Załącznik do uchwały Nr V/25/19

Rady Miejskiej we Frampolu

z dnia 1 lutego 2019 r.

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY na lata 2019-2022 z perspektywą do roku 2026

Gmina Frampol, 2019 r.

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Frampol na lata 2019-2022 z perspektywą do roku 2026

Spis treści WPROWADZENIE ...... 4 1. CEL I ZAKRES OPRACOWANIA ...... 4 2. METODYKA OPRACOWANIA ...... 4 3. UWARUNKOWANIA PRAWNE ...... 5 4. ZGODNOŚĆ PROGRAMU Z DOKUMENTAMI STRATEGICZNYMI ...... 6 4.1. ZGODNOŚĆ NA SZCZEBLU REGIONALNYM ...... 7 4.2. ZGODNOŚĆ NA SZCZEBLU LOKALNYM ...... 9 OPIS INWENTARYZOWANEGO OBSZARU ...... 10 1. CHARAKTERYSTYKA GMINY ...... 10 1.1. KLIMAT ...... 12 2. STRUTKURA DEMOGRAFICZNA ...... 13 3. DZIAŁALNOŚĆ GOSPODARCZA I ROLNICTWO ...... 14 4. INFRASTRUKTURA INŻYNIERYJNO – TECHNICZNA ...... 15 4.1. SIEĆ CIEPŁOWNICZA ...... 15 4.2. SIEĆ GAZOWA ...... 15 4.3. SIEĆ DROGOWA ...... 16 STRESZCZENIE W JĘZYKU NIESPECJALISTYCZNYM ...... 19 OCENA STANU ŚRODOWISKA W POSZCZEGÓLNYCH KOMPONENTACH ...... 22 1. OCHRONA KILMATU I JAKOŚCI POWIETRZA ...... 22 1.1. STAN AKTUALNY ...... 22 1.2. ANALIZA SWOT...... 30 1.3. ZAGROŻENIA ...... 30 2. ZAGROŻENIA HAŁASEM ...... 30 2.1. STAN WYJŚCIOWY ...... 31 2.2. ANALIZA SWOT...... 33 2.3. ZAGROŻENIA ...... 34 3. POLA ELEKTROMAGNETYCZNE ...... 34 3.1. STAN WYJŚCIOWY ...... 34 3.2. ANALIZA SWOT...... 37 4. GOSPODAROWANIE WODAMI ...... 37 4.1. STAN WYJŚCIOWY ...... 37 4.1.1. WODY POWIERZCHNIOWE ...... 37 4.1.2. WODY PODZIEMNE ...... 40 4.2. ANALIZA SWOT...... 44 4.3. ZAGROŻENIA ...... 45 5. GOSPODARKA WODNO – ŚCIEKOWA ...... 45 5.2. ANALIZA SWOT...... 47 5.3. ZAGROŻENIA ...... 47 6. ZASOBY GEOLOGICZNE ...... 48 6.1. STAN WYJŚCIOWY ...... 48 6.1.1. SUROWCE MINERALNE ...... 49 6.2. ANALIZA SWOT...... 50 6.3. ZAGROŻENIA ...... 50 7. GLEBY ...... 51 7.1. STAN WYJŚCIOWY ...... 51 7.2. ANALIZA SWOT...... 52 7.3. ZAGROŻENIA ...... 52 8. GOSPODARKA ODPADAMI I ZAPOBIEGANIE POWSTAWANIU ODPADÓW ...... 53 8.1. STAN WYJŚCIOWY ...... 53

Strona | 2

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Frampol na lata 2019-2022 z perspektywą do roku 2026

8.2. ANALIZA SWOT...... 58 8.3. ZAGROŻENIA ...... 58 9. ZASOBY PRZYRODNICZE ...... 58 9.1. STAN WYJŚCIOWY ...... 58 9.1.1. OBSZARY CHRONIONE ...... 59 9.1.2. LASY ...... 68 9.2. ANALIZA SWOT...... 69 9.3. ZAGROŻENIA ...... 69 10. ADAPTACJA DO ZMIAN KLIMATU I ZAGROŻENIA POWAŻNYMI AWARIAMI ...... 70 10.1. ADAPTACJA DO ZMIAN KLIMATU ...... 70 10.2. ZAGROŻENIA POWAŻNYMI AWARIAMI ...... 71 CELE PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA ...... 72 1. CELE PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA, ZADANIA I ICH FINANSOWANIE ...... 72 1.1. CELE KIERUNKI INTERWENCJI I ZADANIA ...... 72 1.2. HARMONOGRAM RZECZOWO - FINANSOWY ...... 82 2. ŹRÓDŁA FINANSOWANIA INWESTYCJI Z ZAKRESU OCHRONY ŚRODOWISKA ...... 91 3. SYSTEM REALIZACJI PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA ...... 99 3.1. MONITORING I KONTROLA REALIZACJI PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA ...... 99 3.2. ZARZĄDZANIE PROGRAMEM OCHRONY ŚRODOWISKA ...... 101 SPIS TABEL ...... 103 SPIS RYSUNKÓW ...... 103 SPIS WYRESÓW ...... 104

Strona | 3

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Frampol na lata 2019-2022 z perspektywą do roku 2026

WPROWADZENIE 1. CEL I ZAKRES OPRACOWANIA

Celem sporządzenia Programu Ochrony Środowiska jest realizacja przez jednostki samorządu terytorialnego polityki ochrony środowiska zgodnie z założeniami najważniejszych dokumentów strategicznych i programowych na szczeblu krajowym, wojewódzkim i powiatowym. POŚ powinny stanowić podstawę funkcjonowania systemu zarządzania środowiskiem i być spójne ze wszystkimi dokumentami dotyczącymi zagadnień ochrony środowiska na szczeblu danej JST.

Niniejszy dokument zawiera analizę stanu środowiska naturalnego na terenie gminy, na podstawie której określono cele, kierunki i zadania wynikające z zagrożeń i problemów dla poszczególnych obszarów interwencji. Wskazano również źródła finansowania zaproponowanych działań oraz określono system realizacji Programu. 2. METODYKA OPRACOWANIA

Metodyka opracowania Programu polegała na:

 zebraniu materiałów źródłowych niezbędnych do opracowania Programu, na podstawie których dokonano oceny aktualnego stanu gminy,  określeniu celów i kierunków wynikających ze zdiagnozowanych problemów i zagrożeń,  sformułowaniu zadań oraz wskazaniu jednostek odpowiedzialnych za ich realizację z podziałem na zadania własne oraz zadania monitorowane,  wskazaniu wskaźników monitorowania realizacji Programu,  wskazaniu możliwych źródeł finansowania,  opracowaniu systemu realizacji Programu.

Źródłem informacji do Programu były dane pochodzące z dokumentów udostępnianych przez wyspecjalizowane jednostki zajmujące się ochroną środowiska, np. WIOŚ, RDOŚ, GDOŚ, dane statystyczne opracowywane przez GUS, dane pozyskane z Urzędu Miejskiego we Frampolu. Do opisu stanu środowiska wykorzystano najaktualniejsze dostępne dane, w głównej mierze określające stan na rok 2017.

Program Ochrony Środowiska został opracowany w oparciu o najnowsze „Wytyczne do opracowania wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska” sporządzone przez Ministerstwo Środowiska.

Do opracowania dokumentu wykorzystano model D-P-S-I-R, czyli model „siły naprawcze – presja – stan – wpływ – reakcja”. Polega on na opisaniu poszczególnych elementów oraz przedstawieniu jakie są przyczyny obecnego stanu środowiska, a także

Strona | 4

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Frampol na lata 2019-2022 z perspektywą do roku 2026 jak środowisko wpływa m.in. na życie społeczne i gospodarcze.

Zgodnie z obowiązującymi przepisami prawnymi, projekt dokumentu poddany zostaje procedurom konsultacji społecznych, opiniowania oraz uzgadniania. 3. UWARUNKOWANIA PRAWNE

Opracowany dokument jest zgodny z obowiązującymi przepisami prawnymi w zakresie ochrony środowiska. Podstawę prawną sporządzenia niniejszego opracowania stanowią m.in. wymienione poniżej ustawy oraz akty wykonawcze tych ustaw:

 Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo Ochrony Środowiska (t.j. Dz.U. 2018 r., poz. 799, ze zm.),  Ustawa z dnia 3 października 2008 r. o udostępnieniu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (t.j. Dz.U. 2018 poz. 2081, ze zm.),  Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (t.j. Dz.U. 2018 r., poz. 1614, ze zm.),  Ustawa z dnia 28 września 1991 r. o lasach (t.j. Dz.U. 2017 r., poz. 788, ze zm.),  Ustawa z dnia 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych (t.j. Dz.U. 2017 r., poz. 1161, ze zm.),  Ustawa z dnia 20 lipca 2017 r. Prawo Wodne (t.j. Dz.U. 2017 r., poz. 1566, ze zm.),  Ustawa z dnia 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków (t.j. Dz.U. 2018 r., poz. 1152, ze zm.),  Ustawa z dnia 9 czerwca 2011 r. Prawo geologiczne i górnicze (t.j. Dz.U. 2017 r., poz. 2126, ze zm.),  Ustawa z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach (t.j. Dz. U. z 2018 r., poz. 992, ze zm.),  Ustawa z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (t.j. Dz.U. 2018 r., poz. 1454, ze zm.),  Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (t.j. Dz.U. 2017 r., poz. 1073, ze zm.),  Ustawa z dnia 13 kwietnia 2007 r. o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie (t.j. Dz.U. 2018 r., poz. 954, ze zm.).

Strona | 5

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Frampol na lata 2019-2022 z perspektywą do roku 2026

4. ZGODNOŚĆ PROGRAMU Z DOKUMENTAMI STRATEGICZNYMI

„Program Ochrony Środowiska dla Gminy Frampol na lata 2019-2022 z perspektywą do roku 2026” został opracowany w oparciu o założenia wynikające z dokumentów strategicznych i programowych wyższego rzędu na szczeblu gminnym, powiatowym, wojewódzkim i krajowym, w szczególności z następującymi dokumentami:

 strategicznymi:  Długookresową Strategią Rozwoju Kraju. Polska 2030. Trzecia Fala Nowoczesności,  Strategią Rozwoju Kraju 2020,  Strategią „Bezpieczeństwo Energetyczne i Środowisko”,  Strategią innowacyjności i efektywności gospodarki „Dynamiczna Polska 2020”,  Strategią rozwoju transportu do 2020 roku (z perspektywą do 2030 roku),  Strategią zrównoważonego rozwoju wsi, rolnictwa i rybactwa na lata 2012 – 2020,  Strategią „Sprawne Państwo 2020”,  Strategią rozwoju systemu bezpieczeństwa narodowego Rzeczpospolitej Polskiej 2022,  Krajową strategią rozwoju regionalnego 2010 – 2020: regiony, miasta, obszary wiejskie,  Strategią Rozwoju Kapitału Ludzkiego 2020,  Strategią Rozwoju Kapitału Społecznego 2020,  Polityką Energetyczną Polski do 2030 roku,  sektorowymi:  Krajowym Programem Ochrony Powietrza do roku 2020,  Aktualizacją Krajowego programu oczyszczania ścieków komunalnych,  Krajowym planem gospodarki odpadami 2022,  Krajowym programem zapobiegania powstawaniu odpadów,  Programem ochrony i zrównoważonego użytkowania różnorodności biologicznej oraz Plan działań na lata 2015–2020,  Strategicznym Planem Adaptacji dla sektorów i obszarów wrażliwych na zmiany klimatu do roku 2020 z perspektywą do roku 2030,  Programem wodno-środowiskowym kraju,  programowymi:  Strategią Rozwoju Województwa Lubelskiego na lata 2014-2020 (z perspektywą do 2030 r.),

Strona | 6

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Frampol na lata 2019-2022 z perspektywą do roku 2026

 Programem Ochrony Środowiska Województwa Lubelskiego na lata 2016 – 2019 z perspektywą do roku 2023,  Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Biłgorajskiego na lata 2018-2021 z perspektywą do roku 2025,  Planem Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Frampol,  Strategią Rozwoju Lokalnego Gminy Frampol na lata 2015-2020.

Ochrona środowiska jest przedmiotem planów, programów i strategii na szczeblu krajowym, regionalnym i lokalnym. Najważniejsze cele i kierunki interwencji w zakresie problemów środowiskowych, wymienionych wyżej dokumentów, przedstawiają się następująco:

4.1. ZGODNOŚĆ NA SZCZEBLU REGIONALNYM

Strategia Rozwoju Województwa Lubelskiego na lata 2014-2020 (z perspektywą do 2030 r.)

4.5. Racjonalne i efektywne wykorzystywanie zasobów przyrody dla potrzeb gospodarczych i rekreacyjnych, przy zachowaniu i ochronie walorów środowiska przyrodniczego

KIERUNKI DZIAŁAŃ/KIERUNKI INTERWENCJI:

 Wprowadzanie sposobów upraw i hodowli zmniejszających presję na środowisko przyrodnicze i umożliwiających adaptację do zmian klimatu.  Poprawa jakości i efektywności korzystania z zasobów wodnych wraz z rozwojem funkcji towarzyszących (np. przeciwpowodziowa, gospodarcza, rekreacyjna, przyrodnicza).  Wspieranie ekologicznie/ekonomicznie uzasadnionych działań na rzecz produkcji energii z odnawialnych źródeł.  Wspieranie inicjatyw i działań na rzecz racjonalnego wykorzystania energii i zwiększenie efektywności energetycznej w różnych sektorach gospodarki np. w energetyce, budownictwie i przemyśle.  Wspieranie działań na rzecz podejmowania i rozwijania racjonalnej eksploatacji zasobów kopalin mogących mieć szczególny wpływ na rozwój i zmianę struktury gospodarczej województwa (np. gaz, węgiel).  Wspieranie inicjatyw na rzecz racjonalnej gospodarki odpadami.

Strona | 7

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Frampol na lata 2019-2022 z perspektywą do roku 2026

Program Ochrony Środowiska Województwa Lubelskiego na lata 2016 – 2019 z perspektywą do roku 2023 Cele Programu Ochrony Środowiska na lata 2016 – 2019 z perspektywą do roku 2023 przedstawiono w poniższej tabeli.

Przedstawione cele są spójne z założeniami opracowanego dokumentu.

Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Biłgorajskiego na lata 2018- 2021 z perspektywą do roku 2025 Dla obszarów wymagających interwencji określono cele, kierunki interwencji oraz zadania, mające wpłynąć na poprawę danego komponentu. Wyznaczone cele są następujące:  Poprawa jakości powietrza do osiągnięcia poziomów wymaganych przepisami prawa, spełnianie standardów emisyjnych z instalacji oraz promocja wykorzystania odnawialnych źródeł energii.  Zmniejszenie zagrożenia mieszkańców ponadnormatywnym hałasem, zwłaszcza emitowanym przez środki transportu drogowego.  Stała kontrola potencjalnych źródeł pól elektromagnetycznych.

Strona | 8

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Frampol na lata 2019-2022 z perspektywą do roku 2026

 Osiągnięcie i utrzymanie dobrego stanu wód powierzchniowych i podziemnych oraz zapewnienie skutecznej ochrony przed powodzią i suszą.  Osiągnięcie i utrzymanie dobrego stanu wód powierzchniowych i podziemnych oraz rozbudowa infrastruktury związanej z oczyszczaniem ścieków.  Optymalizacja wykorzystania zasobów kopalin oraz ograniczenie presji na środowisko w trakcie prowadzenia geologicznych prac poszukiwawczych i rozpoznawczych oraz w trakcie eksploatacji złóż kopalin.

4.2. ZGODNOŚĆ NA SZCZEBLU LOKALNYM

Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Frampol

Plan gospodarki niskoemisyjnej dla gminy Frampol do roku 2020 jest dokumentem przyczyniającym się do osiągnięcia celów określonych w pakiecie klimatyczno- energetycznym do roku 2020 tj.: redukcji emisji gazów cieplarnianych, zwiększenia udziału energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych, redukcji zużycia energii finalnej, co ma zostać zrealizowane poprzez podniesienie efektywności energetycznej, a także do poprawy jakości powietrza na obszarach, na których odnotowano przekroczenia jakości poziomów dopuszczalnych stężeń w powietrzu. Celem głównym Planu jest Poprawa jakości środowiska naturalnego gminy Frampol poprzez:

 redukcję emisji CO2 w roku 2020 w stosunku do roku bazowego o 10%,  wzrost wykorzystania odnawialnych źródeł energii w ogólnym bilansie w roku docelowym 2020 o 10% w stosunku do roku bazowego,  redukcję zanieczyszczeń powietrza w zakresie zmniejszenia ilości zanieczyszczeń pyłowych,  redukcję energii finalnej w roku 2020 w stosunku do roku bazowego o 10%.

Strategia Rozwoju Lokalnego Gminy Frampol na lata 2015-2020 Cel strategiczny 3: Podniesienie jakości życia i aktywizacja mieszkańców

Cel operacyjny 3.1. Poprawa jakości infrastruktury mającej wpływ na komfort życia mieszkańców gminy

Kierunki działań:

 Budowa lub modernizacja infrastruktury wodociągowej (sieć wodociągowa, stacje ujęcia i uzdatniania wody).  Budowa lub modernizacja wybranych elementów infrastruktury kanalizacyjnej (kanalizacja ściekowa i deszczowa, oczyszczalnia ścieków, przydomowe oczyszczalnie ścieków).

Strona | 9

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Frampol na lata 2019-2022 z perspektywą do roku 2026

 Realizacja programu usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest.  Wymiana, modernizacja i rozbudowa oświetlenia ulicznego.  Poprawa jakości powietrza oraz ograniczenie problemu „niskiej emisji” poprzez wykorzystanie odnawialnych źródeł energii w budynkach użyteczności publicznej i budynkach mieszkalnych (instalacje solarne i fotowoltaiczne, instalacje geotermalne).  Poprawa efektywności energetycznej w budynkach użyteczności publicznej i budynkach mieszkalnych m.in. poprzez działania termomodernizacyjne, poprawę systemu grzewczego i oświetleniowego, budynków, wymianę źródeł ciepła itp.  Działania informacyjno-edukacyjne w zakresie ochrony środowiska, oszczędności energii, ekologicznego transportu, racjonalnego wykorzystania zasobów naturalnych itp.

OPIS INWENTARYZOWANEGO OBSZARU 1. CHARAKTERYSTYKA GMINY

Gmina miejsko-wiejska Frampol położona jest w północnej części powiatu biłgorajskiego, od północy graniczy z gminą Goraj, od wschodu z gminą Radecznica, od południa z gminą Biłgoraj, natomiast od zachodu z gminą Dzwola. oddalona jest o 16 km od Biłgoraja, 75 km od Lublina i 120 km od najbliższego przejścia granicznego.

Granice administracyjne gminy przedstawiono na poniższym rysunku.

Strona | 10

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Frampol na lata 2019-2022 z perspektywą do roku 2026

Rysunek 1. Granice administracyjne gminy Frampol. Źródło: www.google.com/maps

Położenie gminy Frampol na tle powiatu, województwa i kraju przedstawia poniższy rysunek.

Strona | 11

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Frampol na lata 2019-2022 z perspektywą do roku 2026

Rysunek 2. Położenie gminy Frampol na tle powiatu, województwa i kraju. Źródło: Plan gospodarki niskoemisyjnej dla Gminy Frampol.

Gmina zajmuje powierzchnię 107,61 km2 i swoim zasięgiem obejmuje 19 miejscowości, w tym 16 sołectw: Frampol, Chłopków, Karolówka, Kąty, , Korytków Mały, Pulczynów, Radzięcin, Rzeczyce, Smoryń, Sokołówka, Stara Wieś, Teodorówka, Teodorówka Kolonia, Wola Kątecka, Wola Radzięcka. Siedziba Gminy znajduje się w mieście Frampol.

1.1. KLIMAT

Klimat w Gminie Frampol kształtowany jest przez masy powietrza morskiego z zachodu i kontynentalnego ze wschodu, przy czym przeważają wpływy kontynentalne. Średnia roczna temperatura z wielolecia 1971-2000 wyniosła we Frampolu 7-8 °C, a więc podobnie jak w całym województwie lubelskim i wschodniej Polsce. Obszary Roztoczańskie gminy wyróżniają się niższymi temperaturami w porównaniu do obszarów otaczających. Średnie roczne sumy opadów również różnią się w zależności od wysokości nad poziomem morza. Na Równinie Biłgorajskiej występują niższe sumy opadów – 550 - 600 mm, zaś na Roztoczu 600-650 mm.

Strona | 12

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Frampol na lata 2019-2022 z perspektywą do roku 2026

Okres wegetacyjny w Gminie Frampol wynosi 203-210 dni. Niekorzystną cechą jest występowanie w tym okresie przymrozków. W gminie występują wiatry zachodnie i południowo-zachodnie. Urozmaicona rzeźba terenu wpływa na zróżnicowanie mikroklimatów: stoki o południowej ekspozycji charakteryzują się lepszym nasłonecznieniem, w dolinach rzek i obniżeniach terenu występują inwersje termiczne, w dolinach zalegają również zanieczyszczenia powietrza ze względu na słabą wentylację, a na terenach zawietrznych dłużej zalega pokrywa śnieżna.

2. STRUTKURA DEMOGRAFICZNA

Liczba mieszkańców gminy Frampol z roku na rok spada. W roku 2017 liczba mieszkańców gminy wynosiła 6199 osób, dla porównania w roku 2012 liczba mieszkańców gminy stanowiła 6371. Na przestrzeni sześciu lat liczba mieszkańców zmniejszyła się o 172 osoby.

Liczba mieszkańców 6 400 6 371

6 350 6 328

6 300 6 271 6 257 6 250 6 217 6 199 6 200

6 150

6 100 2012 2013 2014 2015 2016 2017

Wykres 1. Liczba ludności na terenie gminy Frampol w latach 2012 – 2017. Źródło: Bank Danych Lokalnych, GUS.

Przyczyną spadku liczby mieszkańców na terenie gmin są migracje krajowe, zagraniczne, czasowe i stałe, związane z wyjazdami w celach zarobkowych, a także ze zmianą miejsca zamieszkania na czas nauki oraz ujemny przyrost naturalny. Saldo migracji utrzymuje się na ujemnym poziomie od roku 2012.

Dane dotyczące struktury mieszkańców według ekonomicznych grup wieku nie są korzystne dla gminy. Widoczna jest wyraźna przewaga osób w wieku poprodukcyjnym nad osobami w wieku przedprodukcyjnym. Ponadto, w ostatnich latach zauważyć można stopniowy spadek liczby ludności w wieku przedprodukcyjnym i wzrost liczby ludności w wieku poprodukcyjnym.

