oj nieboże, wlaz na góre zliźć ni może,/ trzeba go zesadzić”.

ciemnym plackiem z pośledniej mąki i wódką. Znów bawiono się do obiadu, Koronę z głowy młodej kiedy to nawet sami goście ustawiali stoły. zdejmował pan młody i przekazywał ją Na obiad zjadano barszcz kraszony słoniną, s„Ttarrzsezbeaj i ddraućh, nie żlaułbowsaioćsitrnzaec. eNpieekwpioadsta y - z chlebem i ciemny placek z herbatą. zroakwłaćd.a/łyTmrzłeobdaeji czdeapćeknai zbuierrsazłtyynw y,mżieskbęy Każdemu należał się kielich gorzałki. pmiieanłaiąłdazdenensayncyz./eTprezke,baczi ędsatću,jnąice żoabłdowarao ć-. I znów uprzątanie izby i tańce do kolacji, w/ Turjązecbyachi dawćóndakpąa. ciŚoprkiei,wżaebnyomwiaóławłcazdanse : ustawianie i kolacja składająca się z kapu - sty, chleba, klusek z octem burakowym, kaszy z prosa. Tańczono do rana, a tańce regionu sannickiego to chodzony, kuja - wiaki, oberki, polki, mazurki. THE ACTIVE TOGETHER FOUNDATION LAG

25

Bawiono się także w przebierańców line connecting Pacyna and Kiernozia to the oraz w kota i mysz, co wprowadzało dużo south. It borders the Płock Mazovia and the śmiechu, a kapela mogła w tym czasie robust Łowicz region, but despite numer - odpocząć. Goście przychodzili jeszcze ous similarities, it has retained its distinc - w środę, przed wieczorem (ci z pobliża). tiveness in terms of the weaver’s craft and Kobiety przynosiły podarunki dla młodej folk outfits, craft (cutouts, bouquets made – płótna, kury, sery, masło..., a mężczyźni of tissue paper, cassones, and “spiders”), wódkę i sprowadzali grajka. Gospodarze dance and music. One of its interestzianlgoptye - niczym już nie częstowali, odchodzącym culiarities is the region’s old wedding cus - o północy gościom dziękowali za przybycie tom, observed between 1830 and 1918. i dobre usłużenie podczas wesela. Tak A several-day-long wedding celebration to kiedyś skromnie było, jeśli chodzi was preceded by the so-called “ ” o sprzęty, jadło, ilość muzyków, wygody, (courtship), always arranged on Thursdays, ale na pewno było wesoło, bo tańce i przy - when a matchmaker praised the suitor śpiewki w regionie ładne, chęci do zabawy (who wanted to marry) before the courted przy muzyce i trunkach nigdy nie brako - lady’s parents, and laid down his require - wało. Tylko gorzej było dla młodych, gdy ments. When a preliminary acceptance was ich źle dobrano…. granted, the suitor himself appeared again with his parents and some liquor (vodka). W swojej relacji oparłam się głównie na The liquor was put on the otagbllęedwy hen, after wspomnieniach Józefa Sobieszka, zacho - some haggling “as if it were about selling wanych przez Muzeum Mazowieckie a horse or a cow,” an agreement was w Płocku. Pan Sobieszek już nie żyje, ale reached and it was customary to drink to it. świetnie go pamiętam, gdy był zasłużonym Then it was time for “ ”, or the solistą„nkaasrzteogfolaRkeag” ionalnego Zespołu Pie - courted lady’s visit to her suitor’s parents. śni i Tańca „Sanniki”, a ja wtedy zaczy - When the parents were satisfied with the nałam występy z zespołem. visit, both families proceeded to dealing Azregionalnych potraw polecam Pań - with the necessary formalities at the notary stwu według rodzinnego public’s office, and the next Saturday they przepisu (po mamie) też zasłużonej so - requested threobzapnlencsi.nTyhese were put up for listce naszego zespołu – Danieli Tomasik. three weeks, and during that time wedding Jest w zespole od początku czyli od guests were invited to the reception. The 1953 roku. Umie też robić bibułowe Thursday evening before the wedding was kwiaty i wycinanki, chętnie przekazuje tra - known as “ ” (the unbraiding) dycje następnym pokoleniom, niezmiennie and it was the time when young community zachwycona tym, co stanowi o naszych ko - members visited the future bride to bid rzeniach. Życzę smacznego i zapraszam do farewell to her maidenhood and wish her STaHnnEikW–EnDaDspIoNtGkaCnEiaRz EsManOniNckY im folklo - all the best. The name of the event comUen s- rem i na koncerty chopinowskie z wspa - bfrroamidetdhehauirn,blirkaeidbiinrgdsaindthberaidr,inifgbroafidthede niałymi artystami! yboruidrefsr’ehedaoirm, wishfiacdherde,”ferred to freedom and the loss of it, respectively. The whole ritual was accompanied by singing, e.g. “ The area our “Active Together” Founda - tion LAG operates in is home to an ethno - and if, by any chance, graphic microregion, known as Sannicki, or there happened to be someone playing the Gąbińsko-Sannicki. Its borders, according to mouth organ, also dancing. ethnographers, run between the Vistula and The reception started on Sunday Iłów to the east, Gąbin to the west, and the evening, but before that the bride walked LOKALNA GRUPA DZIAŁANIA FUNDACJA AKTYWNI RAZEM

Oh, please Dear Mother, don’t be asked in 26 vain, Open the doors and keep the braid from the rain / Oh, please unlock the door, but be around the village and, assisted by their swwaiyfts, loorcwkedw, ailnl ldeathdeymouaridsoonf-hino-nlaowurasdarnifgt –/ friends and family, borrowed tableware O“ pen, please, Dear Mother and with us be and kitchenware from those whom they met, oh, don’t let us all starve just yet / From had invited to the wedding. At the begin - the larder take a loaf of bread, and with a kid ning a folk band played on the violin and come out to met the newly-wed.” drums (in some cases there was alsToha ecllaarr k - isnesitnogrina gt,rtuhme pdeaty)i.sDbarnecaiknignwg/aMs sahroyr’st,bsyinthce awlirnedaodwy,aftorthheebr rgeuaekstosfadwaawitninogn/tOhpeeMnoun p-, dopayen, g, rqouoicmkslymaernouwsaelk/ecdombyetthoetwheinwdeodwdsinog f When the hfrooumsetshiosfvberriydehsomuaseid/sCaonmd esawnigth– “us, come, door was open, the bride took the child and food will be plenty / and drink, drink till your the groom took the bread. The band played glass is empty.” and everyone danced. When the dinner time had come, rough tables were put up (non-planed planks set up on trestles) and benches made in a similar fashion. The ta - Then the guests arrived at bles were not covered with any cloth. Laid the bride’s house, welcomed by the band on bare planks, the food included a borscht with the wedding march, and by her par - with meat (one bowl per four guests), bread ents with food and drinks – a piece of black and pie, served in riddles (sieves), and tea pudding, a piece of pie, a mug of coffee and in mugs. Vodka was served by the hosts – a glass of vodka. If there were no place to one glass for each guest. sit, guests ate while standing. During that After the dinner, the tables and benches time, inside the house the bride was being were removed to prepare the room for dressed up for the wedding. It was custom - dancing and partying. They were put up ary for the bride to receive her ankle boots again for supper, when the cooks served from the bridegroom and to give him cabbage in bowls, bread in riddles, the sec - a shirt. When the young couple came out of ond course was chicken soup with noodles the house dressed up, then a person of and some meat served per head (one bowl consequence or in authority (such as per four guests), the third course was mil - the starost/master of ceremonies) gave let. Each guest was also served a glass of a speech, and the parents blessed their chil - vodka and some beer, which was poured dren by making a sign of the cross on their from a bucket and drank from a single mug. foreheads, giving them a cross to kiss and If there were not enough places at the ta - sprinkling the couple and everyone else bYleusc,kt,htehyisoucnagbbcoaugpeleisadnidsgtuhsetginrgo,omlascmkineng with holy water. The young couple, in turn, dheinrbeds asnedcosnpdic.eSsi,nbguint,gaslapsi,cethdeurep’sththeecbeelest- thanked them for their parenting and said mbraantiostnasnadnindg,ahded’leldcha ehwuimt uoprotuosraemccoevnet itto s goodbye, kissing them on their hands. ivti.ceOsn.” e of such folk songs goes lik“eDtohni’st Bridesmaids and groomsmen were “you bay for better food, maid-of-honour singing and the band was playing. Then, still dressed in a sheath, you’d first better chop it playing and singing, everyone rode to the well, with your mare-like teeth.” church on carts – the bride with brides - This was followed by a reply maids and the groom with groomsmen. This is but one nasty drink, it could make us After the wedding, they stopped by the local sick, /Take us, groom, back from the brink, inn where the groomsmen bought the and make it sweet, but be quTihcek” young bridesmaids beer and they all danced for couple, in turn, was addressed this way a while. On their way back to the wedding “ house, they were singing again. When they finally reached the house, the door was al - . The THE ACTIVE TOGETHER FOUNDATION LAG

27

“sweetening” was, however, completely ner was ready. Even guests themselves different from today’s wedding traditions, helped with putting up the tables. The din - as the brideowczoeupldinny ot let herself be kissed ner menu comprised borscht greased with in front of all the guests, considering it pork fat, bread and a dark pie with tea. a disgrace. After the supper, the furniture Every guest was also poured another glass was removed again and everyone danced of vodka. And again, the furniture was re - u“Onhti,lhothpe, y“ou crop, thy”le(athvesusonvberiolaindg/ aOnud r moved, guests danced until supper, tables cMaaprpyi’sncgapcpeerde,minobnoyn)n, etwwhriacphpeids / rOihch, hoipn , and benches were put up again, and the syionugipnogo.rA tshoinngg,tyhoaut icslicmhbaeradcttheeristricinogf tahnids dinner was served. It comprised cabbage, cimanpnoorttagnotdwoewdnd/inIgf ocunslytoymougdoiedsn’ltikueptthhies bread, dumplings with beetroot-based string go, No women you’d reap as no maid - vinegar, and millet. Dancing lasted until the ens you’d sow / Oh, hop, poor thing, you morning, and in the Sanniki region it in - climbed the string/ and cannot go down, so cluded the walking dance, Kujawiak, you shall be cut down.” oberek, polka and mazurkas. Popular games included the costume game and the cat and the mouse. These were always a barrel of laughs and an opportunity The crown was for the band to have some rest. Guests who taken off from the bride’s head by the lived nearby continued the celebration on groom, who then passed it over to the maid the Wednesday evening. Women brought of honour or the bride’s sister. Women put gifts for the bride – linen, chicken, cheese, on theDcoanp’tonstitnhteobnritdhee’schaepabduatnbdewa aglkoeod butter, etc., and men brought vodka and cahroaupn/dL,ectotlhlecbtriindge mwaolnloewy ifnoritchescaanpdahned r a musician. The hosts did not serve any more osoffnesrbinegrtehael pgeeancehreosu/s Dguone’sttstvinotd, kmayidnerae r-, food. They thanked the guests for coming tbuurtnw. iTtheyoauccrohmanpdanbyeinfrgees,osnogthwaatsshase fhoal s- and their assistance with the wedding. This dloawusgh“ ters as beautiful as she / Pinch not is how it went in the past – it might have a penny, but give us many!” been modest in terms of equipment, food, number of musicians, and comfort, but it sure was jolly, as there was no shortage of fine dances and songs, party spirit or liquor. The Groom also It’s would be only too bad if the young couple had to buy the newly-wed wife back from had been poorly matched… the women who had capped her, to dance with her their first dance after the cere - My account was based mainly on Józef mony. Each of the groomsmen also had to Sobieszek’s memoirs, retained in the Ma - dance with the bride. The partying did not zovian Museum in Płock. Mr Sobieszek is last very long as the guests needed some gone now but I remember him very well as rest before the next day (Tuesday). All a distinguished soloisktaorftoofularkS, anniki Re - guests going back to their homes were gional Song and Dance Ensemble when given a pie, and those from far away were I was taking my first steps with the band. put up for the night on straw in the wed - As far as regional cuisine is concerned, ding room. On the Tuesday, all the work I can recommend the “ ” prepared started at the crack of dawn to make the according to a family (mother’s) recipe of room ready, as guests were arriving early another distinguished soloist from the En - in the morning. They were welcomed with semble – Daniela Tomasik. She has been a march, treated to some black pudding, with the band from its beginning, i.e. 1953, dark pie made of mediocre flour, and and she can also make flowers and cutouts vodka. Then everyone danced until the din - from tissue paper and is always eager to LOKALNA GRUPA DZIAŁANIA FUNDACJA AKTYWNI RAZEM

28

pass the tradition on to the next genera - and feel invited to visit Sanniki to meet its tions, invariably enchanted by what consti - folklore and attend concerts of Chopin tutes our roots. EnLjoOy yKouAr LcuNlinEarySjoPuErnCey JAmŁuYsicKfeUatuLriInNg mAaRnyNgrEeat artistes! LOCAL DELICACIES

KARTOFLAK / POTATO CAKE

Składniki: Ingredients:         sześć do ośmiu kartofli six to eight potatoes dwa jajka, dwie łyżki mąki two eggs and two tablespoons flour Wykonanie: Preparation method: średnia cebula, 25 dag słoniny a medium-sized onion, 25 dag pork fat sól, pieprz do smaku salt and pepper to taste

Ziemniaki utrzeć na tarce, dodać jajka, Grind the potatoes, add the eggs, flour, mąkę, startą na tarce cebulę, sól i pieprz do ground onion and salt and pepper to taste. smaku. Ułożyć plastry słoniny na dnie i bo - Put the slices of pork fat on the bottom and kach wysmarowanej tłuszczem blachy. at the sides of a greased baking tray. Pour Wylać ciasto, znów ułożyć słoninę, na the tomato pulp and top it up with some przykład w kwiatowe wzory. Im więcej jest more slices of pork. You can arrange the słoniny, tym smaczniejsza skórka tworzy slices into some floral patterns, for in - się na wierzchu kartoflaka. Ciasto należy stance. The more pork fat there is, the włożyć do piekarnika (przed laty do ka - tastier the crisp on top of the Kartoflak. Put mOpireancnowegaoła:pAileeckasa)nndraa oGkłoowłoackga odzinę. Po - Cthoemptrilaeyd binytAoletkhseanodvreanGł(oownaccekait used to be trawę podaje się na ciepło – wtedy jest a stone stove) for about an hour. Best nŹraójsdmłaa: czniejsza. served while hot.

„WESELE SANNICKIE – Województwo Płockie. Obrzędy weselne od roku 1830 do 1918”. Józef Sobieszek, Staropól 3.02.1980 r., ze zbiorów Muzeum Mazowieckiego w Płocku. Wesele sannickie” – scenariusz Regionalnego Zespołu Pieśni i Tańca „Sanniki” opracowany przez Katarzynę Polak. Sources: „Sanniki – tradycje regionalne” (Sanniki. Etnografia – dr Aleksander Błachowski, Muzeum Etnograficzne w Toruniu). Wydawca: Polonia Records, Warszawa 2005 r. Fot. LGD Aktywni Razem i GOK w Sannikach.

The Sanniki Wedding Celebrations – The Płock Voivodeship. Wedding customs from 1830 to 1918). Józef Sobieszek, Sta - ropól 3.02.1980, available from the collection of the Mazovian Museum in Płock. “The Sanniki Wedding” – a screenplay by the Sanniki Regional Dance and Song Ensemble, written by Katarzyna Polak. “Sanniki – regional traditions” (Sanniki. Etnographical study. – Aleksander Błachowski, PhD, The Ethnographic Museum in Toruń). Published by Polonia Records, Warsaw 2005. Photographs – the Aktywni Razem LAG and the Communal Culture Centre (GOK) in Sanniki. LOKALNA GRUPA DZIAŁANIA „NA PIASKOWCU”

LOKALNA GRUPA DZIAŁANIA 29 „NA PIASKOWCU” THE “ON A SANDSTONE” LOCAL ACTION GROUP s s s e e r r d d d A Biuro LGD „Na Piaskowcu” Biuro LGD “Na Piaskowcu” ul. Kolejowa 9 b Szydłowiec A ul. Kolejowa 9b, Szydłowiec Tel./fax: 48 617 52 10 Phone/fax: +48 48 617 52 10 E-mail: [email protected] E-mail: [email protected] LOKAStLroNnaEwDwZwI:ElgDdnZapIiCasTkWowOcu.org Webside: lgdnapiaskowcu.org.pl KULTUROWE

czony według receptury chlewiszczanek oraz różnego rodzaju ciasta. Ponadto nasze Lokalna Grupa Działania „Na Pia - zespoły folklorystyczne są laureatami skowcu” to obszar obejmujący Gminy: Bor - wielu ogólnopolskich przeglądów, na któ - kowice, Chlewiska, Jastrząb, Mirów, rych prezentują cieszące się uznaniem in - Szydłowiec i Orońsko. Instytucje publiczne, scenizacje zwyczajów, obrzędów i ręko- społeczne jak również mieszkańcy z tego dzieła jak choćby: chrzest, wianowanie, terenu kładą duży nacisk na podtrzymy - darcie pierza, czesanie lnu, kiszenie kapu - wanie i kultywowanie tradycji, które we sty, pieczenie chleba, obrzędy związane współczesnych realiach schodzą na dalszy z Wigilią i Nocą Świętojańską. plan. Dzięki staraniom prężnie działających Tradycję stają się także takie imprezy zespołów folklorystycznych oraz kół gos - jak Dzień Jagody, organizowany co roku podyń wiejskich, mieszkańcy obszaru Lo - w Sadku, podczas którego odbywa się kon - kalnej Grupy Działania „Na Piaskowcu” kurs na najsmaczniejsze danie jagodowe. mogą dowiedzieć się jak kiedyś wyglądały LOOCbAszLarCdUzLiaTłaUniRaAnaLszHegEoRLIGTDAtGo rE ównież codzienne obrzędy takie jak darcie pierza miejsce licznych dziewiczych zakątków, re - czy kiszenie kapusty. Zespoły te prezentują zerwatów i pomników przyrody. tradycyjne obrzędy i pieśni ludowe pod - czas cyklicznych imprez organizowanych na obszarze LGD „Na Piaskowcu”, m.in. The “Na Piaskowcu” Local Action Group podczas Przeglądu Zespołów Ludowych covers the area of the following communes: Prezentujących Zwyczaje i Obrzędy w Za - Borkowice, Chlewiska, Jastrząb, Mirów, borowiu, Przeglądu Kapel i Zespołów Lu - Szydłowiec and Orońsko. Public and social dowych Stylizowanych im. Jana Derlety czy institutions operating in the reference area, Wojewódzki Przegląd Kapel Weselnych im. and also local residents, are dedicated to Antopnazieibgroodię, Adama Wyrwińskich. Na maintaining and cultivating local tradi - wbasrzaybsatkniychsktyłocbhsikmie prezach zespoły folklo - tions, which are often pushed to the mar - rystyczne mogą także zaprezentować przy - gin in today’s world. Thanks to the efforts gotowane przez siebie potrawy regionalne, made by resilient folklore groups and coun - np. kapustę z grochem, pierogi, trywomen’s associations, the residents of , racuchy, boczek pie - the “Na Piaskowcu” LAG activity area can LOKALNA GRUPA DZIAŁANIA „NA PIASKOWCU”

30

learn about the former daily customs, such cakes. The local folklore groups have al - as feather plucking or cabbage souring. ready won many awards at national festi - These groups present traditional customs vals for popularisingwthiaenooldwcaunsietoms, rites and folk music at various periodic events and handicraft, which are now enjoying organised within the LAG activity area, in - growing interest. These include the tradi - cluding the Festival of Folklore Groups, tional baptism ceremony, the collecting of Presenting Traditional Customs and Rites a dowry (in Polish: ), feather in Zaborów, the Jan Derleta Festival of Folk - plucking, linen brushing, cabbage souring, lore Bands and Stylised Groups, and the bread baking, or the Christmas Eve and Antoni and Adam Wyrwiński Regional Fes - St. John’s Night rites. tival of Wedding Bands. All these events Such events as the Blackberry Day are also provide an excellent opportunity for also becoming a tradition. The Blackberry folklore groups to present their regional Day is an annual event held in Sadek, which home-made dishes, including the “Pazi - entails a competition for the tastiest black - broda” cabbage dish, cabbage with peas, berry dish. dumplings, the “Barabany Skłobskie” noo - The LAG activity area is also home to in - dles, fritters, bacon baked according to the numerable virgin natural spots, reserves, Chlewiszcze reciLpeO, aKndAa LwNidEe rSaPngEe Cof JAaŁndYnaKtuUreLmIoNnuAmRenNts. E LOCAL DELICACIES

PAZIBRODA / PAZIBRODA

Składniki:      2 średnie główki kapusty 1,5 kg ziemniaków 1 kg podgardla lub boczku Ingredients:  0,5 kg marchewki  2 główki cebuli    2 medium-sized cabbage heads 1.5 kg potatoes Wy1kkogncaonlilear: or bacon 0.5 kg carrots 2 onions

Kapustę drobno pokroić i gotować do miękkości. Do gotującej się kapusty włożyć ziem - niaki i startą na grubych oczkach marchewkę. Całość gotować do miękkości ziemniaków. Podgardle pokroić w grubą kostkę i dusić, dodając cebulę, a następnie przepuścić przez maszynkę. Odcedzić wodę z ugotowanej kapusty, dodać podgardle, pieprz, sól do smaku i ubić tłuczkiem na jednolitą masę. THE “ON A SAND STONE” LOCAL ACTION GROUP

Preparation method: 31

Finely chop the cabbage and boil until softened. While boiling, add the potatoes and thickly-grated carrots. Boil until the potatoes get softened. Dice up the collar into large cubes, and steam it together with the chopped onions. Then mince it. Strain the cabbage, add the collar, along with sRomAeCblUackCpeHpYper/anFdRsaITlt,TanEdRbS eat it all with a tenderiser to obtain a consistent mass. Składniki:      1 kg mąki pszennej  8 dag drożdży  8 żółtek 4 łyżki cukru Ing2recudkieryntws:aniliowe  3 szklanki wody  odrobina soli    1 kg wheat flour  8 dag yeast  8 egg yolks 4 spoonfuls sugar 2 packets of vanilla sugar Wy3kgolnasasneiseo: f water a pinch of salt

Do ciepłej wody dodać drożdże, żółtka, 2 łyżki cukru, sól i roztrzepać trzepaczką. Wsypać mąkę, wyrabiać łyżką stołową lub drewnianą, aby ciasto było luźne. Odstawić do wyroś - nPrięzecpiais.yGZdeyspwołyurŚopśinewiea,cpzeiegco n„Mairoolwiwiaien,kki”ł. adąc na wierzch racuchów obrane i pokrojone w talarki jabłka. Odwrócić na drugą stronę, po upieczeniu wyłożyć do wyrośnięcia. Wy - mPriespzaarćarteioszntęmceutkhroudz : cukrem waniliowym i posypać upieczone racuchy.

Put the yeast, the egg yolks, 2 spoonfuls of sugar and a pinch of salt into warm water, and beat them altogether with a whisk. Add flour and knead it all with a wooden spoon until the dough goes loose. Leave it to rise. Once risen, form fritters and bake them in olive oil. RWehciiplesbbaykcinougr,tpeusyt oa fstmhea“lMl piroorwtiioankoi”f pSienegliendg aBnadnds. liced apples on each fritter. Turn the frit - ters upside down. Once baked, leave them to rise. Mix the remaining sugar with vanilla sugar and sprinkle on the baked fritters. LOKALNA GRUPA DZIAŁANIA „NA PIASKOWCU”

„BARABANY” SKŁOBSKIE / “BARABANY SKŁOBSKIE” NOODLES 32 Składniki:     0,5 kg cebuli

 10 kg ziemniaków surowych  3 kg ziemniaków gotowanych  1,5 kg mięsa wieprzowego  (łopatka, boczek)  1 kg kapusty kiszonej 10 dag grzybów suszonych Wy3k0odnaagnmieą:ki ziemniaczanej przyprawy (sól, pieprz) 0,5 kg słoniny do pokraszenia

Farsz: 3 kg ziemniaków ugotować, przecisnąć przez praskę, 10 kg ziemniaków surowych ze - trzeć na tarce. Wymieszać ugotowane ziemniaki z tartymi, dodać krochmal powstały po odciśnięciu tartych ziemniaków i mąkę ziemniaczaną.

Grzyby zalać zimną wodą, namoczyć. Mięso udusić, kapustę ugotować z grzybami. Od - cisnąć, przekręcić przez maszynkę, dodać przyprawy. Z ciasta formować 2 placuszki, Pnrazkełpaids ai ćzdfjaęrcsiaz Zi ezsleppołiuaćŚ,pfioerwmacozwegaoć„w Zakłaswztiałntkjia”.ja. Gotować około 10–14 minut w osolonej wodzie. Podawać ze skwarkami z boczku. Do barabanów możemy dodać sos grzybowy Ibnągdrźeidnineyn. tWs ybornie smakują z kiszonyPmreopgaórraktieiomn malbeothz oodg: órkiem małosolnym.     Boil 3 kg of potatoes and pass them through  0.5 kg onion a potato ricer. Grate 10 kg of raw potatoes and  10 kg raw potatoes sTthaemfpilltihneg m. Mix the boiled potatoes with the  3 kg boiled potatoes 1.5 kg pork (shoulder or bacon) grated ones. Add the liquid starch formed in the  raw-potato stamping and the powdered potato 1 kg sauerkraut  starch. 10 dag dry mushrooms 30 dag potato starch Pour water over the mushrooms and steep them. spices (salt and black pepper) Steam the meat, and boil the cabbage with the 0.5 kg pork fat for coating mushrooms. Squeeze and mince it, and add the spices. To make a noodle, cut out two spots. Place the filling and stick the edges together to form an oval noodle. Boil for around 10 – 14 minutes in salted water. Serve with bacon crackling. You may Ralescoipseesrbvyecothuretensoyoodf ltehse “wZaitłhawmiaunskhi”roSionmginsgauBcaendo. r other sauce types. The dish tastes great with pick - led cucumbers, or with half-sour pickles. LOKALNA GRUPA DZIAŁANIA „ORZYC – NAREW”

LOKALNA GRUPA DZIAŁANIA „ORZYC – NAREW” 33 THE “ORZYC – NAREW” LOCAL ACTION GROUP s s s e e r r d d d A ul. Gen. Pułaskiego 48, ul. Gen. Pułaskiego 48, 06-200 Maków Mazowiecki A 06-200 Maków Mazowiecki Tel.: 29 768 11 66; 602 657 867 Phone: +48 29 7681166; +48 602 657 867 E-mail: [email protected] E-mail: [email protected] Strona www: orzyc-narew.pl Website: orzyc-narew.pl

Jest stowarzyszeniem, które obejmuje The association covers seven commu - swym zasięgiem siedem gmin powiatu nes of the Maków Mazowiecki District: makowskiego: Czerwonka, Młynarze, Czerwonka, Młynarze, Płoniawy-Bra - Płoniawy-Bramura, Szelków, Rzewnie, Kras - mura, Szelków, Rzewnie, Krasnosielc and nosielc i Sypniewo. Misją LGD jest ciągła, Sypniewo. The LAG’s mission is continu - rzetelna praca na rzecz wzrostu dobrobytu, ous, conscientious work to increase wel - poprawy jakości życia i zrównoważonego fare, improve the quality of life and rozwoju obszaru pomiędzy Orzycem a Nar - sustainable growth of the area between wią. Działania te, realizowane w oparciu the Orzyc and Narew Rivers. These ac - o lokalne zasoby, mają sprawić, by obszar tions, implemented with the use of local LGD „Orzyc- Narew” stał się bardziej atrak - resources, are to make the “Orzyc – cyjnym miejscem, zarówno dla mieszkań - Narew” LAG a more attractive place for its ców jak i gości z zewnątrz. residents and visitors. a k s l a h c e j a N a t a z r o g ł a M . t o f LOKALNA GRUPA DZIAŁANIA „ORZYC – NAREW”

34 LOKALNE SPECJAŁY KULINARNE LOCAL DELICACIES

Wybrane potrawy polecają gospodynie ze wsi Pomaski Wielkie w Gminie Szelków oraz okolic. Są to dania, które znały „od zawsze” i łączą z nimi wiele wspomnień z dzieciństwa. The dishes presented below are recommended by housewives from Pomaski Wielkie in the SCzelUkóDw CAoKmmI,uInNe aAndCthZeEsuJrrKouOndZinYg ar/eaCs. TUheDseAarKe tIhOe diRsheKsOtheZy’vYe known for as long as they can remember, which bring back many childhood memories. przysmak dzieci i dorosłych na cały rok a sweet dainty for children and adults, which can be prepared all year round Składniki: Ingredients          0.5 kg mąki  0.5 kg flour  5 dag drożdży  5 dag yeast  2 łyżki spirytusu  2 tablespoons spirits 2 łyżki masła 2 tablespoons butter Wy1ksoznkalannikea: mleka 1 glass milk 2 łyżki cukru 2 tablespoons sugar 4 żółtka + 1 całe jajo 4 egg yolks + 1 whole egg

Drożdże rozpuścić w niewielkiej ilości mleka z odrobiną cukru i pozostawić do wyrośnięcia. Dodać mąkę, żółtka, jajko, cu - kier mleko i masło, mieszać drewniana łyżką. Następnie dodać spirytus i dalej mie - szać. Konsystencja ciasta powinna być masłowata. Cudaki piec na głębokim tłuszczu – smalcu. Nakładać łyżką niewiel - kie porcje, obrócić gdy będą złociste. Wyjąć i odsączyć na papierze. Posypać cukrem pPuredpreamra.tCioundainkistmruocgtąioznastąpić pączki. Są pyszne jako deser lub kolacja. Można je jeść na ciepło albo zimno.

Melt the yeast in a small amount of milk with a little sugar and leave to ferment. Add flour, yolks, egg, sugar, milk and butter and mix with a wooden spoon. Add spirits and keep on mixing. The dough should have the consistency of butter. Cudaki should be fried in deep oil or lard. Put small portions of the dough in the frying pan and turn over when they go yellow brown. When fried, take them out and let them soak on a piece of paper towel. Cover with powdered sugar. Cudaki can replace doughnuts. They make a delicious dessert or supper, and can be served warm or cool. THE “ORZYC – NAREW” LOCAL ACTION GROUP

SOK MALINOWY / RASPBERRY JUICE 35 Składniki: Ingredients    

3 kg malin 3 kg raspberries 1 kg cukru 1 kg sugar (można dać więcej (or more, do 1,5 kg) up to 1.5 kg)

Wykonanie:

Idealny przepis na pyszny i aromatyczny sok. Maliny zebrać rano, gdy opadnie rosa. Włożyć je do sokownika i zasypać cukrem. Podgrzewać około 30 min. Gorący zlać do czystych słoików. Natychmiast zakręcić, postawić wieczkiem do dołu na kocu, otulić drugim kocem. i pozostawić do następnego dnia. Tak wykonany sok Pbęredpziaerantaimonpmrzeytphomd: inał cieple dni lata. Zimą jest polecany przez babcie jako tra - dycyjny lek na przeziębienie. Często jest dodawany do herbaty. Może też być roz - cieńczony wodą.

A perfect recipe for a delicious and aromatic juice. Pick the raspberries in the morning, after the dew dries. Put them in the juicer and cover with sugar. Heat the raspberries up for about 30 minutes. Pour the hot juice into washed jars, twist them on immedi - ately, put the lids down on a blanket and cover with another blanket; leave until the next day. The juice calls up the memories of hot summer days. Grandmas recommend it for the wKinAteRrtiTmOe aFsLa AtraKdit/ioKnaAl mReTthOodFoLf AtreKati(nPg cOoldT.AItTcaOn bePaIdEd) ed to tea or mixed with water. Składniki: Ingredients    

   1,5 kg ziemniaków  1.5 kg potatoes  2 pętka ulubionej kiełbasy  2 pieces of your favourite sausage lub 20 dag boczku or 20 dag bacon Wy2kśorneadnie: cebule 2 medium-sized onions 2 jajka 2 eggs sól, pieprz do smaku Salt and pepper to taste

Ziemniaki obrać, umyć, zetrzeć na tarce na drobnych oczkach i odcisnąć płyn. Dodać startą cebulę, jajka oraz kiełbasę lub boczek uprzednio pokrojone i podsmażone na patelni. Dodać sól i pieprz do smaku. Masę wlać do wysmarowanej tłuszczem blaszki i piec około 2 godzin w temperaturze 180°C. LOKALNA GRUPA DZIAŁANIA „RÓWNINY WOŁOMIŃSKIEJ”

36

WPryekpoanraantieonpointrsatwruyctjeiostnds osyć czasochłonne, lecz jej zaletą jest niepowtarzalny smak i niski koszt. Kartoflak zwyczajowo jest drugim daniem obiadu. Świetnie też smakuje na kolację, pokrojony w plastry i odsmażony na patelni.

Peel the potatoes, wash them and grate on a fine grater; rinse. Add grated onions, eggs and sausage or bacon previously cut and fried. Add salt and pepper to taste. Put the mix into a greased sheet and bake for approx. 2 hours at 180 °C. The preparation of the dish is quite time-consuming, which is compensated for by the ex - Pcerlzleenptistayszteebanrdałlyowi scpoisstaołfyi,nzgdrjeędciieanptsr.zKe a-rtoflak is usually served for dinner as the main kcoauzrasłey.:IKt acamnilallasoKmoradkoewa sgkraeaotrsauzpDpaenr,uctua t into slices and fried. Szewczak; potrawy zostały wykonane przez gospodynie gminy Szelków.

Recipes courtesy of Kamilla Kordowska and Danuta Szewczak; dishes prepared by housewives from the Szelków Com - mune.

LOKALNA GRUPA DZIAŁANIA „RÓWNINY WOŁOMIŃSKIEJ” THE WOŁOMIN PLAIN LOCAL ACTION GROUP s s s e e r r d d d A ul. Warszawska 4 ul. Warszawska 4 05–240 Tłuszcz A 05–240 Tłuszcz Tel./fax: 29 649 18 31 Phone/fax: +48 29 649 18 31 E-mail: [email protected] E-mail: [email protected] Strona www: lgdrw.pl Webside: lgdrw.pl

Historia Lokalnej Grupy Działania „Rów - rów wiejskich (w planach znalazły niny Wołomińskiej” sięga sierpnia się m.in.: budowa lub modernizacja 2007 roku. Obecny zasięg LGD to część miejsc spotkań mieszkańców); wytycze - wiejskiej gminy Wołomin oraz gminy: nie szlaków turystycznych; organizacja Jadów, Klembów, Poświętne, Strachówka, imprez promujących lokalną historię Tłuszcz, Zabrodzie, Wyszków, Brańsz - i produkty; tworzenie nowych miejsc czyk, Długosiodło, Rząśnik i Sadowne. pracy. Wśród sukcesów LGD na tym polu Cel nadrzędny LGD to działalność na można wymienić dofinansowywanie rzecz zrównoważonego rozwoju obsza - wielu imprez i wydarzeń lokalnych, czy THE WOŁOMIN PLAIN LOCAL ACTION GROUP

37 realizację różnych przedsięwzięć w ra - The principal objective of “Równina mach programu „Małych Projektów” Wołomińska” LAG is to foster sustainable i „Odnowy Wsi”, obejmująca m.in. pomoc rural development (its plans including the w rozbudowie lokalnych miejsc pożytecz - construction and modernisation of residents’ ności publicznej. meeting places), to establish new tourist routes, to organise various events promot - The history of the “Równina Wołomińska” ing local history and products, and to create Local Action Group (LAG) dates back to Au - new jobs. So far the LAG’s successes in this gust 2007. It currently covers part of the field have included co-funding many local rural commune of Wołomin, and the fol - events and festivals, along with undertaking lowing communes: Jadów, Klembów, various initiatives under the “Small Projects” Poświętne, Strachówka, Tłuszcz, Zabrodzie, and “Rural Redevelopment” programmes, as Wyszków, Brańszczyk, Długosiodło, Rzą- part of which it has contributed to develop - śnik and SadownLe.OKALNE SPECJAiŁngYlocKalUenLteIrpNriAsesRanNdEpublic facilities. LOCAL DELICACIES

BRAŃSZCZYKOWSKIE KLUCHY / BRAŃSZCZYK NOODLES

Składniki: Ingredients         3 kg ziemniaków 3 kg of potatoes 2 jajka 2 eggs 2 szklanki mąki 2 glasses of flour Wyskóol,npaienpierz: , olej salt, black pepper, oil

Ziemniaki zetrzeć na tarce – jak na placki. Odcisnąć wodę. Dodać jajka, mąkę, sól, pieprz, wymieszać (ma PbryzćepdiosspyoćdagłęasJtoea)n. nCaiaSsztyodlrizku, KcoałćołGyożskpąodnyańwWrizejąstkeickh z do - dwaBtrkaieńmszcozlyekjuu.. Gotować 4 min. na wolnym ogniu. Poda - wać z okrasą z cebuli. Preparation instructions

Grate the potatoes, then pour out the liquid. Add eggs, flour and black pepper, and mix the Rinegcripeedcioeunrttse(styooaf cJohainenvae Sa zryedllaikt,ivtheelyL-otchailcCkomunixtrtyuwreom). eTna’skeAsuspoctihateiomniixntuBraeńwszicthzyak. spoon and place it in boiling water containing a small amount of oil. Cook slowly for 4 minutes. Serve with onion gravy. LOKALNA GRUPA DZIAŁANIA „RÓWNINY WOŁOMIŃSKIEJ”

CEPELINY Z MIĘTĄ / CEPELINAI WITH MINT 38 Sk ładniki: Ingredients         1 kg of potatoes  1 kg ziemniaków  50 dag of cottage cheese  50 dag twarogu  2 jajka 2 eggs 1-2 łyżki mąki ziemniaczanej 1-2 spoons of potato starch Wyckuokniearnluieb: sól do smaku sugar or salt to enhance taste kilka listków świeżej mięty a few leaves of fresh mint

Połowę ziemniaków obrać i ugotować. Resztę utrzeć na tarce. Ugotowane i ostudzone ziem - niaki połączyć ze startymi, dodać mąkę, jajko i wyrobić ciasto. Twaróg zemleć, dodać jajko, drobno posiekaną miętę i cukier lub sól do smaku. Wymieszać. Z ciasta ziemniaczanego od - rywać kawałki i formować okrągłe placki. Na środku kłaść farsz i formować podłużne kluski. Gotować je we wrzątku na niedużym ogniu przez Przepis podała pani Elżbieta Gołoś, Koło Gospodyń Wiejskich w Strachówce. 25 min. Wyjmować łyżką cedzakową. Cepeliny najlepiej podawać z masłem lub z tłuszczykiem Preparation instructions i podsmażoną cebulką.

Peel and boil half the potatoes. Peel and grate the other half. Add the boiled and cooled potatoes to the grated ones, then add flour and an egg, and knead the dough. Mince the cottage cheese, add an egg and the chopped mint and sugar or salt. Mix the ingredients. Recipe courtesy of Elżbieta Gołoś, the Local Countrywomen’s Association in Strachówka. Tear out pieces of the potato dough and form spots. Place the filling in the middle and form elongated noodles. Boil the noodles slowly for 25 minutes, then remove them with a strainer spoon. Serve with butter or fat and fried onion. TORT „ZIMOWY OGRÓD” / “WINTER GARDEN” LAYER CAKE

Biszkopt biały: Składniki do warstw:          3 jaja 1 l śmietany kremówki 30% 3 łyżki cukru cukier puder 3 łyżki mąki tortowej sok z cytryny (do ponczu) 1 łyżeczka proszku do pieczenia 1 puszka toffi (może być zrobiona 1 cukier waniliowy z mleka skond.) THE WOŁOMIN PLAIN LOCAL ACTION GROUP

 39 

Bisdzżkeomptz ccizeamrnneyj:porzeczki  (najlepiej własny)  owoce, kwiaty lub inne do dekoracji   3 jaja

 3 łyżki cukru  2 łyżki mąki tortowej 1 łyżka ciemnego kakao niesłodzonego 1 łyżeczka proszku do pieczenia Wy1kcounkaienriewbainsizlikoowpytów:

Białka ubić ze szczyptą soli na sztywną pianę. Po ubiciu dalej miksować, dodając po łyżce cukier i cukier waniliowy. W mniejszej misce ubić żółtka z 2 łyżkami ciepłej wody. Przełożyć żółtka do białek i od tego momentu mieszać wszystko łyżką. Po połączeniu białek z żółtkami dodawać stopniowo przesianą mąkę z proszkiem do pieczenia (w przy - padku biszkoptu ciemnego – mąkę z kakao) i delikatnie mieszać do połączenia się skład - ników. Przełożyć masę do natłuszczonej tortownicy i piec ok. 20-25 min. w temperaturze 1P8rz0esktołapdnain(bieezwtaermstowo: biegu). W zależności od tego, jak duży chcemy mieć tort, pieczemy dwa białe i jeden lub dwa ciemne biszkopty. W sumie muszą być 3 warstwy biszkoptów (na spodzie jasna, w środku ciemna i na wierzchu jasna)

I – na jasny biszkopt bita śmietana i dżem z czarnej porzeczki II – na ciemny biszkopt krem z toffi III – na jasny biszkopt bita śmietana i dekoracja TPonscązp: roporcje na pojedyncze placki do przełożenia. Można upiec biszkopty z podwój - nych porcji, przekroić je na dwie części. Ja wolę piec każdy placek osobno – potem warstwy ciasta są równe. PBriszezpkiospptoyddałoabprazneijEewstauWpaiegcnderz. ień wcześniej – wtedy można je dobrze nasączyć ponczem. 0,5 l przegotowanej wody wymieszać z cukrem, sokiem z cytryny i aromatem ru - Wmohwityemsp–opnrgoep-ocrackje dinogsrmedakieun. ts        powdered sugar  3 eggs  lemon juice (used to prepare 3 spoonfuls of sugar a punch) Int3ers-ploaoynerfuilnsgorfecdaikeenftlsour   1 toffee tin (or caramel made 1 teaspoonful of baking powder from condensed milk) 1 bag of vanilla sugar black currant jam (home-made, preferably) 1 l of 30% double cream fruit, flowers, etc. for garnishment LOKALNA GRUPA DZIAŁANIA „RÓWNINY WOŁOMIŃSKIEJ”

Dark sponge-cake ingredients   40     1 spoonful of dark sugar-free Spo3neggeg-s cake preparation cocoa powder 3 spoonfuls of sugar 1 teaspoonful of baking powder 2 spoonfuls of cake flour 1 bag of vanilla sugar

Whip the whites of the eggs with a pinch of salt until the foam goes stiff. Then mix the foam while adding one spoonful of the sugar and vanilla sugar at a time. In a smaller bowl whip the egg yolks in with two spoonfuls of warm water. Add the yolks to the whites and stir with a spoon. Slowly add the flour mixed with the baking powder (or with the cocoa powder for the dark spoon-cake), and gently stir until all the ingredients mix together. Place the mixture in a greased cake-pan and bake for around 20-25 minutes at 180°C (do Tnohteufsilelitnhgeromf athl ceirlacuyleartsion). Depending on the intended size of the layer cake, prepare two white and one or two dark sponge cakes. Use a minimum of three sponge-cake layers (the white ones should be at the bottom and top, the dark one in the middle).

I – spread the whipped cream and blackcurrant jam onto the first white sponge-cake II – spread the toffee filling onto the dark sponge-cake III – spread the whipped cream onto the second sponge-cake and garnish The ingreditehnet pruonpcohr,tions relate to the single sponge-cake layers. Sponge cakes can be prepared using double amounts of ingredients and then cut in half. However, it is rec - ommended to bake each sponge-cake separately, as it makes all layers even. YReocuipme caoyubrtaeksey othf EewsapoWnaggenecra. kes one day in advance and drip them with a punch. To prepare mix 0.5 l of boiled water with sugar, lemon juice and rum essence, according to your own preferences. SZYNKA Z NOGĄ I KIEŁBASA PALCÓWKA / PORK HAM WITH SHANK AND FINGER SAUSAGE

Szynka z nogą

, to szynka bez kości, ze skórą, golonką i nogą. Jest peklowana w solance, sznurowana i wędzona w trady - cyjnej wędzarni, drzewem olchowym, a na - stępnie parzona. Parzenie odbywa się w wielkich tradycyjnych kotłach. Szynka z nogą była wielokrotnie nagra - dzana, m.in. zdobyła I miejsce w konkursie o Laur Marszałka Województwa Mazo - wieckiego w 2009 r. Została również na - grodzona Godłem Promocyjnym AGRO Polska w 2010 r. LOKALNA GRUPA DZIAŁANIA STOWARZYSZENIE ROZWOJU GMIN...

Pork ham with shank 41

is a boneless ham with skin, knuckle and shank. It is brine- corned, laced-up, smoked in a traditional smokehouse using alder-treste, and then boiled. The boiling process takes place in large traditional boilers. TKhieełbpaosrka phamlcówwiktha shank has received many awards, including 1 prize in the com - petition for the Laurel of the Marshal of the Mazowieckie Voivodeship in 2009. It has also received the AGRO Poland Promotional Logo in 2010.

jest to produkt najwyższej jakości, wyprodukowany z mięsa wiep - rzoFwinegoer(ksawusaałkgieszynki) z dodatkiem wyłącznie naturalnych przypraw. Niepowtarzalny smak i aromat kiełbasy uzyskuje się dzięki podwędzeniu jej w tradycyjnej wędzarni, a na - stępnie suszeniu.

