K Nederlands Tijdschrift td tegen de

NT Kwakzalverij

Jaargang 122 | 2011 | 1

Tussen geneeskunde Wonder(lijk) SD PPM en prostitutie spul Het Nederlands Tijdschrift tegen de Kwakzalverij (v/h Actieblad, v/h Maandblad tegen de Kwakzalverij) is een uitgave van de Vereniging tegen de Kwakzalverij, vereniging tot evaluatie van alternatieve behandelmethoden en tot bestrijding van kwakzalverij

Adviesraad Prof. dr. J.A. den Boer, hoogleraar biologische psychiatrie Prof. dr. P. Borst, emeritus hoogleraar klinische biochemie Prof. dr. D.D. Breimer, emeritus hoogleraar farmacologie Prof. dr. W.M.J. Levelt, emeritus hoogleraar psycholinguïstiek Prof. dr. A. Rijnberk, emeritus hoogleraar interne geneeskunde gezelschapsdieren

Redactie B. van Dien, [email protected] Aanleveren van kopij, maximaal 1500 woorden, in Word. Afbeeldingen dienen als aparte bestanden aangeleverd te worden, elektronische figuren tif- of jpeg-format, minimaal 600 pixels. De redactie behoudt zich het recht voor artikelen en brieven te redigeren en in te korten. De auteurs verlenen impliciet toestemming voor openbaarmaking van hun bijdrage in de elektroni- sche uitgave van het Nederlands Tijdschrift tegen de Kwakzalverij.

Jaarabonnement: e 37,50 Losse nummers: e 9,50 ISSN: 1571-5469 Omslagtekening: Kat na handoplegging door Nina Maissouradze

Vereniging tegen de Kwakzalverij opgericht 1 januari 1881 Correspondentieadres: Harmoniehof 65, 1071 TD Amsterdam tel: 020 6739479, 020 5122482, e-mail: [email protected]

Bestuur Voorzitter: dr. C.N.M. Renckens, vrouwenarts, Hoorn Secretaris: prof. dr. F. S.A.M. van Dam, psycholoog, Amsterdam Penningmeester: C.H.P. Pellicaan, apotheker, Sleeuwijk

Leden G. R. van den Berg, psychiater, Amsterdam Dr. M. J. ter Borg, MDL-arts i.o., Barendrecht Mr. Th. J. Douma, oud-advocaat, Leiden Mw. C.J. de Jong, anesthesiologe, Amsterdam Mw. drs. S. J. M. Josephus Jitta, docente Italiaans, Amsterdam P.G. Klasen, tandarts, Sneek Prof. dr. R.A.P. Koene, emeritus hoogleraar nefrologie, Nijmegen Dr. J.T. Lumeij, uhd diergeneeskunde, Houten C.P. van der Smagt, huisarts i.r., De Bilt Prof. dr. H. Timmerman, emeritus hoogleraar farmacochemie, Oegstgeest Prof. dr. M. Vermeulen, neuroloog, Amsterdam M.A. Westerouen van Meeteren, medisch-juridisch adviseur, Vught

Erelid I.A. van de Graaff (1943-2009)

De contributie bedraagt minimaal e 40 zulks met inbegrip van een abonnement op het Nederlands Tijdschrift tegen de Kwakzalverij; voor studenten en leerling-verpleegkundigen e 10; begunstiger wordt men door schenking aan de vereniging van minimaal e 400. Rekeningnummer 32237 ten name van de penningmeester van de Vereniging tegen de Kwakzalverij, Sleeuwijk

www.kwakzalverij.nl Inzichten uit het NEN-rapport 2007 Omgevingsverkenning Wellness Iets tussen geneeskunde en prostitutie: alterna­ tieve geneeswijzen

Catherine de Jong

In 2007 is door het NEN, ons nationale normalisatie-instituut, een 115 bladzijden tellend rapport uitgebracht dat voor de bestrijding van kwak- zalverij uitermate belangrijk is. Helaas is het tot nu toe vrijwel onop- gemerkt gebleven. Het rapport Omgevingsverkenning Wellness is door NEN uitgevoerd in opdracht van de Voedsel en Waren Autoriteit (VWA). Het rapport is daarmee ook eigendom van de VWA. Tot nu toe is er nog niets bekend over vervolgstappen naar aanleiding van het onderzoek. Met dit rapport is het mogelijk om een scherpe grens te trekken tus- sen tussen medische behandelingen enerzijds, en welnessbehandelingen en alternatieve behandelingen anderzijds.

Wat is NEN kers en ruim 1.400 normcommissies. Daarmee vormt NEN hét toonaangevende kennisnetwerk NEN (NEderlandse Norm) bestaat al negentig in de wereld van normen en regelgeving. NEN jaar. NEN houdt zich bezig met het opstellen van is een onderneming zonder winstoogmerk. De nationale en internationale normen en werkt in activiteiten bestaan grotendeels uit ontwikke- Europees (CEN = Comité Européen de Norma­ lingsprojecten voor het bedrijfsleven. Bij som- lisation, niet te verwarren met Christelijk Ecolo- mige projecten is de overheid medeopdrachtge- gisch Netwerk, CENELEC = Comité Européen ver. Daarnaast levert NEN normen, cursussen, de Normalisation Electrotechnique, ETSI = evenementen en adviezen.1 Europees Telecommunicatie en Standaardisatie Instituut) en wereldwijd (ISO = International Wat is wellness Organisation for Standardization, IEC = International Electrotechnical Commission Wellness is een samenvoeging van ‘well being’ en ITU = International Telecomunnication en ‘fitness’. De betekenis van het woord is daar- Union) verband aan economische groei en wel- mee een samenvoeging van ‘je goed voelen’ en zijn. Opgericht in 1916 door de Nederlandse ‘actief bezig zijn met je lichaam’. In goed Ne- Maatschappij voor Nijverheid en Handel en het derlands wordt er welbevinden mee bedoeld. Koninklijk Instituut van Ingenieurs, is NEN uit- Wellness is een verzamelbegrip waaronder in gegroeid tot een organisatie met 300 medewer- feite alles geschaard kan worden wat het wel- K td T

maart 2011 N  bevinden positief kan beïnvloeden. Wellness tegen de te behalen gezondheidswinst voor de als levensstijl is een zeer ruim begrip. Het is patiënt en voor de populatie wordt dit risico ge- te vertalen als zelfzorg en valt onder de eigen accepteerd. verantwoordelijkheid en de vrije keuzes van de Wellnessbehandelingen omvatten alles wat burger. het welbevinden positief kan beïnvloeden maar ze leveren geen gezondheidswinst op, alleen NEN-rapport Omgevingsver- een subjectief gevoel van welbevinden. Het is kenning Wellness niet aanvaardbaar dat wellnessbehandelingen risico’s met zich mee brengen. Het rapport biedt een omschrijving van de well- Het grensvlak tussen gezondheidszorg en nessbranche en de wijze waarop deze georga- wellness bestaat uit een drietal aspecten. Ten niseerd is. eerste hebben sommige wellnessbehandelin- De schrijvers hanteren de volgende definitie: gen mogelijk een preventieve werking op het ‘Wellness is de branche die zich bezighoudt met ontstaan van gezondheidsklachten. Ten tweede het aanbieden van diensten en (be)handelingen wordt in het aanbod van wellnessbehandelin- met het oogmerk het persoonlijke welbevinden gen vaak gebruik gemaakt van termen die tra- van de cliënt te bevorderen, dit gebeurt door ditioneel in de medische wereld gebruikt wor- behandelingen gericht op ontspanning, licha- den, zoals therapie en kuur. Ten derde zijn er melijke gesteldheid/fitheid of uiterlijke verfraai- vormen van behandeling die zich begeven op ing (tijdelijk of permanent).’ Van de definitie het grensvlak tussen wellness en gezondheid- uitgesloten zijn seksuele dienstverlening en zorg, zoals bijvoorbeeld acnebehandeling op behandelingen met een medische indicatie. Een medische indicatie door een schoonheidsspe- sterke eigen wens van de consument om ge- cialiste of voetbehandeling door een pedicure bruik te maken van de dienst of het product is bij een patiënt met diabetes. een kenmerk van de wellnessbehandeling. De indicatie op basis waarvan van een be- Er worden drie typen behandelingen onder- handeling gekozen en gestart wordt is een scheiden, namelijk ontspannende behandelin- belangrijk punt om het overgangsgebied tus- gen, inspannende behandelingen gericht op sen de handelingen onder gezondheidszorg conditie en vitaliteit of gewichtsbeheersing, en en wellness af te bakenen. Acne is een ziekte. verfraaiende behandelingen. Een schoonheidsspecialiste kan met haar be- Tevens wordt er een onderscheid gemaakt op handeling verbetering bewerkstelligen. Een basis van de rol van de klant in de behandeling, diabetespatïent heeft vaak gevoelsstoornissen namelijk actief of passief. Actief betekent dat in zijn voeten. Een ontstoken teen leidt tot ont- de gebruiker zelf zorgt voor het ondergaan van regelde bloedsuikerwaarden en niet zelden is de behandeling. Passief betekent dat iemand een teenamputatie noodzakelijk. anders de behandeling uitvoert. Deze indeling Wanneer het ziektebeloop niet wordt be- is belangrijk, omdat hieraan verantwoordelijk- ïnvloed door een behandeling en alleen een heden en overdracht daarvan gekoppeld zijn. subjectief gevoel van welbevinden wordt ver- Sectoren die raakvlakken hebben met well- kregen, is er sprake van een wellnessbehande- ness, zoals horeca, prostitutie, levensmiddelen, ling. gezondheidszorg, recreatie en sport worden In hoofdstuk 3.1 van het NEN-rapport volgt buiten beschouwing gelaten. een gedetailleerde beschrijving van de afba- kening en begripsbepaling van het begrip Afbakening van wellness wellness. ‘Alle vormen van wellness worden ten opzichte van gezond- gekenmerkt door een sterke eigen wens, een heidszorg intrinsieke motivatie van de gebruiker om ge- bruik te maken van de dienst of het product’. Medisch handelen is het totaal van onderzoek Dit in tegenstelling tot de gezondheidszorg en behandeling, met als doel het ziektebeloop waar een medische aandoening een behande- van de patiënt zo gunstig mogelijk te beïnvloe- ling noodzakelijk of zinvol maakt. Welbevinden den. Medische behandelingen kunnen een risico is subjectief, en wat er voor nodig is om dit te met zich meebrengen. Zolang dit risico opweegt bereiken is erg persoonlijk. K td T

 N maart 2011 Alternatieve een medisch zinloze behandeling die het ziek- behandelwijzen tebeloop van de patiënt niet beïnvloedt en die hoogstens het welbevinden van de cliënt verbe- Een behandeling, die medisch gezien niet zinvol tert.5 De eigen wens van de patiënt staat vaak en niet noodzakelijk is, uitgevoerd op verzoek op de voorgrond bij homeopathische behan- van een cliënt moet dus als wellnessbehandeling deling. Daarmee valt homeopathie ook onder geclassificeerd worden. Alternatieve behande- wellnessbehandelingen. Het NEN-rapport ver- lingen zoals reiki, ayurveda, aromatherapie en meldt terecht dat homeopathische middelen massage worden in dit NEN-rapport ingedeeld niet als geneesmiddelen (RVG: Register Verpak- in de categorie ontspannende wellnessbehande- te Geneesmiddelen) maar apart worden geregi- lingen. streerd: RVH, Register Verpakte Homeopatica. Acupunctuur valt volgens dit NEN-rapport ook onder wellnessbehandelingen. Citaat: ‘Prik- Conclusie ken in de huid zonder het achterlaten van stof- fen zou geen medische handeling zijn’, evenals Het NEN-rapport 2007 Omgevingsverkenning het aanbrengen van piercings en behandelin- Wellness helpt ons een scherpe grens te trek- gen van de schoonheidsspecialisten met behulp ken tussen medische behandelingen en alter- van naalden. Prikken door de huid waarbij wel natieve geneeswijzen. Medische behandelingen stoffen worden achtergelaten (bijvoorbeeld bij zijn medisch zinvol of noodzakelijk. Alterna- het opvullen van rimpels) is wel een medische tieve behandelwijzen beïnvloeden het ziektebe- handeling. De uitzondering op deze regel is het loop niet maar dragen alleen bij aan een gevoel aanbrengen van tatoeages. Hierbij wordt met van welbevinden en vallen daarmee onder de behulp van naalden kleurstof in de huid ge- wellnessbehandelingen. bracht met als doel verfraaiing van het lichaam. Alternatieve behandelwijzen uitgevoerd door Tatoeages vallen dus onder het hoofdstuk well- artsen zijn en blijven wellnessbehandelingen. ness. Er is echter een zeer zelden voorkomende Dergelijke behandelingen dienen niet onder de uitzondering: tatoeages op medische indicatie vergoeding van de ziektekostenverzekering te om bijvoorbeeld sterk gekleurde huidafwijkin- vallen en wel met btw belast te worden zoals ge- gen zoals een wijnvlek minder opvallend te ma- bruikelijk is voor alle wellnessbehandelingen. n ken. Van meer dan 50 symptomen en kwalen is aangetoond dat behandeling met acupunctuur Literatuur medisch niet zinvol is.3 Hoewel zeer zeldzaam 1 website: www.nen.nl kan een acupunctuurbehandeling schadelijke 2 NEN-rapport Omgevingsverkenning Well­ gevolgen hebben. Er zijn zelfs mensen overle- ness, Charlotte Mosies en Imola Ferro, NEN den na acupunctuurbehandeling.4 Consumentenzaken, Delft, december 2007 Samengevat: bij acupunctuur worden geen 3 Cochrane database: www.cocgrane.org/acu- stoffen achtergelaten in het lichaam en het be- puncture loop van ziekten wordt er niet gunstig door be- 4 Deaths after acupuncture: A systematic ïnvloed zoals steeds weer blijkt uit wetenschap- review. The International Journal of risk and pelijk onderzoek waarin acupunctuur wordt Safety in Medicine, IOS Press, vergeleken met een placebobehandeling. Het is ISSN 0924-6479 (Print) 1878-6847 (Online), dus een wellnessbehandeling. Vol 22 Nr 3 / 2010 Homeopathie wordt in dit rapport niet ge- 5 Cochrane database: www.cochrane.org/ noemd. Een homeopathische behandeling is homeopathy K td T

maart 2011 N  Wonder(lijk) spul

Sophie J. M. Josephus Jitta

In de verzameling advertenties voor ‘gezondheidsbevorderende’ producten, die ik zo tussen 1999 en 2010 heb opgebouwd (zie NTtdK 4; 2010:26-28), bevindt zich ook reclame voor miraculeuze apparaatjes en anderszins wonderlijk spul, waarmee bijvoorbeeld pijnreductie wordt bewerkstelligd of zelfs pijnverdwij- ning, waarmee ouderdomsrimpels worden weggevaagd en voetklachten de wereld uitgeholpen. Veruit het raarst uitziende apparaatje is de ‘Therapeutische Cellulitiskop’, dat van de sinaasappelhuid waardoor ooit zovele dames jam- merlijk worden getroffen, in korte tijd weer een babyhuidje maakt. Ik kom er later op terug. Ik beperk mij in dit stuk tot de advertenties die mijns inziens het hoogste onwaarschijnlijkheids- om niet te zeggen kwakgehalte hebben.

o zijn daar de zogenaamde pijnstillers. ogende oudere. Hij is van in de advertentie ge- Tweeënhalve advertentie betreft een pen, citeerde buitenlandse ‘wetenschapsbeoefenaren’, die respectievelijk Pain Gone, PainGone- die penpositieve uitspraken hebben gedaan. Het Pen of ‘Pain Gone’ Pen wordt genoemd, wetenschappelijk onderzoek bestaat uit een aantal Zeen voorwerp in de vorm van een dikke balpen, in een kadertje beknopt weergegeven zaken. Het waarmee pijn wordt weggeklikt. Ik zeg expres zou gaan om een Brits onderzoek naar de werking tweeënhalf, omdat één ervan bedrieglijk is ver- van de pen bij de behandeling van chronische pakt als artikel-in-de-krant. De naam van de pen aandoeningen van spierweefsels. In drie regels is zoals wel vaker bij producten met (onaanne- wordt de gehanteerde methode uitgelegd en dan melijk) klinkende claims bijzonder goed gekozen. volgt: ‘Gemiddelde (SD) scores betreffende pijn Een kenmerk van kwakschap-in-het-algemeen is en mobiliteit voor elke behandelingsweek (n = dat de voorgestelde behandeling of het aanbevo- 48)’. Vervolgens wordt wat je in nul oogopslagen len product voor de meest uiteenlopende kwalen reeds voelde aankomen zichtbaar: door de pen geschikt zouden zijn. En zo valt in elk geval voor vermindert de pijn in recordtijd en neemt de mo- Pain Gone het doek: in de advertentie wordt be- biliteit sterk toe. Aardig gevonden is voorts de bij weerd dat deze pen kan worden gebruikt bij onder dit ‘onderzoekje’, in weer een ander kader, afge- andere spit, kiespijn, whiplash, slijmbeursontste- drukte letters CE. Zij staan garant voor des pens king, migraine, voetbalknie, spierpijn, botontkal- werkzaamheid, omdat zij ‘uitsluitend mogen wor- king en gordelroos (Weekend, 2004). den gebruikt voor een medisch apparaat dat aan De advertentie voor de PainGone Pen (Week­ de strenge eisen van de nieuwe richtlijn voldoet’. end, 2003) pakt het weer anders aan. Ook deze In werkelijkheid zeggen deze letters natuurlijk iets vertoont kwakkarakteristieken maar weer andere: Europees richtlijnerigs over de veiligheid en niet het gescherm met wetenschappelijk onderzoek, over de kwaliteit van een product. De juichstories de juichverhalen van al dan niet met naam ge- komen deze keer uit Engeland, hetzelfde land dat noemde tevreden gebruikers en de foto. De foto volgens de advertentie de pen het predikaat ‘Me- is ditmaal niet van een dikke en door gebruik van disch Product van het Jaar’ heeft verleend. het middel flinterdun geworden dame, noch van De tweeënhalfde advertentie, voor de ‘Pain een dankzij de inname van kruidenextracten fit Gone’ Pen, die in Het Parool (2002) heeft ge- K td T

