Objaśnienia Do Mapy Geośrodowiskowej Polski 1:50 000

PAŃ STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś RODOWISKA

OBJAŚNIENIA DO MAPY GEOŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000

Arkusz BIAŁA (905)

Warszawa 2004

Autorzy: Krzysztof Horbowy *, Elżbieta Gawlikowska *, Józef Lis *, Anna Pasieczna *, Stanisław Wołkowicz * Krystyna Bujakowska **, Grażyna Hrybowicz **, Krystyna Wojciechowska **

Główny koordynator MGGP: Małgorzata Sikorska-Maykowska ** Redaktor regionalny: Jacek Koźma ** we współpracy z Krzysztofem Seifertem ** Redaktor tekstu: Olimpia Kozłowska **

* - Państwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa

** - Przedsiębiorstwo Geologiczne POLGEOL S.A., ul. Berezyńska 39, 03-908 Warszawa

ISBN 83-7372-176-2

Spis treści I. Wstęp – Krzysztof Horbowy...... 3 II. Charakterystyka geograficzno-gospodarcza – Krzysztof Horbowy...... 3 III. Budowa geologiczna – Krzysztof Horbowy...... 6 IV. Złoża kopalin – Krzysztof Horbowy...... 9 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin. – Krzysztof Horbowy...... 12 VI. Perspektywy i prognozy występowania kopalin – Krzysztof Horbowy...... 14 VII. Warunki wodne – Krzysztof Horbowy...... 16 1. Wody powierzchniowe...... 16 2. Wody podziemne...... 17 VIII. Geochemia środowiska 1. Gleby – Józef Lis, Anna Pasieczna ...... 20 2. Pierwiastki promieniotwórcze w glebach – Stanisław Wołkowicz...... 23 IX. Składowanie odpadów - Krystyna Bujakowska, Grażyna Hrybowicz, Krystyna Wojciechowska ...... 25 X. Warunki podłoża budowlanego – Krzysztof Horbowy...... 31 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu – Elżbieta Gawlikowska...... 32 XII. Zabytki kultury – Krzysztof Horbowy...... 35 XIII. Podsumowanie Krzysztof Horbowy...... 36 XIV. Literatura...... 38

I. Wstęp Przy opracowywaniu arkusza Biała Mapy geośrodowiskowej Polski w skali 1:50 000 (MGP) wykorzystano materiały archiwalne arkusza Biała Mapy geologiczno–gospodarczej Polski w skali 1:50 000 (MGGP), wykonanej w roku 1998 w Przedsiębiorstwie Geologicz- nym S.A. w Krakowie (Łągiewka, 1998). Niniejsze opracowanie powstało w oparciu o in- strukcję opracowania i aktualizacji MGGP (Instrukcja... , 2002). Mapa geośrodowiskowa zawiera dane zgrupowane w sześciu warstwach informacyjnych: kopaliny, górnictwo i przetwórstwo kopalin, wody powierzchniowe i podziemne, ochrona powierzchni ziemi (obecnie tematyka geochemii środowiska), warunki podłoża budowlanego oraz ochrona przyrody i zabytków kultury. Mapa jest przeznaczona głównie do praktycznego wspomagania regionalnych i lokalnych działań gospodarczych, planowania przestrzennego w zakresie wykorzystania i ochrony złóż oraz środowiska przyrodniczego. W opracowaniu wykorzystano zarówno materiały publikowane i archiwalne, jak i wyniki wizji terenowych, konsultacji i uzgodnień przeprowadzonych w przedsiębiorstwach i urzędach województwa opolskiego. Dane dotyczące złóż kopalin zostały zestawione na kartach informacyjnych opracowanych dla komputerowej bazy danych, ściśle związanej z realizacją Mapy geośrodowiskowej Polski.

II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza

Obszar arkusza Biała wyznaczają współrzędne geograficzne: 17° 30' - 17° 45' długości geograficznej wschodniej oraz 50° 20' - 50° 30' szerokości geograficznej północnej. Administracyjnie cały obszar arkusza należy do województwa opolskiego, obejmując częściowo terytoria gmin Biała, Korfantów, Lubrza, Prudnik oraz w bardzo małej części gmi- nę Łambinowice. Prawa miejskie posiadają Korfantów i Biała. Według podziału Polski na jednostki fizycznogeograficzne (Kondracki, 1998), obszar arkusza Biała położony jest na Niżu Środkowoeuropejskim, w południowej części makroregionu Nizina Śłąska, w obrębie którego w granicach obszaru arkusza wyróżnić można mezoregiony: Równina Niemodlińska (pół- nocna część obszaru arkusza), fragment Kotliny Raciborskiej (część środkowowschodnia) oraz Płaskowyż Głubczycki (środkowa i południowa część) (fig. l). Równina Niemodlińska na omawianym obszarze stanowi płaską lub lekko falistą po- wierzchnię. Przeważają tu tereny piaszczyste na sandrach i kemach zlodowaceń środkowo- polskich. Deniwelacje terenu kształtują się w granicach 30 metrów.

Fig. 1. Położenie arkusza Biała na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (1998) 1 – granica prowincji, 2 – granica makroregionu, 3 – granica mezoregionu, 4 – granica państwa Prowincja: Niż Środkowoeuropejski Podprowincja: Niziny Środkowopolskie Makroregion: Nizina Śląska Mezoregiony: 318.52 – Pradolina Wrocławska, 318.533 – Równina Grodkowska, 318.54 – Dolina Nysy Kłodzkiej, 318.55 – Równina Niemodlińska, 318.58 – Płaskowyż Głubczycki, 318.59 – Kotli- na Raciborska Prowincja: Masyw Czeski Podprowincja: Sudety z Przedgórzem Sudeckim Makroregion:– Przedgórze Sudeckie Mezoregion: 332.17 – Przedgórze Paczkowskie Makroregion: Sudety Wschodnie Mezoregiony: 332.61 – Góry Złote, 332.63 – Góry Opawskie

Kotlina Raciborska stanowi najniżej położony teren na obszarze arkusza. Wypełnione piaskami dno kotliny leży poniżej 200 m n.p.m. Elementem ożywiającym krajobraz są rozle- głe, łagodnie wcięte, podmokłe i płaskie doliny przepływających tu cieków wodnych. Prze- waża rzeźba pagórkowata, falista, a deniwelacje wynoszą około 15 metrów.

4 Płaskowyż Głubczycki na obszarze arkusza charakteryzuje się największym urozmaice- niem i zróżnicowaniem ukształtowania pionowego terenu. Wysokości bezwzględne kształtują się od 200 m n.p.m. w części wschodniej, do około 300 m n.p.m, w części zachodniej. Jego morfologię cechuje występowanie licznych, rozległych i płaskich pagórków o stromo opada- jących zboczach. Typową cechą tego mezoregionu jest rozczłonkowanie pokrywy utworów lessowych i lessowatych szeregiem dolin zarówno suchych jak i z ciekami wodnymi. Głów- nymi rzekami są Biała i Ścinawa Niemodlińska, wcinające się głęboko w pokrywę lessową, tworząc doliny o stromych zboczach, o nachyleniach przekraczających niekiedy 15°. Generalnie, powierzchnia terenu objętego arkuszem podnosi się od strony północno- wschodniej ku południowemu zachodowi. Deniwelacja terenu wynosi około 120 m, przy czym najniżej położone są tereny znajdujące się w obrębie Kotliny Raciborskiej w okolicach miejscowości Łącznik i Chrzelice, a największą wysokość osiągają tereny położone na Pła- skowyżu Głubczyckim w okolicach Rudziczki i Włóczna. Gleby występujące na obszarze arkusza Biała należą w przeważającej większości do gleb chronionych o wysokich klasach bonitacyjnych. W jego części północno-zachodniej i zachodniej pokrywę glebową stanowią głównie gleby brunatne wyługowane, wykształcone z glin średnich pylastych oraz pseudobielicowe wytworzone z glin ciężkich i iłów pylastych. W części środkowej, wschodniej i południowej dominują czarnoziemy zdegradowane wy- kształcone na utworach lessowych ilastych, a także gleby brunatne wyługowane wytworzone z glin pylastych. W dolinach rzecznych oraz w dolinach mniejszych cieków i w obniżonych miejscach o słabym odpływie wód (północno-wschodnia część obszaru arkusza), występują zabagnienia, a przeważającym typem gleb są torfy, mady brunatne i czarne ziemie, wykształ- cone z namułów rzecznych, w większości nadmiernie zawilgocone. Według podziału klimatycznego część południowo-zachodnia obszaru należy do dzielnicy podsudeckiej gdzie średnia roczna temperatura powietrza wynosi 8°C, czas zalegania pokrywy śnieżnej waha się od 60 do 90 dni, a długość okresu wegetacyjnego wynosi od 200 do 220 dni. Część północno-wschodnia należy do dzielnicy wrocławskiej (nadodrzańskiej), w obrębie której średnia roczna temperatura powietrza wynosi 8,7°C, czas zalegania pokrywy śnieżnej waha się od 50 do 60 dni, a długość okresu wegetacyjnego wynosi 225 dni. Średnio- roczna suma opadów atmosferycznych waha się od 700 mm dla Płaskowyżu Głubczyckiego do 650 mm dla Równiny Niemodlińskiej i Kotliny Raciborskiej. Na całym obszarze dominują wiatry zachodnie, w północno-wschodniej części również z południa. Średnia prędkość wia- trów wynosi od 3 do 5 m/s.

5 Na obszarze arkusza dominuje gospodarka rolna. Sprzyja temu powszechne występowanie bardzo urodzajnych gleb pszenno-buraczanych. Indywidualna produkcja rolnicza wiąże się z uprawą zbóż i roślin okopowych oraz z sadownictwem i ogrodnictwem. Przemysł tego obszaru jest słabo rozwinięty. Koncentruje się głównie w dwóch miastach. W Korfantowie między innymi znajduje się fabryka obuwia oraz wytwórnia mebli. W Białej znajdują się: rozlewnia wód mineralnych, zakłady przemysłu drzewnego, cegielnia, betoniamia. Ponadto w takich miejscowościach jak: Ścinawa Nyska, Chrzelice, Krobusz, Rostkowice, Kolnowice, Mokra, Piorunkowice, Lubrza, Korfantów zlokalizowane są fermy hodowlane. Przemysł wydobyw- czy reprezentowany jest przez trzy czynne kopalnie odkrywkowe: jedną surowców ilastych ceramiki budowlanej w Białej oraz dwie kruszywa naturalnego w Łączniku i Radostyni. Lokalny układ komunikacyjny jest dobrze rozwinięty. Głównymi drogami przebiegają- cymi przez obszar arkusza są szosy: Prudnik-Biała-Opole, Nysa-Korfantów-Łącznik, Biała- Korfantów. Przez omawiany teren przebiega linia kolejowa Nysa-Prudnik-Biała-Gogolin.

III. Budowa geologiczna

Budowę geologiczną obszaru arkusza Biała omówiono na podstawie Mapy geologicznej Polski w skali 1:200 000, arkusz Nysa z objaśnieniami (Wroński, Kościówko, 1988; Ba- dura i in., 1996). Obszar arkusza Biała leży w obrębie wschodniej części przedpola Sudetów Wschodnich. Wgłębna budowa geologiczna jest tu rozpoznana w bardzo małym stopniu, za pomocą kilku głębokich otworów badawczych zlokalizowanych w okolicy Białej, Szybowic, Lubrzy, mających za zadanie rozpoznanie podłoża. Najstarsze utwory uznane za proterozo- iczne, budujące podłoże krystaliczne nawiercono w otworze w okolicy Białej. Są to gnejsy i amfibolity. Do paleozoiku należą osady permu, nawiercone w kilku otworach, wykonanych w okolicy Szybowic, Białej i na południowy zachód od Białej. Jest on reprezentowany przez osady czerwonego spągowca, rozpoznane w otworze wiertniczym w okolicy Białej. Ich miąższość wynosi tu 20 m. Są to głównie piaskowce szarogłazowe rzadziej arenity kwarcowe lub arko- zowe, przeważnie średnioziarniste, niekiedy gruboziarniste i zlepieńcowate, barwy brunatno- czerwonej. Spośród utworów mezozoiku, na omawianym obszarze występują osady górnej kredy, natomiast osady triasu znajdują się poza terenem arkusza Biała na północ i północny wschód od linii Grodków-Niemodlin-Krapkowice-Kędzierzyn, leżąc przekraczająco na osadach permu. Utwory kredy górnej występują w podłożu podkenozoicznym na całym obszarze arkusza, nie odsłaniając się jednak na powierzchni. Zostały stwierdzone między innymi w otworze