Strona | 13

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Frampol na lata 2019-2022 z perspektywą do roku 2026

3. DZIAŁALNOŚĆ GOSPODARCZA I ROLNICTWO

Liczba podmiotów gospodarczych na terenie gminy Frampol w latach 2012 – 2017 została przedstawiona na poniższym wykresie. Liczba podmiotów gospodarczych na przestrzeni lat wykazuje wahania wartości.

Liczba podmiotów gospodarczych 365 360 358 355 355 353 349 350 345

340 336 335 330 330 325 320 315 2012 2013 2014 2015 2016 2017

Wykres 2. Liczba zarejestrowanych podmiotów gospodarczych na terenie gminy Frampol w latach 2012 – 2017. Źródło: Bank Danych Lokalnych, GUS.

Analiza poszczególnych sekcji PKD pozwala stwierdzić, że dominują przedsiębiorstwa prowadzące działalność w zakresie handlu hurtowego i detalicznego. Tabela 1. Podmioty wg PKD 2007 i rodzajów działalności na terenie gminy Frampol. Podmioty wg PKD 2007 i rodzajów działalności 2017 OGÓŁEM 355 A. Rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo 13

B. Górnictwo i wydobywanie 2

C. Przetwórstwo przemysłowe 42 D. Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną, gorącą wodę i powietrze do układów 0 klimatyzacyjnych E. Dostawa wody; gospodarowanie ciekami i odpadami 3 oraz działalność związana z rekultywacją F. Budownictwo 45 G. Handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów 100 samochodowych, włączając motocykle H. Transport i gospodarka magazynowa 22 I. Działalność związana z zakwaterowaniem i usługami 8 gastronomicznymi

Strona | 14

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Frampol na lata 2019-2022 z perspektywą do roku 2026

J. Informacja i komunikacja 5

K. Działalność finansowa i ubezpieczeniowa 8

L. Działalność związana z obsługą rynku nieruchomości 6

M. Działalność profesjonalna, naukowa i techniczna 9 N. Działalność w zakresie usług administrowania 7 i działalność wspierająca O. Administracja publiczna i obrona narodowa; 17 obowiązkowe zabezpieczenia społeczne P. Edukacja 14

Q. Opieka zdrowotna i pomoc społeczna 16

R. Działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją 9 S. Pozostała działalność usługowa w tym sekcja 26 T. Gospodarstwa domowe zatrudniające pracowników; gospodarstwa domowe produkujące wyroby i świadczące usługi na własne potrzeby Źródło: Główny Urząd Statystyczny, BDL (dane na 31.12.2017 r.).

Do największych pracodawców w Gminie Frampol należą:

 Gminna Spółdzielnia „Samopomoc Chłopska” we Frampolu, ul. Rynek 26, 23-440 Frampol;  MŁYN SMORYŃ Sp. j. JÓZEF BRYŁA WIESŁAW KUPIEC, ul. Wolności 8, 23-400;  Urząd Miejski we Frampolu, ul. Radzięcka 8, 23-440 Frampol wraz z podległymi mu jednostkami oraz szkoły;  WACH Sp. z o.o. Frampol, ul. Biłgorajska 1, 23-440 Frampol.

4. INFRASTRUKTURA INŻYNIERYJNO – TECHNICZNA

4.1. SIEĆ CIEPŁOWNICZA

Na terenie gminy Frampol nie istnieje centralny system ciepłowniczy. Budynki ogrzewane są głównie za pomocą indywidualnych systemów grzewczych. Najstarsze budynki wyposażone są w piece kaflowe, natomiast w nowszych użytkowane są systemy centralnego ogrzewania. Większość mieszkańców ogrzewa wodę za pomocą instalacji wyposażonej w kocioł lub elektryczne podgrzewacze wody oraz kolektory. Budynki użyteczności publicznej ogrzewane są za pomocą pieców na węgiel, gaz ziemny i biomasę.

4.2. SIEĆ GAZOWA

Przez teren gminy Frampol przebiega stalowy gazociąg wysokiego ciśnienia (6,4 MPa) Zaklików-Biłgoraj o średnicy 200 mm. Został on wybudowany w 1993 roku, a jego długość wynosi 8273 m. Siecią zarządza Polska Spółka Gazownictwa Sp. z o.o. Oddział w

Strona | 15

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Frampol na lata 2019-2022 z perspektywą do roku 2026

Tarnowie, Zakład w Sandomierzu. Sieć gazowa na terenie Gminy ma długość 26051 m. Na obszarze Gminy znajduje się również wybudowana w 1992 roku stacja gazowa SRP I ° dz. Nr 524/7 o przepustowości 3000 m3/h. Strukturę sieci gazowej na terenie Gminy przedstawia poniższa tabela.

W poniższej tabeli przedstawiono charakterystykę sieci gazowej na omawianym obszarze.

Tabela 2. Charakterystyka sieci gazowej na terenie gminy Frampol (stan na 31.12.2017 r.) Lp. Wskaźnik Jednostka Wartość

1 Długość czynnej sieci ogółem m 26 051

2 Długość czynnej sieci rozdzielczej m 17 502

Czynne przyłącza do budynków 3 mieszkalnych szt. 321 i niemieszkalnych 4 Odbiorcy gazu gosp. dom. 189

5 Ludność korzystająca z sieci gazowej liczba osób 526

Odbiorcy gazu ogrzewający mieszkania 6 gosp. dom. 121 gazem

7 Zużycie gazu tys.m3 141,1

8 Zużycie gazu na ogrzewanie mieszkań tys.m3 119,5

Źródło: Główny Urząd Statystyczny, BDL.

4.3. SIEĆ DROGOWA

Sieć drogowa na terenie Gminy Frampol jest dobrze rozwinięta, jednak jej stan techniczny nie jest wystarczająco dobry. Przez Gminę przebiega droga krajowa Nr 74 relacji Janów Lubelski – Frampol – (10,759 km). Duże znaczenie ma również droga wojewódzka nr 835 – Biłgoraj - Rzeszów, której długość na obszarze Gminy wynosi 9,230 km. Uzupełnieniem sieci komunikacyjnej są drogi powiatowe (596,451 km) oraz gminne (37,7 km).

Tabela 3. Drogi powiatowe na terenie Gminy Frampol. Lp. Nr drogi Przebieg drogi 1. 2906 L Gilów - Teodorówka 2. 2908 L Bononia – Wola Radzięcka 3. 2909 L Albinów - Jędrzejówka 4. 2910 L Frampol – Radzięcin – Komodzianka - Latyczyn 5. 2911 L Stefin – Kąty – Korytków Duży 6. 2912 L Teodorówka - Trzęsiny 7. 2913 L Wola Radzięcka – Żelebsko - Hedwiżyn

Strona | 16

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Frampol na lata 2019-2022 z perspektywą do roku 2026

8. 2914 L Rzeczyce – Wola Kątecka 9. 2915 L Wola Kątecka – Trzęsiny - Czarnystok Źródło: Zarząd Dróg Wojewódzkich w Lublinie.

Tabela 4. Drogi gminne na terenie Gminy Frampol. Lp. Nr drogi Przebieg drogi 1. 109189 L Frampol ul. Kościelna 2. 109190 L Frampol ul. Butlerowska 3. 109191 L Frampol ul. Szkolna 4. 109192 L Frampol ul. Orzechowa 5. 109193 L Frampol ul. Targowa 6. 109194 L Frampol ul. Radzięcka 7. 109195 L Frampol ul. Tkacka 8. 109196 L Frampol ul. Polna 9. 109197 L Frampol ul. Przemysłowa 10 109198 L Frampol ul. Nowa . 11 109199 L Frampol ul. Al.1000-Lecia . 12 109200 L Frampol ul. Cicha . 13 109201 L Frampol ul. Ogrodowa . 14 109202 L Frampol ul. Wesoła . 15 109203 L Frampol ul. Stolarska . 16 109204 L Frampol ul. Łąkowa . 17 109205 L Frampol ul. Cmentarna . 18 109206 L Frampol ul. Rynek . 19 109207 L Frampol ul.3-go Maja . 20 109208 L dr.woj.835 - Korytków Mały - dr.pow.2925L . 21 109209 L dr.woj.835 - Cacanin - gr. gminy Dzwola . 22 109210 L koniec ul. Cmentarnej we Frampolu- dr.gm.109205L - Cegielnia . 23 109211 L dr.pow.2914L - Sokołówka - do ul. Polnej we Frampolu . 24 109212 L dr.woj.835 - wysypisko śmieci - dr.pow.2911L

Strona | 17

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Frampol na lata 2019-2022 z perspektywą do roku 2026

. 25 109213 L dr.pow.2910L - Komodzianka - Gwizdów - gr. gminy Goraj . 26 109214 L dr.pow.2910L - Budy I - Budy II - dr.kraj.74 . 27 109215 L dr.pow.2910L - Chłopków - gr.gminy Radecznica . 28 109216 L dr.pow.2914L - Rzeczyce - do końca zabudowy . 29 109217 L dr.pow.2912L - Wapniarka - do końca zabudowy . 30 109218 L dr.pow.2911L - Karolówka - do końca zabudowy . 31 109219 L dr.pow.2911L - Karolówka - do końca zabudowy . 32 109220 L dr.pow.2911L - Kol.Kąty - do końca zabudowy . 33 109221 L dr.pow.2910L - Zaburze - dr.kraj.74 . 34 109222 L dr.pow.2910L - gr.gminy Radecznica . 35 109223 L dr.pow.2910L - gr.gminy Radecznica . Źródło: Zarząd Dróg Wojewódzkich w Lublinie.

Drogi powiatowe to w większości drogi utwardzone asfaltowe, natomiast drogi gminne często nie są w ogóle utwardzone. Ze względu na złe parametry techniczne zarówno dróg powiatowych jak i gminnych wskazane są prace modernizacyjne i remontowe. Konieczne są również duże inwestycje w zakresie infrastruktury drogowej, do których należy zaliczyć budowę obwodnicy Frampola. Pozwoli to na wyeliminowanie ruchu tranzytowego z zabytkowego centrum miasta, który negatywnie wpływa na stan dróg i jest uciążliwy dla mieszkańców. Wydatki Gminy na transport i łączność wyniosły w 2013 roku 4,1% kwoty budżetu.

Strona | 18

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Frampol na lata 2019-2022 z perspektywą do roku 2026

Rysunek 3. Infrastruktura komunikacyjna w Gminie Frampol. Źródło: Plan Gospodarki Niskoemiyjnej dla Gminy Frampol.

Publiczny transport zbiorowy w gminie zapewniony jest przez przewozy autobusowe oraz prywatne firmy przewozowe, które są uzupełnieniem komunikacji między miejscowościami. STRESZCZENIE W JĘZYKU NIESPECJALISTYCZNYM

„Program Ochrony Środowiska dla Gminy Frampol na lata 2019-2022 z perspektywą do roku 2026” został opracowany zgodnie z zapisami ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 roku Prawo ochrony środowiska (t.j. Dz.U. 2018 r., poz. 799 ze zm.) jako narzędzie prowadzenia polityki ochrony środowiska w gminie.

 Gmina miejsko-wiejska Frampol położona jest w północnej części powiatu biłgorajskiego, od północy graniczy z gminą Goraj, od wschodu z gminą

Strona | 19

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Frampol na lata 2019-2022 z perspektywą do roku 2026

Radecznica, od południa z gminą Biłgoraj, natomiast od zachodu z gminą Dzwola. Gmina Frampol oddalona jest o 16 km od Biłgoraja, 75 km od Lublina i 120 km od najbliższego przejścia granicznego.  Główne problemy emisyjne w gminie Frampol obejmują ogrzewanie budynków indywidualnymi źródłami ciepła, co generuje głównie emisję dwutlenku węgla, pyłu zawieszonego oraz tlenków azotu. Obiekty wykorzystujące indywidualne źródła ciepła wykorzystują głównie paliwa stałe.  W ostatnich latach na terenie gminy Frampol nie były przeprowadzane pomiary hałasu komunikacyjnego. Klimat akustyczny w obszarze gminy Frampol kształtowany jest głownie przez hałas komunikacyjny z dróg publicznych, w szczególności z drogi krajowej nr 74 przecinająca gminę na kierunku wschód – zachód . Uciążliwość akustyczna tej drogi zmniejszyła po otwarciu w grudniu 2012 r. obwodnicy o długości 4,4 km omijającej miasto od północy. Na kierunku północ-południe gminę przecina droga wojewódzka nr 835, na odcinku Biłgoraj – Frampol która również jest źródłem hałasu komunikacyjnego na terenie gminy Frampol.  Na terenie gminy Frampol brak jest realnego zagrożenia nadmiernym poziomem pól elektromagnetycznych. W ostatnich latach na terenie gminy nie prowadzono pomiarów promieniowania elektromagnetycznego.  Sieć hydrologiczna gminy Frampol jest słabo rozwinięta. Gmina prawie w całości należy do zlewni Wisły. Większość obszaru odwadniana jest przez Białą Ładę (dopływ Tanwi) i Bukową (dopływ Sanu), jedynie fragment gminy na północnym wschodzie odwadnia Gorajec (dopływ Poru, który z kolei jest dopływem Wieprza).  Stan wód powierzchniowych na terenie gminy oceniono jako zły (podobnie jak na terenie całego województwa). Część JCWP na terenie gminy jest zagrożona nieosiągnięciem celów środowiskowych. Stan wód podziemnych na terenie gminy Fampol oceniono jako dobry.  Na terenie gminy Frampol łącznie z sieci wodociągowej korzysta 100,0 % mieszkańców, natomiast z sieci kanalizacyjnej 19,7 % mieszkańców. Ścieki nieobjęte systemem kanalizacyjnym i gromadzone w zbiornikach przydomowych wywożone są taborem asenizacyjnym do oczyszczalni ścieków W 2016 r. istniało na terenie gminy Frampol 906 bezodpływowych zbiorników oraz 13 przydomowych oczyszczalni ścieków.  Gleby na terenie gminy Frampol, na wskutek intensywnej erozji wodnej i wietrznej oraz prawdopodobnie błędów agrotechnicznych posiadają niezbyt korzystne warunki fizykochemiczne. Wskaźnik gleb bardzo kwaśnych i kwaśnych kształtuje się w granicach 62%, natomiast wskaźnik gleb o niskiej zasobności w przyswajalny fosfor, potas i magnez, kształtuje się odpowiednio na poziomie 65 %, 70% i 69%.

Strona | 20

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Frampol na lata 2019-2022 z perspektywą do roku 2026

 Na terenie gminy Frampol znajdują się obszary chronione w postaci obszarów Natura 2000 Parków Krajobrazowych i pomników przyrody. Dodatkowo przez teren gminy Frampol przebiega korytarz ekologiczny.  Z danych Głównego Urzędu Statystycznego wynika, iż powierzchnia lasów na terenie gminy Frampol wynosi 2 894,00 ha, co daje lesistość na poziomie 26,9 %. Wskaźnik lesistości dla omawianego obszaru jest zatem niższy niż średnia krajowa, która wynosi 30,0 %.

Podsumowując, dla poprawy stanu środowiska należy w pierwszej kolejności rozwiązać problem skanalizowania dużych skupisk ludności. Bardzo ważnym elementem utrzymującym równowagę w środowisku przyrodniczym są lasy. Należy więc podnieść tempo zalesiania nieużytków i gruntów nieprzydatnych dla rolnictwa.

W ramach opracowania Programu Ochrony Środowiska dla gminy Frampol przedstawiono cele i kierunki działań jakie musi realizować gmina w celu poprawy jakości środowiska. W ramach opracowania dokumentu przedstawiono także szczegółowy harmonogram realizacji działań.

Realizacja zadań inwestycyjnych w zakresie ochrony środowiska wymaga nakładów finansowych znacznie przewyższających możliwości budżetowe jednostek samorządu terytorialnego. Istnieje zatem potrzeba pozyskania zewnętrznych źródeł finansowego wsparcia przedsięwzięć inwestycyjnych. W tym celu wskazano potencjalne źródła finansowania wyznaczonych zadań.

Właściwe wykorzystanie możliwych rozwiązań o charakterze organizacyjnym ma istotne znaczenie w procesie wdrażania programu i jego realizacji. Wprowadzenie zasad monitoringu umożliwi sprawną realizację działań, jak również pozwoli na bieżącą aktualizację celów programu.

Strona | 21

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Frampol na lata 2019-2022 z perspektywą do roku 2026

OCENA STANU ŚRODOWISKA W POSZCZEGÓLNYCH KOMPONENTACH 1. OCHRONA KILMATU I JAKOŚCI POWIETRZA 1.1. STAN AKTUALNY

Zgodnie z art. 25 ust. 2 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (t.j. Dz.U. 2018 r., poz. 799, ze zm.), Państwowy Monitoring Środowiska stanowi systemem pomiarów, ocen i prognoz stanu środowiska oraz gromadzenia, przetwarzania i rozpowszechniania informacji o środowisku. Podstawowym celem monitoringu jakości powietrza jest uzyskanie informacji o poziomach stężeń substancji w otaczającym powietrzu oraz wyników ocen jakości powietrza.

Roczna ocena jakości powietrza pozwala uzyskać informacje na temat stężeń: dwutlenku azotu, dwutlenku siarki, tlenku węgla, benzenu, pyłu zawieszonego PM2,5, pyłu zawieszonego PM10, benzo(a)pirenu, arsenu, kadmu, niklu, ołowiu i ozonu. Uzyskane informacje umożliwiają sklasyfikowanie strefy w oparciu o przyjęte kryteria, ustanowione ze względu na ochronę zdrowia ludzi oraz ze względu na ochronę roślin, tj. poziomy dopuszczalne dla niektórych substancji w powietrzu, poziomy docelowe, poziomy celów długoterminowych dla ozonu, poziomy alarmowe oraz poziomy informowania dla niektórych substancji w powietrzu (zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 24 sierpnia 2012 r. w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu, (Dz. U. z 2012 r. poz. 1031). Wynikiem oceny dla wszystkich substancji podlegających ocenie na terenie strefy jest zaliczenie strefy do jednej z poniżej wymienionych klas:  klasa A – jeżeli stężenia zanieczyszczeń nie przekraczają odpowiednio poziomów dopuszczalnych albo poziomów docelowych,  klasa B – jeżeli stężenia zanieczyszczeń przekraczają poziomy dopuszczalne, lecz nie przekraczają poziomów dopuszczalnych, powiększonych o margines tolerancji,  klasa C – jeżeli stężenia zanieczyszczeń przekraczają poziomy dopuszczalne, powiększone o margines tolerancji, a w przypadku gdy margines tolerancji nie jest określony – poziomy dopuszczalne albo przekraczają poziomy docelowe.

W przypadku poziomów celów długoterminowych dla ozonu przyjęto następujące oznaczenie klas:  klasa D1 – jeżeli stężenia ozonu nie przekraczają poziomu celu długoterminowego,  klasa D2 – jeżeli stężenia ozonu przekraczają poziom celu długoterminowego.

Strona | 22

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Frampol na lata 2019-2022 z perspektywą do roku 2026

W celu oceny jakości powietrza na terenie województwa lubelskiego, wyznaczono 2 strefy:

 Aglomeracja Lubelska,  Strefa lubelska, do której należy gmina Frampol.

Wyniki klasyfikacji jakości powietrza wynikające z Oceny jakości powietrza w Województwie Lubelskim za rok 2017 z uwzględnieniem kryteriów ustanowionych w celu ochrony zdrowia ludzkiego oraz ochrony roślin, dla strefy lubelskiej przedstawiono w poniższych tabelach.

Tabela 5. Wynikowe klasy dla strefy lubelskiej w województwie lubelskim dla poszczególnych zanieczyszczeń, uzyskane w ocenie rocznej za 2017 r. dokonanej z uwzględnieniem kryteriów ustanowionych w celu ochrony zdrowia.

Źródło: Ocena jakości powietrza w Województwie Lubelskim za rok 2017.

Wynik oceny strefy lubelskiej za rok 2017, w której położona jest gmina Frampol wskazuje, że dotrzymane są poziomy dopuszczalne lub poziomy docelowe substancji w powietrzu (klasa A) ustanowione ze względu na ochronę zdrowia dla następujących zanieczyszczeń:

 dwutlenku siarki,  dwutlenku azotu,  ołowiu,  benzenu,  tlenku węgla,  arsenu,  kadmu,  niklu,  pyłu PM2,5,  ozonu.

Roczna ocena jakości powietrza w województwie lubelskim, dla strefy lubelskiej wskazała, iż przekroczone zostały dopuszczalne poziomy dla:

 pyłu PM10,  benzo(a)pirenu.

Stężenia zanieczyszczeń na terenie strefy lubelskiej, ze względu na ochronę roślin, nie zostały przekroczone. Zestawienie wszystkich wynikowych klas strefy lubelskiej z uwzględnieniem kryterium ochrony roślin, zostało przedstawione w poniższej tabeli. Strona | 23

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Frampol na lata 2019-2022 z perspektywą do roku 2026

Tabela 6. Wynikowe klasy strefy lubelskiej dla poszczególnych zanieczyszczeń, uzyskane w ocenie rocznej za 2017 r. dokonanej z uwzględnieniem kryteriów ustanowionych w celu ochrony roślin.

Źródło: Ocena jakości powietrza w Województwie Lubelskim za rok 2017.

Rysunek 4. Obszary przekroczeń benzo(a)pirenu w woj. lubelskim w 2017 r. Źródło: WIOŚ, Lublin.

Stan powietrza na terenie gminy Frampol Sektorami, w których następuje największe zużycie energii są: budynki i urządzenia komunalne/użyteczności publicznej, budynki i urządzenia usługowe (przedsiębiorstwa), budynki mieszkalne/gospodarstw domowych. Zanieczyszczenia do atmosfery są

Strona | 24

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Frampol na lata 2019-2022 z perspektywą do roku 2026 emitowane przede wszystkim przez paleniska domowe, kotłownie obiektów publicznych. Paliwem wykorzystywanym do wytwarzania ciepła jest w przeważającej części węgiel kamienny oraz drewno.

Zanieczyszczenia do atmosfery emitowane są również z sektora transportu, gdzie dużym problemem jest niewystarczająco dobry stan dróg.

Na terenie gminy nie jest prowadzony monitoring emisji CO2. Monitoringiem objęta jest cała strefa lubelska, w której znajduje się Gmina, a wartości emisji zanieczyszczeń są wartościami uśrednionymi.

Odnawialne źródła energii na terenie gminy Frampol

Energia wiatru

Rejon województwa lubelskiego w krajowym podziale na strefy energetyczne wiatru zaliczony jest do strefy III – korzystnej, a w części południowo-wschodniej do strefy mało korzystnej, według klasyfikacji przyjętej przez Ośrodek Meteorologii IMiGW w Warszawie.

strefa I – wybitnie korzystna strefa II – bardzo korzystna strefa III – korzystna strefa IV – mało korzystna strefa V – niekorzystna

Rysunek 5. Strefy energetyczne wiatru w Polsce.