 N maart 2011 staan is zonder meer het gevaarlijkst, omdat de is namelijk de pijnstillende eigenschap van MSM indruk wordt gewekt dat het om serieuze, be- ontdekt, door een heuse professor, die er in zo’n trouwbare, gezondheidsinformatie gaat. Onder twintig jaar onderzoek duizenden patiënten mee het kopje ‘Gezondheid’ wordt verhaald van de heeft behandeld. MSM wordt speciaal aanbevolen wonderen die met dit apparaatje worden verricht. voor de bestrijding van chronische pijn, want onze Er zijn twee tekeningen bij, van een vuist en van man uit Wageningen weet uit zijn eigen praktijk een voet, met eronder vermeld welke soort pijn hoe – en ik citeer letterlijk -– ‘ontzettend erg het de pen daar wegklikt. Dat (maar weer niet hoe) is om mensen steeds weer te zien schipperen met de pen werkt, wordt in een paar woorden uitge- de huidige mogelijkheden’. Daarmee blijkt hij de legd: zij stimuleert de natuurlijke zenuwen die de chemische (lees: reguliere) middelen met hun ver- pijnprikkels dempen. Een klik op de binnenzijde velende bijwerkingen te bedoelen. Bijwerkingen van de pols verlicht onder andere maag- en men- zijn er volgens de landbouwkundig ingenieur bij struatiepijn, terwijl een potje klikken (in mijn tijd MSM-gebruik niet. Omdat de advertenties tame- nog verboden) achter de ‘buitenenkel’ kiespijn, lijk oud zijn, surf ik tien jaar later even op het net, ischias en pijn aan de heup wegtovert. In het stuk met talloze treffers tot gevolg, plus de ontsluie- worden als bewijs van deugdelijkheid van de won- ring van de mysterieuze letters: MSM staat voor derpen een met naam en toenaam genoemde Ne- methylsulfonylmethaan, een ‘organische zwavel’ derlandse huisarts en een Nederlandse anesthe- dan wel een ‘voedingszwavel’. Op mij komt het sist opgevoerd. De huisarts is zelf een enthousiast woord zwavel trouwens nogal chemisch over, ter- pennenklikker, maar de anesthesist plaatst enige wijl onze Wageningse witjas weliswaar niet expli- kanttekeningen. Zo raadt hij pengebruik af bij ciet maar toch minimaal impliciet heeft beweerd blindedarmontsteking (waarom niet bij bijvoor- dat chemisch foute boel is. Even verder surfen beeld een gebroken rib of hoofdpijn blijft verder laat zien dat er een helende werking van MSM onbelicht), maar kan volgens hem de pen bij reu- bij osteoartritis zou blijken uit een onderzoek in matische pijnen prima worden ingezet, in plaats India, maar er wordt eerlijkheidshalve bij gezegd van pijnstillers. Deze medisch onderlegde heren dat het onderzoek verre van deugdelijk was. vormen als het ware een variant op het gebrui- Terug naar mijn collectie. Er zijn drie adver- kelijke thema van de getuigenis van een tevreden tenties voor wat ik voor het gemak orthopedische klant. Uiteraard ontbreken in dit ‘artikel’ noch de klachten noem. Wie rug- of nekklachten heeft, termen ‘wetenschappelijk onderzoek’, noch de wordt met de door de ‘Amerikaanse vereniging van dure woorden. Opvallend is verder dat er zo vaak voetdoktoren geaccepteerde gel massage inlegzo- wordt verwezen naar acupunctuur, (omdat??) die len’ – die werken als een waterbed – weldra van zijn ook met ‘zenuwstimulatie’ werkt. pijn afgeholpen (Weekend, 1999). Van pijn in de Verder heb ik in mijn verzameling nog reclame voeten wordt iemand verlost als hij ‘Zelfvormende voor andersoortige pijnstillers, één ‘gewone’ ad- Ortho-Steunzolen’ aanschaft, die in de nieuw- vertentie en één ‘advertorial’, in de vorm van een ste versie overigens ‘Memory Ortho Zolen’ heten interview (Privé, 1999), afgenomen door een ge- (respectievelijk Weekend, 2004 en Privé, 2010). zondheidsjournalist. Het betreft een pijnkiller op Beide advertenties tonen dezelfde enge tekening basis van het ingrediënt MSM. Waar deze letters van een voet vol pezen en spieren die op een der- voor staan wordt niet uitgelegd. Ik vermoed dat ze gelijke zool rust. Beide beweren dat de zolen ‘de dienen om een wetenschappelijke indruk te maken, voor jou persoonlijk meest optimale orthopedische zoals dat ook wel gebeurt met vermageringspro- voetstand onthouden’. Dat mag met recht een op- ducten (zie NTtdK, 3/4;2003). Het vraaggesprek zienbarende vondst worden genoemd: een geheu- is met de promotor van het product, een in witte gensteunzool! Hoewel de advertentie van 2010 jas op de foto gezette landbouwkundig ingenieur uitnodigend begint met ‘Van welke voetklachten die zich heeft verdiept in de natuurgeneeskunde. wil jij af?’, gevolgd door een lange opsomming is De uit de kwakadvertenties bekende ‘vriendin’ er ook sprake van kwalen als Gevoelige knieën?, die het middel bij stom toeval op het spoor was Vermoeide bovenbenen en Zere onderrug? gekomen, er grote baat bij had en het derhalve Drie advertenties zijn er voor of liever gezegd aan de gehele vriendinnenkring en naar ik aan- tegen ouderdomsrimpels. Deze worden gladge- neem ver daarbuiten aanbeval, is in dit geval een streken met een speciale föhn, bestreden met Amerikaanse collega geworden. In dat werelddeel chirurgisch verbandgaas of via BioSkinJetting K td T

maart 2011 N  gecorrigeerd. Om met de laatste behandeling te Dezelfde firma heeft verder nog een ‘officieel beginnen, het gaat daarbij om een ‘revolutionaire erkende’ Japanse, elastische en elegante, mag- methode uit de Verenigde Staten’ (en nu nooit neetband in de aanbieding. De zes sterke magne- eens uit Tietjerksteradeel), die is gebaseerd op het ten in de armband bevorderen de bloedsomloop vermogen van de huid om zichzelf te vernieuwen. en de zuurstofopname: alle weefsels en organen Daarbij maakt een apparaatje waaruit een klein ontvangen daardoor vitaliserende energie (zou er pennetje tevoorschijn komt ‘het gebied direct on- eigenlijk ook mortaliserende energie bestaan?). der de rimpel los van de ondergrond’ en stimu- Daardoor zijn ze goed voor de gezondheid, het leert het de huid om nieuw bindweefsel te vormen. zelfvertrouwen, het welbevinden en zelfs voor het Daardoor krijgt de rimpel als het ware een duwtje geluk van wie hem draagt. Deze laatste eigen- en wordt hij opgevuld. Daag rimpel! Leuker is de schap kan rustig een wel heel bijzondere bijwer- advertentie voor de föhn, voorzien van fotootjes king worden genoemd. Wie potentieel toekomsti- vóór en fotootjes na de behandeling. Waarom het ge wederhelften wil aantrekken, reppe zich naar ding zo wordt genoemd, is mij overigens een raad- Klaaswaal! sel. Het lijkt in de verste verte niet op een föhn, Kampioenadvertentie voor Wonderlijk Spul is is piepklein en plat en ermee geblazen wordt er evenwel de groene, er als een toeter met een uit- ook al niet. De werking is gebaseerd op de ‘unieke stulpsel uitziende, ‘Therapeutische Cellulitiskop’. magneetveldtherapie, die de deling van bloedli- Ook in deze advertentietekst duiken oude ver- chaampjes activeert en waardoor zuurstoftoevoer trouwde kwakkenmerken op, zoals de foto vóór en afvalstoffenafvoer sterk worden gestimuleerd’. en de foto na, het gescherm met onderzoek (me- Acne kan dankzij dit föhntje verdwijnen, evenals dische faculteit Leipzig) en de uitleg van de wer- littekens, zegt de advertentie slag-om-de-arm-hou- king - ditmaal weliswaar in begrijpelijke, simpele, derig, wat wel een beetje en zwaktebod is. Het bewoordingen maar wat mij betreft desondanks duurt een paar maanden maar dan zijn toch echt nog steeds raadselachtig. Als extra aanbeveling ‘al uw rimpels en huidontsieringen van gelaat en wordt verhaald van de ‘dokters die 3.000 jaar ge- hals gladgestreken’ (Privé, 2001). leden in de oude stad Babylon (Mesopotamië) het De advertentie voor het rimpelbestrijdende zgn. koppen toepasten bij huidaandoeningen. De ‘chirurgisch verbandgaas’ voldoet aan menige “kop” was een kommetje van hout of gebakken kwakeigenaardigheid, waaronder de aanwezig- klei dat tegen de huid werd gedrukt en met behulp heid van foto’s vóór en na, de dure woorden en van brandende bijenwas vacuüm werd getrok- de uiterst onaannemelijke boodschap. Met het ken’. Het kommetje van toen is vervangen door verbandgaas wordt bijvoorbeeld de koper ‘binnen de trechter met uitstulpsel van nu. Het gehele va- 45 minuten jaren jonger!’. De werking van het cuüm van 3000 jaar geleden is nu een gedeeltelijk gaas wordt als volgt verklaard en ook hier citeer vacuüm geworden en in het uitstulpsel zit – flauw ik letterlijk: ‘Het speciale gaas is geïmpregneerd genoeg – een vibratiemotortje. Dat zorgt voor een met een natuurlijk hydraterende substantie’. Dat versnelde stofwisseling en daardoor ondergaan de doet vermoeden dat er ook onnatuurlijk kan wor- huidweefsels ontgifting. Door consequent toeter- den gehydrateerd, maar dat zal de bedoeling wel gebruik neemt de bloeddoorstroming toe en voor- niet zijn. De advertentie vervolgt met: ‘Het geïm- waar, de door putjes zo lelijk ontsierde dameshuid pregneerd gaas is negatief geladen en chemisch behoort tot het verleden. Ontgifting is trouwens niet-actief. De menselijke huid daarentegen is po- een begrip dat weliswaar loos is maar daarom niet sitief geladen, terwijl er sprake is van een reeks minder populair. Het duikt geregeld op in niet al- chemische processen. Door deze tegenstellingen leen de promopraat voor gezondheidsproducten, treedt bij toepassing van het anti-rimpel-gaas een maar ook de reclame voor kuuroorden. Alleen tamelijk heftige reactie op. De werkzame stoffen wordt het daar deftig detox genoemd. kunnen hierdoor diep in de poriën van de huid Hoewel we inmiddels in 2011 leven, blijken de trekken en hydrateren daar de huidweefsels inten- wonderen nog steeds de wereld niet uit te zijn. sief’ (Weekend, 2003). Onder werkzame stoffen Ik heb geen idee hoeveel mensen zich door bo- verstaat de firma die het product propageert (ja- venbeschreven wonderspullarium laten inpakken, wel, uit Klaaswaal! Zie NTtdK 4; 2010) bij voor- maar gezien de hoeveelheid advertenties in mijn beeld gerstenolie, ginseng, algen en goudsbloem- verzameling kunnen het er onmogelijk erg weinig extract. zijn. n K td T

 N maart 2011 Enkele reacties op de Kackadorisprijs 2010

C.N.M. Renckens

De raad van bestuur van Triodos Bank nam niet de moeite om de prijs fysiek in ontvangst te nemen tijdens het symposium op 2 oktober te Amsterdam. Hij publiceerde wel een reac- tie op zijn website, terwijl de bestuursvoorzitter tegenover Medisch Contact stoïcijns bleef: ‘Wij investeren al dertig jaar in dergelijke projecten. Ze mogen zeggen wat ze willen’. De reactie van Triodos Bank, gepubliceerd als persbericht en op haar eigen website, werd reeds afgedrukt op pagina 21 van het vorige NTtdK. Wij herhalen uit dat bericht hier nog enkele saillante passages.

e Meester Kackadorisprijs is ring, CR). We financieren dan ook een keur aan onlangs toegekend aan Triodos initiatieven, van dierproefvrije geneesmiddelen Bank. De toekenning van deze tot kleinschalige particuliere ouderenzorg, van prijs heeft Triodos Bank voor accupunctuur tot traditionele geneeskunst – uit- ‘Dkennisgeving aangenomen. (…). Zolang de In- gangspunt is dat deze initiatieven bijdragen aan spectie voor de Gezondheidszorg, die door het levenskwaliteit; de vraag vanuit welke opvatting Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport over gezondheidszorg hieraan kan worden bij- is belast met het toezicht op de kwaliteit van de gedragen, is daarbij van ondergeschikt belang.’ gezondheidszorg in Nederland, geen kantteke- Einde citaat. ningen plaatst bij door Triodos Bank gefinan- cierde projecten in de gezondheidszorg, ziet de De jury publiceerde als reactie op deze bank dan ook geen enkele aanleiding om deze Triodos-uitspraken het volgende op de niet te financieren (…). De Vereniging tegen de VtdK-website: Kwakzalverij hanteert als belangrijkste bezwaar ‘Triodos Bank citeert de opvattingen van onze tegen andere behandelmethoden dan die van Vereniging onjuist waar zij stelt dat wij zouden de reguliere geneeskunde dat de werkzaamheid menen dat “onderliggende hypothesen onzinnig van hun behandelingen niet wetenschappelijk is zijn omdat de werkzaamheid van alternatieve aangetoond, en dat de onderliggende hypothe- behandelwijzen niet is bewezen”. Beide consta- sen dus onzinnig zijn. We realiseren ons dat er teringen zijn juist, maar de een volgt niet na- in de samenleving verschillende visies zijn op de tuurlijk nadrukkelijk uit de ander en zoals Trio- gezondheidszorg, en dat mogelijk niet iedereen dos het hier formuleert is het onzin. Ten tweede zich zal kunnen vinden in de opvattingen van de constateert de jury dat zij de juiste prijswinnaar ander. In dit licht respecteren we ook het stand- heeft aangewezen en dat het hier geen inciden- punt van de Vereniging tegen de Kwakzalverij. tele faux pas van de Bank betrof: men heeft in- Om een eenzijdig beeld te voorkomen, willen derdaad geen voorkeur voor de reguliere noch wij benadrukken dat Triodos Bank geen speci­ de alternatieve geneeskunde. Dat is een onbe- fieke voorkeuren heeft voor de alternatieve grijpelijk en levensgevaarlijk standpunt, zeker dan wel reguliere gezondheidszorg (cursive- als er sprake is van ernstige ziekten.’ Elders in K td T

maart 2011 N  dit nummer (pagina 9) wordt een nadere toe- door Pieter Lakeman bij de DSB is helaas geen lichting gegeven op deze bank en haar wortels, sprake geweest. Gezien de schaamteloosheid maar dat de jury het met haar uitspraak over het waarmee de bank haar ‘misdadige hulp’(dixit gevaar van vermeende gelijkwaardigheid van Luc Bonneux) ook nu nog blijft verdedigen, had regulier en alternatief zeer bij het rechte eind zij dat zeker wel verdiend. heeft, zou goed kunnen blijken aan de hand van een coïncidentie, die begin oktober plaatsvond. Wesley Sneijder De laatste nog levende oprichter van Triodos, Rudolf Mees, overleed op 79-jarige leeftijd, kort Van de getalenteerde maar bijgelovige goal- nadat zijn levenswerk een nominatie voor de getter werd in het geheel geen reactie verno- Meester Kackadorisprijs 2010 ontving, op 29 men. Wel viel ons op dat van de spelers van het oktober. Deze Mees, zoon van een Haags huis- Nederlands elftal dat tegen Oekraïne speelde arts, die in zijn jonge jaren nog had overwogen Sneijder nog de enige was die met twee zweet- geneeskunde te gaan studeren, maar die ban- bandjes om de polsen speelde, waarachter zich kier werd, overleed niet lang nadat hij in sep- kennelijk het kwak-device bevond. Inmiddels tember 2010 nog een grote toespraak tot de werd bekend, dat veel beroemde sporters, ook Triodos-club had gehouden. De doodsoorzaak in het buitenland, het polsbandje droegen, on- die tot Mees’ overlijden leidde is ons niet be- der wie Cristiano Ronaldo van Real Madrid en kend, maar even bekroop mij de angst dat ook coureurs van de Formule 1-races. De Australi- voor Mees gold wat Blom beweerde, namelijk sche handelaar Tom O’Dowd gaf op tv toe dat het niet hebben van een voorkeur voor reguliere deze spelers werden betaald voor hun openlijk dan wel alternatieve geneeskunde. Het zal toe- dragen van de bandjes. Of dat ook voor Sneij­ vallig toch niet zo zijn – en ik begrijp dat ik hier der geldt, is ons niet bekend. Zoals vaak bij dit voor sommigen wellicht te ver ga – dat hij aan soort populaire hypes kwamen er ook namaak- een ernstige maar curabele aandoening leed polsbandjes in omloop, waartegen onder andere en zich desondanks aan een antroposofische de Belgische justitie keihard optrad. Nadat was behandeling onderwierp. De antroposofische komen vast te staan dat het middel geen enkele bereidingen en hun fysiotherapie, kunstzinnige werking had deed een rechter in Australië de therapie, gesprekstherapie, ritmische massage, uitspraak dat de kopers van de Powerbalance Bothmer-gymnastiek en euritmie: alles goed en hun geld konden terugvragen. wel, maar bij een kwaadaardige aandoening of ernstige hartproblemen kom je er, wat Blom EPN ook beweren moge, echt niet ver mee. Hoewel er zich bij de VtdK enkele mensen ge- Van de zijde van deze schoolboekenuitgever meld hebben die, nadat zij via de Kackadoris- werd niets vernomen. Wel traden enkele docen- prijs op de hoogte waren gekomen van de mate ten exacte vakken met uw bestuur in contact waarin Triodos Bank de kwakzalverij financieel om te bezien of de Kackadorisnominatie toch ondersteunt, zijn overgestapt naar een andere geen aanleiding zou moeten zijn om de leerstof bank, lijkt hun aantal niet substantieel te zijn ge- nog eens kritisch te bekijken. Wij houden u op worden. Van een ‘bankrun’ zoals bewerkstelligd de hoogte. n K td T

 N maart 2011 De Triodos Foundation en de antroposofische geneeswijze

C.N.M. Renckens

Triodos begon in 1971 met de oprichting van Stichting Triodos. Een van de oprichters, dr. A. (Lex) Bos, bedacht de naam Triodos, afgeleid van het Griekse ‘tri hodos’ , wat staat voor drievoudig pad, drievou- dige benadering of drieledigheid. Deze naam verwijst op zijn beurt naar bepaalde principes in onze samenleving, in overeenstemming met de drie idealen van de Franse Revolutie. Dat gaat over vrijheid in het intellectuele en spirituele leven, gelijkheid in het sociale leven, en broederschap in de economie.