Producent: Danuta Jasisińa sktoapM-aqsuaarlnitiay WpręoddliuncTtrmadaydceyjonfycpho„rJkas(ihńasmcy”p, iKelceems)bóawn.d seasoned with nPraotduurcaelrs:pDiacneust.aItJsasinińismkait,a“bJalseińtascsyt”eTarnadiatiroonmalaMaeraet-PorbotcaeisnseindgtPhlraonut,gKhlesmmboókwi.ng and drying in a traditional smokehouse. LOKALNA GRUPA DZIAŁANIA STOWARZYSZENIE ROZWOJU GMIN I MIAST POWIATU GARWOLIŃSKIEGO GARWOLINSKI DISTRICT COMMUNES AND LOCALITIES DEVELOPMENT ASSOCIATION LOCAL ACTION GROUP s s s e e r r d d d A 08-400 Garwolin 08-400 Garwolin ul. Sikorskiego 39 A ul. Sikorskiego 39 Tel.: 25 682 15 85, 600 834 525 Phone: +48 25 682 15 85, +48 600 834 525 E-mail: [email protected] E-mail:[email protected] Strona www: wspolnota.garwolin.pl Webside: wspolnota.garwolin.pl

LGD obejmuje obecnie swoim działaniem z realizacją programu LEADER w 2009 roku, trzy gminy: miasto Łaskarzew, gminę Łaska - był III Regionalny Przegląd Orkiestr Dę - rzew oraz gminę Wilgę. Wydaje bezpłatną tych w Łaskarzewie, który miał na celu ak - gazetę „Nasz Wspólny Powiat”, informującą tywizację mieszkańców oraz społeczności o działaniach LGD oraz o realizacji lokalnej lokalnej. Strategii Rozwoju. Na bieżąco prowadzona jest strona internetowa LGD: www.wspol - The LAG activity area covers three com - nota.garwolin.pl. Największym wydarze - munes, i.e. Łaskarzew town, the Łaskarzew niem kulturalno-promocyjnym, związanym commune and the Wilga commune. LOKALNA GRUPA DZIAŁANIA STOWARZYSZENIE ROZWOJU GMIN...

42 rd

The LAG issues a free newspaper entitled wolin.pl. The 3 Regional Festival of Brass “Nasz Wspólny Powiat” (“Our Own Dis - Bands in Łaskarzew, intended to activate trict”), providing information on its cur - the local residents and communities, rent activities, and on the implementation constituted the major cultural and promo - of the local development strategy. The LAG tional event connected with the imple - also has a dedicated and regularly updated mentation of the 2009 LEADER pro- website, availableLoOn wKwAwL.wNspEolnSoPta.EgaCr -JAgŁraYmmKe.ULINARNE LOCAL DELICACIES

Meat noodles

pyzy z mięsem .

W Łaskarzewie i w okolicznych wios - are a delicacy which has kach przysmakiem pokoleń były nadzie - been prepared in Łaskarzew and the neigh - wane Podstawą tej bouring villages for generations. The prin - potrawy są ziemniaki surowe i ugotowane. cipal ingredients include raw and boiled Farsz przygotowywano różny: z mięsa potatoes. The filling can be made of pork, wieprzowego od łopatki, z głowizny, dud - including shoulder, head, offal and jowl. ków, podgardla. Każda gospodyni różnie Each housewife seasons the dish according doprawiała farsz po swojemu, ale podsta - to her own taste, but the basic spices are wowe przyprawy to pieprz, sól, papryka black pepper, salt, sweet paprika, vegetable słodka, jarzynPkYa, ZlisYtekZlauMroIwĘyS, EzMiele / MseaEsoAnTingN, ObayOlDeaLveEs,S all-spice, and i uduszona cebula. steamed onion. Składniki:



Do wykonania 20 dużych (wielkości dłoni) Fpayzrsnzael:eży przygotować: 5 kg ziemniaków (3,3 kg ugotować  i 1,7 kg zetrzeć)   Zestaw I: 2 ozorki, 2 serca, 2 płucka, ½ głowizny ½ kg podgardla  1 duża cebula zeszklona na patelni  przyprawy    Zestaw II:   1,5 kg łopatki  Zestaw III: ½ kg podgardla 2 kg łopatki (lub różnego mięsa) ½ głowizny dodać ½ kg podgardla cebula z patelni cebula z patelni przyprawy przyprawy GARWOLINSKI DISTRICT COMMUNES AND LOCALITIES DEVELOPMENT...

Ingredients:  43    Variant II: To make 20 large (hand-size) noodles, take: 1.5 kg shoulder The filling:  5 kg potatoes (of which boil 3.3 kg ½ kg jowl

 and grate 1.7 kg) ½ a head   fried onion   spices Variant I:  2 tongues, 2 hearts, 2 lungs, ½ a head Variant III: ½ kg jowl 2 kg shoulder (or other meat kind) Wy1kloanrgaenfireiecdiaosntiao: n ½ kg jowl spices fried onion spices

2/3 ziemniaków ugotować i posolić, 1/3 zetrzeć i wycisnąć przez lnianą szmatkę lub Wgęystkeosnitaon, ipeofzaorsstzauw: iając w nich trochę soku. Ugotowane, wystudzone i przeciśnięte przez praskę ziemniaki połączyć z ze startymi ziemniakami, dodając sól i mąkę ziemniaczaną do właściwej lepkości ciasta. Soku z ziemniaków nie wylewamy.

RMoiężsnoei kpoomdpgoarzdylcejepofakrsozićun: a większe kawałki i dusić, dodając listek, ziele, pieprz, pap - rykę słodką, jarzynkę i sól. Głowiznę moczyć 2 do 3 godzin i gotować 3 do 4 godzin. Mięso powinno odchodzić od kości. Dudki tj. płucka , serce , ozorek moczyć 2-3 godziny i gotować do miękkości (ozorek należy oczyścić z białego nalotu).

– mięso, podgardle i głowizna – dudki, podgardle, głowizna – lub wszystko razem. Wystudzone mięsa na farsz zmielić, wymieszać z uduszoną cebulą, dodając pieprz i sól. Z wyrobionego ciasta układać placki na dłoni i nakładać farsz. Zawijać w owalny kształt. Maczając ręce w pozostawionym soku z ziemniaków, wygładzać pyzę i wrzucać do po - Ważne informacje: solonej gotującej się wody. Gdy pyzy wypłyną na wierzch, gotować je na bardzo małym ogniu przez około 15 minut. Pyza powinna być polana tłuszczem ze skwarkami wyto - pionymi ze słoniny lub podgardla.

Rola podgardla w farszu jest bardzo istotna i powinna stanowić 1/5 jego składu – powo - duje lepkość, a nadmiar tłuszczu wnika w ciasto. Głowizna nadaje farszowi kleistości. Pyzy podajemy z barszczem z czerwonych buraków lub z różnego rodzaju surówkami. Wy - studzone można podsmażać (na wolnym ogniu) na patelni, rumieniąc ze wszystkich stron. Preparation method: Pyzy można zamrażać. Pracę przy pyzach najlepiej rozłożyć na dwa dni. Jednego dnia dusić, go - The dough tować mięsa i ziemniaki a drugiego dnia zemleć mięsa, zetrzeć ziemniaki, łączyć ciasto i farsz.

Boil 2/3 of the potatoes with a pinch of salt. Grate the remaining 1/3 of potatoes and pass them through a linen cloth or a thick sieve, so as not to remove all the juice. Once the po - tatoes are boiled, cooled and pressed, add the remaining portion of boiled potatoes. Then LOKALNA GRUPA DZIAŁANIA STOWARZYSZENIE ROZWOJU GMIN...

44 The filling add salt and potato starch to obtain the appropriate dough stickiness. Do not throw away the potato juice.

Chop the meat and the jowl into large pieces and steam them, adding a bay leaf, all-spice, bVlaarcikopuespfpilelirn, gswcoeemt poapsirtiikoan, sv:egetable seasoning and salt. Steep the head for 2-3 hours, then cook it for 3-4 hours until the meat flakes off the bone. Steep the offal, i.e. lungs, hearts and tongues, for 2-3 hours, and boil them until softened (the tongues should be pre-cleaned of white fur).

– meat, jowl and head – offal, jowl and head – all ingredients mixed. Mince the cooled meat and mix with the stewed onion, adding black pepper and salt. Once the dough is kneaded, form round spots and put the filling on top. Dip your hands in the rNeomtea:ining potato juice, smooth out the noodles and place them in pre-salted boiling water. When the noodles flow out, cook them very slowly for around 15 minutes. Noodles should be served in fat coating made of bacon pork fat or jowl crackling.

Jowl plays a crucial role in the filling, and it should constitute 1/5 of its entire content. It makes the filling sticky while the excessive fat is absorbed by the dough. The head makes the filling glutinous. Meat noodles are best served with beetroot soup or different kinds of salads. Cooled noo - dles can be fried (slowly) on a frying pan until browned on each side. Noodles can also be frozen. We recommend dividing the noodle preparation procedure into two days. On day oneZ, IsEteMamNaIAndKcIoPoIkEtCheZmOeaNt,EanWd bŻoilEtLhIeWpoNtaYtoMes.SOAnGdaAyNtwIEo, WminOceGthNe mISeKatU, g/rate thPeOpoTtAatToOes,EaSndBmAixKaEllDthIeNingAreCdiAenStsTt-oIRmOakNe tCheOdoOugKhIaNndGthPeOfilTlinOg. N A FIRE

sagan

Od dzieciństwa pamiętam wyjazdy na fur - mankach z całym ekwipunkiem, w którym był przede wszystkim , koce, obrusy, prowiant, kompoty i podpiwek babci. Rodzice szukali w lesie bezpiecznej dla ogniska polany, gdzie rozkładano koce i obrusy na przygotowane w domu po - trawy. Były to tylko przekąski, a na główne danie trzeba było poczekać. Dzieciaki roz - biegały się po lesie aby nazbierać chrustu do ogniska, starsi ciągnęli za sobą duże gałęzie . Był tam staw i ogromna góra pia - chu po której turlaliśmy się aż do zmęcze - nia. Są to moje wspomnienia z dzieciństwa. One of my most vivid childhood memo - Wyjazdy te nazywano majówkami bo za - ries involves wagon-driving with lots of czynały się w maju. equipment, including a large pot, blankets, GARWOLINSKI DISTRICT COMMUNES AND LOCALITIES DEVELOPMENT...

45 tablecloths, packed food, stewed fruit and run around the forest to gather some home brew made by my grandma. brushwood while the adults brought My parents would look for a safe place to some boughs. There was a pond and make a fire in the forest. Once found, we a large sand hill on which we played until arranged our blankets and tablecloths we got tired. Such escapades were called there, on which we put the snacks we had “May outings” as the outing season Wsad Ingredients brought with us. However, we still had to started in May. These are my dearest rec - wait for the main course. Children would ollections.      do 12 litrowego żeliwnego sagana  to fill a 12-litre cast-iron z białą polewą w środku: white-varnished cooking pot  11 kg ziemniaków  11 kg potatoes  2,5 kg kiełbasy  2.5 kg sausage  1,5 kg chudego boczku  1.5 kg lean bacon 0,5 kg słoninki 0.5 kg pork fat 1,5 kg cebuli 1.5 kg onion Wykonanie: 2 wiązki świeżego kopru 2 bunches of fresh dill sól i pieprz salt and black pepper

Układanie wsadu do sagana: Ziemniaki obrać lub oskrobać jak są młode i pokroić na 1,5 cm plastry, kiełbasę pokroić na 1 cm plastry, boczek i słoninę w paski, cebulę w talarki, koper posiekać.

Na dno sagana kłaść skórę od boczku i warstwami, za - czynając od ziemniaków (dwie duże garście): cebula, kiełbasa, boczek, słonina, koper i następną warstwę: ziemniaki, kiełbasa, cebula, boczek, słonina, koper itd., od czasu do czasu ubijając dłonią warstwy. Każdą warstwę ziemniaków posolić i posypać pieprzem. Sagan przykryć pergaminem, lub aluminiową folią, zawi - jając ją po brzegach sagana i przykryć sagan szczelną przykrywą obciążoną kamieniem lub wyciętą w kształcie pokrywy darnią. Sagan posta - wić na 3 równych kamieniach, robiąc pod nim kanał dla lepszej cyrkulacji cie.pła. Czas pieczenia: 45-50 minut.

Ogień pod saganem nie może być zbyt ostry a 10 minut przed końcem pieczenia należy go zostawić w żarze. Zawartością sagana można nakarmić do syta ok. 22 osób Podczas pieczenia moi wujkowie strugali z jałowca widelce, którymi wyjadano z misek potrawę, bo nie honor było używać zwykłego widelca. Z majówki wracaliśmy wieczorem, roz - śpiewani, najedzeni. Furmanka była ustrojona tatarakiem ze stawu i gałązkami brzozy a nasze śpiewy było słychać w całej okolicy. OTpraradcyocwjaanpiieei czzdejnęciaiazJaienminnaiDakąbórwówjeksat, pu renzaes Swtocwiąażrzżyyswzean.iaS.agan w obecnych czasach jest bardzo trudno kupić, więc posiadanie go jest relikwią rodzinną – bez niego cała wyprawa nie miałaby sensu. No i furmanki zostały zastąpione przez auta, czego mi bardzo żal… LOKALNA GRUPA DZIAŁANIA „WSZYSCY RAZEM”

Preparation method: 46 Ingredients arrangement in the cooking pot

Peel or scrape the potatoes and cut them into 1.5 cm slices. Cut the sausage into 1 cm slices. Cut the bacon and the pork fat into strips, slice the onion and chop the dill.

Put the bacon skin on the bottom, then arrange the following layers: potatoes (two large handfuls), then onions, sausage, bacon, pork fat, and dill. Continue in this order, beating the layers from time to time with your hand. Sprinkle the salt and black pepper on each potato layer. Cover the cooking pot with greaseproof paper or aluminium foil, folding it on the cooking pot edges. Then place a tight lid, weighted with a stone or a lid-shaped turf. Place the cooking pot on three stones of similar shapes and sizes, making a channel underneath to ensure better heat circulation. Baking time: 45-50 minutes.

The fire heating the cooking pot must not be too fierce. 10 minutes before the end of the baking, the cooking pot should be left on glowing embers. The dish is enough to feed around 22 people to the full. While the food was baking, my uncles would make juniper forks, because using a regular fork was considered disgrace. Having finished the May out - ing, we would go back home in the evening, singing and feeling satiated. Our wagon would be decorated with sweet flag and birch, and our songs could be heard from a distance. We still cherish the potato-baking tradition. As a cast-iron cooking pot can hardly be fPoruepnadreind btoydJaanyi’nsasDhoąbprsó,wthkea,oPnreswidenhtaovfethies Acsosnoscidateiroend. a family relic. But for this cooking pot, the whole outing would make no sense. What I regret most is that the wagon has been replaced by a car… LOKALNA GRUPA DZIAŁANIA „WSZYSCY RAZEM” “ALL TOGETHER” LOCAL ACTION GROUP s s s e e r r d d d A ul. Żeromskiego 4, Rusinów ul. Żeromskiego 4, Rusinów 26-411 Rusinów A 26-411 Rusinów Tel. 48 672 70 22 wew. 33, 672 70 23 Phone: +48 48 672 70 22 wew. 33, 672 70 23 E-mail: [email protected] E-mail: [email protected] Strona www: lgdwr.pl Webside: lgdwr.pl

LGD „Wszyscy Razem” jest SGtioewlnairózwy -, Lokalna Grupa Działania „Wszyscy Razem” Kszlewnóiewm, Oddzrizayławjąócły,mPootdw2o0ró0w8 ,rRokuusiwnórwa -. aktywnie wspiera inicjatywy związane mach europejskiego programu LEADER na z rozwojem obszarów wiejskich, jednym terenie pięciu gmin, leżących na południu z jej celów jest poprawa wizerunku polskiej Województwa Mazowieckiego: wsi oraz pielęgnowanie dziedzictwa kultu - rowego. “ALL TOGETHER” LOCAL ACTION GROUP

47

Launched in 2008 unGdieerlnthióewE,uKrlowpóeawn , LOEdArDzyEwRópłr,oPgortawmomreó,wth, ean“Wd sRzuyscinyóRw azem” LAG is an Association which brings together five communes from the south of the Ma - zowieckie Voivodeship: . The “Wszyscy Razem” LAG actively supports LruOraKl-AdLevNeEloDpmZeIEntDiZnIitCiaTtWiveOs. One of its KmUajoLrTgUoaRlsOiWs toE improve the image of rural Poland and to foster cultural heritage. LOCAL CULTURAL HERITAGE

Na obszarze LGD „Wszyscy Razem” tętni życie kulturalne. Szczególnie żywa jest kul - tura ludowa. Składa się na nią nie tylko The “Wszyscy Razem” LAG operates within twórczość zespołów folklorystycznych i so - a culturally vibrant area. Folk culture is es - listów, ale także dziedzictwo kulinarne, pecially thriving. As well as being devel - które można podziwiać podczas corocz - oped by folk bands and solo artistes that nych festiwali folklorystycznych, dożynek, perform here, it is embedded in the local działalności kół gospodyń wiejskich, heritage. This heritage is showcased in an - warsztatów kulinarnych. LGD „Wszyscy nual folk festivals, harvest festivals, local Razem” jest współorganizatorem festiwalu countrywomen’s associations, and culinary folklorystycznego w Gminie Odrzywół. workshops. The LAG co-hosts the folk fes - Podczas imprezy swój dorobek artystyczny tival held in the Odrzywół Commune. The prezentują artyści ludowi z całego obszaru event features folk artistes from across the działania LGD. Istotnym elementem festi - LAG’s area. Also, a major attraction that it walu jest degustacja potraw regionalnych, offers is the opportunity to sample the re - przygotowana przez organizacje działające gional cuisine. Provided by organisations na terenie należącLyOchKdoALGLDNgmEinS. DPeEguCs -JAoŁpYeraKtinUg wLiIthNinAthRe LNAGE ’s area, this high - tacja cieszy się ogromnym powodzeniem. light enjoys tremendous popularity. LOCAL DELICACIES

BIGOS Z KISZONEJ KAPUSTY / SAUERKRAUT STEW (BIGOS)

Składniki:          grzyby suszone (50 g)  kapusta kiszona (3 kg)  papryka czerwona (5 g)  karkówka (40 dag)  sól  wołowina (40 dag)  pieprz kiełbasa (20 dag) liść laurowy boczek wędzony (20 dag) olej cebula (45 dag) koncentrat pomidorowy (30 g) śliwki suszone (40 g) kminek (4 g) LOKALNA GRUPA DZIAŁANIA „WSZYSCY RAZEM”

Ingredients:  48     3 kg sauerkraut  pork neck  beef  200 g sausage  200 g smoked bacon  3 onions (450 g)  5 dried plums (40 g)  5 dried mushrooms (50 g)  5 g red pepper  salt  pepper bay leaf oil Wykonanie: Preparation method: 2 spoonfuls tomato puree (30 g) 4 g caraway seeds

Kapustę włożyć do dużego garnka, zalać Put the sauerkraut into a large pot, pour wodą i zagotować. Następnie odcedzić water over it and heat until it boils, then i ponownie zalać wodą. Wołowinę i karczek drain and pour water over it again. Dice the pokroić w grubą kostkę, przesmażyć na pork and pork neck meat into thick pieces, oleju. Cebulę obrać, pokroić w plastry, and fry in oil. Peel the onions, slice them, put wrzucić na rozgrzany olej i smażyć. into a hot pan, and fry. Slice the sausage, cut Kiełbasę pokroić w plastry, wędzony bo - the smoked bacon into thick strips, and add czek w słupki, dodać do cebuli i dusić. Prze - to the onions, and stew. Place the fried meat, smażone mięso, kiełbasę i boczek wrzucić sausage and bacon into the pot containing do garnka z kapustą i gotować. Dodać su - sauerkraut and boil. Add the dried mush - szone grzyby (wcześniej namoczone), kilka rooms (first soak them in water), several suszonych śliwek, odrobinę kminku i przy - dried plums, a pinch of caraway seeds, and prawy. Po dwóch godzinach dołożyć kon - the remaining seasonings. Two hours later, centrat pomidorowy, wymieszać i dalej add the tomato puree, stir and keep on sim - gotować na wolnym ogniu. Pod koniec zro - mering. Towards the end, prepare the roux bić zasmażkę z mąki i wymieszać z bigosem. and stir it with the sauerkraut stew. Na drugi dzień bigos ponownie postawić na The next day, place the pot again on the kCucHhnLiEi pBodWgoItEoJwSaKćInNa wAolnZyAmKoWgniAu.SDIoE- / RstUovSeTaInCd sSimOmUeRr Da wOhUileG. AHddBsRpEicAesD as prawić do smaku. preferred. Składniki : Ingredients: Zakwas: Sourdough starter:         150 g pełnoziarnistej mąki pszennej 150 g wholemeal wheat flour 150 g razowej mąki żytniej 150 g wholemeal rye flour 300 g mąki pszennej 300 g wheat flour 1 litr wody 1 litre water “ALL TOGETHER” LOCAL ACTION GROUP

Ciasto: Dough:   49       240 g zakwasu  240g sourdough starter  500 g mąki pszennej  500g wheat flour  100 g mąki pełnoziarnistej 100g wholemeal flour (rye or wheat) (żytniej lub pszennej) 300ml water Wy3k0o0 nmanl iweo: dy 10g fresh yeast Zak1w0 gasd: rożdży świeżych 10g salt 10 g soli

wymieszać wszystkie składniki w pojemniku z pokrywką. Zostawić na dwa dCniaisw tot:emperaturze pokojowej. Jeśli zacznie podchodzić wodą, trzeba go wymieszać trzepaczką. Resztę można zużyć w ciągu ok. tygodnia. Najlepiej wstawić do lodówki. wszystkie składniki dobrze wymie - szać, aż ciasto zacznie odchodzić od miski. Włożyć do miski posmarowanej oliwą, przy - kryć ściereczką i wstawić na dobę do lodówki Wyjąć miskę i pozostawić w temperaturze Pporekpojaorwateijonnamtreztyhogodd: ziny. Po tym czasie o Swoyułordżyoćuogshtrsotażrntierc: iasto na posypany mąką stół i złożyć je raz na pół. Złożeniem na dół położyć na posmarowaną blachę i piec ok. 25 min. w temp 250 C.

Dough: mix the ingredients in a container with a lid. Let it settle for two days at room temperature. If it starts leaking water, mix it with a whisk. Leftovers can be used up within about a week. It is best kept in a fridge. mix all the ingredients thoroughly and knead until it no longer sticks to the bowl. Put into an oiled bowl, cover with a cloth and put in the fridge for 24 hours. Take the bowl out of the fridge and let it stay at room temperature for three hours. Next, lay it carefully on a floured pCasItArySbToaKrdAanZd foJAld BinŁhaKlfA. PMlacIe t/heAdPouPghLfEoldPeAd sSidTeIdEoSwn on an oiled tray and bake for about 25 minutes at 250 °C. Składniki: Ingredients:          50 dag g mąki pszennej  500g wheat flour  25 dag margaryny  250g margarine  17 dag cukru pudru  170g powdered sugar  20 dag śmietany  200g cream  3 żółtka  3 yolks 2 jajka 2 eggs 2 płaskie łyżeczki proszku do pieczenia 2 flat tea spoonfuls baking powder 1 torebka cukru waniliowego 1 packet vanilla sugar 20 dag jabłek 200 g apples LOKALNA GRUPA DZIAŁANIA „WSZYSCY RAZEM”

Wykonanie: 50

Mąkę przesiać wraz z proszkiem do pie - czenia, posiekać z tłuszczem, dodać żółtka, jaja, cukier, cukier waniliowy i śmietanę. Zagnieść ciasto, łącząc składniki w jedno - litą masę. Jabłka umyć, obrać, podzielić na ćwiartki i wydrążyć gniazda nasienne. Każdą ćwiar - tkę podzielić na dwie lub trzy części. Roz - wałkować ciasto na grubość ok. 0,5 cm, wykrawać foremką krążki. Na każdy krążek kłaść cząstkę jabłka do połowy ciasta, drugą połową nakryć jabłko, układać na oblaszce w odstępach. Piec wPregpoarrąactyimon mpiekthaorndi: ku na złoty kolor w temp. 160 C. Po upieczeniu posypać cu - krem pudrem.

Sift the flour in with the baking powder, cut up the margarine in with it, and add the yolks, eggs, sugar, vanilla sugar and cream. Knead the ingredients into a cohesive dough. Wash the apples, peel them, cut into quarters and hollow out. Cut each quarter into two or three pieces. Roll the dough out to about a 0.5 cm thickness and cut out pieces with a pastry cutter. Put a slice of apple on half of each piece of dough, and wrap with the other half. ArrangCe tIhAeSpaTsOties oDnRa tOrayŻ, sDpaŻceOd apWartE. BaZkeKinRa UhoSt oZveOn aNt 1K60Ą°C/ until golden brown. OLnEceAbVakEedN, sEprDinklCe tAheKpaEstiWes wITitHh pCowRdeUreMd sBugLaEr. TOPPING

Skład:      1 kg mąki  1 szklanka cukru  10 dag drożdży (cała kostka)  1 ½ szklanki mleka  cukier waniliowy 5 jajek 1 kostka margaryny Wykonanie: szczypta soli ok. 10 dag rodzynków

Z drożdży, letniego mleka (nie trzeba użyć całej ilości, resztę można zostawić i dodać do ciasta) i odrobiny mąki zrobić rozczyn. Mąkę wsypać do miski, gdy rozczyn wy - rośnie (po ok. 20 minutach) wlać go do miski z mąką. Następnie dodać jajka, cukier, “ALL TOGETHER” LOCAL ACTION GROUP

51 cukier waniliowy, wlać resztę letniego mleka. Wszystko dobrze wyrobić, na koniec dodać rozpuszczoną margarynę (¾ kostki), pozostałą zostawić do kruszonki. Ciasto uformować w kulkę, zostawić do podwojenia objętości, w ciepłym miejscu. Rodzynki sparzyć, odsączyć, oprószyć mąką. Gdy ciasto podrośnie, połączyć je z rodzynkami i wyłożyć do nasmarowanej tłuszczem blaszki. Odstawić do podrośnięcia w ciepłe mInigerjescdei,eantws: tym czasie przygotować kruszonkę (¼ kostki margaryny, mąka, cukier) iposypać nią wierzch ciasta. Nagrzać piekarnik do 180 stopni, wstawić blaszkę, piec ok. 45-50 minut.   minutes), pour it into the bowl. Next, add the eggs, sugar, and vanilla sugar, and pour  1 kg flour away the rest of the lukewarm milk. Knead  1 glass sugar 100 g yeast (a whole packet) it all thoroughly. Once all this is done, add  some melted margarine (3/4 packet), and  1 ½ glass milk vanilla sugar leave the rest aside for crumble topping.  Form the dough into a ball and leave to 5 eggs rest somewhere warm until it has doubled 1 packet margarine Preparation method: in volume. Blanch the raisins, strain and a pinch salt sprinkle with flour. Once the dough has about 100 g raisins grown bigger, mix it with the raisins and lay out on an oiled tray. Leave to rest somewhere warm. In the meantime, pre - Use the yeast, lukewarm milk (no need to pare the crumble topping (1/4 packet of use it all up, leave some aside and add it to margarine, with the flour and sugar) and the dough) and a little of the flour to make sprinkle on top of the cake. Heat the oven theKleAavPeUn. SPuTtAmoZreGfloRuOr inCtoHa EbMowl/. StoA1U80E°CR, KpuRt tAheUtrTayWin pIlTacHe aPndEbAakSe for Once the leaven has grown (after about 20 45-50 minutes. Składniki:      ok. 1 kg kiszonej kapusty  30 dag łuskanego grochu  garść suszonych grzybów  1 cebula ziele angielskie liście laurowe pieprz, sól Wyokleoj nanie:

Groch umyć i namoczyć na noc w letniej wodzie. Następnego dnia ugotować go w tej samej wodzie (lecz nie w całej – w niewielkiej ilości). Gotujemy ok. 30 minut i pod koniec gotowania trochę solimy. Ziarenka grochu mają być miękkie, ale nie rozpadać się. Wodę odlać. Grzyby namoczyć przez kilka godzin. Cebulę zrumienić na oleju. Kapustę wypłukać LOKALNA GRUPA DZIAŁANIA „WSZYSCY RAZEM”

52 Ingredients Preparation method: (nawet kilka razy – nie może być za kwaśna), dobrze odcisnąć i pokroić. Dodać do cebuli, dolać wody, dodać przyprawy, grzyby i gotować przez około godzinę.   Wash the peas, put in warm water, and let  about 1 kg sauerkraut 300g split peas stand overnight. Next day, boil them in the  same water (discard some water so there  a handful of dried mushrooms 1 onion is little left). Boil for about 30 minutes and  add some salt towards the end. The pea allspice seeds must be soft but whole. Discard the bay leaves water. Soak the mushrooms in water for pepper, salt several hours. Brown the onion in the oil. oil Rinse the sauerkraut (even many times, as it shouldn’t be too sour), drain thoroughly and cut up. Add it to the browned onion, PIEROGI Z KAPUSTpĄourIinGsoRmZeYwaBteAr, MaddI s/pices and mush - PIEROGI (DUMPLINGS)rooWmsI,TaHnd SboAil UforEaRboKutRaAn hUouTr. AND MUSHROOM STUFFING

Składniki na ciasto:     350 dag mąki 1 jajko Składniki na farsz:  125 ml letniej wody  1 łyżeczka soli    0,5 kg kiszonej kapusty  50 g suszonych grzybów  1 średnia cebula  2 ząbki czosnku 2 liście laurowe sól, pieprz Wykonanie: 2 cebule 30 g masła do okraszenia

Dzień wcześniej zalać grzyby zimną woda i zostawić na noc. Następnego dnia do grzy - bów dorzucić liście laurowe i ugotować do miękkości w tej samej wodzie (około 20 minut). W tym samym czasie kapustę kiszoną przepłukać, a potem dusić przez około 30 minut. Cebulę i czosnek pokroić w drobną kostkę, podsmażyć na złoto na patelni w łyżce oleju. Kapustę i odcedzone grzyby posiekać dość drobno, wrzucić na patelnię, podlać wywarem z grzybów i smażyć około 20 minut, aż wyparuje cały płyn. Doprawić “ALL TOGETHER” LOCAL ACTION GROUP

53 solą i pieprzem, odstawić do ostygnięcia. Wszystkie składniki na ciasto wymieszać i za - gniatać, aż ciasto będzie gładkie i elastyczne. Podzielić na cztery części i każdą cienko wDoałukgohwianćg.rWedyikernawtsa: ć krążki o średnicy około 7 cm, nakładać farsz (starając się nie do - tykać nim brzegów ciasta) i dokładnie zlepiać brzegi. Wrzucać pierogi na wrzącą, osoloną wodę, ugotować, wyjąć i osączyć. Podawać z podsmażoną na maśle na złoto cebulką.   same water until soft (about 20 minutes). 350g flour At the same time, rinse the sauerkraut and Fill1inegg ingredients: stew for about 30 minutes. Dice the onion  125 ml lukewarm water and garlic small, and sauté in a spoonful of butter oil until golden brown. Chop the  1 tea spoonful salt sauerkraut and strained mushrooms small,  toss them in a frying pan, then baste with  the mushroom brew, and fry for about 20  0.5 kg sauerkraut 50 g dried mushrooms minutes until all liquid evaporates. Season  it with salt and pepper and let stand to cool. 1 medium onion  Mix all the dough ingredients and knead 2 cloves of garlic  until the dough is smooth and pliable. Di - 2 bay leaves vide it into four pieces and roll each of them Prespalat,rpaetipopnermethod: out until thin. Cut out rings about 7 cm in 2 onions diameter, place the filling on them (making 30 g butter for gravy sure it doesn’t touch the sides of the dough rings), and thoroughly mould their sides around the filling. Put the dumplings into Put the mushrooms in cold water and allow boiling salted water. When boiled, take to PstaOndRoKveArnigZhItE. TMheNneIxAt dCayZ, aAddNbAay / tPheOm TouAtTaOnd sPtrUainL. PSer(vPe OwitRhKthAe s) tir- leaves to the mushrooms and cook in the fried, golden-brown onion.

Składniki:     0,5 kg ziemniaków 0,5 kg mąki ziemniaczanej Wyskóol inpaineiper: z skwarki z boczku

Ziemniaki obrać, opłukać, zalać wodą, dodać sól, gotować. W połowie gotowania do ziemniaków wsypać mąkę, gotować do rozgotowania ziemniaków. Podczas goto - wania ziemniaków z mąką utworzy się kleista. Gdyby masa była za gęsta, dolać kluch, nie mieszać. Ugotowane ziemniaki trochę wywaru z ziemniaków i utłuc. Bo - odcedzić do miski, wywaru ziemniacza - czek pokroić w kostkę, stopić na tłuszczu. nego nie wylewać. Tłuczkiem do ziemnia - Gotową porkę wyjmować na talerze i polać ków dobrze ubić aby masa była lekko tłuszczem ze skwarkami. LOKALNA GRUPA DZIAŁANIA „WSZYSCY RAZEM”

Ingredients:  54    tatoes are overcooked. When boiled to - 0.5 kg potatoes gether, the potatoes and flour should form 0.5 potato flour a kind of a dumpling — don’t stir it. When Prespalatraantdiopnepmpeetr hod: boiled, strain the potatoes into a bowl, bacon crackling without discarding the achieved brew. Mash the potatoes thoroughly until the pulp gets somewhat sticky. If the pulp is too thick, add some of the potato brew and Peel the potatoes, rinse and put into water. mash again. Dice the bacon and fry in oil. AdSdKsRalZt aYnDd bEoŁilK. WAheFnAhSaZlf bEoRilOed,WpuAt Nin E W/ hSeTnUreFaFdyE,DserCveHitIoCnKplEatNes aWndINpoGurS on the flour and continue boiling until the po - with the fat and cracking. Składniki:      15 sztuk skrzydełek z kurczaka  1 kg mielonego mięsa  1 papryka  2 duże cebule  25 dag żółtego sera  6 ząbków czosnku natka pietruszki czosnek granulowany Wykonanie: przyprawa do kurczaka sól, pieprz, suszona bazylia

Usunąć wszystkie kostki ze skrzydełek (pozostawiając tylko ostatnią część), uważając na to, by nie przeciąć skóry. Paprykę oraz żółty ser pokroić w kostkę, cebulę zetrzeć na tarce lub pokroić, wymieszać z mielonym mięsem dodając pokrojoną natkę pietruszki, przyprawić solą i pieprzem Tak przygotowanym nadzieniem nafaszerować skrzydełka, końce można zamknąć wy - kałaczkami aby farsz nie uciekał podczas pieczenia. Wymieszać bazylię, czosnek oraz przyprawę do kurczaka i obtoczyć w nich każde skrzydełko. Pokroić cebulę oraz czos - nek. Skrzydełka włożyć do rękawa do pieczenia (lub naczynia żaroodpornego) posypać cebulą i czosnkiem. Piec w temperaturze 220 stopni 40–60 min (w zależności od piekar - nInikgarei dwiieenlktos:ści skrzydełek). Przed końcem pieczenia należy rozciąć rękaw (lub zdjąć po - krywę naczynia żaroodpornego), aby skrzydełka zarumieniły się. Można podawać zarówno na ciepło, jak i na zimno.       15 pcs of chicken wings  6 cloves of garlic 1 kg minced meat parsley 1 sweet pepper granulated garlic 2 large onions chicken seasoning 250 g cheese salt, pepper, dried basil LOKALNA GRUPA DZIAŁANIA ZIELONE MOSTY NARWI

Preparation method: 55

Bone the wings, making sure not to cut the skin. Dice the pepper and cheese, grate (or cut) the onions and mix with the minced meat, adding chopped parsley. Season with salt and pepper. Stuff the wings with this filling. You can use toothpicks to secure the ends of the wings, so that the filling doesn’t escape while roast - ing. Mix the basil, garlic and chicken seasoning and coat each wing in this mixture. Cut up the onion and garlic. Put the wings into a roasting sleeve (or an ovenware), topping it with Przepisy podało Koło Gospodyń Wiejskich w Kamiennej Woli. onions and garlic. Roast for 40-60 minutes at 220 °C (depending on the oven and the wing Rsiezceip).eBsebfyocroeuyroteus’yreoffitnhiesLhoecdalwCiotuhnrtoryawstoinmge,nc’us tAtshsoecsialetieovneinopKeanm(ioenrntakWeotlhae. ovenware cover off) – this way the wings will brown up nicely. Serve them hot or cold. LOKALNA GRUPA DZIAŁANIA ZIELONE MOSTY NARWI THE GREEN BRIDGES OF THE NAREW RIVER LOCAL ACTION GROUP

fot. Małgorzata Najechalska s s s e e r r d d d A Al. Jana Pawła II 1 Al. Jana Pawła II 1 06-121 Pokrzywnica A 06-121 Pokrzywnica Tel./fax: 23 691 88 55 Phone/fax: +48 23 691 88 55 E-mail: [email protected] E-mail: [email protected] Strona www: zielonemostynarwi.pl Website: zielonemostynarwi.pl Gzy, Nasielsk, Obryte, Po - krzywnica, Pomiechówek, Pu łtusk, Świercze, Winnica, Zatory. Obszar LGD tworzy 9 s ąsiaduj ących ze ko ść życia mieszka ńców i ich zamo żno ść sob ą gmin: poprzez mi ędzy innymi tworzenie lokal - nych miejsc pracy, rozwój rolnictwa zrów - Misj ą Stowa - nowa żonego, ekologicznego i agrotury- rzyszenia LGD Zielone Mosty Narwi jest styki, zachowanie i ochron ę dziedzictwa dzia łanie na rzecz zrównowa żonego roz - przyrodniczego, w tym bioró żnorodno ści woju tych gmin, który pozwoli poprawić ja - rolniczej, zadbanie o czysto ść środowiska, LOKALNA GRUPA DZIAŁANIA ZIELONE MOSTY NARWI

56

szczególnie rzeki Narwi, kultywowanie protecting the natural heritage, including kultury i tradycji lokalnych, dbanie o este - agricultural biodiversity, and also ensuring tyk ę wsi, zachowanie zabytków i tradycyj - that the environment is clean, especially nej architektury. the Narew River. Its aim is also to foster Obecnie LGD Zielone Mosty Narwi reali - local culture and tradition, make sure the zuje trzy cele strategiczne projektu villages are aesthetically pleasing, and also „Wdrażanie Lokalnej Strategii Rozwoju”: 1) to preserve historical sites and traditional „Zielone Mosty Narwi rejonem rolnictwa architecture. ekologicznego i ostoją bioróżnorodności Currently, the LAG is pursuing three rolniczej”, 2) „Zielone Mosty Narwi obsza - strategic objectives of the project entitled rem ekoturystycznym”, 3G)z„yZ,ieloNnaesMieolstky , “Wdrażanie Lokalnej Strategii Rozwoju” ONabrrwytiełą, czPąotkrrazdywcjęniz cpar, zyPsozmłośiecicąh”ó. wek, (“Implementing the Local Development Pułtusk, Świercze, Winnica, and Zatory. Strategy”): 1) “Zielone Mosty Narwi rejo- The LAG’s area is made up of neigh - nem rolnictwa ekologicznego i ostoją bouring communes: bioróżnorodności rolniczej” “The Green Bridges of the Narew River as a region of en - vironment-friendly agriculture and a main - This LAG is committed to promoting the stay of agricultural biodiversity”, 2) “Zielone sustainable development of these com - Mosty Narwi obszarem ekoturystycznym” munes to improve the quality of life of the (The Green Bridges of the Narew River as an local population and their financial situa - agritourist area”, 3) “Zielone Mosty Narwi tion by creating local jobs, developing łączą tradycję z przyszłością” (The Green sustainable and environment-friendly agri - Bridges of the Narew River to link the tradi - culture, and agriLtoOurKismA, LprNesEervSinPgEanCd JAtŁioYn wKithUthLeIfuNtuAreR). NE LOCAL DELICACIES

SŁONECZNY OLEJ ZIELONYCH MOSTÓW NARWI / THE SUNNY OIL OF THE GREEN BRIDGES OF THE NAREW RIVER

Jest to olej tłoczony na zimno, sprzedawany f o t

głównie w okresie Świąt Bożego Narodzenia. . M a ł

Nazywany jest także olejem wigilijnym, bo do - g o r dawany jest przede wszystkim do postnych, wi - z a t a

gilijnych dań jak kapusta, śledzie, ryby. N a j e

Doskonale smakuje też z surówkami, racuchami c h a l

i rozmaitymi wypiekami. Olej lniany jest gęsty, s k ma ciemnożółtą, bursztynową barwę. Bezpoś - a rednio po produkcji mętny, po pewnym czasie klaruje się, a na dnie naczynia zbiera się ciemny osad. Osad ten jest zjawiskiem naturalnym – powstaje z mikroskopijnych drobin ziaren lnu, THE GREEN BRIDGES OF THE NAREW RIVER LOCAL ACTION GROUP

57 które przedostały się przez sita prasy. Uni - Obecnie mamy renesans upraw lnu, po - kalna technologia tłoczenia na zimno do nieważ na nowo odkryto jego walory me - 40°C oraz przechowywania i dystrybucji do dyczne i gastronomiczne. W gospodarstwie 10°C zapobiega utlenianiu się kwasów Pana Krzysztofa Kowalskiego z Winnik OMEGA-3 i gwarantuje ich najwyższą jakość. uprawą lnu zajmowano się już w latach 50. Współcześnie do tłoczenia oleju używa Zarówno ojciec jaki i dziadek pana Krzysz - się pras zwanych śrubowymi lub ślima - tofa oprócz uprawy tłoczyli olej lniany. kowymi. Budowa takiej prasy przypo - Len wykorzystywany do produkcji oleju mina trochę maszynkę do mielenia mięsa: lnianego pochodzi wyłącznie z gospodar - w cylindrycznym korpusie obraca się stwa producenta. Wysoka jakość oleju odpowiednio ukształtowany ślimak. została nagrodzona m.in. Laurem Mar - Tłoczone ziarno jest rozgniatane między szałka Województwa Mazowieckiego 2011 ślimakiem a boczną ścianką korpusu, oraz I nagrodą w konkursie „Nasze Kuli - a powstała miazga przesuwając się PnraordnuektDpzoiechdozdicztiwz goo-SspmoadkarisRtwegaipoannóawKr2z0y1sz 2 - wzdłuż ślimaka podlega ściskaniu. Olej tiozfłaoKtyomwaMlsekdieagloemz WTianrngików gSmiankiei RNaesgiieolsnkó. w wycieka przez znajdujące się w korpusie 2012 – podczas Targów „Smaki Regionów”. boczne okienka przesłonięte sitkami, W Poznaniu. a wyciśnięta miazga wydostaje się przez otwór na końcu korpusu.

This cold-pressed oil is sold mainly The oil leaks through the sieve-screened during Christmas. It also goes by the name openings in the side section of the shell, and of ChrisRtmacauscEhvy e oil, being mainly an ad - the squeezed pulp escapes through an dition to meatless dishes served for opening in the latter end of the shell. Christmas Eve dinner, such as sauerkraut Currently, the linseed-growing business stew, herring and other fish. Goes well in is blooming again as the medicinal and salads, , and a variety of baked cooking values of this crop have been re - goods. This linseed oil is thick, and has discovered. In the agricultural holding of a dark-yellow to amber-like colour. When Mr Krzysztof Kowalski from Winniki, flax freshly manufactured it is turbid, and has been grown from as early as the 1950s. needs some time to clear, with the dark In addition to growing this plant, both his sediment settling on the bottom. This sed - father and grandfather would press linseed iment is a natural side-product of the mi - oil. Mr Kowalski continues this tradition – croscopic grains of the linseed that get the linseed oil produced by him is made en - through the press mesh. Its unique cold- tirely from the flax he grows. The high pressing (40 °C) and storing and distribu - quality of the oil won him the Laur Marsza - tion (10 °C) technologies prevent omega-3 łka Województwa Mazowieckiego (The fatty acids from oxidising to make sure Laurel of the Marshal of the Mazowieckie they are top quality. Voivodeship), the top award in the “Nasze Nowadays, oil is pressed using a screw Kulinarne Dziedzictwo-Smaki Regionów press. In terms of construction, this press is 2012 (“Our Culinary Heritage – Regional somewhat similar to a meat grinder – inside Thaestperso”d)uctoins mteasdt,eainntdhea aggorilcdulmtueradlahlodlduinrignog f its cylindrical shell, there is a rotating- tKhrezyTszatrogf Ki oSwmaalskkii RineWgionniókwi, N2a0si1el2sk(CRoemgmiounnael. worm assembly. The pressed seeds are Tastes Trade Show 2012) in Poznań. crushed between the worm and the side section of the shell, with the resultant pulp being squeezed as it moves along the worm. LOKALNA GRUPA DZIAŁANIA ZIELONE MOSTY NARWI

GOLĄDKOWSKI CHLEB NA ZAKWASIE / 58 GOŁĄDKOWO SOURDOUGH BREAD

Od 2009 roku uczniowie Zespołu Szkół Centrum Kształcenia Rolniczego im. Jad - wigi Dziubińskiej w Golądkowie wypiekają chleb na zakwasie, z żytniej mąki, czasem z dodatkiem płatków owsianych, ziaren słonecznika, dyni. Taki chleb od wieków wpisał się w mazowiecką tradycję.