6 badawczym w okolicy Białej, gdzie zalegają na głębokości 469 m p.p.m, a w sąsiedztwie arkusza, w okolicy Grabina - 40 m p.p.m. i Niemodlina - 162 m p.p.m. Profil osadów kredy górnej obejmuje cenoman, turon i koniak. Cenoman reprezentowany jest przez białe, żółto- szare i jasnoszare z zielonym odcieniem, ostrokrawędziste piaski kwarcowe z niewielką do- mieszką lepiszcza kaolinowego, z przewarstwiemami piaskowców. Piaski oraz piaskowce są słabozwięzłe. Spoiwo jest ilaste, ilasto-margliste, rzadziej wapniste. Osady te wypełniają pa- leodoliny powstałe przed kredą górną. W rowie Kędzierzyna, w południowej części arkusza, miąższość piaskowców cenomanu wynosi od 12 do 22 m, (Bosowski, 1970; Kosiarz, 1988). Osady turonu wykształcone są w postaci margli, margli ilastych, wapieni marglistych i pia- skowców marglistych. Wapienie margliste i margle turońskie rozpoznano w rowie Kędzie- rzyna, między innymi w otworze w okolicy Białej, gdzie ich miąższość nieznacznie przekracza 160 m. Utwory koniaku wykształcone są w postaci piaskowców słabo zwięzłych, iłów marglistych i piaszczystych, mułowców i iłowców miejscami z przewarstwieniami iłów wę- glistych. Miąższość osadów koniaku w zapadliskach tektonicznych przekracza 100 m. Na utworach górnej kredy przekraczająco zalegają osady trzeciorzędowe, reprezentują- ce miocen i pliocen. Największą miąższość osiągają w tektonicznym rowie Kędzierzyna. Łączna ich miąższość w okolicy Białej przekracza 670 m. Najstarszymi osadami trzeciorzę- dowymi stwierdzonymi na omawianym obszarze są iły, piaski oraz wkładki lignitów miocenu dolnego - warstw kłodnickich (Aleksandrowicz, 1984). Osady te wyznaczają północno- zachodni zasięg basenu zapadliska przedkarpackiego na bloku przedsudeckim. Najmłodszymi osadami trzeciorzędowymi na obszarze omawianego arkusza jest tzw. seria Gozdnicy, Są to plioceńskie piaski i żwiry, często o lepiszczu kaolinowym z przewarstwieniami ilastymi. W podłożu czwartorzędu tworzą rozległą formę między Głuchołazami a Rudziczką. Na powierzchni odsłaniają się w rejonie miejscowości Rudziczki, Łącznik i Mokra w formie izolo- wanych płatów. Utwory czwartorzędowe, reprezentowane przez plejstocen, występują niemal na całej powierzchni terenu arkusza (fig. 2). W wykształceniu osadów tego okresu rolę odegrały trzy zlodowacenia: południowo-, środkowo- i północnopolskie. W okresie zlodowaceń południo- wopolskich osadziły się na tym obszarze gliny zwałowe. Nie występują one na powierzchni. Znane są tylko z otworów wiertniczych (między Białą a Szybowicami). Na powierzchni do- minują osady wodnolodowcowe i glacjalne zlodowaceń środkowopolskich, z pojedynczymi kemami oraz osady eoliczne zlodowaceń północnopolskich. Piaski i żwiry fluwioglacjalne, zlodowaceń środkowopolskich występują powszechnie na całym obszarze arkusza. Na Pła- skowyżu Głubczyckim przykryte są lessami, a odsłaniają się głównie w rozcięciach erozyjnych.

Fig. 2. Położenie arkusza Biała na tle szkicu geologicznego regionu wg E. Rühle (1986) Czwartorzęd: 1 – holocen – mady, iły i piaski ze żwirami oraz torfy; plejstocen-neoplejstocen: 2. – piaski, żwiry; 3 – lessy (zlodowacenia północnopolskie); 4 – piaski i żwiry zlodowacenia środkowopolskie); 5 – głazy, żwiry, piski i gliny zwałowe; 6 – gliny zwałowe, ich eluwia piaszczyste, piaski (zlodowacenia środkowopolskie); 7 – plejstocen, eoplejstocen, mezoplejstocen – piaski, żwiry i mułki; Trzeciorzęd: 8 – neogen-pliocen – iły, iłowce, mułki, piaski, lokalnie z wkładkami węgli brunatnych; 9 – neogen – iły, iłowce, mułki, piaski z wkładkami węgla brunatne- go; 10 – neogen-miocen (morski) – iłowce, mułowce, wapienie litotamniowe, margle detrytyczne; 11 – Kreda górna – wapienie, margle, opoki, gezy, piaskowce, piaski glaukonitowe; 12 – Trias środkowy (wapień muszlowy) – dolomity, wapienie, margle, iłowce; 13 – Karbon dolny – zlepieńce, szarogłazy, piaskowce, mułowce, iłowce; 14 – Dewon – łupki kwarcyty, fyllity, marmury, szaro- głazy, zlepieńce; 15 – Kambrosylur i proterozoik – gnejsy i łupki krystaliczne; 16 – Trzeciorzęd – skały wylewne zasadowe i tufy; 17 – granica państwa

8 Są to utwory zróżnicowane litologicznie, od grubych żwirów z domieszką piasków do pia- sków drobnoziarnistych, a czasami mułków. Miąższość tych osadów na ogół nie przekracza 20 m. Do powszechnie występujących osadów zlodowaceń środkowopolskich zalicza się również: gliny zwałowe występujące w mniej lub bardziej zwartych płatach w okolicy Pogó- rza, Pleśnicy, Łącznika i Puszyny; bezstrukturalne, różnoziarniste piaski barwy żółtej do żół- tobrązowej, z zawartością frakcji pylastej, żwirami i głazikami skał północnych, występujące w północno-zachodniej części arkusza; piaski, żwiry i głazy moren czołowych występujące na południowy wschód od Korfantowa oraz pojedyncze wystąpienia piasków i żwirów ozów, kemów i tarasów kemowych. Najmłodszymi osadami plejstocenu są lessy i gliny lessopodobne zlodowaceń północnopolskich. Zajmują około 50% obszaru arkusza. Występują na Płasko- wyżu Głubczyckim, tworząc zwartą pokrywę porozcinaną dolinami rzek i mniejszych cieków, osiągającą średnią miąższość od 2 do 4 m, maksymalnie do 10 m. Utwory te są zwykle bezstrukturalne, barwy żółtej, żółtobrązowej lub płowej. Lessy zalegające w dolnej części stoków (częściowo redeponowane) charakteryzują się większą zawartością frakcji ilastej i ciemniejszą barwą. Lessy redeponowane na stokach często zawierają wkładki piaszczyste, a nawet żwi- rowe (Badura i in. 1996). Współczesne osady czwartorzędowe reprezentowane są przez holocen. Są to mady, mułki, piaski i żwiry rzeczne o miąższości od l do 3 m, pokrywające dna wszystkich dolin rzecznych. W starorzeczach, oczkach wytopiskowych i innych zagłębieniach terenu wytwo- rzyły się namuły i torfy (północno-wschodnia część obszaru arkusza).

IV. Złoża kopalin

Obszar objęty arkuszem Biała, należy do mało zasobnych w surowce mineralne. Wy- stępują tu jedynie kopaliny zaliczane do pospolitych: kruszywo naturalne i surowce ilaste ceramiki budowlanej. Aktualnie na obszarze arkusza znajduje się 6 udokumentowanych złóż o zasobach bilansowych i jedno złoże, którego zasoby zostały wybilansowane (Przeniosło, 2002). Charakterystykę gospodarczą oraz klasyfikację złóż przedstawiono w tabeli l. Złoża kruszywa naturalnego związane są z plejstoceńskimi osadami wodnolodowco- wymi. Na omawianym obszarze są udokumentowane dwa złoża piasków i żwirów oraz dwa złoża piasków. Złoże piasków i żwirów „Pogórze” posiada kartę rejestracyjną (Wałachowski, Ma- chów, 1989). Zasoby geologiczne według stanu na 2001 rok wynoszą 218 tys. ton (Przenio- sło, 2002). Złoże o powierzchni 4,9 ha ma formę pokładu o miąższości od 2,0 do 6,1 m

9 (średnio 3,3 m). Nadkład stanowią gliny i piaski pylaste o grubości od 0,3 do 3,4 m (średnio 1,1 m). Kopalina charakteryzuje się zawartością ziarn do 2 mm (punktem piaskowym) od 11,7 do 99,9% (średnio 56,9%) i zawartością pyłów mineralnych od 0,44 do 8,04%, (średnio 3,61%). Kopalina może być wykorzystywana do produkcji piasków i żwirków filtracyjnych oraz dla celów budowlanych. Złoże piasków i żwirów „Łącznik” posiada uproszczoną dokumentację geologiczną w kategorii C1 (Grygiel, 1996). Obszar złoża o powierzchni 7,6 ha położony jest na północ od miejscowości Łącznik. Zasoby geologiczne bilansowe według stanu na 2001 rok wynoszą 364 tys. ton (Przeniosło, 2002). Złoże ma formę pokładową. Miąższość złoża waha się od 1,6 do 5,7 m (średnio wynosi 3,3 m). Punkt piaskowy kształtuje się w granicach od 46,2 do 70,0%, (średnio 55,9%), a zawartość pyłów mineralnych od 3,38 do 8,9% (średnio 6,6% ). Nadkład stanowią piaski zaglinione i gliny o miąższości od 0,3 do 0,8 m, (średnio 0,5 m). Kopalina nadaje się do produkcji piasków i żwirków filtracyjnych oraz do produkcji betonów. Od południa do złoża „Łącznik”, przylegało złoże kruszywa naturalnego „Łącznik- Mokra”. Jego zasoby zostały rozliczone w dokumentacji dla złoża „Łącznik” (Grygiel, 1996), a złoże wykreślono z bilansu zasobów. Złoże piasków „Radostynia” posiada uproszczoną dokumentację geologiczną w kategorii C1 (Szczygielski, 1992). Obszar złoża o powierzchni 0,7 ha położony jest między Radostynią a Górką Prudnicką. Zasoby według stanu na 2001 rok wynoszą 18,0 tys. ton (Przeniosło, 2002). Złoże ma formę pokładu o miąższości od 4,2 do 5,2 m (średnio 5,04 m). Nadkład stanowią gleba i glina lessopodobna o miąższości od 0,3 do 1,3 m (średnio 0,46 m). Punkt piaskowy kształtuje się w granicach od 85 do 100%, (średnio 96,1%), a zawar- tość pyłów mineralnych od 1,0 do 3,0%, (średnio 1,7%). Kopalina przydatna jest do produkcji piasków do zapraw budowlanych i piasków nieklasyfikowanych, Złoże piasków „Niemysłowice” (Bąk, Baranowski, 1986) zlokalizowane jest na wschód od miejscowości o tej samej nazwie. Zasoby według stanu na 2001 rok wynoszą 137 tys. ton (Przeniosło, 2002). Obszar złoża ma powierzchnię 11 000 m2. Złoże ma formę pokładową. Miąższość złoża waha się od 6,1 do 15,2 m (średnio wynosi 10,6 m). Nadkład stanowią gliny i gliny pylaste o miąższości od 0,5 do 4,6 m (średnio 3,2 m). Punkt piaskowy kopaliny kształ- tuje się w granicach od 78,4 do 97,5% (średnio 86,7%), a zawartość pyłów mineralnych od 1,0 do 2,4% (średnio 1,7%). Kopalina przydatna jest do celów budowlanych. Złoża surowców ilastych ceramiki budowlanej związane są z plejstoceńskimi osadami zlodowaceń północnopolskich. Na arkuszu Biała znajdują się aktualnie dwa udokumentowane i eksploatowane złoża glin pylastych, piaszczystych i glin lessopodobnych.

10 Tabela 1 Złoża kopalin i ich charakterystyka gospodarcza oraz klasyfikacja Zasoby Kategoria Stan Wydobycie Zastosowanie Nr złoża Nazwa złoża Rodzaj Wiek kompleksu Klasyfikacja Przyczyny geologiczne - rozpoznania zagospodarowania (tys. t, tys. m3*) kopaliny na mapie kopaliny litologiczno - złóż konfliktowości bilansowe złoża surowcowego złoża (tys. t, tys.m3*)

wg stanu na rok 2001 Klasy Klasy 1 - 4 A – C 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

1 Pogórze pż Q 218 C1* Z 0 Skb, I 4 A -

2 Łącznik pż Q 364 C1 G 101 Skb, I 4 A -

3 Radostynia p Q 18 C1 G 3 Skb 4 A -

4 Biała Prudnicka g(gc) Q 937* C1 G 1* Scb 4 A -

5 Niemysłowice p Q 137 C1* Z 0 Skb 4 A -

6 Niemysłowice g(gc) Q 1 047* C1 G 0 Scb 4 A - Łącznik-Mokra pż Q - - ZWB - - - - - Rubryka 3: pż – piaski i żwiry, p – piaski, g(gc) – gliny ceramiki budowlanej Rubryka 4: Q – czwartorzęd, Tr - trzeciorzęd

Rubryka 6: C*1 - złoże zarejestrowane (kategoria przypisana umownie) Rubryka 7: złoża: G – zagospodarowane, Z – zaniechane, ZWB – złoże wykreślone z bilansu (zlokalizowane na mapie dokumentacyjnej zamieszczonej w materiałach archiwalnych); Rubryka 9: Skb – kruszywa budowlane, Scb – surowce ceramiki budowlanej, I – inne (piaski i żwirki filtracyjne) Rubryka 10: złoża 4 - powszechne, licznie występujące, łatwo dostępne Rubryka 11: złoża: A – małokonfliktowe

11 Złoże „Biała Prudnicka” udokumentowano w kategorii C1 (Sobkiewicz, Swoboda, 1978). Obszar złoża o powierzchni 16,5 ha położony jest na północny zachód od miasta Biała. Zasoby według stanu na 2001 rok wynosiły 937 tys. m3 (Przeniosło, 2002). Złoże o formie pokładu, tworzą gliny lessopodobne, gliny pylaste chude i gliny piaszczyste chude. Miąższość złoża wynosi od 2,6 do 12,0 m (średnio 6,2 m). Nadkład stanowi gleba i glina pylasta o miąższości od 0,0 do 1,2 m, (średnio 0,4 m). Kopalina charakteryzuje się niską zawartością margla, wynoszącą od 0,0 do 0,57% (średnio 0,14%), skurczliwością suszenia od 4,7 do 9,0% (średnio 6,3%), wytrzymałością na ściskanie od 6,77 do 13,97 MPa (średnio 10,83 MPa) oraz dobrą mrozoodpornością wyrobów. Kopalina jest przydatna do produkcji cegły pełnej.

