SKEPTER ’ De Kritische Kijk Op Paranormale Verschijnselen En Pseudowetenschap S
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
T h e m a : R IS IC O SKEPTER ’ de kritische kijk op paranormale verschijnselen en pseudowetenschap S Jaargang 31 zomer 2018 nummer 2 ISSN 0921-5085 Losse nummers € 7 Verschijnt driemaandelijks Stichting voor wetenschappelijk onderzoek van paranormale REDACTIE verschijnselen Hans van Maanen Jan Willem Nienhuys Pepijn van Erp DAGELIJKS BESTUUR ADRES Prof. dr. F. P. Israel — voorzitter Postbus 2657 Dr. J. W. Nienhuys — secretaris 3500 gR Utrecht Dr. W.-J. van Zeist — penningmeester E-mail: [email protected] Telefoon: 040 –2216791 ALGEMEEN BESTUUR Drs. P. J. van Erp ADMINISTRATIE Drs. M. G. A. Koller Mario Tamboer M. Tamboer A. M. Tieben DRUKWERK Drs. B. O. Vos Scholma Druk, Bedum ADVIESCOMMISSIE OMSLAG Prof. dr. P. Borst — klinisch biochemicus © The Estate of Roy Lichtenstein, Prof. dr. A. A. Derksen — wetenschapsfilosoof Explosion, 1967 Prof. dr. P. J. D. Drenth — psycholoog c/o Pictoright Amsterdam 2018 Prof. dr. ir. H. Duifhuis — biofysicus en oud-bestuurslid van Skepsis Prof. dr. E. P. J. van den Heuvel — astronoom STICHTING SKEPSIS Prof. dr. G. ’t Hooft — theoretisch natuurkundige en winnaar Nobelprijs 1999 Postbus 2657 Prof. dr. V. Icke — astronoom 3500 gR Utrecht Prof. dr. C. de Jager — astronoom en oud-voorzitter van Skepsis Telefoon: 040 –2216791 Prof. dr. H. L. G. J. Merckelbach — psycholoog Website: www.skepsis.nl Prof. dr. J. A. Michon — psycholoog Weblog: www.skepsis.nl/blog Prof. dr. ir. I. Smeets — wiskundige Facebook: www.facebook.com/ StichtingSkepsis Website skeptische werkgroepen: www.kloptdatwel.nl Twitter: @skepsisnl Belgische zusterorganisatie Skepp: www.skepp.be ABONNEES EN DONATEURS De Stichting Skepsis is erkend als ANBI, een algemeen nut beogende instelling. Dat Een abonnement op Skepter kost betekent dat donateurs giften boven onze minimumdonatie kunnen aftrekken van hun €25 (bij incasso € 23) per jaar. De belastbare inkomen, en dat Skepsis geen belasting hoeft te betalen over erfenissen minimumbijdrage voor donateurs is en schenkingen. Het financiële jaarverslag van de stichting staat ter inzage op de website. € 42 (bij incasso € 40). Een dona - teurschap voor het leven kost € 400. DOELSTELLINGEN VAN SKEPP EN SKEPSIS Donateurs ontvangen het tijdschrift Het verrichten van kritisch onderzoek naar beweringen die op basis van de huidige stand van en krijgen korting op de toegangs - de wetenschappelijke kennis hetzij uiterst onwaarschijnlijk zijn, hetzij met deze kennis in te - prijs van het Skepsiscongres. genspraak zijn. In het bijzonder richten de organisaties zich op als pseudowetenschappelijk te Donaties en abonnementsgelden kwalificeren verklaringen en als paranormaal geduide verschijnselen. kunnen worden overgemaakt naar Hierbij claims, verklaringen of theorieën niet a priori af te wijzen. Hun waarde wordt slechts rekening NL 55 iNgb 0000 568 808 bepaald na kritisch onderzoek en objectieve evaluatie van alle argumenten. Beide zijn vrij van (bic: iNgb NL2a ) ten name van Skep - filosofische, levensbeschouwelijke en politieke opvattingen. sis. Het verzamelen en ontsluiten van literatuur, documenten en ander materiaal dat op boven - staande beweringen betrekking heeft. AUTEURSRECHT Het onder een groot publiek bekendmaken van de resultaten van haar eigen en ander kritisch IEDErE VErMENIGVULDIGING IS onderzoek door het uitgeven van een periodiek, het organiseren van lezingen en congressen en VErBODEN, BEHOUDENS MET het geven van voorlichting via de media, scholen etcetera. SCHrIFTELIJKE TOESTEMMING Het onderhouden van contacten met organisaties die haar doelstellingen geheel of gedeeltelijk VAN DE rEDACTIE. onderschrijven. 