e stichting veranderde twee keer van naam: eerst heete zij Stichting Trio- dos Fonds en in 2006 Stichting Trio­ dos Foundation. De doelstellingen Dvan de stichting zijn ongewijzigd gebleven. Het idee van de Sociale Driegeleding is rechtstreeks te herleiden tot de ideeën van Rudolf Steiner, die daarover schreef in zijn veelgelezen De kernpunten van het sociale vraagstuk en zijn Triodos Bank, Zeist minder bekende Sociale toekomst. Zijn adep- ten geven nog altijd Driegonaal, tijdschrift raakt, dan verkeert u in goed gezelschap want voor sociale driegeleding en antroposofie ook uw dienaar komt er na herhaalde lezing van uit en ze zijn actief in het Instituut voor Sociale de duistere tekst niet helemaal goed achter. Be- Driegeleding en in de Werkgemeenschap voor langrijk is dat men een verwantschap ziet tus- Sociale Driegeleding. sen de mens en de ‘natuurrijken’. Later komt De driegeleding moet niet verward worden er ook nog een ‘functionele driegeleding’ op de met de vierledigheid die de mens zou kenmer- proppen, die in geval van ziekte uit evenwicht ken en die onder meer staat beschreven in de is geraakt. Ter verheldering een citaat van pa- Weleda-brochure Antroposofisch georiënteer­ gina 17: ‘Wanneer het kind voortijdig en sterk de geneeskunde en farmacie, die ik ‘gedrukt intellectueel wordt aangesproken, worden de op milieuvriendelijk papier’ vanuit Zeist kreeg vormkrachten te vroeg uit de organen wegge- toegestuurd, nadat Triodos de Kackadorisprijs trokken.’ Bent u daar nog? Om alle schijn te had gewonnen. De vier geledingen bestaan uit vermijden dat wij hier expres een rookgordijn achtereenvolgens fysieke materie i.e. de le- optrekken over deze alternatieve geneeswijze vensprocessen, het levenslichaam (ook wel het een figuur zoals ontleend aan voornoemde bro- ‘etherisch lichaam’) en het gewaarwordings- chure. In een oogopslag ziet men daar hoe berk lichaam (ook wel het ‘astrale lichaam’) en de en de artrose voor elkaar bestemd zijn. ik-organisatie. Als u hier de tel bent kwijt ge- Terug naar de Triodos Foundation: deze K td T

maart 2011 N  Wie nu zou denken dat Triodos Bank en zijn Foundation worden geleid door spiritueel en mythologisch angehauchte zeloten, die vergist zich. De bank die een vermogen van 4,8 miljard euro beheert en een balanstotaal heeft van 2,98 miljard, wordt met strakke hand geleid door Pe- ter Blom en deze heeft zijn visie ‘in vele inter- views’ uiteengezet aan journalist Tobias Reijn- goud, die er het boek Het nieuwe bankieren (2010) over schreef. De directievoorzitter geeft hierin vrijmoedig zijn visie op de oorzaken van de financiële crisis. In het boek pleit Blom voor een omslag naar een economie waarin het stre- ven naar maximale duurzaamheid centraal staat, en het niet in eerste instantie gaat om het reali- seren van maximale winsten. Blom doet daarbij een beroep op iedereen, niet alleen op bankiers. Een streven waarin Hanneke Groenteman zich beter zal kunnen vinden dan Luc Bonneux en de Figuur afkomstig uit de Weledabrochure jury van de Meester Kackadorisprijs. De bank noemt zich niet meer antroposofisch stimuleert – volgens haar eigen website – meer en heeft die sporen zo goed uitgewist, dat velen bewust gebruik van het geld en stimuleert in- die kennis namen van de Kackadorisprijs 2010, novatieve ontwikkelingen. Sinds 1980 heeft de hiervan erg opkeken. Toch is er niet zo veel Foundation zich beperkt tot het leveren van veranderd, want een ongelovige die daar bin- bijdragen aan projecten. Zoals uit het Kackado- nenstapt zal toch overal signalen tegenkomen, risjuryrapport blijkt, worden onder innovatieve die hem herinneren aan de herkomst van deze ontwikkelingen ook de acupunctuur, de tropi- bank. Over deze signatuur werd in 2003 in Mo­ sche homeopathie en natuurlijk de antroposo- tief, een antroposofisch tijdschrift, een verhel- fische geneeskunde gerekend. Fossiele genees- derend driegesprek gepubliceerd met Blom en wijzen tot ‘innovatief’ verklaren: je moet maar twee van de vier oprichters, Lex Bos en Rudolf durven. ‘Het werk van de Foundation wordt Mees. Daaruit werd duidelijk dat men in 1999 mogelijk gemaakt door de donaties van Triodos de dwingende band met de antroposofie losser Bank en haar klanten, in de vorm van vele grote maakte, want in de preambule van de statuten en kleine geschenken. Vestigingen van Trio- van Triodos Bank stond sindsdien vermeld: ‘De dos Bank in België, het Verenigd Koninkrijk en antroposofische beweging en de beweging tot Spanje hebben elk een vergelijkbare stichting. religieuze vernieuwing, De Christengemeen- Triodos Foundation heeft een bestuur van drie schap, waren de inspiratiebronnen van de leden. Leden van het bestuur ontvangen geen mensen die Triodos Bank hebben opgericht. vergoeding van de Stichting voor hun werk. Triodos Bank is – in alle vrijheid – verbonden De raad vergadert regelmatig, met tussenpo- met de door Rudolf Steiner geïnitieerde gees- zen van een tot twee maanden. Triodos Bank teswetenschap, de antroposofie, die daarmee betaalt het personeel van de Stichting, alsmede een belangrijke grondslag voor de Triodos Bank de kosten van het kantoor. Daarnaast is Trio­ vormt’. Of de gewoonte nog bestaat om op alle dos Foundation toegestaan om alle faciliteiten kantoren elke vrijdag de week af te sluiten met van het kantoor van Triodos Bank te gebruiken. een spreuk van Rudolf Steiner (‘Dit alleen werkt Op deze manier worden de kosten van Triodos genezend als in de spiegel van de mensenziel de Foundation laag worden gehouden. Donoren hele gemeenschap ontstaat en als in de gemeen- kunnen dus verzekerd zijn dat hun gift volledig schap leeft de kracht van ieder individu’), is ons wordt gebruikt voor het beoogde doel,’ aldus onbekend. De redactie houdt zich aanbevolen de Triodos – ‘Gebruik je hoofd, volg je hart’ als zij hierover opheldering zou kunnen verkrij- – website. gen. n K td T

10 N maart 2011 Handoplegging en nalatigheid bij optreden tegen kwakzalverij in de diergeneeskunde

J.T. Lumeij

Op 10 febuari verscheen een bericht over veroordeling door de rechtbank na een mislukte handoplegging bij een kat. Eiseres deed een geslaagd beroep op de garantiebepa- ling in het contract en de vordering tot terugbetaling van de door eiseres aan behandelaar verrichte betaling van 16.200 euro werd in zijn geheel toegewezen (LJN BP3736, Rechtbank Zwolle, 163356 / HA ZA 09-1502).

r werd geen opmerking gemaakt wordt hoog tijd dat de WUD meer consequent over het onbevoegd uitoefenen van gaat worden gehandhaafd. de diergeneeskunde door behande- laar, waarschijnlijk omdat het om een Ehandelszaak ging en niet om veterinair tucht- LJN BP3736, Rechtbank Zwolle, recht. Het diagnosticeren en behandelen van 163356 / HA ZA 09-1502 dierziekten is volgens de Wet op de Uitoefening Datum uitspraak: 09-02-2011 van de Diergeneeskunde (WUD) voorbehouden Datum publicatie: 09-02-2011 aan dierenartsen. Een veroordeling wegens het Rechtsgebied: Handelszaak onbevoegd uitoefenen van de diergeneeskunde Soort procedure: Eerste aanleg - enkelvoudig was op zijn plaats geweest. Zaaknummers: 163356 / HA ZA 09-1502 Behalve de ‘Orkisol’ behandeling, waar het in Inhoudsindicatie: het onderhavige geval om gaat, zijn er tal van Eiseres en haar kat hebben elk een eenmalige andere zinloze alternatieve behandelmethoden ‘behandeling’ (via handoplegging) ondergaan bij dieren die veelvuldig worden toegepast. Jaar- tegen betaling van in totaal e 16.200,-. De die- lijks worden zelfs talloze alternatieve behande- renarts heeft de kat twee maanden na de be- laars voor dieren opgeleid op ‘hbo-niveau’ bij handeling laten inslapen. Deze ‘behandelingen’ scholen voor natuurgeneeskunde voor dieren. – die de rechtbank als kwakzalverij bestempelt Uit bovenstaande casuïstiek blijkt hoe lucratief – hebben volgens eiseres noch voor haarzelf en risicoarm de kwakzalverij is in Nederland noch voor de kat enig effect gehad. Eiseres doet en hoe geld wordt verdient over de ruggen van een geslaagd beroep op de garantiebepaling uit zieke huisdieren. de overeenkomsten. De vordering tot terugbe- Onlangs het feit dat zowel de Vereniging tegen taling van de door eiseres verrichte betalingen de Kwakzalverij als de Koninklijke Nederlandse wordt in zijn geheel toegewezen Maatschappij voor Diergeneeskunde deze pro- blematiek herhaaldelijk bij de hoogste veteri- Rechtbank Zwolle-Lelystad naire ambtenaar hebben aangekaart neemt de Sector civiel recht kwakzalverij in de diergeneeskunde toe. Het Locatie Zwolle K td T

maart 2011 N 11 Zaaknummer/ rolnummer: 163356/ kopje ‘The client’s situation’: ‘[E] heeft een HA ZA 09-1502 bult/gezwel op haar linkerachterpoot. Heeft er Vonnis van 9 februari 2011 in de zaak van [A], erg veel last van. Kan niet goed lopen. Als ze wonende te [plaats], eiseres in conventie, ver- loopt doet ze dat op drie pootjes. Ligt veel in weerster in reconventie, advocaat mr. M.H. Ho- haar mandje. Eet slecht. Krijgt speciaal vlees geman, tegen [B], wonende te [plaats], gedaag- met heel weinig koolhydraten maar dat vindt de in conventie, eiseres in reconventie, advocaat ze niet lekker. Ziet eruit alsof ze zich echt niet mr. M.J. Ellenbroek. Partijen zullen hierna [A] prettig voelt.” En onder het kopje ‘The client’s en [B] genoemd worden. expectations’ staat: ‘Dat het gezwel stopt. Dat ze pijnvrij is. Dat ze weer goed kan lopen. En 1. De procedure dat ze nog een aantal mooie fijne jaren heeft.’ 1.1. Het verloop van de procedure blijkt uit: het 2.5. Onder het kopje ‘Guarantee’ is in het con- tussenvonnis van 13 januari 2010 het proces- tract met betrekking tot [A] het navolgende be- verbaal van comparitie van 4 maart 2010 de paald (met daarachter tussen haakjes hetgeen conclusie na comparitie aan de zijde van [A] de in het contract over [E] telkens afwijkend staat antwoordconclusie aan de zijde van [B]. vermeld): 1.2. Ten slotte is vonnis bepaald. ’If the client’s expectations are not fulfilled latest 3 (inzake [E]: 6) months after the date 2. De feiten the treatment was completed, the client must 2.1. Medio 2008 heeft [A] in een winkel in contact the treater and carry through aserious [plaats] kennis genomen van een folder Livs- conversation about the client’s (respectievelijk: Energie Nieuwsbrief. In deze folder wordt [B] [E]’s) situation. The client can choose to have genoemd als contactpersoon en behandelaar. the treatment reversed and his/her payment Het betreffende ‘Orkisol-concept’ is ontwikkeld refunded. The reversal means that the positive door [C] uit Denemarken. [B] handelt mede on- feelings will be removed and the negative fee- der de naam [B]. lings will be integrated. 2.2. Op 13 augustus 2008 hebben [A] als ‘cliënt’ If the client chooses to have his/her payment en [B] als ‘treater’ twee goeddeels in het En- refunded and the treatment reversed, the client gels opgestelde overeenkomsten ondertekend, must inform the treater in writing referring to onder de aanhef Contract about treatment with this contract. If after 3 (inzake [E]: 6) months ORKISOL Packages, respectievelijk betrekking from the date the treatment was completed the hebbend op [A] zelf en haar kat [E]. Deze con- client has not claimed his/her payment refun- tracten zijn op 26 augustus 2008 namens Livs- ded and the treatment reversed, the treatment Energy Aps (hierna: LE), gevestigd te Denemar- is considered a success and the guarantee ex- ken, mede-ondertekend door [C]. pired. The client can not make other claims to- 2.3. Wat ‘client’s expectations’ aangaat, wordt wards the treater nor LE. voor [A] verwezen naar Enclosure 1, waarin It is a condition for the guarantee that the client staat: Fysieke/psychische situatie op dit moment: does not receive nor perform any other alterna- fysiek - rugklachten/nek, metalen belasting (kan tive treatment during the period of guarantee’. niet ontgiften) allergieën: bijen + muggen, voe- 2.6. Het factuurbedrag op briefpapier van [B] dingssupplementen, giftige stoffen (geopalische voor [A] bedroeg in totaal e 13.500,00, inclu- belasting, toxische stoffen, elektrosmog, me- sief BTW, en is als volgt gespecificeerd: taalbelasting) depressief, eetverslaving, geheu- Orkisol Sportpakket6.480,- genstoornis, concentratiestoornis, spataderen, Orkisol Voedingpakket 2.025,- ogen, oren geen galblaas/amandelen meer. Orkisol Lifestylepakket 2.025,- (...) Verwachting binnen drie maanden na de be- Orkisol Positief Slank Pakket 1.620,- handeling: vrij van rugpijn, gewrichten, spieren Orkisol Leerpakket 1.350,- kunnen slapen naar toilet kunnen vrij van aller- Het factuurbedrag op briefpapier van [B] voor gieën niet meer depressief geen honger (zieke- [E] bedraagt e 2.700,00, inclusief BTW, en is als lijk) weer studie kunnen beginnen/ opnemen volgt gespecificeerd (zonder dat wordt vermeld energie hebben. wat de prijs van ieder pakket afzonderlijk is): 2.4. Over [E] vermeldt het contract onder het Orkisol Succespakket K td T

12 N maart 2011 Orkisol Organenpakket zijn omdat LE in Denemarken is gevestigd. Op Orkisol Verbindingspakket grond van het destijds geldende artikel 5 lid Orkisol Voedingpakket 3 EEG-Overeenkomstenverdrag 1980 (EVO) Beide bedragen zijn door [A] aan [B] betaald op worden deze immers beheerst door het recht 14 augustus 2008. van het land waar de consument zijn gewone 2.7. De ‘behandeling’ van [A] en [E] heeft op 23 verblijfplaats heeft, Nederlands recht dus.Ook en 24 augustus 2008 door [B] plaats gevonden. los daarvan vermag de rechtbank hoe dan ook 2.8. [E] is overleden op 26 november 2008 na- niet in te zien dat de kenmerkende prestatie als dat de dierenarts haar heeft laten inslapen. bedoeld in artikel 4 EVO in dezen in Denemar- ken zou zijn verricht; zie omtrent de door [C], 3. Het geschil in conventie c.q. LE verrichte ‘prestatie’ in algemenere zin 3.1. [A] vordert - samengevat - dat de recht- hierna rechtsoverweging 4.3. bank de rechtshandeling(en) van [A] bestaande 4.2. Volledigheidshalve voegt de rechtbank daar uit de ondertekening van beide overeenkomsten nog aan toe dat gelet op de alstoen van toepas- vernietigt en deze overeenkomsten ontbindt als- sing zijnde Wet Conflictenrecht Onrechtmatige mede [B] veroordeelt tot betaling aan [A] van Daad de desbetreffende vordering wordt be- e 16.200,00, vermeerderd met wettelijke rente heerst door het recht van het land waar de on- en haar veroordeling in de proceskosten. rechtmatige daadheeft plaats gevonden (lex loci 3.2. Aan deze vorderingen legt [A] ten grond- delicti) – wederom: Nederland –, terwijl dit ook slag dat [B] jegens [A] onrechtmatig heeft ge- de plaats is waar de schade zich voordoet (lex handeld, althans haar heeft bedrogen (c.q. op- damni). gelicht) dan wel misbruik van omstandigheden 4.3. [A] voert aan dat de litigieuze behandeling heeft gemaakt en - indien vorenstaande niet zou een volstrekte wassen neus is: [B] wil doen ge- slagen - dat [B] toerekenbaar is tekort gescho- loven dat [C] op afstand – zonder [A] (of [E]) ten in de nakoming van voormelde overeenkom- ooit te hebben ontmoet of gezien – in staat zou sten. Voorts beroept zij zich erop dat strikte on- zijn ‘behandelplannen’ voor haar te schrijven. verkorte toepassing van de daarin neergelegde De rechtbank merkt in dit verband op dat [B] regels voor refund in de omstandigheden van weliswaar regelmatig aan die ‘behandelplan- het geval naar maatstaven van redelijkheid en nen’ refereert doch deze niet heeft overgelegd billijkheid onaanvaardbaar is. of toegelicht. De voorgeschreven ‘pakketten’ 3.3. [B] voert gemotiveerd verweer. zijn volgens [A] overigens geen fysiek ter be- 3.4. Op de stellingen van partijen wordt hier- schikking gestelde pakketten – zoals medicij- na, voor zover van belang, nader ingegaan. in nen – hetgeen door [B] niet is betwist. (voorwaardelijke) reconventie De rechtbank heeft al met al geen enkel inzicht 3.5. [B] vordert voorwaardelijk (voor zover kunnen verkrijgen in de aard en methode van de rechtbank de overeenkomst ter zake van de de beweerdelijke ‘behandeling’ en evenmin in behandeling van [A] ontbindt) - samengevat - de rolverdeling tussen [B] en [C]. Wat laatstge- veroordeling van [A] tot het verlenen van mede- noemde aangaat, tast de rechtbank volledig in werking aan de behandeling tot terugdraaiing het duister wat het ‘samenstellen van de Orkisol- door [C], in aanwezigheid van [B], van de eer- pakketten’, het schrijven van de ‘werkplannen’ der door haar ontvangen behandeling, op straf- en het ‘verbinden van de lijnen met elkaar’ be- fe van een dwangsom van E 500,00 per dag. helst. De mails van [C] waar [B] dienaangaande 3.6. [A] voert gemotiveerd verweer. naar verwijst – zoals die van 28 augustus 2008 3.7. Op de stellingen van partijen wordt hierna, met het bericht dat de pakketten zijn ‘geconnect’ voor zover van belang, nader ingegaan. (wat dat ook moge inhouden), vanaf welke da- tum de garantie-termijn klaarblijkelijk is gaan lo- 4. De beoordeling in conventie en in pen – zijn geen van alle in het geding gebracht. (voorwaardelijke) reconventie Het “verwijderen van negatieve gevoelens en 4.1. De rechtbank stelt vast dat in de onderha- het integreren van positieve gevoelens” zoals vige overeenkomsten geen rechtskeuze is uit- de brochure en de website vermelden, verschaft gebracht en verwerpt het standpunt van [B] hier evenmin helderheid. dat daarop Deens recht van toepassing zou Ten aanzien van [B] rept [A] in haar conclusie K td T