Złoże „Niemysłowice” posiada dokumentację geologiczną w kategorii C1 (Sobkie- wicz, 1976). Obszar złoża o powierzchni 19,1 ha położony jest na południe od Niemysłowic. Zasoby geologiczne bilansowe według stanu na 2001 rok wynosiły 1 047 tys. m3. Złoże ma formę pokładu i zbudowane jest z glin lessopodobnych i glin pylastych. Miąższość złoża wynosi od 4,0 do 9,2 m (średnio 6,4 m). Nadkład stanowi gleba gliniasta o miąższości od 0,l do 0,3 m (średnio 0,2 m). Kopalina charakteryzuje się zawartością margla wynoszącą od 0,008 do 1,51% (średnio 0,44%), skurczliwością suszenia od 2,6 do 7,4%, wytrzymałością na ści- skanie od 8,74 do 32,48 MPa oraz dobrą mrozoodpornością wyrobów. Kopalina może być przydatna do produkcji cegły pełnej. Wszystkie złoża kruszywa naturalnego oraz surowców ilastych ceramiki budowlanej należą do złóż powszechnie występujących. Ponieważ położone są na obszarze gruntów ornych V i VI klasy bądź gruntów wyłą- czonych z użytkowania rolniczego dlatego uznano je za niekonfliktowe z punktu widzenia ochrony środowiska. Klasyfikację uzgodniono z geologiem wojewódzkim.

V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin

Na obszarze objętym arkuszem Biała, przemysł wydobywczo-przetwórczy wiąże się z eksploatacją pospolitych surowców skalnych i ma znaczenie lokalne. Z sześciu udokumentowanych złóż, aktualnie eksploatowane są trzy. Dwa złoża kruszywa naturalnego i jedno surowców ilastych ceramiki budowlanej. Wszystkie złoża, w których prowadzone jest wydobycie, eksploatowane są na podstawie ważnych koncesji wydanych przez Wojewodę Opol- skiego. Posiadają również wyznaczone obszary i tereny górnicze. Złoże kruszywa naturalnego „Łącznik” eksploatowane jest od 1996 roku i stanowi bazę surowcową dla zakładu przeróbczego w Mokrej, należącego do Spółdzielni Pracy Surowców Mineralnych w Opolu. Użytkownikowi udzielono koncesji ważnej do 2010 r. Powierzchnia

12 obszaru górniczego wynosi 10,38 ha. Identyczna jest powierzchnia terenu górniczego. W 2001 r. wydobyto 101 tys. ton kopaliny (Przeniosło, 2002). Eksploatacja prowadzona jest odkrywkowo, częściowo spod wody bez odwadniania grawitacyjnego. Odległość zakładu przeróbczego od wyrobiska wynosi około 1,5 km. Transport urobku odbywa się samochodami. Przeróbka kopaliny polega na jej płukaniu i sortowaniu na sitach. W zakładzie przerób- czym produkuje się piaski i żwiry filtracyjne stosowane do oczyszczania wód pitnych, wód przemysłowych i ścieków oraz kruszywa mineralne do betonów. Średnia roczna wielkość produkcji wynosi około 15,5 tys. ton. Straty przeróbcze wynoszą około 15%, a powstałe odpady wykorzystuje się do rekultywacji wyrobisk poeksploatacyjnych. Tymczasowe zewnętrz- ne składowiska odpadów i nadkładu usytuowane są w południowej części obszaru górnicze- go, poza obszarem złoża. Wyrobisko rekultywowane jest na bieżąco w kierunku wodnym. Zrekultywowana powierzchnia wynosi około 2,0 ha. Złoże piasku „Radostynia” eksploatowane jest od 1996 roku przez Zakład Usługowo- Handlowy Zaopatrzenia Rolnictwa w Białej. Użytkownikowi udzielono koncesji ważnej do 2004 r. Powierzchnia obszaru górniczego wynosi 1,07 ha , a powierzchnia terenu górniczego 1,10 ha.W 2001 r. wydobyto 3 tys. ton kopaliny (Przeniosło, 2002). Eksploatacja prowadzona jest odkrywkowo, systemem ścianowym, jednym piętrem wydobywczym, nadpoziomowo ze spągu złoża. Z uwagi na wykorzystanie kopaliny w stanie naturalnym, nie ma zakładu prze- róbczego. Wydobywany piasek wykorzystywany jest do celów budowlanych jako piasek do zapraw budowlanych i piasek nieklasyfikowany. Tymczasowe niewielkie składowisko ze- wnętrzne nadkładu (humusu), usytuowane jest we wschodniej części terenu górniczego. Po zakończeniu eksploatacji, użytkownik przewiduje przeznaczyć otwarte wyrobisko na gminne wysypisko odpadów komunalnych. Po jego wypełnieniu odpadami będzie ono przedmiotem rekultywacji w kierunku rolnym, z wykorzystaniem składowiska nadkładu. Złoże surowca ilastego „Biała Prudnicka” eksploatowane jest od 1978 roku. Najpierw przez Opolskie Przedsiębiorstwo Ceramiki Budowlanej, a po jego likwidacji w 1994 roku użytkownikiem złoża i zakładu przeróbczego jest Zakład Ceramiczny „Bowid” w Białej. Użytkownikowi udzielono koncesji ważnej do 2009 r. Powierzchnia obszaru górniczego wynosi 4,58 ha , a powierzchnia terenu górniczego - 5,96 ha. W 2001 r. wydobyto 1 tys. m3 kopaliny (Przeniosło, 2002). Obszar złoża „Biała Prudnicka” przedzielony jest szosą Biała- Korfantów na dwie części: zachodnią i wschodnią. Roboty eksploatacyjne w okresie ważności koncesji przewidziane są tylko w części zachodniej złoża, dla której utworzony został obszar i teren górniczy. Eksploatacja odbywa się metodą odkrywkową, systemem ścianowo- zabierkowym. Złoże stanowi bazę surowcową dla cegielni, położonej w odległości około 200 m

13 na wschód od wyrobiska. Urobek transportowany jest samochodami do zakładu przeróbczego. Przeróbka kopaliny polega na przygotowaniu masy, formowaniu i suszeniu półfabrykatów oraz ich wypalaniu. Produktem finalnym jest cegła pełna klasy „100”. Odpady produkcyjne poddawane są na bieżąco ponownej przeróbce. Nie używane wyrobisko poeksploatacyjne o powierzchni około 2,2 ha zostało zrekultywowane w kierunku rolnym. Eksploatacja złoża surowca ilastego „Niemysłowice” została zaprzestana w 1999 r. Za- mknięto również cegielnię będąca dotychczasowym odbiorcą kopaliny. Pozostałe po zakła- dzie budynki i urządzenia są w dobrym stanie technicznym. Koncesja ważna do 2008 roku uprawnia właściciela złoża do wydobycia kopaliny w obrębie obszaru górniczego o powierzchni 4,66 ha. Powierzchnia terenu wynosi 7,21 ha. Wyrobisko jest częściowo zrekultywowane w kierunku wodnym. Prace przerwano wraz z zaprzestaniem wydobycia. Na obszarze omawianego arkusza zlokalizowane są dwa złoża kruszywa naturalnego, których eksploatacja została zaniechana. Złoże „Pogórze” eksploatowane było od 1989 roku przez Spółdzielnię Pracy Surowców Mineralnych w Opolu. Ze względu na niejednorodność surowca, eksploatacja została zaniechana w 1993 roku, a wyrobisko zostało całkowicie zrekultywowane w kierunku rolnym. Nie wykonano dodatku rozliczającego zasoby. Złoże kruszywa naturalnego „Niemysłowice” eksploatowane było od 1982 roku przez „Budrem” Spół- ka z o.o. w Prudniku. W 1994 roku eksploatacja została zaniechana. Na obszarze złoża istnieje nie zrekultywowane wyrobisko o wymiarach 150 m x 100 m i maksymalnej głębokości do 15 m. Ponadto na terenie arkusza znajduje się szereg punktów występowania piasków, pia- sków i żwirów oraz glin, z których dorywczo, w niewielkich ilościach i na potrzeby lokalne wydobywa się te kopaliny.

VI. Perspektywy i prognozy występowania kopalin

Perspektywy i prognozy występowania kopalin na obszarze arkusza Biała są ściśle uwa- runkowane budową geologiczną i związane są z utworami czwartorzędowymi. Utwory trze- ciorzędowe nie mają znaczenia surowcowego ze względu na niewielki zasięg występowania w strefie przypowierzchniowej. Największe prawdopodobieństwo udokumentowania nowych złóż istnieje dla kruszyw naturalnych. Dla nich też na podstawie prac geologiczno- zwiadowczych (Gizara, 1985; Jonak, Woliński, 1970), oraz wizji terenowych wyznaczono obszary perspektywiczne i prognostyczne. Obszary perspektywiczne zlokalizowano głównie w północno-wschodniej części arkusza w okolicy Pogórza, Brzeźnicy, Łącznika i Radostyni, a także w okolicy Śmicza (środkowa część terenu arkusza) i na południu, w okolicy Niemysłowic. Pod niewielkim nadkładem gleby,

14 glin i glin piaszczystych o miąższości rzędu 0,2-0,8 m, występują piaski, piaski i żwiry o miąższości od 2,0 m do 10,0 m. Wyrywkowe badania wykonane w ramach prac geologiczno- zwiadowczych, pozwoliły na ustalenie podstawowych parametrów jakościowych dla tej kopaliny. Punkt piaskowy wynosi od 31 do 75%, a zawartość pyłów mineralnych kształtuje się w granicach od 0,8 do 2,86%. W obrębie obszaru perspektywicznego, zlokalizowanego w okolicy Brzeźnicy, wyznaczono obszar prognostyczny nr I (tabela 2). Powierzchnia obszaru wynosi 22,5 ha. Pod nad- kładem gleby i gliny piaszczystęj o średniej miąższości 0,76 m występują tu piaski i żwiry o miąższości od 4,5 do 9,7 m, punkcie piaskowym od 38 do 80% i średniej zawartości pyłów

mineralnych 3%. Zasoby w kategorii D1 wynoszą około 3 500 tys. ton. Kopalina może zna- leźć zastosowanie dla celów budowlanych. Obszar prognostyczny nr II (tabela 2). wyznaczono na podstawie orzeczenia geologicznego (Sobkiewicz, 1978). Jest on położony w granicach projektowanego zbiornika retencyjnego „Ścinawa Nyska”. Powierzchnia obszaru wynosi oko- ło 70 ha. Pod nadkładem glin pylastych, glin piaszczystych i mad o średniej miąższości 2,1 m, występują piaski i żwiry o miąższości od 1,5 do 5,6 m, punkcie piaskowym od 16,3 do 35,6%

i zawartości pyłów mineralnych od 0,67 do 2,0%. Zasoby w kategorii D1 wynoszą 4 659,3 tys. ton. Po poddaniu kruszywa procesowi uszlachetniania (płukanie, sortowanie) można otrzymać mieszankę żwirowo-piaskową lub żwiry i piaski płukane, przydatne do zapraw murarskich, wypraw tynkarskich i gładzi oraz piaski do betonów. Tabela 2 Wykaz obszarów prognostycznych Nr obszaru Powierzch- Rodzaj Wiek Parametry Średnia Grubość Zasoby Zasto- na mapie nia kopaliny kompleksu jakościowe grubość kompleksu w kat. D1 sowanie litologiczno- nadkładu litologiczno- (tys. t.) kopaliny (ha) surowcowego (m) surowcowego od-do, śr. (m) 1 2 3 4 5 6 7 8 9 I 22,5 pż Q pm – śr. 3% 0,76 4,7-9,7; 3 500 Skb p.p – 38 - 80% 7 II 70 pż Q pm – 0,67 - 2,0% 2,1 1,5-5,6; 4 659,3 Skb p p. – 16,3 - 35,6% 3,5 Rubryka 5: pm – zawartość pyłów mineralnych, pp – punkt piaskowy (zawartość ziarn o średnicy do 2 mm) Na podstawie sprawozdań z prac poszukiwawczych i zwiadowczych (Górna, Gizara, 1976; Górna, Szapliński, 1980), wyznaczono obszary o negatywnych wynikach rozpoznania za kruszywem naturalnym w okolicy miejscowości Łącznik oraz na południe od Kolnowic.