Since 2009, students of the Zespół Szkół Centrum Kształcenia Rolniczego (ZSCKR) im. Jadwigi Dziubińskiej vocational agri - cultural school in Gołądkowo have been Wtauygkhotnhaonwie to bake sourdough bread using rye flour, with the occasional addition of oatmeal, sunflower seeds and pumpkin seeds. This bread has been part of the Masovian tradition for centuries.

I. Zakwas: do dużego słoika wsypać część mąki żytniej, wlać letnią wodę i starannie wymieszać, przykryć kawałkiem płótna i odstawić na 24 godz. w ciepłym miejscu, by rozwinęły się bakterie kwasu mlekowego, dodać taką samą ilość mąki i wody użytej wcześniej, odsta - wić znów na dobę – w tym czasie powstaje kwas octowy, dodać podwójną ilość mąki i wody i odstawić po 24 godz. zakwas powinien dojrzeć – uzyska wyraźny kwaskowaty smak i zapach.

II. Ciasto i wypiek Mąkę, dojrzały zakwas, wodę starannie wyrabiać, aby do ciasta dostało się jak najwięcej powietrza. Chleb staje się pulchny i elastyczny. Pod koniec wyrabiania można dodać: otręby, płatki owsiane, orzechy, owoce. Następnie przełożyć ciasto do natłuszczonej formy (do połowy wysokości naczynia) i odstawić do wyrośnięcia. Wyrastanie trwa od 2-12 go - Przepis podali uczniowie technikum ZSCKR w Golądkowie. dzin, w zależności od rodzaju chleba. Wypiekać w temperaturze 200ºC od 1-1,5 godziny. Tak powstaje „Golądkowski chleb na zakwasie”, który w 2010 roku otrzymał pierwszą na - gPrroedpęawraktioonnkmurestiehodL: aur Marszałka Województwa Mazowieckiego.

I. Sourdough: add some rye flour to a large jar, pour in lukewarm water and mix it thoroughly, cover the jar’s opening with a piece of cloth and let stand for 24 hours somewhere warm, so that lac - tic acid bacteria can grow, add the exact-same amount of flour and water, and let it stand again for 24 hours to make acetic acid, add twice as much flour and water and let stand, after some 24 hours, the sourdough should mature, getting a distinctly acidulous taste and aroma. LOKALNA GRUPA DZIAŁANIA „ZIELONE SIOŁO”

59

II. Dough and baking Knead the mature sourdough, water and flour thoroughly, so that the dough gets as much air as possible. The bread should become fluffy and springy. Towards the end of the knead - ing, you may add bran, oatmeal, nuts, and fruit. Next, put the dough into an oiled baking tin R(ietcsipheocuoludrtreesaycohf thhaelfsttuhdeenhtesiogfhZtSoCfRtKhReintiGno)łaąndkdolweot. stand until it rises, which should take Zfrdojęmcia2–toze1z2bihoroóuwrsL,GdDeZpielnodneinMgoostnytNhaerwtyip/ePhooftborgerapdh. sB–aLkAeGatth2e0G0reºeCnfBorridognees otof tohne Neaarnedwa Rihvaelrf . hours. Congratulations! You’ve made “Gołądkowo sourdough bread”, which in 2010 earned the topLOawKarAdLinNTAheGLRauUrePl oAf tDheZMIAarŁshAaNl oIfAthe Mazowieckie Voivodeship contest. „ZIELONE SIOŁO” THE GREEN RURAL SETTLEMENT LOCAL ACTION GROUP s s s e e r r d d d A ul. L. Mieczkowskiego 4, ul. L. Mieczkowskiego 4 07-300 Ostrów Mazowiecka A 07-300 Ostrów Mazowiecki Tel./fax: 29 745 20 20 Phone/fax: +48 29 745 20 20 E-mail: [email protected] E-mail: [email protected] Strona www: zielonesiolo.pl Website: zielonesiolo.pl

Została założona w 2008 roku. S woim mocyjne z degustacją potraw i żywności działaniem obejmuje teren powiatu tradycyjnej, na których propagowała ostrowskiego – gminy miejsko-wiejskie zdrową i smaczną kuchnię. W 2011 r. zor - Ostrów Mazowiecka i Brok oraz gminy ganizowane zostały dwudniowe warsz - wiejskie: Andrzejewo, Boguty-Pianki, Nur, taty kulinarne pn.: „Nasze wspólne Wąsewo, Małkinia Górna, Ostrów Mazo - dziedzictwo kulinarne”, w których uczest - wiecka, Stary Lubotyń, Szulborze Wielkie, niczyły członkinie Stowarzyszenia, panie Zaręby Kościelne. Całkowita powierzchnia z Kół Gospodyń Wiejskich, organizacji obszaru wynosi 1 195,97 km² i zamiesz - pozarządowych oraz właścicielki gospo - kuje ją 52 740 osób. LGD „Zielone Sioło” darstw rolnych z obszaru działania LGD. liczy 48 członków, którzy reprezentują sa - morządy gminne, samorząd powiatowy, Established in 2008, it operates in the organizacje społeczne, przedsiębiorcy area of the Ostrowski District – the munic - oraz indywidualni rolnicy. LGD „Zielone ipal communes of Ostrów Mazowiecka and Sioło” aktywnie uczestniczy w promocji Brok, and the rural communes of Andrze - lokalnej żywności i potraw kulinarnych jewo, Boguty-Pianki, Nur, W" ąsewo, opartych na tradycyjnych metodach wy - Małki"nia Górna, Ostrów Mazowiecki, Stary twarzania, według rodzinnych, sprawdzo - Lubotyń, Szulborze Wielkie, and Zaręby nych przepisów. Podczas licznych fe- Kościelne. Its total area is 1,195.97 km², stynów i imprez plenerowych organizo - with a population of 52,740. The Zielone wanych na terenie powiatu ostrowskiego, Sioło LAG has 48 members, representing a także województwa mazowieckiego communal governments, district authori - „Zielone Sioło” wystawiała stoiska pro - ties, social organisations, businesses and LOKALNA GRUPA DZIAŁANIA „ZIELONE SIOŁO”

60 a two-day long culinary workshop enti - individual farmers. The LAG is involved in ptlreod mo"Oteurhecaolmthmyoanncduslianvaoruyrhyecruitiasginee", of - the active promotion of local food and cui - fering an opportunity to taste traditional sine based on traditional recipes, passed meals and foods. In 2011, it organised down"in families from" generation to gener - ation. At numerous fairs and outdoor at - events, organised across the Ostrowski Dis - tended by members of the Association, trict and the whoLleOMKazoAwLieNckEie VSoPivoEdCe -JACŁouYntKrywUoLmIeNn’sAARssNociEations, NGO’s and ship, Zielone Sioło has set up stands to female farmers from the LGD target area. LOCAL DELICACIES

Przepisy kulinarne pochodzą od człon - The following recipes are by courtesy of ków Stowarzyszenia, którzy chętnie an - the Association's members, who are always gażują się w promocję żywności happy to promote eco-food and family re - ekologicznej i domowych potraw, uczest - cipes, taking part in culinary competitions nicząc w konkursach kulinarnych organi - organised across Masovia and contributing zowaSnyEcRh nBaIAMŁaYzowZszMu Li EuKroAzmKaRicOająWc YtoPthOe dLivSeKrsIeEpJ oCrtfZolEioRoWn tOhe NproEmJ o/ tional stoisko prQomUocAyjRneKLGMDA. DE FROM POsLtaISndHoRf tEheDir LCGOD. WS' MILK

Wyrabiany jest metodą tradycyjną, Produced using traditional methods, ac - zgodnie z recepturą przekazywaną z po - cording to a recipe passed down from gen - kolenia na pokolenie. Ser charakteryzuje eration to generation, this cheese has się wyjątkowym, słodkokwaśnym sma - a unique, sweet-and-sour taste and a very kiem oraz bardzo przyjemnym, śmietan - pleasant, creamy aroma. It is made solely kowym zapachem. Do jego wyrobu from the milk of Polish red cows, kept on the wykorzystuje się tylko i wyłącznie mleko farm of Mr and Mrs Mierzejewski. In 2010, krowy polskiej czerwonej, hodowanej the white cheese made from Polish red w gospodarstwie państwa Mierzejew - cows' milk was awarded the Laurel of the sPkrizcyhg.oSteorwbainaiłey: z mleka krowy polskiej Marshal of the Mazowieckie Voivodeship. czerwonej otrzymał w 2010 roku Laur Marszałka Województwa Mazowieckiego.

6 litrów surowego, niepasteryzowanego mleka przelać do glinianego bądź emaliowa - nego naczynia. Zostawić przykryte serwetą w temp. 20-25 stopni. Kiedy mleko się zsiądzie (potrzebuje na to ok. doby), przystąpić do wa - rzenia sera. Garnek z mlekiem delikatnie pod - grzewać na małym ogniu (mleko nie może osiągnąć temperatury wrzenia). Jeżeli ser THE GREEN RURAL SETTLEMENT LOCAL ACTION GROUP

61 przywiera do garnka, odciąć go od brze - at 20-25°C. When the milk goes sour (after gów, serwatka powinna wypłynąć na about 25 hours), you can proceed to cur - wierzch i mieć odcień żółto-zielony. Pociąć dling it to produce cheese. Pour the milk ser w kratkę, by łatwiej się warzył. Nie mie - into a pot and heat it gently over a low heat szać! Gdy wyraźnie widać oddzieloną ser - (be careful – the milk should not boil). If the watkę i ser, zdjąć z ognia, lekko ostudzić. cheese starts to stick to the pot, separate it Delikatnie wylać ser na cedzak wyłożony from the edges – a yellowish-green whey gPraozdąu. kPtoz zgwosoploićd,abrsytwoadcekieoklołg. iZcaznweigąozpaaćńgsatwzęa should surface. Cut the cheese into cubes to wAnwityoirMecazreiukszi apoMwieirezseijćewnsakoickh. z2Wgoiśdnzieinwya,. by facilitate curding. Do not stir! When the więcej wody wypłynęło ze środka. whey has clearly separated from the Preparation instructions cheese, take the pot off the fire and cool it a little. Pour the cheese gently onto a skim - Tmheisrplrinodeudctwisitahvagialaubzle.aLt ethteitecdor-faairnm. TofieAnthitea agnaudzMeairnituosza MbiaegrzaenjedwhskainfgrofomrWabiśonuietw2o hours to let the water leak out. Pour 6 l of raw, non-pasteurised milk into a clay oPr IeEnaRmOellGedIcoZntFaiAneGr. CAoSveEr Mthe / PIEROGI Z FAGASEM conta(iDneUr wMithPa LcIlNothGanSd WstorIeTiHn a SroOom -CALLED FAGAS FILLING) . Składniki Ciasto:      1 kg mąki ½ szkl. oleju Farsz:  3 szkl. gorącej wody  0,5 dkg drożdży  szczypta soli  1 kg boczku Wy3kkognzaineime:niaków 4 średniej wielkości cebule sól, majeranek, zioła według uznania

Mąkę przesiać do miski, drożdże rozpuścić w małej ilości ciepłej wody. Wodę z drożdżami, olej, sól dodać do mąki. Wszystkie składniki zagnieść. W trakcie wyrabiania ciasta stop - niowo wlewać gorącą wodę. Ciasto powinno być miękkie i elastyczne. Do uzyskania dobrej konsystencji ciasta potrzeba 10 minut wyrabiania. Boczek pokroić w kostkę i usmażyć z posiekaną cebulką. W przypadku zbyt dużej ilości wytopionego tłuszczu część odlać. Ziemniaki zetrzeć na tarce, dodać sól, pieprz, majeranek i zioła. Połączyć Przepis pani Marty Daniszewskiej, Gospodarstwo Agroturystyczne „Kozie Sioło” w Prostyni. z usmażonym boczkiem i poddusić ok. 20 minut. Całość: ciasto rozwałkować na grubość ok. 2 mm, wykroić niewielkie krążki, na każdy nałożyć farsz i zlepić. Gotować w dużym garnku, w osolonej wodzie. LOKALNA GRUPA DZIAŁANIA „ZIELONE SIOŁO”

Ingredients 62 Dough    melted yeast, oil, and salt to the flour.  Knead the dough. While kneading, gra - dually add the hot water. The final dough  1 kg flour ½ glass oil should be soft and flexible. You need to Stuffing (fagas) knead the dough for about 10 minutes to  3 glasses hot water 5 g baker's yeast achieve the desired result. Dice the bacon  and fry it with chopped onion. If the bacon a pinch of salt  releases too much fat, pour some of it away.  Grind the potatoes, add the salt, pepper, 1 kg bacon marjoram and herbs. Add to the fried Pre3pkagraptoitoantoiensstructions: bacon and stew for about 20 minutes. 4 medium-sized onions RThoellroeucitptehceodurotuegsyhoufnMtisl Mit'asr2tamDmantihszicekw,sckuat , salt, marjoram, herbs of your choice o"KuotzsiemSaiollłoc"irAcglersit,opuurtissmomFaermst,uPfrfionsgtyońn. them and stick the edges together. Boil in salted water in a large pot. SieveKthIeEfŁloBurAinStoAa bPowRlO, mSeltTtYheŃyeSasKt A / PROSTYŃ SAUSAGE in a small amount of warm water. Add the

Swój niepowtarzalny smak zawdzięcza składnikom oraz wyjątkowemu sposobowi peklowania, wędzenia i parzenia. Produk - cję tej wędliny zapoczątkował dziadek pani Ewy Rudo, przedwojenny właściciel dużego gospodarstwa i sadów w Prostyni.

It owes its distinctive flavour to the in - gredients and unique pickling, curing and brewing methods. The sausage was first Spkroładdunceikdi:by the grandfather of Ms Ewa Ingredients Rudo, a pre-War owner of a large farm and  orchard in Prostyń.       2,5 kg chudej wieprzowiny I klasy  2.5 kg lean pork, Class 1  30 g soli  30 g salt 10 g czarnego pieprzu mielonego 10 g ground black pepper 3 ząbki czosnku (zmiażdżone) 3 cloves of garlic (crushed) Wypkóołnszaknliaen: ki rosołu (wywar z mięsa) 1/2 glass chicken soup (meat stock) jelita naturalne, przyprawy według natural intestines, herbs and spices uznania of your choice

Schłodzone mięso ręcznie posiekać. Dodać sól, pieprz i przyprawy. Włożyć do lodówki przynajmniej na dobę. Po wyjęciu dodać czosnek i rosół. Dokładnie wyrobić na jednolitą masę. Osłonki z jelit naciągnąć na końcówkę do wyrobu kiełbas w maszynce do mielenia THE GREEN RURAL SETTLEMENT LOCAL ACTION GROUP

63 i napełniać kiełbasy, starając się, by nie dostawało się do nich powietrze i nie były zbyt Przepis pani Ewy Rudo z Gospodarstwa Agroturystycznego „Bocianie Gniazdo” we wsi Prostyń. luźne. Co jakiś czas skręcać osłonki wokół osi, kończąc kolejne pęto. Wędzić do uzyska - nia pożądanego koloru. Jako opału używać drzewa owocowego. Uwędzoną kiełbasę od - Preparation instructions parzać w gorącej wodzie przez ok. 10 minut.

Cool the meat and chop it. Add the salt, pepper and herbs & spices. Put into the refrige - rator for at least 24 hours. Take it out and add the garlic and the chicken soup. Knead it until consistent. Pull the end of the intestine casing onto a sausage-stuffer attachment; stuff the sausage, using a meat grinder, trying to prevent air from going into the intesti - nThees raencdipneocotutortmesyakoef MthseEmwatoRoudlooofsroem. Ttwheis"tBtohceiacnaiesiGnngiaazrdoou"n(dA Fitosrakx'sisNefrsot)mAgtrimitoeutroistmimFaertm o sinepthaervaitlelatgheeofinPdroivstidyńu. al rings of sausage. Smoke until you find its colour acceptable. Use fruitwood as fuel. Boil the smoked sausage in hot water for about 10 minutes. KOZA PROSTYŃSKA / PROSTYŃ GOAT

to pieczywo odpustowe, wypiekane w piecu chlebowym i ręcznie malowane. Od dawna sprzedawana na prostyńskich odpustach w Święto Trójcy Przenajświętszej i w dniu Świętej Anny. Uważana za talizman, przy - nosi szczęście i dostatek. Z kozami łączą się dwie legendy. Ponoć w 1511 r. prostyńskie kozy odkryły i powi - tały beczeniem drewnianą statuę Trójcy Świętej, która przypłynęła w czasie wielkiej powodzi, rzeką Bug. Niektórzy ze znawców miejscowej historii podają, że podobno podlascy unici, prześladowani przez władze carskie, udawali dla zmylenia rosyjskich urzędników handlarzy kóz i z gromadkami tych zwierząt przybywali do Prostyni, aby przystąpić do sakramentów świętych. Zrobienie „kozy prostyńskiej” to bardzo pracochłonne zajęcie. Wyrabia się je z mąki, gorącej wody, odrobiny drożdży i szczypty soli. Ciasto formuje się w figurki, zanurza na minutę w gorącej wodzie, a następnie wkłada na blachę do wypieczenia. W piecu pozos - Zdjęcia: Lokalna Grupa Działania „Zielone Sioło”. tają do momentu, aż będą twarde. Ostatnią fazą produkcji kozy jest jej ręczne malowanie i ozdabianie przypalonym cukrem. Jest to chrupka przekąska, ciesząca się powodzeniem szczególnie u dzieci.

It is a church-fair pastry, baked in a bread oven and hand-painted. It is sold at church fairs in Prostyń on Trinity Sunday and St. Anne’s day. Considered a charm, it is said to bring happiness and prosperity. LOKALNA GRUPA DZIAŁANIA ZIEMI MIŃSKIEJ

64

There are two legends connected with the goat. It is believed that in 1511 goats from Prostyń discovered and greeted with bleating a wooden statue of the Holy Tri - nity, which arrived there with the waters of the Bug during the great flood. Some local history experts claim that, allegedly, the so-called "Unici" (Catholics of the Greek Church united with the Roman Church in Brześć in the year 1596), residing in the Podlasie area, to avoid being persecuted by the Russian authorities, pretended to trade in goats and travelled with herds of goats to Prostynia to take part in religious ceremonies. Preparing Prostynia Goat is a very arduous task. You will need flour, hot water, some yeast, and a pinch of salt. Mould the dough to form figurines, put them into boiling water for a minute, and put onto a baking sheet. Bake them until they are firm. The final stage in their production is painting by hand and decorating with slightly-singed sugar. It is a crispy snack, popular especially with children. LOKALNA GRUPA DZIAŁANIA ZIEMI MIŃSKIEJ THE MINSK AREA LOCAL ACTION GROUP s s s e e r r d d d A ul. Warszawska 68 Address: ul. Warszawska 68 05-300 Mińsk Mazowiecki A 05-300 Mińsk Mazowiecki Tel/fax: 25 758 80 68 Phone/fax: +48 25 758 80 68 E-mail: [email protected] E-mail: [email protected] Strona www: lgdziemiminskiej.pl Website: lgdziemiminskiej.pl

W skład Lokalnej Grupy Działania Ziemi The Mińsk Area Local Action Group Mińskiej wchodzi siedem gmin z powiatu comprises seven communes from the mińskiego w województwie mazowieckim: Mińsk Dristrict, in the Mazowieckie Voi -

Dębe Wielkie, Dobre, Ha2linów, Jakubów, vodeship, namely Dębe Wielkie, Dobre,

Mińsk Mazowiecki, Siennica i Stanisławów. Halinów, Jakubów, Mińsk Mazo2wiecki, Obszar LGD to 683,00 km , który zamiesz - Siennica and Stanisławów. This LAG ope - kuje 57 883 mieszkańców. Od strony rates within an area of 683.00 km , popu - północnowschodniej, wschodniej i połu- lated by 57,883 residents. In the dniowowschodniej ma charakter typowo north-east, east and south-east, the area rolniczy. Od strony Warszawy natomiast is agricultural in nature. Towards War - obserwuje się szybko postępujący proces saw, however, one can observe the rapid kurczenia się terenów rolniczych na rzecz urbanisation of rural areas. The area is terenów zurbanizowanych. Powstaje tu being increasingly used for plots of con - coraz więcej działek budowlanych oraz struction and recreation land, and a gro - rekreacyjnych, a także coraz więcej grun - wing number of agricultural land is being tów rolnych jest zalesianych. forested. THE MINSK AREA LOKAL ACTION GROUP

LOKALNE DZIEDZICTWO NATURALNE I KULTUROWE 65

Jednym z najważniejszych bogactw na - k e c ą turalnych tego obszaru są lasy. Na terenie j W t

LGD znajdują się liczne kompleksy leśne r e b o dużej różnorodności biologicznej i cen - o R . t o nych waBloargancho Pporgzoyrozedln,iRczeoz-ekrrwajaotbrWazóo l - f cwzyacńhs.kJaest Gtóurtaa,kżRe esziećrwloaktalnPyrczhyrrozdeyk Śi zwbiidoernr ików wodnych oraz trzy rezerwaty przyrody z rzadkimi gatunkami flory i fauny:

. Na całym terenie rosną też drzewa-pomniki, wpisane do rejestru kon - Charakterystyczne dla regionu są też zacho - serwatora przyrody. Są tu obszary chro - wane w wielu wsiach domy drewniane z XIX nione: Warszawski Obszar Chronionego i początków XX wieku. Mogą stanowić cie - Krajobrazu, Miński Obszar Chronionego kawą atrakcję turystyczną na trasie ścieżek Krajobrazu i Nadwiślański Obszar Chro - rowerowych lub pieszych. nionego Krajobrazu, co stanowi największy Mieszkańcy dbają o kulturę i zwyczaje atut tego terenu i sprzyja rozwojowi tury - Ziemi Mińskiej. Przetrwało wiele elemen - styki weekendowej i rekreacyjnej. tów związanych z tradycją obchodzenia Gminy należące do LGD Ziemi Mińskiej świąt i uroczystości religijnych oraz rocz - łączy wspólna historia. Jej świadectwem są nic ważnych wydarzeń historycznych. Za - liczne groby, mogiły i pomniki rozsiane po chowało się również nieliczne już całym terenie, upamiętniające bitwy i po - rzemiosło artystyczne i rękodzielnicze. tyczki powstańców, żołnierzy i ludności cy - Można jeszcze spotkać osoby wykonujące wilnej w czasie zaborów, wojen i okupacji wyroby z wikliny, słomy i siana, wyszy - niemieckiej. Na terenie LGD mieszkało wielu wające piękne hafty krzyżykowe. Tworzą patriotów i ludzi oddanych sprawie polskiej. także lokalni malarze, kowal, zdun. Na kartach historii zapisali się obrońcy ję - Wśród wielu zachowanych potraw zyka polskiego z okresu zaboru rosyjskiego, kuchni regionalnej są „sójki” – specyficzne którzy nie poddawali się rusyfikacji i otwar - pierogi, nadziewane kaszą, kapustą, mię - cie protestowali przeciwko dominacji języka sem. Skład nadzienia jest tajemnicą gospo - rosyjskiego. W czasie obydwu powstań dyni z każdej wsi. (styczniowego i listopadowego) oraz insu - rekcji kościuszkowskiej, czynnie włączyli się One of the region’s vital natural resour - do walki o odzyskanie niepodległości. Obec - ces is its forests. The area covered by this nie dla turystów i gości odwiedzających LAG boasts numerous forest complexes of teren LGD Ziemi Mińskiej miejsca te i wyda - considerable biological divetrhseityPoagnodrvzea -l rzenia stanowią dowód zaangażowania i de - Sluwedamnapt,utrhael aMnodulanntdWscóalpczeaqńusakliatiRese.sIet ravlseo , terminacji mieszkańców w obronę swoich ahnoudsetshaenŚewtwidorekroNf laotcuarlerivReersearnvde reser - ziem i są wzruszająca pamiątką historii voirs and three natural reserves with rare Ziemi Mińskiej. Na terenie gmin należących species of fauna and flora – do LGD można spotkać wiele cennych za - bytków – budynki sakralne, dwory i pałace . The z parkami, przydrożne kapliczki i krzyże. whole area is also dotted with trees with LOKALNA GRUPA DZIAŁANIA ZIEMI MIŃSKIEJ

66

the status of monuments and entered into and events testify to the involvement and the Nature Conservation Register. There determination of the residents in defending are also several protected areas, such as their homeland, and constitute a slice of the the Warsaw Area of Protected Landscape, area's moving history. In the LAG's mem - the Mińsk Area of Protected Landscape, ber communes you can come across many and the Vistula Area of Protected Lands - valuable monuments – sacral structures, cape, which form the major assets of this manors and palaces with parks, as well as area and contribute to the development of roadside shrines and crosses. Another of recreational tourism and the popularity of the region's landmarks is its wooden hou - weekend breaks. ses dating back to the 19th and 20th Cen - The communes covered by the Mińsk turies. They add to the tourist appeal of the Area LAG share a common history. It is ma - region's cycle paths and hiking trails. nifested in numerous tombstones, graves Mińsk residents cherish the culture and and monuments, scattered all across the customs of their land, thus preserving area and commemorating battles and skir - a number of customs connected with reli - mishes between insurgent groups, soldiers gious practices and celebrations, and also and civilians during the Partitions, wars commemorating historical events. Some and the German occupation. The LAG area handicrafts and other rare works of art have was home to many prominent patriots and also survived to this day. You can come ac - nationals committed to the Polish indepen - ross people producing articles made of wic - dence. They went down in history as fig - ker, straw and hay, or fine cross-stitch hters for the preservation of the Polish embroidery. Local painters, blacksmiths panie d - language during the times of the Russian rsotogvi e-makers are also active. Partition, as they refused to yield to Russi - Among the wide selection of traditional fication and openly stood up to the domi - dishes of the regional cuisine you will find nation of the Russian language. During the the so-called "sójki", a special type of January, November and Kościuszko Upri - with millet groats, sauerkraut and LsiOngKs,AthLeNyEtoDokZIaEnDacZtIivCeTpWarOt in the strug - mushrooms. The recipe behind the stuffing gKleUfLoIrNinAdReNpeEndence. Today, these places is kept secret by each countrywoman. ZIEMI STANISŁAWOWSKIEJ

Tradycyjna kuchnia ziemi stanisławow - skiej zwykle była duża i funkcjonalna. W rogu stał kaflowy piec z kuchnią węglową, który spełniał wiele funkcji. Duży, solidny stół, drewniana ława i kufer lub szafa na ubrania dopełniały wystroju. Było też okno, w którym w czasie burzy zapalano świecę. Bezpośrednio do kuchni przylegała spiżar - nia, a w niej stały kamionkowe naczynia z domowym smalcem i ze śmietaną, na szonymi ogórkami i musem jabłkowym. osmolonych prętach wisiały połcie słoniny Była też beczka z kiszoną kapustą. Na stry - i pęta wędzonej kiełbasy. Na pólkach stały chu, na warstwie siana leżały jabłka, które w słoikach kompoty i soki oraz słoje z kwa - często przechowywały się do wczesnej THE MINSK AREA LOKAL ACTION GROUP

67 wiosny. W kuchni skupiało się codzienne (which was believed to protect the house życie domowników. Tu przygotowywano from lightning strikes). Adjacent to the kit - i spożywano posiłki, przeważnie z produk - chen was the pantry with stoneware for tów z własnego gospodarstwa. Przepisy na keeping home-made lard and cream, and tradycyjne, sprawdzone potrawy przekazy - lardons, or rings of sausages, hanging from wane były z pokolenia na pokolenie i stano - blackened bars. Shelves held jars with ste - wiły rodzinną tradycję. Kuchnia tego wed fruits, juices, picked cucumbers and regionu była prosta, oparta głównie na owo - apple mousse. There was also a barrel with cach ziemi (zboża, ziemniaki i warzywa) lub sauerkraut. The attic contained apples sto - na odświętnie serwowanym mięsie. Wyko - red in hay, sometimes even well until the rzystywane było bogactwo okolicznych early spring. The kitchen was the focal point lasów – popularne były dania z dziczyzny of daily life. It was the place where meals TprHzyEprLaOwCioAneLj jCaUłoLwIcNemA,Rz YdoHdEatRkIieTmAlGeśE - were eaten and prepared, generally using OnyFchTgHrEzySbTówA.NPIoSpŁuAlaWrneÓbWyłyARprEzAetwory home-made products. Recipes for traditio - z borówek i żurawiny. nal, known dishes were passed down from generation to generation and constituted part of the family tradition. This region's cuisine was simple, based primarily on na - The traditional kitchen found in the Sta - tural crops (cereal, potatoes and vegetab - nisławów area was usually spacious and les) or meat served for special occasions. It functional. In the corner there was a kitchen also drew from the riches available in the range which served multiple purposes. The local forests, with meals prepared from the decor was complemented with a large, game and seasoned with juniper and gar - sturdy table, a wooden bench and a chest or nished with some forest mushrooms. Pre - a closet for clothes. There was also a win - serves from cranberry and other berries dow, where a canLdlOe wKaAs liLt dNurEingSsPtoErmCs JAwŁeYre aKlsoUcLomINmoAnpRlaNce.E LOCAL DELICACIES

DŻEM Z BORÓWEK / LINGONBERRY JAM

Składniki:      1 kg borówek 0,5 kg gruszek Wy0k,5 onkganjaieb:łek 1 kg cukru 1 szklanka wody

Przebrane borówki umyć i sparzyć na dur - szlaku, aby pozbyć się goryczki. Gruszki po umyciu cienko obrać, pokroić na ósemki LOKALNA GRUPA DZIAŁANIA ZIEMI MIŃSKIEJ

68

i wydrążyć gniazda nasienne. Jabłka kwaśne (najlepiej Antonówki) po umyciu obrać i po - kroić w kostkę. Z cukru i wody przygotować syrop. Do wrzącego syropu włożyć gruszki igotować do momentu, aż będą szkliste. Następnie dodać borówki i jabłka i gotować dżem do właściwej gęstości. Gorący wkładać do słoików, zamknąć i ustawić do góry dnem.  Ingredients pears and carefully peel them, cut into  1kg lingonberry eighths and stone the seeds. Wash the 1/2 kg pears sour apples (preferably Antonovka), peel Pre1p/a2 rkagtiaopnpilensstructions: and cube. Prepare a syrup using the sugar 1 kg sugar and water. Boil the syrup and add the 1 glass of water pears. Boil until clear. Then add the lin - gonberry and apples and boil the jam until the right consistency is achieved. Pour the Sort the berrCiesHanLdEsBcaEldKtheBmAoBn a CstIra/i - GhRoAt jNamDinMtoAja’Srs, BcloRsEe AanD d turn upside ner to remove the bitter taste. Wash the down.

Pieczony w domu chleb był podstawo - Home-made bread was the staple food wym składnikiem każdego posiłku. Był in the everyday menu. It was God's Gift and Darem Bożym, do którego mieszkańcy od - enjoyed great respect. Before cutting it, the nosili się z ogromnym szacunkiem. Każdy Sign of the Cross, as a gesture of the hand, bochenek chleba znaczono przed pokroje - was made on each loaf. It was also custo - niem znakiem krzyża. Również przed mary to cross yourself before a meal. If każdym posiłkiem trzeba było się przeżeg - a slice of bread fell on the ground it was nać. Jeśli zdarzyło się, że kromka chleba picked up and kissed. The traditional bread upadła, podnoszono ją i całowano. Trady - is still baked by the local housewives. Składniki: cyjny chleb jest wciąż wypiekany przez  miejscowe gospodynie.     2 i ½ szklanki mąki pszennej  2 i ½ szklanki mąki pszennej razowej 2 szklanki mleka 5 dag drożdży Wy½kosnzkalnainek: i oleju łyżeczka soli

Do miski wsypać mąkę po połowie obu ro - dzajów i wkruszyć do niej drożdże. Dolać szklankę ciepłego mleka i wszystko wy - mieszać. Posypać mąką, przykryć ście - dzie bruzdy, to czas aby dodać resztę reczką i odstawić w ciepłe miejsce do mąki, ciepłe mleko, olej, sól. Wyrabiać do wyrośnięcia. Gdy na rozczynie widać bę - czasu, aż ciasto zacznie odstawać od ręki THE MINSK AREA LOKAL ACTION GROUP

69 i widać będzie pęcherzyki powietrza. ok. 30 min. do wyrośnięcia. Rozgrzać pie - Odstawić ciasto do wyrośnięcia na ok. 30- karnik do 200ºC. Wyrośnięte chlebki po - I-4n0grmedini.ePnotst:ym czasie przełożyć ciasto do sypać mąką i wstawić do piekarnika na dwóch, trzech form (najlepiej pro - ok. 45 min. Taki chleb wybornie smakuje stokątnych) i ponownie zostawić na z domowym smalcem.   store in a warm place to let it grow. When creases appear on the leaven, it's time to  2.5 glasses wheat flour add the remaining flour, warm milk, oil  2.5 glasses wholemeal wheat flour 2 glasses milk and salt. Knead until the dough is easily 5 dag yeast detachable from the hand and air bubbles Pre½pagrlaastsioonil instructions: start to appear. Put the dough away for 30- a teaspoonful of salt -40 minutes to let it grow. After that time put the dough into two or three baking tins (preferably rectangular) and store again for about 30 minutes. Pre-heat the oven to Pour half of each type of flour into a bowl 200º C. Sprinkle the dough with flour and and add crushed yeast. Add a glass of put into the oven for about 45 minutes. warm milDk aOndMmiOx eWverYythSinMg tAogLetEheCr. /SHucOh bMreaEd -isMbeAstDserEveLdAwiRthD home-made Sprinkle with flour, cover with a cloth and lard.

Składniki: Ingredients:          500 g świeżej słoniny  500 g fresh pork fat 250 g łopatki lub karkówki 250 g shoulder or chuck steak Wy2k-3oncaebnuiele: 2-3 onions sól, pieprz salt, pepper 5-6 ząbków czosnku (jeśli ktoś lubi) 5-6 cloves of garlic (if you like)

Słoninę pokroić w drobniutką kosteczkę lub zmielić w maszynce do mięsa. Wrzucić do dużego rondla. Podgrzewać, od czasu do czasu mieszając, aż skwarki będą przezro - czyste. Mięso opłukać i starannie osączyć. Usunąć żyły i błony. Pokroić w drobną kostkę, a na - stępnie dodać do roztopionego tłuszczu. Smażyć, od czasu do czasu mieszając. Ce - bulę obrać, umyć, osączyć na bibule, drobno posiekać. Dodać do naczynia z mię - sem i tłuszczem. Gdy cebula nabierze złota - wego koloru, odstawić garnek z ognia. Do smalcu dodać pieprz, sól i zmiażdżone LOKALNA GRUPA DZIAŁANIA ZIEMI MIŃSKIEJ

70 Preparation instructions: ząbki czosnku. Wymieszać smalec, przelać do kamiennego naczynia, odstawić w chłodne miejsce do przestygnięcia.

Cut the pork fat into fine cubes or grind using a meat grinder. Put it into a large saucepan. Heat it up, stirring from time to time, until the crackling is clear. Rinse the meat and dry it carefully. Remove any veins and membranes. Cut into fine cubes and add to the melted fat. Fry it, stirring from time to time. Peal the onions, wash them, dry using blotting paper, and chop into fine pieces. Add it to the pot with the meat and fat. When the onion beco - mes goldish in colour, take the pot away from the fire. Add the pepper, salt and crushed garlic cloves. Stir the lard, pour into a stoneware container, and store in a cool place to let it cool. KURCZAK PO STAROPOLSKU / OLD-POLISH STYLE CHICKEN

W mazowieckiej tradycji kulinarnej Home-grown poultry has played an ważne miejsce zajmował drób, wyhodo - important role in the culinary heritage of wany we własnym gospodarstwie. Serwo - Masovia. Traditionally, it was served as wany był najczęściej w postaci fasze- stuffed chicken, duck or goose. Local rowanych kurczaków, kaczek czy gęsi. Do housewives have preserved some reci - dziś przetrwały w odręcznych zapiskach pes for celebratory meals, such as the mSkiłeajsdcnoiwkyi: ch gospodyń, już nieco zmodyfi - Ionldg-rPeodliiesnhtss tyle chicken, in their cooking kowane przepisy na takie świąteczne notebooks. dania, jak „kurczak po staropolsku”. 

Farsz: Stuffing:  1 kurczak (najlepiej własnej hodowli)  1 chicken (preferably home-grown)  sól  salt      15 dag wątróbek  15 dag liver  3 plastry bułki  3 slices of a bread roll  4 łyżki słodkiej śmietany  4 tablespoons of sweet cream  5 dag rodzynek  5 dag raisins  5 dag orzechów włoskich  5 dag walnut  5 dag moreli  5 dag apricot  5 dag migdałów  5 dag almond  3 jajka  3 eggs 3 łyżki masła 3 tablespoons of butter 2 łyżki tartej bułki 2 tablespoons of bread crumbs sól, pieprz, gałka muszkatołowa salt, pepper, nutmeg 2 łyżki natki pietruszki 2 tablespoons of parsley leaves STOWARZYSZENIE „KAPITAŁ – PRACA – ROZWÓJ”

Wykonanie: Preparation instructions: 71

Naciąć grzbiet kurczaka uważając, aby nie Cut the back of the chicken (be careful not przeciąć skóry, wyjąć kości i natrzeć to damage the skin too much), take out the mięso solą. Odłożyć na czas przygotowa - bones and rub in the salt. Put it away in the nia farszu. W rondelku stopić masło, meantime and proceed to preparing the dodać bakalie i tartą bułkę, podsmażać stuffing. Melt the butter in a saucepan and delikatnie ok. 5 minut. Namoczyć bułkę add the bread crumbs and dried fruits and w śmietance, ucierać dodając po 1 żółtku. nuts. Fry gently for about 5 minutes. Soak Następnie dodać drobno posiekaną the bread roll in the cream, and mix, adding wątróbkę, bakalie, natkę pietruszki, przy - one egg yolk at a time. Then add the finely- prawy i ubitą pianę z białek. Nadziać kur - chopped liver, dried fruits and nuts, par - Pczrzaekpaisy ifzadrjsęzcieam– z, e zzbaiosrzóywćLGi D ZwiemłoiżMyićńskdieoj. sley, herbs and spices, and the beaten egg brytfanny. Podlać stopionym masłem, whites. Stuff the chicken, sew it up and put piec w StTemOpWerAatRurZzYeS20Z0EsNtoIpEni. into a baking pan. Baste it with the melted butter and bake in 200°C. „KAPITAŁ – PRACA – ROZWÓJ” THE CAPITAL – WORK – DEVELOPMENT ASSOCIATION s s s e e r r d d d A ul. Berka Joselewicza 3 ul. Berka Joselewicza 3 08-110 Siedlce A 08-110 Siedlce Tel./fax: 25 644 04 18 Phone/fax: +48 25 644 04 18 E-mail: [email protected] E-mail: [email protected] Strona www: skpr.pl Website: skpr.pl

Lokalna Grupa Działania Stowarzyszenie „Kapitał – Praca – Rozwój” obejmuje swym zasięgiem obszarSm23agcmznian,Zz dcrzotweraecRhepgoiownialtnówa EWusrcohpoedjsnkieagoKuMcahznoiwasza. Jest to teren niezwykle bogaty w historię i piękne zabytki Stowarzyszenie „Kapitał – Praca – Rozwój” wraz z partnerami: LGD „Równiny Wołomińskiej” oraz Związkiem Stowarzyszeń Na Rzecz Rozwoju Gmin Północnego Obszaru Wielkich Jezior Mazurskich (LGD 9) realizuje pro - jekt współpracy (SZREK). Na ob - szarze swojego działania LGD zajmuje się m.in. identyfikacją najciekawszych produktów regionalnych i tradycyjnych, zachęcając przy tym właścicieli obiektów gastronomicznych oraz gospodarstw domowych do ochrony dziedzictwa kulinarnego na tym terenie.

The “Kapitał – Praca – Rozwój” Association Local Action Group encompasses 23 com - munes from four districts of the Eastern Masovia. The area is particularly valuaDbleeliicniohuis s- torical terms and features numerous beautiful monuments. The “Kapitał – Praca – Rozwój” Association with partners: the Wołomin Plain Local Action Group and the LAG 9 Union of Associations for the Development of Communes of the Northern Area of the Great Masurian Lakes is currently implementing a cooperative project entitled STOWARZYSZENIE „KAPITAŁ – PRACA – ROZWÓJ”

Healthy Regional European Cuisine 72

(Polish: Smaczna Zdrowa Regionalna Europejska Kuchnia, SZREK). In the area of its operations the LAG deals, among other issues, with identifying the mLosOt vKaluAabLleNreEgioSnPalEanCdJtAradŁiYtionKalUprLodIuNctAs, RinsNpirE ing owners of ca - tering facilities and households to preserve the culinary heritage of the area. LOCAL DELICACIES

Region Wschodniego Mazowsza charak - The Eastern Masovia Region is characte - teryzuje się bogatym dziedzictwem kuli - rised by a rich culinary heritage. The majo - narnym. Większość potraw przygo- rity of dishes are prepared from products towywanych jest z produktów z miejscow - from local agricultural holdings. The cuisine ych gospodarstw rolnych. Podstawą kuchni of the region is, and has always been, based tego regionu były i są przetwory zbożowe on cereal products (e.g. flour and groats), (np. mąka, kasza), rośliny strączkowe (np. pulses (e.g. pea, bean, broad bean and len - groch, fasola, bób, soczewica), warzywa til), vegetables (e.g. potatoes, cabbage), (np. ziemniaki, kapusta), mięso wieprzowe pork and milk products, e.g. cheese. Flour is i przetwory mleczne, np. sery. Z mąki wy - primarily used to make dumplings and no - twarzane są głównie pierogi i kluchy. odles. Among these are gentry’s dumplings Wśród nich pierogi szlacheckie z farszem with potato stuffing. Potatoes are also the ziemniaczanym. Ziemniaki to także główny main ingredient of potato cake and kiszka składnik babki oraz kiszki ziemniaczanej. ziemniaczana (roasted sausage made of Kiszona kapusta ma wyjątkowe znaczenie minced potatoes). Sauerkraut is a particu - w kuchni Wschodniego Mazowsza. Po dziś larly important item in the cuisine of the Ea - dzień szatkowanie i kiszenie kapusty stern Masovia. Until the present day w wielu domach jest wydarzeniem rodzin - cabbage shredding and pickling is a family nym. Z niej wytwarzane są przepyszne su - event in many homes. Sauerkraut is the rówki oraz bigos. Wśród produktów main ingredient of delicious salads and tradycyjnych i regionalnych znaleźć można bigos (sauerkraut and meat stew). Among kiełbasę jałowcową oraz sery z krowiego the traditional regional products are also ju - mleka. Na terenie Wschodniego Mazowsza niper sausage and cheese made of cow’s często przyrządzane są potrawy rybne. Re - milk. In the area of Eastern Masovia fish dis - gion ten słynie z ryb pod różną postacią: hes are cooked frequently. The region is fa - smażonych, faszerowanych, w galarecie mous for fish prepared in a variety of ways: oraz wędzonych. Najbardziej popularne fried, stuffed, in aspic and smoked. The potrawy przygotowywane są z ryb słodko - most popular are dishes made of freshwa - wodnych, takich jak szczupak, karp czy ter fish such as pike, carp and trout. The tra - pstrąg. Wśród tradycyjnych potraw, ziden - ditional delicacies identified by the LAG are tyfikowanych przez LGD znajdują się potato cake and sausage, and also gentry’s kiszki, babki ziemniaczane oraz pierogi dumplings. Products included in the Tradi - szlacheckie, a także wpisane na Listę Pro - tional Products List: czosnek latowicki (gar - duktów Tradycyjnych: czosnek latowicki lic) from the Latowicz Commune and sójki z gminy Latowicz czy sójki mazowieckie Mazowieckie (baked dumplings stuffed z gminy Cegłów. A oto kilka charaktery - with millet, cabbage and mushrooms) from stycznych dla Wschodniego Mazowsza the Cegłów Commune. Here’s a few recipes przepisów. for dishes characteristic of Eastern Masovia. THE CAPITAL – WORK – DEVELOPMENT ASSOCIATION

Babka ziemniaczana/Potato cake 73

Potrawa przyrządzona z tartych ziemniaków, podawana na ciepło. Jest to bardzo smaczna potrawa, sycąca i bardzo prosta w przygotowaniu. Istnieje wiele jej wariantów. Najczęś - ciej spotykane są babki z dodatkiem skwarek, z żeberkami lub wegetariańskie podawane ze śmietaną. A dish made of grated potatoes, served warm. It is delicious, satiating and very easy to make. There are many versions of the dish. Most frequently the cake is served with crac - kling, ribs, oBr AtheBvKegAetaZriaIEn vMarNianItAseCrvZedAwNithAcreZamŻ. EBERKAMI / POTATO CAKE WITH RIBS

Składniki:      2 kg ziemniaków  2 cebule 2 jajka

 2 łyżki mąki  2 ząbki czosnku ok. 2 łyżek masła lub oleju

 do wysmarowania formy  2 łyżeczki majeranku i rozmarynu  listki świeżego majeranku i rozmarynu do dekoracji Ingprrezdyipernatws:y: sól, pieprz   15 dkg boczku  1 kg przyprawionych żeberek     2 tablespoons marjoram  2 kg potatoes  and rosemary  2 onions  fresh marjoram and rosemary 2 eggs for decoration 2 tablespoons flour salt and pepper for seasoning Wy2kgoanralincicel:oves 15 dkg bacon approx. 2 tablespoons butter or oil 1 kg seasoned ribs for greasing the tin

Obraną cebulę pokroić w kosteczkę. Boczek podsmażyć, aż się zarumieni, pod koniec dodać cebulę i zeszklić ją. Obrane ziemniaki zetrzeć na tarce o drobnych oczkach. Odlać z nich nadmiar wody, nie wyciskać. Starte ziemniaki wymieszać z podsmażonym bocz - kiem i cebulą. Następnie dodać do nich mąkę, jaja, drobno posiekany czosnek, majeranek oraz przyprawy. Wszystko razem wymieszać. Formę do pieczenia posmarować tłuszczem i wyłożyć żeberkami tak, aby stanowiły wianuszek, następnie ułożyć na nich gotową STOWARZYSZENIE „KAPITAŁ – PRACA – ROZWÓJ”

74

Przepis pochodzi z restauracji „Kochanówka” w Siedlcach. masę. Łyżką wygładzić jej powierzchnię i piec w piekarniku przez 1,5 godz., w temp. 180°. Podawać babkę ze śmietaną lub z sosem z kurek, udekorowaną listkami świeżego roz - Preparation instructions: marynu. Jeśli ostygnie, to przed podaniem można ją podsmażyć na chrupko na patelni.