maart 2011 N 13 van antwoord in reconventie over een handop- en voor [A] op 28 november 2008, met dien ver- legging van een paar uur, om daar in haar con- stande dat [B] betoogt dat deze laatste termijn clusie na comparitie - niet onbegrijpelijk - aan nadien uit coulance door haar met één maand toe te voegen dat die ‘behandeling’, zeker gelet zou zijn verlengd wegens het overlijden van [E]. op het betaalde bedrag, zijdens [B] een uiter- 4.9. Niet ter discussie staat dat [A] in een aan- mate geringe inspanning vergde. tal telefoongesprekken in september en oktober 4.4. [B] betwist voorts door [A] op de hoogte te 2008 heeft aangegeven dat zij nog geen verbete- zijn gesteld van alle behandelingen, onderzoe- ring bemerkte en dat [B] haar dan uitlegde dat ken en therapieën die zij heeft ondergaan; [A] zij ‘de pakketten de tijd moest geven om hun zou ook niet hebben aangegeven welke klachten werk te doen en op hun plaats te vallen’ (het- zij in de loop der jarenheeft ondervonden. Dit zo geen, zo voert [B] aan, volgens een mail van [C] zijnde, rijst bij de rechtbank de vraag waarop de aan [B] daadwerkelijk op 28 november 2008 het ‘behandeling’ van [A] dan is gestoeld, te meer geval zou zijn geweest). Op 12 december 2008 nu de in de Enclosure gemelde situatie bij het heeft een gesprek plaats gevonden tussen [B] begin van de ‘behandeling’ slechts in zeer alge- en [A], waarbij de situatie ten tijde van het aan- mene termen is beschreven en de verwachtin- gaan van het contract en de verwachtingen (zie gen voorts als nogal divers zijn te kwalificeren. rechtsoverweging 2.3) zijn doorgenomen; [A] 4.5. Het gaat hier aldus naar het oordeel van geeft op ieder punt aan dat er geen verbeterin- de rechtbank om handelen dan wel verlenen van gen zijn. [B] heeft daaruit ook naar eigen zeggen raad en bijstand in relatie tot de gezondheids- niet anders kunnen concluderen dan dat [A] niet toestand van mens en dier dat niet gefundeerd tevreden is en dus van de mogelijkheid gebruik is op logische dan wel empirisch houdbare hy- kan maken om haar geld terug te krijgen. pothesen en theorieën, dat actief onder het pu- 4.10. De rechtbank acht het, gelet op de hier- bliek wordt verspreid, zonder dat toetsing op voor geschetste omstandigheden – waaruit im- effectiviteit en veiligheid heeft plaats gevonden; mers zonneklaar naar voren komt dat er geen vergelijk de wijze waarop kwakzalverij pleegt enkel misverstand over kan bestaan dat de te worden gedefinieerd. Met deze vaststelling is ‘behandeling’ geenszins aan de verwachtingen overigens niet per definitie gegeven dat sprake van [A] heeft voldaan – naar maatstaven van is van onrechtmatige daad, bedrog, misbruik redelijkheid en billijkheid onaanvaardbaar dat van omstandigheden, c.q. wanprestatie zoals [A] aan [A] met succes zou kunnen worden tegen- aan haar vordering ten grondslag heeft gelegd. geworpen dat zij een en ander niet schriftelijk 4.6. Kern van het door [A] gevorderde is klaar- aan [B] (als treater) heeft bevestigd. De stel- blijkelijk de terugbetaling van de e 16.200,00, ling van [B] dat zij er op mocht vertrouwen dat welke vordering zij op verschillende feitelijke de behandeling (alsnog) naar tevredenheid is en juridische stellingen baseert. Om proces- geweest, dient in het licht van voormelde gang economische redenen – en voor zover nodig de van zaken als niet ernstig gemeend te worden rechtsgronden ambtshalve aanvullend – plaatst gepasseerd. Voor zover nodig kan hieraan nog de rechtbank de onderhavige garantie-regeling worden toegevoegd dat het aannemelijk is dat in dezen voorop, waar toepassing daarvan (zon- [A] mede vanwege deze garantieregeling tot het der nadere bewijslevering) tot dadelijke toewij- aangaan van de litigieuze contracten is overge- zing van het gevorderde bedrag kan leiden. gaan, zodat het afwijzen van een beroep op deze Daartoe wordt als volgt overwogen. refund louter vanwege het niet naleven van on- 4.7. Tussen partijen staat vast dat [A] de keus derhavige formaliteit niet opgaat. is geboden tussen een ‘behandeling’ in één keer Tot slot merkt de rechtbank op dat het niet van met toepassing van de garantieregeling en een [A] kon (en kan) worden gevergd dat zij zich ‘behandeling’ pakket-voor-pakket zonder ga- in dat kader zou moeten onderwerpen aan een rantieregeling, en dat [A] uitdrukkelijk heeft ‘behandeling tot terugdraaiing’. Nog daargela- gekozen voor een behandeling ineens mét ga- ten dat die ‘terugdraaiing’ in de contracten als rantie, gelijk in de twee contracten met zoveel volgt wordt uitgelegd: ‘The reversal means that woorden is vastgelegd. the positive feelings will be removed and the 4.8. Voorts is in confesso dat de onderhavige negative feelings will be integrated – hetgeen, ‘garantie’ voor [E] afliep op 28 februari 2009 althans voor iemand die zich onderworpen heeft K td T

14 N maart 2011 aan het ‘Orkisol-concept’, allicht als bedreigend taling aan [A] van e 16.200,00. Deze hoofdsom kan worden ervaren –, doorslaggevend acht de dient te worden vermeerderd met de wettelijk rechtbank dat waar aard en methode van de rente vanaf de datum van verzuim, zijnde wat ‘behandeling’ – zoals hiervoor in 4.3 is over- betreft de betaalde e 2.700,00 inzake [E] vanaf wogen – volstrekt onduidelijk is gebleven, dat- 2 maart 2009 (zie productie 4) en wat betreft zelfde ook heeft te gelden voor de reversal, wat de betaalde e 13.500,00 inzake [A] (zie produc- daar verder ook van zij, zodat het niet door [A] tie 7) vanaf 28 augustus 2009. (willen) meewerken daaraan evenmin aan de 4.15. De naar het oordeel van de rechtbank verplichting van [B] tot terugbetaling in de weg zeker niet op voorhand ontkennend te beant- kan staan. woorden vraag – zij het dat daarvoor nadere be- 4.11. Ook wat [E] aangaat, die ruim voor het wijslevering nodig zou zijn geweest – of [B] (te- verstrijken van de garantietermijn van 28 fe- vens) jegens [A] onrechtmatig heeft gehandeld, bruari 2009 is overleden, heeft te gelden dat c.q. haar heeft bedrogen dan wel misbruik van [A] geacht moet worden zich terecht te hebben omstandigheden heeft gemaakt, kan hier verder beroepen op de garantieregeling, in die zin dat onbesproken blijven. Dat laatste geldt ook voor zij het ter zake betaalde bedrag wenst terug te de kwestie van de al dan niet toerekenbare te- ontvangen. Toen echter aan [B] was gemeld dat kortkoming van [B]. er volgens de dierenarts geen andere optie was 4.16. De (voorwaardelijke) vordering in recon- dan[E] te laten inslapen, heeft [B] naar aanlei- ventie is ingesteld voor zover de rechtbank de ding daarvan op 8 december 2008 aan [A] mee- overeenkomst ter zake van de behandeling van gedeeld dat, nu zij zelf heeft besloten de kat te [A] zou ontbinden, hetgeen evenwel niet aan de laten inslapen – en daarmee ‘het proces van be- orde is. Voor het overige wordt verwezen naar handeling’ had doorbroken –, geen aanspraak het slot van rechtsoverweging 4.10. Van een meer kon worden gemaakt op de garantierege- veroordeling van [A] tot het verlenen van me- ling. [B] betrekt daarbij zelfs de stelling dat [A] dewerking aan de ‘terugdraaiing’ kan bij gevolg aldus de overeenkomst heeft geschonden en dat hoe dan ook geen sprake zijn. niet meer kan worden vastgesteld of de Orkisol- 4.17. [B] zal als de in het ongelijk gestelde par- pakketten hun werk hadden gedaan. tij in de proceskosten worden veroordeeld. De 4.12. De rechtbank verwerpt deze zienswijze kosten aan de zijde van [A] worden begroot op: van [B]. Waar de deskundigheid van de betrok- dagvaarding e 90,74; vast recht e 355,00; sa- ken dierenarts door [B] niet is betwist en diens laris advocaat e 1.356,00 (3,0 punten × tarief oordeel evenmin gemotiveerd is bestreden dat e 452,00). Totaal e 1.801,74 er geen andere mogelijkheid was dan [E] te laten inslapen (omdat het pootje niet geampu- 5. De beslissing teerd kon worden en de kanker waarschijnlijk De rechtbank in conventie en in (voorwaarde- ook in de melkklieren zat), kan bezwaarlijk an- lijke) reconventie ders worden geconcludeerd dan dat – in juri- 5.1. veroordeelt [B] tot betaling aan [A] van in dische termen – het afwijzen van [B] van het totaal e 16.200,00 (zestienduizendtweehonderd beroep op de refund in dezen naar maatstaven euro), vermeerderd met de wettelijke rente als be- van redelijkheid en billijkheid (volstrekt) on- doeld in artikel 6:119 BW over e 2.700,00 vanaf aanvaardbaar is te achten. 2 maart 2009 en over e 13.500,00 vanaf 28 au- 4.13. Dat [A] alleen [B] in rechte heeft betrokken gustus 2009 tot de dag van volledige betaling, – en niet ook [C], c.q. LE – is geen beletsel voor 5.2. veroordeelt [B] in de proceskosten, aan de na te melden veroordeling van [B]. [A] heeft im- zijde van [A] tot op heden begroot op e 1.801,74, mers aan [B] betaald en de betreffende facturen 5.3. verklaart dit vonnis tot zover uitvoerbaar stonden op briefpapier van [B]. Dat [B], naar bij voorraad, zij beweert (zonder die stelling overigens nader 5.4. wijst het meer of anders gevorderde af. n te onderbouwen), het grootste gedeelte van het gefactureerde bedrag aan LE zou hebben afge- dragen, staat hieraan evenmin in de weg. Dit vonnis is gewezen door mr. T.R. Hidma 4.14. Het vorenstaande leidt tot de slotsom dat en in het openbaar uitgesproken op [B] in conventie zal worden veroordeeld tot be- 9 februari 2011. K td T

maart 2011 N 15 Jan Willem Nienhuys gestopt als webmaster

C.N.M. Renckens

rie jaar heeft Nienhuys, algemeen volgorde van verschijning staan. In de lijsten bekend als bestuurslid van de stich- die in de rubriek ‘Updates’ staan, worden 764 ting Skepsis en al jarenlang trait artikelen opgesomd, en de rest van de artikelen d’union tussen Skepsis en onze Ver- zijn Tijdschrift / Encyclopedie / Begrippenlijst Deniging, de website van de VtdK verzorgd. De (met enige overlap). Rond de tijd dat de cassa- website is een belangrijke bron van informatie tie van Sickesz speelde, heb ik er veel werk aan voor veel burgers en journalisten en veel vragen gehad te zorgen dat alles wat ooit op site en in en meldingen komen via de site bij ons binnen. het tijdschrift over de zaak had gestaan netjes Ook nieuwe leden melden zich vrijwel steeds leesbaar op de site kwam te staan, en dan niet aan via de site. Nienhuys kweet zich vanaf het als pdf. Een belangrijk project is het Donner- begin van zijn webbeheer met enorm enthousi- project geweest. Ik heb ervoor gezorgd dat een asme en met grote inzet van zijn taak. drietal unieke stukken in de oorspronkelijke Toen hij ons op 6 november 2010 meldde vorm én in vertaling op de site kwamen. Ook dat hij de functie neerlegde, vatte hij nog eens het op de site zetten van de wet van Thorbecke samen wat hij in die drie jaar tot stand had ge- uit 1865 was geen eenvoudige klus. De zwarte bracht. Ik citeer: lijst van de kankerkwakzalverij, die geheel in ‘De site bevat nu 1239 actieve stukken en het slop was geraakt, heb ik aangevuld en op zeven inactieve stukken. Toen ik begon wa- de site gezet; deze trok tot nu toe circa 5000 ren het er nog maar iets meer dan half zoveel. hits ( …). Ik ben ook wel een beetje trots op Toegevoegd is het tijdschrift vanaf 1961. Toen het stuk over alternatieve verzekering, hoewel ik begon waren er alleen de jaargangen 2003 dat nog niet helemaal af is. Eigenlijk zou je alle en 2004, samen goed voor 100 stukken die polissen moeten downloaden en een voor een in essentie uit een pdf van telkens één artikel doorvlooien. Maar daar had ik de puf niet voor. bestonden. Verder waren er nogal wat andere Het is nog maar 3300 maal bekeken, dus veel losse stukken uit het tijdschrift. Ik heb ook toe- belangstelling is er niet voor het thema. Door- gevoegd een encyclopedisch gedeelte (met en- dat het aantal stukken verdubbeld is, is het cyclopedieartikelen en een alfabetische vraag- aantal bezoekers aan de site dan ook ongeveer baak), lijsten waar alle bijdragen ruwweg op verdubbeld.’ K td T

16 N maart 2011 Vereniging tegen de Kwakzalverij 6NHSVLV Vereniging tot evaluatie van alternatieve Stichting voor behandelmethoden en tot bestrijding wetenschappelijk onderzoek van de kwakzalverij, opgericht 1880. van paranormale verschijnselen

dr. H. Tjong Tjin Tai Wagenstraat 130A 2512 BA Den Haag

Waalre/Hoorn , 17 juni 2008

Geachte dr. Tjong Tjin Tai,

Bij inspectie van de site van de Nederlandse Artsen Acupuncturisten Vereniging NAAV (http://www.acupunctuur.com), troffen wij de volgende vermelding:

Provincie Z-Holland Naam H. Tjong Tjin Tai Specialisatie chirurg

Bovendien zijn er nog 9 websites waarop u met "Tjong Tjin Tai Dr H Chirurg" wordt aangeduid, waaronder de bedrijvengids van KPN, waarvan de andere het waarschijnlijk hebben overgenomen.

Inspectie van het BIG-register levert uw naam op onder nummer 59024320301, en daar staat niets over dit specialisme. Op uw eigen website http://tjongtjintai.com/overmij.htm zegt u dat u al sinds 1984 geen chirurg meer bent.

Daarmee bent u in overtreding, want het is onaannemelijk dat de vermelding op de website van de NAAV of de bedrijvengids van de KPN niet ogenblikkelijk zou worden aangepast als u dat wenst. De vereniging claimt immers op de homepagina: “Let wel: aan deze acupunctuur site wordt altijd druk gewerkt. Het loont de moeite regelmatig terug te komen.”

De wet-BIG verbiedt in artikelen 17 en 100 dat u zich chirurg noemt zonder het te zijn: Artikel 17 1. Het recht om een specialistentitel te voeren is voorbehouden aan degenen die zijn ingeschreven in het desbetreffende erkende specialistenregister. 2. Het is degene wie het recht tot het voeren van een krachtens deze wet erkende specialisten-titel niet toekomt op grond van het eerste lid, verboden deze titel of een daarop gelijkende benaming te voeren. Artikel 100 Degene die handelt in strijd met het in artikelen 4, tweede lid, 17, tweede lid, 34, vierde lid, of 108, tweede lid, gestelde verbod, wordt gestraft met geldboete van de tweede categorie. [i.e. van maximaal € 3700,-]

Wij stellen u voor dat u onmiddellijk maatregelen neemt om deze onterechte aanduidingen te laten verwijderen. Zo niet, dan zullen wij niet aarzelen juridische stappen te ondernemen wegens strafbaar titelgebruik. Wij sturen een kopie van dit schrijven aan uw medeplichtige, de NAAV, en aan de Inspectie voor de Gezondheidszorg en ook aan Zwanenzijde 9, 2317 XB Leiden.

Met vriendelijke groet,

dr. C.N.M. Renckens, arts, voorzitter van de Vereniging tegen de Kwakzalverij Ramen 32, 1621 EL Hoorn nh

dr. J.W. Nienhuys, secretaris van de Stichting Skepsis Dommelseweg 1A, 5581 VA Waalre

Onnodig te zeggen dat het bestuur het zeer gen en onmin zijn geweest, die Nienhuys tot betreurt dat het iemand met zo’n snelle intelli- zijn besluit hebben gebracht; vooral de stroeve gentie, zulk een werkkracht, zo’n bevlogenheid samenwerking met enkele bestuursleden, die en met zijn altijd instantane beschikbaarheid als redacteur aan de site meewerkten, en ver- (JWN: ‘Ik ga nooit met vakantie’) nu zal moeten schil van inzicht over de taakverdeling bij de missen voor de o zo belangrijke VtdK-website. contacten met leden en briefschrijvers hebben Jammerlijk is dat het persoonlijke strubbelin- tot deze betreurenswaardige gang van zaken K td T

maart 2011 N 17 geleid. Nienhuys blijft natuurlijk actief bij Skep- Acupunctuur Vereniging NAAV af en ontdekte sis en u kunt op de website van die stichting na raadpleging van het BIG-register dat wel 25 zijn altijd doorwrochte stukken blijven zien van deze naaldartiesten zich ten onrechte arts, verschijnen en blijven lezen. De contacten met chirurg, huisarts, gynaecoloog etc. noemde. Skepsis blijven overigens goed en de traditie dat Geneeskunde is in de wet BIG een vrij beroep, afgevaardigden van de wederzijdse besturen de maar er bestaat nog wel titelbescherming en bestuursvergaderingen van de bondgenoot bij- voornoemde titels vallen daaronder. In een door wonen wordt voortgezet. Nienhuys en ondergetekende opgestelde brief wezen wij de overtreders op hun brutaliteit en Acupuncturisten op het risico op strafrechtelijke vervolging en afgeschminkt hoge boetes. Zie op pagina 17 een voorbeeld- brief uit de serie. Het webbeheer van de VtdK-site wordt voortge- Het effect was verbluffend: vrijwel direct werd zet door bestuurslid dr. Martijn ter Borg. Blijf de onrechtmatige titulatuur van de site verwij- vooral melden en schrijven als u iets ter kennis derd, vaak onder het mompelen van excuses komt dat de moeite waard is. Bij deze woorden over betreurenswaardige onzorgvuldigheid, van lof en afscheid richting Nienhuys wil ik nog onoplettendheid etc. De meesten zullen erg een ander zeer succesvol project memoreren, geschrokken zijn. Een fraai staaltje kwakzalve- dat op zijn initiatief tot stand kwam en dat uit in- rijbestrijding in de praktijk, dat kennelijk niet nige samenwerking van VtdK en Skepsis voort- aan de IGZ of aan plaatselijke koddebeiers kan kwam en dat was het ‘afschminken’ in 2008 van worden overgelaten. een heel groepje kwakzalvers, dat zich op hun Wij danken Nienhuys voor alles wat hij voor sites aan titelfraude schuldig maakte. Nienhuys onze site heeft gedaan en wij hopen hem spoe- vlooide de ledenlijst van de Nederlandse Artsen dig weer ergens te ontmoeten. n

Rectificatie Nienhuys. Bij afwezigheid van Nienhuys heeft In het decembernummer van het tijdschrift Koene het verslag tijdens de vergadering (NTtdK 4, 2010:4-5) stond een fout in het ver- gepresenteerd. n slag van de webredactie 2009-2010. De auteur van die bijdrage is niet R.A.P. Koene, maar J.W. De redactie K td T

18 N maart 2011 VSM zoekt twee loopbaan­ adviseurs (0,6 FTE)

C.N.M. Renckens

Geen groter vermaak dan leedvermaak. Nadat er vorig jaar al onrust onder het VSM-personeel heerste naar aanleiding van geruchten over inkrimping c.q. verplaatsing van de productie van Alkmaar naar Duitsland, kwam in februari 2011 het definitieve besluit van het Duitse moederbedrijf om de productie in Alkmaar over te brengen naar Duitsland. Over het verdwijnen van 90 van de 138 arbeidsplaatsen heerst verslagenheid bij de medewerkers. Vanaf augustus zullen gefaseerd functies komen te vervallen. Er is een sociaal plan voor de werkne- mers die worden ontslagen. Voor de begeleiding van de medewerkers die door dit besluit boventallig worden verklaard, is VSM op zoek naar twee ‘enthousi- aste loopbaanadviseurs’.

