Het kerketijk teven door de eeuwen heen

Vande late middeleeuwentot de Reformatie Aan de Latijnseschool te Groningen,waar veel aanstaandepriesters werden opgeleid,heerste een open houding ten aanzienvan de samenleving.Een In de middeleeuwenwaren de Groninger0mmelanden zowel wereldlijk ats rector als de in Winsumgeboren Regnerus Praedinius (1510-1559) had al kerkelijk opvallendzelfstandig, zeker in vergelijkingmet de anderegewes- vroegbeiangstelling voor het gedachtegoedvan de Reformatie.Zijn invloed ten. Dezeonafhankelijke positie was voornamelijk te dankenaan de afstand zou er medede oorzaakvan kunnen zijn datjuist in het noordenzoveel pas- tot de bestuurscentra.Wereldlijk was dat Brusselen kerkelijk viel het deel toorstot de Hervormingzijn overgegaan.Hoe in Adorp,Sauwerd en Wetsinge van de Ommelandenwaarin ïIbbega lag onderde bisschopvan Miinster. de overgangvan de bevolking naar de "nije leer" verlopenis, weten we niet Vrijwel vanaf de kersteningwaren de bestuurlijke en rechterlijkeambten precies.Als er al beeldenstormenzijn geweest,dan is dat niet noemens- in handenvan de zogenaamdedekens, van wie sommigenaartsdiaken en waard,in tegensteliingtot het naburigeWinsum. anderenpriester waren. Later vielen dezefuncties steedsmeer toe aan de hoofdelingen,de invloedrijkefamilies die op de borgenwoonden. Zij gingen rechtsprekenover zakenals ketterij, tovenarij,verstoring van de zondags- rust, seksuelezonden en doodslag.Ook bezaten zij meestalhet zogenaamde collatierecht,het recht om de pastoor(later predikant)en de schoolmeester te benoemen,waardoor hun invloed op het geestelijkleven in de parochie aanzienlijkwas. In wat later de gemeenteAdorp zou wordenwoonden die invtoedrijke hoof- delingenop de borg te Harssensen op de beide0nstaborgen in Sauwerden Wetsinge.Het spreekt welhaast vanzelf dat de door hen benoemdepredi- kanten en schoolmeestersallereerst de belangen van de adetlijke families behartigden.

Het kerkelijk leven was vanaf de middeleeuwenzeer verweven met het openbareleven. Zo werd het ritme van de dag bepaalddoor het luiden van de kerkklok, dezelfdektok die ook meldingmaakte van het overlijdenvan iemand uit de dorpsgemeenschap.Vele eeuwenwas het gebruikelijk dat 's zondagsde afkondigingenvan de overheidvanaf de kanselwerden voor- gelezen,evenals aankondigingen van boeldagen,huwelijken en anderevoor de gemeenschapbelangrijke zaken. Omdat de afstandtot de kerkelijkeheer, de bisschopvan Miinster,groot was en de hoofdelingenzich onafhankelijk opstelden,was de invloed van het centralekerkgezag niet zo sterk. pries- terhuwelijkenbijvoorbeeld waren hier niet verbodenen men had nauwelijks ontzagvoor de pausvan Rome.vandaar dat ketterseen afwijkendegedach- ten in vruchtbareaarde vielen. AÍb. 9 Tekeningvan de kerk te Adorp, gezienvanaf de westzijde. Vande Reformatietot de 19deeeuw

Na de Reductievan Groningenin 1.594verschijnen al heel snel de eerste "gereformeerde"predikanten in Adorp, Sauwerd,Wetsinge en Wierum.De eersteis een zekereHenricus Bokelman, die op 5 juli 1595beroepen wordt te Sauwerd.Een jaar later betreedtds. HenricusZuidlaraeus de kanselvan de kerk te Adorpen btijft daarpredikant tot aan zijn doodín 1'622.De eer- ste "gereformeerde"dominee die de weemvan Wetsingebewoont is Bernar- dus Danielis(Eitshemius). Hij wordt beroepenin het jaar L600 en vertrekt twee jaar later naar Appingedam.Harssens heeft na de Reformatienooit een eigen predikant gehad,omdat er te weinig lidmaten waren. Het werd uiteindelijk samengevoegdmet Adorp met de afspraakdat er elke derde zondagin Harssensgepreekt zou wotden.In 1786is het kerkje te Harssens afgebroken,waarbij de tuidktok uit 1618 overgebrachtwerd naar de toren van Adorp.In die tijd stond er aan de noordwest-zijdevan de Adorperkerk een vrijstaandetoren, die na de sloopin 1794vervangen werd door de hui- dige dakruiter, waarin nu de klok van Harssenshangt.

