Het Kerketijk Teven Door De Eeuwen Heen

Total Page:16

File Type:pdf, Size:1020Kb

Het Kerketijk Teven Door De Eeuwen Heen Het kerketijk teven door de eeuwen heen Vande late middeleeuwentot de Reformatie Aan de Latijnseschool te Groningen,waar veel aanstaandepriesters werden opgeleid,heerste een open houding ten aanzienvan de samenleving.Een In de middeleeuwenwaren de Groninger0mmelanden zowel wereldlijk ats rector als de in Winsumgeboren Regnerus Praedinius (1510-1559) had al kerkelijk opvallendzelfstandig, zeker in vergelijkingmet de anderegewes- vroegbeiangstelling voor het gedachtegoedvan de Reformatie.Zijn invloed ten. Dezeonafhankelijke positie was voornamelijk te dankenaan de afstand zou er medede oorzaakvan kunnen zijn datjuist in het noordenzoveel pas- tot de bestuurscentra.Wereldlijk was dat Brusselen kerkelijk viel het deel toorstot de Hervormingzijn overgegaan.Hoe in Adorp,Sauwerd en Wetsinge van de Ommelandenwaarin ïIbbega lag onderde bisschopvan Miinster. de overgangvan de bevolking naar de "nije leer" verlopenis, weten we niet Vrijwel vanaf de kersteningwaren de bestuurlijke en rechterlijkeambten precies.Als er al beeldenstormenzijn geweest,dan is dat niet noemens- in handenvan de zogenaamdedekens, van wie sommigenaartsdiaken en waard,in tegensteliingtot het naburigeWinsum. anderenpriester waren. Later vielen dezefuncties steedsmeer toe aan de hoofdelingen,de invloedrijkefamilies die op de borgenwoonden. Zij gingen rechtsprekenover zakenals ketterij, tovenarij,verstoring van de zondags- rust, seksuelezonden en doodslag.Ook bezaten zij meestalhet zogenaamde collatierecht,het recht om de pastoor(later predikant)en de schoolmeester te benoemen,waardoor hun invloed op het geestelijkleven in de parochie aanzienlijkwas. In wat later de gemeenteAdorp zou wordenwoonden die invtoedrijke hoof- delingenop de borg te Harssensen op de beide0nstaborgen in Sauwerden Wetsinge.Het spreekt welhaast vanzelf dat de door hen benoemdepredi- kanten en schoolmeestersallereerst de belangen van de adetlijke families behartigden. Het kerkelijk leven was vanaf de middeleeuwenzeer verweven met het openbareleven. Zo werd het ritme van de dag bepaalddoor het luiden van de kerkklok, dezelfdektok die ook meldingmaakte van het overlijdenvan iemand uit de dorpsgemeenschap.Vele eeuwenwas het gebruikelijk dat 's zondagsde afkondigingenvan de overheidvanaf de kanselwerden voor- gelezen,evenals aankondigingen van boeldagen,huwelijken en anderevoor de gemeenschapbelangrijke zaken. Omdat de afstandtot de kerkelijkeheer, de bisschopvan Miinster,groot was en de hoofdelingenzich onafhankelijk opstelden,was de invloed van het centralekerkgezag niet zo sterk. pries- terhuwelijkenbijvoorbeeld waren hier niet verbodenen men had nauwelijks ontzagvoor de pausvan Rome.vandaar dat ketterseen afwijkendegedach- ten in vruchtbareaarde vielen. AÍb. 9 Tekeningvan de kerk te Adorp, gezienvanaf de westzijde. Vande Reformatietot de 19deeeuw Na de Reductievan Groningenin 1.594verschijnen al heel snel de eerste "gereformeerde"predikanten in Adorp, Sauwerd,Wetsinge en Wierum.De eersteis een zekereHenricus Bokelman, die op 5 juli 1595beroepen wordt te Sauwerd.Een jaar later betreedtds. HenricusZuidlaraeus de kanselvan de kerk te Adorpen btijft daarpredikant tot aan zijn doodín 1'622.De eer- ste "gereformeerde"dominee die de weemvan Wetsingebewoont is Bernar- dus Danielis(Eitshemius). Hij wordt beroepenin het jaar L600 en vertrekt twee jaar later naar Appingedam.Harssens heeft na de Reformatienooit een eigen predikant gehad,omdat er te weinig lidmaten waren. Het werd uiteindelijk samengevoegdmet Adorp met de afspraakdat er elke derde zondagin Harssensgepreekt zou wotden.In 1786is het kerkje te Harssens afgebroken,waarbij de tuidktok uit 1618 overgebrachtwerd naar de toren van Adorp.In die tijd stond er aan de noordwest-zijdevan de Adorperkerk een vrijstaandetoren, die na de sloopin 1794vervangen werd door de hui- dige dakruiter, waarin nu de klok van Harssenshangt. ïot de voormaligegemeente Adorp behoordeook het kerkdorp Wierum. Afb. 11 Voormaligepastorie te Wierum. Yan 1,594tot l60L deeldenWierum en 0ostum een predikant. Daarnaver- bond Wierum zich met Dorkwerd,waarbij Wierum kerketijk het hoofd- dorp van de combinatiewerd, want hier stond de pastorie en woondede afgebrokenen de pastorie verkocht. De in 1682 gegoten kerkklok die predikant. De eerstepredikant na de Reformatiewas MichaëtToxites, die in de eenvoudige,vrijstaande klokkenstoel