n de advertentie viel de volgende opschep- Dienstverband: een tijdelijk contract tot en perij te lezen: ‘VSM Geneesmiddelen bv is met 31 januari 2012. Werktijden 24 uur per met grote merken als Spiroflor, Kaloba, Ca- week. Wij zoeken: een bevlogen adviseur die lendulan en Cardiflor al jarenlang een begrip onze medewerkers begeleidt en stimuleert op Iin de zelfzorgmarkt. De naam VSM staat ook voor een zodanige wijze dat alle medewerkers goed duizenden enkelvoudige homeopathische genees- voorbereid en actief de arbeidsmarkt gaan be- middelen die als maatwerk voorgeschreven wor- treden. Je bent enthousiasmerend, vertrouwen- den door de homeopathische arts of therapeut. wekkend en hebt een sterk sensitief vermogen VSM heeft 170 medewerkers in dienst en maakt voor zowel mens als organisatie. Je beschikt deel uit van de internationale Schwabe-groep, over een sterk regionaal netwerk. Functieve- met vestigingen in Europa, de VS en Azië.’ reisten: relevante HBO-opleiding; minimaal vijf De functieomschrijving van de adviseurs jaar relevante werkervaring; minimaal drie jaar luidde als volgt: ‘Vanuit het interne mobiliteits- ervaring als adviseur/coach’ centrum bij VSM begeleidt de loopbaanadviseur de betreffende medewerkers naar een nieuwe Rechtszaak 1995 baan. De functie bestaat uit verschillende werk- zaamheden: je voert intakegesprekken; De lezer zal begrijpen dat mijn leedvermaak je stelt een plan van aanpak op, afgestemd op – hoe onsympathiek ook tegenover de met de wensen en behoeften van de betreffende me- werkloosheid bedreigde zeloten – volkomen dewerker; begrijpelijk is, als ik hem herinner aan de in- je voert individuele coaching gesprekken; je timiderende rechtszaak die VSM in 1995 aan- bent aanwezig in het mobiliteitscentrum voor spande tegen ondergetekende en toenmalig het beantwoorden van vragen en biedt onder- VtdK-secretaris Harry de Vries, apotheker. Men steuning daar waar nodig; eiste terugneming van een uitspraak gedaan in je zoekt actief naar vacatures in de regio, zowel het Pharmaceutisch Weekblad waarin wij hun van jobboards als vanuit je eigen netwerk; je kassucces SRL gelei als een ‘dubieus product’ bent betrokken bij de inrichting van het mobi- betitelden. VSM blaakte destijds in de hoogtij- liteitscentrum. dagen van de alternatieve geneeskunde zo van K td T

maart 2011 N 19 zelfvertrouwen, dat men zelfs eiste dat wij ons de tuin nog open voor publiek. Geïnteresseer- in de toekomst ook van kritiek op de homeopa- de ramptoeristen kunnen er het volgende ver- thie in het algemeen zouden onthouden! Hun wachten: ‘Tijdens een twee uur durend bezoek aftredende directeur Fontijn had in 1994 nog krijgt u het gehele proces ‘van plant tot klant’ te een ridderschap in de Orde van Oranje-Nassau zien. Het zal u zeker verrassen. Uw bezoek aan gekregen wegens ‘zijn bijzondere verdiensten VSM begint in de tuinzaal met een kopje koffie voor de homeopathie’.Wij wonnen finaal in eer- of thee met iets lekkers er bij. In een korte film ste aanleg, maar in het hoger beroep nam het wordt aan u het productieproces van de home- hof toch iets af van onze overwinning, omdat opathische geneesmiddelen uitgelegd. Daarna wij niet hadden bewezen dat SRL gelei (waarin gaat u met een ervaren gids de tuin in voor een kleine hoeveelheden van het carcinogene pijp- rondwandeling van ruim een uur. In de ecolo- kruid, Symphytum officinale) onwerkzaam gische tuin van ruim drie hectare staan meer was. Het hof oordeelde ook dat VSM niet had dan vijf honderd verschillende soorten planten, bewezen dat het wel werkte, maar zag in haar waarvan tijdens de zomermaanden altijd een modificatie van het oordeel toch reden genoeg groot deel in bloei staat. VSM kweekt alle plant- om de proceskosten gelijkelijk over VSM en aardige grondstoffen zelf om er zeker van te zijn VtdK te verdelen. De vaderlandse rechtspraak dat de basis van haar geneesmiddelen van goe- kijkt niet op een rechterlijke dwaling meer of de kwaliteit is. Natuurlijk worden daarbij geen minder, zeker niet als het om de kwakzalverij bestrijdingsmiddelen of kunstmest gebruikt. De gaat. VSM deed in de media of zij het gewon- gids geeft ook uitleg over de betekenis van de nen had. planten voor de homeopathie. U zult verbaasd zijn over zoveel natuur op een Alkmaars bedrij- Kruidentuin venterrein.’ Aldus de propagandamachine van VSM. Dit jaar voor het laatst en dan: opgeruimd De kruidentuin zal tot eind dit jaar in gebruik staat netjes. n blijven. In de maanden mei, juni en juli 2011 is

Slaapmutsjes in VSM-tuin K td T

20 N maart 2011 Acupunctuur

S.F. Hoekstra

Op bladzijde 55 van Singh en Ernsts oerdegelijke en zeer leesbare Bekocht of Behandeld wordt in het acupunctuur- gedeelte het boek Huang Di Nei Jing / Su Wen genoemd. Het is in Nederlandse vertaling uit het Engels verschenen als Su Wen, de vertaler is Guus Martens.

p de ‘koffietafel’ van voormalig klaring dat 14 elektromagnetische energielagen huisarts Veenstra te Schijndel lag om een mensenlijf ‘als een ui’ (ik vraag me wel het boek. ‘Bestaansvragen’ en ‘Oud af hoe dat onder de voetzolen uitpakt, en ste- Chinees geschrift over de mens tus- ken armen en benen er doorheen naar buiten?) Osen hemel en aarde’, staat wervend afgedrukt via ‘draaikolken’ op of naast (ik begrijp het niet op het kaft. Ik nam het boek in handen. Veen- helemaal) 14 chakra’s op het lichaam de ge- stra vond mijn nieuwsgierigheid naar het boek zondheid aanvallen, is spectaculair. Analyse ge- ongewenst: ‘niet geschikt voor jou’, sprak hij, schiedt via het voelen van de pols. Acupunctuur zonder verdere opgaaf van redenen. Dat vorm- en homeopathie plus TCM-kruiden doen het de voor mij nu juist een reden om het boek te werk. Het wordt hoog tijd dat de titels dokter kopen en er in te bladeren en wat te lezen. Een en arts afgeschermd worden voor placeboïsten bezoek aan de website van Veenstra, veenstra- met ongrijpbare ‘oude inzichten’, vind ik. arts.nl, gaf mij nog een extra stimulans om me te verdiepen in de beginselen van de nonsens- Larie geneeskunst. ‘Oude inzichten uit acupunctuur, homeopa- De medisch-wetenschappelijke bewijzen mij- thie, boeddhisme, astrologie en kabbala gekop- denden of preciezer, de placeboïsten binnen de peld aan recente kennis op het gebied van de artsenwereld vormen een boeiend verschijnsel. neuropsychologie, neurologie, immunologie, Ze doen me denken aan ongeleide projectielen endocrinologie en neurofysiologie. Hieruit ont- voorzien van fantasieën waar men (mogelijk) staat een beeld van het elektromagnetische veld zelf in gelooft. Geen avond- en nachtdiensten waarmee in deze praktijk gewerkt wordt’. en geen weekenddiensten, en een fors inkomen Het gedeelte ‘Mensbeeld’. en ‘Oorsprong klach- ondersteunen dat geloof, naar ik veronderstel. ten’ van de website wekte bij mij lachlust op. Deze Wat ik niet kan begrijpen en mij stoort is dat exotische medische salade niçoise ontbeert de placeboïsten de reële medici kunnen aanzet- natuurlijk wel de oude en vast ook exotische ten tot wetenschappelijk onderzoek naar hun inzichten van de Kelten, de Druïden, en ook Ru- claims. Zojuist heb ik bijvoorbeeld gelezen dat dolf Steiner kwam niet voorbij. Veenstra’s ver- aan de VU de polsbandjes van voetballer Sneij­ K td T

maart 2011 N 21 der onderzocht werden. Eerder las ik over een De grondslagen van de door Veenstra en an- onderzoek naar een detectieapparaat voor een deren gebruikte acupunctuur zijn hilarisch als specifieke bacterie in het Radboudziekenhuis te je Su Wen doorbladert. U, lezer, aanraden om Nijmegen. Ik kon en kan me niet voorstellen dat dit boek te kopen doe ik, net als Veenstra, dan een microbioloog met enige praktijkervaring in ook niet! Het ontbreken van enige relativering, zoiets trapt. Van Dams recente artikel in NRC de op niets gebaseerde ‘zekerheden’ werken op Handelsblad over stuitligging en een prikje in den duur beklemmend en irriterend. de kleine teen ter voorkoming van complica- Natuurlijk is de belangrijkste reden u te ad- ties, zet het vertrouwen in de geneeskunde on- viseren om het werk niet te kopen dat u niets der druk – in het Rotterdamse EMC voorlopig. met de warrige en in mijn niet-medische ogen Naweeën opgewekt door de colleges van Hugo onwaarschijnlijke raadgevingen in het boek zult Verbrugh? kunnen. Na een paar bladzijden denkt u vast nu Mogelijk werden in het verleden de placebo- weet ik het wel: twaalf soorten polsen, warme, ïsten er door realisten op gewezen dat apen en koude, dalende, stijgende qi, enzovoort. Maar varkens logischerwijze ook hun meridianen en zou u voor de grap een acupunctuurbehande- acupunctuurpunten hebben, en oren voor au- ling willen ondergaan dan kunt u uit het boek ricula medicinae gebruik. En waarom zouden eindeloos lastige vragen voor de naaldenzet- ze geen chakra’s hebben? Deze dieren hebben tende placeboïst halen. Werkelijk alles komt ter ook voelbare slagaders in hun poten voor een sprake in Su Wen: de invloed der seizoenen, betrouwbare polsdiagnose. Dit zijn toch de aan- weersomstandigheden, maanstand, planeten, gewezen suggestievrije schepsels voor de pla- verschillende soorten yang en yin, zes stuks qi, ceboïsten om hun kunsten op uit te voeren om de twaalf meridianen, polsdiagnoses, gezichts- zo hun claims te bewijzen. kleurdiagnoses. Vaak stoor ik mij aan het taalgebruik door de Ronduit kolderiek zijn de passages in Su Wen realisten en de pers. De woorden ‘alternatief’ of die een naderende dood omschrijven: ‘Verloop ‘aanvullend’, duidend op de behandelwijzen van van hartziekte. Hartziekte geeft hartpijn. Bin- de placeboïsten, worden onjuist gebruikt. nen een dag slaat hartziekte op de longen over, Deze woorden houden de suggestie in van ge- wat hoesten veroorzaakt. Op de derde dag slaat lijkwaardigheid of van grootheden die logisch in zij op de lever over, wat pijn en spanning van elkaars verlengde liggen. Het tegendeel is het de ribben veroorzaakt. Op de vijfde dag slaat zij geval. Het niet meer gebruiken van deze slordige op de milt over, wat constipatie en een zwaar li- termen verplaatst naar mijn mening de bewijslast chaamsgevoel veroorzaakt. Als men drie dagen voor werkzaamheid van acupunctuur et cetera hierna niet is hersteld, sterft men. ‘s Winters van de realisten naar de placeboïsten. Een boot- sterft men dan te middernacht, ‘s zomers op het aanhangmotor heeft niks te bewijzen achter een middaguur. Een ander stukje tekst over nieren: auto. Wanneer stopt nu eens de welwillendheid ‘Een kwijnende nier-pols is hard als marmer, van de realisten jegens de placeboïsten? maar broos als een koord op het moment van breken. Het gelaat is geelachtig, vaal of zwart China en het lichaamshaar is dor en dood. Dit bete- kent dat men gaat sterven’. De Chinezen en hun lange culturele en sociale Een geneeskundig leerboek dat het tijdstip geschiedenis met hoogtepunten en diepe dalen aangeeft waarop iemand sterft, moet, dunkt vind ik fascinerend. De Chinese acupunctuur me, nog geschreven worden. n zoals beschreven in Su Wen is eerbiedwaardig, de kennis van scheikunde en natuurkunde was Ir. S.F. Hoekstra verwierf zijn ingenieurstitel ten tijde van de mythische Gele Keizer nihil en aan de Landbouwhogeschool Wageningen en dus ‘moesten ze toch wat bedenken’, de zinge- is inmiddels gepensioneerd ving als argument. Het is terecht dat Veenstra mij lezing van Su Wen ontraadde, hij zag in dat ik genezing via acupunctuur bedrog zou vinden en, als hij in mijn hart kon kijken, ordinaire op- lichting. K td T

22 N maart 2011 Sino-Dutch Centre for Preventive and Personalized Medicine (SD PPM)

C.N.M. Renckens

Een verontrust mailtje van Britse medestrijder en emeritus hoogleraar farmacologie David Colquhoun: wat of wij wisten van het bovengenoemde centrum en was die Van der Greef wel een serieuze wetenschapper. Hij praatte steeds maar over ‘sy- stems biology’, wat David niet te veel vertrouwen inboezemde.

an der Greef, die naam kenden wij Van der Greef natuurlijk wel, en zijn TNO waren wegens hun pro-Chinese benadering van de geneeskunde al eens genomi- Vneerd voor de Kackadorisprijs, dus dat zat wel goed. We konden Colquhoun naar waarheid mededelen dat de scheikundehoogleraar tegen- De aftrap werd op 27 mei 2010 gegeven door woordig de darling is van de CAM-wereld in ene dr. Tini Hooymans. Wie dat moge zijn? ons land: hij ontbreekt op geen enkel alterna- Hooymans (1951) is sinds 1 oktober 2002 lid tief congres als spreker en elk kwakzalversblad van de raad van bestuur van TNO. Zij stuurt heeft hem al tien keer geïnterviewd. Maar nu het domein Kennis aan binnen TNO. Zij stu- over zijn SD PPM. De website vermeldt, in het deerde biologie, celbiologie en biochemie aan Engels natuurlijk (Chinezen spreken slecht Ne- de Rijksuniversiteit Leiden en promoveer- derlands), de ‘Mission’ en die luidt: ‘Enhancing de aan de Vrije Universiteit aan de faculteit personal health by improving diagnosis, based Wiskunde en Natuurwetenschappen. Zij was on the integration of Western and Chinese Me- daarna onder andere werkzaam als directeur dicine concepts.’ Direct erop volgt vermelding onderzoek van Plant Research Internatio­ van de ‘Vision’: ‘Systems-based thinking is the nal, als algemeen directeur van het Rijkskwa- paradigm shift for fundamental improvements liteitsinstituut voor Land- en Tuinbouwpro- in health care.’ ducten (RIKILT-DLO), als algemeen directeur van Praktijkonderzoek Plant en Omgeving B.V., en als lid van de Directie Plant Sciences Prof. Hooymans van Wageningen Universiteit en Researchcen- trum. Behalve met het maken van de groepsfoto werd de oprichtingsbijeenkomst opgeluisterd met een videoboodschap van professor Chen Zhu, Minister of Health of the People’s Repu­ K td T

maart 2011 N 23 Reeds in oktober 2010 werd een tweede bijeen- komst georganiseerd, dit keer in Dalian, China. Aan de website ontlenen wij de volgende sa- menvatting: ‘From October 10-13 the first SD PPM research meeting was held at the Dalian Institute of Chemical Physics (DICP) in Dalian, China. Eleven Dutch delegates participated in the workshop and presented their research and gave lectures about quality control, statistics and biological interpretation. Approximately 40 students from the Chinese side were pre- Minister Chen Zhu sent and nine Chinese research colleagues from DICP presented their work.’ Van der Greef en Hooijmans lijken de ‘trek- kers’ te zijn en zij hebben onze aandacht hard nodig. Ze produceren een indrukwekkende lijst van met hen samenwerkende instellingen als daar zijn: TNO, Netherlands Metabolomics In­ stitute, Netherlands Genomics Initiative en Leiden University. Zal allemaal wel waar zijn. Van der Greef is de nieuwe alternatieve ratten- Maria en de anderen vanger van Hamelen, want in zijn kielzog ont- waarden wij weer de al bijna vergeten Utrechtse celbioloog Roel van Wijk, die jarenlang de pro- tegé was van VSM en die nu ook het nut van systeembiologie heeft gezien. Dat u bij het ver- nemen van het woord systeembioloog direct op uw hoede moet zijn, moge wel blijken uit het Schema SD PPM feit dat de directeur van het Van Praag Insti- tuut, Martine Busch, zich tegenwoordig zonder blic of China, die zeer verguld was met de blikken of blozen systeembioloog noemt (in- goede verstandhouding tussen de Nederlandse terview in Gezondnu, november 2010:16-17). en Chinese gezondheidszorg en overtuigd was Vroeger omgeven door paragnosten en andere van de grote waarde van de ‘systems biology’ malloten, kwam zij later in het nieuws omdat zij in dit opzicht. (Wat had ik toch graag het smoel jonge kinderen met paranormale gaven ‘bege- van Van der Greef willen zien, toen de Chinese leidde’. Tegenwoordig is zij er verantwoordelijk minister dit tekstje uitsprak!). De plechtigheid voor dat overal in ons land verpleegkundigen werd opgeluisterd door de aanwezigheid van de gefrustreerd in ziekenhuizen rondlopen, omdat toenmalige minister van Economische Zaken, zij de door Busch gegeven cursus therapeutic Maria van der Hoeven en van de Chinese am- touch en aromatherapie niet in de praktijk mo- bassadeur in Nederland. gen brengen. n