ïot de voormaligegemeente Adorp behoordeook het kerkdorp Wierum. Afb. 11 Voormaligepastorie te Wierum. Yan 1,594tot l60L deeldenWierum en 0ostum een predikant. Daarnaver- bond Wierum zich met Dorkwerd,waarbij Wierum kerketijk het hoofd- dorp van de combinatiewerd, want hier stond de pastorie en woondede afgebrokenen de pastorie verkocht. De in 1682 gegoten kerkklok die predikant. De eerstepredikant na de Reformatiewas MichaëtToxites, die in de eenvoudige,vrijstaande klokkenstoel van Wierum hing, werd naar eerderpreceptor geweest was, dat wil zeggenleermeester aan de Latijnse Dorkwerdovergebracht. Daar was inmiddels de kerk gerestaureerden een schoolte Groningen.Hij werd beroepenín 1,597.Waarschijnlijk op gezag nieuwe pastorie gebouwd.Sinds die tijd woonde de gezamenlijkepredi- van de collator, een telg uit de familie Gayckingavan de gelijknamige kant in Dorkwerd. Tegelijk werd van hogerhandbesloten het oostelijk borg ten noordwestenvan Dorkwerd,werd vanaf 1650 de gecombineerde deel van Wierum (het deel ten oostenvan het Reitdiep)bij de hervormde gemeenteWierum-Dorkwerd officieel "hervormde gemeente Dorkwerd" ge- gemeente van Adorp te voegen. De minister belast met de generale noemd,hoewel de domineenog steedsin Wierumwoonde. In 1828kwam directie voor de zakender Hervormdekerk stuitte daarbij echter op weer- er veranderingin de situatie. De bouwvalligekerk van Wierum werd toen stand van de hervormdegemeente te Adorp, aangezienmen vreesdedat de diaconieop extrahoge kosten zou komen, waar geen inkomsten tegenover stonden.Via bemiddelingvan het Provinciaalcollege van Toezichtis toen alles zo ongeveerbij het oude gebleven.De meesteWierumers bezochten vanaf 1828 de kerk van Dorkwerden slechtseen enkeling ging in Adorp naar de kerk. AÍb. 10 Tekeningvan de kerk te Wierumdie in L828ís In L595werd tijdens de Synodevan Staden Landede "Kerkordevoor de 0m- afgebroken.Zie ook afb. 24. melanden"aanvaard. In dezekerkorde werd ook het collatierechtgeregeld.