van Wierum hing, werd naar eerderpreceptor geweest was, dat wil zeggenleermeester aan de Latijnse Dorkwerdovergebracht. Daar was inmiddels de kerk gerestaureerden een schoolte Groningen.Hij werd beroepenín 1,597.Waarschijnlijk op gezag nieuwe pastorie gebouwd.Sinds die tijd woonde de gezamenlijkepredi- van de collator, een telg uit de familie Gayckingavan de gelijknamige kant in Dorkwerd. Tegelijk werd van hogerhandbesloten het oostelijk borg ten noordwestenvan Dorkwerd,werd vanaf 1650 de gecombineerde deel van Wierum (het deel ten oostenvan het Reitdiep)bij de hervormde gemeenteWierum-Dorkwerd officieel "hervormde gemeente Dorkwerd" ge- gemeente van Adorp te voegen. De minister belast met de generale noemd,hoewel de domineenog steedsin Wierumwoonde. In 1828kwam directie voor de zakender Hervormdekerk stuitte daarbij echter op weer- er veranderingin de situatie. De bouwvalligekerk van Wierum werd toen stand van de hervormdegemeente te Adorp, aangezienmen vreesdedat de diaconieop extrahoge kosten zou komen, waar geen inkomsten tegenover stonden.Via bemiddelingvan het Provinciaalcollege van Toezichtis toen alles zo ongeveerbij het oude gebleven.De meesteWierumers bezochten vanaf 1828 de kerk van Dorkwerden slechtseen enkeling ging in Adorp naar de kerk. AÍb. 10 Tekeningvan de kerk te Wierumdie in L828ís In L595werd tijdens de Synodevan Staden Landede "Kerkordevoor de 0m- afgebroken.Zie ook afb. 24. melanden"aanvaard. In dezekerkorde werd ook het collatierechtgeregeld. 26 ril Men sprak af dat de collator en de vertegenwoordigersvan de kerkenraad De classicalevergadering kreeg bestuurlijk veel invloed op het reilen en samende predikant en de schoolmeesterzouden benoemen. Helaas waren zeilen van de plaatselijkegemeenten. Het toezicht op de financiën en de de borgheren,inmiddels "jonkers" genaamd,niet bereid het collatierecht kerkelijke bezittingen hietd het provinciebestuurbij voorkeur aan zich, te delen en ook de financiêle administratie en het beheervan de kerkelijke waardoorde jonkers steeds meer macht moesten afstaan. Dit werd nog eens goederengaven zij niet zomaaruit handen. extra benadrukt toen in 1773 het toezicht werd geïntensiveerden Gede- Het gevolgwas dat de beroepenpredikant vaak zelf maar moestvoorzien puteerdeStaten nog meer invloed kreeg door het nieuwe "Reglementop in een aanvulling op zijn karige satarisdoor bijvoorbeeldschrijfwerk te de administratieder kerk-, pastorie-,kosterie-, vicariegoederen, en andere verrichten voor de niet-geletterdenin het dorp. 0f door een kieinschalig prebendaiegoederen in de Ommelanden".Maar ook in theologischekwesties landbouw-of veeteeltbedrijfop poten te zetten. Dat laatste was volgens liet het provinciaalbestuur, soms indirect via bijvoorbeeldde universiteit, de Kerkordeweliswaar niet toegestaan,maar bleef in de Ommelandentoch zíjn gezaggelden. Alles was erop gericht om de rust en stabiliteit in dorp nog zeerlang in gebruik.We kunnen wel stellendat door de invloed van de en provincie te bewaren. Ommelanderlandadel de organisatievan de kerk, zoalsdie de stadhouder en het nieuw gevormdeprovinciebestuur voor ogen stond, veel oponthoud Toenaan het begin van de Lgdeeeuw de kerk organisatorischen ook theo- heeft opgelopen. logischvorm had gekregen,waren er mensendie de ontwikkelingente ver vonden gaan. Zij meendendat de kerk zich steedsverder van de leerstel- Vanafhet midden van de 18de eeuw ontstond er een situatie waarin ook lingen van de Synodevan Dordrechtuit 1618 had verwijderd.Volgens hen de voornameboeren meer macht kregen, bijvoorbeelddoor landerijen te kwam er te veel ruimte voor een verkondigingdie geen recht meer deed kopen met daaraangekoppelde rechten. Zij verwiervendaarmee een groter aan de gereformeerdebelijdenis. Met anderewoorden: de zuivereleer werd aandeelin het collatierechten kregenzodoende steeds meer invloed op de geweldaangedaan en de tolerantie met betrekking tot de gereformeerde benoemingvan predikanten schoolmeester.Deze boeren hadden vaak ook kerkleer ging veel te ver. Dezemensen kwamen bijeen in particuiiere huizen zitting in de kerkenraaden zo werd de benoemingsproceduresteeds meer en vormden de zogenaamdeconventikels, groepen mensen die samende een aangelegenheidvoor kerkenraaden kerkvoogdij.Toch duurde het nog "vrije godsdienstleer"beoefenden. tot 1857 (Wetsinge-Sauwerd), respectievelijk 1889 (Adorp-Harssens)voor- Al voor de Afscheidingvan 1834(Hendrik de Cock)was er in Adorp,Sauwerd dat het collatierechtgeheel in handenkwam