Det Lange Svevet - Ein Biografi Om Kjell Opseth
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Det lange svevet - ein biografi om Kjell Opseth Fakultet for humaniora og utdanningsvitenskap Masterprogram: Faglitterær skriving Navn på kandidat: Dag H. Nestegard Juni/2015 Innhald DEL A – Det lange svevet - ein biografi om Kjell Opseth DEL B – Fagartikkel: Kjell Opseth & den politiske biografien Litteraturliste DEL A Det lange svevet - ein biografi om Kjell Opseth Av Dag H. Nestegard Dag H Nestegard: Det lange svevet - ein biografi om Kjell Opseth Side 1 15.06.15 - Systemet er eit monster. Kjell Opseth til Aftenposten, 5. november 2010 Dag H Nestegard: Det lange svevet - ein biografi om Kjell Opseth Side 2 15.06.15 Innhald Kapitel 1 – Skihopparen ................................................................................................................ 7 Kapitel 2 – Samferdselsministeren ........................................................................................ 13 Kapitel 3 – Sunnfjording av husmannslekt .......................................................................... 23 Kapitel 4 – Grenland & kjærleik .............................................................................................. 31 Kapitel 5 Sentralist i sjukehusstrid og EF-sak ................................................................ 38 (Tatt ut fordi manuset blei for langt. Sidene skal med i boka) ................................................ 38 Kapitel 6 – Kraftsosialisten blir stortingsmann ................................................................. 39 Kapitel 7 – Hestehandel om stamveg ..................................................................................... 45 Kapitel 8 – Landing på Gardermoen ...................................................................................... 62 Kapitel 9 Nederlag og storkapital på IT Fornebu .......................................................... 73 (Tatt ut fordi manuset blei for langt. Sidene skal med i boka) ................................................ 73 Kapitel 10 – Trussel om riksrett, igjen og igjen ................................................................. 74 Kapitel 11 – Riper i lakken, og meir strid ............................................................................ 85 Kapitel 12 – Heimstadpolitikaren – har vi han no? ........................................................... 92 Takk ................................................................................................................................................ 101 Til onkel Hans. Dag H Nestegard: Det lange svevet - ein biografi om Kjell Opseth Side 3 15.06.15 Forord I løpet av fire månadar på 1990-talet klarte samferdselsminister Kjell Opseth (Ap) å få Stortinget til å vedta ny stamveg mellom Bergen og Oslo, og ein hovudplass på Gardermoen få trudde var mogleg å realisere. Flyplassen hadde det stått strid om i fleire tiår. Stamvegen like eins. Opseth brukte eit halvt år på å lose flyplassen gjennom i nasjonalforsamlinga. Stamvegen tok kortare tid. Dei to sigrane imponerte stortingsmiljøet, eit samla pressekorps og det norske folk. Korleis fekk han det til? Ser ein på barndom og oppvekst var det lite som tilsa at han skulle bli den samferdselsministeren som satt lengst etter krigen. Seks år sat han. Den faustiske viljen hadde han med seg frå barndomsheimen, og vissa om at farfaren var fødd som husmann blei ei viktig drivkraft. Så resultatorientert var Kjell Opseth som rikspolitikar at han på tampen av karrieren gjekk seg ideologisk vill under kampen om IT Fornebu, og hamna i seng med skipsreiar Fred. Olsen, og den berykta innvandringsmotstandaren Øystein Hedstrøm frå Østfold. Saka blei ein lite ærefull sorti for ein mann som kjempa lenge, og fekk gjort mykje. Kjell Opseth var stortingsrepresentant for Sogn og Fjordane Arbeidarparti i fem periodar frå 1981 til 2001, og var det amerikanarane kallar A Late Bloomer. Han var over 30 då han blei valt inn i Førde kommunestyre, og hadde passert 40 då han blei leiar i Sogn og Fjordane Arbeidarparti - og kom på Stortinget i 1981. Midt i 50-åra blei han statsråd, og var nesten pensjonist då han gjekk ut av Stortinget i 2001. Eit slikt løp er spesielt i ei tid der mange gir seg på Stortinget før dei fyller 50. Sunnfjordingen var statsråd i to regjeringar i rundt sju år, samferdsleminister under Gro Harlem Brundtland 1990–96, og kommunal- og arbeidsminister i Thorbjørn Jaglands regjering 1996–97, av mange omtalt som ein historisk parentes der ettertida stort sett hugsar metaforen om Det norske hus, og Terje Røed-Larsens fall som planleggingsminister. Kraftsosialisten og næringspolitikaren Kjell Opseth derimot, skulle bli ein av dei mest markante og handlekraftige statsrådane i Samferdsledepartementet etter krigen. Skal ein plassere det politiske prosjektet