15 VII. Warunki wodne

l. Wody powierzchniowe Obszar przedstawiony na arkuszu Biała w całości należy do lewobrzeżnego dorzecza Odry. Przeważająca część terenu (środkowa i wschodnia), należy do zlewni Osobłogi i jest odwadniana przez jej lewobrzeżny i największy dopływ - Białą, biorącą początek wśród pól w rejonie Prężynki. Lewobrzeżnymi dopływami Białej są: Psiniec, Ścinawka, Śmicki Potok i Rzymkowicka Struga (Rzymkowicki Rów), a prawobrzeżnymi Młynówka ze swoim lewo- brzeżnym dopływem Młyńską (Gostomką). Z południowej części obszaru wody odprowadza- ne są do rzeki Prudnik przez Lubrzankę, Potok i mniejsze cieki. Zachodnia i północno- zachodnia część terenu należy do zlewni Nysy Kłodzkiej i jest odwadniana przez Ścinawę Niemodlińską, której prawobrzeżnym dopływem jest Meszna. Prawo- i lewobrzeżne dopływy Białej i Ścinawy Niemodlińskiej uzupełniają liczne cieki i rowy bez nazwy. Rzeki mają ni- zinny charakter, ich przepływy są stosunkowo wyrównane. Działy wodne II i III rzędu słabo zaznaczają się w morfologii. W północnej części arkusza, w dolinie Ścinawy Niemodlińskiej oraz między Grabiną, Rzymkowicami i Chrzelicami, występuje gęsta sieć kanałów i rowów melioracyjnych. Wody powierzchniowe uzupełniają nieliczne, niewielkie zbiorniki wodne powstałe głównie w miejscach po dawnej eksploatacji piasków, żwirów i glin. Występują między innymi w okolicach miejscowości Mokra, Łącznik, Radostynia, Biała, Niemysłowice. Nie mają one większego znaczenia dla kształtowania się stosunków wodnych omawianego obszaru. Na obszarze arkusza Biała zaprojektowano trzy zbiorniki małej retencji. Jeden „Ści- nawa Nyska” na Ścinawie Niemodlińskiej, drugi „Biała I” na Psińcu a trzeci - „Biała II” na Białej. Zbiorniki te dotychczas pozostają w fazie projektów. Na obszarze arkusza Biała badania jakości wód w ciekach prowadzone są w systemie monitoringu podstawowego i regionalnego (Chałupniak i in., 2002). Próby wody pobierane są w punkcie pomiarowo-kontrolnym na Ścinawie Niemodlińskiej w Korfantowie, oraz na Rzymkowickiej Strudze (Rzymkowicki Rów) w Chrzelicach (tuż poza granicą arkusza). Przeciętna jakość wód Ścinawy Niemodlińskiej spełnia wymogi klasy III. Jakość wód Białej, obecnie nie jest monitorowana na obszarze arkusza. W latach ubiegłych była pozakla- sowa. Wody pozaklasowe płyną w cieku Rzymkowicka Struga (Rzymkowicki Rów). Na koń- cową klasyfikację wód tego cieku decydujący wpływ miały wyniki badań fizyko- chemicznych, a zwłaszcza fosforu i żelaza. Wiąże się to między innymi z konsekwencjami działalności rolniczej oraz wypłukiwania związków żelaza z zalesionej części zlewni cieku. Jako umiarkowanie niski można uznać stopień zanieczyszczenia bakteriologicznego.

16 Wody rzek generalnie zanieczyszczane są z powodu zrzutów ścieków miejskich i wiejskich (nieczyszczonych lub niedostatecznie oczyszczonych) oraz spływu wód powierzchniowych z terenów upraw rolnych, gdzie stosuje się nawozy i środki ochrony roślin. Do degradacji wód powierzchniowych przyczyniają się liczne fermy hodowlane, głównie trzody chlewnej, odprowadzające ścieki do gruntu, rowów melioracyjnych bądź bezpośrednio do cieków. Na obszarze arkusza Biała, w 1997 roku, na skutek powodzi zostało zalanych kilkanaście km2 terenu, głównie wzdłuż rzek: Ścinawy Niemodlińskiej (od Ścinawy Małej do Korfanto- wa) oraz Białej (od Radostyni po Łącznik i Chrzelice). Powódź wystąpiła również na terenach w okolicach miejscowości Pogórze, Czyżowice, Prężynka, Lubrza i Nowy Browiniec.

2. Wody podziemne Według podziału regionalnego wód podziemnych (Paczyński, 1993), przeważająca część obszaru arkusza Biała wchodzi w skład przedsudeckiego regionu hydrogeologicznego, podregionu kędzierzyńskiego, z głównymi piętrami użytkowymi wód podziemnych w utworach czwartorzędowych i trzeciorzędowych (środkowa i południowa część arkusza). W obrębie piętra czwartorzędowego wyróżnia się dwa poziomy wodonośne (Nowacki, 1988). Poziom górny, związany z przewarstwieniami żwirów w obrębie glin zwałowych i poziom dolny, w osadach żwirowo-piaszczystych tzw. „białych żwirach kwarcowych”, za- legających w spągu utworów czwartorzędowych. W poziomie górnym, o miąższości od 1,5 do 8,0 m, założone są liczne studnie wiejskie o niewielkich wydajnościach. Zwierciadło wody, o charakterze zawieszonym, może być swobodne lub napięte przez warstwy glin zwałowych. Znacznie większe znaczenie użytkowe posiada poziom dolny, a zwłaszcza w kopalnej dolinie pra-Białej, rozciągającej się od południowego zachodu ku północnemu wschodowi po okolice Proszkowa. Utwory wodonośne osiągają tu miąższość od kilku do kilkunastu metrów. Głębo- kość ustabilizowanego zwierciadła wody kształtuje się w granicach od 5,0 do 11,0 m. Naj- większe wydajności z ujęć tego poziomu stwierdzono w okolicy Włóczna – 64 m3/h, przy depresjach od 5,1 do 5,8 m i na południe od Białej, gdzie wynoszą od 57,6 m3/h do 138 m3/h, przy depresjach od 2,6 do 5,0 m. W rejonie Białej istnieje największe skupisko źródeł na Niżu Polskim (o bardzo wysokich wydajnościach), ujętych i eksploatowanych na potrzeby wodociągów dla Prudnika i Białej. Największe z nich to źródło w Prężynie, o wydajności 109 m3/h, wypływające punk- towo z głęboko wciętego leja źródliskowego i Prężynce, wypływające z leja źródliskowego występującego na lewym zboczu rozcięcia erozyjnego doliny Białej, o wydajności 90 m3/h.

17 W ramach opracowanej dokumentacji hydrogeologicznej (Nowacki, 1988) większość źródeł poddana była wieloletnim obserwacjom. Dla ujęć głębinowych i ujęć wód ze źródeł występujących na południe od Białej utwo- rzona została strefa zewnętrznego terenu ochrony pośredniej. Zasilanie piętra czwartorzędowego odbywa się z powierzchni terenu przez makroporowate lessy i odsłonięcia piasków, co powoduje dużą jego wrażliwość na zanieczyszczenia, szczegól- nie bakteriologiczne. Na podstawie szczegółowych badań (Nowacki, 1988) ustalono, że piętro czwartorzędowe w zlewni Białej jest dodatkowo zasilane przelewem z bardzo zasobnej zlewni rzeki Prudnik, zaś intensywny odpływ podziemny następuje strukturą erozyjną pra-Białej. Okoliczności te tłumaczą tak wysokie wydajności występujących tu ujęć wód podziemnych. Wody trzeciorzędowego piętra, we fragmencie należące do przedsudeckiego regionu hydrogeologicznego, związane są z przewarstwieniami piasków drobnoziarnistych i pylastych wśród iłów. Występuje ono na głębokości od kilkunastu do około 100 m. Głębokość ustabilizowanego zwierciadła wody kształtuje się w granicach od kilkunastu do około 96 m. Piętro to ujmowane jest w kilku studniach, gdzie wydajności wynoszą od 8 m3/h przy depresji 19,5 m w Ścinawie Niemodlińskiej, do 47 m3/h przy depresji 10,6 m w Gostomii. Izolacja utworów wodonośnych jest zazwyczaj dobra, przy czym miąższość nadległych nieprzepuszczalnych iłów i glin wynosi od kilku do kilkudziesięciu metrów. Północna część obszaru arkusza wchodzi w skład opolskiego regionu hydrogeologicznego z głównymi piętrami użytkowymi wód podziemnych w utworach czwartorzędowych i trzeciorzędowych. Utwory wodonośne piętra czwartorzędowego (piaski i żwiry) występują na głębokości od kilku do kilkunastu metrów (9 m w okolicy Korfantowa, 27 m w okolicy Chrzelic). Ujęcia wód podziemnych z tego piętra osiągają wydajności od 7 do 31 m3/h (naj- większe w okolicy Korfantowa), przy depresjach od 1,6 do 12,8 m. Piętro trzeciorzędowe stanowią piaski zalegające na głębokości od 20 do 80 m, a wydajności wahają się od 7 do 88 m3/h (największe w okolicy miejscowości Włodary - 51,7 m3/h, przy depresji 11,6 m, oraz Korfantowa - 87,9 m3/h, przy depresji od 4,2 do 6,5 m). Dla ujęcia w Korfantowie wyznaczo- na jest strefa zewnętrzna ochrony pośredniej (Sobczak, 1995). Jakość wód podziemnych na obszarze arkusza Biała badana jest w dwóch punktach ob- serwacyjnych II rzędu krajowej sieci monitoringu wód zwykłych, w Rudziczce i Łączniku (Horejduk, 1996a). Ostatnie badania prowadzone w 1992 roku wykazały, że jakość wód czwartorzędowego poziomu użytkowego spełnia warunki dla klasy Ib (jakość wysoka).

Fig. 3. Położenie arkusza Biała na tle obszarów głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Polsce wymagających szczególnej ochrony, w skali 1:500 000 wg A. S. Kleczkowskiego (1990)

1 - obszar najwyższej ochrony (ONO), 23 - obszar wysokiej ochrony (OWO), - granica GZWP w ośrodku porowym, 4 - granica GZWP w ośrodku szczelinowym i szczelinowo- porowym, 5 - granica GZWP w ośrodku szczelinowo-krasowym, 6 - granica państwa

Numer i nazwa GZWP oraz wiek utworów wodonośnych: 332 - Subniecka kędzierzyńsko- głubczycka, trzeciorzęd i czwartorzęd (Tr, Q); 333 - Zbiornik Opole-Zawadzkie, trias środkowy (T2); 335 - Zbiornik Krapkowice-Strzelce Opolskie, trias dolny (T1); 336 - Niecka Opolska, kreda górna (K2); 337 - Dolina kopalna Lasy Niemodlińskie, czwartorzęd (Q); 338 - Subzbiornik Paczków-Niemodlin, trzeciorzęd (Tr)

Według regionalizacji opracowanej przez Kleczkowskiego (fig. 3) na obszarze arkusza Biała wydzielono trzeciorzędowe główne zbiorniki wód Podziemnych (GZWP) -subzbiormk Paczków-Niemodlin oraz trzeciorzędowy i czwartorzędowy GZWP - subniecka kędzierzyń- sko-głubczycka (Kleczkowski, 1990). GZWP występujące na obszarze arkusza wymagają

19 wysokiej ochrony. Jakość wód w tych zbiornikach badano w ramach krajowej sieci monitoringu, w punktach pomiarowych w Rudziczce i Łączniku (Horejduk, 1996a). Stwierdzona jakość wody odpowiada klasie Ib (jakość wysoka).

VIII. Geochemia środowiska 1. Gleby Kryteria klasyfikacji gleb Dla oceny zanieczyszczenia gleb zastosowano wartości dopuszczalne stężeń określone w Załączniku do Rozporządzenia Ministra środowiska z dnia 9 września 2002 r. w sprawie standardów gleby oraz standardów jakości ziemi (Dz. U. Nr 165 z dnia 4 października 2002 r., poz. 1359). Wartości dopuszczalne pierwiastków dla poszczególnych grup zanieczyszczeń oraz zakresy i ich przeciętne zawartości w glebach arkusza 905-Biała zamieszczono w tabeli 3. W celu łatwiejszej interpretacji uzupełniono je danymi zawartości pierwiastków w glebach terenów niezabudowanych Polski (najmniej zanieczyszczonych w kraju).

Materiał i metody badań laboratoryjnych Dla oceny zanieczyszczenia gleb wykorzystano wyniki ze zbioru analiz chemicznych wykonanych dla „Atlasu geochemicznego Polski 1:2 500 000” (Lis, Pasieczna, 1995). Próbki gleb pobierano za pomocą sondy ręcznej z wierzchniej warstwy (0,0-0,2 m) w regularnej siatce 5x5 km. Pobierana gleba o masie około 1000 g była suszona w temperatu- rze pokojowej, kwartowana i przesiewana przez sita nylonowe o oczkach 1 mm. Przedmiotem zainteresowania była nie całkowita zawartość metali, lecz ta ich część, której źródłem są zanieczyszczenia antropogeniczne, a więc słabo związana i łatwo ługowalna. Gleby mineralizowano zatem w kwasie solnym (HCl 1:4), w temp. 90oC, w ciągu 1 godziny. Oznaczenia As, Ba, Cd, Co, Cr, Cu, Ni, Pb i Zn wykonano za pomocą atomowej spektrome- trii emisyjnej ze wzbudzeniem plazmowym (ICP-AES Inductively Coupled Plasma Atomic Emission Spectrometry) z zastosowaniem spektrometrów: PV 8060 firmy Philips i JY 70 Plus Geoplasma firmy Jobin-Yvon. Analizy Hg przeprowadzono metodą absorpcyjnej spektrome- trii atomowej techniką zimnych par (CV-AAS Cold Vapour Atomic Absorption Spectrometry) z użyciem spektrometru Perkin-Elmer 4100 ZL z systemem przepływowym FIAS-100. Wszystkie oznaczenia wykonano w laboratorium Państwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie. Kontrolę jakości gwarantowały analizy wielokrotne tych samych próbek umieszczanych losowo w seriach analitycznych oraz stosowanie materiałów referencyjnych (wzorce Montana Soil, SRM 2710, SRM 2711, IAEA/Soil 7).