Dalian-meeting Mevrouw Busch, ook systeembioloog K td T

24 N maart 2011 In memoriam Prof.dr. F.L. Meijler (1925-2010)

C.N.M. Renckens

F.L. Meijler

p 28 december 2010 overleed na geslaagd waren een uit het lichaam genomen een ziekbed van twee maanden Frits menselijk hart ruim zes uur in leven te houden Louis Meijler, een van de kopstuk- en te laten doorkloppen. Zij onderzochten de ken van de vaderlandse cardiologie. elektrische activatie in dat hart. Meijler werd in OHij bereikte die positie ondanks een – to put 1968 hoogleraar te Utrecht en kreeg daar on- it mildly – moeilijke jeugd: opgegroeid in het middellijk te maken met grote organisatorische Overijsselse Vroomshoop, gedurende de Tweede en intercollegiale conflicten die hem, naar ei- Wereldoorlog gescheiden van zijn ouders en on- gen zeggen, jaren aan wetenschappelijke acti- dergedoken, en na de oorlog verder levend in de viteit hebben gekost. Bekend werd hij door zijn wetenschap dat zijn beide ouders in Auschwitz met steun van uiteenlopende mensen als prins zijn vermoord en er van hen geen graf bestaat. Bernhard en Frans Swarttouw tot stand geko- Daarna als dienstplichtige uitgezonden naar In- men excentrieke walvisproject. De walvis heeft donesië in het kader van de politionele acties. In een hart vergelijkbaar met dat van de mens, het 1949 keerde hij met een schotverwonding terug is alleen vele malen groter, want het heeft de en begon aan zijn medische studie. Zijn hele le- grootte van een VW-kever. Meijler trachtte via ven zou hij zich afvragen: ‘waarom ben ik niet het walvis-ECG meer inzicht te krijgen in rit- vergast in Auschwitz?’ en ‘waarom ben ik niet mestoornissen als het boezemfibrilleren. Enig gesneuveld in Indonesië?’. praktisch nut leverden deze mediagenieke ex- Als leerling van de legendarische Amsterdam- perimenten overigens niet op. Hij werd huis- se cardioloog Durrer ontwikkelde hij zich ook vriend en behandelaar van diverse leden van de tot een internationaal befaamd cardioloog met koninklijke familie. Onder zijn vele onderschei- een groot internationaal netwerk. Cardiologen dingen prijkt onder andere de Huisorde van de heb je in twee soorten, de ‘loodgieters’(zij zien Oranjes. Hij sloot zijn indrukwekkende carrière er op toe dat de kransvaten open blijven) en de af met zijn afscheidscollege uitgesproken op ‘elektriciens’ (zij houden zich bezig met de prik- 28 april 1993, waarbij wel Juliana, Bernhard, kelgeleiding en hartritmeproblemen), welnu, Beatrix en Claus aanwezig waren, maar onder- ­Meijler was een elektricien. In 1965 haalde hij getekende niet. Wel stuurde hij me de tekst toe, met Durrer The New York Times, toen zij erin omdat hij aan het Actieblad tegen de Kwakzal­ K td T

maart 2011 N 25 verij een citaat had ontleend. In de inleidende Toen mij in 2002 de eer te beurt viel een voor- woorden van zijn afscheidsoratie (‘Van aardap- dracht te houden voor de Vereniging Het Neder- pel tot walvis’, geheten) staat te lezen dat hij lands Tijdschrift voor Geneeskunde, waarvan daarin zijn grootste zorgen c.q. ergernissen van hij natuurlijk ook lid was, kwam hij na afloop dat moment had willen bespreken, zoals daar naar mij toe. Ik had in mijn voordracht op wat waren de studentenloting, het taboe op bepa- badinerende wijze gewezen op de uitgebreide ling van hiv-serologie, de euthanasiewetgeving flirtations van onze koninklijke familie met de en last but not least ‘de rampzalige, toenemende kwakzalverij (Bernhard, Juliana, Irene et ce- maatschappelijke en politieke aanvaarding van tera) en hij vond dat niet leuk. Dunning, actief de alternatieve geneeskunde’. Hij besloot uit- in het Republikeins Genootschap, had er weinig eindelijk op advies van zijn kinderen en van zijn moeite mee, maar Meijler kon er niet mee uit vriend Van der Tweel om deze controversiële on- de voeten. ‘Die mensen kunnen zich niet ver- derwerpen niet te behandelen en gaf meer een dedigen, het zijn ook maar eenvoudige mensen overzicht van zijn professionele en persoonlijke en het zijn mijn patiënten, op wie ik geen kri- levensloop. Hij stond bekend om zijn scherpe tiek kan velen.’ Hij zegde zijn lidmaatschap van pen en die bleek uit een citaat uit zijn oratie de VtdK op. Ik begreep dat niet: immers juist waarin hij zich opwond over de KNIL-deserteur koninklijke hoogheden en andersoortige BN’ers Poncke Princen, die in die tijd uitgebreide reha- kunnen door hun voorbeeldfunctie veel ten goe- bilitatie ten deel viel, onder meer van Jan Pronk de maar ook ten kwade aanrichten en zij moes- in 1991 en kort daarna zouden ook een aantal ten op het geven van een slecht voorbeeld toch Groen Linkse Kamerleden de ‘deserteur en zich wel aangesproken kunnen worden? Toen ik in strijder voor de mensenrechten noemende Prin- 2007 een stukje in ons blad schreef over de nog cen’ aan de boezem drukken. Meijler daarover: veel verdergaande vrijage van de Britse prins ‘De dames kennende, een gepaste edoch nog te Charles met de kwakzalverij, besloot ik hem lichte straf voor vriend Princen’. Princen ging nog eens uit te dagen en stuurde hem het blad er volgens Meijler prat op Nederlandse militai- toe. En vroeg hem: Als ik van hem onze eigen ren in een hinderlaag te hebben gelokt. koninklijke familie niet mocht kritiseren, gold Na zijn oratie schreef Meijler, die destijds dat dan ook voor de Britse? Ook wees ik hem VtdK-lid was, nog een vlammend stuk over ‘Het op de koninklijke onderscheiding die mij ten grote kwaad van de kwakzalverij’ in Het Pa­ deel was gevallen. Ik vond dat hij wel weer lid rool van 28 juni 1993, een stuk dat integraal kon worden. Een rechtstreeks antwoord kreeg werd overgenomen in het Actieblad tegen de ik niet, wel de uitnodiging om in Aerdenhout Kwakzalverij (sept. 1993, jrg. 104, no 4). Hij maar eens een kopje koffie te komen halen, dan citeerde daarin mijn Hedendaagse kwakzalve­ konden wij het er nog eens over hebben. Helaas rij en professor D.K. de Jongh’s magnum opus is dat er nooit van gekomen. Dat hij moge rus- tegen de homeopathie. Het stuk heeft nog altijd ten in vrede. n actualiteitswaarde hoewel de sterke overheids- steun voor de kwakzalverij intussen gelukkig wel aanzienlijk is afgenomen. K td T

26 N maart 2011 Lopende zaken NCRV-dokter, over kweepeer en citroensap in de nek spuiten

C.N.M. Renckens

e voorgeschiedenis is u bekend: na- antroposofische universiteiten. Ernstige bij- dat het KNMG-Federatiebestuur met werkingen zijn niet gemeld, meestal overigens wel verhoopte maar niet verwachte een veeg teken: denk aan de veiligheid van de voortvarendheid een aanpassing van homeopathie. Staal kwam met heuse publica- Dhet Reglement van de Raad voor de Tuchtrecht- ties waarin kweepeer en citroensap ineens ‘Ci- spraak KNMG doorvoerde had ik mijn klacht trus/Cydonia Comp.’ bleken te heten en waar- tegen antroposofisch huisarts Staal uit Tilburg bij de eerste auteur de Triodos-gesubsidieerde opnieuw ingediend. Staal was in 2009 zeer te- ‘lector’ antroposofische geneeskunde aan een leurgesteld geweest dat hij zijn visie niet kon Leidse HBO-instelling, basisarts Erik Baars, geven en kreeg nu op 8 december 2010 alsnog bleek te zijn, bijgestaan door Savelkoul, een die kans. hoogleraar celbiologie en immunologie te Wa- De Raad behandelde toen – in de Domus te geningen. Ik kon een verklaring overleggen van Utrecht – wel de door mij ingediende klacht te- hoogleraar KNO van het AMC, mevrouw. prof. gen de bizarre therapie die Staal in zijn prak- dr. W.J. Fokkens, die de literatuur bestudeerde tijk toepast en vol trots op tv uitdroeg. Bijge- (Baars, Savelkoul, Mediators in Inflammation, staan door een advocaat verdedigde Staal zich Vol. 2008, Article ID 496467) en concludeerde zo goed mogelijk en bleek van mening dat hij dat wij hier te maken hadden met een niet be- een bijzonder waardevolle therapie in handen wezen effectieve en al evenmin bewezen veilige had, ondanks het feit dat de NHG-standaard en therapie. KNO-experts in het geheel niet geïnteresseerd De KNMG-gedragsregels stellen zoveel rand- zijn in die malle subcutane injecties (te geven voorwaarden aan het eventueel toe mogen pas- in de nekstreek, gezien de ‘embryologische sen van alternatieve geneeswijzen, dat die in samenhang tussen neus en nek’), die volgens de praktijk feitelijk prohibitief zijn, hoewel dat de antroposoof vaak direct werken, maar bij (helaas) nergens met zoveel woorden staat. De zeer hevige klachten ook wel meerdere keren Raad staat nu voor de zware klus om een eer- per dag gegeven moeten worden. In Duitsland ste jurisprudentie op te bouwen op basis van en Zwitserland is men ‘veel verder’: het middel dit reglement. De afloop is onzeker. Maar dat wordt daar vaak gebruikt en er zijn daar zelfs Staal vrijuit gaat en de volgende keer dat hij een K td T

maart 2011 N 27 patiënt met hooikoorts voorstelt injecties met uitgesproken. De zittingsdatum staat nog niet kweepeer en citroensap te gaan behandelen rus- vast en eerst is er een schriftelijke uitwisse- tig en naar waarheid kan zeggen dat hij – met ling van repliek en dupliek zal dat wel ergens die uit 1920 daterende Steineriaanse genees- dit voorjaar gaan geschieden. Frank van Ber- middelkeuze – geheel binnen de normen van kum zelf maakte medio vorig jaar een burn-out zijn beroepsgroep blijft, dat lijkt mij toch echt door, maar is weer geheel hersteld. Zijn eerste ondenkbaar. Uitspraak begin februari 2011: ik boek verkocht in 2010 175.000 exemplaren houd u op de hoogte. en zijn tweede boek is gereed. Hij geeft weer PS: De Raad heeft op 8 februari 2011 uit- volop interviews en heeft inmiddels een eigen spraak gedaan en is van mening dat Staal geen tv-rubriek. Hij heeft veel wrok tegen zijn critici, gedragsregels heeft overtreden om welke reden onder wie VtdK-bestuursleden en voedingsdes- hij mijn klacht afwijst. De Raad acht publicatie kundige prof Martijn Katan. van deze uitspraak van belang en biedt zijn ar- rest aan Medisch Contact, het Tijdschrift voor Centraal tuchtcollege: Gezondheidsrecht en aan Gezondheidszorg hoger beroep Sickesz Jurisprudentie aan. In het volgende NTtdK zal ik uitgebreid ingaan op de vraag hoe het anno Op 8 maart vindt de zitting plaats in het Paleis 2011 mogelijk is dat een antroposofisch arts, van Justitie te Den Haag. Tevoren waren door die zijn beroepsgroep belachelijk maakt door Sickesz’ advocaat Eblé een beroepsschrift en bij hooikoorts kweepeer en citroensap in de van de kant van de klagende partij, bijgestaan nek te laten inspuiten, kennelijk volwaardig en door mr. Van der Nat van Beeradvocaten een onbedreigd KNMG-lid (motto KNMG: ‘voor ver- verweerschrift ingebracht. Zoals bekend vraagt antwoorde medische zorg’) kan blijven. Sickesz geen vrijspraak, maar slechts strafver- mindering zodat zij als arts kan blijven werken. Gezond slank met dr. Frank Een tv-programma dat undercover met de prak­ tijk belde bleek bij de geschrapte Sickesz zo een Na een initiële niet-ontvankelijk verklaring afspraak te kunnen krijgen voor een behande- waartegen KNMG-lid Renckens bezwaar aan- ling. En dat is ook geheel binnen de wet zolang tekende, moest de KNMG-tuchtraad toch tot zij zich maar geen arts noemt, want dat is ze vervolging overgaan, nadat de KNMG-Federa- niet meer. Maar geneeskunde is een vrij beroep tiebestuur aldus de wenselijkheid daarvan had en genezen, dat kan toch iedereen? n K td T

28 N maart 2011 Ad hominem

C.N.M. Renckens

Dagboek van Frederike schreef Frederike dan steevast dat het bezoek van Uildriks (1854-1919), van Gerrit hen ‘goed was bekomen’. Vitus was Bruinsma’s muze al getrouwd toen hij Frederike leerde kennen na een door hem gegeven lezing. Er ontstond Door een Fries VtdK-lid werden wij geatten- vriendschap met haar en haar gade en er wa- deerd op de verschijning van het dagboek van ren gezamenlijke vakanties. Uiteindelijk zou het de Friese feministe, publiciste, academica Fre- huwelijk stranden en gingen Frederike en Vitus derike van Uildriks, die de belangrijkste levens- ‘in zonde’ samenwonen, eerst in Gorredijk en in partner is geweest van Vitus Bruinsma (1850- 1896 wegens Vitus’ afnemende gezondheid in 1916), die samen met zijn tien jaar oudere broer de gezonde omgeving van Lochem. Zowel Vitus Gerrit (Gerhardus Wijnandus) oprichter was als Frederike stuitten met hun libertijnse levens- van onze Vereniging. Het door Mineke Bosch wandel en ‘vrije huwelijk’ op veel onbegrip, kri- bezorgde boek dat in de serie Egodocumenten tiek en verlies van vriendschappen. Met enige verscheen bij uitgeverij Verloren te Hilversum, gêne moest ik in het dagboek lezen dat Vitus geeft een fraai beeld van de Friese en ook wel een lezing te Hoorn afzegde omdat Frederike, landelijke intelligentsia van socialisten en vrij- die hem zou vergezellen, daar niet welkom was. denkers uit die periode. Over Vitus, het elfde Het was voor Vitus een breekpunt van princi- kind uit een Leeuwardens katholiek onderne- piële aard. Met Multatuli, Aletta Jacobs en vele mersgezin van twaalf kinderen, is heel wat be- anderen bleef de vriendschap wel hecht en in- kend. Ik hoopte in het boek vooral wat meer te tact. Het dagboek is geschreven in telegramstijl weten te komen over de eerste voorzitter van de en over Vitus schrijft ze als ‘Br’. Toch valt af te VtdK, dr. Gerrit W. Bruinsma, geneesheer, die leiden dat deze een briljante school- en studie- zich in Steenbergen vestigde. Dat laatste viel te- carrière achter de rug had, want na de HBS te gen: hij wordt zeer regelmatig in de dagboeken Leeuwarden werd hij toegelaten tot de universi- genoemd, maar vrijwel steeds betrof dat de aan- taire examens wegens het tekort aan leraren in kondiging van een bezoek van hem aan Vitus exacte vakken. Zonder enig college te hebben en Frederike (die nooit zouden trouwen, een gevolgd slaagde hij in 1872 summa cum laude in die tijd zeer controversiële daad). Na afloop voor zijn kandidaats en behaalde hij twee jaar K td T

maart 2011 N 29 later zijn doctoraal scheikunde. In 1875 promo- is van een ‘crazy professor’, waarvan elk land veerde hij magna cum laude op een planten- of misschien elke universiteit er wel een heeft. fysiologisch en organisch-chemisch onderzoek, Van der Greef is een chemicus, verbonden aan dat hij in het scheikundelokaal van de HBS in de Leidse universiteit, maar een publieke be- Leeuwarden had mogen doen. Hij zou leraar kendheid laat staan Nobelprijswinnaar is hij worden te Leeuwarden en ook Frederike was le- natuurlijk niet. Runner-up is professor Hunink rares. Gefrustreerd door rechterlijke dwalingen uit Rotterdam, maar zij halen het nog niet bij de in door kwakzalvers tegen hen aangespannen ernstige kortsluiting die bij Montagnier is opge- zaken trokken de gebroeders Bruinsma zich in treden. Hij ontving zijn Nobelprijs in 2008 als 1888 terug als bestuurders van de VtdK en de ontdekker van het hiv-virus, hoewel menigeen redactie van het Maandblad trad af. Zij bepleit- dacht dat Robert Gallo die eer eerder zou toe- ten opheffing van de Vereniging omdat de finan- komen. Montagnier, verbonden aan het Pasteur ciële strijdmiddelen te kort schoten. De verga- Instituut te Parijs, ontpopte zich de afgelopen dering accepteerde dat niet, de beide broers jaren steeds meer als aanhanger van de homeo- werden benoemd tot erelid, de zetel van de Ver- pathie en hij noemt Benveniste, de man die het eniging werd verplaats naar Amsterdam in de ‘geheugen van water’ bedacht, een hedendaag- hoop op betere rechters en alle stukken in het se Galilei. Dan ben je toch ver heen. In een in- Maandblad zouden voortaan eerst gescreend terview in Science van vorige maand (Vol 330, worden door een jurist. In het dagboek komt p. 1732, geciteerd door Robert Park op zijn de kwakzalverij verder niet meer aan de orde, blog) vertelde hij dat hij naar Shanghai zou ver- wel geeft het een indruk van Vitus’ ontzagwek- trekken, omdat hij sinds zijn beweringen over kende maatschappelijke betrokkenheid en zijn de elektromagnetische stralen die vrijkomen uit activiteit binnen organisaties als De Dageraad, sterk verdund dna van diverse ziekteverwekkers de Algemeene Bond voor Kies- en Stemrecht, zoals die van autisme en Alzheimer, bloot staat de Sociaal-democratische Bond, het Algemeen aan ‘de intellectuele terreur van mensen die het Nederlands Werkliedenverbond, de radicale niet begrijpen’. Park herinnerde Montagnier in Kiesvereniging Amsterdam, etcetera. Hij koos zijn aan hem gewijde blog aan zijn eigen voor- in Friesland ooit partij tegen Troelstra. stel aan Benveniste, die destijds beweerde dat Zijn laatste jaren had hij een slechte gezond- homeopathisch verdunde middelen elektromag- heid en hij stierf op 28 augustus 1916 in het netische golven uitstraalden die via internet en Bethesda Ziekenhuis voor chronisch zieken te telefoon konden worden overgedragen aan wa- Kralingen, Rotterdam. Frederike was toen nog ter dat zich elders bevond. Het protocol had al volop actief als publiciste onder andere in De in Time gestaan, maar Benveniste bleef zich Amsterdammer, maar ze werd wel eenzaam na onttrekken aan een daadwerkelijk experiment. Vitus’ overlijden. Ze had hem tijdens zijn opna- Nu is hij dood, volgens Park om de finale test me in Kralingen wekelijks bezocht, maar het viel te ontlopen, maar het kon ook zijn dat hij aan de mensen in Lochem op, dat zij na zijn dood een homeopathische overdosis was overleden, ‘zo zielig rondliep’. Op 20 mei 1919 overleed bijvoorbeeld aan een slok aqua destillata. De Frederike in het sanatorium in Gorssel waar zij grote Franse homeopathieproducent Boiron, twee maanden eerder was opgenomen. waaraan Benveniste later verbonden was, heeft Mineke Bosch. De liefde en de vrijheid, de distributie van zijn product op voornoemde natuurlijk. Dagboek van Frederike van wijze nimmer in de praktijk gebracht. Uildriks. Uitgeverij Verloren, Hilversum ISBN 978-90-8704-178-6. Nu ook al vleermuizen in het beruchte Slingeland Luc Montagnier, een Ziekenhuis Nobelprijswinnaar met een luchtje Een krantenbericht van 4 januari 2011: ‘In 2010 zijn negen vleermuizen aangetroffen in het Slin- In Nederland hebben we Jan van der Greef (wie geland Ziekenhuis in Doetinchem. Op zondag 2 zegt u?), die in CAM-kring tegenwoordig op januari 2011 werd opnieuw een vleermuis in de handen wordt gedragen en een mooi voorbeeld gangen van het ziekenhuis gevangen. Dat meldt K td T