26 ril Men sprak af dat de collator en de vertegenwoordigersvan de kerkenraad De classicalevergadering kreeg bestuurlijk veel invloed op het reilen en samende predikant en de schoolmeesterzouden benoemen. Helaas waren zeilen van de plaatselijkegemeenten. Het toezicht op de financiën en de de borgheren,inmiddels "jonkers" genaamd,niet bereid het collatierecht kerkelijke bezittingen hietd het provinciebestuurbij voorkeur aan zich, te delen en ook de financiêle administratie en het beheervan de kerkelijke waardoorde jonkers steeds meer macht moesten afstaan. Dit werd nog eens goederengaven zij niet zomaaruit handen. extra benadrukt toen in 1773 het toezicht werd geïntensiveerden Gede- Het gevolgwas dat de beroepenpredikant vaak zelf maar moestvoorzien puteerdeStaten nog meer invloed kreeg door het nieuwe "Reglementop in een aanvulling op zijn karige satarisdoor bijvoorbeeldschrijfwerk te de administratieder kerk-, pastorie-,kosterie-, vicariegoederen, en andere verrichten voor de niet-geletterdenin het dorp. 0f door een kieinschalig prebendaiegoederen in de Ommelanden".Maar ook in theologischekwesties landbouw-of veeteeltbedrijfop poten te zetten. Dat laatste was volgens liet het provinciaalbestuur, soms indirect via bijvoorbeeldde universiteit, de Kerkordeweliswaar niet toegestaan,maar bleef in de Ommelandentoch zíjn gezaggelden. Alles was erop gericht om de rust en stabiliteit in dorp nog zeerlang in gebruik.We kunnen wel stellendat door de invloed van de en provincie te bewaren. Ommelanderlandadel de organisatievan de kerk, zoalsdie de stadhouder en het nieuw gevormdeprovinciebestuur voor ogen stond, veel oponthoud Toenaan het begin van de Lgdeeeuw de kerk organisatorischen ook theo- heeft opgelopen. logischvorm had gekregen,waren er mensendie de ontwikkelingente ver vonden gaan. Zij meendendat de kerk zich steedsverder van de leerstel- Vanafhet midden van de 18de eeuw ontstond er een situatie waarin ook lingen van de Synodevan Dordrechtuit 1618 had verwijderd.Volgens hen de voornameboeren meer macht kregen, bijvoorbeelddoor landerijen te kwam er te veel ruimte voor een verkondigingdie geen recht meer deed kopen met daaraangekoppelde rechten. Zij verwiervendaarmee een groter aan de gereformeerdebelijdenis. Met anderewoorden: de zuivereleer werd aandeelin het collatierechten kregenzodoende steeds meer invloed op de geweldaangedaan en de tolerantie met betrekking tot de gereformeerde benoemingvan predikanten schoolmeester.Deze boeren hadden vaak ook kerkleer ging veel te ver. Dezemensen kwamen bijeen in particuiiere huizen zitting in de kerkenraaden zo werd de benoemingsproceduresteeds meer en vormden de zogenaamdeconventikels, groepen mensen die samende een aangelegenheidvoor kerkenraaden kerkvoogdij.Toch duurde het nog "vrije godsdienstleer"beoefenden. tot 1857 (Wetsinge-Sauwerd), respectievelijk 1889 (Adorp-Harssens)voor- Al voor de Afscheidingvan 1834(Hendrik de Cock)was er in Adorp,Sauwerd dat het collatierechtgeheel in handenkwam van de kerkvoogdij. en Wetsingesprake van zulkebijeenkomsten of oefeningen.Het bestuurvan de classisMiddelstum kreeg in L823 te horen dat er in Wetsingeen Sau- Dekerkenraad waakte over de goedezeden van de bevolking.De armenzorg werd meermalenoefeningen waren gehoudendoor ene Hendrik Folkersuit berusttebij de diaconie.De inkomsten hiervoor betrok zij uit de collectesin Garnwerd.Maar ook uit de dorpenzelf kwamende voorgangers,mannen die de eredienstop zondagen de inzamelingentijdens de huwelijks-,doop- en geentheologische opteiding hadden genoten, maar die zich opwierpenals begrafenisdiensten.Verdere vaste inkomstenkwamen van de 0mmelander warekenners des geloofs. kas en uit de verhuurvan landerijen,van renten en legaten. In Sauwerdwas dat Kornelis Willems Brands (1792-1,869),landbouwer en Waarvóór de Reformatiede parochiesvrij zelfstandigwaren, werd dit daarna ouderlingvan de Hervormdekerk, waar hij in 1831 als ouderlingwerd ge- duidelijk anders.De invloed van het provinciaalbestuur en van stadhouder schorst.In Adorp waren het de landbouwersRoelf PietersMedema (1799- WillemLodewijk op de provincialesynode nam steedsmeer toe. Het provin- 1877)en PieterGosses Oosterhof (1788-1850). Medema werd later predikant ciaal gebiedwerd onderverdeeldin zevenclasses: Groningen, Appingedam, van verschillendeafgescheiden gemeentes. Tenslotte had ook Wetsingezijn Oldambt,Loppersum, Middelstum, Westerkwartier en De Marne (Eenrum). eigen"voolganger", te wetende kleermakerNicolaas Hendericus Pott (1796- In het begin werdenAdorp-Harssens en Wetsinge-Sauwerdbij de taatstge- 1,842).De jonge predikant ds. Pieter Damstévan Wetsinge-Sauwerdkreeg noemdeclassis ingedeeld. Toen in 1816het AlgemeenReglement van kracht vooral te maken met KornelisWillems Brands en zijn medestanders.Het werd,werd dat de classisMiddelstum. kwam zelfstot een handgemeenin de kerk. Niet zo verwonderlijkdat deze