20 Tabela 3 Zawartość metali w glebach ( w mg/kg) Wartości dopuszczalne stężeń w glebie Zakresy zawartości Wartość przeciętnych Wartość przeciętnych lub ziemi (Rozporządzenie Ministra w glebach na arkuszu Biała (median) w glebach (median) w glebach obszarów Środowiska z dnia 9 września 2002 r.) na arkuszu Biała niezabudowanych Polski 4) Metale Gleby o przekroczonych 1) 2) 3) N=10 N=10 N=6522 Grupa A Grupa B Grupa C dopuszczalnych Głębokość (m p.p.t.) wartościach stężeń Frakcja ziarnowa <1 mm, mineralizacja HCl (1:4) 0 - 0,3 0 - 2 dla grupy C Głębokość (m p.p.t.) 0,0 - 0,2 As Arsen 20 20 60 <5-9 <5 <5 Ba Bar 200 200 1000 33-159 61 27 Cr Chrom 50 150 500 4-12 6 4 Zn Cynk 100 300 1000 25-79 48 29 Cd Kadm 1 4 15 <0,5-1,4 <0,5 <0,5 Co Kobalt 20 20 200 1-8 4 2 Cu Miedź 30 150 600 3-13 9 4 Ni Nikiel 35 100 300 3-17 8 3 Pb Ołów 50 100 600 13-87 19 12 Hg Rtęć 0,5 2 30 <0,05-0,09 0,06 <0,05 Ilość badanych próbek gleb z arkusza Biała 1) grupa A w poszczególnych grupach zanieczyszczeń (w %) a) nieruchomości gruntowe wchodzące w skład obszaru poddanego ochronie na pod- As Arsen 100 stawie przepisów ustawy Prawo wodne, Ba Bar 100 Cr Chrom 100 b) obszary poddane ochronie na podstawie przepisów o ochronie przyrody; jeżeli Zn Cynk 100 utrzymanie aktualnego poziomu zanieczyszczenia gruntów nie stwarza zagrożenia Cd Kadm 80 20 dla zdrowia ludzi lub środowiska – dla obszarów tych stężenia zachowują standar- dy wynikające ze stanu faktycznego, Co Kobalt 100 2) Cu Miedź 100 grupa B - grunty zaliczone do użytków rolnych z wyłączeniem gruntów pod sta- Ni Nikiel 100 wami i gruntów pod rowami, grunty leśne oraz zadrzewione i zakrzewione, nie- Pb Ołów 90 10 użytki, a także grunty zabudowane i zurbanizowane z wyłączeniem terenów prze- Hg Rtęć 100 mysłowych, użytków kopalnych oraz terenów komunikacyjnych, 3) Sumaryczna klasyfikacja badanych gleb z arkusza Biała grupa C - tereny przemysłowe, użytki kopalne, tereny komunikacyjne, do poszczególnych grup zanieczyszczeń (w %) 4) Lis, Pasieczna, 1995 – Atlas geochemiczny Polski 1: 2 500 000 80 20 N – ilość próbek

21 Prezentacja wyników Zastosowana gęstość opróbowania (1 próbka na 25 km2) nie jest dostateczna do wykre- ślenia izoliniowej mapy zanieczyszczeń zgodnie z zasadami przyjętymi w kartografii (dla skali 1:50 000 konieczne jest opróbowanie w siatce 0,5x0,5 km czyli 1 próbka na 1 cm2 mapy). Wyniki badań geochemicznych zostały zatem przedstawione w postaci mapy punktowej. Lokalizację miejsc opróbowania gleb (wraz z numeracją zgodną z bazą danych) przedstawiono na mapie w postaci kwadratów wypełnionych odmiennymi kolorami dla gleb zakla- syfikowanych do grup A i B (zgodnie z Rozporządzeniem..., 2002). Przy klasyfikacji stoso- wano zasadę zaliczania gleb do grupy B, gdy zawartość co najmniej jednego pierwiastka przewyższała górną granicę wartości dopuszczalnej w tej grupie. W przypadku zakwalifiko- wania gleb do grupy B punkt opisano na mapie symbolami pierwiastków decydujących o zanieczyszczeniu gleb z tego miejsca.

Zanieczyszczenie gleb metalami Wyniki badań geochemicznych gleb odniesiono zarówno do wartości stężeń dopuszczalnych metali określonych w Rozporządzeniu..., 2002, jak i do wartości przeciętnych okre- ślonych dla gleb obszarów niezabudowanych całego kraju (tabela 3). Przeciętne ilości arsenu, chromu, kadmu i rtęci w glebach na terenie arkusza są iden- tyczne lub zbliżone do wartości przeciętnych obliczonych dla najmniej zanieczyszczonych gleb całego kraju. Około dwukrotnie wyższe są wartości median baru, cynku, kobaltu, miedzi, niklu i ołowiu w stosunku do gleb z terenów niezabudowanych Polski. Podwyższenia wiążą się przypuszczalnie z wyższym tłem regionalnym tego obszaru Polski. Sumaryczna klasyfikacja wskazuje, że 80 % badanych gleb należy do grupy A (standard obszaru poddanego ochronie). Ze względu na podwyższoną zawartość kadmu w punkcie 10 oraz kadmu i ołowiu w punkcie 2 gleby te zaliczono do grupy B o możliwościach użytkowa- nia wielofunkcyjnego. Niewielkie wzbogacenie gleb w metale ma przypuszczalnie pochodze- nie antropogeniczne. Ze względu na zbyt niską gęstość opróbowania dane prezentowane na mapie nie umoż- liwiają oceny zanieczyszczenia gleb z terenu całego arkusza. Pozwalają tylko na oszacowanie ich stanu w miejscach pobrania i w niezbyt odległym otoczeniu. Powinny być jednak sygna- łem dla odpowiednich urzędów i władz wskazującym na konieczność podjęcia badań szcze- gółowych i wskazania źródeł zanieczyszczeń, nawet w przypadku gdy przekroczenia zawar- tości dopuszczalnych zaobserwowano tylko dla jednego pierwiastka.

22 2. Pierwiastki promieniotwórcze w glebach

Materiał i metody badań Do określenia dawki promieniowania gamma i stężenia radionuklidów poczarnobylskiego cezu wykorzystano wyniki badań gamma-spektrometrycznych wykonanych dla Atlasu Radioekologicznego Polski 1:750 000 (Strzelecki i in., 1993,1994). Pomiary gamma-spektometryczne wykonywano wzdłuż profili o przebiegu N-S, prze- cinających Polskę co 15”. Na profilach pomiary wykonywano co 1 kilometr, a w przypadku stwierdzenia stref o podwyższonej promieniotwórczości pomiary zagęszczano do 0,5 km. Sonda pomiarowa była umieszczona na wysokości 1,5 metra nad powierzchnią terenu, a czas pomiaru wynosił 2 minuty. Pomiary wykonywano spektrometrem GS-256 produkowanym przez „Geofizykę” Brno (Czechy).

Prezentacja wyników Z uwagi na to, że gęstość opróbowania nie pozwala na opracowanie map izoliniowych w skali 1:50 000, wyniki przedstawiono w formie słupkowej dla dwóch krawędzi arkusza mapy. (zachodniej i wschodniej). Zabieg taki jest możliwy, gdyż te dwie krawędzie są zbież- ne z generalnym przebiegiem profili pomiarowych. Wykresy słupkowe sporządzono jedynie dla punktów zlokalizowanych na opisywanym arkuszu, natomiast do interpretacji wykorzy- stywano informacje zawarte w profilach na arkuszu sąsiadującym wzdłuż zachodniej lub wschodniej granicy opisywanego arkusza. Prezentowane są wyniki dawki promieniowania gamma obejmujące sumę promieniowania pochodzącego od radionuklidów naturalnych (uran, potas, tor) i sztucznych (cez).

Wyniki Wartości dawki promieniowania gamma wzdłuż profilu zachodniego są wysokie i wa- hają się w granicach od około 50 do 80 nGy/h. Wartość średnia, wynosząca około 60 nGy/h jest istotnie wyższa od średniej dla Polski wynoszącej 34,2 nGy/h. Wzdłuż wschodniego profilu wartości dawki promieniowania gamma są nieco niższe i o większej zmienności. Wahają się od 30 do ponad 70 nGy/h, przy wartości średniej wynoszącej około 50 nGy/h. Na relatyw- nie wysokie wartości dawki promieniowania gamma ma wpływ obecność anomalii poczarnobylskiego cezu jak i budowa geologiczna powierzchni terenu. Na obszarze arkusza Biała, jego południowo – zachodnią część pokrywają utwory lessowe i lessopodobne. Ten rodzaj utworów zwłaszcza na przedpolu Sudetów charakteryzuje się podwyższoną radioaktywnością naturalną. Drugą przyczyną podwyższenia dawki promieniowania gamma jest obecność anomalii poczarnobylskiego cezu w zachodniej części arkusza.

23 905W PROFIL ZACHODNI 905E PROFIL WSCHODNI

Dawka promieniowania gamma Dawka promieniowania gamma

5600062 5598187 5596727

5596547 5594257 m m 5589566 5595363 5588077 5589096 5585962 5587218 5583216 0 102030405060708090 0 1020304050607080 nGy/h nGy/h

Stężenie radionuklidów cezu poczarnobylskiego Stężenie radionuklidów cezu poczarnobylskiego

5600062 5598187 5596727

5596547 5594257 m m 5589566 5595363 5588077 5589096 5585962 5587218 5583216 0 5 10 15 20 25 30 35 0 5 10 15 20 25 kBq/m2 kBq/m2

Fig. 4. Zanieczyszczenia gleb pierwiastkami promieniotwórczymi (na osi rzędnych - opis siatki kilometrowej arkusza)

24 Stężenia radionuklidów poczarnobylskiego cezu wzdłuż profilu zachodniego są zmienne i wahają się od około 12 do 30 kBq/m2. Wzdłuż profilu wschodniego stężenia poczarnobylskiego cezu jedynie w północnej części zanotowano dwa punkty pomiarowe o podwyższo- nych zawartościach. W pozostałej części profilu wartości te są niskie i z reguły nie przekra- czają 5 kBq/m2. Północno – zachodnią część arkusza Biała obejmuje brzeżna strefa jednej z najintensywniejszych w Polsce anomalii poczarnobylskich, należącej do tzw. anomalii Opola. Stwierdzone zanieczyszczenia nie stanowią żadnego zagrożenia radiologicznego dla ludności.

IX. Składowanie odpadów

Obszary predysponowane do lokalizowania składowisk odpadów wytypowano uwzględniając zasady i wskazania zawarte w Ustawie o odpadach z dnia 27 kwietnia 2001 r. (Dz.U.01.62.628) oraz Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 roku w sprawie szczegółowych wymagań dotyczących lokalizacji, budowy, eksploatacji i za- mknięcia, jakim powinny odpowiadać poszczególne typy składowisk odpadów. Z uwagi na skalę i specyfikę opracowania kartograficznego w nielicznych przypadkach przyjęto zmody- fikowane rozwiązania w stosunku do wymienionych aktów prawnych, umożliwiające póź- niejszą weryfikację i uszczegółowienie rozpoznania na etapie projektowania składowisk. Przedstawione na Mapie geośrodowiskowej Polski w skali 1:50 000 warunki lokalizacyjne dla przyszłych składowisk odpadów są zróżnicowane w nawiązaniu do 3 typów składowisk: N – odpadów niebezpiecznych, K – odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne, O – odpadów obojętnych. Na terenie objętym arkuszem Biała wytypowano obszary ewentualnej lokalizacji skła- dowisk odpadów obojętnych. Lokalizowanie składowisk odpadów podlega ograniczeniom z uwagi na wyspecyfiko- wane wymagania ochrony litosfery, hydrosfery i atmosfery. Specyfikacja ta obejmuje: • wyłączenia terenów, na których bezwzględnie nie można lokalizować składowisk odpadów, • warunkowe ograniczenia lokalizacji odpadów, wymagające akceptacji odpowiednich władz i służb, • wymagania dotyczące naturalnych cech izolacyjnych podłoża i skarp potencjalnych składowisk. Na mapie, w nawiązaniu do obowiązujących kryteriów, wyznaczono: • obszary o bezwzględnym zakazie lokalizowania składowisk odpadów,