Peel the onions and cut into cubes. Fry the bacon for a while for it to get yellow brown, add onion and glaze the onion. Grate peeled potatoes on a fine grater. Rinse the excess water but don’t press. Mix the grated potatoes with fried bacon and onion. Add flour, eggs, finely shredded garlic, marjoram and seasoning, and mix all the ingredients. Grease the baking tin, put the ribs round the edges, and add the prepared mix. Even the surface out Recipe courtesy of the “Kochanówka” Restaurant in Siedlce. with a spoon and bake in an oven for 1.5 hours at 180°C. Serve the cake with cream or chanterelle sauce, decorated with fresh rosemary leaves. When it cools down, before ser - ving it can be fried to get crunchy. Pierogi szlacheckie

Produkt pochodzący z kresów wschodnich. Do sporządzenia farszu pierogowego po - tGreznebtrayt’asrdtyucmhpsulirnogws ych ziemniaków podsmażonych z cebulą i skwarkami z dodatkiem przypraw. Pierogi szlacheckie wypełnia się nadzieniem ziemniaczanym. Są duże i najle - piej smakują serwowane prosto z gorącej wody lub podsmażone.

The dish comes from the Polish eastern frontier. The stuffing is made of grated raw po - tatoes fried with onion and crackling and seasoning. Gentry’s dumplings are stuffed with potaPtoIEfiRlliOng.GThIe dSumZpLliAngCs arHeEbiCg aKndIEtas/teGbesEtNdirTecRtlYy a’fSterDboUiliMngPorLfIrNyinGg. S

Składniki

Ciasto:      1,5 kg mąki pszennej 4 jaja 5 dag drożdży Farsz:  1 łyżeczka soli  ciepła woda   2,5 kg ziemniaków 1 kg boczku surowego 2-3 duże cebule sól i pieprz THE CAPITAL – WORK – DEVELOPMENT ASSOCIATION

Wykonanie: 75

Drożdże rozprowadzić w odrobinie ciepłej wody. Mąkę, jaja i sól wymieszać, dodać drożdże, a następnie zagnieść ciasto, dolewając wodę. Ciasto powinno odchodzić od rąk. Obraną cebulę i boczek pokroić w kosteczkę. Boczek podsmażyć aż się zarumieni, a pod koniec dodać cebulę i zeszklić ją. Obrane ziemniaki zetrzeć na tarce o drobnych oczkach i podsmażyć na patelni. Następnie wymieszać z podsmażonym boczkiem i cebulą. Do - prawić solą i pieprzem. Przepis podany przez Stowarzyszenie „Skarbiec” w Miedznie. Ciasto podzielić na kilka części. Każdy z nich rozwałkować na grubość 3 mm i wycinać Isnzkglraendkiąenkrtąs żki. Następnie napełnić je farszem i składając do środka zaciskać końce. Pie - Droogui ghot: ować około 7 minut, w osolonej wodzSiet.uPffoidnagw: ać ze skwarkami.          1.5 kg wheat flour 2.5 kg potatoes 4 eggs 1 kg raw bacon Pre5pdaargaytieoanst instructions: 2-3 large onions 1 teaspoon salt salt and pepper warm water

Blend the yeast with a little warm water. Mix the flour, eggs and salt together, add the yeast and knead the dough, gradually adding water. The dough should not stick to the hands. Cut the peeled onions and bacon into cubes. Fry the bacon until it goes yellow brown, and later add the onions and glaze it. Grate the peeled potatoes on a fine grater and fry on a pan. Mix with the bacon and onions. Add salt and pepper. Recipe courtesy of the “Skarbiec” Association in w Miedzna. Divide the dough into several parts, and roll out each of them to the thickness of 3 mm and cut rings with a glass. Put a piece of the stuffing on each of the rings, fold and stick the edges together. Boil the dumplings for approx. 7 minutes in salted water. Serve with crackling. Ryby Fish

Region Wschodniego Mazowsza słynie The Eastern Masovia region is famous for z potraw rybnych. Spotykane są ryby w ga - fish dishes. These include fish in aspic, in larecie, smażonKe,AmRarPynWowaĘnDe, ZwęOdzoNneY, /mSarMinaOde,KfrEiedD, smCoAkeRd aP nd dried. suszone. Składniki: Ingredients:          1 średni karp  1 medium-sized carp szczypta soli a pinch of salt szczypta pieprzu a pinch of pepper sok ze świeżej cytryny fresh lemon juice 4 łyżki oleju 4 tablespoons oil STOWARZYSZENIE „KAPITAŁ – PRACA – ROZWÓJ”

Wykonanie: 76

Karpia sprawić, podzielić na dzwonka lub filety, może być również w płatach. Z przy - praw, soku z cytryny i oleju zrobić mary - natę, natrzeć karpia i odstawić do lodówki na dobę. Wędzimy w wędzarce zimnym Pdryzmepeims pobchaordzioz preoswtaoulria, cżjeib„DywnoarbskriaełS, mpeałkni”i wkoglmorinuiea Wziśanriaewze. m smaku. Podajemy na zimno lub ciepło. Preparation instructions:

Recipe courtesy of the “Dworskie Smaki” restau - wraintthincothoel Wsmiśonkieewvceormymsulonwe. ly to get the in - Dress the carp, divide into steaks, fillets or tense colour and taste. Serve cold or heated. slices. Make a marinade of salt and pepper, lemon juice and oil, spread it on the carp and put in the fridge for 24 hours. Smoke LOKALNE ZWYCZAJE KULINARNE Local culinary customs

Kuchnia i tradycje związane ze spożywa - The cuisine and traditions related to niem posiłków są bardzo silnie zakorze - celebrating meals are very deeply rooted nione i stanowią dziedzictwo kulturowe in the local community’s customs and tego obszaru. W regionie Wschodniego Ma - constitute its cultural heritage. In the Ea - zowsza jada się od dwóch do pięciu po - stern Masovia region the number of meals siłków dziennie. Niewątpliwie najbardziej per day varies from two to five. Undoub - obfitym posiłkiem jest obiad. Pomimo roz - tedly dinner is the most copious meal of woju cywilizacyjnego, wciąż kultywowane the day. Despite everyday haste family są rodzinne posiłki, przede wszystkim meals are still practised, primarily on w weekendy oraz święta. „Rodzinne” są weekends and holidays. The family at - zwłaszcza Święta Bożego Narodzenia oraz mosphere is particularly noticeable du - Święta Wielkanocne – to szczególny czas ring Christmas and Easter – special times w każdym domu na Wschodzie Mazowsza, in every home in Eastern Masovia, when Okiperdaycorwodanzine:aMspaorlteynkaaCszięarpnrozcykpa,iękStnoiweaurdze y - Pfarmepialireesdgbayt:hMearralernoauCnzdara nbocekaau, tTifhuell“yKdaepictoa-ł skzoernoiew„aKnaypmitasłt–oPler,ascuat–oRzoazswtaówj” ionym trady - –raPtreadcat–abRloez,wlóajd” eAnssowciathtiomn any traditional Acyujtnoyrkmaiz, drjeęgći:oWniaollnetyamRiodsa-nHioałmubi.iec Prehgoitosn:aWl idoilesthaeRso. sa-Hołubiec STOWARZYSZENIE LOKALNA GRUPA DZIAŁANIA „BĄDŹMY RAZEM “

STOWARZYSZENIE LOKALNA 77 GRUPA DZIAŁANIA „BĄDŹMY RAZEM” THE “LET’S BE TOGETHER” LOCAL-ACTION GROUP

fot. Małgorzata Najechalska s Opracowanie: s s Tomasz Kowalczyk e e r r d d d A ul. 1 Maja 2 lok. 306 ul. 1 Maja 2 lok. 306 07-130 Łochów A 07-130 Łochów Tel.: 22 300 14 55 Phone: +48 22 300 14 55 E-mail: [email protected] E-mail: [email protected] Strona www: lgdbadzmyrazem.pl Webside: lgdbadzmyrazem.pl

Powołane zostało na terenie woje - The group was established in the Ma - wództwa mazowieckiego w powiecie wę - zowieckie Voivodeship, the Węgrów Dis - growskim, na obs2zarze trzech gmin: trict, and encompasses the area o2f three Łochów, Korytnica, Stoczek. Obszar LGD communes: Łochów, Korytnica and Sto - zajmuje 519, 83 km i mieszka tu 29 452 czek. The LAG area is 519.83 km and it osób. Lokalna Grupa Działania „Bądźmy has a population of 29 452. The “Bądźmy Razem” to wiodąca społeczność, dzia- Razem” Local Action Group is the leading łająca na obszarze dobrze rozwiniętym organisation operating in an area with gospodarczo, atrakcyjnym i przyjaznym a well-developed economy, an attractive dla mieszkańców i turystów, zachowująca and friendly place for its residents and swoje dziedzictwo kulturowe, wspie - tourists, which preserves its cultural heri - rająca gminy, które są członkami LGD tage, supports member communes and is oraz otwarta na współpracę z innymi open to cooperation with other entities. podmiotami. Celem Stowarzyszenia jest The Association’s objective is the imple - realizowanie Programu Rozwoju Obsza - mentation of the Rural Development rów Wiejskich na lata 2007-2013 ze środ - Programme for the years 2007-2013, fi - ków Unii Europejskiej w ramach osi nanced from the European Union funds 4 „LEADER”. under Axis 4 (“LEADER”). STOWARZYSZENIE LOKALNA GRUPA DZIAŁANIA „BĄDŹMY RAZEM “

78 LOKALNE SPECJAŁY KULINARNE LOCAL DELICACIES

MURZYNOWIEC Z JASNYM EFEKTEM / MURZYNOWIEC DARK AND WHITE CAKE

Składniki:      1 szklanka cukru  4 jajka  1 szklanka mąki pszennej  0,5 szklanki mąki ziemniaczanej 1 łyżeczka proszku do pieczenia Ing2r5e0 digemntasr: garyny  kilka kropel aromatu migdałowego   2-3 łyżeczki kakao      1 glass sugar 1 teaspoon baking powder Wy4keogngasnie: 250 g margarine 1 glass flour a few drops almond oil 0.5 glass potato flour 2-3 teaspoons cocoa

Rozpuścić margarynę w garnku, gdy będzie stygła przesiać przez sitko mąkę pszenną i mąkę ziemniaczaną oraz proszek do pieczenia. Następnie wsypać do miski cukier, wbić jajka, wymieszać. Dodać przesiane mąki wraz z proszkiem do pieczenia, kilka kropel aro - matu migdałowego oraz przestygniętą, rozpuszczoną margarynę. Wszystko wymieszać energicznie łyżką. Podzielić ciasto na dwie części – do jednej z nich wsypać kakao, dobrze wymieszać do uzyskania jednolitej ciemnej masy. Przepis podała pani Marta Tryc. Do podłużnej, wąskiej blachy wyłożonej papierem do pieczenia wlać naprzemiennie cPireempnaąrai jtaiosnąmczeętśhćocdia: sta. Piec 50 minut w 180 ºC. Upieczone ciasto można polać polewą czekoladową.

Melt the margarine in a pot, and while it’s cooling down, sieve the flour, potato flour and baking powder. Put the sugar in the bowl, add the eggs and stir. Add the sieved flour and baking powder, a few drops of almond oil and the cooled-down melted margarine. Stir all the ingredients quickly with a spoon. Divide the pastry into two parts, add cocoa to one Recipe by courtesy of Ms Marta Tryc. of them and stir thoroughly to obtain a consistent, dark-coloured dough. Put the dark and white part of the dough in turns on a long, narrow sheet covered with baking paper. Bake for 50 minutes at 180ºC. You can add a chocolate topping. THE “LET’S BE TOGETHER” LOCAL-ACTION GROUP

PYZUCHA / PYZUCHA DUMPLINGS 79 Składniki: Ingredients:         5 kg ziemniaków   5 kg potatoes 1 kg białego sera   1 kg cottage cheese 1,5 kg mąki ziemniaczanej   1.5 kg potato flour 0,5 l oleju   0.5 l oil 2-3 cebule 2-3 onions Wy1kkognbaonciezk: u 1 kg bacon 3 żółtka 3 egg yolks sól i pieprz do smaku salt and pepper to taste

Ziemniaki ugotować, przecisnąć przez praskę, dodać mąkę ziemniaczaną i olej, zagnieść Przepis podała pani Barbara Marszał. ciasto. Ser rozdrobnić, dodać cebulę pokrojoną w kostkę i 3 żółtka. Dodać sól i pieprz do smaku. Wyłożyć farsz serowy na ciasto, uformować podłużne kluski (wielkości ziem - Preparation method: niaka), ugotować. Okrasić kluski zasmażonym boczkiem.

Boil the potatoes, put them through the press, add potato flour and oil, and knead the Recipe courtesy of Ms Barbara Marszał. dough. Crumble the cheese, add onion cut in cubes and 3 yolks. Add salt and pepper to taste. Put the cheese filling on the dough, form elongated dumplings (the size of a potato) and boil. Garnish with the fried bacon. LOKALNE ZWYCZAJE KULINARNE Local culinary customs

Charakterystycznym dla naszego terenu A characteristic part of table etiquette zachowaniem przy stole jest odsuwanie ko - in our region is that men pull the chair out biecie przez mężczyznę krzesła, zanim za - for the women before everyone gets sea - siądą do stołu. Panie mają pierwszeństwo ted. Women start eating first. Good man - w rozpoczęciu posiłku, następnie konsum - ners make meals resemble special pcję zaczynają mężczyźni. Te dobre ma - celebrations, which gives the participants niery sprawiają, że spożywanie posiłku jest more pleasure than eating instant dishes niejako celebrowane i daje o wiele więcej in haste. The residents of our region also przyjemności, niż jedzenie w pośpiechu practise family meals, trying to eat toget - szybkich dań. Nasi mieszkańcy kultywują her at least one meal per day, which is też posiłki rodzinne – starają się jeść highly integrating. wspólnie przynajmniej jeden posiłek dziennie, co bardzo integruje rodziny. STOWARZYSZENIE „LGD NATURA I KULTURA“

STOWARZYSZENIE 80 „LGD NATURA I KULTURA” THE “NATURE AND CULTURE LAG” ASSOCIATION

fot. Małgorzata Najechalska s s s e e r r d d d A ul. Lubelska 59 ul. Lubelska 59 05-462 Wiązowna A 05-462 Wiązowna Tel.: 22 610 44 93 Phone: +48 22 610 44 93 E-mail: [email protected] E-mail: [email protected] Strona www: naturaikultura.pl Website: naturaikultura.pl

Stowarzyszenie „LGD Natura i Kultura” Związek Stowarzyszeń Partnerstwo Za - zostało założone w 2006 r. na rzecz rozwoju lewu Zegrzyńskiego, LGD Równiny sześciu gmin z powiatu otwockiego: Cele - Wołomińskiej, LGD Ziemi Mińskiej, LGD stynów, Karc2zew, Kołbiel, Osieck, Sobienie Forum Powiatu Garwolińskiego, LGD Lep - Jeziory, Wiązowna. Działa na obszarze sza Przyszłość Ziemi Ryckiej, LGD Razem 546 000 km , zamieszkałym przez 54 610 Ku Lepszej Przyszłości. mieszkańców. Jego misją jest pobudzanie ak - tywności społecznej, integracja mieszkań - The “LGD Natura i Kultura” Association ców oraz promocja obszaru w celu poprawy was established in 2006 with the aim of fa - jakości życia i zachowanie dziedzictwa kul - cilitating the development of six communes turowego i przyrodniczego. Stowarzyszenie of the Otwock District: Celestynów, Kar - realizuje swoje działania uwzględniając czew, Kołbie2l, Osieck, Sobienie Jeziory and ochronę oraz promocję środowiska natural - Wiązowna. It operates in an area of nego, krajobrazu i zaso bów historyczno-kul - 546 000 km , with 54 610 residents. The turowych. Promuje m.in. rozwój produktu Association’s mission is to inspire social ac - regionalnego i, rolnictwa ekologicznego. tivity, integrate the residents and promote „LGD Natura i Kultura” realizuje mię - the area in order to improve the quality of dzyregionalny projekt współpracy „Nie - life and preserve the cultural and natural zwykły Urok Rzek – Turystyka” (NURT), heritage. The Association implements its którego celem jest promocja turystycz - activities taking into account the protection nego wykorzystania wybranych rzek ob - and promotion of the natural environment, szaru działania LGD uczestniczących landscape and historical and cultural as - w projekcie. Partnerami tego projektu są: sets. Promotion activities include i.a. the THE “NATURE AND CULTURE LAG” ASSOCIATION

81 dev“eTlohpemUenniqtuoefBreaguiotynaolf pRrivoedrusc–tsToaunrdisomr ”- grzyński Reservoir Partnership Union of As - ganic farming. sociations), LGD Równiny Wołomińskiej (the The Natura i Kultura LAG implements the Wołomin Plain Local Action Group), LGD interregional cooperation programme entit - Ziemi Mińskiej (the Mińsk Mazowiecki LAG), led LGD Forum Powiatu Garwolińskiego (the (NURT), with a goal to promote for tourism Garwolin District Forum LAG), LGD Lepsza the selected rivers of the area of operation of Przyszłość Ziemi Ryckiej (the Better Future thPeALSAZGsTpEaTrtiZcipSatOingBiInEtŃhe –prJoEjeZctIO. ThRe / TfoHr tEheSROykBi LIaEnNd LIEA-GJE), ZanIdOLRGDYRPazÂemTÉKu project partners are Związek Stowarzyszeń Lepszej Przyszłości (the Together Towards Partnerstwo Zalewu Zegrzyńskiego (the Ze - the Better Future LAG).

Południowa część obszaru „LGD Natura The southern part of the Natura i Kul - i Kultura” słynie z rozpoznawalnych na tura LAG area is famous for the local but - całym Mazowszu lokalnych wyrobów ma - cher’s products, recognised in the entire sarskich. Obok tradycyjnie wyrabianej Masovia. Apart from the traditionally-made kiełbasy, bardzo rozpowszechnionym pro - sausage, the Sobienie-Jeziory pâté is a very duktem mięsnym jest pasztet z Sobień – Je - popular meat product. The secret of the zior. Tajemnica sukcesu wykonania tego product is said to lie in the specially-selec - produktu tkwi ponoć w specjalnie do- ted kinds of pork, beef and poultry, and also branych rodzajach mięsa wieprzowego, the proper mix of seasoning, which give the wołowego i drobiowego oraz w odpowied - meat an exquisite and original taste. Owing nim doprawieniu mięsa przyprawami, które to oral accounts passed from generation to nadają mu niezwykły i niepowtarzalny smak. generation, the Sobienie-Jeziory pâté has Dzięki przekazom ustnym, z pokolenia na been produced until the present day. pokolenie, proKduIEkcŁjaBpAasSztAetuOz SJCobOieńW– JAe - / OJCOWA SAUSAGE zior przetrwała do dnia dzisiejszego.

Jak dowiadujemy się od najstarszych tural bowels. The characteristic feature of mieszkańców Sobieni – Jezior, kiełbasę oj - the sausage is its light garlic aroma. It is cową należy przygotowywać z mięs po - worth pointing out that the product is made chodzących wyłącznie ze zwierząt chowu according to the original recipe. naturalnego. Oryginalny smak kiełbasie ojcowej nadaje sposób doprawienia, a także wykorzystanie cienkiego, natural - nego jelita. Kiełbasa charakteryzuje się lekkim, czosnkowym aromatem. Warto zaznaczyć, że produkt wyrabiany jest z zachowaniem starej receptury. As the oldest residents of Sobienie-Jeziory claim, ojcowa sausage should be prepared only with the use of naturally-produced meat. Ojcowa sausage owes its original taste to the seasoning, and also the use of fine, na - STOWARZYSZENIE „LGD NATURA I KULTURA”

82 SÓJKI GLINIECKIE / SÓJKI GLINIECKIE

Kult sójek na Mazowszu nie zanika. Na terenie partnerstwa „LGD Natura i Kultura” są wciąż popularnym daniem, znajdującym uznanie wśród smakoszy tego wyrobu W dużym skrócie można powiedzieć, że sójka gliniecka jest to rodzaj małego pieroga, nadziewa - nego kapustą kiszoną z dodatkiem kaszy jaglanej, suszonych grzybów oraz przysmażonej cebuli. Sójki można podawać na ciepło lub na zimno. Sójki dawniej wyrabiane były przede wszystkim na Boże Narodzenie i Nowy Rok The tradition of making sójki in Masovia has not disappeared. In the area of the “LGD Na - tura i Kultura” partnership they are still popular and appreciated by its enthusiasts. Sójki glinieckie are essentially small dumplings stuffed with sauerkraut and an addition of mil - let, dried mushrooms and fried onion. Sójki can be served warm or cool. ISnktłhadenpiaksit sójki used to be prepared mostly foInrgCrherdisitemnatss and New Year. ciasto: dough: Przepis (na ok. 50 szt.) Recipe (for about 50 pieces)       200 g type 650 wheat flour  200 g mąki pszennej 650  200 g bread wheat flour  200 g mąki pszennej chlebowej  50 g wholemeal wheat flour  50 g mąki pszennej razowej  1 teaspoon instant yeast  1 łyżeczka drożdży instant  1 płaska łyżeczka soli 1 flat teaspoon salt far2szł:yżeczki cukru stu2fftienags: poons sugar  0,5 łyżeczki zmielonej kozieradki  0.5 teaspoon ground fenugreek  2 łyżki oleju  2 tablespoons oil     a handful of dried mushrooms  duża garść suszonych grzybów  1 large onion  1 duża cebula  3 tablespoons oil for frying the onion  3 łyżki oleju do smażenia cebuli  0,75 szklanki kaszy jaglanej 0.75 glass of millet szczypta soli a pinch of salt 0,5 Gkg RkisOzoCnejHkapZusKty APUSTĄ / PEA0.5WkgITsaHuerSkrAauUt ERKRAUT świeżo zmielony pieprz freshly ground pepper

To potrawa szczególnie popularna w charakterystyczną i smaczną kuchnią. rejonie Kołbieli, słynącej z wyjątkowej i Dobór składników i sposób przygotowa - wciąż żywej kultury lokalnej zwanej nia świadczą o jej chłopskim rodowodzie. kołbielską. Okolice wschodnich rubieży Prostota i łatwość przyrządzenia przema - terenu LGD Natura i Kultura wyróżniają wiają za kultywowaniem tradycji kołbiel - się nie tylko unikalną kulturą, ale również skiego stołu. STOWARZYSZENIE LOKALNA GRUPA DZIAŁANIA „RAZEM DLA RADOMKI”

83

This dish is particularly popular in the culture, but also distinct and delicious cuisine. area of Kołbiel, famous for the unique and The choice of ingredients and the method of sStkilłla-cdunltiikvai:ted local culture called the Kołbiel pInregpraerdaiteionntst:estify to its peasant origin. The culture. The eastern part of the Natura i Kul - ease of preparation speaks for preserving the tura LAG is not only characterised by original traditions of the Kołbiel cuisine.      50 dag niełuskanego grochu  50 dag unshelled peas  120 dag kapusty kiszonej  120 dag sauerkraut 6-8 łyżek oliwy 6-8 tablespoons oil Wypkieopnrazn(iłey:żeczka), sól pepper (1 teaspoon), salt 6 ziaren ziela angielskiego 6 grains allspice 2 liście laurowe 2 bay leaves

Groch należy moczyć w zimnej wodzie kilkanaście godzin przed sporządzeniem dania. Po tym czasie odlać mętną wodę, a naczynie uzupełnić nową i gotować na wolnym ogniu, aż do uzyskania miękkości. Poszatkować kapustę, przyprawić solą, pieprzem, liśćmi lau - Źródła: www.sufczyn.pl, www.minrol.gov.pl rowymi oraz zielem angielskim, a następnie gotować w oddzielnym naczyniu. Kapustę należy polewać oliwą, co jakiś czas dolewając wodę. Zaleca się dusić godzinę. Na koniec Preparation instructions: dodać ugotowany groch, dobrze wymieszać z kapustą i doprawić.

Before preparing the dish the peas should be soaked in cool water for over ten hours. After that rinse the water, fill a pot with fresh water and boil on a slow fire until the peas are soft. Shred the sauerkraut, add salt, pepper, bay leaves and allspice, and boil in a se - Sources: www.sufczyn.pl, www.minrol.gov.pl parate pot. Pour the sauerkraut with oil and add water from time to time. It is recom - mended to simmer the ingredients for an hour. When ready, add the boiled pea, mix thorouSgThOlyWwitAhRthZeYsaSuZeErkNraIuEt aLnOdKseAasLoNn. A GRUPA DZIAŁANIA „RAZEM DLA RADOMKI” THE “TOGETHER FOR RADOMKA” LOCAL ACTION GROUP s s s e e r r d d d A ul. Wernera 9/11 ul. Wernera 9/11 26-600 Radom A 26-600 Radom Tel./fax: 48 38 58 996 Phone/fax: +48 48 38 58 996 E-mail: [email protected] E-mail: [email protected] Strona www: razemdlaradomki.pl Webside: razemdlaradomki.pl

Stowarzyszenie Lokalna Grupa Dzia- programu Leader – na rzecz rozwoju łania „Razem dla Radomki” jest organiza- obszarów wiejskich, na terenie sześciu ma - cją działającą w ramach europejskiego zowieckich gmin: Jedlińsk, Przytyk, Przy - STOWARZYSZENIE LOKALNA GRUPA DZIAŁANIA „RAZEM DLA RADOMKI”

84

sucha, Wieniawa, Wolanów oraz Zakrzew. “Leader” Rural-Development Programme, LGD podejmuje liczne inicjatywy w celu across the area of six Masovian communes, ochrony i promocji dziedzictwa kulinar - i.e. Jedlińsk, Przytyk, Przysucha, Wieniawa, nego oraz budowy marki produktów regio - Wolanów and Zakrzew. It undertakes nalnych o niepowtarzalnej, wysokiej a wide array of initiatives aimed at protec - jakości. Stowarzyszenie organizuje semi - ting and promoting the culinary heritage, naria, konferencje, bierze udział w wielu and also building the brand of unique and targach i wydarzeniach poświęconych pro - top-quality local products. The association mocji produktów tradycyjnych, a także wy - organises dedicated seminars and confe - daje publikacje promujące lokalne “rTenheceCsu,litnaakreysGupiadretboinokvoafrPiorzuystyfkaPiresppaenrd ” produkty, takie jak „Przewodnik kulinarny events oriePnrtzeedwtodwnaikrdksuplirnoamrnoytipnrgodtruakdtiu - produktu tradycyjnego – Papryki Przytyc - tiroandaylcpyrjnoedguoct–s, PanadprryekleiaPsrezsytthyecmkiaetj ic p“Tuhb e- kiej”, „Paprykowy ogród” oraz folder PliceaptpioernsGparrodmeont” ing local products, such as przedstawiający lokalne produkty trady - cyjne i regionalne. (in Polish: ), The “Razem dla Radomki” Local Action (in Polish: Paprykowy Group (LAG) is an association operating ogród) and a folder presenting local, tradi - within the framLewOorKk AofLtNheEEuSrPopEeaCn JAtiŁoYnalKanUd rLegIiNonAalRprNodEucts. LOCAL DELICACIES

Produkty tradycyjne i regionalne wy - rządu terytorialnego, organizacjami rol- twarzane na obszarze gmin tworzących niczymi, lokalnymi grupami działania, oś - Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania rodkami nauki, przedsiębiorcami, rolni - „Razem dla Radomki” mają wysoką jakość kami, organizacjami pozarządowymi na i niepowtarzalny charakter. Wytwarzane rzecz rozwoju Produktu Tradycyjnego tradycyjnymi metodami, są głęboko zako - Papryka Przytycka. Działania obejmują rzenione w lokalnym dziedzictwie, trady - wytwarzanie, sprzedaż, promocję oraz cji, a ich wyśmienity smak, znany jest rejestrację papryki przytyckiej przez Ko - smakoszom z całego kraju. misję Europejską jako Chronione Ozna - Dzięki współpracy z producentami, na czenie Geograficzne. Do Partnerstwa Listę Produktów Tradycyjnych zostały przystąpiło Starostwo Powiatowe w Ra - wpisane trzy produkty z obszaru działania domiu, gminy Jedlińsk, Przytyk, Przysu - LGD: Papryka Przytycką, Salceson Wizy - cha, Wieniawa, Wolanów, Wyśmierzyce towy i Szynka Zdziechowska. Aby wspie - i Zakrzew, Mazowiecki Ośrodek Doradz - rać rozwój społeczności lokalnej sub- twa Rolniczego, Mazowiecka Izba Rolna regionu radomskiego, na obszarze kPtaóprergy o - oraz jego inicjator – Stowarzyszenie Lo - kuporwaywiaSnzalajk est Papryka Przytycka (po - kalna Grupa Działania „Razem dla Ra - wiaty: białobrzeski, przysuski i radomski), domki”. LGD „Razem dla Radomki” zainicjowało budowę partnerstwa o nazwie The traditional and regional products . Celem partnerstwa jest made in the communes belonging to the współpraca między jednostkami samo - “Razem dla Radomki” Local Action Group THE “TOGETHER FOR RADOMKA” LOCAL ACTION GROUP

Paprykowy Szlak 85

Association are characterised by top qua - Route (in Polish: ). Its aim lity and uniqueness. Made with traditional is to foster cooperation between local-go - methods, they are deeply rooted in the vernment units, agricultural organisa - local heritage and tradition, and their ex - tions, local action groups, scientific quisite taste is recognised throughout the centres, entrepreneurs, farmers and non- countryP. apryka Przytycka governmental organisations, with a view The LAG’sSaclocoepsoenratWioinzywtoitwhy producers to developing Przytyk Pepper as a Tradi - helped it include three prodSuzycntskadeZvdezlioe - tional Product. This entails producing, sel - cpheodwinsktha e LAG area, i.e. Przytyk Pepper (in ling and promoting Przytyk Pepper, as Polish: ), Festive Brawn well as making the European Commission (in Polish: ) and the recognise it as a Protected Geographical Zdziechów Ham (in Polish: Indication (PDI). The Pepper Route part - ), in the List of Traditional Pro - nership comprises the District Authority ducts. With a view to supporting in Radom, the communes of Jedlińsk, Przy - local-community development in the tyk, Przysucha, Wieniawa, Wolanów, Wy - Radom Sub-Region housing the Przytyk śmierzyce and Zakrzew, the Masovian Pepper plantations (located especially in Centre of Agricultural Counselling, the Ma - the districts of Białobrzegi, Przysucha and sovian Agricultural Chamber and the part - Radom), tPheA“RPaRzeYmKdlAa RPadRomZkYi”TLAYGCfo -KAne/rshPipRfZouYnTdeYr –K"RPaEzePmPdElaRRadomki" unded the partnership called the Pepper Local Action Group.

Jest jednym z najbardziej rozpoznawal - nych produktów rolniczych z subregionu radomskiego. Dzię,ki tradycyjnym meto- dom produkcji ma wyjątkowy smak i wartości odżywcze. Kariera papryki w Polsce rozpoczęła się prawie 30 lat temu a jej pierwsze uprawy założone zostały na terenie gminy Przytyk. Dzisiaj gmina Przytyk oraz sąsiadujące z nią gminy: Potworów, Klwów, Rusinów, Radzanów, Wyśmierzyce nazywane są „paprykowym zagłębiem” – to właśnie stąd pochodzi prawie 80% krajowej produkcji tego warzywa. W samym Przytyku paprykę uprawia się obecnie w około 200 gospo - darstwach, w ponad 3000 tuneli foliowych. Początkowo uprawianych było tylko kilka odmian papryki, obecnie na terenie po - wiatu radomskiego i przysuskiego upra - wianych jest ponad 100 odmian. Nazwę „papryka przytycka” stosuje się w odnie - sieniu do wszystkich odmian, które wy - twarzane są zgodnie z tradycyjnymi metodami uprawy. Na Listę Produktów STOWARZYSZENIE LOKALNA GRUPA DZIAŁANIA „RAZEM DLA RADOMKI”

86

Tradycyjnych papryka przytycka wpisana Wyśmierzyce, are jointly referred to as “the została w 2011 roku. pepper basin”, as they account for nearly Więcej informacji: 80% of domestic pepper production. In www.paprykaprzytycka.eu Przytyk alone pepper is currently grown in around 200 agricultural holdings, in over This is one of the most widely-recog - 3000 poly-tunnels. nised agricultural products from the The number of pepper varieties which Radom Sub-Region. Grown with traditional are currently grown in the Radom and methods, it has a distinctive taste and out - Przysucha districts exceeds 100, compared standing nutritious values. to a few initially-grown species. The name Pepper has been grown in Poland for “Przytyk Pepper” applies to all varieties nearly 30 years. Its first plantations were grown with traditional cultivation meth - established in the area of the Przytyk com - ods. In 2011, this product was entered onto mune. Nowadays the Przytyk commune, the List of Traditional Products. and tShAe LnCeigEhSboOurNingWcoImZmYuTnOesWofYPoIt -SZYMNoKreAinZfoDrmZatIEioCn oHnO: WSKA / worów, KlwówF,ERSuTsiInVóEw,BRRadAzWanóNw AanNd DwZwDwZ.paIEprCykHaÓprzWytycHkaA.eM u

Salceson wizytowy szynka zdzie - chowska

i to wyśmienite i wielokrotnie na - gradzane w ogólnopolskich konkursach wyroby wędliniarskie, wytwarzane od ponad 80 lat w Zdziechowie – małej miej- scowości położonej w gminie Zakrzew, według starej rodzinnej, receptury. Tradycyjne surowce, brak sztucznych dodatków i konserwantów oraz tradycyjne metody produkcji nadają im, wyjątkowy smak, który pamiętamy z dawnych lat. Wędliny państwa Pysiaków są typowym produktem lokalnym, wytwarzanym na małą skalę, tak cenionym przez konsumen - tów, że popyt przewyższa podaż. Za swoje unikatowe wyroby wędliniar - skie państwo Pysiakowie otrzymali wiele nagród i wyróżnień, jak m.in. : „Polski Pro - ducent Żywności 2009”, Produkt Roku 2009 r. przyznany przez Galę Biznesu Ziemi Radomskiej, nagroda Gospodarcza „Grani - Produkty wytwarzane są w Gospodarstwie Rol - towy Tulipan” przyznana przez Izbę Prze - nym Elżbiety i Wojciecha Pysiaków ze Zdzie - mysłowo-Handlową Ziemi Radomskiej. chowa. W 2012 i 2013 roku obydwa produkty zostały wpisane na Listę Produktów Tra - dycyjnych Ministerstwa Rolnictwa i Roz - woju Wsi. THE “TOGETHER FOR RADOMKA” LOCAL ACTION GROUP

Festive Brawn and Zdziechów Ham 87 are fine processed-meat products which have received a number of awards in national competitions. They have been manufactured for over 80 years in Zdziechów, a small locality in the Za - krzew commune, according to an old family recipe handed down from genera - tion to generation. Traditional stuff with no artificial addi - tives or preservatives, combined with tra - ditional production methods, makes for a unique taste which brings memories of the past. The processed-meat products manufacted on a small scale by the Pysiak family are typical local products so popu - lar with customers that their demand ex - ceeds supply. In recognition of their extraordinary meat products, the Pysiak family has re - In 2012 and 2013, these products were ceived an array of awards and distinctions, entered onto the List of Traditional Prod - The products are made in the Agricultural including “The Best Polish Food Producer HucotlsdiknegpotfbEylżtbhieetMaiannisdtrWyoojfciAegchricPuylstiuarkefaronm d of 2009”, “Product of the Year 2009” ZRduzriaeclhDóewv. elopment. awarded at the Radom Business Gala, and “The Granite Tulip” awarded by the Cham - ber of Commerce and Industry in the RadomCAHreLaE. B GRYCZANY, CHLEB WIEJSKI Z ZIEMNIAKAMI, CHLEB WIEJSKI Z ŻURAWINĄ / BUCKWHEAT BREAD, COUNTRY-STYLE POTATO BREAD, AND COUNTRY-STYLE CRANBERRY BREAD

Pieczywo z Wacyna cieszy się dużą popu - larnością wśród smakoszy, jest smaczne, aromatyczne i zdrowe. Tajemnica jego wy - sokiej jakości tkwi w sposobie produkcji, opartym na starej recepturze, przekazywa - nej z pokolenia na pokolenie w rodzinie właścicieli piekarnCih. Rleebcegprtuycrazaonpya,rtcahjleesb t wnaienjsaktui rzalznieej,mdnłuiagkieajmfei rmcehnlteabcjiwciieajsstkai, co powoduje powstawanie w cieście pożytecznych dla naszego organizmu bak - terii mlekowych. i STOWARZYSZENIE LOKALNA GRUPA DZIAŁANIA „RAZEM DLA RADOMKI”

z żurawiną 88

produkowane są tylko na nat - tion in the bakeBruyckowhnearst’bfraemadil,yc.oTuhn e - uralnych składnikach. . rtreyci-psteyilsebpaosteadtoobnrneaatduraanldlocnogudnotruyg-hstfyelr e - Pieczywo z Piekarni Wacyn było wielo - cmreanntbaetirorny, wbrheicahd causes the formation of krotnie wyróżniane na ogólnopolskich lactic acid bacteria which are beneficial to konkursach: I miejsce w konkursie Dobry the human body. Chleb, organizowanym podczas Ogólnopol - skiego Święta Chleba, wyróżnienia – „Pro - are baked using fully- Producent: Piekarnia Wacyn, Ewa Brzezińska, AdnudkrtzeRj oKkaurc”zew wsKkioz nWkuacrysniea. Gospodarczym natural ingredients. Starosty Radomskiego „Perła Powiatu”, The WacynsBt akery products have received Mała Firma , Wiktoria 2011. many awards in national competitions. They won 1 prize in the “Good Bread” com - petition organised as part of the National Bread Festival, as well as distinctions in the “Product of the Year” competition, in the Bakery products from Wacyn are ex - Producer: the Wacyn Bakery, Ewa Brzezińska tremely popular with customers, as they a“DndisAtrnidcrtzePjeKaarrl”czceowmskpi efrtoitmioWnaocrygna. nised by are tasteful, aromatic and healthy. The se - the Starost of Radom, in the “Small Enter - cret of their quality lies in the production prise” competition and in Wiktoria 2011. mPeItEhoRdObaGsedI ZonBaAn JoKldI /famDilUy MrecPipLe INGS FROM THE BAJKA INN handed down from generation to genera -

Od ponad 35 lat Zajazd Bajka przygoto - wuje dla swoich klientów pierogi, które zdobyły uznanie wielu klientów, nie tylko z regionu radomskiego. Wykonywane są według tradycyjnej receptury na dwa różne sposoby: ugotowane oraz – chru - piące i złociste – zasmażane w oleju. Pie - rogi podawane są ze skwarkami, surówkami oraz sosami w różnych sma - kach. Do ich produkcji nie używa się sztucznych konserwantów, są przygotowy - wane codziennie, starannie, co daje gwa - rancję świeżości i tradycyjnego smaku. pierogi Przez dłuższy czas były to pierogi trady - cyjne to znaczy z mięsem, kapustą i mię - For over 35 years the Bajka Inn has served sem, kapustą i grzybami. Obecnie its guests with dumplings (in Polish: asortyment poszerzył się znacznie i w kar - ), which are now appreciated by cie dań znajduje się ponad 25 rodzajów dozens of customers, not only from the pierogów, nie tylko z mięsem, kapustą Radom region. They are based on a tradi - i grzybami, ale także np. wykonywane na tional recipe and prepared in two ways, ei - sSeprewcujajelnZeajżayzcdzBeanjkiea kw liKeonwtóalwanpceie. rogi z wę - ther boiled or oil-browned. They are dzonym łososiem, pierogi z wołowiną, pie - served with pork scratchings, salads and rogi z soczewicą. different kinds of sauces. They contain no artificial preservatives, as they are pre - pared on a daily basis, with due care, which THE “TOGETHER FOR RADOMKA” LOCAL ACTION GROUP

89 ensures the freshness and traditional taste. dumpling types, filled not only with meat, In the past, the dumpling range included Acavabiblaabgle aatnthde mBaujksahIrnonoimn sK,owbualtanaklsao. with traditional dumplings filled with meat, cab - smoked salmon, beef or lentil, as requested bage and meat, or cabbage and mush - by customers. rooms. SRZecYenNtlyKAtheSZmLeAnuCHhaEsCbKeAen , GOLONKA PIECZONA / considerablyNeOxteBndILedITtYo coHmApMriseAovNerD25 ROASTED PORKSHANK

Tradycja wytwarzania tych produktów The tradition of producing nobility ham sięga lat przedwojennych i od tego czasu and roasted knuckle of pork dates back to ich smak i receptura pozostały niezmienne. pre-War times, since when their taste and Do produkcji używane są wysokiej jakości recipe have remained unchanged. The pro - surowce i naturalne przyprawy. Producent ducer uses high-quality meat and natural nie stosuje sztucznych konserwantów czy spices, without resorting to any artificial chemicznych barwników. preservatives or chemical dyers. Golonka pieczona jest doskonała na Roasted knuckle of pork can be served Pzirmodnuocoernat:zPnrazgetowrąócrost,wpodmaiwęsannea„z Tbeudk” iTeatedm e - Pbrootdhuhceort: otrheco“ldTe, dw”itMhevaetgPetraobcelessi.nNgoPblialintty , wusazrSziytawr.sSkziyz nPkrazystzylkaach. ecka. jest produktem Thadmeuisza Sittraardskitiifornomal Pprrzoydtyukc. t with a unique tradycyjnym, o wyjątkowym smaku. taste. SMACZEK Z DOLINY RADOMKI – NATURALNY MĘTNY SOK JABŁKOWY / TASTE OF THE RADOMKA VALLEY – A NATURALLY-CLOUDY APPLE JUICE

Pełne witamin, mętne soki z rozmaitych odmian jabłek pochodzących z własnego sadu producenta oraz z oraz z sadów rosnących w Dolinie Radomki. Tutejszy, specyficzny mikroklimat nadaje jabłkom intensywny smak, aromat i soczystość. Soki tłoczone są na zimno, z doskonalej jakości owoców, wytwarzanych zgodnie z zasa - dami Integrowanej Produkcji Rolnej a na - stępnie pasteryzowane w temperaturze 80°C. Nie zawierają konserwantów ani barwników. Z około 8 kg jabłek pozyski - wanych jest 5 litrów soku. W 2012 roku „Smaczek z Doliny Ra - domki” otrzymał I nagrodę w konkursie „Nasze Kulinarne Dziedzictwo – Smaki Re - gionów. Jest także wpisany na listę „Sieci STOWARZYSZENIE LOKALNA GRUPA DZIAŁANIA „RAZEM DLA RADOMKI”

90

Producent: Gospodarstwo Sadownicze MB Mo - nDizkiaeBdaznicktiwewaicKzuz liKnoamrnoreogwoaM. azowsza”, pro - tegrated Agricultural Production, and pas - wadzoną przez Urząd Marszałkowski Wo - teurised at a temperature of 80°C. They do jewództwa Mazowieckiego. not conStaminacazneykpz rDesoelirnvyaRtiavdeosmorkicolour ad - ditives. To obtain 5 litres of juice one needs around 8 kg of apples. st In 2012 “Taste of the Radomka Valley” (in These are vitamin-rich, naturally-cloudy Polish: ) won the juices from various kinds of apples grown 1 prize in “Our Culinary Heritage – Regional Tastes” competition. It has also been entered in the producer’s own orchard and in the Producer: MB Orchard Farm, Monika Bankiewicz orchards in the Radomka Valley. The spe - ofrnotmo KthoemLorisótwo. f the Masovian Culinary Her - cific local microclimate makes the apples itage Network, maintained by the Marshal’s distinctively tasty, aromatic and succulent. Office of the Mazowieckie Voivodeship. These cold-pressed top-quality fruit juices are madeMacIcOordDinYg toPtSheZpCrinZcipEleLsEof /In -BEE HONEY VARIETIES

Pochodzą z pasieki Adama Pysiaka z Go - lędzina – pszczelarza z 40-letnim dośwmiiaód d - crzenpiaekmo,wwy łaściciela 70 rodzin pszczmelicóhd . Jgergyoczraondyzina zajmuje się pszczelarstmwieóm d owdietlrozkecwhiaptookwoly eń. Miody pszczele odmianowe to: o barwie słomkowej, o barwie bursztynowej, o barwie od jasnożółtej do ciemnej, miód spadziowy o charaktery - stycznej, zielonkawej barwie. Są produk - tami najwyższej jakości, wielokrotnie otrzymywały wyróżnienia w licznych kon - kursach. Zostały wybrane Produktem Roku 2011 w Powiecie Radomskim – w Konkur - sie Gospodarczym Starosty Radomskiego „Perła powiatu”. Jakość miodu związana jest z położeniem pasieki w naturalnym, wPrioedjsukceimnt:kGroasjpoobdrarzsitewz obRooglnaetąArdoaśmlianPnyosśiacikąa . Hz Goodloędwzilnaa. prowadzona jest wyłącznie rape honey multi-flo - w ulach drewnianych. rilaylhhaosndeey alt with apiculture for three gen - erations. The varieties include straw-coloured , pale-to-dark yellow , and honeydew honey with a dis - The bee honey varieties come from the tinctive greenish colour. These are apiary of Adam Pysiak from Golędzin, top-quality products which have received a bee-keeper with 40 years’ experience, a number of distinctions in various competi - and the owner of 70 bee families. His fam - tions. They were chosen Product of the Year THE “TOGETHER FOR RADOMKA” LOCAL ACTION GROUP

91 Producer: the Agricultural Holding of Adam Pysiak from Golędzin. 2011 in the Radom district, in the Radom which is rich in diverse plant species. All bees Starost Competition “The District Pearl”. are kept in wooden beehives. Their inimitable quality is attributable to the location of thePapriazrey pininsayturkalucoluinntraysridne e z Doliny Radomki Recipes from the Radomka Valley

DŻEM Z CZERWONEJ PAPRYKI / RED-PEPPER JAM

Składniki: Ingredients:    

   1 kg czerwonej papryki  1 kg of red pepper  2 cytryny (skórka + sok)  2 lemons (rind + juice)  lub 2 pomarańcze (skórka + sok)  or 2 oranges (rind + juice) 1 kg cukru 1 kg of sugar Spo3sgóobźdpzrizkyi gotowania 3 cloves 2-3 cm kory cynamonu 2-3 cm of cinnamon bark sól salt

Paprykę umyć, osaczyć, oczyścić z gniazd nasiennych, pokroić w kostkę i przepuścić przez maszynkę do mięsa. Do masy papry - kowej dodać tyle cukru ile zaważy zmie - lona papryka. Smażymy w płaskim rondlu o grubym dnie, na małym ogniu 10 min. stale mieszając drewnianą łyżką aby nie przywarł do dna. Do podgrzanej masy pap - rykowej dodać sok z cytryn i cynamon. Go - tujemy na małym ogniu mieszając aż dżem zgęstnieje. Pod koniec gotowania dodajemy zmielone goździki i skórkę startą z 2 cyt - rPyrne.pGaorraątcioyndiżnesmtrpurczteioknłas damy do wypa - rzonych suchych słoików. Dokładnie zakręcamy. Pasteryzujemy ok 20 min.