?7 oneryarenpredikant het eerstehet beste beroepaannam en wegvluchtte Afb. 12 Tekeningvan de L3deeeuwse naar Onderdendam. kerk te Sauwerddie in 1840 is afge- Hij werd opgevolgddoor ds. J. Keizerdie zich minder gemakkelijkuit het broken. veld liet slaan.Hij zou van 1830tot 1882 de hervormdegemeente te Wet- singe-Sauwerdblijven dienen.

0p 25januari 1825moest onderwijzer Sietse Pieters Brili in Adorpvoor de ker- kenraadverschijnen. Er werd hem gewaagdof hij weeraan het Avondmaalwit- de deelnemen.Het antwoordwas een luid en ferm "Nee!".Sietse P. Brill voegde eraantoe dat de NederlandseHervormde kerk in een staat van bandeloosheid verkeerdeen dat de domineeter plaatse,ds. A.M. Stratingh,niet naar njn zin preekte.Daarop schorste de kerkenraadhem voor vier weken. Gedurendedie tijd mocht hij geenkoster zijn, niet orgelspelen, niet voorlezenen voorzingen Het kerkelijk leven veerde zowaatweer op, het ledenaantalnam zelfs weer in de kerk en moesthij het dagelijkseluiden van de klok en het opwindenvan iets toe, omdat ook afgescheidenleden weer terugkwamen.Ds. J. Keizer het uurwerk aan anderenoverlaten. Na een uitvoerigeprocedure, middels het ging in 1882 op 78-jarigeleeftijd met emeritaat,nadat hij gedurendezijn classisbestuur,waarbij ook zijn functioneren als schoolmeesterwerd betrok- 52-jarigeambtsperiode de gemeentedoor de moeilijketijden had geloodst. ken, volgdein 1840uiteindelijk het definitieve ontslag.Sietse P. Brill vertrok Zijn opvolgerwas ds. J. Teves,die op 31 mei 1885zijn intrede deed.Omdat uit Adorp en vestigdezich als landbouwerin Utrum. het collatierecht intussen vrijwel geheel was overgegaannaar de zittende Toen de eerdergenoemdeR.P. Medema vertrok naar Schildwoldeom daar kerkenraadsledenvan rechtzinnige signatuur, spreekt het vanzelf dat de voorgangerte wordenen de andereleden van de Adorperafgescheiden ge- door hen beroepenpredikant hetzelfde gedachtegoedwas toegedaan.De meenteonder leiding van P.G.Oosterhof zich aanslotenbij de afgescheiden gevolgenbleven niet uit. Ds. Teves,die een aanhangerwas van Abraham gemeentevan Wetsinge-Sauwerd,kreeg de Afscheidingin Adorp verderwei- Kuyper, stak zijn kritiek op de Synodevan de NederlandseHervormde kerk nig tot geenvervolg. niet onderstoelen of banken.Hij ging zelfszo ver dat hij op 31januari 1887 de band met de Hervormdekerk verbrak. Wetsingeen Sauwerddaarentegen ondervonden de gevolgenvan de Afschei- ding terdege. Twintig van de tachtig betijdende ieden kwamen niet meer Evenalsin de jaren dertig van de L9de eeuw verliet opnieuw een grote aan het Avondmaalen zagen ook af van hun financiële kerkelijke bijdrage. groepgemeenteleden de kerk. De zogenaamdeDoieantie was een feit. Men Omdatbeide gemeentenfinancieel niet zo sterk waren, moest al spoedig voerdede DordtseKerkorde van 1618weer in en noemdede nieuw ontstane beslotenworden, vooral ook op aandringenvan de classis,om samente gemeente"De NederduitsGereformeerde Kerk van Wetsinge-Sauwerd".In gaan.Een gezamenlijke predikant was er al sinds1739, maar verder was al- diezetfdetijd werd ook de christetijke school van Sauwerdgesticht. les nog gescheiden:de kerkgebouwen,de kerkvoogdijenen de diaconie.Pas Zowelde Afscheidingvan 1834als de Doleantievan 1886heeft een niet te in 1840werden beide kerkvoogdijen definitief samengevoegd.Het eerstege- onderschattenrol gespeeldbinnen de dorpsgemeenschapvan Sauwerden zamenlijke besluit betrof de sloop van de bouwvallige en daardoormoeilijk Wetsinge.Nadat ds. Tevesmet het overgrotedeel van de gemeentewas uit- te onderhoudenmiddeleeuwse kerken van Sauwerden Wetsingeen de bouw getreden,bleven er in 1887nog slechtszeven lidmaten over.Dat wasbijna van een nieuwe kerk aan de Valgeweg,precies tussen beide dorpenin. 0p fataal voor het voortbestaanvan de hervormdegemeente. Het verdientwel 18 mei 1840werd de eerstesteen gelegd.In 1884verrees aan de nabijgete- enig respectdat dezekleine groepzich wist te handhaven,want vanaf dat gen Molenstreekeveneens een nieuwepastorie, waardoor de weemvan Wet- momentvoerde de gereformeerdelevenswijze de boventoonin Wetsingeen singeoverbodig werd. Hetjaar daaropwaren ook de beidediaconieën één. Sauwerd.