25 • obszary o warunkach izolacyjnych spełniających przyjęte kryteria dla określonego typu składowanych odpadów, • obszary możliwej lokalizacji składowisk odpadów nie posiadające naturalnej warstwy izolacyjnej. Na terenach, na których możliwa jest lokalizacja składowisk odpadów, zaznaczono tak- że wyrobiska po eksploatacji kopalin, które po przeprowadzeniu odpowiednich badań mogą być rozpatrywane jako potencjalne miejsca składowania odpadów. Występowanie w strefie przypowierzchniowej gruntów spoistych o wymaganej izola- cyjności pozwala wyróżnić potencjalne obszary dla lokalizowania składowisk (POLS). W ich obrębie wydzielono rejony wyspecyfikowanych uwarunkowań (RWU) na podstawie:

- izolacyjnych właściwości podłoża – odpowiadających wyróżnionym wymaganiom składowania odpadów (tabela 4),

- rodzajów warunkowych ograniczeń lokalizacyjnych składowisk wynikających z przyjętych obszarów ochrony (b – zabudowy mieszkaniowej, obiektów użyteczności publicznej, p – przyrody i dziedzictwa kulturowego, w – wód podziemnych, z – złóż kopalin). Dodatkowo analizowano warunkowe ograniczenia lokalizowania składowisk wynikają- ce z występowania w obrębie wyróżnionych RWU zabudowy na terenach wiejskich oraz punktowych, chronionych obiektów środowiska przyrodniczo-kulturowego. Lokalizowanie przyszłych składowisk odpadów w obrębie RWU posiadających wymienione ograniczenia warunkowe będzie wymagało ustaleń z lokalnymi władzami oraz dokumentami planistycz- nymi dotyczącymi zagospodarowania przestrzennego. Wymagania dotyczące naturalnych cech izolacyjnych podłoża i ścian bocznych potencjalnych składowisk są uzależnione od typu składowanych odpadów (tabela 4). Tabela 4 Charakterystyka naturalnej bariery geologicznej w odniesieniu do typu składowanych odpadów Wymagania dotyczące naturalnej bariery geologicznej Typ składowiska miąższość współczynnik filtracji rodzaj gruntów [m] [m/s] N – odpadów niebezpiecznych ≥ 5 ≤ 1×10-9 iły, iłołupki K – odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne od 1 do 5 ≤ 1×10-9 O – odpadów obojętnych ≥ 1 ≤ 1×10-7 gliny

Ocena wykształcenia naturalnej bariery geologicznej pozwala na wyróżnienie: - warunków izolacyjności podłoża zgodnych z wymaganiami dla określonego typu składowisk (przyjętymi w tabeli 4),

26 - zmiennych właściwości izolacyjnych podłoża (warstwa izolacyjna znajduje się pod przykryciem osadami piaszczystymi o miąższości do 2,5 m, miąższość lub jednorod- ność warstwy izolacyjnej jest zmienna). Warstwa tematyczna „Składowanie odpadów” wraz z warstwą „Geochemia środowi- ska” wchodzą w skład warstwy informacyjnej „Zagrożenia powierzchni ziemi” i są przedstawione razem na Planszy B Mapy geośrodowiskowej Polski. Jednocześnie na dołączonej do materiałów archiwalnych mapie dokumentacyjnej przedstawiono lokalizację wybranych wierceń, których profile geologiczne (tabela 5) wykorzystano przy konstrukcji wydzieleń terenów POLS. Profile te przedstawiają budowę geologiczną do głębokości 5 m poniżej stro- pu pierwszej warstwy wodonośnej położonej pod utworami izolującymi. Wybrany z zamiesz- czonych w tabeli 5 otwór (którego profil wnosi istotne informacje dotyczące wykształcenia warstwy izolacyjnej) zlokalizowano również na MGP – plansza B. Na obszarze objętym arkuszem Biała nie analizowano pod kątem składowania odpadów: • obszarów zwartej zabudowy miasta Biała oraz miejscowości: Korfantów, Lubrza i Niemysłów, siedzib Urzędów Miasta i Gminy, • obszarów o spadkach terenu powyżej 100 • terenów zagrożonych lawinami i osuwiskami, • terenów zalanych w czasie powodzi w 1997 roku, • terenów strefy ochrony pośredniej ujęcia wód, • projektowanego rezerwatu przyrody, • obszarów leśnych o powierzchni powyżej 100 hektarów. Ze względu na wymagania dotyczące naturalnych cech izolacyjnych podłoża i ścian bocznych potencjalnych składowisk analizowano obszary, gdzie bezpośrednio na powierzchni występują plejstoceńskie gliny zwałowe stadiału górnego zlodowacenia Sanu zlodowaceń południowopolskich i gliny zwałowe zlodowacenia Odry zlodowaceń środkowopolskich. Gliny te spełniają kryteria dla lokalizowania w ich obrębie składowisk odpadów wyłącznie obojęt- nych. Zmienne warunki izolacyjne podłoża i ścian bocznych przewidywane są w miejscach występowania na powierzchni plejstoceńskich żwirów i piasków rzecznych na glinach zwa- łowych zlodowacenia Odry zlodowaceń środkowopolskich oraz plejstoceńskich lessów i glin lessopodobnych na glinach zwałowych stadiału górnego zlodowacenia Sanu zlodowaceń po- łudniowopolskich. Warunki takie występują również w miejscach wydzieleń lessów i glin lessopodobnych na glinach zwałowych zlodowacenia Odry zlodowaceń środkowopolskich (Badura, Przybylski, 2002).

27 Obszary o warunkach izolacyjnych spełniających przyjęte kryteria dla lokalizacji składo- wisk odpadów obojętnych wyznaczono w gminach: Korfantów i Biała w rejonach: Włodary, Myszowice, Wielkie Łąki, Rynarcice, Jegielnica, Rączka, Przydróże Małe, Stara Jamka, Pu- szyna, Grabina, Śmicz, Otoki, Wasiłowice, Górka Prudnicka, Radostynia, Krobusz i Gostomia. W miejscach, gdzie gliny zwałowe przykrywają lessy i gliny lessopodobne oraz piaski i żwiry rzeczne warunki izolacyjne są zmienne. Warunki takie przewidywane są koło My- szowic, Kuropasa, Rynarcic, Włodar i Jegielnicy w gminie Korfantów, koło Ligoty Bialskiej, na peryferiach Białej i w okolicy Niemysłowic, na granicy gmin Lubrza, Prudnik i miasta Prudnika. Na analizowanym terenie otwory wiertnicze wykonane w obrębie wytypowanych ob- szarów potwierdziły występowanie pakietów glin o miąższości od 2,7 do 5,7 m. w jednym z otworów wykonanych koło Grabiny w gminie Biała nawiercono 68,5 m pakiet trzeciorzę- dowych iłów, podścielonych iłem i piaskiem. W miejscu tym, po wykonaniu dodatkowych badań, może zaistnieć możliwość lokalizacji składowisk odpadów komunalnych (tabela 5). W obrębie wyznaczonych obszarów dokonano podziału na rejony wyspecyfikowanych uwarunkowań (RWU). Na analizowanych obszarach obejmowały one: • położenie w strefie wysokiej ochrony głównego zbiornika wód podziemnych, • obiekty chronione – park podworski, dwór i kościół, • budownictwo rozproszone, • udokumentowane złoże kruszywa naturalnego. Na mapie zaznaczono wyrobisko po wykreślonym z Bilansu Zasobów złożu kruszywa naturalnego „Łącznik-Mokra” i miejsce niekoncesjonowanego wydobycia kruszywa naturalnego koło Waldeka oraz wyrobisko czynnej kopalni glin w udokumentowanym złożu „Nie- mysłowice”. W miejscach tych, po wykonaniu badań geologiczno-inżynierskich i hydrogeologicznych, może zaistnieć możliwość lokalizacji składowisk odpadów. Warunkowe ograni- czenie stanowi istniejąca rozproszona zabudowa. Centralna, północno-zachodnia i północno-wschodnia część analizowanego terenu po- łożona jest w strefach wysokiej ochrony głównych zbiorników wód podziemnych: trzeciorzę- dowego subzbiornika Paczków-Niemodlin nr 338 oraz trzecio- i czwartorzędowego subniecki kędzierzyńsko-głubczyckiej nr 332 (Kleczkowski, 1998).

28 Tabela 5 Zestawienie wybranych profili otworów wiertniczych w rejonie potencjalnych obszarów lokalizowania składowisk odpadów Głębokość do zwierciadła wody podziemnej wystę- Nr otworu Profil geologiczny Miąższość pującego pod warstwą Archiwum na mapie warstwy izolacyjną i nr otworu dokumen- izolacyjnej [m p.p.t.] tacyjnej B strop [m] Litologia zwierciadło zwierciadło warstwy i wiek warstwy nawiercone ustalone [m p.p.t.] 1 2 3 4 5 6 7 0,0 Ił BH Brak da- Brak da- 1 68,5 Piasek 68,5 9050078 nych nych 69,0 Ił, piasek Tr 0,0 Gleba BH 0,3 Glina 5,7 6,0 3,0 2 9050128 6,0 Piasek średnioziarnisty 8,0 Glina, otoczaki Q 0,0 Gleba 0,3 Glina pylasta 2,7 BH 3,0 Piasek różnoziarnisty 8,5 3 9050026 8,5 Glina piaszczysta Q 12,4 12,4 Piasek różnoziarnisty Tr 22,1 Piasek różnoziarnisty 0,0 Gleba 0,7 Glina zwałowa 4,3 5,0 Piasek, otoczaki 6,0 Glina, otoczaki 9,0 Ił 20,0 Glina piaszczysta BH 4 22,0 Piasek drobnoziarnisty 21,0 9050118 25,0 Glina piaszczysta Q 27,0 Ił Tr 30,0 Ił piaszczysty 34,0 Ił 98,0 Piasek drobnoziarnisty 38,5 111,0 Ił Rubryka 1: BH – Bank HYDRO Rubryka 4: Q – czwartorzęd, Tr – trzeciorzęd

Obszary predysponowane do lokalizacji składowisk odpadów mogą być rozpatrywane również jako miejsca posadowienia obiektów szczególnie uciążliwych dla środowiska i zdrowia ludzi oraz obiektów mogących pogorszyć stan środowiska. Po uwzględnieniu ograniczeń prawnych odnoszących się do inwestycji tego typu przedstawione na mapie obszary to miejsca występowania w podłożu warstwy utworów słaboprze- puszczalnych stanowiących dobrą, naturalną izolację położonych niżej poziomów wodono- śnych. W planowaniu przestrzennym, przy racjonalnym typowaniu funkcji terenów, istotnym elementem są informacje o zanieczyszczeniu gleb i wód zawarte w tej warstwie tematycznej.

29 Dane i oceny zaprezentowane na planszy B zawierają elementy wiedzy o środowisku niezbędne przy optymalnym typowaniu funkcji terenów w planowaniu przestrzennym. Naturalne warunki izolacyjności podłoża są przesłanką nie tylko dla składowania odpa- dów, lecz także powinny być uwzględniane przy lokalizowaniu innych obiektów zaliczanych do kategorii szczególnie uciążliwych dla środowiska i zdrowia ludzi lub mogących pogorszyć stan środowiska. Informacje dotyczące zanieczyszczenia gleb i osadów dennych wód powierzchniowych mogą być użyteczne przy wskazaniu optymalnych kierunków zagospodarowania terenów zdegradowanych. Plansza B prezentuje więc zarówno wybrane aspekty odpor- ności środowiska, jak i zapis istotnych wskaźników zanieczyszczeń, do których dostosowane powinny być szczegółowe rozwiązania w zakresie zarządzania przestrzenią. Tło dla przedstawianych informacji na planszy B stanowi stopień zagrożenia głównego użytkowego poziomu wodonośnego, przeniesiony z arkusza Biała Mapy hydrogeologicznej Polski w skali 1:50 000 (Mroczkowska, 1998). Jak wynika z przytoczonych poniżej kryteriów stopień zagrożenia wód podziemnych jest funkcją nie tylko wartości parametrów filtracyjnych warstwy izolującej (odporności poziomu wodonośnego na zanieczyszczenia), ale także czyn- ników zewnętrznych, takich jak istnienie na powierzchni ognisk zanieczyszczeń czy obsza- rów prawnie chronionych. Dlatego też obszarów tych nie należy wprost porównywać z wy- znaczonymi na planszy B terenami pod składowiska odpadów. Stopień zagrożenia wód podziemnych przedstawiany na MHP wyznaczono w pięcio- stopniowym podziale, przyjmując następujące kryteria oceny: - stopień bardzo wysoki – obecność licznych ognisk zanieczyszczeń na terenach o niskiej odporności głównego użytkowego poziomu wodonośnego, niektóre z nich spowodowały już zanieczyszczenie wód podziemnych, - stopień wysoki – obecność ognisk zanieczyszczeń na terenach o niskiej odporności poziomu głównego wód podziemnych, - stopień średni – obszar o niskiej odporności poziomu głównego, ale ograniczonej dostępności: parki narodowe, rezerwaty, masywy leśne („dostępność obszaru” jako jeden z elementów kwalifikujących dany teren była uwzględniana na mapach MHP realizowanych od 2000 roku), bez ognisk zanieczyszczeń lub obszar o średniej od- porności poziomu głównego z ogniskami zanieczyszczeń, - stopień niski – obszar o średniej odporności poziomu głównego, bez ognisk zanie- czyszczeń, - stopień bardzo niski – obszar wysokiej odporności poziomu głównego lub o średniej odporności poziomu i ograniczonej dostępności.