Źródło: Wojewódzki Program Rozwoju Alternatywnych Źródeł Energii dla Województwa Lubelskiego.

Gmina Frampol znajduje się w strefie energetycznej wiatrowej korzystnej nr III. Średnia prędkość wiatru w ciągu roku na wysokości 30 m waha się od 3,6 m/s do 4,3 m/s. Dla uzyskania wielkości energii wiatrowej, która byłaby użyteczna do rozwoju energetyki zawodowej wymagane jest występowanie wiatrów jednostajnych, najlepiej o stałym natężeniu, zaś ich średnia prędkość nie powinna być niższa niż 5 m/s. Strona | 25

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Frampol na lata 2019-2022 z perspektywą do roku 2026

W środkowo-zachodniej części gminy Frampol znajduje się 1 urządzenie elektroenergetyczne (siłownia wiatrowa).

Na terenie gminy przed zmianą przepisów planowana była budowa zespołów elektrowni wiatrowych w 2 wyznaczonych obszarach w części miejscowości Radzięcin, Stara Wieś, Katy, Kolonia Teodorówka, Wola Radzięcka i Smoryń.

Energia biomasy Biomasa jest jednym z najbardziej obiecujących, łatwo dostępnym i często najtańszym źródłem energii odnawialnej. Obecnie energia pozyskiwana ze źródeł odnawialnych stanowi niespełna 3% całkowitego zużycia energii pierwotnej w kraju, z czego około 98% przypada na biomasę.

Do głównych źródeł pozyskiwania biomasy należą:  leśnictwo i związany z nim przemysł drzewny;  rolnictwo (produkcja roślinna i zwierzęca);  gospodarka komunalna (składowiska odpadów i oczyszczalnie ścieków).

Biomasa może być wykorzystana do bezpośredniego spalania (przygotowana w formie brykietów lub pelet: drewno, słoma, rośliny energetyczne) lub służyć jako surowiec do produkcji paliw płynnych.

Do biomasy pozyskiwanej z rolnictwa na cele energetyczne zalicza się: odpady z produkcji roślinnej (słoma) i zwierzęcej (gnojowica, obornik i pozostałości poubojowe) oraz z przemysłu rolno- spożywczego, a także biomasę pozyskiwaną z trwałych użytków zielonych i celowych upraw roślin na cele energetyczne.

Podsumowując, potencjał biomasy stałej w gminie Frampol wynosi 7 796 ton rocznie, czyli około 148 702 GJ, co odpowiada spaleniu 7 435,10 ton węgla kamiennego o wartości opałowej 0,028 kJ/kg w kotle o sprawności 60% (1GJ=50 kg węgla kamiennego).

Największy udział w tym potencjale ma rolnicza biomasa odpadowa w postaci nadwyżek słomy i siana do przeznaczenia na cele energetyczne. Ważnym źródłem biomasy stałej w gminie jest także biomasa wieloletnich roślin energetycznych

Tabela 7. Potencjał biomasy stałej w gminie Frampol. Potencjał Potencjał techniczny Biomasa energetyczny

[t] [GJ] [MWh]

Drewno z lasów 1 993 16 222 4 510

Drewno z odpadów 721 8 159 2 268 przemysłowych

Strona | 26

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Frampol na lata 2019-2022 z perspektywą do roku 2026

Drewno z sadów, zadrzewień 48 548 152 i poboczy dróg

Słoma i siano 1 457 61 003 16 959

Rośliny wieloletnie 2 780 50 036 17 450 Rośliny jednoroczne 797 12 734

Razem 7 796 148 702 41 339

Źródło: Projekt założeń do planu zaopatrzenia w ciepło energię elektryczną i paliwa gazowe Gminy Frampol na lata 2014-2029. Energia słoneczna Energia słoneczna jest dla ziemi pierwotnym źródłem energii, z punktu widzenia ekologii najbardziej atrakcyjnym (brak efektów ubocznych, szkodliwych emisji oraz zubożenia naturalnych zasobów w trakcie wykorzystywania). Może być wykorzystywana do produkcji energii elektrycznej, do produkcji ciepłej wody, bezpośrednio poprzez zastosowanie specjalnych systemów do jej pozyskiwania i akumulowania.

Dla obszarów Polski opracowano mapę zasobów energii słonecznej w oparciu o dane promieniowania słonecznego z lat 1960–1990. Najlepsze warunki wykorzystania energii słonecznej w skali roku występują m.in. we wschodniej części Polski, w tym w województwie lubelskim, gdzie korzystne warunki występują również w półroczu zimowym.

Rysunek 6. Rejonizacja obszaru Polski pod względem możliwości wykorzystania energii słonecznej. Źródło: Wojewódzki Program Rozwoju Alternatywnych Źródeł Energii dla Województwa Lubelskiego. Ze względu na potencjalną energię użyteczną prawie całe województwo lubelskie (obszar R II) znajduje się w rejonie, gdzie roczne sumy promieniowania słonecznego

Strona | 27

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Frampol na lata 2019-2022 z perspektywą do roku 2026 kształtują się na poziomie 950-1020 kWh/m2. Obszar ten, jest zatem uznawany w Polsce za uprzywilejowany (o najlepszych warunkach do wykorzystania energii słonecznej).

Suma usłonecznienia rzeczywistego na Lubelszczyźnie kształtuje się na poziomie 1500– 1700 godzin w ciągu roku. Średnie promieniowanie słoneczne całkowite na Lubelszczyźnie wynosi 10,0–10,25 MJ/m2/d i zmienia się w ciągu roku w zakresie od 1 MJ/m2/d w grudniu do 23 MJ/m2/d w czerwcu i lipcu (Puławy). Średnie roczne zachmurzenie nieba na Lubelszczyźnie jest najniższe w kraju i kształtuje się na poziomie poniżej 65%.

Rysunek 7. Średnie roczne sumy usłonecznienia. Źródło: Wojewódzki Program Rozwoju Alternatywnych Źródeł Energii dla Województwa Lubelskiego.

Strona | 28

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Frampol na lata 2019-2022 z perspektywą do roku 2026

Rysunek 8. Roczne promieniowanie całkowite w Polsce. Źródło: Wojewódzki Program Rozwoju Alternatywnych Źródeł Energii dla Województwa Lubelskiego. Z powyższego rysunku wynika, iż na terenie gminy Frampol średnie roczne sumy usłonecznienia w godzinach wynoszą od 1600 do 1650 h/rok a średnie roczne promieniowanie całkowite 3 700-3 800 MJ/m2. Oznacza to, że gmina dysponuje znacznymi potencjałami jeśli chodzi o rozwój energii pochodzącej z promieniowania słonecznego.

Na terenie gminy Frampol prowadzone są liczne działania związane z montażem instalacji OZE wykorzystujących energię słoneczną.

Działania w roku 2014

Lokalizacja instalacji solarnych na budynkach użyteczności publicznej:

 Samorządowy Zespół Szkolny we Frampolu, ul. Gorajska 16 – 8 kolektorów;  Szkoła Podstawowa w Teodorówce, Teodorówka 64 – 2 kolektory;  Szkoła Podstawowa w Woli Radzięckiej, Wola Radzięcka 61 – 2 kolektory;  Budynek UM, ul. Radzięcka 8 – 2 kolektory;  Budynek UM, ul. Zamojska 13 – 2 kolektory;  Budynek szatniowy przy stadionie we Frampolu – 4 kolektory;  Budynek Miejsko Gminnego Ośrodka Kultury we Frampolu, ul. Nowa 5 – 2 kolektory.

Lokalizacja instalacji na obiektach mieszkalnych: 615 szt:  2 kolektory – 361 instalacji  3 kolektory – 196 instalacji  4 kolektory – 53 instalacje

Strona | 29

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Frampol na lata 2019-2022 z perspektywą do roku 2026

 5 kolektorów – 5 instalacji

Działania w roku 2018:

Lokalizacja instalacji na obiektach mieszkalnych: 310 szt.:  2 kolektory – 227 instalacji  3 kolektory – 71 instalacji  4 kolektory – 12 instalacje

1.2. ANALIZA SWOT

OCHRONA KLIMATU I JAKOŚCI POWIETRZA

MOCNE STRONY SŁABE STRONY - Zły stan dróg, wpływający na emisję z - opracowany Plan Gospodarki transportu Niskoemisyjnej - Znaczny udział niskosprawnych - brak znaczących przedsiębiorstw węglowych źródeł ciepła w ogrzewaniu generujących emisję przemysłową indywidualnym - instalacje OZE wykorzystujące energie - brak pomiarów powietrza na terenie słoneczną na terenie gminy gminy SZANSE ZAGROŻENIA - wysoki koszt inwestycji w zakresie - Możliwość wsparcia finansowego na odnawialnych źródeł energii realizację przedsięwzięć podnoszących - wzrost emisji gazów związany ze efektywność wzrostem energetyczną (fundusze europejskie i natężenia ruchu komunikacyjnego krajowe) - niska świadomość ekologiczna - rozwój sieci gazowej na terenie gminy społeczeństwa - wzrost wykorzystania OZE na terenie w zakresie zmian klimatu i skutków gminy niskiej emisji

1.3. ZAGROŻENIA

Główne problemy emisyjne w gminie Frampol obejmują ogrzewanie budynków indywidualnymi źródłami ciepła, co generuje głównie emisję dwutlenku węgla, pyłu zawieszonego oraz tlenków azotu. Obiekty wykorzystujące indywidualne źródła ciepła wykorzystują głównie paliwa stałe. Kolejnym obszarem problemowym występującym w gminie Frampol jest też niewielka świadomość społeczeństwa w zakresie oszczędności energii, alternatywnych źródeł energii, szkodliwości spalania w piecach i kominkach wszelkiego rodzaju materiałów czy wpływu emisji szkodliwych gazów i pyłów na atmosferę, a tym samym na zdrowie mieszkańców. Wraz z brakiem świadomości ww. zagadnień występują również obawy przed znaczącymi kosztami jakiejkolwiek modernizacji czy zmiany.

2. ZAGROŻENIA HAŁASEM

Strona | 30

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Frampol na lata 2019-2022 z perspektywą do roku 2026

2.1. STAN WYJŚCIOWY

Kryteria dopuszczalności hałasu drogowego określa Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (t.j. Dz. U. z 2014 r. poz.112 z późn. zm.).

Zgodnie z definicją określoną w ustawie Prawo ochrony środowiska (t.j. Dz.U. 2018 r., poz. 799, ze zm.), hałas to dźwięki o częstotliwości od 16 do 16 000 Hz. Hałas jest jednym z poważniejszych zagrożeń wpływających na stan zdrowia człowieka i jego otoczenia. Nadmierny hałas może wywoływać niekorzystne zmiany w organizmie człowieka, m.in. zaburzenia snu i wypoczynku, wpływa niekorzystnie na układ nerwowy, utrudnia pracę i naukę, zwiększa podatność na choroby psychiczne. W związku ze stwierdzoną uciążliwością akustyczną hałasów komunikacyjnych Państwowy Zakład Higieny opracował skalę subiektywnej uciążliwości zewnętrznych tego rodzaju hałasów. Zgodnie z dokonaną klasyfikacją uciążliwość hałasów komunikacyjnych zależy od wartości poziomu równoważnego LAeq i wynosi odpowiednio:

 mała uciążliwość LAeq< 52 dB,  średnia uciążliwość 52 dB 70 dB.

Źródła hałasu możemy podzielić w następujący sposób:  komunikacyjne,  przemysłowe i rolnicze,  pozostałe.

Tabela 8. Dopuszczalne poziomy hałasu w środowisku powodowanego przez poszczególne grupy źródeł hałasu, z wyłączeniem hałasu powodowanego przez starty, lądowania i przeloty statków powietrznych oraz linie elektroenergetyczne, wyrażone wskaźnikami LAeq D i LAeq N, które to wskaźniki mają zastosowanie do ustalania i kontroli warunków korzystania ze środowiska, w odniesieniu do jednej doby.

Strona | 31

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Frampol na lata 2019-2022 z perspektywą do roku 2026

Źródło: WIOŚ Lublin.

Hałas komunikacyjny

Hałas komunikacyjny ma dominujący wpływ na klimat akustyczny środowiska. Czynniki wpływające na poziom hałasu komunikacyjnego to: natężenie i płynność ruchu, udział pojazdów ciężarowych w strumieniu pojazdów, prędkość strumienia pojazdów, położenie dróg oraz rodzaj nawierzchni, ukształtowanie terenu, przez który przebiega trasa komunikacyjna, charakter obudowy trasy i rodzaj sąsiadującej z trasą zabudowy. Hałas ten koncentruje się wzdłuż szlaków komunikacyjnych, ma więc charakter liniowy.

Dla hałasu drogowego, dopuszczalne wartości poziomów hałasu wynoszą w porze dziennej – w zależności od funkcji terenu – od 50 do 65 dB, w porze nocnej 45 do 56 dB.

W ostatnich latach na terenie gminy Frampol nie były przeprowadzane pomiary hałasu komunikacyjnego.

Klimat akustyczny w obszarze gminy Frampol kształtowany jest głownie przez hałas komunikacyjny z dróg publicznych, w szczególności z drogi krajowej nr 74 przecinająca gminę na kierunku wschód –zachód . Uciążliwość akustyczna tej drogi zmniejszyła po otwarciu w grudniu 2012 r. obwodnicy o długości 4,4 km omijającej miasto od północy. Na kierunku północ-południe gminę przecina droga wojewódzka nr

Strona | 32

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Frampol na lata 2019-2022 z perspektywą do roku 2026

835, na odcinku Biłgoraj –Frampol która również jest źródłem hałasu komunikacyjnego na terenie gminy Frampol.

W ostatnich latach na terenie gminy Frampol nie prowadzono pomiarów hałasu komunikacyjnego.

W 2015 r. przeprowadzono pomiary dróg krajowych i wojewódzkich na drogach w ramach Generalnego Pomiaru Ruchu Drogowego. Generalny pomiar ruchu posłużyć może pośrednio do oceny narażenia na hałas ze źródeł komunikacyjnych na danym obszarze. Pomiary przeprowadzane są co 5 lat. W poniższej tabeli przedstawiono informacje na temat zbadanego ruchu kołowego. Pomiary te mogą w sposób pośredni przybliżyć oddziaływanie hałasu na teren gminy.

Tabela 9. Średni dobowy ruch pojazdów na terenie dróg tranzytowych przebiegających przez teren gminy Frampol.

Średni dobowy ruch pojazdów [poj./doba] SDRR Nazwa 1 poj. Nr punktu Sam. Sam. silnik. drogi pomiaroweg Sam. Lekkie Cięża Ciężarow ogółe o Motocykl Osob. sam. rowe Autobus e z m e /mikrobu ciężarow bez y przyczep sy e przyc ą zepy

DK 74 FRAMPOL 13 1756 263 199 82 12 2326

FRAMPOL- DW 835 80 5522 434 347 200 87 6677 BIŁGORAJ

Źródło: www.gddkia.gov.pl

Na podstawie powyższej tabeli można stwierdzić iż największa uciążliwość akustyczna występuje wzdłuż drogi wojewódzkiej nr 835. Hałas przemysłowy

Hałas przemysłowy na terenie gminy Frampol stanowi zagrożenie o charakterze lokalnym, występujące głównie na terenach sąsiadujących z zakładami produkcyjnymi i usługowymi. Poziom hałasu przemysłowego jest kształtowany indywidualnie dla każdego obiektu i zależy m.in. od parku maszynowego, zastosowanej izolacji hal produkcyjnych, zastosowanych urządzeń wentylacyjnych i klimatyzacyjnych oraz transportu wewnątrz zakładu.

2.2. ANALIZA SWOT

1 Średni dobowy ruch roczny ogółem Strona | 33

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Frampol na lata 2019-2022 z perspektywą do roku 2026

ZAGROŻENIA HAŁASEM

MOCNE STRONY SŁABE STRONY

- duży udział dróg wymagających - bieżące remonty dróg remontu - brak pomiarów hałasu

SZANSE ZAGROŻENIA

- konieczność prowadzenia ocen oddziaływania inwestycji na środowisko i - rosnąca liczba pojazdów na drogach monitoringu środowiska - wzrost udziału hałasu przemysłowego w zakresie zagrożenia hałasem na terenie gminy - dostępność zabezpieczeń akustycznych dla budynków (np. dźwiękoszczelne okna)

2.3. ZAGROŻENIA

Uciążliwości hałasowe na terenie gminy Frampol spowodowane są głównie przez emisje hałasu komunikacyjnego. Wpływ na poziom hałasu na terenie gminy może mieć fakt, iż znaczna część dróg w granicach gminy wymaga remontów i modernizacji.

3. POLA ELEKTROMAGNETYCZNE 3.1. STAN WYJŚCIOWY

Pola elektromagnetyczne występujące w środowisku mogą negatywnie oddziaływać na poszczególne jego elementy, w tym na organizmy żywe. Właściwości pola, a więc i jego oddziaływanie na otoczenie zmieniają się w zależności od częstotliwości pola, w związku z tym wyróżnia się promieniowanie jonizujące (promienie X, gamma, ultrafiolet) lub niejonizujące (promieniowanie widzialne, podczerwień, radiofale, promieniowanie do urządzeń elektrycznych linii przesyłowych). Promieniowanie jonizujące nie stanowi zagrożenia w Gminie, poza niewielkim promieniowaniem naturalnym.

Do źródeł promieniowania niejonizującego zaliczyć można: • elektroenergetyczne linie napowietrzne wysokiego napięcia, • stacje elektroenergetyczne, • stacje radiowe i telewizyjne, • łączność radiowa, radiotelefony, telefonia komórkowa i inne urządzenia powszechnego użytku, np. kuchenki mikrofalowe, • stacje radiolokacji i radionawigacji.

Oddziaływanie pól elektromagnetycznych może mieć negatywny wpływ na życie człowieka

Strona | 34

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Frampol na lata 2019-2022 z perspektywą do roku 2026 i przebieg różnych procesów życiowych. Wystąpić mogą m.in. zaburzenia funkcji ośrodkowego układu nerwowego, układu rozrodczego, hormonalnego i krwionośnego oraz narządów słuchu i wzroku. Obecność pól elektromagnetycznych może mieć również niekorzystny wpływ na rośliny i zwierzęta: u roślin – opóźniony wzrost i zmiany w budowie zewnętrznej, u zwierząt – zaburzenia neurologiczne, zakłócenia wzrostu, żywotności i płodności.

Ograniczenia lub sposoby korzystania z obszarów położonych bezpośrednio pod liniami elektromagnetycznymi oraz w ich sąsiedztwie powinny być zapisane w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego.

Ochrona przed polami elektromagnetycznymi polega na utrzymaniu poziomów pól elektromagnetycznych poniżej poziomów dopuszczalnych lub na tych poziomach oraz poprzez zmniejszenie poziomów tych pól do wartości dopuszczalnych jeśli zostały przekroczone.

Szczegółowe zasady ochrony przed polami elektromagnetycznymi występującymi w otoczeniu linii elektroenergetycznych zostały zapisane w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 30 października 2003 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku oraz sposobów sprawdzania dotrzymania tych poziomów (Dz. U. z 2003 r., nr 192, poz. 1883).

W gminie Frampol głównymi źródłami pól elektromagnetycznych są:  linie elektroenergetyczne  stacje bazowe telefonii komórkowej.

Lokalizacja stacji bazowych telefonii komórkowej na terenie gminy Frampol została przedstawiona na poniższym rysunku.

Strona | 35

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Frampol na lata 2019-2022 z perspektywą do roku 2026

Rysunek 9. Lokalizacja stacji bazowych telefonii komórkowej na terenie gminy Frampol. Źródło: www.btsearch.pl

Tabela 10. Charakterystyka stacji bazowych na terenie gminy Frampol.

Lp. Gmina Miejscowość/adres Operator

1 Frampol Frampol T-Mobile

2 Frampol maszt własny niedaleko DW835 Plus

3 Frampol ul. Biłgorajska 1 - maszt własny Play

4 Frampol Smoryń 17 Orange

Źródło: www.btsearch.pl (dane na 31.12.2017 r.)

W ostatnich latach na terenie gminy Frampol nie prowadzono pomiarów promieniowania elektromagnetycznego.

W roku 2017, podobnie jak w latach ubiegłych, w trakcie badań na obszarze całego województwa i w żadnym z punktów pomiarowych nie stwierdzono przekroczeń poziomów PEM. Mimo postępującego wzrostu liczby źródeł pól elektromagnetycznych nie obserwuje się znaczącego wzrostu natężenia poziomów pól w środowisku. W związku z tym należy wykluczyć zagrożenia promieniowaniem elektromagnetycznym na terenie gminy Frampol.

Strona | 36

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Frampol na lata 2019-2022 z perspektywą do roku 2026

3.2. ANALIZA SWOT

POLE ELEKTROMAGNETYCZNE

MOCNE STRONY SŁABE STRONY

- brak przekroczeń natężeń pól - brak pomiarów prowadzonych na elektromagnetycznych terenie gminy

SZANSE ZAGROŻENIA

- utrzymanie wartości natężenia pola - wzrost natężeń pól elektromagnetycznego na terenie gminy na elektromagnetycznych stałym poziomie

4. GOSPODAROWANIE WODAMI 4.1. STAN WYJŚCIOWY 4.1.1. WODY POWIERZCHNIOWE

Sieć hydrologiczna gminy Frampol jest słabo rozwinięta. Gmina prawie w całości należy do zlewni Wisły. Większość obszaru odwadniana jest przez Białą Ładę (dopływ Tanwi) i Bukową (dopływ Sanu), jedynie fragment gminy na północnym wschodzie odwadnia Gorajec (dopływ Poru, który z kolei jest dopływem Wieprza).

Strona | 37

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Frampol na lata 2019-2022 z perspektywą do roku 2026

Rysunek 10. Sieć hydrograficzna gminy Frampol. Źródła Białej Łady znajdują się w Chrzanowie, w powiecie janowskim. W okolicy miejscowości Sól, Biała Łada przyjmuje swój największy dopływ – Czarną Ładę i w dalszym biegu przybiera nazwę Łada. Biała Łada płynie w centralnej i zachodniej części Gminy Frampol. Jej długość to 56,5 km, z czego ok. 19 km znajduje się w Gminie Frampol.

Bukowa jest prawobrzeżnym dopływem Sanu o długości 52 km. Rzeka rozpoczyna swój bieg w Gminie Frampol, w okolicy wsi Korytków Mały. Obecnie rzeka ma wąskie głębokie koryto z niewielką ilością wody. Na rzece organizowane są spływy kajakowe.