28 AÍb. 13 Voormaligeweem van Wetsinge.0p de voorgrondeen deelvan het Afb. U De gereformeerdekerk te Sauwerd,gebouwd in j.898. oudekerkhof.

In Adorp-Harssens piccardt had op 30 novemberr.851 ds. c.H. zijn intrede nieuweafgescheiden kerk. Er moestovereenstemming worden bereikt tus- gedaan.Deze predikant slaagdeerin de meesteleden van zijn gemeente sen de groep van de Afscheiding en die van de Doleantie.Dat lukte in duidetijk te maken wat de ontwikkelingen met betrekking tot de nieuwe 1897. Daarnawas er sprakevan één Gereformeerdekerk van Wetsinge- organisatieen theologieinhielden. Daarombleef hier de rust grotendeels sauwerd.Gezamenlijk kon wordenovergegaan tot de bouw van een nieuw bewaarden voelde men niet de behoeftezich van de kerk af te scheiden. kerkgebouw (nu Kerkstraat 11), dat in december1898 in gebruik kon wel werd af en toe de invloed van de afgescheidenbuurgemeente wet- wordengenomen. singe-sauwerd merkbaar.0p 1.6febru afi B)az werd genotuleerddat Albert wilberts was uitgeschreven:"... d.aarde kerkeraadvan oordeelis dat aIIe Vanbegin 20ste eeuwtot heden. pogíngen vruchteloosblijken te zijn om de fanatiekdwalende te regh te bren- gen' Zoo werd besloten bovengenoemdeAlbert wilberts voortaan als tot de Tot aan de Tweedewereldoorlog groeit de gereformeerdekerk flink in leden- afgescheidengemeente te behooren te zijn,. tal. Echter, als in 1944 de oorlog nog in alle hevigheid woedt, ontstaat er 0p 6 oktober 1887 werd H.F. Medemauitgeschreven omdat hij, zonderde een nieuwe afscheidingbinnen de Gereformeerdekerken kerkenraad_daarvan in Nederland,die op de hoogte te stelten,zijn kind had raten qe dopenbij zich ook in onzedorpen laat voelen.Net alsvijftig jaar eerderis er opnieuw doterendente wetsinge.verder rezenwe nog dat op 29 augustus1gg9 onvredeover beslissingenvan de synode aangaandebepaalde leerstellin- ene Jacobsinning als dolerende werd uitgeschreven.Dit zijn maar enkele gen. Vooralin Sauwerdzijn er familiesdie de kerk de rug toekerenen zich voorbeeldenvan de invloed van de Afscheidingop mensenuit Adorp. aansluitenbij wat later genoemdwordt: de GereformeerdeKerk onderhou- In sauwerd en wetsinge bleef het nog geruime tijd onrustig binnen de dendeart. 