Wash the pepper, then dry it, core it, dice it and mince it using a meat grinder. Add as much sugar as necessary to match the weight of the minced pepper. Then simmer the pepper in a thick-bottomed saucepan for 10 minutes, stirring it continually with a wooden spoon to avoid its sticking to the saucepan bottom. Once the pepper gets warm, add lemon juice and cinnamon. Simmer again until the jam gets thicker. By the end of the simmer - ing process, add powdered cloves and lemon rind. Put the hot jam into pre-scalded and dried jars. Twist the jar-lid carefully, then pasteurise for around 20 minutes. STOWARZYSZENIE LOKALNA GRUPA DZIAŁANIA „RAZEM DLA RADOMKI”

PAPRYKÓWKA Z MIODEM / PEPPER LIQUEUR WITH HONEY 92 Składniki: Ingredients:          0,5 l spirytusu  0.5 l of spirit (95-percent alcohol) 0,75 l wody 0.75 l of water 2 duże łyżki miodu 2 spoonfuls of honey Wykonanie: Preparation instructions: 25 ziaren czarnego pieprzu 25 black pepper seeds 2 papryki chili oczyszczone z ziarenek 2 cored chilli peppers

Wszystkie składniki należy włożyć do Put all the ingredients into a large jar or dużego słoja lub butelki. Po pierwszym ty - bottle. After one week remove the chilli godniu wyjąć papryczki, po kolejnych peppers, and after another two weeks pour dwóch tygodniach zlać z nad osadu pieprz. out the black pepper dregs. Store the Szczelnie zamkniętą butelkę odstawić na tightly-closed jar or bottle for at least two minimum dwa miesiące, aby trunek nabrał months to let it acquire the appropriate właściwPeAgoPaRroYmKatuAi sFmAakSu.ZEROWANarAomaManIĘd StaEsteM. I RYŻEM / PEPPER WITH MEAT AND RICE FILLING

Składniki: Ingredients:          4 zielone i 4 czerwone papryki przytyckie  4 green and 4 red Przytyk peppers  0,5 kg mięsa mielonego  0.5 kg of minced meat przyprawy: sól, pieprz, Vegeta spices: salt, black pepper, Vegeta 1 torebka ryżu 1 bag of rice Wykonanie: słoik drobnych cebulek konserwowych 1 jar of tiny pickled onions słodka i ostra mielona papryka sweet and hot paprika

Odciąć czapeczki z papryki i wydrążyć nasiona. Ugotowany ryż wymieszać z pod - smażonym mielonym mięsem, przyprawionym cebulkami obtoczonymi w wymieszanej pPóreł pnarpaótłiomnieinlosntreuj cptaipornysc: e. Mięso z ryżem i cebulkami nałożyć do wydrążonych pap - ryk, przykryć czapeczkami. Włożyć do garnka z wodą (ok. ½ szklanki) i dusić pod przy - kryciem ok. 40 minut.

Remove the pepper caps and seeds. Mix the boiled rice with the lightly-fried minced meat and onions coated with the sweet and hot paprika. Put the rice, meat and onions mixture into drilled peppers and place the pepper caps on top. Then put them into a pot filled with water (around ½ of glass) and simmer them under cover for around 40 minutes. THE “TOGETHER FOR RADOMKA” LOCAL ACTION GROUP

PAPRYKOWE CZTERY PORY ROKU / FOUR-SEASONS PEPPERS 93

Składniki:      Przyprawy:   2 średnie cebule  polędwiczki wieprzowe olej do smażenia 1 papryka czerwona Spo1spóabppryrkzaygzoietloownaania: 1 papryka żółta pieprz, sól, papryka słodka, papryka 1 papryka biała ostra, papryczka chili

Polędwiczki oprószyć solą, pieprzem i papryką słodką i usmażyć w całości a rozgrzanym oleju. Papryki przekroić, usunąć gniazda nasienne i pokroić w cienkie paski. Cebule obrać, przekroić na pół i pokroić. Paprykę i cebulę udusić na oleju, posolić, popieprzyć i dopra - wić słodką i ostrą papryką mieloną. Polędwiczki przełożyć do papryki i jeszcze chwilę dInugsriće.dPioelnętdsw: iczki wyjąć, pokroić w plastry, kSapżdicyezs: nich przedzielić uduszona papryką. D anie najlepiej podać z kaszą jaglaną oraz sałatką z pomidorów.     pork tenderloins black pepper, salt, sweet paprika, hot paprika, chilli pepper  1 red pepper  1 green pepper 1 yellow pepper 1 white pepper Preparation instructions: 2 medium-sized onions oil

Sprinkle the pork tenderloins with salt, black pepper and the sweet paprika, and fry them in the heated oil. Cut the peppers in half, core them and then cut them into thin strips. Peel the onions, cut them in half and slice them. Simmer the peppers and onions in oil, then season them with the salt, black pepper, sweet and hot paprika. Add the pork tenderloins to the pepper and onion mixture and simmer them for a little longer. Remove the pork tenderloins, slice them and separate the slices with the sim - mered pepper. fot. Małgorzata Najechalska Best served with millet-groats and tomato salad. STOWARZYSZENIE LOKALNA GRUPA DZIAŁANIA „SIERPECKIE...”

STOWARZYSZENIE LOKALNA 94 GRUPA DZIAŁANIA „SIERPECKIE PARTNERSTWO” THE “SIERPC PARTNERSHIP” ASSOCIATION LOCAL ACTION GROUP s s s e e r r d d d A Mochowo 20, 09-214 Mochowo Mochowo 20, 09-214 Mochowo Tel./fax: +48 24 276 31 63 A Phone/fax: +48 24 276 31 63 E-mail: [email protected]; E-mail: [email protected]; [email protected] [email protected] Strona www: lgdsp.pl KULWTeUbRsidOe:WlgdE sp.pl

Powstało w 2008 roku z inicjatywy wójtów gmin powiatu sierpeckiego Gooraz z- adkotwywo,nyMchochporwzeod,siRęobśiocrisczóeww, o,roSlnieikrpówc, Obszar LGD „Sierpeckie Partnerstwo” iSzpcrzuedtoswtaowicZiealwi oidrzgaKnoizśacciejilnspyo. łecznych. jest bardzo ciekawy zarówno pod wzglę - LGD swoim działaniem obejmuje obszar dem krajobrazowym, jak również kul- sześciu gmin powiatu sierpeckiego: turowym. Część powierzchni zajmuje wy - soczyzna polodowcowa, pocięta dolinami rzek: Skrwy Prawej i Sierpienicy. Powstało Celem Stowarzyszenia jest m.in. aktywi - tu wiele kilometrów szlaków turystycz - zacja mieszkańców gmin tworzących nych – rowerowych, pieszych a także kaja - partnerstwo, wykorzystanie zasobów przy - kowych. Na obszarze gmin powiatu rodniczych i kulturowych dla tworzenia sierpeckiego znajdują się tereny chronione miejsc pracy i promocji regionu, rozwój przyrodniczo i liczne pomniki przyrody. przedsiębiorczości wiejskiej. Warte zwiedzenia są również zabytkowe kościoły, kapliczki, dwory i pałace, stano - The Association was established in wiska archeologiczne, młyny wodne, wiat - 2008 on the initiative of the village may - raki. W Sierpcu znajduje się Muzeum Wsi ors of the communes in the Sierpc dis - Mazowieckiej – skansen, który cieszy się trict, along with active entrepreneurs, dużym zainteresowaniem zarówno wśród farmers and representatives of social or - mieszkańców powiatu sierpeckiego, jak ganisations. The LAG activity area cov - również sąsiednich powiatów. Dla osób za - ers six communes in the Sierpc district, interesowanych agroturystyką istnieje namely Gozdowo, Mochowo, Roś - możliwość spędzenia wolnego czasu w od - ciszewo, Sierpc, Szczutowo and Zawidz powiednio przystosowanych gospodar - Kościelny. stwach wypoczynkowych i ośrodkach The objectives pursued by the Associa - jazdy konnej. Stowarzyszenie jest w trak - tion include activating the residents of the cie realizacji Projektu Współpracy „Szla - partner communes, exploiting the natural kiem Mazowieckich Skarbów”, którego and cultural resources with a view to cre - celem jest wytyczenie i oznakowanie ating new jobs, and fostering rural entre - wspólnego dla trzech sąsiadujących LGD preneurial development. szlaku turystycznego, co przyczyni się do THE “SIERPC PARTNERSHIP” ASSOCIATION LOCAL ACTION GROUP

95 poprawy dostępności informacji tury - Anyone keen on agro“T-thoeuPriastmh omf iMghastowviiashn stycznej na terenie obszaru działania Part - tToresapseunrdest”h, eir free time on agro-touristic nerów, oraz popularyzacji obiektów farms or in equestrian centres. The associ - historycznych, przyrodniczych i kultural - ation is currently implementing a Coopera - nych wśród mieszkańców północnego Ma - tion Project, entitled zowsza. aimed at establishing and W rejonach północnego Mazowsza do marking a tourist route which runs through dziś kultywowanym zwyczajem jest three neighbouring LAG’s. This will con - wspólne spożywanie posiłków. Przed roz - tribute to better access to tourist informa - poczęciem jedzenia trzeba się przeżegnać, tion in the LAG’s’ activity area, and to the a posiłek rozpoczyna głowa rodziny. Po - popularisation of the historical, natural and siłki spożywane są w ciszy, co oznacza sza - cultural values among the residents of the cunek dla strawy, a zwłaszcza chleba. Ten Northern Masovia region. szacunek zabrania też wyrzucania okrusz - In the Northern Masovia region, the tra - ków chleba na podłogę – gdy upadną, są dition of dining together is still cultivated. skrzętnie zbierane i wykorzystywane jako Before starting to eat, it is necessary to k„aPromżyawdileanizewluiedrnzoąśtc. iWwiieeljuskmiejiensazkpaóńłncóowc - cross oneself, and the meal is started by the pnyómłnoMcanzeogwoszMuau zsocwhysłzkau XdIoX idwziśXX wcaiełkuuje” family head. Meals are eaten in silence to chleb, który upadł na podłogę oraz robi show respect for the food consumed, in - znak krzyża przed krojeniem bochenka cluding especially bread. Out of respect for ( bread, it is also forbidden to throw bread - crumbs onto the floor, and, if they fall acci - Tomasz Czerwiński, Ciechanów 2008). dentally, they are carefully gathered and used as a feeding stuff“Pfożryawniiemniaellsu.dMnaonścy i The “Sierpeckie Partnerstwo” LAG area NwoierjtshkeierjnnMa apsóołnvoiacnreysmidMenatzsowstsilzlukuisscbhryełakdu is very interesting in terms of landscape XpIieXci ews XthXawt iheakvue” (faTlhleneaotnintog hthaebiftlsoofrr, uarnad l and culture. Part of the land is covered with rmeasikdeenthtseisnigNnoortfhtehrencMroasssovbieaf)ore they cut the effects of post-glacial rebound, cut with a loaf of bread (source: the Skrwa Prawa and Sierpienica river val - leys. It comprises many kilometres of tourist routes, including cycle lanes and by Tomasz walking paths, as well as canoe routes. The Czerwiński, Ciechanów 2008). communes of the Sierpc district are home to protected natural areas and several nature monu - ments. It is also worth visiting the old churches, a shrines, manor houses k s l a h

and palaces, along with c e j archaeological sites, wa- a N a t ter mills and windmills. a z r o

Sierpc is home to the Mu - g ł a seum of the Masovian M . t o Countryside, which en - f joys wide interest among residents of both the Sierpc district and the neighbouring districts. STOWARZYSZENIE LOKALNA GRUPA DZIAŁANIA „SIERPECKIE...”

96 LOKALNE SPECJAŁY KULINARNE LOCAL DELICACIES

SZYNKA PIECZONA W CHLEBIE / HAM BAKED IN BREAD DOUGH

Potrawa z północnego Mazowsza, charak - This dish, coming from Northern Masovia terystyczna dla kuchni drobnoszlacheckiej, and characteristic of low-nobility cuisine, pieczona była najczęściej na Wielkanoc. Za - was usually prepared for Easter. Mari - marynowaną wcześniej i natartą przypra - nated and seasoned, the ham was then wami wieprzową szynkę z kością oblepiano coated with a thick bread dough layer grubą warstwą ciasta chlebowego i wsu - and put into a heated oven. Once baked, wano na brytfannie do nagrzanego pieca. Po the ham was taken out of the oven and upieczeniu i wyjęciu z pieca należało całość cooled as a whole. Then the baked (often Sokstłuaddznićik, ip:o czym rozbić skorupę ze spie - Ibnugrrnetd)ideonutsgh crust was broken and the czonego (często spalonego) ciasta i wyjąć ham was released, ready for cold con - szynkę gotową do spożycia na zimno. sumption.

    szynka z kością wagi 4-5 kg wyjęta 4-5 kg of bone-in ham taken out Wyzkmonaraynniaet: y of the marinate pieprz i listek bobkowy do smaku black pepper and a bay lea ciasto chlebowe bread dough

Szynkę wyjętą z marynaty posypać piep - rzem i zawinąć dokładnie w ciasto chle - bowe warstwą co najmniej na dwa palce, ułożyć na blasze albo dużej brytfannie i wsunąć do rozgrzanego pieca chlebo - Przepis podał pan Zygmunt Bojanowski wFoet.gIoza. bPeilelacBtyyslzeewgsokdaz. in, ile mniej więcej waży szynka. Wyjąć z pieca i ostudzić. Roz - bPirćespkaorrautpioęnz icniassttrau. ctions

Season the ham removed from the marinate with the black pepper and wrap it carefully wReictihpeacnouarttleesaysotf tZwygom-fuintgBerosja-tnhoiwckskli ayer of bread dough, then place it on a large baking Photo by Izabella Byszewska tray and put it into a heated bread oven. Bake it for as many hours as necessary to match the ham weight. Once baked, take it out of the oven and cool it. Break the dough crust. STOWARZYSZENIE „LOKALNA GRUPA DZIAŁANIA – TYGIEL DOLINY BUGU”

STOWARZYSZENIE „LOKALNA GRUPA 97 DZIAŁANIA – TYGIEL DOLINY BUGU” THE “THE BUG RIVER VALLEY MELTING POT” ASSOCIATION LOCAL ACTION GROUP

fot. Małgorzata Najechalska s s s e e r r d d d A ul. Warszawska 51, lok. 7 ul. Warszawska 51, Room 7 17-312 Drohiczyn A 17-312 Drohiczyn Tel./fax: 85 655 77 06 Phone/fax: +48 85 655 77 06 E-mail: [email protected] E-mail: [email protected] Strona www: tygieldolinybugu.pl Webside: tygieldolinybugu.pl

Drohiczyn, Dziad - Dro - kowStiocwe,arGzryosdzeznisiek, Mi„eLlonkikal,nMa ilejcGzryucpea , hicTzhyen,“DTzyigaidelkoDwoliicney, GBruogduz”isAks,sMocieialtniiokn , DNzuirazłaenciaSt–acTjyag,iPeleDrloeljinewy Bou, Sgiue”mskiałatdyaczse ię MLoicleajlcAzcytcioen, NGurrozuepcbSrtiancgjsat,oPgeertlheejerwtwoenty z 20 gmin. Osiem z nich znajduje się w wo - Scoiemmmiautnyecsz,e eight of which are located in jeŁwoósidczet,wieKpoordclzaeswki,m (Platerów, Repki, the Podlaskie Voivodeship (namely, Jabłonna Lacka, Sterdyń, Sarnaki, Łosice, Korczew, Platerów, Repki, Olszanka, Huszlew, Stara Kornica, Sab )- Jabłonna Lacka, Sterdyń, Sarnaaknid , ni 1ie2, Cgemriannw ów województwie mazowieckim Olszanka, Hu) saznldewth,eSrteamraaiKnoinrgntiwcae,lvSeabin - ( tnhie MazCoewriaencókiw e Voivodeship (namely,

). Wszystkie gmi2ny położone są nad Bugiem. Obszar działania LGD obej - and ). All th2 e communes are muje powierzchnię 2 966 km . Mieszka tu situated on the Bug River. The LAG activ - 91 656 tysięcy osób. Siedziba stowarzysze - ity area covers 2 966 km , and is inhabited nia mieści się w Drohiczynie. Stowarzy- by 91,656 people. The seat of the Associa - szenie opiera swoją działalność na part - tion is located in Drohiczyn. The Associa - nerstwie trójsektorowym w skład, którego tion’s operation is based on a triple-sector wchodzą trzy sektory: społeczny, gospo - cooperation, comprising the social, eco - darczy i publiczny. nomic and public sector. STOWARZYSZENIE „LOKALNA GRUPA DZIAŁANIA – TYGIEL DOLINY BUGU”

LOKALNE DZIEDZICTWO 98 KULTUROWE

The Cultural and religious diversity, combined with a diverse landscape and Jednym z najmocniejszych atutów re - natural environment, constitute some of gionu na którym działa LGD jest różnorod - the greatest assets of the LAG’s activity ność kulturowa i religijna oraz bogactwo area. It comprises a wide array of cultures krajobrazu i środowiska przyrodniczego. and religions, and the residents’ identity Jest tu mozaika kultur i wyznań, a tożsa - has developed under a strong eastern in - mość mieszkańców w dużej mierze fluence. This dibvelirnsii,tykenxiesrhtess a csotenasimdeer d - ukształtowały wpływy kresów wschod - anboloedimleps act ocnouthleibrieagcisonal cuisine, which nich. Rbóliżnnóowro, dknnoyśsćzty a pwaprłoywnęcłóaw silnie na also represents one of the greatest values tkuutleejsbziąakuócw hnię regionalną, która jest jed - of the area. This is where you can help nym z istotniejszych atutów tych terenów. yourself with , To właśnie tutaj można spróbować najlep - , or po. tTahteo lpoucdaldfionrgests szych , , czy też deliverkliaszrkgae quanptoittiaetsoopfoaurnodmcaatkicesand . Okoliczne klaisszyekzapebwanbieakją tastefulbmabuksahrooms, forest fruit and game. dostatek pachnących i smacznych grzybów, You may also try the traditional Podlasie leśnego runa oraz dziczyzny. Nie brakuje potato dishes, such as (in r„cózwynm iecżhcahtarabkotgeartyas”tycznych dla Podlasia Polish: ) and (in potraw z ziemniaków: i , Polish: ), which are best served with które najlepiej smakują z tutejszymi kwa - the local traditionally-pickled cucumbers. szonymi tradycyjnie ogórkami. Zawołanie The phrase “my home is your home” takes nabiera tu nowego a new meaning here, as you can nowhere znaczenia, gdyż nigdzie indziej nie można else experience such sincere hospitability. już chyba doświadczyć tak szczerej gościn - Local traditions are cultivated through the ności, jak na tym terenie. Lokalne tradycje activities of folklore bands and country - kultywowane są dzięki działalności ze - women who eagerly engage in various cul - społów folklorystycznych oraz gospodyń tural undertakings. wiejskich, które chętnie angażują się w przedsięwzięciLa OkulKtuAralLnNe. E SPECJAŁY KULINARNE LOCAL DELICACIES

KIEŁBASA Z WĄTROBĄ Z KORNICY / SAUSAGE WITH LIVER FROM KORNICA

Jest jednym z najbardziej rozpo - nych przepisów po dzień dzisiejszy. Prze - wszechnionych produktów na terenie kazywane są one z pokolenia na pokolenie Gminy Stara Kornica Kiełbasa wytwa - ustnie lub pisemnie. rzana jest z mięsa wieprzowego (szynka, Ziemia kornicka leży na pograniczu kul - łopatka) z dodatkiem gotowanej wątroby tur i narodów, gdzie ścierały się wpływy wieprzowej. Upodobania kulinarne korni - polskie, litewskie i ruskie. Na terenie dzi - czan nie zmieniły się od wielu pokoleń, siejszej gminy Stara Kornica zachodziły o czym świadczy wykorzystywanie daw - skomplikowane procesy migracyjne. Od THE “THE BUG RIVER VALLEY MELTING POT” ASSOCIATION

99 połowy XV w. tereny Podlasia przypadły na 100 lat Litwie. Osiedlili się tu zarów- no przybysze z Mazowsza, Litwy, jak izpółnocnej i południowej Rusi. Potrawy, które przygotowywały kor - nickie gospodynie są charakterystyczne tylko dla tego regionu Mazowsza. Prze - pisy kulinarne i tradycje to spadek wielu pokoleń tej mieszanki kulturowej. Kiełbasę z wątrobą przyrządzano na tere - nie gminy Stara Kornica od wieków. Gos - podynie modyfikowały recepturę według swoich upodobań. Kiełbasę podawano na zimno i na gorąco, np. do ziemniaków. Przygotowanie tej kiełbasy wymaga dużo The Kornica Land lies at the border of cierpliwości, ponieważ robi się ją ręcznie cultures and nations, being influenced by – kroi mięso, jelita wieprzowe napycha Polish, Lithuanian and Russian trends. In się palcem, a następnie piecze w piecu the past, the atrh ea of today’s Stara Kornica chlebowym (dziś niestety coraz częściej experienced complex migration processes. w piekarniku elektrycznym). Mięso do In the mid-15 Century the Podlasie area wyrobu kiełbasy od zawsze pozyskiwane was taken over by Lithuania for 100 years. było od świń z chowu tradycyjnego. It became home to migrants from Masovia, Dzięki dodaniu wątroby, ma ona niepo - from Lithuania, and from northern and wtarzalny smak. southern Russia. Dawniej kiełbasa z wątrobą przygoto - The dishes prepared by the Kornica wywana była na święta, odpusty lub uro - countrywomen are unique to this region of czystości rodzinne, dziś natomiast jest to Masovia. The recipes and traditions consti - rarytas robiony już tylko w kilku domach tute the heritage built in this generations- na terenie gminy. Od dłuższego czasu pre - old melting pot. Sausage with liver has zentowana jest na festynach, dożynkach, been prepared in the area of the Stara Kor - czy innych imprezach organizowanych nica commune for ages. The country - przez U„NrzoąwdaGmPrinayktw ycSztnaarejGKoosprnodicyyni MLa i - women have modified the recipe to cater tzeowwsikeac”ki Ośrodek Doradztwa Rolniczego for their own tastes. It can be served hot or Oddział w Siedlcach. Przepis na podobną cold, e.g., with potatoes. Preparing this kiełbasę znaleźć można w książce kuchar - sausage dish calls for huge patience, as it is skiej made by hand. You cut the meat, fill the z 1889 roku. pork bowels with your own fingers, and then bake it in a bread stove (which is This is one of the most common prod - nowadays being gradually replaced with ucts in the area of the Stara Kornica com - the electric oven). The meat used to pre - mune. The sausage is made with pork (ham pare the sausage has always come from tra - and shoulder) with the addition of boiled ditionally-bred pigs. By adding liver, the pork liver. The culinary tastes of Kornica sausage gets a unique taste. residents have hardly changed for genera - In the olden times, sausage with liver tions, which is reflected in the wide use of was prepared on holidays and at church old recipes nowadays. The recipes are fairs or family celebrations, whereas nowa - handed down from parents to children days it is a delicacy made only in few orally or in writing. households in the commune. For some time STOWARZYSZENIE „LOKALNA GRUPA DZIAŁANIA – TYGIEL DOLINY BUGU”

“The Modern Practi - 100 cal Lithuanian Countrywomen” Nowa Praktyczna Gospodyni Litewska it has been presented at different fairs, har - lar kind of sausage can also be found in the vest festivals, or other events organised by cookery book entitled PthrezeSptaisra Kornica Commune Office or by Recipe (in Polish: the Masovian Centre for Agricultural Coun - ) Sseklłlaindgn, iSkiei:dlce Branch. A recipe for a simi - dInagterded1i8e8n9t.s:         3 kg mięsa wieprzowego 3 kg of pork (shoulder or ham) (łopatka lub szynka) pork liver Wywkąotnroabnaiew: ieprzowa 3 cloves of garlic 3 ząbki czosnku black pepper, salt pieprz, sól

Mięso pokroić w kawałki wielkości 10- 12 cm i delikatnie posolić. Odstawić do lo - dówki na 12 godzin. Po 12 godzinach mięso ponownie pokroić w drobną kosteczkę. Dodać sól, pieprz i drobno pokrojony czos - nek. Dokładnie wyrabiać mięso około pół godziny, aż zacznie się lepić. Wątrobę ugo - tować w lekko osolonej wodzie. Gotując sprawdzać, by nie była surowa, ale nie wolno jej przegotować, ponieważ mięso bę - dzie gorzkie i twarde. Ostudzić i pokroić w kostkę, dodać do masy mięsnej. Mieszać niezbyt długo, by nie rozgnieść kawałków wątroby. Na rurkę od maszynki naciągnąć jelito wieprzowe, zawiązać na końcu, napy - chać palcem rurkę, przez którą masa mięsna przechodzi do jelita, tworząc kiełbasę. Nie Przepis podała pani Anna Szpura. napychać zbyt ciasno, ponieważ może pęknąć przy pieczeniu. KPrieełpbarsęatuiołonżyinćsw trbulcatsizocnes.: Nakłuć co kilka centymetrów patyczkiem. Piec w piecu chle - bowym. Czas pieczenia zależy od grubości kiełbasy oraz temperatury pieca.

Cut the meat into pieces sized 10-12 cm and salt it mildly. Put it into a fridge for 12 hours. Then cut in into small cubes. Add salt, pepper and chopped garlic. Carefully knead the meat for around half an hour until it gets sticky. Boil the liver in slightly salty water. Boil until the liver is no longer raw, but be careful not to overcook it, as the meat will be bit - ter and hard. Cool it and dice, then add it to the meat mass. Stir a little so as not to crush the liver pieces. Pull the bowel onto the meat-mincer tube, tie it at the end, then fill the tube with meat using your finger. The meet mass will pass through the tube to the bowel, Recipe courtesy of Anna Szpura. forming the sausage. Do not fill the bowel too tightly as it may split when baked. Put the sausage on a baking tray. Prick the sausage every few centimetres and bake it in a bread oven. The baking time depends on the sausage thickness and oven temperature. THE “THE BUG RIVER VALLEY MELTING POT” ASSOCIATION

LIPÓWKA KORNICKA / KORNICA LIME LIQUEUR 101

Lipówka kornicka to nalewka o właści - Kornica lime liqueur has certain healing wościach zdrowotnych, ponieważ za - properties, as it contains an extract of lime wiera wyciąg z kwiatów lipy i miodu. blossoms“TahnedMhonderyn. TPhreaclitqicuaeluLrithhausabneiaen Nalewka t„aNwowytawParrazkatnyaczbnyałaGwospookdoylinciaLcih - CmoaudnetriynwothmeenK”ornica area NfoorwoavPera1kt0y 0 - Kteowrsnkicay”. już ponad 100 lat temu. Pierw - cyzenaars.GTohsepfoirdsytnliimLeitleiqwusekua r recipes that we sze przepisy na nalewki lipowe, które were able to find come from the 1886 book udało się odnaleźć, pochodzą z 1886 r. entitled z książki (in thPolish: Należy tutaj dodać, że tereny ). It should be Gminy Kornica w XV wieku należały do noted that in the 15 Century the areas of Litwy. the current Kornica commune belonged to Od wieków sposób wytwarzania lipówki Lithuania. niewiele się zmienił, a przepis przekazy - The lime-liqueur preparation method wany był z pokolenia na pokolenie. Specy - has hardly changed for centuries, and has fik zachwycał smakiem i zapachem gości been handed down from generation to gen - zapraszanych na święta czy rodzinne spot - eration. In the past this delicacy, with its kania. Receptura na lipówkę kornicką jest original smell and taste, would charm znana do dziś a trunek nadal wzbudza za - guests gathered at holiday parties or family chwyt mieszkańców. meetings. The Kornica lime=liqueur recipe Przepis has been used until nowadays, and this beverage is still found truly delightful. Składniki:     kwiaty lipy (2 garście – 50 g) ½ l spirytusu lub 1 l wódki Recipe 1 szklanka (300 g) miodu lipowego Ing1reszdkielanntks a wody  

  lime blossoms (2 handfuls – 50 g) ½ l of spirit (95-percent alcohol) Wyokro1 nlaonfiveo: dka 1 glass (300 g) of lime honey 1 glass of water

Rano, jak tylko słońce wzejdzie i rosę owieje, zebrać lipowy kwiat dobrze już rozwinięty. Kwiaty włożyć do niewielkiej butli i zalać spirytusem lub wódką. Zakryć dobrze butelkę i postawić na słońcu na 7-10 dni. W tym samym czasie 1 szklankę miodu zalać 1 szklanką wody wymieszaną z 1 szklanką spirytusu lub 2 szklankami wódki. Odstawić na 7-10 dni. STOWARZYSZENIE LOKALNA GRUPA DZIAŁANIA „WSPÓLNY TRAKT”

102 Przepis podała pani Anna Szpura. Opracowanie informacji: Emilia Leoniuk i Anna Szpura. Fot. Anna Szpura i Emilia Leoniuk. Po 10 dniach zlać alkohol z butli, a kwiat wycisnąć i dodać alkohol z miodem. Odstawić Pnare3pmarieastiąocne.inNsatlreuwcktaioinms starsza, tym lepiej smakuje.

Gather the lime flowers which are in blossom in the early morning, as soon as the sun rises and dries the dewdrops. Put the flowers into a small bottle and pour spirit and vodka. Cover the bottle and leave it in a sunny place for 7-10 days. At the same time, pour 1 glass of water mixed with 1 glass of spirit or 2 glasses of vodka on 1 glass of honey. LRecaivpeetchoeurmteixsytuorfeAfnonra7S-z1p0udra.yIsn.fAorftmerat1io0ndcaoymsppioleudrbtyheEmaliclioahLoelofnroiumk athnedbAontntaleS, zspquureae.ze tPhheotfoloswbyerAsn, naandSzapdudrathaendalEcmohiloial aLneodnhiuokn. ey mixture. Allow it to stand for 3 months. The older the liqueur is, the better it tastes.

STOWARZYSZENIE LOKALNA GRUPA DZIAŁANIA „WSPÓLNY TRAKT” THE “COMMON TRACK” ASSOCIATION – LOCAL ACTION GROUP s s s e e r r d d d A ul. Słowackiego 6 (budynek Gminy) ul. Słowackiego 6 (the Commune Office building) 26-640 Skaryszew A 26-640 Skaryszew Tel./fax: 48 610 36 51, 504 094 459 Phone/fax: +48 48 610 36 51, 504 094 459 E-mail: [email protected] E-mail: [email protected] Strona www: wspolnytrakt.pl Webside: wspolnytrakt.pl

Kowala, Kowala, Skaryszew i Wierzbica Skaryszew and Wierzbica Teren LGD „Wspólny Trakt” obejmuje The “Wspólny Trakt” LAG activity area obszar trzech gmin, leżących w granicach covers three communes situated within the województwa mazowieckiego: Mazowieckie Voivodeship, namely . Stowarzyszenie . The Associa - jest dobrowolnym, samorządnym i trwałym tion is a voluntary autonomous and per - zrzeszeniem o celach niezarobkowych, manent non-profit organisation, aimed at mającym na celu działanie na rzecz zrów - fostering sustainable rural development, noważonego rozwoju obszarów wiejskich, activating rural population, implementing aktywizowanie ludności wiejskiej, realiza - the Local Development Strategy (LDS) es - cję lokalnej strategii rozwoju (LSR) opraco - tablished by the Local Action Group (LAG), wanej przez lokalną grupę działania (LGD) and implementing other rural develop - oraz prowadzenie innych działań na rzecz ment-oriented initiatives developing the rozwoju obszarów wiejskich położonych na rural areas within the Association’s activ - terenie działalności Stowarzyszenia. ity area. THE “COMMON TRACK” ASSOCIATION – LOCAL ACTION GROUP

LOKALNE SPECJAŁY KULINARNE 103 LOCAL DELICACIES

Zespół ludowy „Chomentowianki” po - The “Chomentowianki” folk team was wstał w maju 1986 roku. Ważną rolę set up in May 1986. Promoting the regional w działalności zespołu zajmuje promocja folk cuisine is one of its major objectives. regionalnej kuchni ludowej. Zespół często The folk-team members often participate gości na imprezach w Muzeum Wsi Ra - in the events held by the Radom Village domskiej, czy radomskich centrach hand - Museum, or by various Radom-based de - lowych, prezentując własnoręcznie partment stores, presenting their own wykonane potrawy. Tradycją stało się home-made dishes. The “Chomentowianki” także stoisko „Chomentowianek” podczas stand at the Skaryszew Festival has also be - Skaryszewskich Wstępów – pełne daw - come a tradition. Full of traditional folk nych, ludowych potraw, cieszy się bardzo specialities, it enjoys wide interezsatwamijookni g dużym powodzeniem wśród bywalców Jar - the attendees. There is always a crowd of marku. Po „chomentowskie” pierogi diners queuing to get the water-boiled z wody, pierogi pieczone, certyfikowane dumplings, the baked dumplings, and the „zawijoki” ustawia się zawsze kolejka sma - certified stuffed rolls (in Polish: ), koszy. prepared by the folk-team members. Zachęcone tymi sukcesami „Chomento - Encouraged by the local successes, the wianki” wzięły udział w regionalnym “Chomentowianki” team decided to take konkursie gastronomicznym „Kulinarne part in the regional culinary competition, dziedzictwo Mazowsza”, organizowanym entitled “The Masovian Culinary Heritage,” przez „Tygodnik Radomski” i Porozu - organised by weekly magazine “Tygodnik mie nie Tygodników Mazowsza – pani Ewa Radomski” (“Radom Weekly”) and the Jastrzębska otrzymała w nim wyróżnienie- Masovian Weekly Magazines Association, certyfikat – za promocję potrawy regional - in which Ewa Jastrzębska was granted nej pod naZzwAąW„zawIJOijokKi”I. / STUFFED RaOcerLtifLicSate(f“oZr pAroWmoItJiOng tKheI”r)egional dish referred to as stuffed rolls.

Składniki:      1 ukiszona kapusta – cała główka  boczek wędzony, 1/2 kg  kapusta kiszona, 1/2 kg kasza gryczana, 1 szklanka grzyby lub pieczarki kości wieprzowe liść laurowy, ziele, sól, pieprz według uznania STOWARZYSZENIE LOKALNA GRUPA DZIAŁANIA „WSPÓLNY TRAKT”

Wykonanie: 104

Główkę ukiszonej kapusty gotować na miękko jak na gołąbki. Rozdzielić liście. W drugim garnku obgotować opłukaną kiszoną kapustę. Do poszatkowanej kiszonej kapusty dodać uparowaną kaszę gryczaną, pieprz, sól, grzyby lub pieczarki okraszone boczkiem. Wy - sIntugdrzeodnienwtsk: ładać do liści i zawijać jak gołąbki. Na spód do gagronłkąabkwi łożyć kości wiep - rzowe, na to zawijoki, które zalewa się zesmażanym boczkiem na przemian. Całość zalać w odą i gotować do miękkości.   rolls (in Polish: ). Then separate the leaves. Rinse the sauerkraut and cook  1 soured cabbage head slightly. Add steamed buckwheat porridge  ½ kg smoked bacon to the grated sauerkraut, then add the  ½ kg sauerkraut 1 glass buckwheat porridge black pepper, salt, and forest mushrooms forest mushrooms or champignons or champignons, fried with bacon. Once the mixture cools down, place onto cab - PrePpoarkrabtoionnes method: bage leaves and wrap the leaves to form Bay leaf, all-spice, salt and black pepper rolls. Place the pork bones at the bottom of a pot, then put in the stuffed rolls, sep - arating each layer of the rolls with fried Boil the sPouIrEedRcOabGbagIePhIeEadCunZtiOl itNgoEes / bBacAonK. AEdDd aDs mUuMch PwaLtIeNr aGs isS necessary soft as if you were to prepare cabbage to cover the dish, and boil until it goes soft. Składniki Ciasto drożdżowe:      1 kg mąki pszennej  0,5 dag drożdży łyżka cukru Ing2rejadjkiea nts: Yea1s0tddaogumgha:sła  400 do 500 ml mleka lub wody     1 kg wheat flour  0.5 dag of yeast 1 spoonful of sugar 2 eggs Wy1k0odnaagnbieu: tter 400 to 500 ml milk or water

Mąkę przesiać przez sito, drożdże rozmieszać z cukrem, dodać 150 ml mleka lub wody. Na - stępnie dodawać taką ilość mąki, aby powstała konsystencja gęstej śmietany. Rozrobione w ten sposób drożdże wlać do pozostałej mąki i pozostawić na 1 godzinę. Potem dodać roz - THE “COMMON TRACK” ASSOCIATION – LOCAL ACTION GROUP

105 Preparation method: topione masło, jajka i resztę mleka. Wyrobić ciasto i pozostawić do wyrośnięcia w ciepłym miejscu. Dobrze by ciasto nie było zbyt „tępe”, bo pierogi będą się lepiej sklejać.

Sieve the flour. Grind the yeast with sugar and add 150 ml of milk or water. Then add such an amount of flour as to obtain a consistence of a thick cream. Add the mixture to the remaining amount of flour and leave for an hour. Then add the melted butter, the eggs and Fthaersrezm: aining amount of milk. Knead the dougThhaendfillleianvge: it in a warm place to grow. Ide - ally the dough should not be too “solid” as it would make it harder to stick the dumpling edges together.       1 kg kapusty kiszonej  1 kg of sauerkraut 0,5 kg pieczarek 0.5 kg champignons Wy4kdounżaencieb: ule 4 large onions 12-15 suszonych grzybów 12-15 dry mushrooms pieprz, sól wg uznania black pepper and salt

Grzyby dzień wcześniej namoczyć w zimnej wodzie. W dniu przygotowania ugotować i drobno posiekać. Kapustę włożyć do garnka, wypłukać zimną wodą. Zalać wodą tyle, żeby całkowicie przykrywała kapustę i gotować do miękkości (ok. 1 godz.). W tym czasie drobno posiekać cebule i pieczarki. Zeszklić cebulę na oleju , dodać pieczarki i dusić, aż wyparuje puszczony sok. Kapustę odcedzić, odcisnąć i drobno posiekać. Włożyć z po - wrotem do garnka, dodać grzyby, cebulę z pieczarkami, wymieszać i dusić na małym ogniu ok. 20 minut. Przyprawić solą i pieprzem. Wyrośnięte ciasto rozwałkowywać na placki o grubości ok. 2-3 mm (ciasto delikatnie urośnie podczas pieczenia) i wyciskać koła o średnicy ok. 8-12 cm. Nakładać po łyżce far - sPzrue,psakrładtiaoćnnma peóthł (omd:ożna brzegi smarować roztrzepanym jajkiem) i sklejać. Przed pie - czeniem posmarować oliwą lub jajkiem roztrzepanym z łyżką mleka. Można posypać ziołami suszonymi. Piec ok. 15-18 minut w temperaturze 175 stopni.