van de kerkvoogdij. en Wetsingesprake van zulkebijeenkomsten of oefeningen.Het bestuurvan de classisMiddelstum kreeg in L823 te horen dat er in Wetsingeen Sau- Dekerkenraad waakte over de goedezeden van de bevolking.De armenzorg werd meermalenoefeningen waren gehoudendoor ene Hendrik Folkersuit berusttebij de diaconie.De inkomsten hiervoor betrok zij uit de collectesin Garnwerd.Maar ook uit de dorpenzelf kwamende voorgangers,mannen die de eredienstop zondagen de inzamelingentijdens de huwelijks-,doop- en geentheologische opteiding hadden genoten, maar die zich opwierpenals begrafenisdiensten.Verdere vaste inkomstenkwamen van de 0mmelander warekenners des geloofs. kas en uit de verhuurvan landerijen,van renten en legaten. In Sauwerdwas dat Kornelis Willems Brands
Recommended publications
  • Sportakkoord Het Hogeland
    Sportakkoord Het Hogeland Samen sterk voor sport en bewegen in Het Hogeland Voorwoord wethouder Beste Hogelandsters, Met veel plezier presenteer ik u hierbij het Lokaal Sportakkoord Het Hogeland. In de gemeente Het Hogeland zijn 176 sportverenigingen actief en daarnaast zijn er nog heel veel inwoners en andere organisaties betrokken bij sport en bewegen in Het Hogeland. In november 2019 zijn we met 50 personen aan het werk gegaan met het sportakkoord en voor u ligt het resultaat. Een mooi Lokaal Sportakkoord waarmee we in onze gemeente verder kunnen werken aan onze doelen op het gebied van sport en bewegen en waar concrete afspraken zijn gemaakt om op verschillende gebieden met de drie gekozen thema’s aan de slag te gaan. Mijn complimenten. Het Lokaal Sportakkoord sluit prima aan bij de verdere ontwikkeling van een visie op sport en bewegen voor de gemeente Het Hogeland. Ook dit doen we net als bij het Lokaal Sportakkoord in nauwe samenspraak met inwoners, sportverenigingen, beroepskrachten en maatschappelijke organisaties. Samen onze ambities bepalen om te komen tot een integraal beleid waarin niet alleen (sport)accommodaties een belangrijke plek hebben, maar waar we ook verbindingen maken met andere gebieden zoals speelvoorzieningen, leefbaarheid en gezondheid. Oftewel, hier houdt het niet op. Met elkaar geven we invulling aan sport en bewegen in Het Hogeland. Met een sportieve groet, Harmannus Blok Wethouder Gemeente Het Hogeland 2 Voorbeschouwing Minister Bruno Bruins heeft samen met vertegenwoordigers van de sport, gemeenten en andere organisaties op 29 juni 2018 het eerste Nationale Sportakkoord getekend: ‘Sport verenigt Nederland’. Doel van het Sportakkoord is om de organisatie en financiën van de sport toekomstbestendig te maken.
    [Show full text]
  • Bulletin Winshem HISTORISCHE VERENIGING WINSUM-OBERGUM
    Infobulletin Winshem HISTORISCHE VERENIGING WINSUM-OBERGUM april 2014 achttiende jaargang nummer 2 Februari 2014 achttiende jaargang nummer 2 Dit informatiebulletin is een periodieke uitgave Woord Vooraf van de Historische Vereniging Winsum-Obergum De redactie heeft zich ingespannen om zo snel mogelijk een nieuw In dit bulletin worden artikelen en berichten nummer van het Infobulletin Winshem te doen verschijnen. Zowel opgenomen met betrekking tot het werkterrein en de opmaak als de eindredactie hebben wij nu in eigen hand. Met de activiteiten van de vereniging, de ingestelde de nieuwe werkwijze hopen we de verschijningsfrequentie weer werkgroepen, individuele leden of derden. Een op peil te kunnen brengen. Uiteraard zijn we daarvoor wel af- ieder, al dan niet lid van de vereniging, kan idee- hankelijk van voldoende kopij; vandaar dat wij leden oproepen en, suggesties en materiaal aanleveren op onder- staand redactieadres. De redactie zal beoordelen om artikelen, historische wetenswaardigheden of - vondsten die of het aangeboden materiaal voor plaatsing in betrekking hebben op Winsum-Obergum aan ons door te geven. aanmerking komt. In dit nummer duikt Melle Meijer opnieuw in de geneeskundige geschiedenis van Groningen, waarbij hij nu de Nederlandse Maat- Dit bulletin verschijnt drie keer per jaar en wordt gratis aan de leden van de vereniging verstrekt. schappij ter bevordering van de Geneeskunde belicht. Voor niet-leden is het bulletin tegen betaling van Paul de Vos vertelt verder over zijn zoektocht naar de bewonings- €7,- per exemplaar verkrijgbaar bij: geschiedenis van ‘De Valk’. In dit artikel staat de familie Siersema C. Tersteeg, Freesialaan 30, 9951 GM Winsum centraal. U treft ook een verslag aan van de lezing door het Ensemble Super Redactie: J.A.