2 | SKEPTER | Jaargang 31 n Autobanden a 4 Over risico’s en m t l risicocommunicatie A op grasvelden d door Daniëlle Timmermans r e G : o t o 7 ‘Het kan niet worden F uitgesloten’ 12 door Daniëlle Timmermans 14 Waarom we risico’s zo verschillend beoordelen door Liesbeth Claassen en Tom Jansen i k c Meidenprik 18 Alles onder controle y z c door Frenk van Harreveld en Bastiaan rutjens n e i B e b 23 Hoe onze zoekopdracht a G : 26 onze mening sterkt o t o door Tom Jansen F 28 Het risico van het genetisch risico door Pepijn van Erp 36 ‘De overheid behandelt burgers als egoïstische domoren’ k j i door Aliëtte Jonkers De pil — w r e t U altijd de pil s 41 Als de dokter het ook niet a B : meer weet o t o door Olga Damman en Dirk Ubbink F 34 45 ‘Risico’s ken je niet, die voel je’ door Pepijn van Erp 50 Mediahypes en twitterstormen door Peter Vasterman e r e 56 Samen de risico’s overwegen h Intensieve x P veehouderij door Jeroen Devilee 59 Alles over pseudowetenschap 48 door Pepijn van Erp 60 Het toeval is een rode draad door Jan Willem Nienhuys 63 Kloptdatwel? 2018 Nummer 2 | SKEPTER | 3 Over risico’s en risicocommunicatie EVArEN voor gezondheid en Epidemiologen bestuderen het risico Dit zomernummer veiligheid zijn altijd onder - op ziekte, zoals hart- en vaatziekten of van Skepter is gewijd Gdeel geweest van het leven kanker. Toxicologen en milieukundi - van mensen, maar risico’s niet. Het gen houden zich bezig met omge - aan risico’s en concept ‘risico’ heeft pas in de zeven - vingsrisico’s van bijvoorbeeld giftige risicocommunicatie. tiende eeuw zijn huidige betekenis stoffen in de bodem of in gebruiks - Een korte inleiding en gekregen. risico is immers niet het - voorwerpen. Bij deze disciplines over - zelfde als gevaar. risico staat ook niet heerst de technische opvatting van ri - schets van hetgeen u gelijk aan onzekerheid, want onzeker - sico: de kans dat iemand of iets ergens te wachten staat. heid betekent een gebrek aan kennis. schade van ondervindt en de ernst van Een risico is een gemeten of gekwan - die schade. risicocommunicatie wordt tificeerde onzekerheid. Door deze hierbij vooral gezien als het in leken - DOOR DANIËLLE TIMMERMANS kwantificering leren we iets over een taal samenvatten van de resultaten mogelijke negatieve gebeurtenis en van onderzoek, waarbij ervan wordt kunnen we desgewenst ons gedrag uitgegaan dat deze informatie vol - aanpassen. Angst en onzekerheid zijn doende is voor burgers om tot afgewo - onmiskenbaar een deel van ons leven, gen oordelen en keuzes te komen. maar door iets een risico te noemen, De psychologie is meer geïnteres - kunnen we het beheersen. seerd in de perceptie van risico’s door 4 | SKEPTER | Jaargang 31 Protest tegen kernenergie in Duitsland nabij Gorleben, november 2008. Foto: Paula Schramm burgers en experts, de cognitieve en sico’s niet vrijwillig en zijn deze risi - een risico en de aanvaardbaarheid van affectieve processen die daarbij een co’s niet controleerbaar. risicocom - zo’n risico kunnen aankijken: wat als rol spelen, en wat die betekenen voor municatie vanuit een psychologisch risico gezien wordt, is mede