Steep the mushrooms in cold water one day before. The next day boil them and chop up small. Place the sauerkraut in a pot and rinse with cold water. Add as much water as nec - essary to cover the sauerkraut and cook until it goes soft (around an hour). In the mean - time chop finely the onions and champignons. Lightly fry the onion in oil, add champignons, and steam until the juice is evaporated. Strain the sauerkraut and squeeze out the water, then chop it. Put it back into the pot, add the mushrooms, onion and champignons. Stir all the ingredients and steam slowly for around 20 minutes. Add some salt and black pepper. Once it has risen, roll the dough out until it’s 2-3 mm thick (the dough will rise slightly more while baking) and cut out circles with a diameter of 8-12 cm. Put one spoonful of the filling onto each circle, fold it in half and glue the edges together (before doing so, you PmrazeypsispyriezaddjęaciawLhGiDpp„WedspeóglgnyoTnratkhte”. edges). Rinse the dumplings with olive oil or an egg whipped with a spoonful of milk before baking. The dumplings can also be strewn with dry herbs. Bake the dumplings for around 15-18 minutes at a temperature of 175 °C. LOKALNA GRUPA DZIAŁANIA „ZAŚCIANEK MAZOWSZA”

STOWARZYSZENIE LOKALNA GRUPA 106 DZIAŁANIA „ZAŚCIANEK MAZOWSZA” THE “YEOMEN’S VILLAGE OF MAZOVIA” LOCAL ACTION GROUP ASSOCIATION s s s e e r r d d d A ul. Polna 15 ul. Polna 15 07-405 Troszyn A 07-405 Troszyn Tel./fax: 29 767 18 25 Phone/fax: +48 29 767 18 25 E-mail: [email protected] E-mail: [email protected] Strona www: zascianekmazowsCzza.eprl wina, Website: zascianekmazowsza.pl Goworowa, Rzekunia i Troszyna,

Stowarzyszenie obejmuje swym dzia- kurpiowskich architekturą, wystrojem łaniem obszar czterech gmin: wnętrza, a także kulturą, gwarą i świado - po- mością społeczną. Zaścianki tworzyły łożonych na północy województwa mazo - jedną wielką rodzinę. Mimo upływu dzie - wieckiego, w bliskim sąsiedztwie Ostrołęki. sięcioleci, więzi rodzinne (świadczące Na całym obszarze objętym strategią za - o wspólnym pochodzeniu) przetrwały chowało się bardzo wiele obiektów archi - w świadomości wielu mieszkańców tych tektury sakralnej i świeckiej, które mają okolic. Nazwiska swoje szlachta zaścian - rangę zabytków wpisanych do rejestru kowa brała od nazw siedzib rodowych, zabytków. Najczęściej są to kościoły, frag - z których pochodziła. Dodawano do nich menty cmenCtazrezryw, zines, pGoołwy opraoławcow, Roz–epkaur ń - końcówki -ski, -ska, -cki, -cka. Z pobliskich kaonwdeTorroaszzydnworki. Choroman wywodzą się Choromańscy, Kurpi Szlacheckich – Kurpiewscy, Dąbku – The Association operates within four Dąbkowscy, Chrostowa – Chrostowscy, communes: Kleczkowa – Kleczkowscy, Opęchowa – , situated in the north of the Opęchowscy, Rostek – Rostkowscy, Żmi - Mazowieckie Voivodeship, in the close vicin - jewa – Żmijewscy, Milewa – Milewscy, ity of Ostrołęka. The entire area abounds Mieczki – Mieczkowscy, Mierzejewa – Mie - with well-preserved sacral and secular rzejewscy, Zamościa – Zamojscy… LstOruKctAuLreNsEthDatZaIrEeDliZstIeCdTaWs hOeritage sites. Niektóre nazwiska szlacheckie, takie jak: KThUeLseTaUreRmOoWstE ly churches, parts of ceme - Tyszka, Wojsz i Łada pozostały w niezmie - teries, palace complexes and small manors. nionej formie od czasów średniowiecza. Za - ścianek szlachecki słynął z patriotyzmu, jego mieszkańcy brali udział w powsta - niach zbrojnych wymierzonych przeciw za - Obszar LGD jest jednorodny pod wzglę - borcom. Aktywnie uczestniczyli w życiu dem historii, tradycji i obyczajów jego publicznym swojego regionu. Tutejsza mieszkańców, których znaczny odsetek szlachta wytworzyła własną historię, oby - stanowiła szlachta zagrodowa tworząca czaje, gwarę oraz kulturę. Miejscowa lud - tzw. zaścianki, czyli staropolskie wsie szla - ność (podobnie jak na Kurpiach) była checkie o charakterystycznej architektu - porywcza, a docinki i spory wcale nie na - rze. Osady szlacheckie różniły się od wsi leżały do wyjątków. Przez stulecia z pie - THE “YEOMEN’S VILLAGE OF MAZOVIA”

107 tyzmem pielęgnowano obyczaje przodków, Choromańscy, those from Kurpie Szla- dochowując wierności religii katolickiej checkie are Kurpiewscy, those from Dąbek oraz Ojczyźnie. Te „małe ojczyzny”, na are Dąbkowscy, Chrostów – Chrostowscy, które składają się ziemie: czerwińska, go - Kleczkowo – Kleczkowscy, Opęchowo – worowska, troszyńska i rzekuńska mają Opęchowscy, Rostek – Rostkowscy, Żmijewo swój niepowtarzalny urok i piękno. – Żmijewscy, Milewo – Milewscy, Mieczki – W ciągu dziejów mocno wrosły w krajob - Mieczkowscy, Mierzejewo – Mierzejewscy, raz powiatu ostrołęckiego, stając się nie - and Zamość – Zamojscy, etc. odłączną częścią historii naszego kraju. Some of the nobility names, such as Tyszka, Wojsz and Łada, have not changed The LAG’s area is homogenous in terms since the Middle Ages. Yeomen’s villages of the history, traditions and customs of its were famous for their patriotism. Indeed, population, a major proportion of which their population fought in insurrections were yeomen who established the so- against the partitioners. They actively par - called “zaścianki” — old Polish yeomen’s ticipated in the public life of their region. villages exhibiting a unique architecture. The local nobility built its history, and de - These settlements stood out from the veloped its own customs, dialect and cul - Kurpie villages with their architecture, in - ture. Due to the impulsive nature of the terior decorations, and culture, dialect, and local population (like in Kurpie), it was also social awareness. The “zaścianki” commonplace to see taunting and arguing. stood together as one, big family. For centuries, it has fostered its ancestral Despite the decades that have passed, the traditions by remaining faithful to the family ties (with evidence of common de - Catholic religion and their Homeland. These scent), that the local population has nur - “little homelands”, including the lands of Cz - tured, remain as strong as ever. The yeomen erwin, Goworowo, Troszyn and Rzekuń, were named after the ancestral seats they ooze unique charm and beauty. Over the came from, with the addition of -ski, -ska, centuries, they have firmly grown into the -cki, -cka suffixes. And so, those who come landscape of the Ostrołęka District, becom - from the nearby Choromany are named ing an inseparable part of Poland’s history. LOKALNE ZWYCZAJE KULINARNE Local culinary customs

Zarówno tradycyjna kuchnia jak Bochenek chleba zaczynano spożywać i oprawa spożywania posiłków, a szczegól - po zrobieniu na nim znaku krzyża, podczas nie obchodzenie świąt są istotnym elemen - większych świąt padały słowa: „Abyśmy za tem kultury zaścianka. Przy stole czczono rok doczekali”, które wypowiadała głowa święta religijne, uświetniano rodzinne uro - rodziny, co świadczy o przywiązaniu do czystości. Obyczaj biesiadowania jest tradycji chrześcijańskich. Każda zagroda głęboko zakorzeniony w tradycji miesz - była samowystarczalna pod względem wy - kańców zaścianka. To właśnie wspólne po - twarzania żywności, dlatego na zaścianko - siłki jednoczyły wszystkich domowników, wym stole gościły przede wszystkim zarówno w dworach szlacheckich jak produkty z gospodarstwa: rozmaite iwzagrodach chłopskich. wędliny, suszone lub przechowywane LOKALNA GRUPA DZIAŁANIA „ZAŚCIANEK MAZOWSZA”

108

w smalcu, chleb pieczony na zakwasie, m“Maakye wtheelsivigentoofsetheethceronsesxbteyfoearer.”eating placki, zupy, kluski i pierogi. Z napitków bread, which was a sign of their attachment często spożywano piwo jałowcowe. to the Christian tradition. Also, on major Tradycje kulinarne LGD „Zaścianek Ma - holidays, heads of the families would say zowsza” związane są ze specyfiką obszaru, Each na który składają się lasy, rzeki i tereny rol - farmstead grew enough food to be self-sub - nicze. Dlatego popularnymi produktami sistent, so people in yeomen’s villages były tu „od zawsze” mąka, kasze, groch, would mainly eat their own produce: a va - ziemniaki, buraki, kapusta, czy produkty riety of smoked meats, dried or stored in pochodzenia zwierzęcego: słonina, mię - lard, sourdough bread, pancakes, soups, siwa, mleko i jego przetwory oraz „dary noodles and dumplings. Juniper beer was lasu”: dziczyzna, grzyby, jagody. Kuchnia the preferred alcoholic beverage. zaściankowa właśnie grzybom zawdzięcza The “Zaścianek Mazowsza” LAG’s culi - swój niepowtarzalny smak. Borowiki, koź - nary traditions derive from the nature of laki, kurki i inne grzyby dodawano do wielu the area, which abounds with forests, dań, dla nadania wyrazistości potrawie. rivers and agricultural land. No wonder, Stanowiły doskonały dodatek do mięs, bi - therefore, that the local staples have “al - gosu, zup czy sosów, lub przyrządzano ways” included flour, groats, peas, pota - z nich dania główne albo przystawki. toes, beetroots, cabbage, and also pork fat, meat, milk and dairy products, and Both the traditional cuisine and the meal “forest treasures” – game, mushrooms, rituals, and in particular celebrating holi - blueberries, etc. It is particularly mush - days, represented a vital part of the culture rooms that make the yeomen cuisine of yeomen’s villages. Festive dinners were unique. The boletes, the birch boletes, the a permanent feature of all religious and chanterelles and other mushrooms were family occasions. The custom of feasting is a frequent addition to a variety of dishes deeply rooted in the tradition of the popu - to enhance the overall taste. As well as lation of yeomen’s villages It was through being an excellent improver of meats, the joys of shared meals that household sauerkraut stews, soups and sauces, they members, both in estate manors and in served as the core ingredient for main farmsteads, uniteLdO. PKeoApleLwNoEuldSaPlwEaCys JAcŁouYrseKs UanLd IapNpAetiRseNrs. E LOCAL DELICACIES

ROSÓŁ Z PROŚNIANEK / YELLOW KNIGHT BROTH

Yellow knight prośnianek ,

Doskonałym przykładem dania z grzy - broth represents a per - bów jest rosółpz rośniankami wykonywany fect example of a mushroopmrośdniisahn.kLi ocal od lat przez tutejsze gospodynie. Jego housewives have cooked it since one can głównym składnikiem są grzyby gąski (zie - remember. Its main ingredient is the yel - lone lub żółte), potocznie nazywane przez low knight mushrooms (green or yellow), mieszkańców . which are locally known as . THE “YEOMEN’S VILLAGE OF MAZOVIA”

Składniki:  109 

 około 0,5 kg gąsek (prośnianek) wywar z jarzyn i mięsa drobiowego Inglurebdwieienptsrz: owego  ziemniaki lub lane kluski

  about 0.5 kg yellow knight mushrooms (prośnianki) Wykonanie: vegetable and poultry/pork broth potatoes or spaetzle

Po udanym zbiorze prośnianek, grzyby należy dokładnie oczyścić z piasku i opłukać w zim - Pnerjewpaordaztieio. Pnrmzyegtohtowd: ać wywar z jarzyn, gotowany na mięsie drobiowym i/lub wieprzo - wym. Do tak przygotowanego wywaru dodać grzyby (mogą być dodane w całości) i gotować około 30 minut. Dodatkiem do dania mogą być ziemniaki lub kluski lane.

Having picked the mushrooms, remove all the sand from them and rinse with cold water. Prepare the vegetable and meat broth. Add whole or cut mushrooms to the broth and boil the broth for 30BmIinGutOes.SSer/veSwAithUpEotRatKoeRsAorUspTaetSzlTe.EW

Kolejnym daniem, które zawiera grzyby jest bigos. W daniu tym bardzo ważna jest wysoka jakość produktów. Głównym składnikiem jest kapusta zarówno słodka jak i dobrze ukiszona. W zależności od stopnia kwasowości kapusty kiszonej do - daje się odpowiednią ilość kapusty świeżej. Do kapusty dodać ugotowane, pokrojone a następnie podsmażone różnego rodzaju mięsa min. wołowinę, żeberka wieprzowe, wieprzowinę np. golonkę, wędliny, boczek wędzony. Następnie dodać grzyby suszone i przyprawy, całość dusić. Bardzo ważne jest kilkakrotne wystudzanie bigosu i po - nProzwepniesygpootdoawłaapnaien,icToerpeosawModieurzjejżeewswksazz yZsat - kpiecznsykchła. dniki się połączą. Czynność powtarza się przez kilka dni. LOKALNA GRUPA DZIAŁANIA „ZAŚCIANEK MAZOWSZA”

110

Mushrooms can also be used in a sauerkraut stew. This dish requires ingredients of a particularly high quality. Cabbage and sauerkraut are the core ingredients. The proportion of cabbage and sauerkraut depends on how sour you want the stew to be. Cut, cook and stir-fry various types of meat, e.g. pork, ribs, knuckle of pork, smoked meats, smoked bacon, etc., and then add them to the cabbage and sauerkraut. Next, Rtoescispeins bsyocmouerdtersiyeodf TmeuressharMoioemrzesjeawnsdkadfrdomseZaaspoienciznnges. , let stew. It is very important to cool the stew down several times and cook it again (the whole process should take a GfewĘŚdaPysO), sDo ZthWat OallNthKeOingWreSdiKenUts/arTeHwEelDl mZiWxedO. NEK-STYLE GOOSE

Danie przygotowywane jest przez gos - This dish is cooked in Dzwonek, Czerwin podynie z miejscowości Dzwonek w gminie Commune, where until as recently as Czerwin, gdzie jeszcze kilkanaście lat temu a dozen plus years ago, everyone owned każdy mieszkaniec posiadał własne stadko a covey of geese. This earned the Dzwonek gęsi. Stąd też powstała nazwa określająca population the slightly disparaging nick - mieszkańców Dzwonka jako „gęsiarzy”. name of “the geesemen” which often led to I choć był to powód do kłótni z mieszkań - arguments with the neighbouring villages. cami ościennych miejscowości, to nikt nie Funny as it seemed to these villages, how - Wgayrdkzoinł wanyiśem: ienitą gęsiną na talerzu… ever, geese-keeping paid off with prime goose meat, which they were more than happy to eat, actually…

Podzielić gęś na porcje i odstawić w chłodne miejsce. Następnie na patelni rozpuścić nieco tłuszczu z gęsi i każdy kawałek gęsiny obsmażyć. Cebulę posiekać i ułożyć w gar - nku razem z kapustą czerwoną, dodać sól i pieprz i dusić po przykryciem na małym ogniu. Pod koniec dodać obrane i pokrojone Przepis podały gospodynie reprezentujące sołec - jabłka, następnie całość wymieszać. two Dzwonek w konkursie kulinarnym „Złap ten Zsmgaakrn–kcazyplirpzoezłnoażwyćanwiesztryasdtkycoyjdnoycghępsoiatrrakw i, uzałoścżiyaćnkoaweajłkkiugcęhsniin”yo, drguasnićizdoowmaniyęmkkopśrczie.z LGD – Zaścianek Mazowsza. Autor tekstu: Anna Tyszka, zdjęcia: LGD – „Za - ścianek Mazowsza”.

Preparation method:

Cut the meat into portions and allow to stand somewhere cool. Next, melt some goose fat in a frying pan and brown each STOWARZYSZENIE LOKALNA GRUPA DZIAŁANIA „ZIELONE SĄSIEDZTWO”

Recipes by courtesy of countrywomen who rep - resent the Dzwonek sołectwo (the smallest ad - ministrative unit in Poland) in a culinary contest 111 “Złap ten smak – czyli poznawanie tradycyjnych piece of goose lightly. Chop the onion and potraw zaściankowej kuchni” (“Capture this taste — getting familiar with the yeomen’s tra - place in a pot together with red cabbage. ditional cuisine” organised by the Zaścianek Ma - Add salt and pepper, and allow to stew on zowsza LAG. low heat with a lid on. Towards the end, Text and pictures: Anna Tyszka. add peeled and cut apples, and stir. Empty the pot into a goose-roasting pan, place the piecesSoTf OgoWosAe iRntZoYthSeZrEoNasItEingLpOaKn,AanLd NA GRUPA stew until soft. DZIAŁANIA „ZIELONE SĄSIEDZTWO” THE “GREEN NEIGHBOURHOOD” LOCAL ACTION GROUP ASSOCIATION s s s e e r r d d d A ul. Lilpopa 18, ul. Lilpopa 18, 05-807 Podkowa Leśna A 05-807 Podkowa Leśna Tel./fax: 22 724 58 90 Phone/fax: +48 22 724 58 90 E-mail: [email protected] E-mail: [email protected] Strona www: zielonesasiedztwo.org.pl Website: zielonesasiedztwo.org.pl

Podwarszaw - skiSetgoowaTrzryósjzmeniaiestoabeOjmgurjoedoóbwsz,ar gminy potomkowie szlacheckich tradycji, młodzi Brwinów oraz Miasta Podkowa Leśna. Jed - przemysłowcy, emigranci z Rosji, Europy, nym z celów „Zielonego Sąsiedztwa” jest Ameryki, wnosząc tu różnorodne doświad - promocja wspólnej marki czenia i wielką potrzebę budowania Oj - rozsze- czyzny, tej wielkiej i tej małej. rzonego o Miasto-Ogród Milanówek. Wspólnym zadaniem jest dbałość o to, aby The AssPoocidawtioanrsczoavwesrks iteheTarróejamoifasthtoe rozwój marki wspierał wizję rozwoju miast BOrgwroindóóww commune and the Podkowa i otaczających je terenów wiejskich jako Leśna municipality. Among other things, miejsca, gdzie warto mieszkać, pracować the Association aims at promoting the co- i odpoczywać – w zgodzie z zasadami zrów - brand of noważonego rozwoju. (the Warsaw-Suburban Garden Podkowa Leśna to miejsce szczególne, Tricity), which has been extended to in - pewnie najmłodsze i najmniejsze mias - clude the garden city of Milanówek. They teczko Mazowsza, wpisane do rejestru za - share the objective of ensuring that the bytków jako wspaniale zachowane brand development supports the sustain - w pierwotnej koncepcji miasto-ogród. Po - able growth of the cities and the neigh - wstało w latach dwudziestych ubiegłego bouring rural areas, and promotes them as wieku, a jego twórcami i pierwszymi good places to live, work and relax in. mieszkańcami byli ludzie pochodzący Presumably the newest and smallest z różnych dzielnic Polski, a nawet z różnych town in Masovia, Podkowa Leśna is krajów, którzy – po odzyskaniu niepo - a unique place. It is listed as a historic her - dległości – wracali do Ojczyzny. Miasto itage site because of its perfectly preserved, Ogród Podkowę Leśną stworzyli wspólnie original arrangement of a garden city. The STOWARZYSZENIE LOKALNA GRUPA DZIAŁANIA „ZIELONE SĄSIEDZTWO”

– kuchnia to serce domu, to miejsce, gdzie kiedyś płonął święty ogień, centrum życia, 112 gdzie Rzymianie stawiali wizerunki przod - ków, chcąc podkreślić jego wagę town was established in the 1920s – its founding fathers and first residents hailed from various districts of Poland, and even from abroad, some of them coming back to .” I tak jest Poland after it had regained independence. w rzeczywistości – także i współcześnie The garden city of Podkowa Leśna was w naszych domach to właśnie kuchnia sta - founded by the people who shared the an - nowi centrum życia, miejsce gdzie najchęt - cestral traditions of the nobility – young niej gromadzi się rodzina, uczestnicząc entrepreneurs, immigrants from Russia, w misterium przemiany najzwyczajniej - Europe, and America. Together, they szego surowego ziemniaka w pożywienie pSoUoBleIdEKthTeiYr WexNpeYriPenRcOe iDnUanKTeffort to re - dające siłę, a może i zdrowie. Miejsce, gdzie LcoOnKstAituLtNeY the Old Country at large and zachowuje się i przekazuje dzieciom build their local, “small homelands.” troskę, ciepło, obyczaje rodzinne i środo - wiskowe. Podkowiański Pro - duTkotwLaorzkyasltnwyo. Przyjaciół Miasta Ogrodu Podkowy Leśnej, członek Lokalnej Grupy Najważniejszym zasobem terenu LGin D - Działania „Zielone Sąsiedztwo”, jest inicja - steągmraicejsa zksapńocłyec–znaaktywakntiy, wtwnóorścćzyo,bzyawana - torem konkursu na gtealżsokwa ani, zintegrowani i świadomi współ- Organizowany podczas odpowiedzialności za cały mikroregion. Jego Europejskich Dni Dziedzictwa ma, podob - wyjątkowym produktem lokalnym jest nie jak całe wydarzenie, charakter po- i nadregionalny i promujący wartości euro - mieszkańców. pejskie. To konkurencja otwarta, warunki Przysmaki Podwarszawskiego Trój - są dość liberalne, ważne jest jedynie to, by miasta Ogrodów to wdzięczny pretekst dla twórcy korzystali ze składników dostęp - integracji mieszkańców wokół kulturowego nych w okolicznym lesie lub we własnych dziedzictwaO,tswpoasróteb nOagprodkay zanie lokalnej ogrodach. Konkursy odbywają się od kilku specyfiki i odrębności, to promocja skiero - lat tradycyjnie we wrześniu i cieszą się wana raczej do wewnątrz, bez ambicji for - nadzwyczajnym powodzeniem. I nic w tym malnej rejestracji produktów. W czasie dziwnego, bowiem licznie zgromadzona Festiwalu (zainicjowa - publiczność liczy na możliwość skoszto - nego w 2005 r. w Podkowie Leśnej) miesz - wania wyjątkowych smakołyków przygo - kańcy otwierają bramy prywatnych towanych na te okazję. A oto niektóre ogrodów i zapraszając gości, dzielą się z nich: czymś dla ducha i czymś dla ciała. Koncerty, wystawy, spotkania okraszone są smako - The most valuable resource of this LAG’s witymi poczęstunkami. Specjały domowej area is its residents – alwsoaycisaolninthteeggroa,tciroe n - kuchni serwowane z uśmiechem gospoda - ativec, icvoimc menitgteadgeamndeanwt are of their shared rza – smakują najlepiej. responsibility for the entire micro-region. Tradycje Podkowy Leśnej i Brwinowa, The unique local quality that it demon - w tym również kulinarne, związane są strates and offers is the z postacią Jarosława Iwaszkiewicza, któ - and of its population. rKeguochdnoima t–oopdowmiieedszcazneynpier,zgedzzsiłeypnrnzyycghotpo i - Promoting the delicacies of the Pod - wsaurjzeys,imę upzoysikłkóiw. Ai lepomliotyżnkaówi t–eżsłpyonwąiłetdazkiżeeć warszawskie Trójmiasto Ogrodów is a nice z dobrej kuchni. W książce „Z moim ojcem way to strengthen this integration by en - o jedzeniu” Maria Iwaszkiewicz pisze: joying their shared cultural heritage, while „ showcasing the local peculiarities and dif - ferences. It’s not about getting the local THE “GREEN NEIGHBOURHOOD” LOCAL ACTION GROUP ASSOCIATION

113 Otwarte Ogrody products registered. Rather, it’s a kind of an the modern-day kitchen is the centrepiece inward-oriented promotion. Indeed, during of home life as well. This is where families the (Open Gardens) Fes - prefer to gather to experience the mystery tival (which started in 2005, in Podkowa of turning an ordinary, raw potato into Leśna), the locals open the gates of their a meal that gives you strength and can for - private gardens and invite guests to share tify your health. It is here that children ex - something to indulge both their bodies and perience warmth, and are instilled with minds. All concerts, exhibitions and meet - a sense being cared for, of being part of the ings are accompanied by delicious food to tradition of theiProfadmkioliwesiaańnsdkciommPruondituiekst . enhance the overall experience. Served by LokTahlenyP(otdhkeowLoacaLl ePśrnoaduGcatrfdreonm CPiotyd ’s- the smiling hosts, these local delicacies kFroiwenadsLeSśonciae)tyc,oa nmteesmt.ber of the “Zielone taste the best. Sąsiedztwo” Local Action Group, has origi - Both Podkowa Leśna and Brwinów are nated the traditionally known for their affiliation with Jarosław Iwaszkiewicz (a Polish poet Organised during and writer), whose house was once visited the European Heritage Days, this event has by famous writers, musicians and politi - an trans-regional focus, its principle aim cians. This house :w“aTshaelskoitfachmeonuissfoa rrsoeorvm - being to promote European values. This is winhgeoruetysotaunpdrinepgafroeodm.eIanlhs.eBrubtotohker“eZ’smhooinm - an open competition, and the requirements eosjctleymmo orjedtzoeintiuth”a(n“Wthiatht —mythfaethkeitrchabenouist are fairly liberal. Participants must make ftohoedh”e)a, rMt aorfitaheIwhaosmzek,iethweicpzl,actheewahuetrheotrh’es sure their dishes are only prepared from in - sdaacurgehdtefir,ewonricteesburned, the centrepiece of gredients available in the nearby forests or life, in which the Romans would once place taken from their own gardens. The contests the monuments to their ancestors to em - have already been organised for several phasise its magnitude.” years, always in September, and enjoy ex - traordinary popularity. No wonder, every - one in the large audience is in for a taste of ORKISZOWY PLACEK ZtheClocZalAdRelNicaYcieMs thBatZarEeMpre/pared for SPEAnLdTit’Ps tIrEulyWsoIT— H EthLisDocEcaRsiBonE. BReRloIwEaS re some of these:

Składniki: Ingredients:          300 g mąki orkiszowej  300 g spelt flour  150 g masła  150 g butter łyżka oliwy a spoonful of olive szczypta soli a pinch of salt woda water nadzienie z dojrzałych stuffing made of ripe owoców czarnego bzu elder berries z cukrem and sugar STOWARZYSZENIE LOKALNA GRUPA DZIAŁANIA „ZIELONE SĄSIEDZTWO”

Wykonanie: Preparation method: 114

Zagnieść zwarte ciasto z mąki, posieka - Knead the dough until thick, using flour, nego masła, oliwy, soli i wody. Podzielić na chopped butter, olive, salt and water. Di - dwie części. Pierwszą cienko rozwałko - vide in two pieces. Roll the first piece out wać, wyłożyć nim formę do tart, tak żeby until thin, and spread in the tart tin, so ciasto miało brzeg wysokości 2 cm, włożyć that the dough reaches 2 cm in height. Put na pół godziny do lodówki, razem z kulą this into the fridge for half an hour, to - pozostałego ciasta. Wymieszać owoce z cu - gether with the remaining ball of dough. krem. Ciasto w foremce podpiec przez Mix the fruit with sugar. Bake the dough 20 minut w 180 stopniach. Wyjąć, ostu - in the tart tin for 20 minutes at 180 °C. dzić, wsypać owoce z cukrem, wyrównać. Cool it, put the fruit with sugar on top, Rozwałkować druga część ciasta aby śred - even the dough out. Roll the other piece of nica odpowiadała wielkości formy ze spo - dough so that its diameter is equal to that dem i owocami, przykryć owoce, docisnąć of the tin containing the bottom layer and brzegi ciasta z wierzchu do brzegów ciasta the fruit. Put the dough on top of the fruit, Pwrzfeopriesmpacnei. MPileecnwy Ł2ak0o0msstkoipejn, kiaacwhiaorkni2a0„-M3i0li tighten the dough sides at the top to the Mmoini”uw t. PModokżonwaiepLoedśanweja(ćI nz agbriotądaśmw i2e0t1a2nąr. RbeoctitpoembylacoyuerrteosfytohfeMdiloenuagŁha. kBoamkseka,tt2he0“0M°iCli wSmkoanckzunresgieoP! odkowiański Produkt Lokalny). Mfoori”2c0a-f3e0inmPoindukotewsa. SLeśrnvae(wThitehTopr Awwitahrdouin t twhhei2p0p1e2dPcordekaomw,iańsspkri ePfreordruekdt. ELonkjaolyn! y con - test).

Kruche pierożki „Smak jesieni” A oto inni laureaci konkursu: These are the other laureates of the contest:

pani Ilony Mo - delskiej zachwyciły jurorów finezyjnym smakiem i od tej pory są stale obecne w karcie restauracji „Gruba Kaczka”. Pierożki robione są z kruchego ciasta “i Tafasstezeorfoawuatnuemns”ezcorinsopwyydmumi pwlianrgzys wami, a potem upieczone w piecu. Można je podawać i na zimno, i na gorąco.

The by Ms Ilona Modelska sent the jury into raptures with their finessed flavour, and have since become a perma - nent item on the “Gruba Kaczka” restaurant’s menu. FormPeoddfkroomwisahnokrtac”r, ust pastry and stuffed with seasonal vegetables, the dumplings are baked in an oven. Serve them cold or hot, as preferred. . Kawiarnia „Weranda” zaproponowała ciasto o nazwie „ które zdobyło nagrodę publiczności. Właścicielka, Pani Maria Domańska zdradziła, że przepis pocho - dzi od Pani Zosi Dzięcioł, wieloletniej gospodyni domu Anny i Jarosława Iwaszkiewiczów w Stawisku, był to więc najbardziej podkowiański „produkt” w tym konkursie Składniki: orzechy włoskie, twarożek, kajmak, masło, śmietana, czekolada, odrobina likieru. Na spód ciasto orzechowe. THE “GREEN NEIGHBOURHOOD” LOCAL ACTION GROUP ASSOCIATION

Podkowianka 115

The “Weranda” cafe offered a pie named “ ”, which earned the audience award. Ms Maria Domańska, the owner of the cafe, revealed that she got the recipe from the long-standing homemaker at the house of Anna and Jarosław Iwaszkiewicz in Stawisko. Actually, there wasn’t a “product” in this contest that was so strongly affiliated with Podkowa Leśna. Ingredients: common walnuts, cottage cheese, Dulce de leche, bNuatlteeśrn, cikreiaz mm, achkoiecmo - lpaotele, wa bainteofmliiqoudeeumr,”n, ut pastry for the bottom laye„rS. zarlotkę z jabłkami, która zawsze się udaje Wu - KaZDeksimo ankaozłwykieówImpiręzyRgóożtyow, anych przez kucharki-amatorki, ale na poziomie prawdzi - wie profesjonalnym, nagrody zdobyły: Pani Danuta Szewczyk za „ – 28 lat temu zamPaiensiz M- arianna Synowiec za kałam w ”Pi owdkieolwokieroLtneaśnleajureatka naszego konkursu, Elżbieta Skalska za słodkie „ i od tej pory poznaję tradycję ” o których historii tak opowiada: i historię miasta. Nie byłoby tego Miasta Ogrodu bez ko - lejki WKD, której historię poznałam dzięki mojemu mężowi – jej pracownikowi. W 2011 roku, kiedy Towa - rzystwo Przyjaciół Miasta Ogrodu Podkowa Leśna ogłosiło konkurs na produkt regionalny – moje ciasteczka – w gronie rodziny i przyja - ciół – zostały nazwane „WuKaD-dki” bo jeśli War - szawa ma swoje WZ-ki, to Podkowa Leśna może mieć „WuKaD-dki” […] Bazą ciasteczek jest… gotowe ciasto francuskie. Kroimy je na prostokąty, przypominające wagoniki kolejki i nakładamy różności: szpinak, pieczarki, kapustę, salami, ser lub owoce czy powidła! Szcze - gólnie polecam WuKaDki z nadzieniem z owoców dzikiej róży. Opracowanie: Towarzystwo Przyjaciół Miasta Ogrodu Podkowy Leśnej.

Honey-topped poppy-seed pancakes “The ultimate apple pie” “WuKaDki called the Name of the Rose” In recognition of the amateur, and yet highly professional efforts, awards also went to the2f8olyleoawrisnaggloa,dI iesest:tMlesdDinanPuotdakoSwzeawLcezśynkafaonrd“ have since continued exploring the tradi”-, tMiosnMaanrdiahnisntaorSyynofotwhiiesctofowrn. There wouldn’t be PodkowanLdeśthnae mif iutltwipelreenla’tufroeratheeoWf oKuD r (cWonatresszta–wEsklżabiKeotaleSj kDaoljsakzadfoowrah,etrheswWeaertsaw Commuter Railway). I learned about its. Shhis e - teolrlysftrhoemstmoyryhoufsbhaonwd,swhehocawmoerkuepd wfoirththtehWisKsiDn.gIunl2a0r1n1a,mweh: en the Podkowa Leśna Garden City’s Friends Society announced the regional product contest, my family and friends named these cookies “WuKaDki”, a name which playfully corresponded to the WZetka cake, popu - STOWARZYSZENIE LOKALNA GRUPA DZIAŁANIA „ZIELONE SĄSIEDZTWO”

lar in Warsaw [...] The base of the cookies is... ready-made puff pastry. We cut it into rec - tangles that resemble train carriages and throw this and that in, spinach, mushrooms, sauer - 116 kraut, salami, cheese, fruit or plum jam! As far as I’m concerned, WuKaDki tastes best with the dog-rose fruit. Compiled and edited by The Podkowa Leśna Garden City’s Friends Society.

LOKALNE SPECJAŁY KULINARNE – wczoraj i dzis LOCAL DELICACIES – in the past and today

Podczas liczrnoysachruimgopsra ez integracyjno- Durirnogsathreugnousma)e,rous integration and -edukacyjnych mieszkańcy „Zielonego education events, residents of the “Green Sąsiedztwa” zachęcani są do sadzenia tra - Neighbourhood” are encouraged to grow dycyjnych roślin, jak na przykład róży po - traditional plants, such as the Japanese marszczonej ( ), która jest nie rose ( which is not only tylko piękną ozdobą ogrodów, źródłem a beautiful garden ornament, but also a rich pożytków dla ptaków i pszczół ale także source of nectar availed of by birds and „witaminową bombą”. bees, as well as a “vitamin bomb.” Pani Hanna Kucharska, długoletnia Ms Hanna Kucharska, a long-time friend przyjaciółka i czytelniczka Biblioteki and reader of the Library in Otrębusy, has w Otrębusach zebrała tradycyjne i wypró - compiled traditional and proven recipes for bowane przeLpiIsKyIkEuRlinaRrnÓe nŻaAwNykoYrzy/s -THuEsinRg tOhe SJaEpanLeIsQe roUseE. TUhRese are tanie róży owocowej. Pół garnca spirytusu wlać w gąsior, Pour half a peck of 95-percent alcohol wpuścić w niego 10 kropli olejku różanego, into a carboy, put 10 drops of rose oil, let it zostawić butlę w spokoju przez 24 godziny stand for 24 hours at room temperature. w temperaturze pokojowej. Zrobić syrop Make syrup using 3 kg sugar and a noggin z3kg cukru, biorąc kwaterkę wody na of water per each half kg of sugar. Pour the każde pół kg cukru. Do gorącego lać powoli alcohol slowly into the boiling syrup, so that spirytus aby się sam klarował. Po 24 godzi - the alcohol clears by itself. 24 hours later, nach wlać w gąsior nieco alkiernasu (płyn pour some alkiernas (a red fluid produced czerwony wytwarzający się z robaczków by the Polish cochineal that yields a beauti - czerwonych zwanych koszenillą, które dają ful, carmine colour, often used for the śliczny karminowy kolor używany do zabar - colouring of liqueurs, candies, etc.) into the wiania likierów, cukrów itp.). Po wlaniu go carboy. To make sure the colour is right, w gąsior, aby przekonać się czy dość zabar - pour some of the mixture into a glass. This wiony, wlać w kieliszek, gdzie w mniejszej will give you a better idea of the colour of ilości lepiej można poznać kolor i zastoso - the entire fluid. After 3 days, the liqueur will wać się do tego. Po 3 dniach likier ustoi się settle. It should be clear, so you won’t need i jest klarowny bez filtrowania. to do any filtering. THE “GREEN NEIGHBOURHOOD” LOCAL ACTION GROUP ASSOCIATION

117

A oto współczesny przepis podany przez And this is a modern-day recipe provided pSkańłasdtwnaikEi:lżbietę i Piotra Skalskich z Pod - by Elżbieta and Piotr Skalscy from Pod - kowy Leśnej. Szybki, smaczny, zdrowy i… kowa Leśna. It is quick, tasty and healthy… bezproblemowy. and easy.

 1 kg owoców róży (dojrzałych, odszypułkowanych, wydrylowanych Ing–rnedajileenptiesj: męską ręką)  1 kg cukru żelującego

 1kg rose fruit (ripe, destalked and drilled — preferably by Wyakmonalaenhiea:nd) 1 kg gelling sugar

Zebrane w miejscach oddalonych od zanieczyszczeń owoce umyć i przesypać w rondlu warstwami cukrem żelującym. Odstawić na ok. 6 godzin, aby zmiękły. Następnie posta - wić na gazie, zagotować i trzymać na ogniu nie dłużej niż 4 minuty, intensywnie mie - Pszraejpąca.rOawtiocnemmeotżhnoadz: miksować. Gorącą konfiturę nakładamy do wyparzonych słoików drewniana łyżką, mocno zakręcamy, odwracamy do góry dnem. Dla łakomczuchów naj - lepsza jest jeszcze ciepła, prosto z garnka. A jak pachnie!

Pick the fruit somewhere far from air pollution, wash and put in a pan. Cover with gelling sugar, layer by layer. Let stand for 6 hours until the fruit softens up. Then let stand on heat, boil and keep simmering for up to 4 minutes, while stirring inten - f sively. You can blend the fruit. o t . Once ready, put the hot jam into M a ł g scalded jars using a wooden o r z a t

spoon, twist the lids on tightly, a N a

and turn them bottom-up. For j e c h

those who can’t wait to have a l s k a taste – go ahead – it’s best a warm, straight from the pot. It’s got a hell of a nice smell too! STOWARZYSZENIE „ZIEMIA CHEŁMOŃSKIEGO”

STOWARZYSZENIE 118 „ZIEMIA CHEŁMOŃSKIEGO” THE “CHEŁMONSKI’S LAND” ASSOCIATION s s s e e r r d d d A ul. Warszawska 24 ul. Warszawska 24 96-321 Żabia Wola A 96-321 Żabia Wola Tel./fax: 46 858 91 51 Phone/fax: +48 46 858 91 51 E-mail: [email protected] E-mail: [email protected] Strona www: ziemiachelmonskiego.pl Webside: ziemiachelmonskiego.pl

Swoim działaniem obejmuje 11 gmin: czew, Nowa Sucha, Rybno, Nadarzyn, and Baranów, Grodzisk, Teresin, Żabia Wola, Jaktorów. This LAG extends over 972 km², Mszczonów, Radziejowice, Sochaczew, an area populated by 86,873 residents. Its Nowa Sucha, Rybno, Nadarzyn, Jaktorów. primary objective is to act for the develop - Powierzchnia obszaru LGD wynosi 972 km², ment of rural areas, the empowerment of zamieszkanych przez 86 873 osoby. local communities, the preservation of Głównym celem Stowarzyszenia „Zie - their cultural and natural heritage, the de - mia Chełmońskiego:” jest działanie na velopment of the economy, culture, sports rzecz rozwoju obszarów wiejskich, akty - and recreation, and broadly-defined edu - wizacji społeczności lokalnej, ochrony cation across the area under the Local-De - dziedzictwa kulturowego i bogactwa przy - velopment Strategy. Moreover, the LAG rodniczego, rozwoju gospodarki, kultury, organises numerous community events sportu i rekreacji oraz szeroko pojętej edu - such as “The Apple Pie Day”, “Chełmona - kacji na obszarze objętym Lokalną Strate - lia,” various contests, resident meetings, gią Rozwoju. Ponadto LGD zajmuje się and training sessions. The Association has organizacją wielu imprez środowiskowych, acted as a go-between in the allocation of takich jak „Dzień szarlotki”, „Chełmonalia”, funds for a range of projects to support liczne konkursy, spotkania mieszkańców, local growth, including the preservation of szkolenia. Stowarzyszenie pośredniczy the natural and cultural heritage. w przyznawaniu środków finansowych na For details on invitations for tenders is - rozmaite przedsięwzięcia służące wspiera - sued by the LAG, please visit www.ziemia - niu rozwoju lokalnego, w tym ochrony dzie - chelmonskiego.pl . You can also read about f o t

dzictwa przyrodniczego i kulturowego. the LAG’s initiatives in its bulletin entitled . M a

Szczegółowe informacje dotyczące ogła- “Biuletyn Ziemi Chełmońskiego.” ł g o r

szanych przez LGD naborów wniosków z a t a

znajdują się na stronie www.ziemiachel - N a j e

monskiego.pl . Dodatkowo co kwartał o dzia- c h a l

łaniach LGD poczytać można w wyda - s k wanym „Biuletynie Ziemi Chełmońskiego”. a

This operates in the following 11 com - munes – Baranów, Grodzisk, Teresin, Żabia Wola, Mszczonów, Radziejowice, Socha - THE “CHEŁMONSKI’S LAND” ASSOCIATION

LOKALNE SPECJAŁY KULINARNE 119 LOCAL DELICACIES

Należy do nich rosół – z kury, kaczki, These include rosół – a broth made eit - albo wołowiny, jagnięciny i ze wszystkiego her from chicken, duck, beef, lamb, or a lit - po trochu. A może spróbujecie rozgrze - tle of all these. A less common variation on wającego wywaru z karpia? the dish that you might find tempting is O tym, że w naszej okolicy przygotowuje a carp stock – it will warm you up real nice. się taki rarytas dowiedzieliśmy się przy - We have found out that this delicacy is ser - padkiem, od gospodyń z Baranowa. Docho - ved in our area by accident – from the co - dzenie zaprowadziło nas szybko do miejsc, untrywomen of Baranowo. After a short gdzie są stawy z karpiami. Pierwszy telefon inquiry we have arrived at carp fishponds. do właścicieli okRazOał sSięÓstrŁzaZłemKw AdRziPe -IAF/romCtAheRreP, wBe RonOly TneH eded to phone the siątkę! owners and – bullseye!

Składniki: Ingredients: przyrządza pani Elżbieta Leśniak z Ojrza - by Ms Elżbieta Leśniak from Ojrzanów nowa  

Wywkaornzaynwiae,: jak na tradycyjny rosół vegetables, as for the traditional broth (marchew, pietruszka, seler, pory, cebula) (carrot, parsley, celery, leek, onion) karp (około 1-1,5 kg) carp (about 1-1.5 kg)

Obrać marchew, korzenie pietruszki, seler, dorzucić oczyszczone i dokładnie wymyte pory oraz przypaloną nad ogniem, obraną cebulę. Rosół z karpia gotuje się na wywarze jarzynowym, zatem najpierw do garnka trafiają one, a ryba dopiero wówczas, gdy miękną. Karp musi być najlepszy, miejscowy, hodowany na naturalnej paszy, ale przede wszyst - kim nie powinien mieć zapachu mułu. Rybę wrzuca się wypatroszoną, oskrobaną, razem z głową i płetwami i gotuje 20–25 minut. Uboższą wersję tego rosołu przyrządza się z samych karpich głów, płetw i kręgosłupów. Rosół z karpia należy podawać z domowym makaronem. Podczas konkursu w Lanckoronie pod Krakowem, zorganizowanego w ramach projektu „Smaki łączą regiony”, rosół z karpia reprezentował Stowarzyszenie „Ziemia Chełmoń - skiego” w konkurencji rosołów i zdobył wyróżnienie. Zachęcony jego sukcesami na Witold Czuksanow szczeblu krajowym, spróbowałem rarytasu w październiku, podczas „Dnia szarlotki” PwrŻeapbaireajtWioonlii.nEsfterkutcbtyiołntask: i, że do tej pory zachodzę w głowę, dlaczego karpie jada się głównie w galarecie i smażone? Zupa naprawdę jest pyszna. Szczerze polecam.

Peel the carrots, parsley roots and celery, add well-cleaned leek and peeled onion, burnt over the fire. Boil the carp broth on a vegetable stock, so the vegetables go into the pot STOWARZYSZENIE „ZIEMIA CHEŁMOŃSKIEGO”

120

first, and the fish is added only when they are getting soft. Use only the best carp you can find – preferably from a local pond, grown on natural fodder and, above all, without any “mud” odour. Dress and scale the fish and put it into the pot with its head and fins. Boil for 20-25 minutes. A budget version of this broth is made with carp heads, fins and backbones only. The broth is best served with home-made pasta. As a representative dish of the “Ziemia Chełmońskiego” Association, the carp broth took part in a competition held in Lanckorona near Kraków, and won an honourable mention in the broth category. Encouraged by its impressive performance at the national level of Witold Czuksanow the competition, I took advantage of the opportunity to taste it in October, during the “Apple Pie Day” in Żabia Wola. The experience left me asking myself why carp is eaten chiefly in jelly or fried. TSheZsoAuRp iLsOabsToKluAtely/deAlicPioPusL.EI hiPghIEly recommend it!