W północno-zachodniej części gminy znajduje się zbiornik retencyjny o powierzchni 4,5 ha, zasilany wodami Białej Łady. Zbiornik jest również wykorzystywany do celów rekreacyjnych.

W gminie na obszarze Równiny Biłgorajskiej występują wody stojące w postaci mokradeł i bagien, które tworzą się ze względu na płytko występujące wody gruntowe.

Stan wód na terenie województwa lubelskiego w latach 2010 – 2015 przedstawiono na poniższym rysunku.

Strona | 38

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Frampol na lata 2019-2022 z perspektywą do roku 2026

Rysunek 11. Stan wód powierzchniowych na terenie województwa lubelskiego w 2017 roku. Źródło: WIOŚ, Lublin.

Gmina Frampol znajduje się w obrębie następujących JCWP:

 Łada do Osy RW2000172286169,  Bukowa do Rakowej RW200017229429,  Dopływ z Podlesia RW200062417472,  Gorajka RW200062417489.

W poniższej tabeli przedstawiono ocenę jednolitych części wód powierzchniowych znajdujących się na terenie gminy Frampol.

Tabela 11. Ocena JCWP na terenie gminy Frampol. Klasa Klasa elementó Klasa Stan/Pote element w elementów ncjał Stan Nazwa i kod JCW ów Stan hydromor fizykochemi ekologicz chemiczny biologic fologiczny cznych ny znych ch

Strona | 39

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Frampol na lata 2019-2022 z perspektywą do roku 2026

Łada do Osy DOBR II I II DOBRY DOBRY RW2000172286169 Y

Bukowa do UMIARKO Rakowej III I II DOBRY ZŁY WANY RW200017229429

Dopływ z Podlesia PONIŻEJ - - II DOBRY ZŁY RW200062417472 DOBREGO

Gorajka PONIŻEJ - - II DOBRY ZŁY RW200062417489 DOBREGO

Źródło: WIOŚ, Lublin.

Stan jednolitych części wód przepływających przez teren gminy Frampol w większości oceniono jako zły. Wyznaczone cele środowiskowe dla JCWP znajdujących się na terenie gminy Frampol przedstawiono w poniższej tabeli.

Tabela 12. Wyznaczone cele środowiskowe dla JCWP na terenie gminy Frampol. Ryzyko nieosiągnięcia Nazwa i kod JCWP Cel środowiskowy celów środowiskowych dobry stan ekologiczny, Łada do Osy RW2000172286169 Zagrożona dobry stan chemiczny

dobry stan ekologiczny, Bukowa do Rakowej RW200017229429 Zagrożona dobry stan chemiczny

dobry stan ekologiczny, Dopływ z Podlesia RW200062417472 Zagrożona dobry stan chemiczny

dobry stan ekologiczny, Gorajka RW200062417489 Zagrożona dobry stan chemiczny Źródło: Aktualizacja Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Wisły.

4.1.2. WODY PODZIEMNE

Na obszarze Gminy Frampol występują trzy poziomy wodonośne: kredowy, trzeciorzędowy i czwartorzędowy (który występuje na obszarze gminy tylko w dolinach rzecznych); kredowy poziom wodonośny stanowią utwory górnej kredy, zasilanie w wodę następuje przez infiltrację opadów atmosferycznych w podłoże; maksymalna strefa zawodnienia mająca znaczenie dla eksploatacji wód podziemnych posiada miąższość od 100 -150 m; trzeciorzędowy poziom wodonośny występuje w obszarze zawodnionych płatów utworów trzeciorzędowych, wodonośność tej warstwy ze względu na małą miąższość tej serii skał jest niewielka, wody występują tu na głębokości od kilku do kilkunastu metrów ppt. i nie są one oddzielone warstwą

Strona | 40

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Frampol na lata 2019-2022 z perspektywą do roku 2026 nieprzepuszczalną od wyżej zawodnionych utworów, zasilanie wód trzeciorzędowych następuje przez infiltrację opadów atmosferycznych, oraz lokalnie przez dopływ wód piętra kredowego; piętra wodonośne połączone hydraulicznie tworzą wspólny trzeciorzędowo – kredowy poziom wodonośny, o charakterze szczelinowo-krasowym

Większość obszaru gminy Frampol położona jest w obszarze udokumentowanego kredowego zbiornika wód śródlądowych: Głównego Zbiornika Wód Podziemnych Nr 406 Niecka Lubelska /Lublin/ w Obszarze Wysokiej Ochrony /OWO/. Południowo-zachodnie krańce (Korytków Mały, Karolówka położone są w obszarze czwartorzędowego Głównego Zbiornika Wód Podziemnych Nr 428 Kopalna Dolina Biłgoraj-Lubaczów.

Ponadto na terenie gminy znajdują się 3 udokumentowane ujęcia wód podziemnych. Są to ujęcia zasilające wodociągi zbiorowe /ujęcia wody Frampol, Radzięcin, Korytków Mały. Szczegółowe warunki i sposoby ochrony GZWP Nr 406 będą określone w warunkach korzystania z wód regionu wodnego oraz w warunkach korzystania z wód zlewni ustalanych w drodze rozporządzenia przez dyrektora regionalnego zarządu gospodarki wodnej - do czasu wydania rozporządzenia nie powinny być lokalizowane i podejmowane działania negatywnie oddziałujące na ilość i jakość wód podziemnych piętra kredowego - w obszarze gminy Frampol zwłaszcza w części północno-wschodniej wodonosiec kredowy GZWP Nr 406 wychodzi na powierzchnię topograficzną. Zakazy obowiązujące w strefach ochrony ujęć zostały określone decyzjami administracyjnymi. Strefy ochrony bezpośredniej obejmują teren w promieniu 8-10 m od ujęcia. W obszarze stref ochrony pośredniej obowiązuje nakaz zagospodarowania zielenią, szczelnego odprowadzania poza granice strefy ścieków z urządzeń sanitarnych, przeznaczonych do użytku personelu obsługującego ujęcia oraz odprowadzenia wód opadowych poza strefę.

Gmina Frampol położona jest na pograniczu dwóch regionów wodnych: Górnej Wisły ( RZGW Kraków) i Środkowej Wisły ( RZGW Warszawa).

Gmina Frampol występuje w obrębie Jednolitych Części Wód Podziemnych nr 119, 190 i 90 (na podstawie nowego podziału obszaru Polski na 172 części wód podziemnych).

Tabela 13. Charakterystyka JCWPd nr 119. Powierzchnia 1377.8 Lokalizacja Obszar wiejski i miejski gminy Frampol Dorzecze Wisły Liczba pięter wodonośnych 3

Źródło: Państwowa Służba Hydrogeologiczna.

Strona | 41

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Frampol na lata 2019-2022 z perspektywą do roku 2026

Rysunek 12. Lokalizacja JCWPd nr 119. Źródło: Państwowa Służba Hydrogeologiczna.

Tabela 14. Charakterystyka JCWPd nr 120. Powierzchnia 2336.6 Lokalizacja Obszar wiejski i miejski gminy Frampol Dorzecze Wisły Liczba pięter wodonośnych 3

Źródło: Państwowa Służba Hydrogeologiczna.

Rysunek 13. Lokalizacja JCWPd nr 120. Źródło: Państwowa Służba Hydrogeologiczna.

Tabela 15. Charakterystyka JCWPd nr 90. Powierzchnia 4901.0 Lokalizacja Obszar wiejski gminy Frampol

Strona | 42

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Frampol na lata 2019-2022 z perspektywą do roku 2026

Dorzecze Wisły Liczba pięter wodonośnych 3

Źródło: Państwowa Służba Hydrogeologiczna.

Rysunek 14. Lokalizacja JCWPd nr 90. Źródło: Państwowa Służba Hydrogeologiczna.

Na szczeblu krajowym monitoringiem wód podziemnych zajmuje się GIOŚ, natomiast na szczeblu regionalnym WIOŚ, uzupełniając pomiary prowadzone w skali kraju.

Podstawę oceny stanowi rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 21 grudnia 2015 r. w sprawie kryteriów i sposobu oceny stanu jednolitych części wód podziemnych (Dz. U. z 2016 r. poz. 85). Klasyfikacja elementów fizykochemicznych stanu wód podziemnych obejmuje pięć klas jakości wód podziemnych:

 Klasa I – wody bardzo dobrej jakości, w których: a) wartości elementów fizykochemicznych są kształtowane wyłącznie w efekcie naturalnych procesów zachodzących w wodach podziemnych i mieszczą się w zakresie wartości stężeń charakterystycznych dla badanych wód podziemnych (tła hydrogeochemicznego), b) wartości elementów fizykochemicznych nie wskazują na wpływ działalności człowieka.

 Klasa II – wody dobrej jakości, w których:

Strona | 43

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Frampol na lata 2019-2022 z perspektywą do roku 2026 a) wartości niektórych elementów fizykochemicznych są podwyższone w wyniku naturalnych procesów zachodzących w wodach podziemnych, b) wartości elementów fizykochemicznych nie wskazują na wpływ działalności człowieka albo jest to wpływ bardzo słaby.

 Klasa III – wody zadowalającej jakości, w których wartości elementów fizykochemicznych są podwyższone w wyniku naturalnych procesów zachodzących w wodach podziemnych lub słabego wpływu działalności człowieka.  Klasa IV – wody niezadowalającej jakości, w których wartości elementów fizykochemicznych są podwyższone w wyniku naturalnych procesów zachodzących w wodach podziemnych oraz wyraźnego wpływu działalności człowieka.  Klasa V – wody złej jakości, w których wartości elementów fizykochemicznych potwierdzają znaczący wpływ działalności człowieka.

Stan jednolitych części wód podziemnych, które zlokalizowane są na terenie gminy Frampol przedstawiono w poniższej tabeli.

Tabela 16. Ocena jednolitej części wód podziemnych na terenie gminy Frampol. Ryzyko Nr Stan Stan Stan Cel nieosiągnięcia JCWPd chemiczny ilościowy JCWPd środowiskowy celów środowiskowych

Dobry stan 90 Dobry Dobry Dobry ilościowy i Niezagrożona chemiczny Dobry stan 119 Dobry Dobry Dobry ilościowy i Niezagrożona chemiczny Dobry stan 120 Dobry Dobry Dobry ilościowy i Niezagrożona chemiczny

Źródło: WIOŚ Lublin, Aktualizacja Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Wisły.

4.2. ANALIZA SWOT

GOSPODAROWANIE WODAMI

MOCNE STRONY SŁABE STRONY

- zasoby wód podziemnych - zły stan wód powierzchniowych - dobry stan wód podziemnych - niska zasobność wód powierzchniowych

SZANSE ZAGROŻENIA - regulacje ogólnokrajowe i - niska świadomość ekologiczna międzynarodowe zobowiązujące do społeczeństwa podniesienia jakości środowiska w zakresie gospodarowania wodami - edukacja ekologiczna mieszkańców w - niebezpieczeństwo obniżenia poziomu zakresie ochrony jakości wód i racjonalnego wód

Strona | 44

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Frampol na lata 2019-2022 z perspektywą do roku 2026

korzystania i zakłócenia stosunków hydrologicznych z zasobów wodnych - zagrożenie nieosiągnięciem celów środowiskowych dla części JCWP na terenie gminy - dalsza degradacja jakościowa wód

4.3. ZAGROŻENIA

Na terenie gminy Frampol nie występują zagrożenia ilościowe wód podziemnych i powierzchniowych, istnieją jednak źródła obszarowe i punktowe zanieczyszczające zarówno wody podziemne jak i powierzchniowe, do których należą: niedoinwestowanie w zakresie sieci kanalizacji sanitarnej, odprowadzenie ścieków nieczyszczonych do gruntu lub wód powierzchniowych, działalność rolnicza (niewłaściwe składowanie obornika, używanie gnojowicy do nawożenia pół, chemizacja), spływy wód opadowych i roztopowych zawierających substancje ropopochodne i metale ciężkie z dróg do rowów przydrożnych.

5. GOSPODARKA WODNO – ŚCIEKOWA 5.1. STAN WYJŚCIOWY

Usługi w zakresie gospodarki komunalnej świadczy Zakład Gospodarki Komunalnej we Frampolu. Zakład ten zajmuje się pozyskiwaniem, uzdatnianiem i dostarczaniem wody dla mieszkańców.

Zaopatrzenie w wodę

Na terenie gminy Frampol łącznie z sieci wodociągowej korzysta 100,0 % mieszkańców. Sieć wodociągowa jest dobrze rozwinięta, posiadają ją wszystkie miejscowości na terenie Gminy. Charakterystyka sieci wodociągowej została przedstawiona w poniższej tabeli. Tabela 17. Charakterystyka sieci wodociągowej na terenie gminy Frampol. Wartość Wartość Wskaźnik Jednostka Lp. 2016 r. 2017 r. 108,5 1 Długość czynnej sieci rozdzielczej km 108,2

Przyłącza prowadzące do budynków 2 mieszkalnych i zbiorowego szt. 1584 1592 zamieszkania Woda dostarczona gospodarstwom dam3 143,1 140,7 3 domowym Ludność korzystająca z sieci osoba 6200 6200 4 wodociągowej

100,00 5 % ludności korzystający z instalacji % 100,00 Zużycie wody na jednego m3 23,0 22,7 6 mieszkańca

Strona | 45

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Frampol na lata 2019-2022 z perspektywą do roku 2026

Źródło: Główny Urząd Statystyczny, BDL.

Sieć kanalizacyjna Na terenie gminy Frampol z kanalizacji korzysta 33,4 % mieszkańców. W sieć kanalizacyjną wyposażona jest jedynie Miasto Frampol i miejscowości Sokołówka i Rzeczyce. Charakterystykę sieci kanalizacyjnej na terenie gminy przedstawiono w poniższej tabeli. Z roku na rok można zauważyć wzrost skanalizowania gminy Frampol. Tabela 18. Charakterystyka sieci kanalizacyjnej na terenie gminy Frampol.

Lp. Wskaźnik Jednostka Wartość Wartość 2016 r. 2017r.

Długość czynnej sieci kanalizacyjnej km 10,2 13,4 1 Przyłącza prowadzące do budynków mieszkalnych szt. 412 477 2 i zbiorowego zamieszkania, pozostali odbiorcy 3 3 Ścieki odprowadzone dam 41,0 48,0 Ludność korzystająca z sieci osoba 1 226 2071 4 kanalizacyjnej

33,4 5 % ludności korzystający z instalacji % 19,7 Źródło: Główny Urząd Statystyczny, BDL.

Wzrost liczby osób korzystających z kanalizacji w obszarze wiejskim gminy, a dokładnie w miejscowości Sokołówka również ma związek z projektem współfinansowanym ze środków europejskich pn. „Budowa kanalizacji sanitarnej z przyłączami wraz z wymianą sieci wodociągowej w miejscowości Sokołówka - kolejnej miejscowości w Aglomeracji Frampol" współfinansowanym ze środków Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013. W roku 2018 podłączona została również miejscowość Rzeczyce.

Ścieki nieobjęte systemem kanalizacyjnym i gromadzone w zbiornikach przydomowych wywożone są taborem asenizacyjnym do oczyszczalni ścieków. W 2016 r. istniało na terenie gminy Frampol 906 bezodpływowych zbiorników oraz 13 przydomowych oczyszczalni ścieków. W roku 2018 powstały kolejne 62.

Krajowy Program Oczyszczania Ścieków Komunalnych

Systematyczne wdrażanie zobowiązań Polski w zakresie regulowanym przez Ramową Dyrektywę Wodną (RDW) i Prawo wodne, powinno wkrótce przynieść efekty. Dyrektywa ta zakłada osiągnięcie dobrego stanu wód powierzchniowych (stan ekologiczny i chemiczny).

Charakterystyka aglomeracji na terenie gminy Frampol przedstawiono w poniższej tabeli.

Strona | 46

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Frampol na lata 2019-2022 z perspektywą do roku 2026

Tabela 19. Aglomeracje na terenie gminy Frampol. liczba RLM Nr obowiązującego rzeczywistyc Nazwa Gminy w wg Prioryte rozporządzenia/uchw h aglomerac aglomerac AKPOŚ t ały ustanawiającego mieszkańcó ji ji K aglomerację w w 2017 aglomeracji Uchwała Nr XXV/429/2012 Sejmiku Frampol Frampol PP 2242 Województwa 2132 Lubelskiego z dnia 18.09.2012r. Źródło: Dane ze sprawozdania z KPOŚK za 20117 r. Oczyszczanie ścieków

Na terenie Gminy funkcjonują dwie oczyszczalnie ścieków. Urządzenia i metody zastosowane w procesie oczyszczania i podczyszczania ścieków mają charakter mechaniczno-biologiczny.

Przepustowość oczyszczalni w Frampolu wynosi 300 m3/dobę, a zrzut oczyszczonych ścieków odbywa się do rzeki Rakowa.

Druga oczyszczalnia funkcjonuje w miejscowości Radzięcin, która jest oczyszczalnią typu biologicznego, jej przepustowość wynosi 50 m3/dobę, a zrzut następuje do Białej Łady. Do tej oczyszczalni podłączone są jedynie budynki mieszkalne dawnego PGR.

5.2. ANALIZA SWOT

GOSPODARKA WODNO - ŚCIEKOWA

MOCNE STRONY SŁABE STRONY

- istniejąca, oczyszczalnia ścieków - brak pełnego skanalizowania gminy - systematyczne działania w zakresie - brak pełnego zwodociągowania gminy rozbudowy sieci wodno – kanalizacyjnej SZANSE ZAGROŻENIA

- bieżąca modernizacja sieci wodociągowo - nieprawidłowa gospodarka ściekami na – kanalizacyjnej terenie gminy - rozbudowa sieci kanalizacyjnej - nieszczelne zbiorniki bezodpływowe

5.3. ZAGROŻENIA

Do głównych zagrożeń jakie mogą wystąpić na terenie gminy związanych z gospodarką wodno – ściekową należy niewłaściwe odprowadzanie ścieków komunalnych oraz brak inwestycji w zakresie dalszej rozbudowy sieci kanalizacyjnej na terenie gminy Frampol.

Strona | 47

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Frampol na lata 2019-2022 z perspektywą do roku 2026

Zagrożenie może stanowić także, nieszczelność zbiorników bezodpływowych na terenie gminy.

6. ZASOBY GEOLOGICZNE 6.1. STAN WYJŚCIOWY

Według podziału fizycznogeograficznego Kondrackiego (2010) Gmina Frampol jest położona w obrębie dwóch makroregionów i dwóch mezoregionów:

 makroregion Roztocze – mezoregion Roztocze Zachodnie,  makroregion Kotlina Sandomierska – mezoregion Równina Biłgorajska.

Roztocze Zachodnie rozcięte jest przełomową doliną Gorajca na dwie części – na zachód od doliny znajduje się Roztocze Gorajskie, na wschód – Szczebrzeszyńskie. Północna część Gminy Frampol położona jest na Roztoczu Gorajskim. Lessowe wzniesienia Roztocza porozcinane są wąwozami, co daje niezwykle malowniczy krajobraz.

Równina Biłgorajska jest płaskowyżem opadającym ku zachodowi. Większość obszaru mezoregionu pokryta jest lasami Puszczy Solskiej.

Rysunek 15. Położenie gminy Frampol na tle podziału fizycznogeograficznego.

Strona | 48

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Frampol na lata 2019-2022 z perspektywą do roku 2026

Gmina Frampol położona jest w obrębie dwóch jednostek geologicznych: północno-wschodnia część znajduje się w obrębie Synklinorium Brzeżnego, południowo- zachodnia należy do Zapadliska Przedkarpackiego. Granicą pomiędzy jednostkami jest strefa tektoniczna złożona z serii uskoków opadających w kierunku Zapadliska Przedkarpackiego.

Synklinorium Brzeżne wypełniają silnie spękane osady kredowe (wapienie, kreda pisząca, opoki, margle i fosforyty). Miąższość utworów kredowych dochodzi do 500 m. Na nich leżą osady trzeciorzędowe (mioceńskie) – wapienie organodetrytyczne, żwiry, piaskowce i gipsy. Fragmenty trzeciorzędu odsłaniają się na powierzchni w okolicach Radzięcina, Starej Wsi i Woli Kąteckiej. Ich miąższość waha się od 10 do 40 m. W czwartorzędzie strefę krawędziową Roztocza objęło zlodowacenie południowopolskie. Miąższość osadów czwartorzędowych dochodzi do 15 m. W północno-wschodniej części gminy podczas zlodowacenia północnopolskiego zakumulowały się lessy, które przykrywają trzeciorzędowe wapienie. Równina Biłgorajska nie została objęta morzem kredowym, w związku z czym na osadach jurajskich zalegają bezpośrednio osady trzeciorzędowe. W pliocenie, w obrębie Zapadliska Przedkarpackiego, miała miejsce intensywna działalność rzeczna. Rzeki wydrążyły na przedpolu Roztocza rynnę, w której osadziły się osady czwartorzędowe – piaski i żwiry sandrowe, gliny zwałowe, piaski i żwiry lodowcowe, piaski eoliczne lokalnie w wydmach, a w dolinach rzecznych piaski, żwiry, mady rzeczne, torfy i namuły.

6.1.1. SUROWCE MINERALNE

Gminie Frampol występują surowce mineralne związane z osadami trzeciorzędowymi i czwartorzędowymi. Z trzeciorzędem związane są utwory węglanowe, wykorzystywane jako kamienie drogowe i budowlane. Utwory czwartorzędowe to piaski kwarcowe, wykorzystywane do produkcji cegły wapienno-piaskowej oraz torfy. Na granicy Gminy Frampol i Biłgoraj znajduje się złoże piasków kwarcowych do produkcji cegły wapienno- piaskowej „Dyle” mające znaczenie regionalne.

Wykaz złóż wraz ze stanem zagospodarowania na terenie gminy Frampol przedstawiono w poniższej tabeli.