afhanke - de communicatie, het gedrag van perspectief houdt rekening met de lijk van maatschappelijke en culturele mensen en hun keuzes. Hoewel bij - percepties van het risico en heeft als waarden binnen de groep waarin voorbeeld technologische gezond - doel mensen te helpen de risico’s te mensen het meest verkeren. heidsrisico’s statistisch gezien veel begrijpen en keuzes te maken. kleiner zijn dan de gezondheidsrisi - risico is echter ook een sociaal-cul - Dynamisch co’s van gedrag, maken mensen zich tureel begrip, in de zin dat de manier Het idee dat het publiek onwetend is om de eerste categorie veel meer zor - waarop mensen met gevaren omgaan en dat het vooral misvattingen huldigt gen — er is meer onrust rond kooldi - ook maatschappelijk bepaald is. En de over risico’s, heeft in deze opvatting oxideopslag in lege gasvelden onder huidige maatschappij is wat de be - dan ook geen plaats. Het gaat er juist de grond en elektromagnetische vel - roemde Duitse socioloog Ulrich Beck om een dialoog tot stand te brengen den van zendmasten erboven dan een ‘risicomaatschappij’ noemde. Ons tussen de partijen met verschillende rond overgewicht en roken. Het ver - denken over gezondheid is veelal ge - visies zoals experts, publiek, overheid schil is dat technologische risico’s organiseerd rond het begrip ‘risico’. en professionele organisaties. De in - voor de meeste mensen onbekender Becks opvatting van risico als sociaal- teractie tussen verschillende groepen zijn zowel in omvang als gevolgen. cultureel concept impliceert ook dat in de samenleving kan ervoor zorgen Daarnaast is blootstelling aan deze ri - sociale groepen verschillend tegen dat de perceptie van een risico binnen 2018 Nummer 2 | SKEPTER | 5 die groepen verandert — niet alleen risicocommunicatie. Veiligheid van van het publiek, maar ook van experts De manier vaccins is bijvoorbeeld een onderwerp of overheid. Wat als een groot risico dat steeds in de media terugkeert. wordt beschouwd, is een dynamisch waarop mensen Hoewel vaccinatie vanuit volksge - gebeuren. zondheidsoogpunt een groot succes is, In dit nummer van Skepter willen met gevaren is dat niet altijd de beleving van bur - wij een aantal aspecten van risico’s en omgaan is ook gers. Kunnen de media een risico zo risicocommunicatie bespreken. ver uitvergroten dat het een maat - maatschappelijk schappelijk probleem wordt? Willen Percepties ze dat, of spelen hier toch grotendeels Hoewel we steeds gezonder worden bepaald. autonome processen? en de omgeving steeds veiliger is ge - Zeker risico’s uit de leefomgeving worden, lijkt het erop dat de toename kunnen voor veel onrust en boosheid in kennis over en beheersing van risi - onder burgers zorgen. Meestal zijn er co’s eerder bijdraagt aan een gevoel meerdere groepen bij betrokken, bij - van onveiligheid dan aan een gevoel voorbeeld naast burgers en experts van veiligheid. Mensen blijken zich ook producenten, met hun eigen per - vaak zorgen te maken over risico’s die spectief op het risico en hun eigen be - — in ieder geval volgens experts — te langen. Het is belangrijk begrip te verwaarlozen zijn. Wat kan dit ver - krijgen voor elkaars standpunten: risi - schil in perceptie verklaren? cocommunicatie is een dialoog, en Informatie over risico’s is vaak com - niet zozeer het informeren van bur - plex en abstract. Veel mensen hebben gers. Hoe kan zo’n dialoog op een moeite om cijfers over risico’s te be - niet kan geven.