W różnych książkach kucharskich i w In - 3. Dodać przyprawy: cynamon, trochę ternecie znajdziemy setki przepisów na startego imbiru, zmielonych goździków szarlotkę, często udziwnionych i skompli - 4. Szarlotka najlepiej smakuje, jeśli się ją kowanych. Ale jako Lokalna Grupa przygotuje wieczorem w dniu bezpośrednio Działania „Ziemia Chełmońskiego” wszyst - poprzedzającym ucztę. Ma być ciastem pro - kim powiadamy: najlepsze są szarlotki naj - stym, koniecznie z kruszonką na wierzchu. prostsze! Wiemy, co mówimy, bo od pięciu lat or - ganizujemy konkurs na najsmaczniejszą szarlotkę, w którym zawsze wygrywają ciasta proste, zrobione z owoców trady - cyjnych odmian jabłek. Takich, które rosną w naszych okolicznych sadach. Nowo - czesne owoce deserowe nijak się mają do starej, dobrej ‘Antonówki’, ‘Renety’ ‘Boi - kena’ czy „tajnej broni” doświadczonych gospodyń – odpornej na parcha odmiany ‘James Grieve’. Sprawę dobrego przepisu na rewelacyjną szarlotkę mamy omówioną z dwukrotną laureatką konkursu organizo - wanego w Żabiej Woli (powiat Grodzisk Mazowiecki), panią Danutą Pytlak. Naiw - nością byłoby wierzyć, że zdradzi wszyst - kich tajemnice sukcesów, ale przy herbacie i kawałku dobrego ciasta podzieliła się cen - nymi wskazówkami: 1. Jabłka muszą być świeże, hodowane bez chemii, dojrzałe, najlepiej odmiany An - tonówka lub innej z wyżej wymienionych. 2. Zetrzeć je trzeba surowe na kruche ciasto, zagniecione z masłem. THE “CHEŁMONSKI’S LAND” ASSOCIATION

121

Od siebie dodamy, że oryginalnego wy - apple pie, we consulted Ms Danuta Pytlak, glądu kruszonki nie warto tuszować grubą a two-time winner of the contest held in poduchą cukru pudru. Znacznie lepszą de - Żabia Wola, the Grodzisk Mazowiecki Dis - koracją będzie rafinada. trict. It would have been naive to hope that she would let us in on all her baking sec - In various cookery books and online rets, but she shared with us some useful you will find hundreds of recipes for apple tips over tea and a piece of good cake! pie, often in bizarre or complicated varia - 5. The apples have to be fresh, grown tions. As the “Ziemia Chełmońskiego” Local without any chemicals, and ripe, preferably Action Group, we always stand by our opi - Antonovka or some other above-mentio - nion that the simplest apple pie is the best ned variety. apple pie! 6. Grind the raw apples onto a shortcake, Believe us – we would know, as for five kneaded with butter years now we have organised a competi - 7. Add herbs & spices: cinnamon, some tion for the tastiest apple pie. And the win - pulverised ginger and ground clove pink ners have always been simple pies, made 8. The pie tastes best when prepared the on the basis of traditional apple varieties, evening immediately before the feast. Make such as the ones you can come across in it simple and remember about the crumble our local orchards. Newly-engineered de - topping! ssert fruits are no match to the good old We can only add that the original look of Antonovka, Russet apple, Boiken, or “the the topping is best not ruined by being secret weapon” of all experienced house - overgenerous with powdered sugar. Refi - wives – theCscHabL-rEesBistaŻntYJaTmNesIGrRieAveZ. TOo WneYd suNgaAr isZa mAuKchWbeAtteSr IoEpti/on to use for find a good reLcEipAe VforEaNmEoDuthW-waHteOrinLg EMdecEoAratLionR. YE BREAD

Oszołomieni nowym smakiem i białym 3. zakwas – zbiór kultur kwasu mleko - miąższem pieczywa pszennego, w powo- wego, powodujących tzw. mlekową fer - dzi zapożyczonych receptur i poddani mentację ciasta w odróżnieniu od niesłusznemu stereotypowi, że ciemny chleb alkoholowej wywołanej drożdżami otrzy - oznacza biedę, zepchnęliśmy nasz żytni, ra - manymi w procesie przemysłowym. Pro - zowy na zakwasie w najciemniejszy kąt za - ces fermentacji mlekowej niszczy liczne pomnienia. Nie zapomnieli o tym nieliczni. toksyny pleśniowe i bakteryjne nagroma - W nazwie chleb żytni na zakwasie kryją dzone w mące podczas procesu uprawy się trzy tajemnice jego wartości: i produkcji a destrukcyjnie wpływające na 1. żyto – zawiera białka o wyższej war - nasz organizm. tości biologicznej i ma więcej błonnika W naszym klimacie, w naszej kulturze a mielenie ziarna powoduje mniejsze straty żywienia proporcje powinny być odwró - witamin niż w przypadku innych zbóż; cone na rzecz chleba czysto żytniego 2. mąka razowa – nie oczyszczona za - koniecznie na zakwasie. Zostawmy psze - wiera cenne włókna pokarmowe, wiele nicę na takie przyjemności jak naleśniki, składników mineralnych: żelazo, magnez, bo żyto jako tworzywo nie zdaje tu egza - cynk, potas, fosfor, witamin: B1, B2, B6 i PP. minu, niedzielne bułeczki do kawy czy Pieczywo razowe zapobiega otyłości i ob - świąteczne makowce i baby wielka - niża zawartość cholesterolu we krwi; nocne. STOWARZYSZENIE „MIĘDZY WISŁĄ A KAMPINOSEM”

122

Przywróćmy chlebowi żytniemu, razo - sium, zinc, phosphorus, and vitamins B1, wemu na zakwasie należne mu miejsce na B2, B6 and PP. Wholemeal bread pre - naszym stole bo jest ono uświęcone histo - vents obesity and lowers (LDL) choleste - rią, tradycją i tęsknotą za dobrym smakiem rol levels. i zapachem chleba pieczonego w odległych 3. Leaven – lactic-acid cultures which już w czasie rodzinnych domach naszych cause the so-called lactic-acid fermentation przodków a zakwas wykorzystywany przy of dough, as compared to the alcohol fer - Ewa Ładyńska jego pieczeniu, przekazywany przez matki mentation induced by yeast produced by córkom w posagu uczynił go nieśmiertel - industrial processing. Lactic-acid fermen - nym i ponadczasowym. tation destroys numerous mould and bac - teria toxins which accumulate in the flour during cultivation and production, and are Overwhelmed with the new flavour and detrimental to our health. white crumb of white bread, flooded with In our climate zone, the nutrition princi - foreign recipes and confronted with a mi - ples should be re-oriented towards pure sleading stereotype that dark bread was as - rye bread, necessarily leavened. Let us sociated with poverty, we have consigned leave wheat for treats such as pancakes, our rye, wholemeal, leavened breads into Sunday coffee buns, Christmas poppy-seed the bottomless abyss of oblivion. Only a few cakes or Easter babka cakes, as rye fails to have managed to liberate themselves from make the grade in this field. this misconception. Let us reinstate rye wholemeal leavened The name “leavened wholemeal rye bread as the staple food in our menu, as it bread” reveals the three secrets of its quality: is motivated by history, tradition and cra - 1. Rye – contains higher-quality proteins ving for the savoury bread baked by our re - mote ancestors. The leaven used for and has more fibre and milling causes less Ewa Ładyńska vitamin loss than other cereal. baking, handed down from mother to daug - 2. Wholemeal flour – when non-puri - hter as part of their dowry, has given the fied, iStTcOonWtaiAnRs ZvaYluSaZbEleNdIEiet„aMry IfĘibDreZYbWreaIdSŁitĄs classic and timeless quality. AandKmAaMnyPmINinOerSalEs,Msu”ch as iron, magne - THE “BETWEEN THE VISTULA AND KAMPINOS” ASSOCIATION – LOCAL ACTION GROUP s s s e e r r d d d A ul. Gminna 6, 05-152 Czosnów ul. Gminna 6, 05-152 Czosnów Tel./fax: 22 794 04 88 A Phone/fax:+48 22 794 04 88 E-mail: [email protected], E-mail: [email protected], [email protected] [email protected] za - Strona www: lgdkampinos.pl chodnWieebgsiod, e:nlgodwkaomdpwinosr.pslkiego i socha - czewskiego.

Obejmuje obszar dziesięciu gmin, trzech powiatów: położonych w centralnej części woje - wództwa mazowieckiego, na terenie Obszar ten jest spójny THE “BETWEEN THE VISTULA AND KAMPINOS” ASSOCIATION

123 terytorialnie, łączą go tradycje histo - turystyka weekendowa piesza, rowerowa ryczne, kulturowe i przyrodnicze oraz po - i samochodowa. mysły na rozwój i chęć współpracy. Celem W Puszczy Kampinoskiej wytyczono LGD jest inspiracja do lepszego wykorzys - i oznakowano 350 km szlaków dla tury - taniu potencjału jej obszaru, poprawa jego styki pieszej oraz ponad 200 km tras ro - konkurencyjności, jako miejsca zamiesz - werowych dla cyklistów. W celu uła- kania i wspomaganie rozwoju działalności twienia obsługi ruchu turystycznego, na gospodarczej, aktywizacji współpracy obrzeżach parku urządzono 15 parkingów, mieszkańców wsi. Warsaw 6 pól oraz tereny biwakowe. W ostatnich West, Nowy Dwór and Sochaczew latach dynamicznie rozwija się na terenie The LAG activity area covers ten com - LGD agroturystyka. Kilkanaście gospo - munes located in the central part of the Ma - darstw agroturystycznych oferuje kilka - zowieckie Voivodeship, in the dziesiąt miejsc noclegowych. W otulinie dis - Puszczy jest kilka ośrodków jeździeckich, tricts. This area is territorially concise, and stadnin i stajni. it shares historical, cultural and natural tra - ditions, along with development ideas and The reference LAG activity area covers the willingness to cooperate. The LAG’s ac - the Warsaw Valley, and the Łowicz-Błonie tivity is aimed at inspiring more efficient Plain. The northern part features the use of the local potential, making the local Kampinos National Park. The natural bor - aLrOeaKa AcLoNmEpeDtiZtiIvEeDplZacICe TtoWlivOe and pursue der of the area is formed by the Vistula, ePcRonZoYmRiOc aDcNtivIiCtyZ,E and activating the rural and the borders of the Ożarów Ma - population. zowiecki and Błonie communes in the south. The location, far from the industrial clusters and within the Kampinos National park, contributes to the natural make-up Obszar na którym działa LGD „Między of this area. Its natural values, e.g. the Wisłą a Kampinosem” obejmuje teren Kot - vicinity of the Kampinos National Park, liny Warszawskiej oraz Równiny Łowicko- Żelazowa Wola and Niepokalanów, and Błońskiej. Północną część tego obszaru the short distance from Warsaw, make zajmuje Kampinoski Park Narodowy. Na - this place a favourite touring destination turalną granicę obszaru na północy sta - for Warsaw residents. The Kampinos Na - nowi Wisła, a od południa granicami LGD tional Park is visited by around a million są południowe granice gmin Ożarów Ma - tourists each year. Weekend hiking, cy - zowiecki i Błonie. Położenie LGD, z dala cling and motoring are the best-developed od skupisk przemysłowych i w obrębie forms of local tourism. Kampinoskiego Parku Narodowego, jest The Kampinos Forest comprises 350 km czynnikiem decydującym o jednolitości of marked walking paths, and over 200 km przyrodniczej jej obszaru. Walory przy - of cycle lanes. To facilitate the tourist rodnicze i kulturowe tego obszaru, m.in. movement, 15 car parks, 6 fields and sev - bliskość Kampinoskiego Parku Narodo - eral picnic areas have been established on wego, Żelazowej Woli i Niepokalanowa the outskirts of the Kampinos Forest. In re - oraz lokalizacja w pobliżu Warszawy spra - cent years, the LAG area has seen rapid wiają, że jest to ulubiony teren wycieczek growth in agri-tourism. Several agri-tourist krajoznawczych mieszkańców stolicy. farms offer dozens of lodging places. The Kampinoski Park Narodowy jest odwie - Kampinos Forest protection zone houses dzany przez około milion turystów rocz - several horse-riding centres, stud-farms nie. Przede wszystkim rozwinięta jest tu and stables. STOWARZYSZENIE „MIĘDZY WISŁĄ A KAMPINOSEM”

124 LOKALNE SPECJAŁY KULINARNE LOCAL DELICACIES

DYNIA W ZALEWIE / PUMPKIN IN A PICKLE

Składniki: Ingredients:          dynia  Pumpkin  goździki, ziarna pieprzu, ziele angielskie  clove, black pepper seeds, all-spice 0,75 l wody 0.75 l water Wy1kkogncaunkieru: Pre1pkagrasutigoanr method: 1 dag kwasku cytrynowego 1 dag citric acid ½ łyżeczki cynamonu ½ teaspoonful cinnamon

Dynię oczyścić ze skóry oraz miękkiego Clear the pumpkin of skin and soft pulp. miąższu, pokroić w kostkę, wrzucić do Dice, place in boiling water for 2-3 minutes, wrzątku na około 2-3 minuty, odcedzić then strain and rinse with cold water. Pre - i przepłukać zimną wodą. Przygotować pare the jars. Put the spices, i.e. the clove, słoiki, do słoików włożyć przyprawy: goź - black pepper seeds and all-spice, into the dziki, ziarna pieprzu, ziele angielskie, na - jars, and prepare the pickle, using the stępnie przygotować zalewę z wody, cukru, water, citric acid and cinnamon. Place the kwasku cytrynowego i cynamon. Wystu - cooled pumpkin in the jars, pour the pickle, dzoną dynię układać w słoikach, a następnie close the jars tight and pasteurise for 10-15 zalać przygoRtoAwCanUymSsZyrKopI eZm, DzaYmyNkaIć / PmUinuMtesP. KIN FRITTERS szczelnie i pasteryzować przez 15-20 minut. Składniki: Ingredients:          800 g dyni  800 g pumpkin  2 łyżki masła  2 spoonfuls butter  100 g tłuszczu  100 g fat 1 szklanka mąki 1 glass flour Wy2k-3onłyażnkiieś: mietany 2-3 spoonfuls cream 3 jajka 3 eggs sól do smaku salt

Dynię umyć, obrać ze skóry, usunąć pestki, miąższ zetrzeć na tarce o dużych otworach. Jajka umyć, oddzielić żółtka od białek, masło utrzeć z cukrem i żółtkami. Połączyć ze śmietaną dynię i ubitą pianę z białek, przesypując przesianą mąką, odrobinę posolić. Tłuszcz rozgrzać, nakładać łyżką niewielkie racuszki i usmażyć z obu stron na złoty kolor. Usmażone racuszki układać na ogrzanym talerzyku, osobno podać śmietanę i cukier do polania racuszków. THE “BETWEEN THE VISTULA AND KAMPINOS” ASSOCIATION

Preparation method: 125

Wash the pumpkin, peel and remove the seeds. Grate the pulp thickly. Wash the eggs and separate the yolks from the whites. Grind the butter with sugar and the yolks. Mix the pumpkin with the cream and whipped whites, then add flour and a pinch of salt. Heat the fat, form small fritters and fry on each side until browned. Place the fritters on a warm plate and serve wRitEh GcreIaOm aNndAsLugNarA. ZUPA DYNIOWA / REGIONAL PUMPKIN SOUP

Składniki: Ingredients:          1 kg dyni  1 kg pumpkin  ½ l mleka  ½ l milk 1 jajko 1 egg

 1 ½ szklanki mąki  1 ½ glass flour szczypta soli a pinch of salt ½ łyżeczki cukru ½ teaspoonful do smaku sugar Wyskzkolnaannkiaew: ody 1 glass water

Dynię obrać, pokroić w kostkę, wlać wodę, wrzucić dynię, ugotować. Następnie miękką Pzmreikpsaorwataićo.nOmddeztiheolndie: ugotować mleko, zrobić z jajka i mąki zacierki, zetrzeć na tarce o dużych oczkach, wrzucić na gotujące mleko, lekko posolić, trochę posłodzić, zagotować. Połączyć z dynią zmiksowaną.

Peel the pumpkin and cut it into cubes. Pour water, put in the pumpkin and cook. Then, mix it when soft. Boil the milk in a different pot. Take the egg and the flour to make dough, then grate thickly to form flakes, and throw onto the boiling milk. Add some salt and some sugar, and boil. TNheAn aLdEd Wto tKheAmiNxedApuPmĘpkDinA. CH SOSNY / PINE-TREE SPROUT LIQUOR

Składniki: Wykonanie:  

1 kg pędów sosny W maju zebrać młode pędy sosny, włożyć do szklanego naczy - 1 kg cukru nia i wsypać cukier. Postawić w słonecznym miejscu, np. na oknie, na dwa miesiące. Potem odlać sok i dodać do niego spi - rytus (taką ilość, której moc nam odpowiada). Do reszty sosny wlać normalny alkohol czysty i czekać 2 tygodnie, wymieszać i po 2 tygodniach połączyć z nalewką na spirytusie. STOWARZYSZENIE „MIĘDZY WISŁĄ A KAMPINOSEM”

Ingredients: Preparation method:  126



1 kg pine-tree Gather the young pine-tree sprouts in May, place in a glass ves - sprouts sel and add sugar. Leave in a sunny place, e.g. on a window sill, 1 kg sugar for two months. Then drain the juice into a separate vessel and add spirit (to make the liquor as strong as you require). Pour POLĘDWICZKpIuCre ZalcOohoSlNonOto tWheSreKmIaEini/ngGpiAneR-trLeIeCsprSoIuRtsL. OLeaIvN e for two weeks, then mix with the spirit. Wykonanie: Preparation method:

Polędwiczkę wieprzową pokroić w plastry, Slice the sirloin, slightly beat the garlic, lekko rozbić czosnek, otoczyć w mące, ob - then coat the meat in flour, add some salt, smażyć po obu stronach, posolić. Przygoto - and fry on both sides. Cut the leek, the red, wać pokrojony por, paprykę czerwoną, green and yellow pepper, and the onion, zieloną, żółtą i cebulę. Wszystko podsmażyć. and fry them all. Add marjoram. Place the Dodać majeranek. Polędwiczki ułożyć w na - sirloin in an ovenproof vessel, then place czyniKu żAarSooZdpAorPnyOm, nPaAniRe TpoYłoZżyAć wNa -CKthU e ve/gePtaAblResTanISdAbuNtte’rSonGtopR, IaTndS steam rzywa, dołożyć masła i dusić 20 minut. the dish for 20 minutes. Składniki: Ingredients:          1 kg kaszy (pęczak)  1 kg grits (peeled barley)  25 dag słoniny  25 dag pork fat  30 dag boczku  30 dag bacon 2 cebule 2 onions Wy8k0odnaagnpieie: czarek 80 dag champignons 0,25 ml gęstej śmietany 0.25 ml thick cream majeranek, pieprz, sól marjoram, black pepper, salt

Kaszę ugotować na sypko, dodać do niej przesmażoną słoninę z boczkiem, cebulą, maje - Przepisy pochodzą z badań dla LGD Miedzy Wisłą a Kampinosem. ranek, pieprz, sól i wymieszać. Zrobić sos z pieczarek: pieczarki umyć, pokroić, udusić, dodać masła pieprzu soli, zeszklić cebulę pokrojoną w kostkę na maśle, wrzucić do pie - Preparation method: czarek, na końcu dodać gęstą śmietanę, posolić do smaku i dodać pieprz.

Simmer the grits until loose, then add pre-fried pork fat and bacon, one onion, marjoram, black pepper and salt, and mix the ingredients. Prepare the champignon sauce. Wash the Przepisy pochodzą z badań dla LGD Miedzy Wisłą a Kampinosem. champignons, cut and steam them, adding the butter, black pepper and salt. Glaze chopped onion on butter and add it to the champignons. At the end add thick cream, a pinch of salt and black pepper. STOWARZYSZENIE SPOŁECZNEJ SAMOPOMOCY

STOWARZYSZENIE SPOŁECZNEJ SAMOPOMOCY – LOKALNA GRUPA DZIAŁANIA 127 THE SOCIAL SELF-HELP ASSOCIATION LOCAL ACTION GROUP s s s e e r r d d d A 06-400 Ciechanów, ul. Śląska 1 06-400 Ciechanów, ul. Śląska 1 Tel. 23 672 13 79 A Phone: +48 23 672 13 79 Fax 23 672 13 82 Fax: +48 23 672 13 82 E-mail: [email protected], [email protected] E-mail: [email protected], [email protected] Strona www: ssslgd.pl Webside: ssslgd.pl

Teren działania LGD to pasmo Wkry i jej and one commune located in the Warmia- dopływów. Obejmuje swym zasięgiem 12 Masuria Voivodeship. gmin Północnego Mazowsza: Bieżuń, Gli - The association was established in 1992 nojeck, Kuczbork, Lipowiec Kościelny, Lu - on the initiative of representatives of em - bowidz, Lutocin, Radzanów, Siemiątkowo, ployment agencies, State administration, Strzegowo, Szreńsk, Wiśniewo, Żuromin social-assistance centres, local-government oraz jedną gminę województwa warmiń - bodies, the unemployed and trade unions. sko-mazurskiego – Lidzbark. In 2009 it was converted into a Local Ac - Stowarzyszenie powstało w 1992 r. tion Group. z inicjatywy osób reprezentujących urzędy The mission pursued by the “Sto - pracy, administrację państwową, opiekę warzyszenie Społecznej Samopomocy” społeczną, organy samorządowe, bezro - (“The Social Self-Help Association”) Local botnych oraz związki zawodowe. W 2009 Action Group is to foster sustainable devel - roku przekształciło się w Lokalną Grupę opment, tourism and recreation, to pro - Działania. mote the Wkra River Area and the Misją Stowarzyszenia Społecznej communes included in the LAG, and to sup - Samopomocy – Lokalna Grupa Działania port the activity of employment agencies jest inspirowanie zrównoważonego roz - and other labour-market institutions. woju, turystyki i rekreacji oraz pro - mocja Obszaru Nadwkrzańskiego i gmin wchodzących w skład LGD, a także wspieranie działalności urzędów pracy i innych instytucji rynku pracy.

The LAG’s activity area covers the span of the Wkra River and its tributaries, i.e. 12 communes in the Northern Masovia region, namely Bieżuń, Glinojeck, Kuczbork, Lipo - wiec Kościelny, Lubowidz, Lutocin, Radzanów, Siemiątkowo, Strze - gowo, Szreńsk, Wiśniewo, Żuromin STOWARZYSZENIE SPOŁECZNEJ SAMOPOMOCY

128 LOKALNE SPECJAŁY KULINARNE LOCAL DELICACIES

CIASTO „PALCE LIZAĆ” / “YUM-YUM” CAKE

Składniki Ingredients Ciasto: Cake:          5 jaj  5 eggs  5 łyżek cukru  5 spoonfuls of sugar 4 łyżki mąki tortowej 4 spoonfuls of cake flour 1 łyżka mąki ziemniaczanej 1 spoonful of potato starch Masa: Filling ingredients  1/2 łyżki proszku do pieczenia  ½ spoon of baking powder  1 cukier wanilinowy  1 bag of vanilla sugar     5 yolks  5 żółtek  3 spoonfuls of cake flour  3 łyżki mąki tortowej  1 l mleka 1 l of milk 1 cukier waniliowy 1 bag of vanilla sugar Piana: Foam ingredients 1 cube of butter  kostka masła  1 glass of powdered sugar  1 szklanka cukru pudru    2 galaretki (czerwona i zielona) 2 jellies (red and green) 5 białek (z jaj do masy) 5 whites (of eggs used to prepare Wykonanie: the filling) Przsyzgkolatnokwaacnuikercuiasta 1 glass of sugar

Przygotowanie masy : oddzielić żółtka od białek, białka ubić, pod koniec ubijania dodać cPurkziyegro, ctuokwiearnwieanpiilaionwy y i stopniowo po jednym żółtku. Dodać mąkę z proszkiem do pie - czenia i lekko wymieszać. Ciasto piec ok. 1 godz. na złoty kolor. : mleko, mąkę i żółtka zmieszać i ugotować z nich budyń, odstawić Przepis podała pani Maria Jadwiga Przeradzka z Ościsłowa. do ostudzenia. Masło utrzeć z cukrem i połączyć z masą budyniową. : białka ubić, pod koniec ubijania dodać cukier i rozpuszczone Preparation instructions w 1 szklance wody, ostudzone galaretki. The cake

: separate yolks from whites, then whip the whites. By the end of the whipping, add sugar, vanilla sugar and one yolk at a time. Then add flour mixed with baking pow - der and stir gently. Bake the cake for around an hour until it browns. THE SOCIAL SELF-HELP ASSOCIATION LOCAL ACTION GROUP

The filling 129 The foam

: mix milk, flour and yolks, and cook a custard pudding, then put it aside for Recipe courtesy of Maria Jadwiga Przeradzka from Ościsłowo. cooling. Grind butter with sugar and mix it with the pudding. : whip the whites. By the end of the whipping, add sugar and cooled jellies, pre - viouKslyAmReKlteÓd inWa gKlaAss oZf wAaPteIrE. KANA / BAKED CHUCK NECK

Składniki: Ingredients          1,5 kg karkówki  1.5 kg of chuck neck  0,5 kg pieczarek  0.5 kg of champignons  4 duże cebule  4 large onions  puszka kukurydzy  1 tin of sweet corn duży keczup pikantny 1 large tube of hot ketchup WyVkeogneatanie: Vegeta olej oil papryka pepper

Karkówkę obsypać pieprzem, solą, wegetą, polać olejem i zostawić na noc w lodówce. Pieczarki pokroić w plasterki, usmażyć z cebulą pokrojona w talarki. Do wysmarowanego Ptłruespzcazreamtiożanrionosdtpruorcntieognos naczynia kładziemy plastry karkówki, na nią wykładamy pie - czarki z cebula, odsączoną kukurydzę, pokrojona w kostkę paprykę. Całość zalewamy ke - czupem i zapiekamy ok. 1 godziny.

Sprinkle the chuck neck with black pepper and Vegeta, and pour it with some oil. Then leave it in the fridge overnight. Slice the champignons and fry them with sliced onion. Put the chuck neck slices into a greased ovenproof, then cover it with the champignon and onion mixtPurSe,TdrRaĄineGd-oWff swGeetAcoLrAn, RanEdCchoIEppe/d TpeRppOerU. PoTurINthe JkEetLchLuY p on top and roast the dish for around an hour. Składniki: Ingredients:          1 pstrąg  1 trout  kilka liści selera i pora  a few celery and leek leaves  2 marchewki  2 carrots  1 cebula  1 onion  1 cytryna  1 lemon  Vegeta  Vegeta sól i pieprz do smaku salt and black pepper dwa litry wody 2 l of water żelatyna gelatine warzywa i owoce do udekorowania vegetables and fruit for decoration ZWIĄZEK STOWARZYSZEŃ „KURPSIE RAZEM”

Wykonanie: 130

Pstrąga oczyścić, dokładnie umyć i przekroić wzdłuż na pół. W wysokim płaskim naczy - niu zagotować wodę z wegetą, solą i pieprzem, dodać obraną marchewkę, cebulę, liście se - lera i pora. Gdy się wywar zagotuje, włożyć pstrąga i gotować na wolnym ogniu 5-10 minut, następnie delikatnie wyjąć rybę na talerz lub deskę, ostudzić, wyjąć ości. Wywar Przepis podała pani Maria Jadwiga Przeradzka z Ościsłowa. przecedzić, rozpuścić w nim żelatynę, wyklarować, doprawić do smaku, dodać sok z cyt - Zdjęcie: Stowarzyszenie Społecznej Samopomocy – Lokalna Grupa Działania. ryny i lekko schłodzić. Ułożyć pstrąga na półmisku, udekorować warzywami i owocami, zalać żelatyną, wstawić do lodówki, aby galareta zastygła. Preparation instructions

Clean the trout, wash it and halve lengthwise. Boil the water with the vegeta, salt and black pepper in a tall flat pot, then add the peeled carrots, onion, celery and leek leaves. When the brew boils up, put the trout and cook slowly for 5-10 minutes, then take out the fish, put in on a plate or board, wait until it cools down and remove the bones. Strain the Recipe courtesy of Maria Jadwiga Przeradzka from Ościsłowo. broil, add the gelatine, melt and clarify it, then add the spices and lemon juice, and cool it Zdjęcie: Stowarzyszenie Społecznej Samopomocy – Lokalna Grupa Działania . slightly. Place the trout on a dish, decorate it with the vegetables and fruit, pour the gela - tine broil on it, and put it into a fridge for jellying. ZWIĄZEK STOWARZYSZEŃ „KURPSIE RAZEM” THE “KURPSIE RAZEM” UNION OF ASSOCIATIONS s s s e e r r d d

Plac Wolności 60, 07-430 Myszyniec d Plac Wolności 60, 07-430 Myszyniec A

Tel.: 517 479 418; 887 337 614 A Phone: +48 517 479 418; 887 337 614 E-mail: [email protected], E-mail: [email protected], [email protected] [email protected] Strona www: kurpsierazem.eu; Website: kurpsierazem.eu; przedszkolabezg.ranic.eu przedszkolabezgranic.eu f o t . M a

Lokalna grupa działania przyjęła nazwę: Związek ł g o r

Stowarzyszeń „Kurpsie Razem” Ma ona przypomi - z a t a

nać o tym, że LGD ma charakter partnerstwa i że N a j e

przyświeca jej wspólny cel, jakim jest rozwój ob - c h a l

szarów wiejskich ośmiu wyżej wymienionych gmin. s k Określenie „Kurpsie” to gwarowy odpowiednik ter - a minu „Kurpie” – mieszkańcy Kurpiowszczyzny. Osoby zaangażowane w funkcjonowanie partner - stwa czują silny związek ze swoją Małą Ojczyzną – Kurpiowszczyzną. Ze względu na wartość wspól - THE “KURPSIE RAZEM” UNION OF ASSOCIATIONS

131 nych działań, partnerzy wybrali również a partnership profile and a common goal, określenie „razem”: Razem możemy zrobić i.e. the development of rural areas in the o wiele więcej, możemy wymieniać się eight mentioned communes. “Kurpsie” is doświadczeniami, możemy efektywnie a dialect expression for the residents of the współpracować. Obecnie w skład partner - Kurpie Land. People involved in the part - stwa wchodzi osiem gmin – reprezen - nership feel a strong affiliation with the tujących sektor publiczny, 13 stowarzyszeń Kurpie Land, their Little Homeland. To em - – reprezentujących sektor społeczny i 11 phasise the value of common actions, the podmiotów gospodarczych. partners chose to include “together” in the name. Together we’re able to do much The LAG carries out its activities in eight more – we can share experiences and col - communes: Baranowo, Czarnia, Jed - laborate effectively. Currently the partner - norożec, Kadzidło, Lelis, Łyse, Myszyniec ship encompasses eight communes and Olszewo-Borki, under the name The representing the public sector, 13 associa - “Kurpsie Razem” Union of Associations. tions speaking for the social sector, and 11 The name is to reLmOindKuAs tLhaNt tEheSLAPGEhCas JAbŁusYineKssUenLtiItiNesA. RNE LOCAL DELICACIES

FAFERNUCHY / FAFERNUCHY (CARROT AND HONEY COOKIES)

Ciasteczka marchewkowo – miodowe. Baking fafernuchy in the Kurpie Land Pieczenie fafernuchów na Kurpiach było was a popular custom associated with cel - popularnym zwyczajem związanym ze ebrating the Epiphany on 6 January. The świętem Trzech Króli. Stanowiły przysmak cookies were particularly appreciated by szczególnie dzieci i młodzieży, a ponieważ children and adolescents, and due to their Składniki: były bardzo twarde, wystarczały im na firmness they lasted many hours.  długie godziny.    ½ kg soczystych marchewek

 f o t .  ½ szklanki cukru A n n

1 torebka (20 g) cukru waniliowego a

 L e ¼ szklanki miodu n a r 1 kg mąki żytniej t ½ torebki (10 g) proszku do pieczenia masło i mąka do blachy ZWIĄZEK STOWARZYSZEŃ „KURPSIE RAZEM”

Wykonanie: 132

Marchewki obrać i w całości ugotować. Odcedzić, ostudzić, zetrzeć na tarce. Mąkę prze - siać, dodać utarte marchewki, cukier, cuUkwieargwaa: niliowy, miód oraz proszek do pieczenia. Zagniatać tak długo, aż powstanie jednolite, gładkie i dość twarde ciasto. Pokroić je nożem na kawałki (jak kopytka), podsypując mąką w razie potrzeby, bo ciasto się klei. Przygo - towane fafernuchy ułożyć na natłuszczonej i wysypanej mąką blasze, piec na złoty kolor pInrgzerzed3i0e-n4t0s minut w temp. 190-200°C. Prfeapfearrnautciohynsiąnsdtorśućcttwioanrds e. Aby były bar - dziej miękkie, trzeba skrócić czas pieczenia.    Peel the carrots and boil without cutting in  ½ kg juicy carrots ½ glass sugar pieces. Rinse, leave to cool down and grate.  Sieve the flour, add the grated carrots,  1 bag (20 g) vanilla sugar ¼ glass honey sugar, vanilla sugar, honey and baking powder. Knead the dough until it becomes 1 kg rye flour consistent, smooth and firm. Cut the dough ½ bag (10 g) baking powder with a knife (like potato dumplings), butter and flour to grease the sheet adding flour asNnoectes: sary for the dough not to stick. Put the fafernuchy on a sheet cov - ered with butter and flour and bake until they go yellow-brown for 30-40 minutes at 190-200°C. Fafernuchy are quite REJBAK / REJBAKfirPm.OInToArdTerOto oPbItEain softer cookies, re - duce the baking time. Składniki     :  2 kg ziemniaków  10 dag mąki pszennej  1 łyżka mąki ziemniaczanej  3 jajka  0,5 kg gotowanej wieprzowiny  30 dag kiełbasy zwyczajnej 1 duża cebula 0,5 kg wędzonki Wybkuołknaantaire ta, smalec sól, pieprz

: Ziemniaki zetrzeć na tarce. Dodać do nich mąkę i mąkę ziemniaczaną, jajka i pokrojone w kostkę, ugotowane mięso. Drobno pokroić słoninę i cebulę, podsmażyć razem z po - krojoną kiełbasą, dodać do ziemniaków. Wszystko dobroze wymieszać, doprawić do smaku i wlać do wysmarowanej smalcem i posypanej bułką tartą brytfanny. Wstawić do na - grzanego piekarnika i piec 40-60 min w temp. 180 C (do zbrązowienia lub suchego ZWIĄZEK STOWARZYSZEŃ „PARTNERSTWO ZALEWU ZEGRZYŃSKIEGO”

133 Przepisy i zdjęcia: Związek Stowarzyszeń „Kurpsie Razem”. patyczka). Kawałki rejbaka podajemy polane usmażonym, wędzonym boczkiem. Dosko - Ingredients Preparation instructions nałym dodatkiem jest surówka z kapusty kiszonej lub słodkiej.     Grate the potatoes, add flour and potato  2 kg potatoes 10 dag flour flour, eggs and boiled meat cut in cubes. Cut  the smoked bacon and onion finely, fry  1 tablespoon potato flour 3 eggs with the cut sausage and add to the pota -  toes. Mix all the ingredients, add salt and 0.5 kg boiled pork  pepper to taste and put in the baking pan 30 dag plain sausage  greased with lard and coveored with bread 1 large onion crumbs. Put in the pre-heated oven and 0.5 kg smoked bacon bake for 40-60 mins at 180 C until it turns Bread crumps, lard yellow-brown, or check with a cocktail Salt, pepper stick whether it is dry inside). Serve rejbak Rpeiecicpeess awnidthphfortioesd: thsem“oKkuerpdsibeaRcaoznem. S” aUuneior n - okfrAausstoocriaftrieonshs. cabbage salad is a perfect ad - dition to the dish.

ZWIĄZEK STOWARZYSZEŃ „PARTNERSTWO ZALEWU ZEGRZYŃSKIEGO” LOCAL ACTION GROUP “PARTNERSHIP OF THE ZEGRZYNSKI LAKE” s s s e e r r d d d A ul. gen. Wł. Sikorskiego 11 lok. 413 ul. gen. Wł. Sikorskiego 11/413 05-119 Legionowo A 05-119 Legionowo Tel.: 22 76 40 413 Phone: +48 22 76 40 413 E-mail: [email protected] E-mail: [email protected] Strona www: partnerstwozalewu.org.pl Website: partnerstwozalewu.org.pl

Jest to kreatywna lokalna grupa wołomiński) oraz Somianka (p2owiat działania z centralnej części wojewódz - wyszkowski). LGD obej muje obszar twa mazowieckiego, obejmująca swoim o łącznej powierzchni 730 km oraz zasięgiem gminy: Jabłonna, Nieporęt, około 85 tys. mieszkańców. Grupa po - Serock, Wieliszew (powiat legionow - wstała w 2006 roku dla realizacji unij - ski), Dąbrówka, Radzymin (powiat nego programu Leader+. W skład LGD ZWIĄZEK STOWARZYSZEŃ „PARTNERSTWO ZALEWU ZEGRZYŃSKIEGO”

134

wchodzą podmioty reprezentujące trzy główne sektory aktywności lokalnej: publiczny, społeczny i gospodarczy. Grupa zajmuje się wspomaganiem społeczno-gospodarczego rozwoju wsi ze szczególnym naciskiem na tworzenie miejsc pracy poza rolnictwem. Bardzo ważną rolę odgrywa promowanie lokal - f o

nych inicjatyw obywatelskich. Jedną t . B i

z nich jest organizacja cyklicznej im - u r o

prezy pn. Festiwal Aktywności Społecz - L G D

nej i Kulturalnej Sołectw, w którym „ P a r

biorą udział sołectwa z obszaru LGD. t n e r

Impreza ma na celu integrację lokalnej s t w

społeczności, zaprezentowanie miej - o Z a l

scowego rękodzieła i kulinariów, e w u

a przede wszystkim przedstawienie do - Z e g

robku społecznego i kulturalnego po - r z y ń

szczególnych sołectw. s k i e g o It is a creative Local Action Group (LAG) ” operating in the heart of the Mazowieckie Voivodeship, whose area of operation ex - tends over the following communes – Jabłonna, Nieporęt, Serock, Wieliszew (Le - gionowo District), Dąbrówka, Radzymin (Wołomiń District)2 and Somianka (Wyszków District). This LAG covers local activity – public, social and economic. a total area of 730 km and ca. 85 thousand The group’s efforts focus on delivering residents. It was established in 2006 for support for the social and economic devel - the purposes of the European Leader+ opment of rural areas, with special em - Programme. The LAG brings together part - phasis on creating new jobs outside ners representing three primary sectors of agriculture. The promotion of local civic initiatives also plays an impor - tant role. One of these involves the organisation of a regular event known as the Festival of So - cial and Cultural Activity of Vil - lages, which features villages

z from the LAG area. The event is to c i

w integrate the local community e z s

o and present its handicrafts and r a J . cuisine, but above all, to share the K . t o

f social and cultural legacy of indi - vidual villages. LOCAL ACTION GROUP “PARTNERSHIP OF THE ZEGRZYNSKI LAKE”

LOKALNE SPECJAŁY KULINARNE 135 LOCAL DELICACIES

PIEROGI WSI POLSKIEJ Z FARSZEM GRZYBOWO- -KAPUŚCIANYM / THE POLISH VILLAGE DUMPLINGS (PIEROGI) WITH MUSHROOM AND CABBAGE STUFFING

Składniki Farsz: Ciasto:         kapusta kwaszona koniecznie mąka pszenno-tortowa typ 450 1 kg   z marchewką  woda gorąca 0,25l grzyby leśne (kurka lub podgrzybek) woda przegotowana letnia 0,20 l pieczarki Wymkaosnłoanrioe ślinne 2 duże łyżki cebula 2 żółtka przyprawy: cukier, pieprz, sól sól

: Przygotować ciasto pierogowe: w gorącej wodzie rozpuścić masło roślinne. Następ - nie zaparzyć mąkę wodą z masłem, rozra - biając je dodać 2 żółtka i posolić. Ugniatać i wyrabiać składniki na jednolitą masę (za - zwyczaj trwa to około 10 minut). Podsy - pać ciasto mąką i odstawić na kilka minut. Gotować pieczarki na wrzącej wodzie przez 4-5 minut, odcedzić, w wywarze z piecza - rek ugotować kapustę z marchewką. Odsączoną kapustę posiekać na bardzo drobne kawałki. Grzyby leśne smażyć na patelni, dodając drobno pokrojoną cebulę. Pieczarki pokroić w drobną kosteczkę lub pa - Ingredients: seczki. Wszystkie składniki wymieszać, dodając przyprawy do smaku. Dough: Stuffing: Z wyrobionego ciasta lepić pierogi, nakładając farsz, gotować dopóki nie wypłyną.         1 kg wheat cake flour type 450  sauerkraut with carrots  ¼ l hot water  forest mushrooms 1/5 l warm boiled water (chanterelle or Xerocomus) 2 tablespoons vegetable butter champignons 2 egg yolks onion salt condiments: sugar, salt, pepper ZWIĄZEK STOWARZYSZEŃ „PARTNERSTWO ZALEWU ZEGRZYŃSKIEGO”

Preparation method 136

: Prepare the dough – melt the butter in hot water, then mix the flour with the water and add 2 egg yolks and salt. Knead the dough until it is homogeneous (usually for about 10 minutes). Cover the dough with flour and put away for several minutes. Boil the champignons for some 4-5 minutes and drain them. Boil the cabbage with the carrots using the champignon stock. Fry the forest mushrooms on the pan, adding the finely cut onion. Cut the champignons into fine cubes or stripes. Mix all the ingredients, adding the condiments to taste. Shape thNe dAouDghBiUntoŻdAumŃplSinKgsI, fSillPthEemCwJAithŁth/e sTtuHffiEngBanUd bGoil SunPtiEl thCeyIAcoLme to the surface. Farsz:     Naleśniki przygotować według własnej re - ceptury.  2 sztuki piersi z kurczaka 500g mięsa mielonego Prepare pancakes using a recipe of your  choice.  kapusta biała  marchew  jogurt majonez koperek czosnek przyprawy: kebab lub gyros Wykonanie papryka czerwona sos chili do mięsa (słodki) czosnek granulowany

: Smażymy mięso wieprzowe dodając do niego czosnek granulowany, pieprz sól i pap - Stuffing: rykę czerwoną oraz kilka kropel sosu chili.  Marynujemy pokrojoną pierś kurczaka  w oleju i przyprawie kebab lub gyros, naj -  lepiej kilka godzin wcześniej.  Smażymy na rozgrzanej patelni nie dodając  2 chicken breasts oleju.  500g ground pork meat Siekamy kapustę białą i marchewkę.  a white cabbage Sos: Jogurt mieszamy z 2 łyżkami majonezu  a carrot dodajemy szczyptę koperku.  a yoghurt Na drobnej tarce ścieramy 2-3 ząbki mayonnaise czosnku, następnie dodajemy pieprz i sól. dill Przepisy i zdjęcia pochodzą od firmy „Adamus. Na końcu mięso oraz kapustę układamy na garlic Wnaylreośbnyikdoum, poowlee”wz aDmąbyróswoskei. m czosnkowym spices: kebab or gyros spice mix i zawijamy naleśnikiem. red paprika chilli meat sauce (sweet) granulated garlic LOCAL ACTION GROUP “PARTNERSHIP OF THE ZEGRZYNSKI LAKE”

Preparation method: 137

Fry the pork, adding the granulated garlic, salt, pepper and red paprika, plus a few drops of the chilli sauce. Marinate the chopped chicken breast in oil and the kebab or gyros spice mix, preferably several hours in advance. Fry it on a hot frying pan, adding no fat. Chop the white cabbage and the carrot. Topping: mix the yoghurt with 2 tablespoons of mayonnaise and add a pinch of dill. Fine- Rgreicnipdes2a-3ndclpohvoetosgorfagpahrslbicy caonudrtaedsydosfothmee“Asdaaltmaunsd. Wpyerpopbeyrd. omowe” (“Adamus. Home products”) CFoinmaplalyn,ypfurotmthDeąmbreóawtkaan. d the cabbage on a pancake, top it with the garlic sauce and roll the pancake up. KACZKA PO STAROPOLSKU / OLD-POLISH STYLE DUCK

Składniki:      1 kaczka najlepiej świeża  1 łyżeczka soli  0,5 łyżeczki pieprzu  1 łyżka majeranku 4–5 ząbków czosnku Wyjakbołnkao nie: natka pietruszki oliwa

Wszystkie składniki dokładnie wymieszać, natrzeć nimi mięso, a jabłkiem nafaszero - wać drób, następnie odstawić na noc do lodówki. ITnegmrpederiaetnutrsa: pieczenia 150°C, czas pieczeniaP–r1e,p5agroadtzioinnym. ethod: Kaczkę można podawać z kluskami i żurawiną.    Mix well all the ingredients, rub the meat in  1 duck, not frozen, if possible 1 teaspoon salt with them, and stuff the duck with the  apple. Put everything into the refrigerator  ½ teaspoon pepper 1 tablespoon marjoram for the night.  Bake for 1.5 hours in 150°C. Serve e.g. with 4–5 cloves of garlic pasta and cranberry. an apple parsley olive oil ZWIĄZEK STOWARZYSZEŃ „PARTNERSTWO ZALEWU ZEGRZYŃSKIEGO”

HALIBUT NA FASOLI Z SALSĄ Z SUSZONYCH 138 POMIDORÓW / HALIBUT SERVED ON BEANS WITH SALSA MADE OF SUN-DRIED TOMATOES

Składniki:     (na 1 osobę)  halibut (surowy) 200 g  fasola szparagowa – zielona 100 g  ziemniaki ćwiartki 150 g  masło czosnkowe 15 g  pomidory suszone100 g  cebula 80 g ogórki kwaszone 100 g Spopsoómbidporrzyyrczaąłedbzeaznsiak:óry 100 g sól świeżo zmielony czarny pieprz

Pomidory suszone, pomidory świeże, ogórki starte na tarce, cebulę posiekaną w kostkę przesmażyć na oleju, doprawić solą i pieprzem. Salsę – odstawić. Rybę z masłem czosnkowym zawinąć w folię, ułożyć ziemniaki, całość upiec. Dodatkowe informacje Temperatura pieczenia ok. 185°C. Czas pieczenia ok. 18 min. Ugotowaną fasolkę wyłożyć na talerz, upieczoną rybę wyjąć z folii i ułożyć na fasoli, polać Pryrzbeępsisaylsi ązd, pjęocidaapwoachćoz dpząiez cZzaojnayzdmuiPzoidemZłnotiyamkaOmkoi ni iceymtrz ySneąr.ocka.

Ingredients:  Przed samym podaniem można całą potrawę wstawić na 5min. do rozgrzanego piekarnika.      (per 1 serving)  80g onion  200g halibut (raw) 100g dill pickles 100g green string beans 100g whole peeled tomatoes Pre1p5a0rgaqtiuoanrtmereetdhpood tatoes salt 15g garlic butter freshly ground black pepper 100g sun-dried tomatoes

: Fry the sun-dried tomatoes, fresh tomatoes, grated pickles, and diced onion on the oil and season with salt and pepper. Put away the salsa. Wrap the fish with the garlic butter in a plastic wrap, put potatoes round it and bake Additional information everything together at ca. 185°C for about 18 minutes. Put the cooked beans on the plate, take out the baked fish out of the wrap and lay on the bRecainpess. Tanodppthoetofigsrhapwhisthbythcoeusratelssay oafntdhes“eZravjeazwdiPthodbZałkoetydmpOoktaontoieems”aInndn afrosmlicSeeorofclke.mon.

