Bibliothèque
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
BIBLIOTHEEK / BIBLIOTHÈQUE Uiteraard is er intussen al veel bekend over I. Biografieën / Biographies Spaaks houding voor en tijdens de Tweede MICHEL DUMOULIN Wereldoorlog en over zijn rol in de ko- «Spaak» (Met een voorwoord van Etienne Davignon) nings kwestie uit de verschillende studies, Brussel, Uitg. Racine, 1999, 736 p. die de afgelopen jaren verschenen. Al hoe- wel de meeste publicaties in de bibliografie In 1999 is het honderd jaar geleden dat zijn opgenomen, maakt Dumoulin er Paul-Henri Spaak in Schaarbeek werd maar spaarzaam gebruik van. Niet alleen ge boren. Naar aanleiding van deze verjaar- Nederlandstalige werken, met als meest dag gaf de Stichting Paul-Henri Spaak opvallende voorbeelden Jan Velaers en aan UCL-historicus Michel Dumoulin de Herman Van Goethem, Leopold III. De op dracht om een biografie te schrijven koning, het land, de oorlog (1994) en de van de voormalige minister. Dumoulin Mémoires van Gaston Eyskens (1993), ook kon hiervoor als eerste gebruik maken van de studies van Jean Stengers over Leo pold Spaaks private archieven, die in handen III et le gouvernement. Les deux politiques zijn van de Stichting en die tot dan toe belges de 1940 (1980) en over De koningen zorgvuldig gesloten werden gehouden. der Belgen. Van Leopold I tot Albert II (1997) worden grotendeels ge negeerd. In theorie was er ruimte voor een gedegen ‘wetenschappelijke’ biografie. Alhoewel Naast de archieven van Spaak raad pleegde Spaak bijna dertig jaar lang minister van Dumoulin verschillende aan vullende Buitenlandse Zaken is geweest, was er geen fondsen in binnen- en bui tenland, met enkele studie voorhanden die steunde op als meest productieve voorbeeld het onuitgegeven bronnenmateriaal. Spaaks Public Record Office in Londen. Het is memoires Combats inachevés zijn onder- evenwel niet altijd duidelijk wélke dossiers tussen meer dan dertig jaar oud. In 1974 precies werden door genomen. Vage ver- publiceerde wijlen Jacques Willequet meldingen als ‘Archives du ministère des Paul-Henri Spaak. Un homme, des combats. Archives étrangères de Belgique’, zonder In dit boek, dat geen verwijzingen naar ar- verdere chronologische of inhoudelijke chieven of literatuur bevat, stak Willequet preciseringen, zeggen maar weinig. Net zijn bewondering voor de grote man niet als bij zijn eerder verschenen biografie van onder stoelen of banken. Daarnaast wa ren Paul Van Zeeland (1997) 1 kon Dumoulin er oudere studies zoals J.H. Huizinga’s gebruik maken van de archieven van Paul-Henri Spaak. Een politieke biografie Leopold III, in handen van de vzw Prinses (1963) en enkele polemische, tijdgebon- Lilian. Opvallend afwezig zijn dan weer den bijdragen zoals P.-H. Spaak ou la de procesverbalen van de Algemene Raad politique du cynisme van Marcel Liebman en van het Bureau van de Algemene Raad (in het tijdschrift Mai, 1972). van de BWP en de BSP/PSB, die zich in 1 MICHEL DUMOULIN & VINCENT DUJARDIN, Paul Van Zeeland, 1893-1973, Brussel, Uitg. Racine, 1997. BEG-CHTP - N° 6 / 1999 219 Bibliotheek / Bibliothèque het IEV en in het AMSAB bevinden, maar hij trouw de officiële partijlijn. Onder de daarover later meer. regering Poullet-Vandervelde was Spaak adjunct-kabinetschef van minister van Het resultaat van dit alles is een boekwerk Nijverheid, Arbeid en Sociale Voorzorg van meer dan 700 pagina’s, dat ruime aan- Joseph Wauters. Na een woelige ambts- dacht kreeg in de Franstalige pers. M.n. Le periode viel het kabinet over de moeilijk- Soir stelde het boek voor als een instant- heden rond de Belgische frank en vormde standaardwerk, dat bovendien enkele de conservatieve katholiek Henri Jaspar scoops zou bevatten. Deze hoog gespannen een driepartijenregering. Spaak was hevig verwachtingen worden jam mer genoeg verontwaardigd over de houding van niet ingelost, meer zelfs, de lezer blijft de BWP, die niet alleen de voorgestelde enigszins op zijn honger zitten. Het boek, herstelmaatregelen slikte maar ook de dat een amorfe en verbrokkelde indruk aanwezigheid duldde van enkele politici, maakt, bevat weinig nieuwe gegevens. Het die het kabinet Poullet-Vandervelde fel draagt evenmin bij tot nieuwe of betere bekampt hadden. inzichten in de lange carrière van Spaak en in de talrijke binnen- en buitenlandse Spaaks ontgoocheling had voor gevolg kwesties, waarbij hij betrokken was. Ook dat hij aansluiting zocht bij de linker- inzake de verschil lende politieke volte- vleugel van de BWP. Tussen 1926 en zijn faces, die tijdens Spaaks actieve carrière aantreden als minister in 1935 groeide zeer uiteenlopende reacties opriepen, hij uit tot één van de boegbeelden van worden weinig indrin gende vragen de linkse agitatie. In de tijdschriften La gesteld. Voor meer diep gaande analyses Bataille socialiste (1926-1928) en L’Action of kritische reflecties is nauwelijks plaats, socialiste (1933-1935) kloeg hij het refor- en het boek kan kort getypeerd worden als misme en de verstarring van de partij aan. «long on facts, short on analysis». Vooral