3L der kerkenorde,of: Vrijgemaakt. Ook dezescheuring bracht boosheiden verdriet in de dorpsgemeenschap. In Adorpontwikkelde zich eenhervormde gemeente van een meerwijzinni- Somsging dat zoverdat men elkaarniet meergroette. Vooral het feit dat de ge signatuur,terwijl in wetsinge-sauwerdde hervormdegemeente de meer wijgemaakte kinderen van de ptaatsetijkechristelijke schoolwerden gehaaid orthodoxetraditie wastoegedaan. In de laatstekerketijke gemeente waren en naar Bedumgingen, zette kwaadbtoed bij de overigegereformeerden. met ingang van 8 augustus1926 de vrouwelijkelidmaten stemgerechtigd 'J.932 Aanvankelijkis dezenieuw gevormdegereformeerde kerk Vrijgemaakteen en per 31 maart zelfsbenoembaar tot kerkvoogden notabet. 0p 22 zeer op zichzelf staand kerkgenootschapmet weinig tot geen binding novemberL928 werd een nieuw catechisatie-lokaalbij de pastoriete Klein met de anderekerken. De eerstevrijgemaakte predikant in Sauwerdwas Wetsingein gebruikgenomen. Vanaf dit momentvergaderden de kerkvoog- ds. D. Deddens.Hij trad aan in 1.949en diende de vrijgemaaktekerk tot den afwisselendin dezenieuwe ruimte en in caféVan Zijt te Sauwerd.Dit 'J,944. 1,957.In het begin kerkte men in een garagenaast het huis van de heer gaat zo door tot maart Daarnavergadert men om praktische redenen K. Bouwmanaan de Provincialeweg22 te Sauwerd.In L950 werd er ach- en vanwegede kosten alleennog in het "lokaal". ter het pand Provincialeweg20, waarin de pastorie gevestigdwas, een Deverslechterende financiêle situatie noopt de beidehervormde gemeenten bescheidenkerkgebouw in gebruikgenomen. Toen ook dit te klein bleek, uiteindetijk tot samengaan.Het provinciaalbestuur en de classisstellen werd in 1982 het voormaligeGroene Kruisgebouw annex sporthal aan de allesin het werk om dit ook daadwerkelijkte doen slagen.Het verschilin 0ude Winsumerstraatweg7 aangekochten omgebouwdtot een kerk die de signatuurvan beide gemeentenbemoeilijkt dit echterwei. naam "De Hoeksteen"kreeg. Na verloop van tijd veranderdede houding ten opzichtevan de overigekerken in het dorp en kwam er enige ruimte voor dialoog.

AÍb. 16 De gereformeerdvrijgemaakte kerk te Sauwerdaan de }ude Winsumerstraatweg7. AÍb. 15 De oudegereformeerd vrijgemaakte kerk aan de Provincíaleweg20 te Sauwerd,gezíen vanaf de Zwarteweg.

30

./ AÍb. 17 De kerkte Adorp,gezien vanuit het zuiden. Afb. 18 Vooraanzichtvan de kerk te Kein Wetsínge.