hans i litteraturdramaturgisk teori, er det nærliggande å tenke på grunnforteljinga Overcoming the monster. Masteroppgåva har samanheng med at Samlaget har bedt meg skrive biografi om Opseth. At det var meg dei spurte, kan skuldast fleire forhold. Bakgrunn frå same fylke og område som den tidlegare politikaren, har spelt ei rolle. Men også kjennskapen til arbeidarrørsla på Vestlandet. Under eigen oppvekst på den einsidige industristaden Svelgen i Dag H Nestegard: Det lange svevet - ein biografi om Kjell Opseth Side 4 15.06.15 dei raude 70-åra, var 1. mai ein større festdag enn 17. mai, som blei rekna som ei borgarleg markering. Arbeidarpartiet hadde reint fleirtal i kommunestyret, og Jern og Metall var ein viktig aktør i bygda. Eg kjenner den karrige vestlandsjorda som fødde fram Kjell Opseth, og eg kjenner den politiske venstresida på Vestlandet. Som mediestudent i Volda intervjua eg seinare Opseth om arbeidet med Eiksundsambandet, som i 2008 gav fastlandssamband for fleire sunnmørskommunar. Han var hyggeleg og imøtekomande på telefon. Svarte forklarande på alle spørsmål, og gav eit godt inntrykk. Opseth var verken arrogant, eller så eigenrådig som mange aviser prøvde å framstille han som. Seinare fekk eg meir med Opseth å gjere som NRK-reporter. Etter at han gjekk ut av politikken, var eg presserådgjevar for to av etterfølgjarane hans i Samferdselsdepartementet. Erfaringa gav verdifull innsikt i samspelet mellom storting og regjering. Etter at arbeidet med boka kom i gang, har eg vore heime hos han og kona Hjørdis i fleire omgangar. * Utover i teksten er ambisjonen å skrive seg inn mot kjernen av det som dreiv Kjell Opseth som politikar, den psykologiske kjernen til bokens protagonist, for å sitere den danske biografiforskaren Birgitte Possing. At farfaren var husmann er noko som fortsatt pregar slekta. Med ein far som var fabrikkeigar i dei harde 30-åra ser ein det næringspolitiske engasjementet stige fram. Likevel er trua på, og identifiseringa med leiinga i Det Norske Arbeidarparti, det som framfor alt kjenneteiknar Kjell Opseth og slekta han kom frå. Agitatoren Martin Tranmæl skal ha sagt at ”For arbeiderklassen er handlinger langt viktigere enn programmer og teser. For det er handlingene som taler”.1 Den maksimen skulle kome til å gje seg mange konkrete utslag gjennom Kjell Opseths stridbare politiske karriere. Sjølv var han lenge mot ein biografi, og seier han har fått mange spørsmål om ei slik livsforteljing gjennom åra. Samtlege førespurnader har fått avslag fordi han meinte det var ein dårleg idé. Kjell Opseth sa ikkje det for å kokettere, men fordi han stiller seg tvilande til at nokon kan ha interesse av å lese om livet hans. Dette var noko han faktisk forventa å bli trudd på. Når ein snakkar med han om dette i dag, høyrer ein ekkoet frå strukturalistane som etter krigen meinte at individet er verdilaust i den store samanhengen, og at ein enkelt menneskeliv kan samanliknast med ei krusing på livets hav. Kjell Opseth var ikkje mot ein biografi om seg sjølv fordi han hadde noko å skjule, men fordi han oppriktig meinte at han som enkeltindivid 1 https://www.youtube.com/watch?v=r-IxXFoeD_Q Dag H Nestegard: Det lange svevet - ein biografi om Kjell Opseth Side 5 15.06.15 ikkje hadde spelt noko stor politisk rolle verken nasjonalt eller lokalt. Og kanskje fordi han føler seg forlegen når han blir beden om å snakke om seg sjølv, og ikkje ei brennbar politisk sak som må løysast. Etter mykje om og men klarte likevel familien å overtale han til å samarbeide med meg. Det som til slutt gjorde utslaget var at det er kanskje litt kjekt for barnebarna å kunne lese om kva besten har sysla med gjennom åra. * No Man Is an Island, skreiv den engelske poeten John Donne i åra etter Shakespseare. Ingen lever på sida av historia, vi lever alle i det Leon Edel kallar human time.2 Og ingen biografi er komplett med mindre boka avdekkar individet i historia, innanfor eit ethos, og ein sosial kompleksitet. Med dette som utgangspunkt kan det vere interessant å sjå på kva det sterke samhaldet i Kjell Opseths eigen barndom- og familiebakgrunn, har hatt å seie for den politiske karrieren. 2 Edel, Leon: Principia Biographica. W. W. Norton & Company. Side14. Dag H Nestegard: Det lange svevet - ein biografi om Kjell Opseth Side 6 15.06.15 Kapitel 1 – Skihopparen Bydalsbakken i Førde, vinteren 1950. Kjell Opseth (14) står på toppen av hoppbakken, og ser utover fjorden. Han er nervøs. I unnarennet ventar brørne, John (24), Kåre (22), og Thorleif (20). Han ser dei alle saman. John er heime igjen etter utdanning på LO-skulen Sørmarka, og står ved hoppkanten saman med Kåre.3 Nede på sletta ser han Thorleif .4 Fordi unnarennet går over bilvegen, er Thorleif på plass for å stoppe dei som kjem køyrande. Kjell ruggar på skia. Kjenner at gliden er god. Skiene har han kjøpt hos Åsnes i Fjaler.