Just before serving, you can put the whole dish into a pre-heated oven for some 5 minutes. LOCAL ACTION GROUP “PARTNERSHIP OF THE ZEGRZYNSKI LAKE”

LOKALNE ZWYCZAJE KULINARNE 139 Local culinary customs

WIGILIA W GOSPODARSTWIE AGROTURYSTYCZNYM PAŃSTWA CHRZANOWSKICH

Niepowtarzalnym zwyczajem bożonaro - dzeniowym w domu Pani Marii Chrzanow - skiej z Jadwisina, były upominki, które ukrywał pod obrusem dziadek. Wspaniała zabawa, zawsze wywoływała uśmiech na twarzach najmłodszych uczestników wspólnego świętowania. Żywa choinka ubierana jest tradycyjnie w dzień wigilii przez dzieci. Siano wkładane pod piękny biały obrus, na drugi dzień wraz z opłat - kiem podawane jest zwierzętom w gospo - darstwie. Gospodarstwo Państwa Chrzanowskich założone zostało w 2005 roku, na miejscu gospodarstwa rolnego prowadzonego wcześniej przez rodziców męża Pani Marii. Bliskość Jeziora Zegrzyńskiego, ruch tury - styczny i potrzeba tanich noclegów przy - czyniły się do sukcesu ich działalności. W 2007 roku Państwo Chrzanowscy otrzy - mali wyróżnienie od Burmistrza Miasta Zdjęcia: Maria Chrzanowska i Gminy Serock za prowadzenie gospodar - stwa agroturystycznego i promowanie eko - lCoHgiRczInSyTchMwAaSloEróVwEgDmIiNnyN.ER IN THE AGRITOURISM FARM OF MR AND MRS CHRZANOWSKI

A Christmas custom that was unique to under a fine white tablecloth and given to the house of Mrs Maria Chrzanowska from farm animals the next day, along with the Jadwisin involved gifts, hidden by her wafer. grandfather under the tablecloth. She re - The agritourism farm of Mr and Mrs members it as excellent fun, which always Chrzanowski was set up in 2005 in place of made the youngest members of the family an agricultural farm that used to be run by smile during family celebrations. A living the parents of Mr Chrzanowski. The proxim - Christmas tree is traditionally decorated by ity of Zegrze Lake, tourist traffic, and the children on Christmas Eve. Some hay is put need for affordable accommodation, have ZWIĄZEK STOWARZYSZEŃ „PARTNERSTWO ZALEWU ZEGRZYŃSKIEGO”

140 Zdjęcia: Ewa Rataj contributed to the success of their undertak - Zegrzyńskiego z przyjemnością opowiadają ing. In 2007, Mr and Mrs Chrzanowski were TswHoEimCgHoRścIiSoTmMo AroSlnRicEzyMchINtrIaSdCyEcjNacChE. S awarded by the Mayor of the Municipal Com - OF MR AND MRS RATAJ Photo: Maria Chrzanowska mune of Serock for their distinguished agri - tourism farm and the promotion of the nWatSuPraOl vMalNueIEs oNfItAhe Commune. BOŻONARODZENIOWE PAŃSTWA The Christmas tradition is still kept alive RATAJ at Mr and Mrs Rataj’s house. Its roots go back to the Zamość area, where Mr Rataj was born. On Christmas Eve a strict fast is observed, children decorate the Christmas Tradycja Świąt Bożego Narodzenia “trKeienga” nd adults bring straw inside the u Państwa Rataj jest wciąż żywa. Jej korze - house to put it on the floor and cover it nie to Zamojszczyzna, skąd przybył mąż wPirtahiasesdhebet.JeWsuhsenCherviestr!yMthainygGiosdregaidvye,ytohue Pani Reginy. W dzień wigilii obowiązuje ahlolsthgaopepsinoeustswainthdthheeaclhtihldfroern tCohbrirsitnmgaths.e” ścisły post, dzieci ubierają choinkę, a do - (a sheaf) and a gallon of cereal, greeting everyone inside with the words rośli przynoszą słomę do domu, kkrtórlaą rozkłada się na podłodze i przykrywa prze - “ ściera„dNłieemch. bPęodziwe spzoycshtwkaiclhonyprJezzyugsoCtohwrya s - After all the special arrangements are fi - tnuias.chDgaojspwoadmarzBworżaez z szdczzięeśćcmiai,wzydcrhoowdiza i nalised the whole family settles down to nzawzigeiwliąn”ą. trz i przynosi do domu (snopek słomy) i garniec zboża z przywita - niem

Po wyjątkowych przygotowa - niach cała rodzina zasiada do wigilijnej wieczerzy złożonej z 12 dań stawianych na dzieży (drewniane naczynie do wyrabiania ciasta) przykrytej siankiem i odświętnym obrusem. Zawsze pamięta się o jednym pu - stym talerzyku dla spóźnionego wędrowca. Po uroczystej kolacji dzieci są obdarowy - wane prezentami, by następnie wyjść na zewnątrz i obwiązać drzewa słomą, mającą chronić je przed zwierzętami. Przed północą rodzina idzie na pasterkę, a po po - wrocie wszyscy kładą się na wcześniej przygotowanym posłaniu ze słomy. Pierw - szy dzień jest spędzany we własnym ro - dzinnym gronie, natomiast drugiego dnia już o 4 nad ranem kolędnicy chodzą po do - mach i kolędują, rodziny odwiedzają się na - wzajem, a wieczorem młodzież organizuje zabawy. Państwo Rataj prowadzą gospo - darstwo agroturystyczne położone we wsi Łacha w gminie Serock, na skraju sosno - wego lasu. W pobliżu rzeki Narew i Jeziora LOCAL ACTION GROUP “PARTNERSHIP OF THE ZEGRZYNSKI LAKE”

141 dzieża eat the Christmas Eve dinner, made up of 12 dishes, served on a wooden kneading trough ( ), covered with hay and the best tablecloth. An empty plate is always left at the table for an unexpected guest. Apftaesrtetrhkea feast, children receive gifts. Then, trees are wrapped round with straw to pro - tect them from animals. Before midnight the family goes to Christmas Midnight Mass ( ). When they return, they go to sleep on the straw bed prepared earlier. Christmas Day is celebrated with the fam - ily, but on December 26th (St. Stephen’s Day) carollers walk from house to house as early as 4 o’clock in the morning to sing Christmas carols. Families visit each other and in the evening young people get to - gether to party. Mr and Mrs Rataj have an agritourism farm in the village of Łacha, Se - rock Commune, at the edge of a pine forest, Photo: Ewa Rataj in the vicinity of the Narew and Zegrze Lake. They are always happy to share their CHRISTMAS EVE MEETINGS SagErRicOulCtuKraIEl trSaPdOitiTonKsAwNitIhAthWeiIrGgIuLeIsJtNs. E IN SEROCK

Coroczna uroczystość, gromadząca This annual event attracts the residents mieszkańców miasta i gminy Serock. Spe - of the city and commune of Serock. Specif - cjalnie na tę okazję na rynku miejskim usta - ically for this purpose a special Christmas wiana jest szopka bożonarodzeniowa crib is set up on the city square, just next to w bliskości rozświetlonej, ogromnej choinki a huge, brightly lit Christmas tree and illu - iwblasku świątecznych iluminacji. Dla minations. The audience is treated to a per - uczestników imprezy występuje zaproszona formance by a theatre company, a choir or grupa teatralna, chór bądź solista, któremu a soloist, accompanied by artistic groups towarzyszą grupy artystyczne z Ośrodka from the Culture Centre in Serock. The Kultury w Serocku. Na spotkaniu jest za - Meeting is always visited by Santa Claus, wsze św. Mikołaj rozdający słodycze. who gives away sweets. Municipal author - Władze miasta składają życzenia przybyłym ities wish all the best to the guests present na wieczerzę, po czym wszyscy wspólnie at the dinner, and everyone sings Christ - śpiewają kolędy. Podczas uroczystości ser - mas carols together. The tables are set with wowane są tradycyjne potrawy wigilijne: traditional Christmas dishes, such as cab - kapusta i czerwony barszcz. bage and red borscht. W trakcie imprezy wręczane są również The event is also an opportunity to Zdjęcia: archiwum Urzędu Miasta i Gminy w Serocku Photo: the archives of the Serock Municipality City Hall nagrody dla zwycięzców corocznego kon - award the winners of the annual arts com - kursu plastycznego dla dzieci i młodzieży petition for children and teenagers entitled „Motyw Bożonarodzeniowy”. “The Christmas Theme.” LOKALNA GRUPA DZIAŁANIA – PRZYJAZNE MAZOWSZE

LOKALNA GRUPA DZIAŁANIA 142 – PRZYJAZNE MAZOWSZE THE “FRIENDLY MAZOVIA” LOCAL ACTION GROUP s s s e e r r d d d A ul. Henryka Sienkiewicza 11 ul. Henryka Sienkiewicza 11 09-100 Płońsk A 09-100 Płońsk Tel.: 23 661 31 61; fax: 23 661 31 61 Phone: +48 23 661 31 61; fax: +48 23 661 31 61 E-mail: [email protected] E-mail: [email protected] Strona www: lgdpm.pl Webside: lgdpm.pl

LGD – Przyjazne Mazowsze to stowarzy - oferujące noclegi i smaczne lokalne i regio - szenie mające na celu wspieranie rozwoju nalne potrawy. miejscowości powiatu płońskiego, w gmi - nach: Naruszewo, Baboszewo, Dzierzążnia, The “Przyjazne Mazowsze” Local Action Joniec, Nowe Miasto, Płońsk, Sochocin, Ra - Group is an association aimed at supporting ciąż, Miasto Raciąż i Załuski. Jednym the development of the localities situated z głównych zadań jest waloryzacja zaso - within the following communes of the bów kulturowych i przyrodniczych regionu Płońsk district: Naruszewo, Baboszewo, poprzez promowanie dziedzictwa i walo - Dzierzążnia, Joniec, Nowe Miasto, Płońsk, So - rów tej ziemi a także umożliwienie miesz - chocin, Raciąż, Miasto Raciąż and Załuski. kańcom realizacji projektów z funduszy One of its major objectives is to valorise the unijnych. Stawiamy na rozwój przedsię - cultural and natural resources of the region biorczości i turystyki w naszej niezwykle through promoting the local heritage and ciekawej i pełnej zabytków ziemi, leżącej values, and by enabling the residents to im - ok. 60 km na północny wschód od War - plement EU-funded projects. We aim at ex - szawy. Zachęcamy do odwiedzania miejs - panding entrepreneurship and tourism in cowości powiatu płońskiego, poznania our extremely interesting area, which is rich ciekawych miejsc związanych z historią in natural monuments, located at a distance Polski i wspaniałych zabytków. Znajdują of around 60 km from Warsaw to the north- się tu średniowieczne kościoły, stare gro - east. We encourage you to visit the localities dziska, dwory szlacheckie, wiekowe domy, within the Płońsk district, and to admire pamiątkowe izby i galerie. Warte uwagi są a number of fascinating places and monu - także dwa rezerwaty przyrody „Noskowo” ments of Polish history. There is a wide i „Dziektarzewo” oraz Zespół Przyrodniczo range of things to see, including mediaeval Krajobrazowy „Pólka Raciąż, wydzielone churches, old strongholds, manor houses, z uwagi na wyjątkową faunę i florę. antiquated buildings, and numerous cham - Różnym formom rekreacji sprzyjają bers and galleries bearing precious rem - płynące przez powiat płoński rzeki: Wisła, nants of the past. The “Nosowo” and Wkra, Płonka, Łydynia oraz Raciążnica “Dziektarzewo” nature reserves are also a także Sona uwieczniona w poezji chrześ - worth seeing, and so is the “Pólka Raciąż” cijańskiego Horacego z Mazowsza, Macieja Natural Landscape Complex, distinguished Kazimierza Sarbiewskiego. Na odpoczynek by its extraordinary fauna and flora. The Vis - zapraszają gospodarstwa agroturystyczne tula, Wkra, Płonka, Łydynia and Raciążnica THE “FRIENDLY MAZOVIA” LOCAL ACTION GROUP

143

Rivers, as well as the Sona River mentioned tise various forms of recreation. Finally, you in the poetry of Maciej Kazimierz Sarbiewski, are invited to rest in a number of agri-tourist referred to as the Christian Horace of Maso - farms that provide its guests with lodgings, via, create an LexOceKllenAt LopNpoErtuDnitZyItoEpDraZc -ICaTloWng wO ithKtaUstyLloIcNalAanRd rNegEional dishes. Local cultural heritage

„Skołatowska słoninka – przy - smak myśliwego” “Skołatowo pork fat – the hunter’s deli - Pochodząca z obszaru LGD – Przyj.azne pcarzcoyw” y pochodzi oSdkśowłaińtohwosdkoawsałnoyncinhkmae – - Mazowsze. Artur Zarzycki tpordzyąstmraadkymcyyjśnląiw. ego została wpisana w 2010 roku na Listę Produktów Tradycyjnych Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi Pro - (in Polish: ducentem jest pan z miejs - ), produced within the cowości Skołatowo w gminie Dzierzążnia. “Przyjazne MAazrotuwrszZea”rLzyAcGkiactivity area, Jest to produkt przygotowywany od wielu was entered into the List of Traditional lat według tej samej, tradycyjnej metody. Products kept by the Ministry of Agricul - „Skołatowo” to rodzinna posiadłość, w któ - ture and Rural Development, in 2010. It is rej od pokoleń kultywowane są tradycje ro - produced by from Skoła - dzinne. Na przyjęciach, które odbywały się towo in the Dzierzążnia commune. Its w Skołatowie, goście zajadali różne przy - recipe is based on a traditional longstand - smaki sporządzane przez domowników ing method. “Skołatowo” is a family estate między innymi wspaniałe wyroby wędli - where native traditions have been culti - niarskie i wędzoną słoninę. Myśliwi za- vated for many generations. All the guests bierali ją na polowania, bo – dobrze przy - at the parties which used to take place in rządzona – nigdy nie traciła swojego smaku. Skołatowo could gorge themselves with Pan Artur, wspólnie z ojcem, od wielu lat various delicacies prepared by the hosts, przygotowuje smakowite potrawy wędli - including extraordinary processed meat niarskie. W 2009 roku skołatowska słoninka products and smoked pork fat. The latter otrzymała III nagrodę w konkursie „Nasze was often taken by hunters going on hunt - Kulinarne Dziedzictwo”, na etapie woje - ing missions as it would never lose its taste. wódzkim w Radomiu. Słoninka ma charak - Artur Zarzycki, assisted by his father, has terystyczny, delikatnie słony smak prepared tasty processed meat products z wyraźną nutą przypraw oraz intensywny for many years. In 2009 Skołatowo pork fat zapach wędzonki. Nie za - wiera sztucznych konser - wantów ani wypełniaczy, peklowana jest w roztworze solanki z soli kamiennej i na - turalnych przypraw. Jest przygotowywana tradycyjną, niezmienioną od wielu poko - leń metodą, wędzona w wę - dzarni opalanej drewnem olchowym. Surowiec wie- LOKALNA GRUPA DZIAŁANIA – PRZYJAZNE MAZOWSZE

144 rd

won the 3 price in the competition enti - tled “Our Culinary Heritage” at the voivode - ship level in Radom. This pork fat has a distinctive, slightly salty, taste, with a clear spicy aroma and strong smell of a smoked meat. It contains no artificial preservatives or fillers, and it is corned in a brine solution made with rock salt and natural spices. Its production is based on a traditional method, which has remained unchanged for many generations, and which entails smoking in a alder-tree WsmYoPkeIhEoKuIseZ . KThAeRrOawLINpoOrWk mAeat comes Marshal of the Mazowieckie Voivodeship from pigs bred with a traditional breeding for Masovian Food Producers”. They were method. also presented at the Strawberry Festival organised by the Załuski commune. The croissants made with “pure” cream coming Na naszym terenie, który znany jest from an agricultural farm have an entirely z produkcji owoców miękkich, aktywnie different taste from the pastry sold in food działa Stowarzyszenie Karolina z Karoli - stores. Boiled Easter cake is a traditional nowa (gmina Załuski), które przesłało nam product which requires the use of a special przepis na krucho-drożdżowe rogaliki z na - baking tray. Its recipe has been handed dzieniem truskawkowym oraz na wiel- down from generation to generation. kanocną babkę gotowaną. Rogaliki trus - Przepis pochodzi z prywatnych zbio - kawkowe brały udział w konkursie o „Laur rów członkiń Stowarzyszenia, mieszkanek Marszałka Województwa Mazowieckiego Karolinowa. Rogaliki piekły ich matki dla Mazowieckich Producentów Żywności”. i babcie w piecu chlebowym, tylko na spe - Były również prezentowane podczas Festi - cjalne okazje. Receptura rogalików jest walu Truskawki, organizowanego przez niezmienna od ponad pół wieku, lecz na - gminę Załuski. Rogaliki, z dodatkiem dzienie zmieniało się wraz z rodzajem „prawdziwej” śmietany od gospodarza, upraw owoców w regionie, a także z upo - mają inny smak niż te, które są dostępne dobaniami gospodyń. Gdy najbardziej po - w sklepach! Wielkanocna babka gotowana pularnym owocem uprawianym na terenie jest tradycyjnym wypiekiem, receptura gminy Załuski stały się truskawki, rogaliki pBrAzeKkEazDywGaOnOa DjeSstFz RpOokMolenia na pokole - z nadzieniem truskawkowym na stałe wpi - nKiAe,Ra OdLoINjeOj wWyO robu potrzebna jest spe - sały się w kulinarną tradycję regionu. cjalna forma. This recipe comes from the private col - lection of the Association members from Karolinowo. The croissants were made by The Karolina Association from Karoli - their mothers and grandmothers only on nowo (the Załuski commune) operates in special occasions. The baking was done in the local area, famous for its fruit-pastry bread ovens. The croissant recipe has re - products. The Association sent us a recipe mained unchanged for over 50 years, but for crispy yeast croissants with strawberry the filling has been modified according to filling, and a recipe for boiled Easter cake. the prevailing kinds of fruit grown in the re - The strawberry croissants took part in the gion, and in line with the countrywomen’s competition entitled “The Laurel of the evolving tastes. Once strawberries became THE “FRIENDLY MAZOVIA” LOCAL ACTION GROUP

145 the moRstOwiGdeAly-LgrIoKwInZfruNit iAn tDheZZIaEłuNskiIEMing ThaRvUe fSouKndAtWheiKr pOlacWe inYtMhe c/ ulinary communeC, crRoiIsOsanStsSwAitNh sTtrSawWberIrTy Hfill -STtRraAditWionBofEthReRreYgioFnI. LLING

Składniki: Ingredients         :  6 żółtek i 2 jajka  6 yolks and 2 eggs  1 kg maki  1 kg flour  10 dag drożdży  10 dag yeast 1 szklanka cukru 1 glass sugar Wy0k,5 onkganmiea:sła 0.5 kg butter 0,5 litra gęstej kwaśnej śmietany 0.5 litre thick sour cream słoik domowego dżemu truskawkowego 1 jar home-made strawberry jam

Żółtka utrzeć z cukrem, mąkę przesiać przez sito na stolnicę a drożdże rozrobić ze śmie - taną. Wszystkie składniki wylać na mąkę, dodać masło i siekać nożem aż wszystkie pro - dukty się połączą. Następnie szybko zagnieść ciasto i odstawić do lodówki na 2 godziny. Podzielić ciasto na mniejsze kawałki i rozwałkować. Wykroić z formy np. miski duży okrągły placek i podzielić go na trójkąty. Nanakpażadry tz rólijśkcąi t wyłożyć łyżeczkę dżemu tirzuwsiknaąwć reokgaliki. 2 jaja roztrzepać i posmarować rogaliki. Piec ok. 20 min. w temperatu - rze 180 °C. Herbatkę z liści i kwiatów Medycyna ludowa od dawna wykorzystuje przy niedokrwistości, kamicy żółciowej, szkorbu - cie i anemii a medycyna oficjalna potwierdziła rzeczywiste działanie tych specyfików. zaleca sPiręepprazryaptrizoenzimębeitehnoiadc: h i infekcjach wirusowych. Napar z liści – 15dkg, zalewamy wrzącą wodą 100 ml odstawiamy pod przykryciem na 10 minut, a następnie przecedzamy.

Grind the yolks with sugar, sieve the flour onto the moulding board, and crumble the yeast with the cream. Add the ingredients to the flour, then add the butter and chop it all with a knife until all the ingredients are mixed up. Quickly knead the dough and leave it in the fridge for 2 hours. Divide the dough into smaller pieces and roll them out. Cut out a large spot, e.g. with a bowl, and dsivtridaewibt ienrtroytrleiaanfgelexst.rPaucts a teaspoonful of the jam on each triangle and form croissants. Whip two eggs and spread them over the croissants. BStarkaewthbemrryfo-lre2a0f-manindu-btelos sastoa mtetmeaperature of 180 °C.

Folk medicine has recommended for anaemia, lithiasis and scurvy. Recently conventional medicine has also recognised these healing properties. is recommended for viral infections. To prepare the extract, pour 100 ml of water on 15dag of strawberry leaves. Leave it for 10 minutes, then filter. LOKALNA GRUPA DZIAŁANIA – PRZYJAZNE MAZOWSZE

WIELKANOCNA BABKA GOTOWANA / 146 BOILED EASTER CAKE

Składniki: Ingredients:          1 margaryna  1 cube margarine  1 szklanka cukru  1 glass sugar  6 jajek  6 eggs 1 szklanka mąki pszennej 1 glass wheat flour Wy1ksoznkalannike a: mąki ziemniaczanej 1 glass potato starch łyżeczka proszku do pieczenia 1 teaspoonful baking powder 1 łyżka octu 1 spoonful vinegar

Margarynę utrzeć z cukrem, stopniowo wbijać 6 żółtek. Następnie małymi porcjami do - dawać mąkę pszenną i ziemniaczaną oraz proszek do pieczenia, następnie pianę z białek i łyżkę octu. Ciasto przelać do formy wysmarowanej tłuszczem i obsypanej bPurełkpąatraarttiąo.nFmoremthęowds: tawiamy do garnka z wrzącą wodą i gotujemy pod przykryciem 1 godzinę i 15 min. Po wystygnięciu, babkę można posypać cukrem pudrem, polać po - lewą czekoladową lub lukrem.

Grind the margarine with the sugar, and add one egg yolk at a time. Then add the wheat flour and the potato starch in small portions, along with the baking powder. Add the foam made of egg whites, and the vinegar. Spread the dough onto a pre-fatted baking tray, strewn with bread crumbs. Place the tray into a pot with boiling water and boil under cover forA1KhoSuAr aMndI1T5NmEinuPteIsE. ORnOce cGooIle/d,PthLeUcaSkeHcaYn bDe dUecMoraPteLdINwitGh pS owdered sugar, chocolate topping or sugar icing.

Specjalnością kuchni „Ranczo Aksamitka” być miękkie i ciągliwe, aby można je było z Gawłowa w gminie Nowe Miasto są pierogi łatwo formować i zlepiać. nadziewane farszem mięsnym oraz kapuś - Pierogi mogą być sporządzane z nadzie - ciano-grzybowym, przygotowywane we- niem słonym tj. z kapustą, z kapusty i grzy - dług wileńskiej receptury babci właściciela, bów, z sera z dodatkiem ziemniaków Rozalii. Danie to przywędrowało m.in. na z mięsem oraz z rzadkim nadzieniem Wileńszczyznę oraz Mazowsze z dawnej nUpw. azgoaw! ocami, z serem na słodko. Nadzie - CRiuassitKoijpoiwesrkoigeoj.wDeo produkcji farszu gospo - nie musi mieć odpowiednią konsystencję, darz wykorzystuje mięso z ekologicznego powinno dawać formować się w kulki , nie chowu świń rasy złotnickiej białej. być „maziste” ani zbite. Przy formowaniu pierogów na - dzienie nie może dostać się między brzegi W skład ciasta pierogowego wchodzi lepionego pieroga, gdyż powoduje to mąka i większa ilość wody, konieczna do otwieranie się pierogów w czasie goto - właściwej konsystencji ciasta, które musi wania. THE “FRIENDLY MAZOVIA” LOCAL ACTION GROUP

pierogi 147

Dumplings (in Polish: ) with meat, or cabbage and mushroom filling, prepared according to the old Vilnius recipe of the owner’s grandmother Roza - lia, are the speciality served by the “Ranczo Aksamitka” canteen from Gawłowo in the Nowe Miasto commune. This dish came to the Vilnius and Masovia regions from the fTohremderumKipevlianngRduosu. Tgho make the filling, the owner uses meat from the ecological farm - ing of pigs of the Złotnicka White breed.

To make the dumpling dough, you need the flour and a large amount of water to ob - fruit or sweet cheese. The filling must have tain the appropriate dough consistency. aNnotaep! propriate consistency, too, so that it The dough must be soft and malleable so can be formed into balls, and it should be that it can be easily formed and glued to - neither too sticky nor too tight. gether. Dumplings can be made with a salty fill - While forming the dumplings, the Sinkgł,aed.gn.iwkiitnhacpaibebraoggei,z cambibęasgeema: nd mush - filling must not be placed between the room, cheese with tomatoes, and meat, or edges of the dumplings, as it will make the with a less-popular sweet filling, e.g. with dumplings crack when boiled. Ciasto pierogowe:  0,3 kg cebuli 10 porcji po 8 szt, łącznie 80 pierogów Sposósól,bpiwepyrkzodnoasnmiaapkuierogów:  20 dag słoniny (masła) do polania   1 kg mąki ½ litra ciepłej wody 2 łyżki stołowe oliwy Rozwałkować ciasto na płaty grubości Nadzienie: 1-1,5 mm, przy wałkowaniu oszczędnie  1 jajko, 10 dag mąki do podsypania podsypywać mąką. Z ciasta wycinać fo -  remką lub szklanką okrągłe krążki, na  każdy krążek nakładać nadzienie, składać  na pół i brzegi ciasta delikatnie zlepiać. 0,7 kg mięsa wołowego Uformowane pierogi układać na desce ob - 0,7 kg mięsa wieprzowego, Składniki na pierogi z kapustą i grzy - sypanej lekko mąką i przykryć, aby nie ob - bam0,3i: cebula, sól , pieprz do smaku sychały (przeschnięte ciasto pęka podczas 20 dag słoniny (masła) do polania gotowania). Pierogi gotować w płaskim i szerokim naczyniu, w dużej ilości osolo - Nadzienie: nej, wrzącej wody. Powinny luźno pływać  10 porcji po 8 szt. i pokrywać tylko powierzchnię wody. Po Ciasto pierogowe: jak wyżej wrzuceniu pierogów należy je zamieszać, aby nie przywarły do dna. Dla przyśpie - szenia zagotowania należy naczynie 1,2 kg kapusta kiszona przykryć, natomiast dogotować bez przy - 0,6 kg pieczarki krycia, aby pierogi nie pękły. Ugotowane LOKALNA GRUPA DZIAŁANIA – PRZYJAZNE MAZOWSZE

148

pierogi wyjmować łyżką cedzakową Ostudzone pierogi odgrzewa się we Ingredients for meat dumplings: The filling: i osączone wykładać na talerze, okrasić wrzącej, osolonej wodzie lub odsmaża na  i zaraz podawać. tłuszczu.   The dumpling dough:  10 portions with 8 dumplings each, i.e.   1.2 kg sauerkraut a total of 80 dumplings 0.6 kg champignons 0.3 kg onion  Preparation method:  salt and black pepper  1 kg flour 20 dag pork fat (or butter) for coating ½ litre hot water 2 spoonfuls olive oil The filling:  1 egg Roll out the dough until it is 1-1.5 mm  10 dag flour for sprinkling thick. While rolling, occasionally sprinkle  the dough with flour. Cut out round discs  from the dough using a biscuit cutter of a glass. Put the filling on each disk, fold it  0.7 kg beef 0.7 kg pork and gently glue its edges together. Place 0.3 kg onion the dumplings on a board slightly sprin - Ingredients for cabbage and mushroom salt and black pepper kled with flour and cover them to avoid dumplings: drying (dried dough cracks when boiled). 20 dag pork fat (or butter) for coating Boil the dumplings in a flat, wide pot, using a large amount of boiling salty water. They should float loosely and cover only part of the water surface. Once 10 portions with 8 dumplings each. the dumplings are placed in the pot, stir The dumpling dough: the same as above them to avoid their sticking to the bottom. THE “FRIENDLY MAZOVIA” LOCAL ACTION GROUP

149

The pot can be covered, but remove the spoon, place on a plate, coat with butter lid at the end to prevent the dumplings and serve. froCm IcAraSckTinEgC. OZncKeAthe„SduKmRpZlinAgsCarIEe FCIGoldLdEu”m/pli“nDgsWcanAbReFheTaRtedICinKbSoi”ling cooked, remove them with a strBaiInSeCr UsaITltySwater, or fried in fat.

 

 To innowacyjny gadżet LGD – Przyjazne ½ tablespoon baking powder Mazowsze, który zdobył nagrodę ½ tablespoon cinnamon, ¼ tablespoon w ogłoszonym przez LGD konkursie „Przy - chilli Wykonanie: jazny Skrzat – marka lokalna”. Są wypie - 80 g dark chocolate with 70% cocoa kane z pełnoziarnistej mąki, otrębów, content miodu i czekolady, nie zawierają konser - wantów. Mogą być alternatywą dla prze - mysłowych słodyczy. Wymieszać w miseczce mąkę z płatkami owsianymi, kakao, proszkiem do pieczenia, This is an innovative speciality of “Przy - sodą oczyszczoną, cynamonem i chilli. jazne Mazowsze” LAG, which has won an Dodać pokrojone na kawałki masło i miód. award in the competition entitled “A Wyrobić ciasto. Czekoladę pokroić Friendly Dwarf – the Local Brand”. These w drobne kawałki i dodać do ciasta a na - biscuits are made with wholemeal flour, stępnie zawinąć je w folię i umieścić w lo - bran, honey and chocolate, and they con - Składniki: dówce na około 30 minut. W tym czasie tain no preservatives. They can constitute  rozgrzać piekarnik do ok. 180°C, blachę an alternative to industrial sweets.  wyłożyć papierem do pieczenia. Uformo -  wać ciasteczka: najlepiej wyrabiać kulki  trochę większe od orzecha włoskiego, 85 dag pełnoziarnistej mąki orkiszowej  lPerkekpoasrpałtaisoznczmoenteh. oCdia: steczka układać na  20 g płatków owsianych, blasze. Piec około 12 minut, zdejmować  60 g schłodzonego masła z blachy po przestudzeniu.  2 łyżki miodu  1 łyżka ciemnego kakao ½ łyżeczki sody oczyszczonej Mix the flour with the oat flakes in a bowl. ½ łyżeczki proszku do pieczenia Add the cocoa powder, baking powder Ing½rełdyiżeencztski cynamonu, ¼ łyżeczki chilli  80 g gorzkiej czekolady o zawartości  70% kakao   :  85 dag wholemeal spelt flour  20 g oat flakes 60 g cooled butter 2 spoonfuls honey, 1 spoonful dark cocoa powder ½ tablespoon baking soda LOKALNA GRUPA DZIAŁANIA – PRZYJAZNE MAZOWSZE

150

and baking soda, and also the cinnamon and cover the baking tray with baking and chili. Add honey and butter cut into paper. Form the biscuits. It is best to form pieces, and knead the dough. Cut the flattened and slightly larger balls than chocolate into small pieces and add to the walnuts. Put the biscuits on the tray and dough. Then wrap into a film and leave in bake them in the oven for around 12 min - the fridge for around 30 minutes. In the utes. Remove them from the tray only meantime heat the oven to around 180° C, when cooled.

LOKALNE PRODUKTY NAGRODZONE W MAZOWIECKICH KONKURSACH KULINARNYCH

uwagę zasługują konkursy: „Nasze Kuli - narne Dziedzictwo-Smaki Regionów”, któ - rego regionalny finał odbywa się pod Na terenie LGD – Przyjazne Mazowsze patronatem Marszałka Województwa Ma - aktywnie działa Mazowiecki Ośrodek Do - zowieckiego oraz „O Laur Marszałka”, radztwa Rolniczego Oddział Poświętne w których uczestniczą mieszkańcy obsza - w Płońsku, który realizuje wiele działań rów wiejskich, w tym również właściciele związanych z kultywowaniem dziedzictwa gospodarstw agroturystycznych. Warto kulturowego mazowieckiej wsi, a w szcze - wspomnieć o nagrodzonych w tych gólności dotyczących rozwoju turystyki konkursach produktach tradycyjnych, wy - wiejskiej, wytwarzania lokalnych produk - twarzanych w gospodarstwach agrotury - tów tradycyjnych, jako szansy rozwoju ob - stycznych na terenie powiatu płońskiego, szarów wiejskich Mazowsza. Ważnym takich jak: „Myśliwski pasztet Leśni - elementem tych działań jest promocja lo - czAnki”, „Polędwiczka suszona” Anny Oli - kalnych produktów na różnego rodzaju szewskiej oraz „Kiełbasa z dzika”, o której wystawach oraz uczestnictwo w konkur - Stanisław Serafinowicz napisał poemat sach agroturystycznych i kulinarnych. Na i „Pasztet Darz Bór” Danuty Lasockiej. THE “FRIENDLY MAZOVIA” LOCAL ACTION GROUP

151

Restauracja „Chata smaku” zdobyła certyfi - which undertakes many initiatives re - kat sieci Dziedzictwa Kulinarnego Mazowsze lated to preserving the cultural heritage w ramach Europejskiej Sieci Dziedzictwa Ku - of the Masovian village. These initiatives linarnego oraz Laur Marszałka Wojewódz - are aimed, in particular, at promoting twa Mazowieckiego w IV edycji konkursu dla rural tourism and traditional local prod - mazowieckich producentów żywności za ucts, as a means of fostering rural devel - niepowtarzalną szarlotkę. opment in the Masovian Region. Lokalne produkty wytwarzane meto - Promoting local products at various dami tradycyjnymi od co najmniej 25 lat kinds of fairs, and participating in agri- mają szansę zaistnieć na Liście Produk - tourist and culinary competitions, consti - tów Tradycyjnych, którą prowadzi Minis - tute crucial elements in the activity terstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi. conducted by the Centre. The following Z terenu powiatu płońskiego na tej liście contests are especially worth mention - Opracowanie: Danuta Kucińska zarejestrowana została wspomniana ing: “Our Culinary Heritage – Regional wcześniej „Skołatowska słoninka – przy - Tastes,” the finals of which are conducted LsmOaCkAmLyPślRiwOeDgoU”C. TS AWARDED under the patronage of the Marshal of the IN THE MASOVIAN CULINARY Mazowieckie Voivodeship, and “The Mar - COMPETITIONS shal’s Laurel,” which is addressed to rural residents, including the owners of agri- tourist farms. Traditional products made on the agri-tourist farms within the Płońsk district, such as the hunter’s pâté, The “Przyjazne Mazowsze” LAG area is the dried sirloin made by Anna the place of activity of the Masovian Cen - Oliszewska, the wild boar sausage which trWe SoifelAangcreicnualdtustraawl eCm ounselling in War - wIansSiperlaaniskeadbyinthtehpeonpd oem by Stanisław saSwied, ztąhSekrPzoaśtywgiręotmneadBnirea. nch in Płońsk, SeTrhaefriensoiwtsiaczg,roaunpdofthdewa“rDfsa. rz Bór” pâté Rozmawiają cichutko, They are talking quietly, Jakże tu jest ładnie. And so peacefully! Wszędzie tu bywają mieszkańcy The local residents are great. wspaniali. We must help them at any rate. Musimy im pomóc, my ludziki mali. In the Local Group they act, W Lokalnej Grupie ludzie Ci działają. And they use Dwarfs as their sign. A nas Skrzaty małe, za swój symbol mają. All day long they talked and wondered Długo tak myślały, długo rozmawiały. Then, finally, an agreement was formed. W końcu, przed wieczorem Let’s bake them tiny delicious cakes. Pomysły się zgrały. Full of flour and light as flakes. Upieczemy ludziom ciasteczka Add some butter and some honey, zdrowiutkie. And some chocolate. That sounds Pełne lekkiej mąki, tak jak my malutkie. yummy! Będzie miodek z lasu i płatków troszeczkę. Tasteful wheat and spicy chilli. Dodamy czekolady, rodzynek garsteczkę To make the district known as thrilling Pysznych ziarnek zboża In the whole wide world! Zebranych LOKALNA GRUPA DZIAŁANIA – PRZYJAZNE MAZOWSZE

152

made by Danuta Lasocka, are worth not - Local products manufactured with tra - ing. The “Chata smaku” (“The Cottage of ditional methods for at least 25 years may taste”) restaurant has been given a cer - be entered onto the List of Traditional tificate of the Masovia Culinary Heritage Products kept by the Ministry of Agricul - network, established as part of the Euro - ture and Rural Development. As regards pean Network of Regional Culinary Her - the products made in the Płońsk district, itage, and won the Laurel of the Marshal PthrepraerfeedrebnycDeaLniusttaaKlruecaińdsyka includes the pre - of the Mazowieckie Voivodeship in the viously mentioned “Skołatowo pork fat – 4th edition of the competition, dedicated the hunter’s delicacy.” Poemat o kiełbasie z dzika The wild boar sausage poem to Masovian food producers, in recogni - tioKntookfoliwtsieekxbtręadoziredsiznwarzyieampipclieecphiaen. ow - Whoever comes to the Ciechanów Land, skiej, He shall learn about the local brand. Zajrzyj koniecznie do uroczej wioski, He must visit the Miszewo Wielkie Miszewo Wielkie wioska się nazywa, village W niej dom niewielki w lesie się ukrywa, And take some rest in the curtilage Dom to niezwykły. Piękna gospodyni Around a small house in the wood. Na progu wita i honory czyni. Nowhere else is such a neighbourhood! There he shall be cordially greeted A kiedy gościa znajomego spotka And like a king he shall be treated. Na stół wyjedzie kawa i szarlotka. Gospodarz także z każdym się przywita He shall be served with a delicious meal, Kto zacz i po co? – nikogo nie pyta An apple pie and tea or milk, The master shall cater to his taste Znany jest jako zawzięty myśliwy To make him admire this special place. I w polowaniach niezwykle szczęśliwy. The master is known as a lively hunter Dużego dzika do domu przytaszczy, And with no game does he banter. Z niego się robi różne frykasy, He will catch a large wild boar Szynki, pieczenie i pyszne kiełbasy. And he will put it on the floor. Kiełbasa z dzika! Przysmak dziś nie znany Then he shall make some delicacies, – Choć ongiś w książkach bywał opie wany Like hams, roast meat and sausages. THE “FRIENDLY MAZOVIA” LOCAL ACTION GROUP

– Dzisiaj niestety karmi się Polaków A wild boar sausage! It’s hardly known. Stekami wędlin na ogół bez smaku. Among old dishes it has been thrown. 153 Kiełbasa z dzika! Wielka radość w gębie! Today’s meat meals lack such a taste Starasz się wniknąć w różnych smaków The processed meat is usually waste. głębie, A gdy plasterek językiem przyciśniesz A wide boar sausage! It’s such a joy! Zaraz zeń zapach niebiański wytryśnie Please help yourself and just enjoy. I mieszanina wielu ingrediencji, Take a small bite and just adore Że zaraz chciałbyś jeść więcej i więcej. This special meal, which you’ll soon want Czegóż w niej nie ma! Mięso rozdrob - more. nione It has its all! Some chopped meat, Krztyną słoninki lekko doprawione, Some seasoned pork fat, some fruit and Pieprz i jałowca owoce dojrzałe, sweet. Listki bobkowe skruszone (nie całe!). Some crushed bay leaves and a garlic Czosnek się także wyczuwa w tej masie clove. (on aromatu dodaje kiełbasie). The range of tastes will make you love Paleta smaków po prostu zachwyca, This unique dish which is then smoked Co tam jest jeszcze, to już tajemnica. Until its strong aroma is locked Później się ją w dymie jałowcowym wędzi Inside the meat. Aż woń przenika roznosi się wszędzie. This taste will make your worries vanish, A potem przecz idą zmartwienia i smutki, And the sausage is best to relish Gdy ją pałaszujesz pod… kieliszek wódki. When you eat it with a glass of vodka. Jak z poematu niezbicie wynika Sławię w nich Lasockich i kiełbasę z dzika. The original Polish version written by Stanisław Serafinowicz 2001 r. Stanisław Serafinowicz, 2001

Sery i wędliny z północnego Mazowsza Zdjęcia – LGD Przyjazne Mazowsze wytwarzane metodami tradycyjnymi SPIS TREŚCI

DZIEDZICTWO STOŁU. WĘDRÓWKI KULINARNE PO MAZOWSZU 2 THE CULINARY HERITAGE. A JOURNEY THROUGH THE CUISINE 154 OF MAZOVIA

LOKALNA GRUPA DZIAŁANIA „ECHO PUSZCZY BOLIMOWSKIEJ” 10 THE “ECHO OF THE BOLIMÓW FOREST” LOCAL ACTION GROUP

LOKALNA GRUPA DZIAŁANIA FUNDACJA AKTYWNI RAZEM 19 THE ACTIVE TOGETHER FOUNDATION LAG

LOKALNA GRUPA DZIAŁANIA „NA PIASKOWCU” 29 THE “ON A SANDSTONE” LOCAL ACTION GROUP

LOKALNA GRUPA DZIAŁANIA „ORZYC – NAREW” 33 THE “ORZYC – NAREW” LOCAL ACTION GROUP

LOKALNA GRUPA DZIAŁANIA „RÓWNINY WOŁOMIŃSKIEJ” 36 THE WOŁOMIN PLAIN LOCAL ACTION GROUP

LOKALNA GRUPA DZIAŁANIA STOWARZYSZENIE 41 ROZWOJU GMIN I MIAST POWIATU GARWOLIŃSKIEGO GARWOLINSKI DISTRICT COMMUNES AND LOCALITIES DEVELOPMENT ASSOCIATION LOCAL ACTION GROUP

LOKALNA GRUPA DZIAŁANIA „WSZYSCY RAZEM” 46 “ALL TOGETHER” LOCAL ACTION GROUP

LOKALNA GRUPA DZIAŁANIA ZIELONE MOSTY NARWI 55 THE GREEN BRIDGES OF THE NAREW RIVER LOCAL ACTION GROUP

LOKALNA GRUPA DZIAŁANIA „ZIELONE SIOŁO” 59 THE GREEN RURAL SETTLEMENT LOCAL ACTION GROUP

LOKALNA GRUPA DZIAŁANIA ZIEMI MIŃSKIEJ 64 THE MINSK AREA LOCAL ACTION GROUP CONTENTS

STOWARZYSZENIE „KAPITAŁ – PRACA – ROZWÓJ” 71 THE CAPITAL – WORK – DEVELOPMENT ASSOCIATION 155

STOWARZYSZENIE LOKALNA GRUPA DZIAŁANIA 77 „BĄDŹMY RAZEM” THE “LET’S BE TOGETHER” LOCAL ACTION GROUP

STOWARZYSZENIE „LGD NATURA I KULTURA” 80 THE “NATURE AND CULTURE LAG” ASSOCIATION

LOKALNA GRUPA DZIAŁANIA „RAZEM DLA RADOMKI” 83 THE “TOGETHER FOR RADOMKA” LOCAL ACTION GROUP

STOWARZYSZENIE LOKALNA GRUPA DZIAŁANIA 94 „SIERPECKIE PARTNERSTWO” THE “SIERPC PARTNERSHIP” ASSOCIATION LOCAL ACTION GROUP

STOWARZYSZENIE „LOKALNA GRUPA DZIAŁANIA 97 – TYGIEL DOLINY BUGU” THE “THE BUG RIVER VALLEY MELTING POT” ASSOCIATION LOCAL ACTION GROUP

STOWARZYSZENIE LOKALNA GRUPA DZIAŁANIA 102 „WSPÓLNY TRAKT” THE “COMMON TRACK” ASSOCIATION – LOCAL ACTION GROUP

STOWARZYSZENIE LOKALNA GRUPA DZIAŁANIA 106 „ZAŚCIANEK MAZOWSZA” THE “YEOMEN’S VILLAGE OF MAZOVIA” LOCAL ACTION GROUP ASSOCIATION

STOWARZYSZENIE LOKALNA GRUPA DZIAŁANIA 111 „ZIELONE SĄSIEDZTWO” THE “GREEN NEIGHBOURHOOD” LOCAL ACTION GROUP ASSOCIATION

STOWARZYSZENIE „ZIEMIA CHEŁMOŃSKIEGO” 118 THE “CHEŁMONSKI’S LAND” ASSOCIATION SPIS TREŚCI

STOWARZYSZENIE „MIĘDZY WISŁĄ A KAMPINOSEM” 122 THE “BETWEEN THE VISTULA AND KAMPINOS” ASSOCIATION 156 LOCAL ACTION GROUP

STOWARZYSZENIE SPOŁECZNEJ SAMOPOMOCY – LOKALNA GRUPA DZIAŁANIA 127 THE SOCIAL SELF-HELP ASSOCIATION LOCAL ACTION GROUP

ZWIĄZEK STOWARZYSZEŃ „KURPSIE RAZEM” 130 THE “KURPSIE RAZEM” UNION OF ASSOCIATIONS

ZWIĄZEK STOWARZYSZEŃ „PARTNERSTWO ZALEWU 133 ZEGRZYŃSKIEGO” LOCAL ACTION GROUP “PARTNERSHIP OF THE ZEGRZYNSKI LAKE”

LOKALNA GRUPA DZIAŁANIA – PRZYJAZNE MAZOWSZE 142 THE “FRIENDLY MAZOVIA” LOCAL ACTION GROUP

Fotografie autorstwa Małgorzaty Najechalskiej / Photo by Małgorzata Najechalska Zebranie materiału i zdjęć: Lokalna Grupa Działania – Przyjazne Mazowsze Redakcja merytoryczna – Izabella Byszewska

Tłumaczenie: AGIT Agnieszka Rydz ul. 3-Maja 16/7, 20-078 Lublin

W pracach nad wydaniem publikacji uczestniczyli: Danuta Kucińska, Agnieszka Matoblewska, Ewelina Gościcka, Dominika Rutecka (Lokalna Grupa Działania – Przyjazne Mazowsze)

Wydawcy: Sekretariat Regionalny Krajowej Sieci Obszarów Wiejskich w Województwie Mazowieckim

Lokalna Grupa Działania – Przyjazne Mazowsze ul. H. Sienkiewicza 11, 09-100 Płońsk tel./fax +48 23 661-31-61 www.lgdpm.pl

ISBN: 978-83-63036-34-8

Wydawnictwo Imagine Design Group ul. Radzikowskiego 100/57, 31-315 Kraków tel. 12 353 01 68 / kom. 501 468 050 e-mail: [email protected] www.idgreklama.pl

Kraków 2013