30 Przedstawione na mapie tereny i miejsca predysponowane do składowania wyróżnio- nych typów odpadów należy traktować jako podstawę późniejszych wariantowych propozycji lokalizacyjnych i w nawiązaniu do nich projektowania odpowiednich badań geologicznych i hydrogeologicznych. Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska w sprawie szczegó- łowych wymagań dotyczących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamknięcia, jakim powinny odpowiadać poszczególne typy składowisk na obszarze planowanego składowania odpadów i jego otoczenia wymagane jest przeprowadzenie badań geologicznych i hydrogeologicznych, których wyniki opracowuje się w formie dokumentacji geologiczno-inżynierskiej i hydrogeologicznej, dołączanych do wniosku o wydanie decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu dla składowiska odpadów.

X. Warunki podłoża budowlanego

Warunki podłoża budowlanego przedstawiono w obrębie całego arkusza Biała z wyłączeniem obszarów występowania gleb chronionych klasy I-IVa, łąk na glebach orga- nicznych, lasów, udokumentowanych złóż kopalin, przyrodniczych obszarów chronionych oraz terenów zwartej zabudowy miejskiej. Dla wytypowania obszarów korzystnych dla budownictwa, kryterium klasyfikacji było występowanie gruntów spoistych, zwartych, półzwartych, twardoplastycznych, sypkich śred- niozagęszczonych, na których nie występują zjawiska geodynamiczne, a głębokość występo- wania wody gruntowej przekracza 2 m p.p.t. Obszary o korzystnych warunkach budowlanych występują głównie w miejscach przylegających do rejonów już zabudowanych, oraz wzdłuż dróg, co generalnie zgadza się z planami zagospodarowania przestrzennego gmin znajdują- cych się na obszarze arkusza. Obszary te występują w okolicy miejscowości Włodary, między Korfantowem a Puszyną, w okolicy Grabiny, Łącznika, Rudziczki, Włóczna i Niemysłowic. Obszary niekorzystne, utrudniające budownictwo, to takie, gdzie występują grunty sła- bonośne (antropogeniczne, organiczne, zwietrzeliny gliniaste, grunty sypkie luźne), w których zwierciadło wody gruntowej znajduje się na głębokości mniejszej niż 2 m p.p.t., obszary podmokłe i zabagnione oraz tereny zalane w czasie powodzi w 1997 roku. Niekorzystne warunki budowlane na obszarze arkusza Biała występują w dolinach rzecznych: Ścinawy Nie- modlińskiej (od miejscowości Piorunkowice po Korfantów) i Białej (od Prężynki po Kro- busz), oraz w północno-wschodnim obszarze arkusza, w okolicy miejscowości Rzymkowice, Chrzelice i Pogórze.

31 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu Ponad 80% powierzchni obszaru arkusza Biała zajmują gleby chronione (I-IV klasy użytków rolnych). Występują tu kompleksy glebowe pszenne dobre i bardzo dobre, pszenno- żytnie dobre i zbożowo-pastewne mocne. Lasy zajmują około 10% powierzchni. Najcenniejsze drzewostany, stanowiące pozosta- łość Puszczy Niemodlińskiej, znajdują się w północno-wschodniej części arkusza. Jest to niewielka, południowa część obszaru chronionego krajobrazu Bory Niemodlińskie, utworzo- nego w 1988 r., o całkowitej powierzchni 11 785 ha. Dominują tu siedliska borów miesza- nych świeżych i wilgotnych z sosną, z dużym udziałem świerka, a z drzew liściastych najczę- ściej występuje buk i brzoza. Znaczny jest też udział siedlisk bagiennych. Mimo słabego zalesienia omawianego obszaru, zachowały się tu w wielu miejscach sta- nowiska roślin z udziałem cennych gatunków leśnych oraz roślin prawnie chronionych nad brzegami Ścinawy Niemodlińskiej na odcinku Rynarcice-Korfantów. Wśród zarośli higro- i mezofilnych lasków liściastych, znajduje się pokaźne stanowisko przebiśniegu, które rozcią- ga się pasem długości 3 km i średniej szerokości 10 m. Największe stanowisko konwalii ma- jowej zlokalizowane jest w lesie dębowo-grabowym koło Prężyny, a mniejsze znajduje się w zadrzewieniach śródpolnych okalających miejscowość Włodary. W okolicach Dobroszowic występuje dość licznie lilia złotogłów, a nad Ścinawką między Grabiną a Puszyną - pełnik europejski. Ochroną w formie rezerwatów leśnych projektuje się objąć dwa obszary: o powierzchni 44,76 ha, między Rzymkowicami a Pogórzem – rezerwat „Nagłów” i o powierzchni 24,23 ha, pomiędzy Puszyną a Grabiną – rezerwat „Pleśnicki Las” (tabela 6). Obszary te porastają drzewostany o charakterze zbliżonym do naturalnego, odzwierciedlające zespoły roślinne wchodzące w skład dawnej Puszczy Niemodlińskiej. Są to lasy łęgowe oraz grądowe. W składzie gatunkowym jako panujący występuje dąb, jesion i pojedynczo świerk, jawor, wiąz i olsza. Wiek drzewostanu ocenia się na 80-130 lat. Do występujących tu osobliwości przyrodniczych zaliczyć należy rzadkie i ściśle chronione gatunki roślin, takie jak: wawrzy- nek wilczełyko, barwinek pospolity, pierwiosnka wyniosła, kruszyna pospolita. Na obszarze omawianego arkusza znajdują się 3 pomniki przyrody żywej: dąb szypułko- wy w Korfantowie, cis pospolity w Chrzelicach i aleja lip drobnolistnych ciągnąca się około 2 km wzdłuż drogi z Lubrzy w kierunku Białej (tabela 6).

32 Tabela 6 Wykaz rezerwatów i pomników przyrody Nr obiektu Forma Miejscowość Gmina Rok Rodzaj obiektu na mapie ochrony Powiat zatwierdzenia (powierzchnia w ha) 1 2 3 4 5 6 1 R Pogórze Biała * L – „Nagłów prudnicki (44,76) 2 R Lubrza Lubrza * L – „Pleśnicki Las” prudnicki (24,23) 3 P Korfantów Korfantów 1971 Pż – dąb szypułkowy nyski 4 P Chrzelice Biała 1957 Pż – cis pospolity prudnicki 5 P Lubrza Biała 1970 Pż – aleja drzew pomnikowych prudnicki (lipy drobnolistne)

Rubryka 2: R - rezerwat, P - pomnik przyrody Rubryka 5: * - projektowany Rubryka 6: rodzaj rezerwatu: L - leśny, rodzaj pomnika przyrody: Pż – żywej

Według systemu ECONET (Liro, 1998) w północno-zachodniej części arkusza znajduje się niewielki fragment krajowego korytarza ekologicznego – Nysa Kłodzka, natomiast według systemu CORINE/NATURA 2000 (Dyduch-Falniowska i in., 1999) występują frag- menty 4 europejskich ostoi przyrody: Dolina Ścinawy Niemodlińskiej, Bory Niemodlińskie, Dolina Prudnika i Rączka (fig. 5, tabela 7). Tabela 7 Proponowane ostoje przyrody wg CORINE/NATURA 2000 Numer Nazwa ostoi Powierzchnia Typ Motyw Status Natura 2000 na fig. 5 (ha) wyboru ostoi Gatunki Ilość siedlisk 1 2 3 4 5 6 7 8 456 Bory Niemodlińskie 23 510 L, T, W Sd, Fa, Kr - Pł, Gd, Pt 6-15 497 Dolina Ścinawy 1 728 L, W Fa, Kr - Pt - Niemodlińskiej 497a Rączka 50 R, M Pt - Pt - 528 Dolina Prudnika 506 W, L Sd, Rb - - 1-5

Rubryka 4: L - lasy, T - tereny podmokłe - torfowiska, bagna i roślinność brzegów wód śródlądo- wych, W - wody śródlądowe stojące i płynące, M - murawy i łąki, R - tereny rolnicze Rubryka 5, 7: Sd - siedlisko, Fa - fauna, Kr - krajobraz, Pt - ptaki, Bk - bezkręgowce, Rb - ryby, Pł - płazy, Gd – gady

Fig. 6. Położenie arkusza Biała na tle systemów ECONET (Liro, 1998) i CORINE/NATURA 2000 (Dyduch-Falniowska i in., 1999) System ECONET 1 - granica obszaru węzłowego o znaczeniu krajowym, jego numer i nazwa: 28K - Gór Opawskich; 2 - międzynarodowy korytarz ekologiczny, jego numer i nazwa: 19m - Górnej Odry; 3 - krajowy korytarz ekologiczny, jego numer i nazwa: 36k - Nysy Kłodzkiej; System CORINE/NATURA 2000 europejskie ostoje przyrody: 4 - o powierzchni większej niż 100 ha: 456 - Bory Niemodlińskie, 456a - Stawy w Dąbrowie Niemodlińskiej, 475 - Dolna Nysa Kłodzka, 476 - Stawy w Tułowicach, 497 - Dolina Ścinawy Niemodlińskiej, 502 - Jezioro Głębinowskie, 528 - Dolina Prudnika; 5 – o powierzchni mniejszej niż 100 ha: 456b – Staw Nowokuźnicki, 475a - Kondradowa, 497a - Rączka, 518 - Biała Głuchołaska, 519 - Aleja Dębowa koło Głogówka, 533 - Głuchołazy; 6 - granica państwa

34 XII. Zabytki kultury

Do zabytków kultury występujących na arkuszu Biała należą zarówno ślady osadnictwa przedhistorycznego, udokumentowane licznymi znaleziskami, jak i ukształtowane w okresie średniowiecza układy przestrzenne miejscowości, wraz z historyczną siecią dróg oraz zacho- waną zabudową, obejmującą budynki mieszkalne, zespoły kościelne i klasztorne, założenia dworskie i pałacowo-parkowe, zamki, cmentarze, a także budynki przemysłu wiejskiego, liczne kapliczki murowane oraz budowle obronne. Najstarszymi zabytkami archeologicznymi na obszarze arkusza Biała, wpisanymi do rejestru zabytków województwa opolskiego są: osada wielokulturowa z epoki kamienia i kultury łużyckiej w Józefówku, osady wielokulturowe z młodszej epoki kamienia (neolitu) kultury łużyckiej i wpływów rzymskich w Mokrej, Olbrachcicach, Nowym Browińcu, osada kultury łużyckiej w Solcu, stanowisko wielokulturowe z okresu latańskiego i okresu wpły- wów rzymskich w Nowym Browińcu, osada z okresu wpływów rzymskich i z wczesnego średniowiecza w Pleśnicy, osady z okresu wczesnego i późnego średniowiecza w Chrzeli- cach, Łączniku, Mokrej Śmiczu, grodziska z okresu średniowiecza w Chrzeliczach, Śmiczu, Białej, Gryżowie, Rudziczce, Laskowcu, Laskowicach. W Piorunkowicach zachowały się mury zamczyska z XIV-XVI wieku wraz z otaczającymi wałami i fosą. Najstarszym miastem na obszarze arkusza i jednym z najstarszych miast Śląska Opol- skiego jest Biała. Miasto powstało prawdopodobnie około 1270 roku za czasów Bolesława Księcia Opolskiego. Prawa miejskie otrzymało w 1311 roku. W XIV wieku zostało otoczone murami z cegły i kamienia, które częściowo zachowały się do dzisiaj. Do najważniejszych zabytków Białej należą: kościół parafialny p. w. Wniebowstąpienia NP Marii, murowany z XIV wieku, kościół filialny p. w. św. Piotra i Pawła, murowany z XIV wieku, późnorene- sansowy zamek murowany z XVI wieku, wieża wodna murowana z 1606 roku, oraz cały układ przestrzenny wraz ze średniowieczną zabudową miasta i podzamczem, który zastał ob- jęty strefą ścisłej ochrony konserwatorskiej. Drugim miastem na arkuszu jest Korfantów, wzmiankowany w 1335 roku. Prawa miejskie Korfantów otrzymał w XV wieku. Miasto zachowało dawny układ urbanistyczny o planie szachownicy, z rynkiem pośrodku. Najważniejszymi zabytkami miasta są: kościół parafialny p. w. Św., Trójcy, murowany z 2 poł. XIII wieku (zachowana dolna część wieży), zespól pałacowy z XVII wieku, park w zespole pałacowym z XVIII wieku. W wielu miejscowościach, często o historycznym rodowodzie występują również za- bytkowe obiekty chronione. Do najliczniejszych należą zabytki sakralne. W Gryżowie, wsi

35 wzmiankowanej w 1284 roku, znajduje się XIII - wieczny romański kościół św. Mateusza, przebudowany gruntownie w XVII/XVIII wieku na barokowy, w Prężynie kościół parafialny, murowany z ok. 1300 roku, przebudowany w latach 1888-89, w Przydrożu Małym na tzw. „Szwedzkiej Górce” znajduje się duży, barokowy zespół odpustowy, przebudowany w XIX wieku, złożony z kościoła, drogi krzyżowej, ambony zewnętrznej i 6 kapliczek, w Niemysłowicach znajduje się późnogotycki kościół św. Anny z 1568 roku, dwunawowy, jedyny tego typu na Śląsku Opolskim, w Lubrzy kościół parafialny p. w. św. Jakuba, murowany z 1600 roku. Licznie reprezentowane są kościoły z XVIII/XIX wieku w Myszowicach, Włodarach, Rynarcicach, Łączniku, Mokrej, Ścinawie Nyskiej, Śmiczu, Rudziczce, Kolnowi- cach, Olszynce, Nowym Browińcu, Słokowie. Do najcenniejszych zabytków architektury świeckiej należy zaliczyć: barokowo- klasycystyczny dwór z XVIII/XIX wieku we Włodarach, zamek murowany z XIV/XV wieku w Chrzelicach, pałac barokowy z XVII/XVIII wieku, przebudowany w 1820 roku na klasycystyczny, w Piorunkowicach, pałac murowany z l połowy XIX wieku z oficyną dworską i spi- chlerzem w Radostyni, zespoły dworskie z l połowy XIX wieku, o cechach neoklasycystycz- nych, złożone z dworu, stajni i spichlerza w Czyżowicach oraz w Olszynce. Ochronie prawnej podlegają również parki wiejskie (podworskie) wpisane do rejestru zabytków województwa opolskiego. Są to parki w Korfantowie, Chrzelicach, Radostyni i Śmiczu, W wielu miejscowościach zachowały się domy z XVIII a głównie z XIX wieku, z ozdobnymi bramami i półkolistymi furtami zamykającymi dziedzińce gospodarcze. W Piechocicach zabytkiem technicznym jest młyn wodny, murowany z XIX wieku, a w Gostomii wiatrak holenderski, murowany z XVIII wieku. Liczne na tym terenie są pomniki i historyczne miejsca pamięci upamiętniające walkę o polskość tych ziem z okresu powstań śląskich i II wojny światowej.