    [Show full text]
  • E Wierde Van Adorp
    . oBSRaJf} • Doodzonde Pi OOSWH @ l wierden. Tussen Groningen en Sauwerd bevindt zich het gat in de Hondsrug. A = Schuitendiep, B = Kanaal van Dorkwerd naar Wierum, tekening B.A. Bennema. U ^J Ondoordachte woningbouw op een unieke lokatie De wierde van Adorp 'Laat bestuurlijke schaalvergroting een zegen voor de cultuurlijke waarden van het landschap zijn' met deze hartekreet hopen vele liefhebbers van het Groninger landschap dat er een einde zal komen aan het gebrek aan expertise op de Groninger gemeentehuizen.Een fraai voorbeeld van ambtelijke nonchalance en vermeend gebrek aan deskundigheid bij het vaststellen van het bestemmingsplan is de nieuwbouw op een wel zeer bijzondere plek op de rand van de wierde van Adorp. Gelegen aan de Hunze Hondsrug stak tot en met Groningen nog dui- Bedreigde wierde De Hunze is niet altijd het rustige diepje delijk boven het landschap uit. Ten noorden Een meanderende rivier blijft niet op dezelfde geweest dat het nu is. Gedurende de één na van de stad 'dook' ze echter in de ondergrond plaats stromen. Voortdurend slibt zij dicht en laatste ijstijd, ongeveer 20.000 jaar geleden, weg, het gat in de Hondsrug was dus niet meer verleggen de meanders zich. Zo kon het lag de zeespiegel veel lager dan nu en de kust- zichtbaar. Maar globaal gezien stroomde de gebeuren dat na de bouw van de wierde van lijn was honderden kilometers ver verwijderd. Hunze nog steeds langs hetzelfde traject Adorp de Hunze zich verlegde en met een Aan het eind van die ijstijd was de Hondsrug al {figuur 1). Door de stijging van de zeespiegel grote meander langs en tegen de wierde ging gevormd en strekte zich veel verder naar het was er echter maar weinig verval in de rivier, stromen.
    [Show full text]
  • Hoe Een Gemeentehuis Van De 'Grote' Berlage in Het 'Verre' Usquert Komt
    Monumenten van daadkrachtig gemeenschapsbestuur Voor invoering van de Gemeentewet van 1851 gers in elke lokale gemeenschap nog over hun vergaderen raadsleden en collegeleden op het eigen nieuws, hun eigen lijst met plaatselijke pro- Hoogeland nog in café's. In de provincie Gronin- blemen, incidenten en successen. gen zijn er dan nog maar twee stadhuizen. Eén aan de Grote Markt in Groningen Stad. In de bouwstijl van deze, rond de vorige eeuw- Het andere stadhuis staat tegenover de grote wisseling opgetrokken, gemeentehuizen kunnen Nicolaaskerk te Appingedam. De gemeenten we soms de lokale verschillen in levensbeschou- - ook die in het Ommeland - krijgen meer taken. wing nog herkennen. De raad van het gerefor- Kantens De wegen moeten worden verhard en onder- meerde Bedum houdt het sober en zakelijk. Het houden. Ook moet de gemeente zorgen dat voor resultaat is een massief, maar markant gemeen- alle kinderen openbaar basisonderwijs beschik- tehuis met als wapen een bijbel met spade: “bidt baar is. Pas heel laat, aan het eind van de ne- gemeentehuis moet voor burgers, die bijvoor- en werkt”. gentiende eeuw gaan de gemeentebesturen op beeld aangifte komen doen van een pasgebo- het Hoogeland over tot de bouw van hun eerste ren kind, toegankelijk zijn. Dus komen er een gemeentehuis. hal en een balie. Sommige gemeentehuizen hebben een klein torentje. Maar de gemeente- In de grasgroene driehoek tussen Reitdiep, torentjes zijn minder hoog dan de oude kerkto- Damsterdiep en Waddendijk verrijzen op pro- rens die de skyline van het Hoogeland blijven minente plekken, midden in de kerndorpen, 21 domineren. gemeentehuizen. Op één uitzondering na (Ul- rum) zijn het heel statige gebouwen geworden.
