Geschiedenis Van Een Federale Wetenschappelijke Instelling
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Faculteit Letteren en Wijsbegeerte Vakgroep Nieuwste Geschiedenis Academiejaar 2009-2010 Geschiedenis van een Federale Wetenschappelijke Instelling: HET STUDIE- EN DOCUMENTATIECENTRUM OORLOG EN HEDENDAAGSE MAATSCHAPPIJ (SOMA) Masterproef, voorgelegd aan de Faculteit Letteren en Wijsbegeerte Vakgroep Nieuwste Geschiedenis tot het behalen van de academische graad van Master in de geschiedenis. Door Philip Van Den Heuvel Promotor: Prof. Dr. Bruno De Wever Universiteit Gent Examencommissie Geschiedenis Academiejaar 2009-2010 Verklaring in verband met de toegankelijkheid van de scriptie Ondergetekende, ………………………………………………………………………………... afgestudeerd Master in de Geschiedenis aan Universiteit Gent in het academiejaar 2009-2010 en auteur van de scriptie met als titel: ……………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………… verklaart hierbij dat zij/hij geopteerd heeft voor de hierna aangestipte mogelijkheid in verband met de consultatie van haar/zijn scriptie: ◦ de scriptie mag steeds ter beschikking worden gesteld van elke aanvrager; ◦ de scriptie mag enkel ter beschikking worden gesteld met uitdrukkelijke, schriftelijke goedkeuring van de auteur (maximumduur van deze beperking: 10 jaar); ◦ de scriptie mag ter beschikking worden gesteld van een aanvrager na een wachttijd van ……. jaar (maximum 10 jaar); ◦ de scriptie mag nooit ter beschikking worden gesteld van een aanvrager (maximumduur van het verbod: 10 jaar). Elke gebruiker is te allen tijde verplicht om, wanneer van deze scriptie gebruik wordt gemaakt in het kader van wetenschappelijke en andere publicaties, een correcte en volledige bronverwijzing in de tekst op te nemen. Gent, ………………………………………(datum) ……………………………………….(handtekening) ii iii INHOUDSTAFEL VERKLARING IN VERBAND MET DE TOEGANKELIJKHEID VAN DE SCRIPTIE .................... II INHOUDSTAFEL .......................................................................................... IV DANKWOORD ........................................................................................... VI 1 INLEIDING ............................................................................................1 1.1 Inleiding en vraagstelling ....................................................................................................1 1.2 Bronnenmateriaal...............................................................................................................4 2 VOORGESCHIEDENIS ...............................................................................6 2.1 Woelige jaren na de oorlog (ca. 1945-1950) ........................................................................6 2.1.1 Inleiding..............................................................................................................................6 2.1.2 Politieke en sociale verhoudingen in naoorlogs België (1944-ca. 1950)............................9 2.1.3 De koningskwestie ...........................................................................................................11 2.1.4 De repressie .....................................................................................................................17 2.2 Eerste initiatieven.............................................................................................................21 2.2.1 Belgisch Museum van den Wereldoorlog / Musée belge de la Guerre Mondiale ...........21 2.2.2 De Brunswijkcontroverse .................................................................................................34 2.2.3 De werkgroep van 1959...................................................................................................36 2.2.4 Nationaal Centrum voor de Geschiedenis van de Twee Wereldoorlogen / Centre National d’Histoire des Deux Guerres Mondiales.........................................................................39 2.2.5 Het proces Verbelen.........................................................................................................51 2.2.6 Aanloop naar de oprichting: ideeën en inspiratie van verschillende partijen..................55 3 HET NAVORSINGS- EN STUDIECENTRUM VOOR DE GESCHIEDENIS VAN DE TWEEDE WERELDOORLOG (1967-1997)........................................................63 3.1 Oprichting, statuten en missie ..........................................................................................63 3.2 De beginjaren (1969 - ca. 1974): een zoektocht naar samenwerking en consensus............66 3.2.1 Samenstelling van het Wetenschappelijk Comité en eerste handelingen .......................66 iv 3.2.2 De strijd om de directeursfunctie ....................................................................................69 