XIII. Podsumowanie

Obszar arkusza Biała jest typowo rolniczy do czego przyczynia się powszechne wystę- powanie urodzajnych gleb klasy I-IVa. Na obszarze arkusza udokumentowano również złoża kruszywa naturalnego i surowców ilastych ceramiki budowlanej. W ramach niniejszego opracowania wyznaczono obszary perspektywiczne i prognostyczne dla występowania złóż kruszywa naturalnego, co może przyczynić się w przyszłości do powiększenia bazy surowcowej na tym terenie. Produkcja rolna na obszarze arkusza wiąże się z uprawą zbóż i roślin okopowych, a także z hodowlą trzody chlewnej i cieląt, w czym dominującą pozycję zajmują spółdzielnie

36 rolnicze. Przemysł wydobywczo-przetwórczy reprezentowany jest przez zakłady eksploatują- ce oraz przerabiające surowce pospolite. Aktualnie eksploatuje się piaski i żwiry ze złóż „Ra- dostynia” i „Łącznik” oraz gliny lessopodobne ze złoża „Biała Prudnicka”. W Korfantowie i Białej funkcjonują niewielkie firmy z branży obuwniczej i dziewiarskiej. Na obszarze arkusza brak jest dużych zakładów przemysłowych powodujących degra- dację środowiska naturalnego, jednak stan sanitarny wód powierzchniowych jest niezadawa- lający. Wiąże się to z powszechnym brakiem oczyszczalni ścieków w małych miejscowo- ściach. W zakresie ochrony wód powierzchniowych, a także podziemnych konieczna jest budowa lokalnych oczyszczalni ścieków, skanalizowanie wsi oraz likwidacja „dzikich” wysy- pisk odpadów komunalnych. Istotnym zagadnieniem jest wprowadzenie proekologicznej go- spodarki rolnej, mającej za zadanie wyeliminowanie nadmiernego lub niewłaściwego nawo- żenia gleb i niewłaściwego stosowania środków ochrony roślin. Ważnym jest również syste- matyczne podnoszenie świadomości ekologicznej mieszkańców, co może się znacznie przy- czynić do ochrony środowiska naturalnego regionu. Na terenie objętym arkuszem Biała, uwzględniając wymagania dotyczące naturalnych cech izolacyjnych podłoża i ścian bocznych potencjalnych składowisk rozpatrywano jako miejsca ich lokalizacji obszary, gdzie bezpośrednio na powierzchni występują plejstoceńskie gliny zwałowe zlodowacenia Sanu i gliny zwałowe zlodowacenia Odry. Spełniają one kryteria lokalizacji w ich obrębie składowisk odpadów obojętnych. Wytypowane obszary znajdują się w gminach Korfantów i Biała w rejonach: Włodary, Myszowice, Wielkie Łąki, Rynarcice, Jegielnica, Rączka, Przedróże Małe, Stara Jamka, Puszyna, Grabina, Śmicz, Otoki, Wasiłowi- ce, Górka Prudnicka, Radostynia, Krobusz i Gostomia. Zmienne warunki izolacyjne występu- ją tam, gdzie gliny zwałowe przykryte są przez lessy i gliny lessopodobne. Obszary takie wytypowano koło: Myszowic, Kuropasa, Rynarcic, Włodar i Jeglicy w gminie Korfantów, koło Ligoty Bialskiej, na peryferiach Białej i w okolicy Niemysłowa, na granicy gmin Lubrza, Prudnik i miasta Prudnik. W otworze wykonanym koło Grabiny w gminie Biała nawiercono 68,5 m pakiet iłów trzeciorzędowych podścielonych iłami i piaskami. Po wykonaniu dodatkowych badań oraz potwierdzeniu miąższości i rozciągłości iłów w bezpośrednim sąsiedztwie otworu można bę- dzie zlokalizować składowisko odpadów komunalnych. Część centralna, północno-zachodnia i północno-wschodnia terenu objętego arkuszem Biała znajduje się w strefach wysokiej ochrony głównych zbiorników wód podziemnych: trzeciorzędowego subzbiornika Paczków-Niemodlin i subniecki kędzierzyńsko-głubczyckiej.

37 Wytypowane obszary mogą być miejscem lokalizacji nie tylko składowisk odpadów, ale przy racjonalnym typowaniu funkcji terenów w planowaniu przestrzennym również miejscem lokalizacji obiektów szkodliwych dla środowiska lub zdrowia ludzi, a także obiektów mogących pogorszyć stan środowiska. Są to miejsca występowania na powierzchni utworów słaboprzepuszczalnych, stanowiących dobrą warstwę izolującą wody podziemne.

XIV. Literatura

ALEKSANDROWICZ S. W., ZAPAŁOWICZ, BILAN B., TARKOWSKI R., 1984 - Wyko- nanie badań stratygraficznych kredy i utworów kenezoicznych rejonu kredy opolskiej. Centr. Arch. Geol. Państw.Inst. Geol. Oddz. Dolnośl., Wrocław. BADURA J., BOBIŃSKI W., PRZYBYLSKI B., 1996 - Objaśnienia do Mapy geologicznej Polski w skali 1:200 000, arkusz Nysa. Państw. Inst.Geol. Warszawa. BĄK W., BARANOWSKI J., 1986 - Dodatek nr l do karty rejestracyjnej złoża piasków Nie- mysłowice. NOT, Zesp. Usług Techn. Opole. BOSSOWSKI A., 1970 - Badania podłoża kredy śląsko-opolskiej. Państw. Inst. Geol. Oddz. Dolnośl., Wrocław. CHAŁUPNIAK E. (red.), 2002 - Stan środowiska w województwie opolskim w roku 2001. Państwowa Inspekcja Ochrony Środowiska, Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska, Opole. DYDUCH-FALNIOWSKA i in., 1999 - Ostoje przyrody w Polsce. (CORINE). Inst. Ochr. Przyr. PAN, Kraków. DYMNY L., 1993 - Aneks do dokumentacji hydrogeologicznej w kat. B dla ujęć komunalnych dla miasta Prudnik. Arch. Urz. Woj. w Opolu. GIZARA D., 1985 - Sprawozdanie z prac geologiczno-penetracyjnych za złożami kruszywa naturalnego rejonu Pogórze-Górka Prudnicka. Przeds. Geolog, we Wrocławiu „Proxima” S.A. Wrocław. GÓRNA B., GIZARA D., 1976 - Sprawozdanie z prac poszukiwawczych za złożem kruszywa naturalnego rejonu Lącznik-Dębina. Przeds. Geolog, we Wrocławiu „Proxima” S.A. Wrocław. GÓRNA B., SZAPLIŃSKI A., 1980 - Sprawozdanie z prac zwiadowczych na terenie pia- skowni Laskowice. Przeds. Geolog, we Wrocławiu „Proxima” S.A. Wrocław. GRYGIEL Z., 1996 - Uproszczona dokumentacja geologiczna złoża kruszywa naturalnego Łącznik w kat. C1. Specjalistyczne Biuro Usługowo-Handlowe „Romel” w Opolu. HOREJDUK T., 1996 - Wyniki monitoringu jakości zwykłych wód podziemnych w latach 1991-1995 (Sieć krajowa). PIOŚ, Biblioteka Monitoringu Środowiska. Warszawa. INSTRUKCJA opracowania Mapy geologiczno-gospodarczej Polski w skali 1:50 000, 2002 - Państw. Inst. Geol., Warszawa. JONAK Z., WOLIŃSKI W., 1970 - Sprawozdanie z prac geologiczno-zwiadowczych poszu- kiwań złóż kruszyw w powiecie Prudnik. Przeds. Wiert.-Geolog, w Tychach. KLECZKOWSKI A.S., (red.), 1990 - Mapa obszarów głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Polsce wymagających szczególnej ochrony, w skali 1:500 000, AGH Kraków.

38 KONDRACKI J., 1998 - Geografia fizyczna Polski. Wydawnictwo Naukowe, Warszawa. KOSIARZ R., (red.), 1988 - Dokumentacja hydrogeologiczna zasobów wód podziemnych w utworach czwartorzędu, trzeciorzędu, kredy i triasu regionu kredy opolskiej. Przeds. Geo- log, we Wrocławiu ,,Proxima” S.A. Wrocław. LIRO A. (red.), 1998 – Strategia wdrażania krajowej sieci ekologicznej ECONET – Polska. Wydawnictwo Fundacji IUCN Poland, Warszawa. LIS J., PASIECZNA A., 1995 a - Atlas geochemiczny Górnego Śląska 1:200 000, Państw. Inst. Geol., Warszawa. LIS J., PASIECZNA A., 1995 b – Atlas geochemiczny Polski 1:2 500 000, Państw. Inst. Ge- ol., Warszawa. ŁAGIEWKA R., 1998 - Mapa geologiczno-gospodarcza Polski 1:50 000, ark. Biała. Państw. Inst. Geol., Warszawa. NOWACKI F., 1988 - Dokumentacja hydrogeologiczna zlewni Górnej Białej z zasobami wód źródeł w kat. B i A. Przeds. Geolog, we Wrocławiu „Proxima” S.A. Wrocław. PACZYŃSKI B., (red.), 1993 - Atlas hydrogeologiczny Polski w skali 1:500 000 cz.I. Syste- my zwykłych wód podziemnych. Państw. Inst.Geol. Warszawa. PRZENIOSŁO S., 2002 - Bilans zasobów kopalin i wód podziemnych w Polsce - stan na 31.XII.2001 r. Państw. Inst. Geol., Warszawa. RAZOWSKA-JAWOREK L., CUDAK J., 2002 - Mapa hydrogeologiczna Polski 1:50 000, Państw. Inst. Geol., Warszawa. RÜHLE E. (red.), 1986 - Mapa geologiczna Polski w skali 1:500 000. Wyd. Geol. Warszawa. SOBCZAK F., 1995 - Aneks do dokumentacji hydrogeologicznej dla ujęcia wody podziemnej z utworów czwartorzędowych i trzeciorzędowych. Strefy ochronne dla ujęcia w Korfantowie. Arch. Urz. Woj. w Opolu.

SOBKIEWICZ B., 1976 - Dokumentacja geologiczna w kat. C1 z rozpoznaniem jakości kopaliny w kat. B złoża surowca ilastego ceramiki budowlanej Niemysłowice. Przeds. Techn.- Geolog. Ceram. Budowlanej CERGEO w Opolu. SOBKIEWICZ B., 1978 - Orzeczenie geologiczne dla złoża kruszywa naturalnego w rejonie przyszłego zbiornika retencyjnego „Scinawa Nyska”. Przeds. Techn.-Geolog. Ceram. Budow- lanej CERGEO w Opolu. SOBKIEWICZ B., SWOBODA H., 1978 - Dokumentacja geologiczna złoża surowca ilastego w kat. C1 z rozpoznaniem jakości kopaliny w kat. B, Biała Prudnicka. Przeds. Techn.-Geolog. Ceram. Budowlanej CERGEO w Opolu. SZCZYGIELSKI A., 1992 - Uproszczona dokumentacja geologiczna złoża kruszywa naturalnego Radostynia w kat. C1 Usługi Geolog-Górnicze i Geodezyjne w Opolu. WAŁACHOWSKI K., MACHÓW A., 1989 - Karta rejestracyjna kruszywa naturalnego do celów budowlanych i filtracyjnych złoża Pogórze. Spółdz. Pracy Sur. Mineralnych w Opolu. WROŃSKI J., KOŚCIÓWKO H., 1988 - Mapa geologiczna Polski w skali 1:200 000, arkusz Nysa, Wydaw. Geol. Warszawa.