Tabela 20. Wykaz złóż na terenie gminy Frampol. Złoża Nazwa geologiczne Stan Kopalina Wydobycie [t] złoża bilansowe zagospodarowania [t] PIASKI KWARCOWE D/P złoże Dyle 1 427,35 13,76 CEGŁY WAP- zagospodarowane PIASKOWEJ

Strona | 49

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Frampol na lata 2019-2022 z perspektywą do roku 2026

WAPIENIE I eksploatacja złoża Dyle Kąty MARGLE PRZEM. 978,00 - zaniechana WAPIENNICZEGO

KRUSZYWA złoże rozpoznane Frampol 164,00 - NATURALNE szczegółowo

KRUSZYWA złoże rozpoznane Frampol 2 49,00 - NATURALNE szczegółowo

SUROWCE eksploatacja złoża Frampol I,II ILASTE CERAMIKI 178,00 - zaniechana BUDOWLANEJ

KRUSZYWA złoże rozpoznane Kąty 263,00 - NATURALNE szczegółowo

Kąty - dz. KRUSZYWA eksploatacja złoża 15,00 - 962 i 963 NATURALNE zaniechana

KRUSZYWA złoże Kąty 4 117 6 NATURALNE zagospodarowane

KRUSZYWA złoże Kol. Kąty 1798 72 NATURALNE zagospodarowane

KRUSZYWA złoże rozpoznane Kolonia Kąty 160 - NATURALNE szczegółowo

KAMIENIE złoże Radzięcin II DROGOWE I 4654 9 zagospodarowane BUDOWLANE KAMIENIE eksploatacja złoża Smoryń DROGOWE I 1003 - zaniechana BUDOWLANE

KRUSZYWA złoże Sokołówka I 377 87 NATURALNE zagospodarowane

Źródło: infogeoskarb, Bilans złóż kopalin w Polsce wg stanu na 31 XII 2016 r.

6.2. ANALIZA SWOT

ZASOBY GEOLOGICZNE

MOCNE STRONY SŁABE STRONY

- złoża naturalne w graniach gminy -

SZANSE ZAGROŻENIA

- przemyślane działanie i korzystanie z - nielegalna eksploatacja złóż zasobów geologicznych

6.3. ZAGROŻENIA

Strona | 50

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Frampol na lata 2019-2022 z perspektywą do roku 2026

Do podstawowych problemów związanych z eksploatacją złóż na terenie gminy zaliczyć można nielegalne wydobycie złóż – bez posiadania stosownych koncesji, w sposób niezgodny ze sztuką oraz naruszający zasady ochrony środowiska i przyrody. 7. GLEBY 7.1. STAN WYJŚCIOWY

W poniższej tabeli przedstawiono strukturę użytkowania gruntów na terenie gminy Frampol. Największy udział w całkowitym bilansie gminy mają użytki rolne, które stanowią 64 % bilansu gminy.

Tabela 21. Struktura użytkowania gruntów na terenie gminy Frampol. Powierzchnia % powierzchni Kierunek wykorzystania gruntu [ha] gminy

Użytki rolne ogółem, 6 886 64,00% w tym grunty orne 5 5516 51,26% Grunty leśne oraz zadrzewione i 3 544 32,94% zakrzewione Grunty pod wodami 22 0,20%

Grunty zabudowane i zurbanizowane 278 2,58%

Nieużytki 28 0,26%

Tereny różne 2 0,02%

Razem 10 760 100,00%

Źródło: BDL.

Pokrywa glebowa Gminy Frampol jest bezpośrednio powiązana z budową geologiczną i utworami skalnymi, które tu występują. Północno-wschodnia część gminy zajęta jest przez gleby brunatne i płowe wytworzone z lessów. Gleby te należą do kompleksu pszennego dobrego i klasy bonitacyjnej IVa i IVb w części centralnej i wschodniej, na zachodzie gminy pojawiają się gleby klasy IIIa i IIIb.

Południowa część gminy zajęta jest przez gleby brunatne i płowe wytworzone z lessów. Gleby te należą do kompleksu pszennego dobrego i klasy bonitacyjnej IVa i IVb w części centralnej i wschodniej, na zachodzie gminy pojawiają się gleby klasy IIIa i IIIb. Południowa część gminy pokryta jest glebami wytworzonymi z piasków luźnych różnej genezy.

Gleby, na wskutek intensywnej erozji wodnej i wietrznej oraz prawdopodobnie błędów agrotechnicznych posiadają niezbyt korzystne warunki fizykochemiczne. Wskaźnik gleb bardzo kwaśnych i kwaśnych kształtuje się w granicach 62%, natomiast wskaźnik gleb o niskiej zasobności w przyswajalny fosfor, potas i magnez, kształtuje się odpowiednio na poziomie 65 %, 70% i 69%.

Strona | 51

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Frampol na lata 2019-2022 z perspektywą do roku 2026

7.2. ANALIZA SWOT

GLEBY

MOCNE STRONY SŁABE STRONY - stosowanie środków ochrony roślin - zróżnicowanie gleb w rolnictwie - Korzystne warunki klimatyczno-glebowe - erozja gleb dla upraw rolnych – występowanie żyznych - przewag gleb kwaśnych i bardzo gleb kwaśnych SZANSE ZAGROŻENIA - edukacja ekologiczna mieszkańców w zakresie ochrony powierzchni ziemi oraz - degradacja gleb związana z rolnictwem promowanie rolnictwa ekologicznego - rozwój ekologicznego rolnictwa

7.3. ZAGROŻENIA

Z uwagi na fakt, iż przeważająca część gminy Frampol to tereny uprawne, istotny wpływ na środowisko glebowe ma rolnictwo. Wynika to z faktu, iż obejmuje ono swoim oddziaływaniem duży obszar i powoduje zasadnicze zmiany w środowisku naturalnym. Najbardziej istotne zagrożenia związane z rolniczym użytkowaniem gruntów to:  Stosowanie na całej powierzchni upraw polowych środków ochrony roślin, powodujące ubożenie i zanikanie roślinności segetalnej.  Zakwaszenie gleb na terenie gminy Frampol.

Zagrożeniem naturalnym gruntów jest erozja. Województwo lubelskie zajmuje czwarte miejsce w kraju pod względem zagrożenia erozją wietrzną gleb użytkowanych rolniczo (35,5% powierzchni ogólnej, kraj – 27,6%), przy czym w większości jest to zagrożenie słabe i średnie. Ze względu na zagrożenie erozją wodną powierzchniową gruntów rolnych i leśnych, województwo lubelskie zajmuje siódme miejsce w kraju (30,2% powierzchni ogólnej, kraj – 28,5%). Natomiast erozją wąwozową zagrożone jest 13,9% powierzchni ogólnej gruntów rolnych i leśnych, co daje 10 miejsce w kraju (średnia dla kraju: 17,5%). Inną grupą naturalnych zagrożeń są zjawiska powodujące osuwanie powierzchni ziemi na skutek działania czynników klimatycznych, sił przyrody, a także czasami działalności ludzkiej. Lubelskie należy do województw o umiarkowanym zagrożeniu powstawaniem osuwisk (południowa i centralna część województwa).

Zagrożenie dla gleb na terenie gminy Frampol stanowi erozja wodna, czyli spłukiwanie wierzchniej, luźnej warstwy gleby przez wodę opadową oraz erozja eoliczna, powodująca przenoszenie odsłoniętych poprzez orkę cząsteczek gleby przez wiatr.

Strona | 52

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Frampol na lata 2019-2022 z perspektywą do roku 2026

8. GOSPODARKA ODPADAMI I ZAPOBIEGANIE POWSTAWANIU ODPADÓW 8.1. STAN WYJŚCIOWY

Podstawą prawną regulującą gospodarowanie odpadami na terenie województwa lubelskiego jest „Plan gospodarki odpadami dla województwa lubelskiego 2022”, jest to jeden z elementów służących do osiągnięcia celów założonych w polityce ekologicznej państwa oraz wypełnienie wymogu ustawowego wyrażonego w nowej ustawie o odpadach. Obowiązująca ustawa o odpadach z dnia 14 grudnia 2012 r. (t.j. Dz. U. z 2018 r., poz. 992 ze zm.) zniosła obowiązek opracowywania gminnych i powiatowych planów gospodarki odpadami.

Gmina Frampol należy do regionu południowego gospodarowania odpadami komunalnymi w województwie lubelskim, co przedstawia poniższy rysunek.

Strona | 53

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Frampol na lata 2019-2022 z perspektywą do roku 2026

Rysunek 16. Obszar regionu południowego województwie lubelskim. Źródło: Plan gospodarki odpadami dla województwa lubelskiego 2022.

Wykaz instalacji regionalnych obsługujących region południowy przedstawiono w poniższej tabeli.

Strona | 54

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Frampol na lata 2019-2022 z perspektywą do roku 2026

Tabela 22. Regionalne instalacje do przetwarzania odpadów komunalnych i instalacje przewidziane do zastępczej obsługi Regionu Południowego (stan na czerwiec 2016 r.)

Źródło: Plan gospodarki odpadami dla województwa lubelskiego 2022.

Gospodarka odpadami na terenie gminy Frampol

W wyniku ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach od dnia 1 lipca 2013 r. zaczęły obowiązywać nowe zasady odbioru odpadów w gminie Frampol. Nowy system objął wszystkich mieszkańców gminy. Przyjęcie takiego rozwiązania przyczyniło się do zwiększenia odbioru odpadów trafiających do instalacji odzysku, jak również do zaniku nielegalnie składowanych odpadów w miejscach niedozwolonych. W roku 2016 utworzono we Frampolu, przy ul. Łąkowej, Punkt Selektywnego Zbierania Odpadów Komunalnych (PSZOK). W zamian za uiszczoną przez właścicieli nieruchomości opłatę za gospodarowanie odpadami komunalnymi mieszkańcy do punktu selektywnej zbiórki odpadów mogą dostarczyć:

Strona | 55

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Frampol na lata 2019-2022 z perspektywą do roku 2026

 Odpady komunalne ulegające biodegradacji,  Odpady zielone,  Przeterminowane leki,  Chemikalia,  Zużyte baterie i akumulatory,  Zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny,  Meble i inne odpady wielkogabarytowe,  Odpady budowlane i rozbiórkowe,  Zużyte opony,  Popiół.

Osiągnięte poziomy recyklingu na terenie gminy w ostatnich latach przedstawiono w poniższej tabeli. Tabela 23. Osiągnięte poziomy recyklingu na terenie gminy Frampol. Poziomy recyklingu i przygotowania do ponownego użycia papieru, metalu, tworzyw sztucznych, szkła - wyrażone w %

2016 2017 2018 2019 2020

Określone poziomy recyklingu na kolejne lata według Rozporządzenia Ministra 18 20 30 40 50 Środowiska

Poziom osiągnięty przez gminę Frampol 30,44 36,76

Poziomy recyklingu i przygotowania do ponownego użycia innych niż

niebezpieczne odpadów budowlanych i rozbiórkowych - wyrażone w %

Określone poziomy recyklingu na kolejne lata według Rozporządzenia Ministra 42 45 50 60 70 Środowiska

Poziom osiągnięty przez gminę 100,00 100,00 Frampol

Dopuszczalny poziom masy odpadów komunalnych ulegających biodegradacji przekazywanych do składowania w stosunku do masy tych odpadów wytworzonych w 1995r. - wyrażony w %

Określone poziomy ograniczenia masy odpadów komunalnych ulegających biodegradacji przekazywanych do składowania, 45 45 40 40 35 według Rozporządzenia Ministra Środowiska

Poziom osiągnięty przez gminę Frampol 0,00 10,41 Źródło: Urząd Gminy Frampol.

Jak wynika z przedstawionych powyżej danych, gmina Frampol w ostatnich latach wypełniła ustawowy obowiązek i osiągnęła wymagane poziomy recyklingu, przygotowania do ponownego użycia i odzysku, a także ograniczenia ilości odpadów ulegających biodegradacji przekazywanych do składowania.

Strona | 56

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Frampol na lata 2019-2022 z perspektywą do roku 2026

Azbest na terenie gminy Frampol

Gmina Frampol posiada opracowany Programu usuwania wyrobów zawierających azbest z terenu miasta i gminy Frampol na lata 2011 - 2032, który był Załącznikiem do Uchwały Nr V/23/2011 Rady Miejskiej we Frampolu z dnia 21 marca 2011 r. W ramach opracowania dokumentu przeprowadzono inwentaryzację wyrobów azbestowych na terenie gminy.

Wykaz wyrobów azbestowych na terenie gminy przedstawiono w poniższej tabeli.

Tabela 24. Wyroby azbestowe na terenie gminy Frampol (stan na 31.12.2017 r.). Gmina Frampol Razem Osoby fizyczne Osoby prawne

Zinwentaryzowane [kg] 2 622 490 2 608 058 14 432

Unieszkodliwione[kg] 296 583 296 583 0

Pozostałe do 2 325 907 2 311 475 14 432 unieszkodliwienia [kg]

Źródło: Baza azbestowa.

Większość wyrobów zawierających azbest znajduje się w posiadaniu osób fizycznych na terenie gminy.

Gmina Frampol w miarę możliwości corocznie prowadzi działania z zakresu usuwania wyrobów azbestowych z terenu gminy.

Rok 2015 – usunięto 126,98 Mg azbestu

Program Urzędu Marszałkowskiego Województwa Lubelskiego: „Pilotażowy system gospodarowania odpadami azbestowymi na terenie województwa lubelskiego wzmocniony sprawnym monitoringiem ilości oraz kontroli ich usuwania i unieszkodliwiania”

Rok 2016 – usunięto 225,447 Mg azbestu

„Pilotażowy system gospodarowania odpadami azbestowymi na terenie województwa lubelskiego wzmocniony sprawnym monitoringiem ilości oraz kontroli ich usuwania i unieszkodliwiania”

Rok 2017 – usunięto 57,17 Mg azbestu

Dofinansowanie ze środków Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Lublinie oraz Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej na USUWANIE WYROBÓW ZAWIERAJĄCYCH AZBEST w ramach programu priorytetowego NFOŚ i GW pod nazwą „SYSTEM – Wsparcie działań ochrony Środowiska i gospodarki

Strona | 57

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Frampol na lata 2019-2022 z perspektywą do roku 2026 wodnej realizowanych przez WFOŚiGW „Część 1 –Usuwanie wyrobów zawierających azbest” na lata 2016-2017”.

8.2. ANALIZA SWOT

GOSPODARKA ODPADAMI MOCNE STRONY SŁABE STRONY - działający PSZOK na terenie gminy - zorganizowany system gospodarki - wyroby azbestowe na terenie gminy odpadami - osiągnięte poziomy recyklingu

SZANSE ZAGROŻENIA - brak działań w zakresie zwiększenia - zwiększenie poziomów recyklingu na poziomów recyklingu terenie gminy - brak działań z zakresu usunięcia azbestu

8.3. ZAGROŻENIA

Do zagrożeń jakie mogą wystąpić na terenie gminy, związanych z gospodarką odpadami można zaliczyć:  nieprawidłowe praktyki dotyczące gospodarowania odpadami przez mieszkańców (np. spalanie odpadów komunalnych, pozbywanie się odpadów w sposób niezgodny z przepisami prawa),  niewystarczający poziom selektywnej zbiórki odpadów oraz mały poziom ograniczenia masy odpadów komunalnych ulegających biodegradacji kierowanych do składowania,  występowaniem wyrobów zawierających azbest.

9. ZASOBY PRZYRODNICZE 9.1. STAN WYJŚCIOWY Flora

Na Równinie Biłgorajskiej dominują biocenozy puszczańskie i siedliska borowe oraz biocenozy łąkowe: dominuje tu głównie roślinność segetalna i ruderalna towarzysząca gruntom odłogowanym i przydrożom.; nie występują tu biocenozy o charakterze naturalnym, nie zinwentaryzowano też siedlisk gatunków chronionych.

Fauna Fauna występująca na terenie gminy Frampol jest różna, w zależności od rodzaju jej siedlisk: fauna leśna związana z kompleksami leśnymi i strefą brzeżną lasu (sarny, jelenie, dziki, lisy, łasicowate), fauna łąkowo-zaroślowa i wodno-brzegowa związana z

Strona | 58

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Frampol na lata 2019-2022 z perspektywą do roku 2026 ciągami siedliskowymi dolin rzecznych (ptaki wodno-błotne oraz fauna polna (gąsiorek, jarzębatka).

9.1.1. OBSZARY CHRONIONE

Pojęcie ochrona przyrody oznacza ogół działań ukierunkowanych na zachowanie w niezmienionym lub optymalnym stanie przyrody ożywionej i nieożywionej, a także krajobrazu. Głównym celem ochrony przyrody jest utrzymanie stabilności ekosystemów i procesów ekologicznych oraz zachowanie różnorodności biologicznej.

Gmina Frampol jest jednostką o niezwykłych walorach przyrodniczych i krajobrazowych.

Rysunek 17. Formy ochrony przyrody występujące na terenie gminy Frampol. Źródło: Strategia Rozwoju Lokalnego Gminy Frampol na lata 2015-2020.

Na terenie gminy Frampol występują następujące formy ochrony przyrody:  Parki krajobrazowe,  Obszary Natura 2000, Strona | 59

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Frampol na lata 2019-2022 z perspektywą do roku 2026

 Pomniki przyrody. Obszary Natura 2000

Obszar Specjalnej Ochrony Ptaków NATURA 2000 PLB060008 – Puszcza Solska o pow. 74 818,9 ha wyznaczony rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 21 lipca 2004 r. w sprawie obszarów specjalnej ochrony ptaków Natura 2000 /Dz. U z 2004 r. Nr 229, poz.2313/, Obejmuje rozległy kompleks leśny położony w strefie kontaktu Roztocza i Kotliny Sandomierskiej z przełomami rzek spływających z Roztocza, z siedliskami borowymi : od boru suchego i świeżego do bagiennego. W gminie Frampol obejmuje rozległy kompleks leśny w południowych granicach (247,7 ha). W Obszarze Specjalnej Ochrony Ptaków Natura 2000 Puszcza Solska PLB060008. Przedmiotem ochrony są wg SDF: PTAKI wymienione w Załączniku I Dyrektywy Rady 79/409/EWG :A022 Ixobrychus minutus Bączek ,A030 Ciconia nigra Bocian czarny, A072 Pernis apivorus Trzmielojad, A075 Haliaeetus albicilla Bielik, A080 Circaetus gallicus Gadożer, A089 Aquila pomarina Orlik krzykliwy,A108 Tetrao urogallus Głuszec ,A119 Porzana porzana Kropiatka, A120 Porzana parva Zielonka ,A122 Crex crex Derkacz ,A215 Bubo bubo Puchacz ,A223 Aegolius funereus Włochatka ,A224 Caprimulgus europaeus Lelek , A236 Dryocopus martius Dzięcioł czarny ,A246 Lullula arborea Lerka ,A307 Sylvia nisoria Jarzębatka,A338 Lanius collurio Gąsiorek ,A409 Tetrao tetrix tetrix Cietrzew oraz REGULARNIE WYSTĘPUJĄCE PTAKI MIGRUJĄCE nie wymienione w Załączniku I Dyrektywy Rady 79/409/EWG: A230 Merops apiaster Żołna.

Obszar Specjalnej Ochrony Ptaków NATURA 2000 PLBO060005 Lasy Janowskie o pow. 62801ha, w tym w woj. lubelskim 35812ha wyznaczony rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 21 lipca 2004 r. w sprawie obszarów specjalnej ochrony ptaków Natura 2000 /Dz. U z 2004 r. Nr 229, poz.2313/, W granicach gminy Frampol obejmuje obszar o pow. 416,8 ha, po południowo- zachodniej stronie drogi Frampol-Biłgoraj. Obejmuje rozległy i zwarty kompleks leśny w północnej części Kotliny Sandomierskiej, rosnący na płaskim terenie urozmaiconym licznymi wydmami, lekko nachylonym w kierunku południowo-zachodnim, z dominującymi siedliskami borowymi / od boru suchego do boru bagiennego/. Przedmiotem ochrony na obszarze są następujące gatunki ptaków i ich siedliska:A021 Botaurus stellaris - Bąk zwyczajny, A030 Ciconia nigra - Bocian czarny, A072 Pernis apivorus - Trzmielojad, A073 Milvus migrans - Kania czarna, A075 Haliaeetus albicilla – Bielik, A081 Circus aeruginosus - Błotniak stawowy, A084 Circus pygargus - Błotniak łąkowy, A089 Aquila pomarina - Orlik krzykliwy, A104 Bonasa bonasia - Jarząbek, A108 Tetrao urogallus - Głuszec, A119 Porzana porzana - Kropiatka, A120 Porzana parva - Zielonka, A127 Grus grus – Żuraw, A217 Glaucidium passerinum – Sóweczka, A224

Strona | 60

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Frampol na lata 2019-2022 z perspektywą do roku 2026

Caprimulgus europaeus - Lelek kozodój, A234 Picus canus - Dzięcioł zielono siwy, A236 Dryocopus martius - Dzięcioł czarny, A238 Dendrocopos medius – Dzięcioł średni, A320 Ficedula parva - Muchołówka mała, A321 Ficedula albicollis - Muchołówka biało szyja.