Maarin 1966is het zover.Men komt tot eensamenwerkingsverband, zodat er Ookin Adorp, Sauwerden Wetsingeging dit procesdoor met vasthoudend- gezamenlijkeen predikant kan wordenberoepen. Het wordt ds.J. de Grootuit heid van beide kanten. Wat eenmaal"gewonnen" was, werd niet meer uit Noordwolde,die zijn intrek neemt in de pastorievan Adorp en van daaruit de handengegeven. Er kwamensteeds meer gezamenlijke activiteiten als kan- beide gemeentenAdorp-Harssens en Wetsinge-Sauwerdbedient. Regelmatig selruil, gezamenlijkediensten op Kerstavondof op anderezon- en feestda- worden er gezamenlijkekerkenraadsvergaderingen gehouden en ook op het gen en gezamenlijkekerkenraadsvergaderingen. Tenslotte werden zelfs de terrein van de diaconieen de kerkvoogdijgaat men intensieversamenwerken. beide kerkbladen,het hervormde"Kerkbericht" en de gereformeerde"De 0p l juli 1985wordt er tenslotte éên hervormdegemeente te Adorp-Wetsinge- Schakel",samengevoegd. Zo raakte men steedsmeer vertrouwd met de we- Sauwerdgevormd. Ook de verstandhoudingmet de gereformeerdekerk van derzijdsecultuur. Want dat was de eigenlijke barrière; het ging niet zozeer Wetsinge-Sauwerdwordt langzamerhandmeer genormaliseerd. Zeker als in de overtheologische strijdpunten als wel om gewoontenen eigenaardigheden loop van de jaren zeventigde hervormdepastorie van Adorp bewoondwordt die in de loop der jaren waren gegroeid.Dit, in respectvoor elkaar,be- doorpastoraal medewerker R.A. Witvoet, die een goedcontact opbouwt met spreekbaarmaken was de taak van de stuurgroepdie daarvoorin het leven ds. F.J.Kok, de gereformeerdepredikant van Sauwerd. werdgeroepen. 0p 1L augustus1991 doet ds. H. Schuurzijn intrede in de hewormdegemeen- In dezezeventigerjaren was er landelijk veel aandachtvoor het "samenop te Noordwolde-Zuidwolde.Deze gemeente vormde samenmet de hervormde weg"- proces.Een beweging die langzaamop gang kwam, maar al spoedig gemeentete Adorp-Wetsinge-Sauwerdeen pseudo-combinatie,dat wil zeggen niet meerte stuiten bleek en op 1 mei 2004resulteerde in de protestantse datteide gemeentennaar rato financieelbijdroegen aan de predikantsplaats. Kerk in Nederland(de PKN).Dit was een samengaanvan de Nederlandse Ds. SchÍur, die dus in deeltijd werkzaamwas (en nog is) in Adorp, Wetsinge Hervormdekerk, de Gereformeerdekerken in Nederlanden de Evanqelisch- en Sauwerd,heeft er samenmet zijn gereformeerdecollega's ds. W. van der Luthersekerk in het Koninkriik der Nederlanden. Wel(1987-1993), ds. R.H. Knijff (1996-2000)en ds.Joh. Meijer(2002-2008) Afb. 19 Kerk en voormaligepastoríe aan de Torenwegte Adorp. Afb. 20 Vanlinks naar rechts: ds. R.H. Knijff, ds.W. v.d. WeI,ds. H. Schuur en ds.Joh. IuIeíier.

toe bijgedragendat de gereformeerdeen de hervormdekerkelijke gemeenten elkaarmeer zijn gaanwaarderen en accepteren.Het resultaatwas dat de her- vormdegemeente en de gereformeerdekerk met ingangvan l januari 2003de eerste"Samen op Weg"-gemeente vormden in de classisWinsum.

0ndertussenwas op 12 september1,979 het kerkgebouwte Adorpovergedra- genaan de StichtingOude Groninger Kerken en op 25 aprit 2003ging ook de kerk van Klein Wetsingeover in handen van dezestichting.

0p 14 januai 2007is het zover dat bovengenoemde"Samen op Weg"-ge- meente,bestaande uit de hervormdegemeente te Adorp-Wetsinge-Sauwerd en de gereformeerdekerk van Wetsinge-Sauwerd,gaat fuserentot de pro- testantsegemeente te Adorp-Wetsinge-Sauwerd.Vanaf dat moment is het vroegerekerkgebouw van de gereformeerdekerk aan de Kerkstraat11 te Sauwerdhet gezamenlijkehuis van de nieuw gevormdeprotestantse ge- meente. Debeide anderekerkgebouwen, eigendom van de Stichting 0ude Groninger Kerken,worden nu gebruikt door andereinstanties en kerkgenootschappen en slechtsincidenteel nog door de protestantsegemeente. Kerkgebouwvan de ProtestantseGemeente, Kerkstraat 11 te Sauwerd.

32

)