de redactionele lijn van L’Action, die scherpe kritiek had op de lauwe op- De jeugdjaren van Spaak, die opgroeide stelling van de partij tijdens de crisisjaren, in een geprivilegieerd, Brussels vrijzinnig- de bureaucratisering en het opportunisme liberaal milieu, worden op een gezapige, van de partijbaronnen, leidde tot scherpe maar weinig originele manier gepre- meningsverschillen met de partijtop. Het senteerd. Na enkele jaren krijgsgevan- is vooral bij de behandeling van deze genschap in Duitsland tijdens de Eerste wrijvingen dat de afwezigheid van de Wereldoorlog studeerde Spaak rechten procesverbalen van de Algemene Raad aan de ULB en vestigde hij zich in 1922 en van het Bureau zich laat voelen. De als advocaat in Brussel. De hoofdstukken verhouding van Spaak met de partij top over het begin van Spaaks politieke werd, alle onenigheid ten spijt, geken- carrière vormen de levendigste van het merkt door een aanzienlijke mate van boek, maar ook zij laten nog heel wat ambiguïteit. Tot een open breuk kwam vragen open. Als student had Spaak het nooit. De kritiek van La Bataille op enkele vergaderingen van de liberale de officiële partijlijn opende voor Spaak studenten bijgewoond, maar in 1920 trad in 1928 de kolommen van Le Peuple, waar hij toe tot de BWP. Aanvankelijk volgde hij zijn standpunten kon uiteenzetten. De 220 Bibliotheek / Bibliothèque heibel rond L’Action belette niet dat hij in intrigerende tijdelijke alliantie tussen twee het begin van de jaren dertig uitgroeide ambitieuze en zeer uiteenlopende per- tot de vedette van de partijcongressen. soonlijkheden, blijft Dumoulin bijzonder Dumoulin stelt de vraag waarom Spaak kort. de BWP niet verliet, en suggereert terecht dat zijn politieke aspiraties hem in de Vanaf 1936 krijgt de lezer trouwens de partij hielden. Spaaks positie was al bij al indruk dat Spaak, met uitzondering van niet zo oncomfortabel, en hij werd stilaan de afloop van de koningskwestie, geen ‘incontournable’ als één van de coming hoofdrol meer speelde in de binnenlandse men van de partij. politiek. De schijnwerper wordt bijna ex clusief gericht op het buitenlands Bij de vorming van het eerste kabinet beleid en, na 1945, op de internationale Van Zeeland in maart 1935 werd Spaak en Euro pese politiek. De gebeurtenissen minis ter van Verkeer en PTT. Zijn overstap spelen zich voornamelijk af in de gesloten naar de regering vormde zijn eerste en omgeving van de grande politique, waar meest beruchte volte-face, aangezien hij de geluiden van het dagelijkse leven maar letterlijk van de ene dag op de andere, zelden doordringen. en zonder één woord uitleg aan zijn mede standers, de linkse agitatie verliet. De periode 1936-1950, met als centrale Eén jaar later werd Spaak minister van thema de koningskwestie, vormt de Buiten landse Zaken. Dumoulin voelt zich hoofdmoot van het biografie. De vele duidelijk meer vertrouwd met le monde de bladzij den, die aan de meningsverschillen la politique étrangère dan met de interne tussen koning en regering, de onvermij- machtsstrijd in de BWP. Nochtans was delijke “temps des erreurs” in de zomer ook in de jaren 1936-1940 de verhouding van 1940, het verblijf van het kabinet in van Spaak met de partijtop geregeld tu- Londen, de terugkeer naar België in 1944 multueus. De originelen van de verslagen en de afloop van de koningskwestie wor- van de Algemene Raad en het Bureau van den gewijd, bevatten niet alleen weinig de BWP bevatten uitvoerige, bijna steno- nieuwe gege vens. Zij verworden tot een grafische verslagen van de discussies over dor feiten relaas, waarbij de lezer – en af bv. de Spaanse Burgeroorlog en de erken- en toe ook de auteur – het bos door de ning van het Franco-regime, de bijzonder bomen niet meer ziet. Sommige neven- snelle vorming van de regering Spaak in aspecten, zoals bv. de interne verdeeldheid 1938, de controverse rond “le socialisme van de Bel gische kolonie in Egypte en de national” van Spaak en Hendrik De Man, bevoor rading van het land in 1944, wor- de contacten met de omstreden journalist den bijzonder lang uitgesponnen, ook al Raymond De Becker en de salon Didier was Spaak er amper bij betrokken. en, meer algemeen, de strijd om de macht binnen de BWP 2. Ook over de verhou- Bovenstaande opmerkingen gelden ook ding tussen Spaak en De Man, toch een voor de hoofdstukken over de de interna- 2 Met dank aan Michel Vermote van AMSAB. 221 Bibliotheek / Bibliothèque tionale evolutie na de Tweede Wereld- stermijn als secretaris-generaal van de oorlog, de Europese integratie en Spaaks NAVO. Hij begon met steile verwach- ambtstermijn als secretaris-generaal tingen, maar door de desinteresse van van de NAVO. Aanvankelijk was de ‘visie’ de Amerikanen, de toenemende me- van Spaak op de naoorlogse Europese en ningsverschillen met het Frankrijk van mondiale verhoudingen trouwens wei nig Charles de Gaulle en de rivaliteit tussen origineel. Hij beschouwde Groot-Brittan- de Euro pese lidstaten onderling kwam nië als de belangrijkste bondgenoot en er van de grote plannen niet veel terecht.