    [Show full text]
  • Gemeente Winsum Bestemmingsplan Sauwerd Vastgesteld
    Gemeente Winsum Bestemmingsplan Sauwerd Vastgesteld Bestemmingsplan Sauwerd Code 07-77-03 / 06-03-12 GEMEENTE WINSUM 077703 / 06-03-12 BESTEMMINGSPLAN SAUWERD TOELICHTING INHOUDSOPGAVE blz 1. INLEIDING 1 1. 1. Nieuw bestemmingsplan Sauwerd 1 1. 2. Relatie Dorpsvisie Sauwerd, Groot en Klein Wetsinge 1 1. 3. Wet ruimtelijke ordening-2008 1 1. 4. Plangebied 1 1. 5. Inhoud toelichting 2 2. BELEIDSKADER 3 2. 1. Rijks-, provinciaal en regionaal beleid 3 2. 2. Gemeentelijk beleid 6 3. HUIDIGE SITUATIE 9 3. 1. Plangebied 9 3. 2. Ruimtelijk-historisch ontstaan 9 3. 3. Functionele structuur 11 4. PLANUITGANGSPUNTEN 16 4. 1. De gewenste ruimtelijke structuur 16 4. 2. De gewenste functioneel-ruimtelijke structuur 17 4. 3. Wonen 17 4. 4. Bedrijvigheid 18 4. 5. Voorzieningen en leefbaarheid 21 4. 6. Verkeer 22 4. 7. Groen en recreatie 22 5. OMGEVINGSASPECTEN EN RANDVOORWAARDEN 23 5. 1. Water 23 5. 2. Milieu en externe veiligheid 25 5. 3. Ecologie 31 5. 4. Cultuurhistorie en archeologie 32 6. TOELICHTING OP DE BESTEMMINGEN 35 6. 1. Opzet van het bestemmingsplan 35 6. 2. SVBP 2008 35 6. 3. Wet ruimtelijke ordening-2008 35 6. 4. Toelichting op de bestemmingen 36 7. UITVOERBAARHEID 41 7. 1. Maatschappelijke uitvoerbaarheid 41 7. 2. Economische uitvoerbaarheid 41 7. 3. Grondexploitatie 41 8. INSPRAAK EN OVERLEG 42 8. 1. Inspraak 42 8. 2. Overleg 48 9. RAADSVASTSTELLING 55 Bijlagen Bijlage 1 Ruimtelijke onderbouwing Onstaheerd Bijlage 2 Overlegreacties Bijlage 3 Stukken raadsbesluit 077703 blz 1 1. INLEIDING 1. 1. Nieuw bestemmingsplan Sauwerd De gemeente Winsum zet in op een actuele planologische regeling - een nieuw bestemmingsplan - voor de kern Sauwerd.
    [Show full text]
  • PDF Van Tekst
    Monumenten in Nederland. Groningen Ronald Stenvert, Chris Kolman, Ben Olde Meierink, Sabine Broekhoven en Redmer Alma bron Ronald Stenvert, Chris Kolman, Ben Olde Meierink, Sabine Broekhoven en Redmer Alma, Monumenten in Nederland. Groningen. Rijksdienst voor de Monumentenzorg, Zeist / Waanders Uitgevers, Zwolle 1998 Zie voor verantwoording: http://www.dbnl.org/tekst/sten009monu04_01/colofon.php © 2010 dbnl / Ronald Stenvert, Chris Kolman, Ben Olde Meierink, Sabine Broekhoven en Redmer Alma i.s.m. schutblad voor Ronald Stenvert, Chris Kolman, Ben Olde Meierink, Sabine Broekhoven en Redmer Alma, Monumenten in Nederland. Groningen 2 Uithuizermeeden, Herv. kerk (1983) Ronald Stenvert, Chris Kolman, Ben Olde Meierink, Sabine Broekhoven en Redmer Alma, Monumenten in Nederland. Groningen 4 Stedum, Herv. kerk, interieur (1983) Ronald Stenvert, Chris Kolman, Ben Olde Meierink, Sabine Broekhoven en Redmer Alma, Monumenten in Nederland. Groningen 6 Kiel-Windeweer, Veenkoloniaal landschap Ronald Stenvert, Chris Kolman, Ben Olde Meierink, Sabine Broekhoven en Redmer Alma, Monumenten in Nederland. Groningen 7 Voorwoord Het omvangrijke cultuurhistorische erfgoed van de provincie Groningen wordt in dit deel van de serie Monumenten in Nederland in kaart gebracht. Wetenschappelijk opgezet, maar voor het brede publiek op een toegankelijke wijze en rijk geïllustreerd gebracht. Monumenten in Nederland biedt de lezer een boeiend en gevarieerd beeld van de cultuurhistorisch meest waardevolle structuren en objecten. De serie is niet bedoeld als reisgids en de delen bevatten dan ook geen routebeschrijvingen of wandelkaarten. De reeks vormt een beknopt naslagwerk, een bron van informatie voor zowel de wetenschappelijk geïnteresseerde lezer als voor hen die over het culturele erfgoed kort en bondig willen worden geïnformeerd. Omdat niet alleen de ‘klassieke’ bouwkunst ruimschoots aandacht krijgt, maar ook de architectuur uit de periode 1850-1940, komt de grote verscheidenheid aan bouwwerken in Groningen goed tot uitdrukking.