Specjalny obszar Natura 2000 Uroczyska Puszczy Solskiej PLH06003, o powierzchni 15 557,49 ha został zatwierdzony decyzją Komisji Wspólnot Europejskich z dnia 12 grudnia 2008 r. w sprawie przyjęcia na mocy dyrektywy Rady 92/43/EWG drugiego zaktualizowanego wykazu terenów mających znaczenie dla Wspólnoty, składających się na kontynentalny region biogeograficzny. Ostoja jest rozległym obszarem, będącym częścią Kotliny Sandomierskiej oraz niewielkich fragmentów strefy krawędziowej Roztocza – obejmującym cenne siedliska przyrodnicze, występujące w dużych płatach (bory bagienne i torfowiska) lub małych płatach, ale w dużym skupieniu (torfowiska, zbiorniki naturalne), wśród lasów sosnowych. Puszcza Solska to kompleks leśny porastający ubogie gleby piaszczyste, zaś w strefie krawędziowej Roztocza - pararędziny i gleby brunatne. W znacznym stopniu jest to obszar podmokły. Drzewostany zdominowane są przez sosnę; występują również dość duże płaty jedlin oraz płaty i smugi olsów i łęgów. W podszycie przeważa świerk i kruszyna, podczas gdy borówki, bagno i wrzos występują w runie. W południowo-wschodniej części ostoi znajdują się niewielkie kompleksy stawów rybnych (na skrajach dolin rzecznych). Głównym walorem ostoi są dobrze zachowane rozległe bory bagienne a także płaty i smugi torfowisk wysokich oraz przejściowych. Wyróżnikiem tego obszaru są też martwe wydmy. W strefie krawędziowej - głębokie parowy przełamują rzeki o charakterze górskim: Tanew, Sopot i Szum, w obrębie których wykształciły się dobrze zachowane łęgi. Na obrzeżach kompleksu (rzadziej w jego wnętrzu) znajdują się ekstensywnie użytkowane lub nieużytkowane łąki. Zabudowa ma charakter rozproszony i w obrębie ostoi znajdują się niewielkie przysiółki lub kolonie. W lasach Puszczy Solskiej prowadzi się intensywną gospodarkę leśną, powodującą znaczne miejscami przekształcenia charakteru drzewostanów oraz degradację siedlisk podmokłych - głównie borów bagiennych, torfowisk i łęgów. Ostoja stanowi znaczącą część jednego z największych kompleksów leśnych w Polsce. Stwierdzono tu występowanie 16 typów siedlisk przyrodniczych z Zał. I DS, 1 gatunek rośliny oraz 18 gatunków zwierząt z Zał. II DS. Szczególnie wartościowe są siedliska podmokłe (torfowiska, bory i lasy bagienne oraz łęgi). Uroczyska Puszczy Solskiej znalazły się w projekcie sieci Natura 2000 z uwagi na występowanie 16 typów siedlisk przyrodniczych, zagrożonych w skali europejskiej, które zajmują łącznie 14200 ha. Większość siedlisk związanych jest z lasami sosnowymi, wśród których wyróżniają się piaszczyste wydmy, u podnóża których wytworzyły się w bezodpływowych zagłębieniach torfowiska oraz naturalne zbiorniki wodne. Najważniejszymi siedliskami w obszarze są: bory bagienne (lasy sosnowe z typową roślinnością: bagnem zwyczajnym oraz borówką łochynią, zwaną również pijanicą), torfowiska wysokie i przejściowe (wyróżnia je obecność charakterystycznych mchów - torfowców, a także rosiczek, turzyc

Strona | 61

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Frampol na lata 2019-2022 z perspektywą do roku 2026

- wszystko rosnące w nasiąkniętym niczym gąbka gruncie) oraz bory jodłowe. Dwa pierwsze siedliska wyróżniają się rangą priorytetową zarówno w kontekście wartości przyrodniczej jak również potrzeb ochrony. Ważne siedliska skupiają się również wzdłuż cieków puszczańskich, które płyną naturalnymi korytami. Są to: łęgi (lasy olchowo-jesionowe wzdłuż rzek, towarzyszące im ziołorośla nadrzeczne, zaś w samych rzekach wytworzyła się specyficzna roślinność podwodna. Poza lasami, istotnymi dla tego obszaru są siedliska podmokłych łąk, w tym m.in. łąki trzęślicowe, które łatwo można odróżnić późnym latem, gdyż przebarwiają się na rudy kolor. Uroczyska Puszczy Solskiej to najważniejsza na Lubelszczyźnie ostoja wilków i rysi. Stale przebywają tu 4 watahy wilków oraz 2-3 rodziny rysi - zwierząt zagrożonych w Polsce wyginięciem. Ponadto, stwierdzono w ostoi 16 dalszych gatunków zwierząt: motyla przeplatkę aurinię, ważki - trzeplę zieloną i zalotkę większą, minoga strumieniowego, głowacza białopłetwego, piskorza i kozę, traszkę grzebieniastą, liczną populacją ginącego kumaka nizinnego, żółwia błotnego, nietoperze - mopka oraz nocki: Bechsteina i dużego oraz bobra i wydrę. Z roślin zagrożonych w skali europejskiej zanotowano rzadki gatunek mszaka – sierpowca błyszczącego. Z innych gatunków godny uwagi, wymienić należy: 3 gatunki rosiczek, kosaćca syberyjskiego, kukułkę Fuchsa, mącznicę lekarską, widłaki: torfowca, wrońca i spłaszczonego. Ostoja jest jednym z najważniejszych w Polsce obszarów ważnych dla ochrony torfowisk wysokich oraz borów i lasów bagiennych. Ponadto, Puszcza Solska jest bardzo ważną w skali regionu ostoją puszczańskiej fauny kręgowców, z licznymi zagrożonymi i rzadkimi gatunkami m. in. wilkiem i rysiem. Znajduje się tu także jedno z nielicznych w kraju stanowisk motyli Cenonympha hero i Lopinga achine (załącznik IV Dyrektywy Rady 92/43/EWG). Jedyne znane w Polsce stanowisko pluskwiaka Nobis major (=Anaptus major).

Specjalny obszar Natura 2000 Uroczyska Lasów Janowskich PLH060031. Obszar Natura 2000 PLH060031 „Uroczyska Lasów Janowskich”, o powierzchni 34 544,2 ha, został zatwierdzony decyzją Komisji Europejskiej z dnia 12 grudnia 2008 r. przyjmująca drugi, zaktualizowany wykaz terenów mających znaczenie dla Wspólnoty, składających się na kontynentalny region biogeograficzny (decyzja notyfikowana jako dokument nr C(2008)8039). Obszar obejmuje zachodnią i centralną część Równiny Biłgorajskiej. Rozciąga się od doliny Wisły i Sanu na zachodzie obejmując Lasy Lipskie, Lasy Janowskie pomiędzy krawędzią Wyżyny Lubelskiej na północy i doliną rzeki Bukowej na południu sięgając do miejscowości Frampol na wschodzie. Administracyjnie obszar położony jest na terenie województwa lubelskiego i podkarpackiego. Blisko 60 % obszaru położona jest w województwie lubelskim na terenie gmin: Dzwola, Modliborzyce, Janów Lubelski, Potok Wielki wchodzących w skład powiatu janowskiego oraz gmin Frampol i Biłgoraj - powiat biłgorajski. Na terenie ostoi dominuje głównie krajobraz leśnej równiny, którą urozmaicają liczne w centralnej części wały wydmowe. Przez obszar przepływają liczne meandrujące cieki i rzeki, w których dolinach znajdują

Strona | 62

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Frampol na lata 2019-2022 z perspektywą do roku 2026 się łąki. W obszarze znajdują się ekstensywnie użytkowane stawy hodowlane (ponad 150 obiektów o powierzchni 10 – 50 ha) oraz bagna i torfowiska. Istnienie dużej różnorodności siedlisk przyrodniczych warunkuje budowa geologiczna. Obszar pokrywają głównie luźne piaski holoceńskie i plejstoceńskie, rzadziej znajdują się gliny polodowcowe. Warstwa ta położona jest na nieprzepuszczalnej warstwie iłów krakowieckich. Dzięki temu poziom wód gruntowych jest płytki (do 2 m i płycej), a nierównomierne pokrycie glebowe sprzyja wytworzeniu licznych obszarów bezodpływowych. Ma to olbrzymie znaczenie w tworzeniu się siedlisk leśnych, a dominują tu właśnie siedliska wilgotnych borów sosnowych, borów bagiennych i borów jodłowych. Podstawowym celem ochrony w obszarze Uroczyska Lasów Janowskich jest wilk Canis lupus (kod 1352) - priorytetowy gatunek z Dyrektywy Siedliskowej. Jego populacja w obszarze stanowi istotną część lokalnej populacji Kotliny Sandomierskiej i Roztocza. Składa się na nią 3 watahy liczące w sumie 16-18 osobników. Na terenie Roztocza i Kotliny Sandomierskiej występuje około 20 watach a liczba osobników szacowana jest na około 90 sztuk. Uroczyska Lasów Janowskich to również ważna ostoja innych rzadkich gatunków flory i fauny. W obszarze ostoi występuje między innymi największe w kraju nagromadzenie populacji fiołka bagiennego.

Parki krajobrazowe Szczebrzeszyński Park Krajobrazowy obejmujący obszar o powierzchni 20209 ha położony w gminach; Frampol, Sułów, Szczebrzeszyn, Tereszpol, Radecznica i Zwierzyniec utworzony został rozporządzeniem Nr 3 Wojewody Zamojskiego z dnia 22 stycznia 1991 r. w sprawie wprowadzenia ochrony walorów wypoczynkowych i krajobrazowych / Dz. Urz. Woj. Zam. z 1991 r. Nr 5 poz.48/, zmienionym rozporządzeniem Nr 23 Wojewody Zamojskiego z dnia 19 czerwca 1998 r. w sprawie Szczebrzeszyńskiego Parku Krajobrazowego /Dz. Urz. Woj. Zam. Z 1998 r. Nr 15 poz.127/, a po raz kolejny uchwałą XXVI/383/2017 Sejmiku Województwa Lubelskiego z dnia 30 stycznia 2017 r. w sprawie Szczebrzeszyńskiego Parku Krajobrazowego.

Zgodnie z ww. uchwałą na terenie Szczebrzeszyńskiego Parku Krajobrazowego zabrania się: 1) realizacji przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. z 2016 r. poz. 353, 831, 961, 1250, 1579 i 2003); 2) pozyskiwania do celów gospodarczych skał, w tym torfu, oraz skamieniałości, w tym kopalnych szczątków roślin i zwierząt, a także minerałów i bursztynu; 3) wykonywania prac ziemnych trwale zniekształcających rzeźbę terenu, z wyjątkiem prac związanych z zabezpieczeniem przeciwsztormowym, przeciwpowodziowym lub przeciwosuwiskowym lub budową, odbudową, utrzymaniem, remontem lub naprawą urządzeń wodnych; Strona | 63

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Frampol na lata 2019-2022 z perspektywą do roku 2026

4) dokonywania zmian stosunków wodnych, jeżeli zmiany te nie służą ochronie lub racjonalnej gospodarce rolnej, leśnej, wodnej lub rybackiej; 5) budowania nowych obiektów budowlanych w pasie szerokości 100 m od: a) linii brzegów rzek, jezior i innych naturalnych zbiorników wodnych, b) zasięgu lustra wody w sztucznych zbiornikach wodnych usytuowanych na wodach płynących przy normalnym poziomie piętrzenia określonym w pozwoleniu wodnoprawnym, o którym mowa w art. 122 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. – Prawo wodne (Dz. U. z 2015 r. poz. 469, z późn. zm. 1)) - z wyjątkiem obiektów służących turystyce wodnej, gospodarce wodnej lub rybackiej; 6) likwidowania, zasypywania i przekształcania zbiorników wodnych, starorzeczy oraz obszarów wodno – błotnych.

Szczególnym celem ochrony Parku jest zachowanie walorów przyrodniczych, krajobrazowych, kulturowych, historycznych i turystycznych środowiska.

Park Krajobrazowy Lasy Janowskie zajmuje powierzchnie 40 122,00. Ocenie dla Parki Krajobrazowy Lasy Janowskie obowiązuje UCHWAŁA NR XLVIII/994/14 Sejmiku Województwa Podkarpackiego z dnia 23 czerwca 2014 r. w sprawie Parku Krajobrazowego „Lasy Janowskie”. Ustala się następujące szczególne cele ochrony Parku: 1. dla ochrony przyrody nieożywionej: 1) zachowanie charakterystycznych elementów przyrody nieożywionej, stanowiących świadectwo przeszłości geologicznej regionu, w tym także zjawisk i obiektów o charakterze antropogenicznym; 2) podtrzymanie naturalnych procesów kształtujących powierzchnię ziemi, zachowanie warunków siedliskowych do funkcjonowania ekosystemów oraz zachowanie reliktowych zabytków przyrody nieożywionej; 3) ograniczanie antropogenicznych przekształceń powierzchni ziemi; 4) udostępnianie dla celów naukowych, edukacyjnych i krajoznawczych cennych obiektów przyrody nieożywionej; 5) zachowanie walorów środowiska wodnego Parku, osiągnięcie dobrego stanu wód powierzchniowych i podziemnych, 2. dla ochrony przyrody ożywionej: 1) szaty roślinnej: a) zapewnienie trwałości lokalnych populacji gatunków roślin chronionych, rzadkich i zagrożonych; b) utrzymanie wysokiej różnorodności flory charakterystycznej dla Parku; c) ograniczanie procesu neofityzacji flory; d) zachowanie pełnego inwentarza zbiorowisk roślinnych, w szczególności naturalnych i półnaturalnych, a także antropogenicznych związanych z tradycyjnymi formami zagospodarowania (fitocenozy segetalne), zachowanie wszystkich istotnych i charakterystycznych dla środowiska przyrodniczego typów ekosystemów,

Strona | 64

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Frampol na lata 2019-2022 z perspektywą do roku 2026

2) dla ochrony fauny: a) utrzymanie wysokiej różnorodności fauny charakterystycznej dla Parku; b) zapewnienie trwałości lokalnych populacji gatunków zwierząt chronionych, rzadkich i zagrożonych; c) zachowanie korytarzy ekologicznych, 3) utrzymanie procesów ekologicznych i stabilności ekosystemów, 3. dla ochrony dóbr kultury: 1) ochrona, zachowanie i udostępnianie miejsc pamięci narodowej oraz śladów historii regionu; 2) ochrona i zachowanie pojedynczych obiektów kulturowych, jak kapliczki, krzyże przydrożne i mogiły; 3) zachowanie charakterystycznych cech architektury wiejskiej: budownictwa drewnianego; 4) utrzymanie i przywracanie tradycji lokalnych i zachowanych elementów kultury wiejskiej; 5) udostępnianie istniejących zasobów kulturowych dla celów naukowych, krajoznawczych i edukacyjnych. 4. dla ochrony walorów krajobrazu: 1) utrzymanie swoistych cech krajobrazu oraz przeciwdziałanie jego fragmentacji i dysharmonii; 2) zachowanie różnorodnych odsłonięć geologicznych oraz wychodni skalnych; 3) zachowanie indywidualności krajobrazów na poziomie regionalnym i lokalnym; 4) tworzenie ładu przestrzennego o zrównoważonym, harmonijnym układzie elementów naturalnych oraz kulturowych. Na obszarze Park Krajobrazowy Lasy Janowskie zakazuje się: 1) realizacji przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (tekst jedn. Dz. U. z 2013 r. poz. 1235 z późn. zm.)2) z wyłączeniem przedsięwzięć, o których mowa w art.17 ust 3 ustawy o ochronie przyrody; 2) umyślnego zabijania dziko występujących zwierząt, niszczenia ich nor, legowisk, innych schronień i miejsc rozrodu oraz tarlisk i złożonej ikry, z wyjątkiem amatorskiego połowu ryb oraz wykonywania czynności w ramach racjonalnej gospodarki rolnej, leśnej, rybackiej i łowieckiej; 3) likwidowania i niszczenia zadrzewień śródpolnych, przydrożnych i nadwodnych, jeżeli nie wynikają z potrzeby ochrony przeciwpowodziowej lub zapewnienia bezpieczeństwa ruchu drogowego lub wodnego lub budowy, odbudowy, utrzymania, remontów lub naprawy urządzeń wodnych; 4) pozyskiwania dla celów gospodarczych skał, w tym torfu, oraz skamieniałości, w tym kopalnych szczątków roślin i zwierząt, a także minerałów;

Strona | 65

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Frampol na lata 2019-2022 z perspektywą do roku 2026

5) wykonywania prac ziemnych trwale zniekształcających rzeźbę terenu, z wyjątkiem prac związanych z zabezpieczeniem przeciwpowodziowym lub przeciwosuwiskowym lub budową, odbudową, utrzymaniem, remontem lub naprawą urządzeń wodnych; 6) dokonywania zmian stosunków wodnych, jeżeli zmiany te nie służą ochronie przyrody lub racjonalnej gospodarce rolnej, leśnej, wodnej lub rybackiej; 7) budowania nowych obiektów budowlanych w pasie szerokości 100 m od linii brzegów rzeki Łukawica, jezior i innych zbiorników wodnych, z wyjątkiem obiektów służących turystyce wodnej, gospodarce wodnej lub rybackiej, przy czym dla sztucznych zbiorników wodnych za linię brzegową uważa się linię wody przy maksymalnej rzędnej piętrzenia wody w zbiorniku; 8) likwidowania, zasypywania i przekształcania zbiorników wodnych, starorzeczy oraz obszarów wodno-błotnych; 9) wylewania gnojowicy, z wyjątkiem nawożenia własnych gruntów rolnych; 10) prowadzenia chowu i hodowli zwierząt metodą bezściółkową; 11) organizowania rajdów motorowych i samochodowych; 12) używania łodzi motorowych i innego sprzętu motorowerowego na otwartych zbiornikach wodnych. Korytarze ekologiczne Gmina Frampol położona jest w strefie korytarza Południowo-Centralnego (Korytarz Południowo-Centralny (KPdC) łączy Roztocze z Lasami Janowskimi, Puszczą Sandomierską i Świętokrzyską, Przedborskim Parkiem Krajobrazowym, Załęczańskim Parkiem Krajobrazowym, schodzi do Lasów Lublinieckich i Borów Stobrawskich, sięgając do Lasów Milickich, Doliny Bary-czy i Borów Dolnośląskich;), centralna część Gminy leży w enklawie pomiędzy korytarzem głównym GKPdC-1 Roztocze obejmującym południową część obszaru gminy oraz korytarzem krajowym GKPdC-2 Roztocze –Przełom Wisły obejmującym północe i wschodnie obszary ).

Wyznaczenie i ochrona korytarzy ekologicznych zapewnia zachowanie funkcjonalnej łączności w warunkach powszechnej obecnie fragmentacji środowiska. Korytarze ekologiczne to obszary umożliwiające przemieszczanie się roślin i zwierząt pomiędzy siedliskami. Korytarze to drogi życia, dzięki którym wiele gatunków może egzystować pomimo niekorzystnych zmian w środowisku a cenne europejskie siedliska nadal cechuje wysoka bioróżnorodność. Główne cele wyznaczania i ochrony korytarzy to:

 przeciwdziałanie izolacji obszarów przyrodniczo cennych i zapewnienie funkcjonalnych połączeń między poszczególnymi regionami kraju,  zapewnienie możliwości funkcjonowania stabilnych populacji gatunków roślin i zwierząt,  ochrona i odbudowa bioróżnorodności w kraju i Europie,  stworzenie spójnej sieci obszarów chronionych, które zapewnią optymalne warunki do życia możliwie dużej liczbie gatunków.

Strona | 66

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Frampol na lata 2019-2022 z perspektywą do roku 2026

Tak rozumiany system przyrodniczy Gminy Frampol /SPG/ tworzy:

 strefa polno-leśna w północno-wschodniej części gminy objęta ochroną jako Szczebrzeszyński Park Krajobrazowy, w strefie korytarza ekologicznego rangi krajowej 64m- Wzniesień Urzędowskich (ECONET PL) oraz w strefie korytarza krajowego GKPdC-2 Roztocze –Przełom Wisły w systemie korytarzy naturowych.  zwarty kompleks leśny w południowej części gminy położony w leśno- torfowiskowym korytarzu ekologicznym rangi międzynarodowej (24m- Biłgorajski ECONET PL), łączącym Lasy Ja-nowskie i Puszczy Solskiej ( obszar węzłowy rangi międzynarodowej 34M Lasy Janowskie ECONET PL) z kompleksem lasów Roztoczańskich (obszar węzłowy rangi międzynarodowej 33M Roztoczański ECONET PL) oraz w strefie korytarza głównego GKPdC-1 Roztocze w systemie korytarzy naturowych, pełniący równocześnie funkcję lokalnego obszaru ekologicznego węzłowego w obszarach Natura 2000 PLB060008 Puszcza Solska ,PLB060005 Lasy Ja-nowskie, PLH060034 Uroczyska Lasów Janowskich i PLH060034 Uroczyska Puszczy Solskiej,  dolina Białej Łady - rzeczny korytarz ekologiczny łączący funkcjonalnie północny, wschodni i południowo-wschodni obszar gminy z doliną Tanwi (regionalnym korytarzem ekologicznym) i międzynarodowym korytarzem 30m Dolina Dolnego Sanu (ECONET PL), fragment południowy w granicach obszaru Natura 2000 PLB060008 Puszcza Solska.  dolina Bukowej – rzeczny korytarz ekologiczny powiązany z międzynarodowym korytarzem 30m Dolina Dolnego Sanu (ECONET PL), w obszarach Natura 2000 PLB060005 Lasy Janowskie, PLH060034 Uroczyska Lasów Janowskich.  dolina Rakowej – rzeczny korytarz ekologiczny łączący funkcjonalnie południowo- zachodni obszar gminy z doliną Bukowej (regionalnym korytarzem ekologicznym) i międzynarodowym korytarzem 30m Dolina Dolnego Sanu (ECONET PL), w obszarze Natura 2000 PLB060005 Lasy Janowskie.  zbiornik wodny we Frampolu użytkowany rekreacyjnie, pełniący funkcję lokalnego węzła ekologicznego (ostoja fauny wodno-błotnej) w obszarze Natura 2000 PLB060005 Lasy Janowskie,  suche doliny rozcinające zbocza wierzchowin oraz wąwozy, pełniące funkcje sięgaczy ekologicznych,  Śródpolne kompleksy leśne różnej wielkości pełniące funkcję lokalnych węzłów ekologicznych i leśnego ciągu siedliskowego o charakterze wyspowym ,  pozostałe lasy śródpolne, enklawy siedlisk naturalnych lub półnaturalnych w obszarach użytkowanych rolniczo i w obszarach zabudowanych /stawy rybne, oczka wodne, mokradła, źródlika, miedze, skarpy lessowe, kępy zakrzaczeń

Strona | 67

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Frampol na lata 2019-2022 z perspektywą do roku 2026

i zadrzewień śródpolnych oraz skupiska za-drzewień przydrożnych, przykościelnych, cmentarnych, parków podworskich i inne/, pełniące funkcje mikrowęzłów ekologicznych.

Pomniki przyrody

Wykaz pomników przyrody na terenie gminy Frampol przedstawiono w poniższej tabeli.

Tabela 25. Pomniki przyrody na terenie gminy Frampol. Wysokość Pierścienica Nazwa Akt prawny [m] [cm]

Rozporządzenie Nr 21 Wojewody Lipa szerokolistna - Zamojskiego z dnia 20 lipca 1992 r. w 20 150 Tilia platyphyllos sprawie wprowadzenia indywidualnej ochrony przyrody

Grupa drzew – 2 Dęby Decyzja Nr RLX/1/4/63 Prezydium WRN szypułkowe - Quercus 25 150 w Lublinie z dnia 30 stycznia 1963 r. robur

Źródło: Crfop.

9.1.2. LASY

Z danych Głównego Urzędu Statystycznego wynika, iż powierzchnia lasów na terenie gminy Frampol wynosi 2 894,00 ha, co daje lesistość na poziomie 26,9 %. Wskaźnik lesistości dla omawianego obszaru jest zatem niższy niż średnia krajowa, która wynosi 30,0 %.

Strukturę gruntów leśnych na terenie gminy przedstawiono w poniższej tabeli.

Tabela 26. Struktura gruntów leśnych na terenie gminy Frampol. Jednostka Wartość [ha]

Lasy ogółem 3 643,93

Lasy publiczne ogółem: 749,93

Lasy publiczne Skarbu Państwa 747,07 lasy publiczne Skarbu Państwa w zarządzie Lasów Państwowych ha 745,66 Lasy publiczne Skarbu Państwa w zasobie 1,41 Własności Rolnej SP Lasy publiczne gminne 2,86

Lasy prywatne ogółem 2 894,00

Źródło: Bank Danych Lokalnych, GUS.

Lasy państwowe na terenie gminy Frampol są administrowane przez nadleśnictwo Biłgoraj.