30 N maart 2011 Slingelandse vleermuis nauwkeurig en gaf het kritische Mednet al vast om zelf in te kleuren inzage in zijn bevindingen: maar liefst 60% van de uitbehandelde patiënten verbeterde en 37% zelfs zeer aanzienlijk (VAS-score daling van ‘5 of meer punten’). Van een controlegroep wordt helaas geen melding gemaakt. Na zich beroepen te hebben op steun vanuit de WHO-indicatielijs- ten voor bewezen effectieve acupunctuur (zoals bekend een beschamend samenraapsel waar Saskia de Ree, woordvoerder van het ziekenhuis’. bacillaire dysenterie, doofheid, onvruchtbaar- ‘Het ziekenhuis staat aan de rand van het bos en heid, hypertensie, depressie, galsteenkolieken daar zijn over het algemeen vleermuizen. Een et cetera worden genoemd) komt hij nog met ingang ter grootte van een twee-euro-muntstuk wat koeterwaals over de werking van zijn oor- is al genoeg voor de beestjes om binnen te drin- acupunctuur. ‘Op het oor zit een landkaart van gen.’ De Ree verzekert dat de vleermuizen echt meridianen, waarin kleine verblijfnaaldjes wor- niet aan het plafond van het ziekenhuis hangen. den gestoken. Die blijven twee weken zitten en ‘Af en toe vliegt er een vleermuis binnen en deze de patiënt moet ze tweemaal daags stimuleren.’ fladderen geschrokken rond in bijvoorbeeld het En dan over de theoretische basis: ‘Bij een acu- souterrain of een afdelingsgang.’ Actie onderne- punctuurbehandeling kan op bepaalde pijnpun- men tegen de indringers is niet mogelijk. ‘Vleer- ten endorfine gemeten worden. Daarnaast kan muizen zijn heel erg beschermd, dus wij mogen de cerebrale modulatie gemeten worden als ef- ze alleen vangen en weer buiten zetten.’ Geen ge- fect van een behandeling met acupunctuur. ‘ Ja, vaar. De Ree verklaart tot slot dat er geen patiën- dat haalt je de koekkoek, gemeten worden kan ten in gevaar zijn gekomen. ‘Patiënten lopen pas natuurlijk vrijwel alles, maar wat zegt dat? Ik zie gevaar als ze in contact komen met een vleer- maar twee mogelijkheden: Of hij weet dat dit muis, maar daar is nooit sprake van geweest.’ nietszeggende zinnen zijn waarmee hij simpele Vleermuizen kunnen rabiës, hondsdolheid, over- zielen hoopt te kunnen imponeren, of – ernsti- brengen. Het Doetinchemse ziekenhuis kwam in ger – hij meent dat hij hiermee iets belangrijks 2008 ook al ongunstig in het nieuws omdat een heeft gezegd. Jan Blokker schreef eens over zo’n commercieel angehauchte anaesthesist-acu- type: hij kan lorre zeggen en denkt dan ook nog puncturist begonnen was met acupunctuurbe- dat dat wat betekent. In dat laatste geval – en handeling op zijn pijnpoli. Een verwijzing door ik vrees dat we daar mee te maken hebben – is de huisarts was niet nodig. De betrokken anes- die Liem nog veel dommer, dan waarvoor ik de thesist, Andy Liem, die zich erop liet voorstaan gemiddelde gediplomeerde arts-acupuncturist KNMG-lid te zijn, gaf een interview aan Mednet altijd al hield. Wat de vleermuizen hiermee te magazine (09/2010), waarin hij erop wees dat maken hebben, dat blijft vooralsnog onduidelijk. zijn reguliere pijnbehandeling soms niet aan- Ik sluit echter niet uit dat Liem – wegens zijn sloeg. ‘Vanwege mijn Chinese achtergrond wist Chinese achtergrond – toevallig ook weet dat ik dat acupunctuur voor vermindering van pijn Chinese kruiden geneeskrachtig zijn en dat het kan zorgen. Ik heb toen besloten om de acupunc- ongedierte afkomt op rondslingerende kruiden- tuuropleiding voor artsen te gaan volgen.’ Na restanten in de pijnpoli van Andy ‘pruimenbloe- het behalen van zijn brevet wilde hij van start sem’ Liem. Eens flink de bezem erdoorheen wil gaan, maar eerst moesten alle medische stafleden dan nog wel eens wonderen doen. onafhankelijk hun stem uitbrengen! Zijn voorstel werd aldus aangenomen en met ondersteuning Sickesz reeds in 2002 voor van de raad van bestuur van het ziekenhuis ging medisch tuchtcollege hij aan de slag. De recent opgerichte patiënten- veroordeeld vereniging voor acupunctuur kende hem reeds in 2009 de Pruimenbloesemprijs toe voor zijn bij- Tijdens de behandeling van de laatste tuchtzaak drage aan de acupunctuur in Nederland. Zo snel tegen Sickesz, die er op 14 juli 2010 toe leidde kan het kennelijk gaan als je getalenteerd en toe- dat zij met onmiddellijke ingang werd geschrapt gewijd bent. Liem documenteert zijn resultaten in het artsen BIG-register, was er sprake van K td T

maart 2011 N 31 twee eerdere tuchtzaken waarbij zij betrokken sloeg dan die aangeboden door een ‘acupunctu- was. Een van die zaken konden wij achterha- rist op fysiotherapeut-niveau’ en aan de laatste len. Het betreft zaak 2002/113, een zaak die derhalve geen BTW-vrijstelling wilde toestaan. Sickesz in eerste instantie een waarschuwing Wij betoogden dat hier sprake was van een gro- opleverde, welke maatregel vervolgens in ho- ve dwaling, omdat de kans op het bereiken van ger beroep door het Centraal Tuchtcollege een placebo-effect, het hoogst bereikbare met werd bevestigd. De klager was de echtgenoot Chinese acupunctuur, groter is bij een zorgelo- van een patiënte, die Sickesz verwijten maak- ze naïeveling dan bij een academisch geschoold te over de behandeling, het gebrek aan uitleg medicus. Immers de noodzaak om alle medi- erover en over de bejegening. De man had tot sche kennis, die een arts zich ooit heeft eigen grote woede van Sickesz, een woede die zij nog gemaakt, te verdringen moest het ongeremde ter zitting vertoonde, getracht de behandeling geloof in de werking van de Chinese naaldkunst van zijn vrouw te doen beëindigen, waarop Sic- toch wel ondermijnen. Alle kennis van anato- kesz hem beledigde in bewoordingen die ook te mie, medische psychologie, onderzoeksmetho- maken hadden met zijn buitenlandse afkomst. dologie en dergelijke moet voortdurend worden Volgens klager en zijn vrouw zou Sickesz hem verdrongen om cognitieve dissonantie onscha- hebben uitgemaakt voor ‘stom rund’, ‘varken’ delijk te maken en zoiets moet wel in het nadeel en ‘stomme buitenlander’. Het college in eerste van de arts-acupuncturisten werken. Omdat dus aanleg oordeelde deze bewoordingen als ‘onno- de resultaten van de fysiotherapeut en aan hen dig kwetsend’ en zeer laakbaar omdat Sickesz gelijk te stellen naaldartiesten eerder beter dan er ook ter zitting geen blijk van gaf te beseffen, slechter zullen zijn dan die van de artsen, advi- dat een patiënt het recht heeft met haar van me- seerden wij acupuncturist B. in hoger beroep te ning te verschillen. Sickesz ontkende de geci- gaan. Dit was niet aan dovemansoren gezegd teerde woorden te hebben gebruikt, zij zou niet en hoewel het Amsterdamse gerechtshof ook verder gegaan zijn dan:’ domme buitenlander’ wel eens oliedomme uitspraken heeft gedaan en mogelijk ‘eigenwijs mannetje’. Tijdens het – denk aan Sickesz – nu ging het goed. hoger beroep kwam het Centraal Tuchtcollege Vol tevredenheid berichtte de Nederlandse tot de conclusie dat het gebruik van de meer Vereniging voor Acupunctuur (NVA) in een denigrerende terminologie niet bewezen geacht persbericht van 27 oktober 2010, dat men ge­ kon worden. Wel was direct duidelijk dat Sic- wonnen had. Een stuk uit de tekst: ‘Het ge- kesz ‘woest’ was geweest toen de man ingreep rechtshof in Amsterdam heeft beslist dat de en Sickesz daadwerkelijk belette zijn vrouw op dienstverlening van een acupuncturist die lid is haar pols te slaan. De situatie liep daarna zo van de Nederlandse Vereniging voor Acupunc- uit de hand dat verdere behandeling niet meer tuur (NVA) moet worden vrijgesteld van BTW. mogelijk was. ( Arrest uitgesproken op 4 maart (…) In geschil was de vraag of de dienstver- 2003 door mr. R.A. Torrenga, voorzitter CTG.) lening van een acupuncturist die niet valt on- De wijze waarop Sickesz in 2002 de klagende der de wet BIG (Beroepen Individuele Gezond- man beledigde past wonderwel bij de racisti- heidszorg), moet worden vrijgesteld van BTW. sche uitlatingen over negers in haar boek Be­ Beroepsbeoefenaren die wel onder de wet BIG wust zijn (Ankh Hermes, 1978), waarin zij het vallen, zijn niet BTW-plichtig. De rechtbank zwarte ras afschildert als seksueel losbandig, lui in Haarlem oordeelde dat de dienstverlening en in een lagere fase van ontwikkeling verke- van de acupuncturist niet kan worden vrijge- rend dan het superieure blanke ras. steld van BTW omdat deze niet het vereiste kwaliteitsniveau zou hebben. In hoger beroep Een hoeraatje voor besliste het gerechtshof in Amsterdam anders. acupuncturist B. of: grove Er is geen verschil in kwaliteit van de diensten rechterlijke dwaling in als deze zouden zijn uitgevoerd door een arts hoger beroep gecorrigeerd of fysiotherapeut. Deze laatsten vallen onder de regels van de wet BIG. In het NTtdK van juni 2009 berichtten wij u over Een belangrijke overweging bij het oordeel de uitspraak van en Haarlemse rechter, die acu- van het hof is dat de acupuncturist lid is van punctuur aangeboden door een arts hoger aan- de NVA, de grootste beroepsvereniging voor K td T

32 N maart 2011 acupuncturisten in Nederland. De NVA eist van Kamerlid mede-initiatiefnemer van een voorstel haar leden een vooropleiding op minimaal hbo- voor een enquête en mede-interpellant toen niveau in biomedische en beroepsgerichte dis- minister Deetman buiten de vergadering met ciplines. De NVA heeft de door de acupunc­ aftreden had gedreigd om zo de CDA-fractie turist gevolgde opleiding als vooropleiding onder druk te zetten. Heldere, zakelijke betoog- erkend. Het hof concludeert daaruit dat deze trant en daardoor met gezag sprekend. Hij had opleiding minimaal een hbo-niveau heeft. in 1994 als informateur een belangrijk aandeel (cursivering CR) Hierbij is ook van belang in het tot stand komen van het eerste paarse dat de BTW-vrijstelling wel geldt voor artsen kabinet. Sloot zijn loopbaan af als staatsraad. en fysiotherapeuten die een door de NVA er- Ik vond Vis altijd een verstandige, heldere en kende acupunctuuropleiding hebben gevolgd.’ beschaafde man en keek er dan ook bijzonder Het hof bepaalde dat de vrijstelling van BTW van op, toen uit de talrijke rouwadvertenties geldt voor acupuncturisten die een door de bleek dat hij de antroposofische levensover- NVA erkende medische vooropleiding op mini- tuiging was toegedaan. De man heeft kennelijk maal hbo-niveau én een door de NVA erkende een soort meervoudige persoonlijkheid gehad acupunctuuropleiding met succes hebben af- voordat die diagnose in zwang kwam, want ik gerond. De minister tekende eerst beroep aan, kan zijn heldere schrijf- en denktrant en het li- maar liet 30 september jl. weten dat hij dit pro bertaire D66 maar moeilijk rijmen met het duis- forma ingediende cassatieberoep hiertegen in- tere zeeslangenproza van Rudolf Steiner. Toch trekt omdat is gebleken dat de uitspraak van het moet hij niet voor niets in Zeist zijn gaan wo- hof is gebaseerd op een juiste rechtsopvatting. nen en uit de functies die hij bekleedde blijkt Vermoedelijk doelt de minister hier op het zoge- overduidelijk dat het hem ernst was: voorzitter naamde. Solleveld-arrest: de Soester fysiothera- Vereniging Vrije School te Groningen tot 1994, peut en stoorveld-bestrijder Solleveld werd ook lid curatorium Vrije Hogeschool te Driebergen vrijgesteld van BTW na een uitspraak van de tot 1991, lid raad van commissarissen Trio- rechter in 2004. dos Bank N.V., van 1995 tot 2006, lid bestuur De uitspraak heeft twee kanten: terecht is nu Stichting DIALOOG, stichting ter bevordering vastgesteld dat het ooit behaald hebben van een van dynamische oordeelsvorming, lid Raad van artsdiploma iemand nog niet automatisch tot Toezicht Stichting Arta-Lievegoedgroep, om- een betere prikker maakt dan hij/zij die slechts streeks augustus 2001. iets op fysiotherapieniveau heeft bestudeerd. Hij heeft er wellicht helemaal niets mee te Curieus en natuurlijk ridicuul is dat de NVA, maken gehad, maar opeens schoot mij weer te die kwakzalversclub, nu tot een positie is ver- binnen dat het ‘redelijke’ D66 in de jaren ’90 heven waarin men de fiscus mag vertellen wie erg foute opvattingen over de alternatieve ge- een kwalitatief goede acupuncturist is, wie niet neeskunde in zijn verkiezingsprogramma had en welke vooropleiding zich op een ‘hbo-niveau’ staan. Van der Smagt schreef tevergeefs een fel- bevindt. Waaraan zouden ze dat in godsnaam te kritisch stuk ertegen, maar een fatsoenlijke res- danken hebben? pons bleef uit. Men schermde toen met de omi- neuze term ‘pluriforme geneeskunde’ en had de Mr. J.J. (Jan) Vis (1933-2011) zweterige homeopathisch arts Lex Rutten in de programmacommissie benoemd. Els Borst had Op 24 januari 2011 overleed in zijn woonplaats er kennelijk niets over te vertellen gehad. Zeist de bekende D66-senator (van 1980 tot Vis, zoon van een kunstschilder die als kind 2003) en staatsrechtgeleerde mr. J.J. Vis. Hij de Vrije School in Bergen volgde, laat een begon zijn carrière als parlementair journalist vrouw en vier dochters na. Dat hij moge rusten bij onder meer NRC Handelsblad en was later in vrede. n hoogleraar staatsrecht in Groningen. Als Eerste K td T

maart 2011 N 33 Lof der zotheid Fraude in academisch proefschrift Rotterdam

C.N. M. Renckens

Promotor professor M. Hunink, leeropdracht radiologie en klini- sche epidemiologie, beleefde op 9 december 2010 haar finest hour, want het onderzoeksprogramma ‘Integrative medicine’, waarvan zij ‘principal investigator’ is, leverde haar eerste promovendus af: de fysiotherapeut-acupuncturist Van den Berg.

e onderliggende hypothese van de in zorg te participeren’. Op de rol in Rotterdam het proefschrift nu ‘aangetoonde’ ef- staan: homeopathie, acupunctuur, chiropraxie, fectiviteit van moxa-branden boven homeopathie en osteopathie, natuurgenees- de kleine teen (om kinderen in de kunde, antroposofische gezondheidszorg en Dbaarmoeder te laten draaien) is absurd en een bioresonantie. serieuze poging het werkingsmechanisme uit te Wetenschappelijk onderzoek naar de werk- leggen wordt niet gedaan. De kolderieke uiteen- zaamheid van alternatieve geneeswijzen, dat zetting over ‘prikkeling van baarmoeder en pla- werd in de jaren ’80 en ’90 rijkelijk door onze centa’ via opwarming van acupunctuurpunt Bl 67 overheid gesubsidieerd, maar het heeft nimmer kan natuurlijk niet als serieus gelden. Kwalijker geleid tot transfer van een alternatieve genees- en ongetwijfeld frauduleus is dat de meta-analy- wijze naar de reguliere geneeskunde. In de VS se reeds bij het verschijnen van het proefschrift fungeert nog altijd de National Center for Com- verouderd en incompleet was met weglating van plementary and Alternative Medicine, dat dank- goed Europees onderzoek waaruit niets van die zij sympathiserende parlementariërs een grote werkzaamheid bleek. Was deze studie wel geïn- hoeveelheid geld kan uitgeven, en die hetzelfde cludeerd in de gepresenteerde meta-analyse dan type onderzoek doet. Ook dat Amerikaanse on- was de grond onder de publiekelijk uitgedragen derzoek heeft totnogtoe ook nimmer een werk- conclusie (‘Acupunctuur helpt baby met stuitlig- zame alternatieve geneeswijze gevonden. ging om te draaien’, kraaide het persbericht van Natuurlijk weten u en ik dus wel dat ook dat het ErasmusMC op 16 december 2010) direct onderzoek in Rotterdam weer dood zal lopen, weggevallen. De afdeling verloskunde van het tenzij men er een gewoonte van maakt te frau- EMC heeft al laten weten er niet over te peinzen deren, maar onschuldig acht ik dit alles beslist het moxa branden als behandeling van stuitlig- niet. Onderwijs aan medisch studenten in c.q. ging te gaan invoeren, hoewel chef de clinique over geneeswijzen waarvan de werkzaamheid Duvekot co-promotor was en mede-auteur van niet is aangetoond en dat door een hoogleraar enkele artikelen uit het proefschrift. die kennelijk enthousiast is voor deze sector, zo We kunnen na dit visitekaartje van Huninks iets is niet ongevaarlijk. Zo worden namelijk uit onderzoeksgroep nog meer moois verwachten, studenten die minder stevig in hun schoenen want ze schreef in Onderzoeksprogramma 2009, staan alternatieve artsen gekweekt. De Vereni- dat ‘complementaire behandelingen nuttig zijn ging tegen de Kwakzalverij heeft dekaan Pols om patiënten te helpen zelf in hun gezondheids- per brief gevraagd om snel in te grijpen. n K td T