    [Show full text]
  • Het Groninger Landschap in Kaart
    Het Groninger Landschap in kaart 6 Uithuizen 1 5 3 1 15 6 5 Pieterburen 2 3 2 4 4 12 14 12 13 9 7 Zoutkamp 4 9 6 16 Delfzijl 1 Winsum 13 11 4 15 17 17 3 4 7 2 18 17 3 Ten Boer 7 8 10 19 2 11 7 14 17 3 2 6 GRONINGEN 11 8 3 16 6 5 Haren 17 16 1 7 5 Leek 5 Hoogezand 2 1 4 9 10 8 Winschoten 18 12 15 Veendam 14 13 10 5 1 8200 hectare natuur Stadskanaal 18 molens 5 bezoekers- en informatiecentra 6 vakantiewoningen 7 bijzondere plekken Ter Apel 17 erfgoed locaties en rijksmonumenten LEGENDA Natuurterreinen Erfgoed 1 Bourtangerveld, Bourtange 1 Coendersborg, Nuis 2 Dollard, Finsterwolde (o.a. Dollardkwelders en 2 Iwema Steenhuis, Niebert wadplaten) 3 Ennemaborg, Midwolda 3 Polder Breebaart en Punt van Reide, Termunten 4 Borg Ewsum, Middelstum 4 Groote en Kleine Polder, Termunten 5 Villa de Vennen, Haren 5 Landgoed Ennemaborg, Midwolda 6 Luchtwachttoren 7O1, Warfhuizen 6 Groninger kwelders en binnendijkse parels 7 Bunkers Fiemel, Termunten (o.a. Klutenplas en Feddema’s plas) 8 Veenborg Welgelegen, Sappemeer 7 Hunzedal (o.a. Zuidlaardermeer, Westerbroekstermade- 9 Kalkoven en Kaap Garmt, Zoutkamp polder, Kropswolderbuitenpolder, Leinwijk, Wolfsbarge, 10 Villa Weltevreden, Glimmen Oostpolder, Onnerpolder, Oosterpolder en Harener Wildernis) 11 Boerderij De Haver, Onderdendam 8 Hunzezone, Groningen 12 Boerderij Plaats Melkema, Huizinge 9 ’t Hemrik, Haren 13 Boerderij Occo Reintiesheerd, Stedum 10 Dokter Hommesbos, Onstwedde 14 Boerderij Paddepoel, Adorp 11 Overbos bij Fraeylemaborg, Slochteren 15 Villa Barmerhoek, Doodstil 12 Landgoed Coendersborg, Nuis 16 Molenhuis, Westerwijtwerd (nieuw in 2019) 13 Harense Bos, Zevenhuizen 17 Steenfabriek Rusthoven, Wirdum (nieuw in 2019) 14 Nanninga’s Bos, Zevenhuizen 15 Bolmeer, Zevenhuizen 16 De Onlanden, Lettelbert (Lettelberterpetten Molens en oeverlanden Leekstermeer) 1 Nieberter molen, Niebert 17 Reitdiep (o.a.
    [Show full text]
  • De Zelfzwichter31 3 83 Bij De Voorplaat
    de zelfzwichter31 3 83 Bij de voorplaat : Op de voorplaat ziet U de bovenkant van de molen 1 /\eolus ' te Adorp. Deze molen i s in 1851 voor B. G. Costerhuis door molen­ mal~er Kortholt van Huis c n er bru~ gebouwd . De vlucht is 22 meter en de werktuigen bestaan uit e~n kopoel maalstenen en Lwue pelstenen. neostal wordt deze molen bemalen door molenaar/eigenaar t) . 1\ruijer samen met vrijwilli ger- in- opleidine '·:artin van ·;)oornik. 0artin hoopt binnenkort z ' n diplo~a als vrijwillig molenaar te behalen. \f arderop in oe za Zelfzwicn ter, in de rubrielt molennieuws , kunt U meer over deze molen lezen. l"o to: :: . ·· • van i)oornik. Oe Zelfzwichter --jaargang 8, nummer 3 1 Hedakt ie: september 1983 B. Jongsma , Groningen l)erk Jan Tinga, Groningen Henk Berends , Sebaldebur en !'.artin E. van Doornik, Rasquert Druk: Gron. Stichting voor Sociaal en Cultureel 1'/ erk Redaktie- adres: ~ostbus 213 , 9700 AE Groningen Dit i s het adres voor alle post, bestemd voor de Verenigi ng Vrienden van de Groninger Molens en de Stichting Groninger Molen­ vrienden. ' De Zelfzwichter' is het orgaan van de Vereniging en de Stichting en versc h~nt in de maanden maart, j uni, september en december. In deze zelfzwichter: Najaarsvergadering 10 nov. 2 Afscheid P. O. Lindenberg 2 Molenaar Rienks overleden 3 De Langelandster 4 Stoomgemaal Winschoten 7 Excursie Friesland 9 Nogmaals Lattrap 9 Oude begroting Pewsum 13 Molennieuws 17 Molenaar Garst 20 Over een molenverzameling 23 de zelfzwichter 383 Najaarsvergadering 10 november in Delfzijl Onze najaarsvergadering zal wo r den gehouden o p donderdag 10 november 1983 , te weten in de zaal •De Schans' van het ontmoetings­ centrum ' De Molenberg'.