Na podstawie szczegółowych danych z inwentaryzacji urządzeniowej wykonanej na obszarze Nadleśnictwa Biłgoraj, dominującym gatunkiem lasotwórczym

Strona | 68

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Frampol na lata 2019-2022 z perspektywą do roku 2026 w drzewostanach jest sosna, zajmująca aż 92,28 % powierzchni leśnej nadleśnictwa. Jodła zajmuje zaledwie 1,59 % powierzchni, świerk pospolity tylko 0,22 % powierzchni. Gatunki iglaste zajmują łącznie 94,9 % powierzchni zaś gatunkowej liściaste jedynie 5,88 % z których największy jest udział olszy 3,87 %, brzozy brodawkowatej i omszonej 1,26 %, dębu bezszypułkowego i szypułkowego 0,44 %, buka 0,03 %. Udział drzewostanów grabowych, osikowych, lipowych, topolowych łącznie nie przekracza 0,04 % powierzchni.

Przeciętna zasobność na powierzchni leśnej wynosi 256 m3/ha, a przeciętny wiek drzewostanów 65 lat.

Lasy prywatne na terenie gminy Frampol są nadzorowane przez Starostwo Powiatowe w Biłgoraju.

9.2. ANALIZA SWOT

ZASOBY PRZYRODNICZE

MOCNE STRONY SŁABE STRONY - bogactwo obszarów cennych przyrodniczo - lesistość niższa od średniej krajowej - zadowalający stan zdrowotny lasów - spadek ilości zalesień i zakrzaczeń - korytarz ekologiczny przebiegający przez śródpolnych stanowiących ostoje teren gminy zwierzyny drobnej SZANSE ZAGROŻENIA - Zagrożenie rodzimych gatunków flory i - tworzenie nowych form ochrony przyrody fauny - ochrona obszarów cennych przyrodniczo przez obce gatunki inwazyjne - możliwość uzyskania zewnętrznych - niska świadomość ekologiczna środków finansowanych na realizację zadań społeczeństwa związanych - brak nowych obszarów chronionych z ochroną zasobów przyrodniczych - dewastacja przyrody przez mieszkańców i turystów

9.3. ZAGROŻENIA

Do najważniejszych zagrożeń obszarów przyrodniczych zaliczyć należy:  zagrożenia pożarowe obszarów leśnych i torfowisk,  urbanizacja obszarów cennych przyrodniczo,  zagrożenia związane z gospodarką komunalną,  nadmierna eksploatacja przez turystykę i rekreację obszarów o wyjątkowej atrakcyjności. Do zagrożeń obszarów Natura 2000 na terenie gminy Frampol należą m.in.:  ingerencji w obiekt, w którym istnieje kolonia letnia, tj.: blokada otworów wlotowych/wylotowych na strych budynku, umyślne lub nieumyślne płoszenie nietoperzy, remont lub pożar budynku,

Strona | 69

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Frampol na lata 2019-2022 z perspektywą do roku 2026

 niszczenia potencjalnych szlaków migracyjnych przedmiotu ochrony, tj. drzew przydrożnych oraz wycinka lasu,  wpływu rolnictwa oraz przemysłu na potencjalne obszary żerowania (eutrofizacja), którego skutkiem jest zarastanie oraz zmiany gatunkowe w podszyciu.

10. ADAPTACJA DO ZMIAN KLIMATU I ZAGROŻENIA POWAŻNYMI AWARIAMI 10.1. ADAPTACJA DO ZMIAN KLIMATU

Skutki zmian klimatu, zwłaszcza wzrost temperatury, częstotliwości i nasilenia zjawisk ekstremalnych, występujące w ostatnich kilku dekadach pogłębiają się i z tego względu stały się przedmiotem zainteresowania rządów i społeczności międzynarodowej. Wyniki badań naukowych jednoznacznie wskazują, że zjawiska powodowane przez zmiany klimatu stanowią zagrożenie dla społecznego i gospodarczego rozwoju wielu krajów na świecie, w tym także dla Polski. W Polsce przygotowano „Strategiczny Plan Adaptacji dla sektorów i obszarów wrażliwych na zmiany klimatu do roku 2020 z perspektywą do roku 2030” (SPA 2020) z myślą o zapewnieniu warunków stabilnego rozwoju społeczno-gospodarczego w obliczu ryzyk, a jakie niosą ze sobą zmiany klimatu, ale również z myślą o wykorzystaniu pozytywnego wpływu, jakie działania adaptacyjne mogą mieć wpływ nie tylko na stan polskiego środowiska, ale również wzrost gospodarczy.

Wyniki prognoz pokazują, że do roku 2030 zmiany klimatu będą miały dwojaki, pozytywny i negatywny wpływ na gospodarkę i społeczeństwo. Wzrost średniej temperatury powietrza będzie miał pozytywne skutki m.in. w postaci wydłużenia okresu wegetacyjnego, skrócenia okresu grzewczego oraz wydłużeniu sezonu turystycznego. Dominujące są jednak przewidywane negatywne konsekwencje zmian klimatu. Ze zmianami klimatycznymi wiążą się niekorzystne zmiany warunków hydrologicznych. Wprawdzie roczne sumy opadów nie ulegają zasadniczym zmianom, jednak ich charakter staje się bardziej losowy i nierównomierny, czego skutkiem są dłuższe okresy bezopadowe, przerywane gwałtownymi i nawalnymi opadami. Poziom wód gruntowych będzie się obniżał, co negatywnie wpłynie na różnorodność biologiczną i formy ochrony przyrody, w szczególności na zbiorniki wodne i tereny podmokłe. Zmiany będą do zaobserwowania również w porze zimowej, gdzie skróci się okres zalegania pokrywy śnieżnej i jej grubość. Jednocześnie efektem zmian klimatu będzie zwiększanie częstotliwości występowania ekstremalnych zjawisk pogodowych i katastrof, które będą miały istotny wpływ na obszary wrażliwe i gospodarkę kraju. Podstawowe znaczenie będą miały ulewne deszcze niosące ryzyko powodzi i podtopień, a także osuwisk – głównie na obszarach górskich i wyżynnych, ale również na zboczach dolin rzecznych. Coraz częściej będzie można zaobserwować silne wiatry, a nawet towarzyszące im incydentalnie trąby powietrzne i wyładowania atmosferyczne, które mogą znacząco

Strona | 70

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Frampol na lata 2019-2022 z perspektywą do roku 2026 wpłynąć m.in. na budownictwo oraz infrastrukturę energetyczną i transportową. Bezpośrednie negatywne skutki zmian klimatu to również nasilenie się zjawiska eutrofizacji wód śródlądowych, zwiększenie zagrożenia dla życia i zdrowia w wyniku stresu termicznego i wzrostu zanieczyszczeń powietrza, większe zapotrzebowanie na energię elektryczną w porze letniej, zmniejszenie potencjału chłodniczego elektrowni czego skutkiem będzie spadek mocy produkcyjnej i wiele innych.

Wpływ zmian klimatu:

Niewłaściwa gospodarka przestrzenna, w szczególności inwestowanie na terenach zagrożonych, w tym w strefach zalewowych rzek oraz zbyt niska pojemność retencyjna naturalna jak i sztucznych zbiorników, nie tylko w dolinach rzek, ogranicza skuteczne działania w sytuacjach nadmiaru lub deficytu wód powierzchniowych. Istnieje ryzyko, że w przyszłości zjawiska te będą występować ze zwiększoną częstotliwością. Wyniki przeanalizowanych scenariuszy wskazują na zwiększone prawdopodobieństwo występowania powodzi błyskawicznych wywołanych silnymi opadami mogących powodować zalewanie obszarów, na których nieodpowiednio prowadzona jest gospodarka przestrzenna.

Na terenie gminy losowo występują gwałtowne opady, wichury, śnieżyce, które mogą stanowić zagrożenia dla bezpieczeństwa ludzi i mienia. Zagrożenie klęskami żywiołowymi jest w gminie Frampol podobne jak dla innych gmin tego regionu.

10.2. ZAGROŻENIA POWAŻNYMI AWARIAMI

Zgodnie z definicją zawartą w ustawie Prawo Ochrony Środowiska (t.j. Dz.U. 2018 r., poz. 799, ze zm.) mówiąc o: a) „poważnej awarii – rozumie się przez to zdarzenie, w szczególności emisję, pożar lub eksplozję, powstałe w trakcie procesu przemysłowego, magazynowania lub transportu, w których występuje jedna lub więcej niebezpiecznych substancji, prowadzące do natychmiastowego powstania zagrożenia życia lub zdrowia ludzi lub środowiska lub powstania takiego zagrożenia z opóźnieniem”. b) „poważnej awarii przemysłowej – rozumie się przez to poważną awarię w zakładzie”.

Jak wynika z definicji poważnej awarii, jej źródłami mogą być:

 procesy przemysłowe i magazynowanie substancji niebezpiecznych,  transport materiałów niebezpiecznych.

Procesy przemysłowe i magazynowanie substancji niebezpiecznych Zgodnie z „Planem działania systemu Państwowe Ratownictwo Medyczne dla województwa lubelskiego, 2017” stworzono wykaz zakładów, w których występują substancje niebezpieczne. W wykazie nie znalazły się żadne zakłady z terenu gminy Frampol.

Strona | 71

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Frampol na lata 2019-2022 z perspektywą do roku 2026

Transport materiałów niebezpiecznych

Na terenie gminy Frampol przypadki poważnych awarii przemysłowych mogą dotyczyć wycieków ropopochodnych w wyniku wypadków lub kolizji drogowych, gazu propanbutan z uszkodzonych ciśnieniowych zbiorników stacjonarnych i rurociągu. Po wycieku produkty naftowe przechodzą do warstwy wodonośnej, ulegając po części adsorpcji na materiale skalnym, glebie, a po części zaś infiltrując aż do osiągnięcia zwierciadła wody podziemnej lub wody gruntowej.

CELE PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA 11. CELE PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA, ZADANIA I ICH FINANSOWANIE

11.1. CELE KIERUNKI INTERWENCJI I ZADANIA

Dla obszarów wymagających interwencji wyznaczono cele, kierunki oraz zadania, które służyć mają poprawie stanu środowiska, co przedstawiono w poniższej tabeli. Oprócz tego wyznaczono zadania, które służyć mają ochronie i zachowaniu obecnego stanu pozostałych komponentów środowiska. Do każdego zadania przypisano jednostkę odpowiedzialną za wykonanie zadania, zaproponowano wskaźnik monitorowania oraz przypisano możliwe ryzyka, jakie wiążą się z realizacją danego zadania.

Strona | 72

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Frampol na lata 2019-2022 z perspektywą do roku 2026

Tabela 13. Cele programu ochrony środowiska, kierunki interwencji, zadania Wskaźnik Podmiot L Obszar Cel Kierunek interwencji `Zadania odpowiedzi Ryzyka p. interwencji długookresowy Wartość Wartość Nazwa alny bazowa docelowa GŁÓWNE OBSZARY INTERWENCJI

Przygotowanie ciepłej wody - Nieotrzymanie użytkowej za Mieszkańcy dofinansowania Liczba instalacji kolektorów słonecznych pomocą /Gmina ze środków [szt.] alternatywnych Frampol zewnętrznych sposobów

pozyskania - kolektory słoneczne

Przygotowanie ciepłej wody - Nieotrzymanie użytkowej za dofinansowania pomocą Liczba instalacji pomp ciepła [szt.] Mieszkańcy ze środków alternatywnych zewnętrznych sposobów

pozyskania - pompy ciepła Ochrona Spełnienie norm Poprawa jakości klimatu jakości powietrza 1. powietrza na terenie - Nieotrzymanie i jakości atmosferycznego Mieszkańcy dofinansowania gminy Frampol Montaż instalacji powietrza na terenie gminy Liczba instalacji prosumenckich [szt.] /Gmina ze środków prosumenckich Frampol zewnętrznych

- Nieotrzymanie Wymiana dofinansowania nieefektywnych Gmina Liczba wymienionych opraw [szt.] ze środków źródeł oświetlenia Frampol zewnętrznych ulic

- Nieotrzymanie Montaż oświetlenia dofinansowania Liczba opraw z wykorzystaniem OZE ulic z Gmina ze środków [szt.] wykorzystaniem Frampol zewnętrznych nośników OZE

- Nieotrzymanie Liczba Montaż instalacji Gmina dofinansowania instalacji 0 1 fotowoltaicznej o Frampol ze środków OZE mocy 20 kWp na obiekcie Hali zewnętrznych

Strona | 73

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Frampol na lata 2019-2022 z perspektywą do roku 2026

Sportowej SZS

Montaż instalacji - Nieotrzymanie fotowoltaicznej o Liczba dofinansowania mocy 5 kWp na Gmina instalacji 0 1 ze środków obiekcie Urzędu Frampol OZE zewnętrznych Miejskiego, ul.

Radzięcka 8

Montaż instalacji - Nieotrzymanie Liczba fotowoltaicznej na dofinansowania Gmina instalacji 0 1 obiekcie Urzędu ze środków Frampol OZE Miejskiego, zewnętrznych Zamojska 13

Montaż instalacji - Nieotrzymanie Liczba fotowoltaicznej na dofinansowania Gmina instalacji 0 1 budynku Gminy – ze środków Frampol OZE ośrodek zdrowia ul. zewnętrznych Kościelna 29

Montaż instalacji - Nieotrzymanie fotowoltaicznej o Liczba dofinansowania mocy 5 kWp przy Gmina instalacji 0 1 ze środków obiekcie ujęcia Frampol OZE zewnętrznych wody w Korytkowie

Małym

Montaż instalacji - Nieotrzymanie Liczba fotowoltaicznej o dofinansowania Gmina instalacji 0 1 mocy 5 kWp przy ze środków Frampol OZE ujęciu wody we zewnętrznych Frampolu

Montaż instalacji - Nieotrzymanie Liczba fotowoltaicznej o dofinansowania Gmina instalacji 0 1 mocy 10 KWp przy ze środków Frampol OZE ujęciu wody w zewnętrznych Radzięcinie Liczba - Nieotrzymanie ztermomod Termomodernizacja Gmina dofinansowania 0 1 ernizowany obiektu Frampol ze środków ch wielorodzinnego zewnętrznych

Strona | 74

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Frampol na lata 2019-2022 z perspektywą do roku 2026

budynków Spółdzielni Mieszkaniowej przy ul. Kościelnej 31

Termomodernizacja Liczba - Nieotrzymanie obiektu ztermomod dofinansowania wielorodzinnego Gmina ernizowany 0 1 ze środków Wspólnoty Frampol ch zewnętrznych Mieszkaniowej przy budynków ul. Gorajskiej 13 A

- Nieotrzymanie dofinansowania Modernizacja dróg Gmina Długość zmodernizowanych dróg [km] ze środków gminnych Frampol zewnętrznych Ograniczenie uciążliwości systemu komunikacyjnego2 Powiat - Nieotrzymanie Modernizacja dróg biłgorajski, dofinansowania Długość zmodernizowanych dróg [km] powiatowych Gmina ze środków Frampol zewnętrznych

Tworzenie zabezpieczeń przed oddziaływaniem hałasu komunikacyjnego poprzez Ograniczenie - brak Podniesienie komfortu wprowadzanie Gmina uciążliwości Liczba rozpisanych przetargów na wprowadzania życia mieszkańców gminy odpowiednich Frampol, 2. Zagrożenia akustycznej dla modernizację/przebudowę dróg, które odpowiednich poprzez eliminację zapisów w SIWZ zarządcy hałasem mieszkańców uwzględniają takie zapisy zapisów w SIWZ zagrożeń hałasem uwzględniające dróg gminy m.in. montowanie dźwiękoszczelnych okien, kładzenie cichej nawierzchni i budowę ekranów akustycznych

2 Kierunek interwencji dotyczy także zagrożenia przed hałasem.

Strona | 75

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Frampol na lata 2019-2022 z perspektywą do roku 2026

- Brak Prowadzenie WIOŚ w Liczba punktów pomiarowych prowadzonych pomiarów hałasu Lublinie badań

Wprowadzanie - Przedłużająca standardów się procedura Odpowiednie zapisy w planach akustycznych Gmina wprowadzania zagospodarowania przestrzennego w planach Frampol zmian do zagospodarowania przepisów prawa przestrzennego miejscowego Kontrola emisji hałasu do - Brak środowiska z WIOŚ w - prowadzonej obiektów Lublinie kontroli działalności gospodarczej Wybór niskokonfliktowych terenów do Właściciele - Brak możliwości lokalizacji nowych (operatorzy) Istnienie rejestru źródeł promieniowania technicznych do urządzeń sieci elektromagnetycznego realizacji wytwarzających elektroenerg inwestycji pola etycznych elektromagnetyczn Podniesienie komfortu e Ochrona przed życia mieszkańców Uwzględnienie Pola działaniem gminy poprzez eliminację zapisów 3 elektromagnet promieniowania zagrożeń dotyczących yczne elektromagnetycz promieniowaniem ochrony przed nego - Przedłużająca elektromagnetycznym ponadnormatywny się procedura m Odpowiednie zapisy w planach Gmina wprowadzania promieniowaniem zagospodarowania przestrzennego Frampol zmian do elektromagnetyczn przepisów prawa ym w miejscowych miejscowego planach zagospodarowania przestrzennego gminy Dobry stan wód Zapobieganie - Brak powierzchniowych zanieczyszczeniu wód prowadzenia Prowadzenie i podziemnych. powierzchniowych monitoringu Gospodarowan Liczba przeprowadzonych kontroli stałego lokalnego WIOŚ 4 Racjonalizacja ich i podziemnych, ze - ie wodami jakości wód na terenie gminy i regionalnego w Lublinie wykorzystania szczególnym naciskiem Zanieczyszczenia monitoringu wód oraz zapewnienie na zapobieganie u źródła ze strony wszystkim mieszkańców

Strona | 76

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Frampol na lata 2019-2022 z perspektywą do roku 2026

mieszkańcom i przedsiębiorców Gminy wody pitnej odpowiedniej jakości

Budowa kanalizacji Gmina sanitarnej w - Brak realizacji Długość sieci kanalizacyjnej [km] miejscowości Frampol inwestycji Korytków Mały

Budowa kanalizacji Gmina sanitarnej w - Brak realizacji Długość sieci kanalizacyjnej [km] miejscowości Frampol inwestycji Niemirów Podniesienie komfortu życia mieszkańców Rozbudowa i Budowa kanalizacji gminy poprzez Gmina Gospodarka modernizacja sanitarnej w - Brak realizacji stworzenie Długość sieci kanalizacyjnej [km] 5 wodno - infrastruktury związanej miejscowości Frampol inwestycji nowoczesnej ściekowa z gospodarką wodno – Karolówka infrastruktury ściekową związanej z gospodarką - Brak działań wodno-ściekową Bieżąca w zakresie modernizacja sieci Gmina bieżącej Długość sieci kanalizacyjnej [km] wodociągowej i Frampol modernizacji sieci kanalizacyjnej wodociągowej i kanalizacyjnej Bieżąca ewidencja zbiorników bezodpływowych - Brak aktualizacji Liczba zinwentaryzowanych zbiorników oraz oczyszczalni Gmina zinwentaryzowan bezodpływowych przydomowych, Frampol ych danych kontynuacja działań w zakresie ich kontroli Racjonalne Ochrona zasobów - brak kontroli i efektywne złóż kopalin poprzez nad złożami Zasoby Zapobieganie degradacji Gmina 6 gospodarowanie Powierzchnia surowców naturalnych uwzględnianie ich naturalnymi, geologiczne zasobów złóż naturalnych Frampol zasobami kopalin w dokumentach - degradacja ze złóż planistycznych zasobów złóż

Strona | 77

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Frampol na lata 2019-2022 z perspektywą do roku 2026

Eliminacja procederu Gmina - Brak Liczba zlikwidowanych procederów nielegalnego Frampol, inne prowadzonych nielegalnego wydobywania kopalin wydobywania jednostki kontroli kopalin

Rewitalizacja Gmina Powierzchnia terenów - Brak działań obszarów Frampol, inne zrekultywowanych [ha] rewitalizacyjnych pokopalnianych jednostki

Uwzględnianie w miejscowych Ochrona ukształtowania planach - Przedłużająca powierzchni ziemi zagospodarowania się procedura przestrzennego Odpowiednie zapisy w planach Gmina wprowadzania zapisów zagospodarowania przestrzennego Frampol zmian do dotyczących przepisów prawa ochrony miejscowego naturalnego ukształtowania powierzchni ziemi - Brak Wdrażanie zasad zainteresowania „Dobrych Praktyk właścicieli Rolniczych” oraz właściciele Rolnicy biorący udział w kampanii gruntów promowanie gruntów - Brak rolnictwa zainteresowania ekologicznego inwestorów Zrekultywowanie gleb - Brak zdegradowanych w zainteresowania właściciele Powierzchnia gleb zdegradowanych [ha] kierunku rolnym, właścicieli Racjonalne gruntów leśnym i gruntów wykorzystanie Ochrona gleb przed 7 Gleby rekreacyjno- zasobów degradacją i dewastacją wypoczynkowym glebowych Ograniczanie erozji wodnej i wietrznej gleby poprzez możliwie jak - Brak najdłuższe zainteresowania Powierzchnia gleb podatnych na erozje właściciele utrzymywanie właścicieli [ha] gruntów pokrywy roślinnej w gruntów postaci wprowadzenia upraw wieloletnich oraz wsiewek i

Strona | 78

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Frampol na lata 2019-2022 z perspektywą do roku 2026

poplonów - Brak prowadzenia monitoringu Łączna powierzchnia gruntów ornych na Polepszanie kultury Właściciele - Niewłaściwe których stosowane jest zmianowanie rolnej oraz gruntów użytkowanie ze upraw [ha] zmianowanie upraw strony właścicieli gruntów

Instytut Uprawy, Brak prowadzenia Nawożenia monitoringu Prowadzenie i - Niewłaściwe Liczba przeprowadzonych kontroli monitoringu jakości Gleboznawst użytkowanie ze jakości gleb na terenie gminy gleb wa, Główny strony właścicieli Inspektorat gruntów Ochrony Środowiska - brak Rekultywacja zainteresowania Łączna powierzchnia zrekultywowanych Właściciele terenów ze strony gruntów [ha] gruntów zdegradowanych właścicieli gruntów Zwiększenie - Brak możliwości poziomu recyklingu technicznych do - przygotowania do realizacji zadania ponownego użycia - Ograniczenie następujących masy odpadów Osiągnięty poziom recyklingu [%] frakcji odpadów Mieszkańcy komunalnych komunalnych: ulegających papieru, metali, biodegradacji tworzyw sztucznych przekazywanych Gospodarka i szkła oraz innych do składowania odpadami Racjonalne niż niebezpieczne Prawidłowe prowadzenie 8 i zapobieganie gospodarowanie gospodarki odpadami Uszczelnianie powstawaniu odpadami - Brak możliwości gminnego systemu odpadów technicznych do gospodarowania realizacji zadania odpadami - Ograniczenie komunalnymi – Gmina masy odpadów Osiągnięty poziom recyklingu [%] weryfikacja Frampol komunalnych mieszkańców ulegających uchylających się biodegradacji od obowiązku przekazywanych złożenia deklaracji i do składowania wnoszenia opłat