34 N maart 2011 Correspondentie

Correspondentie met op stellen, dan zal ik u de gehele Nieuwsbrief Helen Dowling Instituut graag (digitaal) opsturen. Afgelopen zomer Op 30 december 2010 per e-mail hadden we over deze kwestie al een ingezonden ontvangen: brief gestuurd naar de Volkskrant met dezelfde strekking, maar die werd niet geplaatst. ‘Geachte Vereniging tegen Kwakzalverij, Kortom, het Helen Dowling Instituut biedt Woensdag 29/12/10 las ik op pagina 9 van de professionele, therapeutische hulp als er spra- NRC een stuk van Frits van Dam over de acu- ke is van angst, depressie, vermoeidheid e.d. punctuurbehandeling in het EMC bij stuitliggin- Onze therapeuten zijn regulier opgeleid, han- gen. teren gangbare methodieken (m.n. cognitieve Begrijpelijk dat hij er vraagtekens bij plaatst. gedragstherapie en systeemtherapie) en han- Tot mijn verbijstering vond hij het echter blijk- gen geen alternatieve theorieën en methodes baar nodig om aan het eind van zijn betoog ook aan. In geval van ernstige stemmingsstoornis- het Helen Dowling Instituut een veeg uit de pan sen raadplegen wij onze psychiater voor even- te geven. Hij stelt dat wij aan ‘psycho-oncologi- tuele reguliere medicatie. sche kwakzalverij’ doen, naar mijn mening vol- Dus, noch onze intenties, noch onze metho- komen ongefundeerd en uit de lucht gegrepen. des vallen onder uw definitie van kwakzalverij. Ons instituut helpt mensen met kanker en Het artikel ‘Psychological factors and can- hun naasten in een moeilijke periode van hun cer development: Evidence after 30 years of leven emotioneel overeind te blijven. Wij kun- research’. van onze senior-onderzoeker Bert nen mensen absoluut niet genezen, dat maken Garssen, goed bekend bij de heer Van Dam, uit we voortdurend mondeling en schriftelijk dui- 2004 wordt op uw site nota bene gebruikt als delijk. Voor genezing moeten patiënten niet bij steun tegen de opvatting dat er een relatie zou ons zijn, maar bij hun medisch specialist. Deze bestaan tussen psyche en kanker. En terecht, maand hebben we in onze Nieuwsbrief ook dui- want ons instituut staat vierkant achter de con- delijk stelling genomen tegen de opvatting van clusies van Garssen. Adriaan Honig dat kanker zou worden beinvloed Het is mij natuurlijk bekend dat uw opvatting door depressie (zie bijlage). Mocht u daar prijs over het Helen Dowling Instituut met name ligt K td T

maart 2011 N 35 in de periode dat Marco de Vries er de scepter ook nog altijd de Marco de Vriesprijs voor psy- zwaaide. Zoals u weet is hij ruim tien jaar ge- chosociale oncologie: hij wordt dus nog altijd leden vertrokken en inmiddels overleden. Hoe door u vereerd! Ook daarmee zou u echt op het Helen Dowling Instituut vroeger ook was, moeten houden. het huidige instituut laat zich niets gelegen aan Met hoogachting, alternatieve of kwakzalverige opvattingen en Dr. Cees N.M.Renckens, voorzitter VtdK’. methodes. De conclusies van Hans Schilder zijn dan ook niet de onze. Sterker, de heer Schilder Waarop Kuiper ons liet weten dat een naams- probeert ons voortdurend zijn opvattingen aan verandering een brug te ver was: veel mensen te prijzen en kritiseert ons vanwege onze stand- hebben positieve associaties bij de naam Helen punten. Dowling en die Marco de Vriesprijs, die is al- Ik mail u dit, omdat ik het enorm betreur dat lang opgeheven. wij nu opnieuw in de hoek van kwakzalvers wor- den geplaatst. Dat doet naar mijn mening geen Vervolg correspondentie met gemeente recht aan onze integere manier van werken. Den Haag over haar steun aan het We- Ik stel het op prijs als u een reactie wilt geven reld Acupunctuur congres op deze mail. Met een vriendelijke groet, ‘Geachte heer Renckens, Dr. Bram Kuiper Wij hebben uw brief d.d. 4 november jl. in Directeur Helen Dowling Instituut goede orde ontvangen. U spreekt in genoemde brief uw ongerustheid uit over de steun die de Onze reactie luidde als volgt: gemeente Den Haag heeft verleend aan het 7th ‘Geachte heer Kuiper, World Congres of Chinese Medicine dat op Het spijt mij dat u zich gekwetst voelt door een 1 en 2 oktober jl. heeft plaatsgevonden in het korte passage in het artikel van de secretaris World Forum in Den Haag. waarin uw instituut genoemd wordt. Met meer Ik kan u berichten dat het congres een groot dan gemiddeld genoegen nam ik nogmaals ken- succes was en dat Den Haag er baat bij heeft als nis van de kracht waarmee u zich distantieert dit soort grote congressen in onze stad plaats- van de zwarte jaren van het HDI, met veel te vinden. Wij zullen dit beleid dan ook niet wijzi- ver gaande uitspraken van Marco de Vries (ik gen. Daarnaast voert Den Haag een actief China zie altijd als ik aan het HDI denk kankerpatiën- beleid waar dit congres goed in past. Ik meen u ten voor me, die in de vrije natuur schilderen hiermede voldoende geïnformeerd te hebben. en boetseren om hun overleving te bevorderen, Met vriendelijke groet, Ronald Koster gevolg van de wrede onzin zoals destijds door Senior Accountmanager gemeente Den Haag het HDI werd uitgedragen) en het malle proef- schrift van HDI-medewerker Schilder. Ik ben Toen wij nogmaals vroegen naar het bedrag dat bereid in het stuk zoals dat op onze site staat Den Haag had geschonken, reageerde Koster een toevoeging te schrijven waarin ik duidelijk afwerend: het exacte bedrag wilde hij niet noe- maak dat we het hier over het verleden van het men, maar het was wel ‘substantieel’ geweest. HDI hebben, waarvan u zich nu distantieert. Ook ben ik bereid aan uw ‘reputatieherstel’ bij Onze reactie d.d. 23 november 2010: te dragen door uw brief in ons tijdschrift te pu- ‘Geachte heer Koster, bliceren. Ik zou toch graag vernemen hoe groot het be- Toch zou ik u twee zaken in overweging wil- drag is dat uw gemeente aan deze bijeenkomst len geven: kies toch een andere naam om de heeft gespendeerd en meen daarop – met een breuk met het kwakzalversverleden definitief te beroep op de Wet Openbaarheid van Bestuur voltrekken! Het Utrechtse Parapsychologisch – ook recht te hebben. Waarom deze geheim- Instituut heet tegenwoordig het Van Praag In- zinnigheid als het officieel beleid van Den stituut, overigens zonder veel van zijn oude op- Haag is en niet gezien wordt een incidentele vattingen op te hebben gegeven. Over Tenhaeff uitglijder? hoor je ze daar niet meer. Zoiets zou u ook kun- Bij voorbaat dank, nen doen. Maar – mijn tweede punt – er bestaat Dr. C.N.M.Renckens’ K td T

36 N maart 2011 Vervolgens dit: domein van de biomedische wetenschappen ‘Geachte heer Renckens, behoeven te vallen. Juist om kwakzalverij te Wij hebben uw bericht in goede orde ontvan- voorkomen doen wij wetenschappelijk onder- gen. Het college van B&W zal zo spoedig mo- zoek naar beweringen uit de complementaire gelijk maar in ieder geval binnen de wettelijke geneeskunde. Wij willen bewijs verkrijgen pro beslistermijn van vier weken een beslissing op of contra, om op deze wijze zin van onzin te uw verzoek nemen. kunnen onderscheiden. Hiermee volgen wij het Met vriendelijke groet, voorbeeld van onze collega’s op instituten als Ronald Koster, etc.’ Harvard, Karolinska, Mayo Clinic en de Univer- sity of California. Op 17 december ontvingen wij de Het is mijn verantwoordelijkheid als decaan volgende brief: van het Erasmus MC de grondregel te bewaken ‘Geachte heer Renckens, dat wetenschappelijk onderzoek wordt verricht In uw brief van 23 november 2010 vraagt u volgens de regelen der wetenschap. Ik kan u ons met een beroep op de Wet openbaarheid verzekeren dat ik dat ook gedaan heb ten aan- van bestuur (WOB) hoe groot het bedrag is dat zien van het onderzoek van mevrouw prof.dr. de gemeente Den Haag heeft bijgedragen aan M. Hunink en haar promovenda. het 7th World Congress of Chinese Medici­ Met vriendelijke groet, ne (WCCM) dat op l en 2 oktober 2010 heeft Prof.dr. H.A.P. Pols plaatsgevonden in het World Forum in Den Decaan, vice-voorzitter Raad van Bestuur’ Haag. In antwoord hierop kunnen wij u berichten dat de gemeente Den Haag het WCCM con- Prof. Hunink gres heeft ondersteund met een subsidie van e 50.000,00. Wij menen u hiermede voldoende geïnformeerd te hebben. Het college van burgemeester en wethou­ ders, Mw. A.W.M. Bertram, de secretaris en J.J. van Aartsen, de burgemeester.’ Het bestuur van de VtdK is weinig ingenomen met deze oppervlakkige en gemakzuchtige ver- Wij hebben deze correspondentie uiteraard on- wijzing naar een nieuw soort onderzoek, ken- der de aandacht gebracht van de Meester Kac- nelijk buiten het domein van de biomedische kadorisprijsjury 2011. wetenschap gelegen, en met het geheel niet in- gaan op onze inhoudelijke bezwaren tegen het Correspondentie met decaan medische onzinnige en vermoedelijk frauduleuze proef- faculteit Erasmus MC, voor de aanlei- schrift van fysiotherapeut-acupuncturist Ineke ding zie elders in dit blad ( pagina 34). van den Berg, gevestigd in Rodenrijs en – naast Op 25 januari 2011 ontvangen: haar twee dagen per week aanstelling aan het Erasmus MC – ook geverseerd in: Chinese krui- ‘Geachte heer Renckens, dengeneeskunde, Macedonische methode bij In antwoord op uw schrijven d.d. 15 januari dystrofie, mental coaching/psycho-punctuur, 2011 en in reactie op de door u aangeboden medical taping concept en anti-aging. (Bron: toelichting meld ik u gaarne het volgende. www.praktijkrodenrijs.nl) Allereerst wil ik erop wijzen dat de weten- schappelijke vrijheid binnen de internationale Dr? Ineke van den Berg academische wereld geldt als een grote verwor- venheid. Hierbij hoort per definitie een kriti- sche grondleiding ten aanzien van hetgeen uit deze wetenschappelijke vrijheid voortkomt. Belangrijk uitgangspunt is verder dat weten- schappelijke bevindingen niet altijd binnen het K td T

maart 2011 N 37 Op woensdag 5 januari 2011 ontving de se- de VtdK. Ik reageerde op het snorkende pers- cretaris van de VtdK de volgende e-mail: bericht van het EMC. Volgens mij is een discus- sie in de NRC toch van een andere orde van ‘Contraproductief sarcasme, grootte dan met een Telegraaf-publiek (in die Met veel plezier lees ik al jaren het NTtdK. De krant had ik overigens een column). Dan is mijn sceptische en meestal sarcastische toon draagt toon een andere. Overigens heb ik behalve een zeker bij aan mijn leesplezier. Recent las ik het ingezonden brief van Hunink c.s. en van Gerard stuk over acupunctuur aan het Erasmus MC in te Meerman in de krant van gisteren geen en- Rotterdam, gepubliceerd door secretaris Frits kele reactie gezien. De reactie van Hunink was van Dam in NRC Next op 29 december 2010, voorspelbaar en Te Meerman viel me zeer bij. digitaleeditie.nrc.nl/NH/2010/11/20101229_ Ik kreeg overigens nogal wat bijval vanuit het /1_09/article3.html). EMC zelf! Ook interessant waren de lezersreacties en de Ik weet overigens niet hoe je op een andere reactie van de ‘wetenschappers’ van het Erasmus toon moet schrijven over een krankzinnige hy- MC. Vooral de lezers benoemden de sarcastische pothese over het verwarmen van de kleine teen toon van het stuk en klaagden over een gebrek en het draaien van een foetus. Het erge was dat aan argumenten. Hierin moet ik ze helaas gelijk in de promotiecommissie ook nog een gynaeco- geven. Hoewel ik het standpunt van de vereniging loog zat. Ik stuur uw mail door naar de hoofdre- in deze volledig onderschrijf en het sarcasme dacteur van ons blad. leidt tot vermakelijke teksten, is er een keerzijde. Met vriendelijke groet, Het sarcasme werkt namelijk contraproductief Frits van Dam, secretaris’. omdat het de indruk wekt dat de antikwakzalvers alleen maar tegen zijn en niet open staan voor De heer Meijer te Dinxperlo zond ons discussie. Hoewel ikzelf nauwelijks een discussie een mail d.d. 19 december 2010, gericht over alternatieve geneeswijzen kan voeren zon- aan de redactie van De Gelderlander der te vervallen in hoon en sarcasme verwacht waarin hij reageerde op een interview ik dat wel van de boegbeelden van deze vereni- van Henk Harmsen met Sorcha Sicking- ging. Zie het prachtige voorbeeld van Ernzt en he in de krant van 18 december 2010: Singh in het boek Trick or Treatment, waarin zeer bedachtzaam en nauwgezet de verschillende ‘Geachte heer/mevrouw, alternatieve behandelwijzen worden besproken. Homeopathie in Kenia. De eindconclusie van de auteurs is dezelfde als Het zaterdaginterview van Henk Harmsen van die van de VtdK (het werkt niet), maar door het 18 december werd gehouden met de klassiek achterwege laten van sarcasme is de boodschap homeopaat (geen arts) Sorcha Sickinge uit Ma- veel krachtiger. Ik heb het zelf ondervonden in riënvelde. Dat mevrouw Sickinghe aangeeft met discussies met leken. Met een sarcastische toon de homeopathie, een nog nooit wetenschappe- bereikte ik helemaal niets. Nadat ik mijn strate- lijk bewezen behandelwijze, allerlei ziektes te gie aanpaste, en in staat was om op een rustige kunnen bestrijden is al opmerkelijk genoeg. toon uit te leggen hoe homeopathie nou precies Maar ronduit misdadig vind ik het dat ze men- (niet) werkt, had ik veel meer succes. Ik pleit sen die lijden aan hiv/aids en malaria, en die niet voor een volledige ban op sarcasme (dat zou vaak erg ziek zijn, de volstrekt valse hoop geeft mijn leesplezier te veel bederven), maar vooral dat hun ziektes met homeopathie te behandelen publicaties buiten het NTtdK mogen wat mij be- zouden zijn. Hiermee staat mevrouw Sickinghe treft inhoudelijker en bedachtzamer. wat mij betreft op één lijn met de op dit punt ‘Neither irony or sarcasm is argument’ – Samuel door alle aids-deskundigen zeer bekritiseerde Butler Zuid-Afrikaanse president Jacob Zuma die aan- Hans Daniels, longarts te Amsterdam’. gaf na seksueel contact met een seropositieve vrouw een douche te nemen om daarmee het De secretaris antwoordde: risico van hiv-besmetting te beperken. Was het ‘Geachte heer Daniels, maar zo simpel ! Het probleem dat u aansnijdt ken ik maar al te Met vriendelijke groet, goed. Daar worstelen we voortdurend mee in J.H. Meijer. K td T

38 N maart 2011 Register artikelen Nederlands Tijdschrift tegen de Kwakzalverij 2010

A Ad hominem nr. 2 2010 pag. 12 nr. 3 2010 pag. 23 nr. 4 2010 pag. 17 Antikwak-librije: drie nieuwe aanwinsten nr. 3 2010 pag. 19

B Baas boven baas: slikt u maar nr. 4 2010 pag. 28 Bijensteek: in Adelboden nr. 3 2010 pag. 18 Bijwerkingen: traditionele Chinese ‘geneesmiddelen’ en ‘natuurlijke’ medicijnen nr. 3 2010 pag. 28 Brief aan: IOCOB nr. 2 2010 pag. 2 Bruinsma-erepenning: voor Piet Borst nr. 4 2010 pag. 15 BTW op kwakzalverij: Klink & de jager zwichten voor Kamermeerderheid nr. 1 2010 pag. 20

C Correspondentie: brieven of mails van/aan redactie of voorzitter nr. 1 2010 pag. 28 nr. 2 2010 pag. 39 nr. 3 2010 pag. 39 nr. 4 2010 pag. 43

D Domheid Kampenaren: herbevestigd nr. 1 2010 pag. 16 :reacties nr. 2 2010 pag. 22 Dr. Chun Lee Oei-Tan: geridderde arts-acupuncturiste nr. 4 2010 pag. 32 Driedubbeltalent: wie is Arie Bos? nr. 1 2010 pag. 25

F Fucoxantine: nieuwe afslankpil? nr. 3 2010 pag. 15

G Gelijke monniken, gelijke kappen nr. 2 2010 pag. 23 Glucosamine, onzalig middel nr. 4 2010 pag. 29 Goede raad is (niet) duur nr. 2 2010 pag. 19 Grunberg: kwakzalver? nr. 4 2010 pag. 35

H Haan voor Asklepion (1) nr. 3 2010 pag. 21 Hinderlijke verontreiniging: eeuw discussie nr. 2 2010 pag. 35 K td T

maart 2011 N 39 I Ik qi, ik qi wat jij niet qi-t nr. 1 2010 pag. 2 In memoriam: Salomon Lelie, Wiebe Veenema en Voorhoeve nr. 3 2010 pag. 33 Ironie: Schellekens antwoordt nr. 2 2010 pag. 31

J Jaarrede: van de voorzitter nr. 4 2010 pag. 5 Jaarvergadering: aankondiging nr. 2 2010 pag. 1 : agenda nr. 3 2010 pag. 1 : verslag nr. 4 2010 pag. 1 Jammer: geen reisje naar Berlijn nr. 1 2010 pag. 18

K Kackadoris’ nazaten nr. 1 2010 pag. 23 Kackadorisprijs: voor Triodos Bank en Foundation nr. 4 2010 pag. 9 : shortlist nr. 3 2010 pag. 5 Kanazawa nr. 4 2010 pag. 31 Kort: Puur zonde nr. 1 2010 pag. 4 - Voedingssupplementen en maculadegenaratie nr. 1 2010 pag. 15 - Kamperuien nr. 1 2010 pag. 17 - Toch nog erkenning nr. 1 2010 pag. 19 - Beweringen ’wetenschappelijk’ archief Solgar Vitamins: onjuist nr. 1 2010 pag. 22 Kruiden en planten: weten van wanten nr. 4 2010 pag. 25 Kwakzalverij door bril verzekeringsarts: symposiumverslag nr. 1 2010 pag. 12

L Lifewave patches: voor wie erin gelooft nr. 2 2010 pag. 9 Lopende zaken: o.a. Kamsteegs Keac/ Tuchtraad en dokter nr. 4 2010 pag. 38 Frank/ Sickesz/ ombudsman over IGZ en hoger beroep tegen kwakzalvers rond Millecam

M Manuele geneeskunde: nieuws over de ruggengraat van de kwakzalverij nr. 2 2010 pag. 4 Mening geneeskundestudenten over: altern. beh.wijzen nr. 4 2010 pag. 22

N Normen- en waarden- Chinese TCM producten? nr.1 2010 pag. 8

P Paardenplacenta’s: dreigend tekort nr. 2 2010 pag. 20 Paranormaal bestuurde organen nr. 3 2010 pag. 31 Pudding proof: in the eating nr. 2 2010 pag. 33

R Rectificatie: inzake Keppel Hesselink nr. 3 2010 pag. 32 Register artikelen NTtdK 2009 nr. 1 2010 pag. 31

S Shortlist kandidaten Kackadorisprijs 2010 nr. 3 2010 pag. 5 Singh versus British Chiropractic Association nr. 3 2010 pag. 38 Skepp: bestaat 20 jaar nr. 3 2010 pag. 12 Sperma: dol op stamppot nr. 4 2010 pag. 11 Symposium 2009: verslag nr. 1 2010 pag. 12 2010: Bewijs geleverd? Oordelen over alternatieve behandelwijzen nr. 3 2010 pag. 2 2010: verslag nr. 4 2010 pag. 17

V Vereniging: professionaliseert nr. 1 2010 pag. 1 Vijf eredoctoraten Antwerpen: o.a. voor H. Timmerman nr. 1 2010 pag. 10

W Wenken: voor de minister van financiën nr. 4 2010 pag. 7 K td T

40 N maart 2011 Inhoud Iets tussen geneeskunde en prostitutie: alternatieve geneeswijzen 1 Wonder(lijk) spul 4 Enkele reacties op de Kackadorisprijs 2010 7 De Triodos Foundation en de antroposofische geneeswijze 9 Optreden tegen kwakzalverij in de diergeneeskunde 11 Jan Willem Nienhuys gestopt als webmaster 16 Rectificatie 18 VSM zoekt twee loopbaanadviseurs 19 Acupunctuur 21 Sino-Dutch Centre for Preventive and Personalized Medicine 23 In memoriam 25 Lopende zaken 27 Ad hominem 29 Lof der zotheid 34 Correspondentie 35 Register 39