    [Show full text]
  • Contactblad 2 Juni 2012 Adorp Sauwerd Wetsinge
    2 juni 2012 CONTACTBLAD Voor Adorp, Sauwerd, Wetsinge e.o via www.contactblad.info Contactblad 2 juni 2012 Inhoud Aanleveren berichten/kopij 1 Kerkdiensten 2 Ophalen oud papier 2 Voedselbank 2 Agenda Dorpshuis “Artharpe” 3 Inzamelingsacties 3 Vaste activiteiten elders 4 Informatie huisarts 5 Informatie diverse organisaties en instellingen 6 Algemene telefoonnummers 6 Gemeentenieuws 7 Dag van de Regio 2012: 'Duurzame dorpen' 12 Wegwerkzaamheden Adorp, Sauwerd en Wetsinge 13 Borrelconcert Hoge en Lage der Aa in Adorp 13 Stratenvolleybaltoernooi Sauwerd 14 Wardeus op zoek naar nieuwe bestuursleden 14 Anthony’s Putsch in ’t Witte Hoes 15 Unicef Nieuws 15 Van Harssens naar Hefswal: expositie foto's Coen van der Molen 17 Expositie van drie kunstenaars in kerk Adorp 18 Vegetarische baauwvakkers 19 Westers Plakboek: februari 2001 tot ... 20 Venusovergang op 6 juni 20 Aanleveren berichten/kopij Kopij is aan te leveren digitaal en/of op papier via: contactblad-asw@planet.nl Torenweg 35 te Adorp Stationsstraat 43 te Sauwerd Plaatsing van kopij Een ieder die kopij inlevert voor het Contactblad stemt ermee in dat dit openbaar wordt ge- maakt in het Contactblad en/of via www.contactblad.info. Aan het aanbieden van kopij kan geen automatisch recht van publicatie worden ontleend. Overnemen van teksten uit het Contactblad/Auteursrecht Een andere persoon of organisatie die - op wat voor wijze dan ook - een deel of delen van de teksten wil overnemen, vermenigvuldigen, dan wel openbaar maken, dient daartoe contact op te nemen met de betreffende auteur (persoon dan wel organisatie). Het Contactblad is een uitgave van de Stichting Informatievoorziening Adorp, Sauwerd, Wet- singe e.o.
    [Show full text]
  • Tekengebied 3
    Doekegat- kanaal Eemshaven Valom KWE LDERWEG Koningsoord AVEN H S Binnenbermsloot M N Groote E V GRONINGEN-EE Oudeschip G Tjariet E W SPIJK-EEMSHA WEG Roodeschool HOOILA Nooitgedacht N DS E- W EG N33 Oosteinde Polen Uithuizermeeden N363 Dekkershuizen STRAAT SPIJKST Vierhuizen FD ERWE UI G THU HOO IZE RW EG 't Lagevan EG Tweehuizen W De Streek - D G HO de Weg Uit- E Oudedijk G EL Nieuwstad A Wadwerd huizen N Wierhuizen D Usquert STERWE Pieterburen Westernieland Oostervalge Oldorp Oosternieland G VALGE Holwinde ER T . S AAT O W Kolhol Hoogwatum TR O N S Doodstil Oldenzijl Zijldijk Broek SHAVE Den M Spijk EE N363 Westerhorn Westerklooster Kleine Andel Warffum Helwerd 't Zandstervoorwerk A- H Huisjes H O VENWEG Breede ART Zandeweer A G M E R SH L E M A F Bethlehem Kloosterburen F Eppenhuizen EE N Bierum Kruisweg JU D De Knijp N999 S Rottum TE R Startenhuizen - G E W Uiteinde Nijenklooster R Losdorp Saaxumhuizen ME G U E F W F Grijssloot R A WEG W N998 Godlinze - Garst- N E 't Zandt V A Rasquert H huizen S Oldenklooster M Klei E Kantens E N361 WEG BafloW PROVINCIALE Eenrum I N Stitswerd Holwierde S Vier- U Wehe-den M N997 E Lutjerijp Krewerd Leens R huizen - Tinallinge Ulrum Hoorn Dingen Toornwerd N46 Arwerd Stort Mensingeweer DE W G Grote E E Douwen . Zeerijp G W W R K ME E ER Heekt C N Leermens Uitwierde S N361 EN Middelstum E W Nijenklooster A . AN B M P V S AAR A H Huizinge EG UIZEN D W Westeremden E Eenum Niekerk Warf- P L Marsum R L O Fraamklap E- V Oosterwijtwerd Maarhuizen I huizen Ranum N Jukwerd Biessum C ONDERDENDAMSTERWEG RWEG .