3.2.3 De officiële start: eerste vergaderingen. Typische opstartproblemen.............................73 3.3 Naar een volwaardig Centrum... .......................................................................................87 3.3.1 Een moeilijke periode.......................................................................................................87 3.3.2 Albert de Jonghe en de publicatie van 'Hitler en het politieke lot van België'.................92 3.3.3 Een hernieuwde start? Het Centrum tussen besparingen en groei .................................94 3.4 Een nieuwe directeur, een nieuwe wind .........................................................................107 3.4.1 De plannen van Gotovitch..............................................................................................107 3.4.2 De buikriem wat minder aangehaald.............................................................................109 3.4.3 Twee cruciale activiteiten ..............................................................................................111 3.4.4 De omvorming van het NSGWOII tot SOMA ..................................................................118 3.5 Enkele kanttekeningen ...................................................................................................124 3.5.1 Het statuut van het Centrum: een institutioneel overzicht ...........................................125 3.5.2 Geschiedenis tussen herinnering en wetenschap..........................................................131 3.5.3 Toekomstperspectief: het nieuwe werkterrein van het SOMA......................................135 4 BESLUIT ...........................................................................................137 LIJST VAN AFKORTINGEN ...........................................................................142 BIBLIOGRAFIE.........................................................................................143 v DANKWOORD De masterscriptie is het sluitstuk van mijn opleiding geschiedenis aan de Universiteit Gent. Het waren vier uiterst boeiende jaren, waarin ik ontzettend veel heb bijgeleerd. Een masterscriptie in de geschiedenis is, nog meer dan in andere disciplines, een synthese van hetgeen je doorheen de jaren hebt opgestoken. Zowel het literatuur- en bronnenonderzoek als het werkelijke schrijven van de thesis zijn voor mij een enorm leerzame opdracht geweest. Tijdens het proces wijzigt je opinie over bepaalde zaken en voel je dat je het onderwerp meester wordt. Hierbij zou ik willen opmerken dat een tweejarige master mijns inziens een betere omkadering vormt voor het schrijven van een thesis. Niet alleen kunnen je gedachten iets langer ‘rijpen’, maar ook de tijdsduur om dergelijk werk af te leveren is naar mijn mening vandaag te kort. Het onderwerp van deze scriptie werd mij voorgesteld door mijn promotor professor Bruno De Wever tijdens een verkennend gesprek. Hij vond het een mooie gelegenheid om bij de veertigjarige verjaardag van het SOMA een balans op te maken. Op het eerste zicht was het onderwerp mij niet geheel vreemd. Het toeval wil namelijk dat ik, als laatstejaarsstudent in het middelbaar, in het kader van een eindwerk geschiedenis over de collaboratie, reeds naar het SOMA trok voor meer informatie. Daarnaast had ik er in mijn masterjaar ook een stage gevolgd voor het opleidingsonderdeel Publieksgeschiedenis. Ik besloot, op aanraden van mijn promotor, een verkennend artikel over de geschiedenis van het SOMA te lezen. De samenhang tussen de ontstaansgeschiedenis van het Centrum enerzijds en de evolutie van de Belgische naoorlogse samenleving anderzijds boeide mij onmiddellijk en zette me dan ook aan tot de definitieve keuze van dit onderwerp. Ik bedank in de eerste plaats mijn ouders, die mij de kans gaven om geschiedenis te studeren – niet direct een evidente keuze. Ze gaven hun vertrouwen en lieten mij werken zonder enige financiële of materiële zorgen. Daarnaast bedank ik mijn allerbeste vrienden, die me geregeld van ontspanning voorzagen. Van hen kreeg ik ook élke dag de obligate vraag: “En? Hoe is ‘t met de thesis?”. Ik dank tot slot mijn promotor, die mij wanneer nodig immer interessante tips gaf, alsook het personeel van de Universiteitsbibliotheek, de vakbibliotheek geschiedenis en uiteraard het SOMA zelf. Philip Van Den Heuvel – mei 2010 – Knokke. vi 1 Inleiding 1.1 Inleiding en vraagstelling Deze masterscriptie behandelt de geschiedenis van de federale wetenschappelijke instelling Studie- en Documentatiecentrum Oorlog en Hedendaagse Maatschappij (SOMA) gelegen te Brussel. Dit Centrum houdt zich bezig met de studie van oorlogen en conflicten van de twintigste eeuw en de weerslag ervan op België. Het werd opgericht bij Ministerieel Besluit in 1967 en ging twee