    [Show full text]
  • Definitieve Deelnemerslijst Braggeltocht Garnwerd 2018 Op 15 Juli
    Definitieve deelnemerslijst Braggeltocht garnwerd 2018 op 15 juli De lijst is alfabetisch op: Woonplaats / Achternaam. download deelname Noteer het BT-nummer op je deelnamebiljet. biljet BT nr Achternaam Voornaam Woonplaats LT M/V Loop BT 0077 De Jonge Pieter Den Andel 50 Man Wedstrijd BT 0078 De Jonge Rene Den Andel 18 Man Wedstrijd BT 0080 Tuma Drewes Jan Den Andel 47 Man Wedstrijd BT 0599 Bouma Nicole Groningen 48 Vrouw Wedstrijd BT 0746 Van Der Mech+® Marijn Groningen 17 Man Wedstrijd BT 0328 Gol-Spoelma Sandra Warffum 43 Vrouw Wedstrijd BT 0745 Schaaphok Leon Winsum 18 Man Wedstrijd BT 0214 Benders Robin Adorp 15 Man Recreatie BT 0448 Engel Eddie Adorp 16 Man Recreatie BT 0769 Goslinga Johan Adorp 52 Man Recreatie BT 0768 Goslinga Pascal Adorp 16 Man Recreatie BT 0211 Holwerda Bas Adorp 16 Man Recreatie BT 0332 Mokkum Yva Adorp 16 Vrouw Recreatie BT 0713 Adema Ricardo Aduard 21 Man Recreatie BT 0066 Mensinga Marjan Aduard 33 Vrouw Recreatie BT 0839 Scholtens Charlotte Aduard 31 Vrouw Recreatie BT 1012 Smits Celina Aduard 21 Vrouw Recreatie BT 0606 Ter Veen Klaske Aduard 36 Vrouw Recreatie BT 0717 Van Zanten Jelmar Aduard 22 Man Recreatie BT 0844 Carsouw Wilma Aduard 21 Vrouw Recreatie BT 0838 Douma Michelle Aduard 31 Vrouw Recreatie BT 0673 Ahrens Gerrit Almere 42 Man Recreatie BT 0674 Cyrus Jerry Almere 48 Man Recreatie BT 0702 Bergman Nienke Altena 36 Vrouw Recreatie BT 0703 Mulder Miranda Altena 44 Vrouw Recreatie BT 0221 Fokkens Getty Amsterdam 41 Vrouw Recreatie BT 0268 Klunder Daniel Annen 22 Man Recreatie BT 0269 Oudman Leandra
    [Show full text]
  • Download Hier Het Rvs Beroepschrift N-W 380 Kv Landschapsplan
    Bankastraat 77 9715 CJ Groningen AANGETEKEND Raad van State Afdeling Bestuursrechtspraak Postbus 20019 2500 EA ‘s-Gravenhage Ons kenmerk: 20-009-EW Groningen, 6 mei 2020 Uw nummer: 201801377/1/R3 Betreft: Aanvulling beroep Eemshaven Oudeschip naar Vierverlaten Hoogspanningsverbinding Noord-West 380 kV Rijksinpassingsplan en 28 gecoördineerde besluiten (crisis- en herstelwet) Geachte heer, mevrouw, In uw tussenuitspraak van 9 oktober 2019 droeg u de minister van Economische Zaken en Klimaat en de minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties op om binnen 26 weken een nieuw landschapsplan vast te stellen als bijlage 2 bij de planregels. De ministers hebben inmiddels, met een gewijzigd Inpassingsbesluit, het gewijzigde Landschapsplan ter inzage gelegd van 27 maart 2020 tot en met 8 mei 2020. Ons beroep is mede gericht tegen dit wijzigingsbesluit. Naar aanleiding van het wijzigingsbesluit en het gewijzigde Landschapsplan en in aanvulling op ons beroep berichten wij u het volgende. 1. Vooraf Dit landschapsplan ligt nu ter goedkeuring voor in een nogal ongebruikelijke situatie: nu - anno 2020 - zijn de technische mogelijkheden voor de aanleg van een ondergronds tracé dusdanig dat de kosten vergelijkbaar zijn met bovengrondse aanleg. Ook is er met de huidige mogelijkheden bij ondergrondse aanleg aanzienlijk minder overlast dan bij bovengrondse aanleg. Er worden nu bij ondergrondse aanleg aluminium kabels gebruikt. Dat was een paar jaar terug koper. Hierdoor zijn de kabelkosten flink gedaald. En nu kunnen de kabels met een ploeg in de grond worden gebracht. Een paar jaar terug werden kabels gelegd in open ontgraving. Het inploegen van de kabels gaat veel sneller: de kabels worden in slechts 20% van de tijd onder de grond gebracht in vergelijking met open ontgraving.
    [Show full text]