Strona | 79

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Frampol na lata 2019-2022 z perspektywą do roku 2026

- Nieotrzymanie Gmina dofinansowania Frampol, ze środków Masa usuniętych wyrobów azbestowych Realizacja Programu Systematyczne mieszkańcy, zewnętrznych [Mg] Usuwania Azbestu usuwanie azbestu inne - Małe jednostki zainteresowanie mieszkańców Bieżąca pielęgnacja - Dewastacja ze zasobów strony przyrodniczych Gmina mieszkańców Powierzchnia obiektów i obszarów wraz Frampol, i turystów prawnie chronionych [ha] z ochroną obszarów RDOŚ - brak zgody i obiektów prawnie posiadaczy chronionych nieruchomości

- Brak działań w Tworzenie nowych zakresie Powierzchnia obiektów i obszarów Ochrona zieleni, zasobów RDOŚ w form ochrony tworzenia nowych Zachowanie, prawnie chronionych [ha] leśnych oraz obszarów Lublinie odtworzenie o szczególnych walorach przyrody form ochrony i zrównoważone przyrodniczych przyrody użytkowanie Zasoby 9 bioróżnorodności - Dewastacja ze przyrodnicze Zarządcy strony i Ochrona zasobów lasów, mieszkańców, georóżnorodności leśnych oraz w tym lasów - szkodniki, oraz ochrona prowadzenie Powierzchnia gruntów leśnych [ha] stanowiących - niekorzystne przyrody stałego monitoringu własność warunki w celu zapobiegania Skarbu atmosferyczne zagrożeniom Państwa (wichury) - pożary Uwzględnienie - Przedłużająca w planach się procedura Zwiększanie powierzchni zagospodarowania Odpowiednie zapisy w planach Gmina wprowadzania obszarów chronionych przestrzennego zagospodarowania przestrzennego Frampol zmian do i leśnych obszarów przepisów prawa przeznaczonych miejscowego pod zalesianie Poprawa stanu przygotowania gminy do Adaptacja do Doposażenie Minimalizacja podejmowania działań w zmian klimatu gminnych OSP w Gmina - Przedłużający 1 potencjalnych sytuacji zagrożenia i zagrożenia Liczba przeprowadzonych inwestycji nowoczesny sprzęt Frampol, inne się termin 0 negatywnych poprzez polepszenie poważnymi ratowniczy- jednostki inwestycji skutków awarii warunków użytkowych awariami gaśniczy i funkcjonalnych budynków OSP

Strona | 80

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Frampol na lata 2019-2022 z perspektywą do roku 2026

Kreowanie właściwych zachowań mieszkańców gminy Gmina Szkolenia z zakresu w przypadku wystąpienia Frampol, - Brak działań w Liczba przeprowadzonych szkoleń ratowniczo- zagrożeń życia i OSP, inne tym zakresie gaśniczego środowiska z tytułu jednostki wystąpienia awarii przemysłowych

Działania Gmina edukacyjne Frampol, - Brak działań w Liczba przeprowadzonych szkoleń w szkołach na szkoły, inne tym zakresie terenie gminy jednostki

Promocja proekologicznych zachowań poprzez przeprowadzanie kampanii Edukacja edukacyjnych i 1 Edukacja Zwiększanie świadomości ekologiczna promocyjnych, 1 ekologiczna ekologicznej mieszkańców których zakres będzie zawierał Gmina informacje Frampol, - Brak działań w Liczba przeprowadzonych szkoleń dotyczące szkoły, inne tym zakresie efektywności jednostki energetycznej, wykorzystywania odnawialnych źródeł energii oraz ochrony i poprawy jakości powietrza atmosferycznego w Gminie Frampol Źródło: Opracowanie własne.

Strona | 81

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Frampol na lata 2019-2022 z perspektywą do roku 2026

11.2. HARMONOGRAM RZECZOWO - FINANSOWY

W poniższej tabeli przedstawiono harmonogram rzeczowo-finansowy zadań własnych gminy Frampol oraz zadań monitorowanych, opracowany w celu ochrony środowiska na terenie gminy. Pod zadaniami własnymi należy rozumieć te przedsięwzięcia, które będą finansowane w całości lub częściowo ze środków budżetowych i pozabudżetowych będących w dyspozycji gminy. Natomiast pod zadaniami monitorowanymi należy rozumieć pozostałe zadania związane z ochroną środowiska i racjonalnym wykorzystaniem zasobów naturalnych, które są finansowane ze środków samorządów gminnych, instytucji i przedsiębiorstw, osób fizycznych oraz ze środków zewnętrznych, będących w dyspozycji organów i instytucji szczebla wyższego, bądź instytucji działających na terenie gminy, ale podległych bezpośrednio organom centralnym.

Strona | 82

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Frampol na lata 2019-2022 z perspektywą do roku 2026

Tabela 14. Harmonogram realizacji zadań własnych oraz zadań monitorowanych wraz z ich finansowaniem Podmiot Szacunkowe koszty realizacji zadania (zł) odpowiedzi L alny za Obszar Źródła p Zadanie realizację 2023- interwencji 2019 2020 2021 2022 razem finansowania . (+ 2026 jednostki włączone) Zadania własne i monitorowane

Przygotowanie ciepłej wody użytkowej za pomocą Mieszkańcy 3 500 000,0 środki własne, alternatywnych sposobów /Gmina 0 inne środki pozyskania - kolektory Frampol słoneczne

Przygotowanie ciepłej wody użytkowej za pomocą środki własne, Mieszkańcy 435 000,00 alternatywnych sposobów inne środki pozyskania - pompy ciepła

Mieszkańcy Montaż instalacji 5 000 000,0 środki własne, /Gmina prosumenckich 0 inne środki Frampol

Ochrona Wymiana nieefektywnych Gmina środki własne, klimatu 852 850,00 1 źródeł oświetlenia ulic Frampol RPO WL i jakości powietrza RPO WL 2014- 2020: Oś Montaż instalacji Priorytetowa 4. fotowoltaicznej o mocy 20 Gmina 280 000,00 Energia przyjazna kWp na obiekcie Hali Frampol środowisku, Sportowej SZS środki własne, inne środki RPO WL 2014- 2020: Oś Montaż instalacji Priorytetowa 4. fotowoltaicznej o mocy 5 kWp Gmina 43 118,00 Energia przyjazna na obiekcie Urzędu Miejskiego, Frampol środowisku ul. Radzięcka 8 środki własne, RPO WL RPO WL 2014- Montaż instalacji 2020: Oś fotowoltaicznej na obiekcie Gmina 25 781,00 Priorytetowa 4. Urzędu Miejskiego, Zamojska Frampol Energia przyjazna 13 środowisku

Strona | 83

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Frampol na lata 2019-2022 z perspektywą do roku 2026

środki własne, RPO WL

RPO WL 2014- 2020: Oś Montaż instalacji OZE na Gmina Priorytetowa 4. budynku Gminy – ośrodek 34 494,00 Frampol Energia przyjazna zdrowia ul. Kościelna 29 środowisku, środki własne RPO WL 2014- Montaż instalacji 2020: Oś fotowoltaicznej Gmina Priorytetowa 4. o mocy 5 kWp przy obiekcie 28 005,00 Frampol Energia przyjazna ujęcia wody w Korytkowie środowisku, Małym środki własne RPO WL 2014- Montaż instalacji 2020: Oś fotowoltaicznej Gmina Priorytetowa 4. 28 005,00 o mocy 5 kWp przy ujęciu Frampol Energia przyjazna wody we Frampolu środowisku, środki własne RPO WL 2014- Montaż instalacji 2020: Oś fotowoltaicznej Gmina Priorytetowa 4. o mocy 10 KWp przy ujęciu 56 010,00 Frampol Energia przyjazna wody środowisku, w Radzięcinie środki własne RPO WL 2014- 2020 Oś Termomodernizacja obiektu priorytetowa 5. wielorodzinnego Spółdzielni Gmina 110 900,00 Efektywność Mieszkaniowej przy ul. Frampol energetyczna i Kościelnej 31 gospodarka, środki własne RPO WL 2014- 2020 Oś Termomodernizacja obiektu priorytetowa 5. wielorodzinnego Wspólnoty Gmina 130 500,00 Efektywność Mieszkaniowej przy ul. Frampol energetyczna i Gorajskiej 13 A gospodarka, środki własne W miarę potrzeb Gmina i środki własne, Modernizacja dróg gminnych Frampol dostępnych inne środki środków finansowych

Strona | 84

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Frampol na lata 2019-2022 z perspektywą do roku 2026

W miarę Powiat potrzeb Modernizacja dróg biłgorajski, i środki własne,

powiatowych Gmina dostępnych inne środki Frampol środków finansowych Zadania własne Tworzenie zabezpieczeń przed oddziaływaniem hałasu komunikacyjnego poprzez W miarę wprowadzanie odpowiednich potrzeb zapisów w SIWZ Gmina i środki własne, uwzględniające m.in. Frampol, dostępnych inne środki montowanie zarządcy dróg środków dźwiękoszczelnych okien, finansowych kładzenie cichej nawierzchni i budowę ekranów akustycznych W miarę potrzeb Gmina i środki własne, Zagrożenia Prowadzenie pomiarów hałasu Frampol, WIOŚ dostępnych inne środki 2 w Lublinie hałasem środków finansowych Brak kosztów Wprowadzanie standardów dodatkowyc akustycznych w planach Gmina h, - zagospodarowania Frampol w ramach przestrzennego prac nad pzp

Zadania monitorowane

Kontrola emisji hałasu do WIOŚ w W miarę środki własne, środowiska z obiektów Lublinie potrzeb inne środki działalności gospodarczej

Zadania własne Uwzględnienie zapisów Brak Pola dotyczących ochrony przed kosztów 3 elektromag ponadnormatywnym dodatkowyc Gmina netyczne promieniowaniem h, - Frampol elektromagnetycznym w ramach w planach zagospodarowania prac nad przestrzennego gminy pzp

Strona | 85

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Frampol na lata 2019-2022 z perspektywą do roku 2026

Zadania monitorowane

Właściciele Wybór niskokonfliktowych Brak (operatorzy) terenów do lokalizacji nowych kosztów sieci - urządzeń wytwarzających pola dodatkowyc elektroenerget elektromagnetyczne h ycznych

Zadania monitorowane Gospodarow W ramach 4 anie Prowadzenie stałego lokalnego WIOŚ w monitoringu środki własne, wodami i regionalnego monitoringu Lublinie państwowe inne środki wód go

Zadania własne

Gmina Rozbudowa sieci W miarę środki własne,

wodociągowej Frampol potrzeb inne środki

Gmina Bieżąca modernizacja sieci W miarę środki własne,

wodociągowej i kanalizacyjnej Frampol potrzeb inne środki

PROW 2014-2020: Gospodarka Podstawowe usługi i odnowa 5 wodno - wsi na obszarach ściekowa wiejskich RPO WL 2014- Gmina 2020: Oś Budowa kanalizacji sanitarnej 2 000 000,0 priorytetowa 6 w miejscowości Korytków Mały Frampol 0 Ochrona środowiska i efektywne wykorzystanie zasobów, środki własne, inne środki PROW 2014-2020: Gmina Podstawowe Budowa kanalizacji sanitarnej 250 000,00 usługi i odnowa w miejscowości Niemirów Frampol wsi na obszarach wiejskich

Strona | 86

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Frampol na lata 2019-2022 z perspektywą do roku 2026

RPO WL 2014- 2020: Oś priorytetowa 6 Ochrona środowiska i efektywne wykorzystanie zasobów, środki własne, inne środki PROW 2014-2020: Podstawowe usługi i odnowa wsi na obszarach wiejskich RPO WL 2014- Gmina 2020: Oś Budowa kanalizacji sanitarnej 2 500 000,0 priorytetowa 6 w miejscowości Karolówka Frampol 0 Ochrona środowiska i efektywne wykorzystanie zasobów, środki własne, inne środki Bieżąca ewidencja zbiorników bezodpływowych oraz Gmina W miarę środki własne, oczyszczalni przydomowych, Frampol potrzeb inne środki kontynuacja działań w zakresie ich kontroli Zadania własne i monitorowane Brak kosztów dodatkowyc Ochrona zasobów złóż kopalin h, poprzez uwzględnianie ich Gmina w ramach - Zasoby w dokumentach Frampol prac nad 6 geologiczne planistycznych pzp i innymi dokumenta mi

Eliminacja procederu Gmina W miarę środki własne, nielegalnego wydobywania Frampol, inne potrzeb inne środki kopalin jednostki

Strona | 87

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Frampol na lata 2019-2022 z perspektywą do roku 2026

Brak kosztów Uwzględnianie w miejscowych dodatkowyc planach zagospodarowania h, przestrzennego zapisów Gmina w ramach - dotyczących ochrony Frampol prac nad naturalnego ukształtowania pzp powierzchni ziemi i innymi dokumenta mi

Zadania monitorowane

Wdrażanie zasad „Dobrych Praktyk Rolniczych” oraz właściciele W miarę środki własne,

promowanie rolnictwa gruntów potrzeb inne środki ekologicznego

Polepszanie kultury rolnej oraz Właściciele W miarę środki własne

zmianowanie upraw gruntów potrzeb

Rekultywacja terenów Właściciele W miarę środki własne

zdegradowanych gruntów potrzeb

Instytut Uprawy, 7 Gleby Nawożenia i Prowadzenie monitoringu W miarę środki własne, Gleboznawstw jakości gleb potrzeb inne środki a, Główny Inspektorat Ochrony Środowiska Zrekultywowanie gleb zdegradowanych w kierunku właściciele W miarę środki własne

rolnym, leśnym i rekreacyjno- gruntów potrzeb wypoczynkowym Ograniczanie erozji wodnej i wietrznej gleby poprzez możliwie jak najdłuższe utrzymywanie pokrywy właściciele W miarę środki własne,

roślinnej w postaci gruntów potrzeb inne środki wprowadzenia upraw wieloletnich oraz wsiewek i poplonów Gospodarka 8 Zadania własne odpadami

Strona | 88

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Frampol na lata 2019-2022 z perspektywą do roku 2026

i zapobiegani Gmina W miarę Systematyczne usuwanie Frampol, dostępnych Środki własne

e azbestu mieszkańcy, środków i inne powstawani inne jednostki finansowych u odpadów Uszczelnianie gminnego systemu gospodarowania odpadami W miarę komunalnymi – Gmina dostępnych Środki własne

weryfikacja mieszkańców Frampol środków i inne uchylających się finansowych od obowiązku złożenia deklaracji i wnoszenia opłat

Zadania monitorowane

Zwiększenie poziomu recyklingu - przygotowania do ponownego użycia W miarę środki własne, następujących frakcji odpadów Mieszkańcy możliwości inne środki komunalnych: papieru, metali, tworzyw sztucznych i szkła, oraz innych niż niebezpieczne

Zadania własne

Bieżąca pielęgnacja zasobów przyrodniczych wraz Gmina środki własne, z ochroną obszarów 30 000,00 Frampol, RDOŚ inne środki i obiektów prawnie chronionych

Tworzenie nowych form RDOŚ w W miarę środki własne,

ochrony przyrody Lublinie możliwości inne środki

Zasoby Brak 9 przyrodnicz kosztów Uwzględnienie w Planach dodatkowyc e Zagospodarowania Gmina h, - Przestrzennego obszarów Frampol w ramach przeznaczonych pod zalesianie prac nad pzp

Zadania monitorowane

Zarządcy W miarę Ochrona zasobów leśnych oraz lasów, potrzeb prowadzenie stałego środki własne, w tym lasów i monitoringu w celu inne środki stanowiących dostępnych zapobiegania zagrożeniom własność środków

Strona | 89

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Frampol na lata 2019-2022 z perspektywą do roku 2026

Skarbu finansowych Państwa

W miarę Nadleśnictwo, potrzeb i środki własne, Zalesianie gruntów porolnych właściciele dostępnych inne środki gruntów środków finansowych Zadania własne W zależności Doposażenie gminnych OSP w Gmina Adaptacja od potrzeb Środki własne, nowoczesny sprzęt Frampol, inne do zmian i inne środki ratowniczy- gaśniczy jednostki 1 klimatu i dostępnych 0 zagrożenia środków poważnymi W miarę potrzeb awariami Gmina Szkolenia z zakresu i Środki własne, Frampol, OSP, ratowniczo-gaśniczego dostępnych inne środki inne jednostki środków finansowych Zadania własne W miarę Gmina potrzeb Środki własne, Działania edukacyjne Frampol, i inne środki w szkołach na terenie gminy szkoły, inne dostępnych (WFOŚiGW) jednostki środków finansowych Promocja proekologicznych 1 Edukacja zachowań poprzez 1 ekologiczna przeprowadzanie kampanii edukacyjnych i promocyjnych, których zakres będzie zawierał Gmina Środki własne, informacje dotyczące Frampol, 50 000,00 inne środki efektywności energetycznej, szkoły, inne (WFOŚiGW) wykorzystywania jednostki odnawialnych źródeł energii oraz ochrony i poprawy jakości powietrza atmosferycznego w Gminie Frampol Źródło: Opracowanie własne.

Strona | 90

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Frampol na lata 2019-2022 z perspektywą do roku 2026

12. ŹRÓDŁA FINANSOWANIA INWESTYCJI Z ZAKRESU OCHRONY ŚRODOWISKA

Realizacja zadań określonych w Programie Ochrony Środowiska wiąże się z wysokimi nakładami finansowymi. Wdrażanie Programu powinno być zatem możliwe dzięki stworzeniu odpowiedniego systemu finansowego. Podstawowymi źródłami finansowania są środki publiczne (budżetowe państwa, gminy lub pozabudżetowe instytucji publicznych), prywatne (np. fundusze inwestycyjne) oraz prywatno-publiczne (np. ze spółek handlowych z udziałem gminy). Do głównych instrumentów finansowych gminy w zakresie ochrony środowiska należą opłaty oraz kary za korzystanie ze środowiska.

Potencjalne źródła finansowania zadań określonych w niniejszym Programie przedstawiono poniżej.

Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW)

Publiczna instytucja finansowa, działająca jako państwowa osoba prawna. Głównym jej celem działania jest udzielanie wsparcia finansowego przedsięwzięciom służącym ochronie środowiska i gospodarce wodnej.

Podstawą do przyjmowania i rozpatrywania wniosków o dofinansowanie są programy priorytetowe, które określają zasady udzielania wsparcia oraz kryteria wyboru przedsięwzięć. Listę priorytetowych programów NFOŚiGW zatwierdza corocznie Rada Nadzorcza NFOŚiGW.

Zgodnie z „Listą priorytetowych programów NFOŚiGW na 2018 r.”, ustala się następujące programy:

1. Ochrona i zrównoważone gospodarowanie zasobami wodnymi:

 Gospodarka wodno-ściekowa w aglomeracjach,  Budowa, przebudowa i odbudowa obiektów hydrotechnicznych,  Inwestycje w gospodarce ściekowej poza granicami kraju, w zlewni rzeki Bug.

2. Racjonalne gospodarowanie odpadami i ochrona powierzchni ziemi:

 Racjonalna gospodarka odpadami,  Ochrona powierzchni ziemi,  Geologia i górnictwo.

3. Ochrona atmosfery:

 Poprawa jakości powietrza,  System zielonych inwestycji (GIS – Green Investment Scheme).

4. Ochrona różnorodności biologicznej i funkcji ekosystemów:

 Ochrona i przywracanie różnorodności biologicznej.

Strona | 91

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Frampol na lata 2019-2022 z perspektywą do roku 2026

Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Lublinie (WFOŚiGW)

Podstawowym zadaniem wojewódzkich funduszy jest finansowanie przedsięwzięć inwestycyjnych i pozainwestycyjnych w dziedzinie ochrony środowiska i gospodarki wodnej w celu realizacji zasady zrównoważonego rozwoju.

Lista przedsięwzięć priorytetowych Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Lublinie przewidzianych do dofinansowania w roku 2018

Gospodarka wodno-ściekowa

Wspieranie działań służących realizacji celów: Dyrektywy 2000/60/WE (tzw. Ramowej Dyrektywy Wodnej), Dyrektywy 91/271/EWG (tzw. Dyrektywy Ściekowej) oraz Dyrektywy 2007/60/WE (tzw. Dyrektywy Powodziowej) poprzez:  budowę, rozbudowę i modernizację oczyszczalni ścieków oraz budowę kanalizacji sanitarnej zgodnie z Krajowym Programem Oczyszczania Ścieków Komunalnych,  porządkowanie gospodarki osadowej w oczyszczalniach ścieków,  budowę przydomowych oczyszczalni ścieków,  poprawę zaopatrzenia w wodę pitną, w tym: budowę i modernizację stacji uzdatniania wody oraz budowę i modernizację sieci wodociągowych, a także inwestycje mające na celu zmniejszenie zużycia wody,  realizację programu małej retencji, programu gospodarki wodnej województwa lubelskiego oraz programu ochrony przed suszą, w tym działania wynikające z Planu przeciwdziałania skutkom suszy,  kształtowanie i ochronę zasobów wodnych, w tym Głównych Zbiorników Wód Podziemnych oraz działania związane z utrzymaniem wód,  realizację zadań wynikających z Programu wodno-środowiskowego kraju,  realizację zadań i celów związanych z wdrażaniem Dyrektywy Powodziowej wraz z zarządzaniem ryzykiem powodziowym,  działania ograniczające dopływ zanieczyszczeń ze źródeł rolniczych na obszarach wrażliwych na zanieczyszczenie wód powierzchniowych i podziemnych.

Ochrona powietrza

W ramach ochrony powietrza Fundusz będzie wspierał:

 ograniczenie niskiej emisji szczególnie w obszarach, gdzie wykazano przekroczenia pyłów PM2,5, PM10 i benzo(a)pirenu,  budowę odnawialnych źródeł energii,  działania zmierzające do ograniczenia emisji do powietrza i zwiększenie efektywności energetycznej podejmowane przez jednostki samorządu terytorialnego, zakłady przemysłowe, zakłady energetyki zawodowej i inne podmioty w zakresie wytwarzania, przesyłu i użytkowania energii,

Strona | 92

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Frampol na lata 2019-2022 z perspektywą do roku 2026

 realizację zatwierdzonych programów ochrony powietrza,  działania ukierunkowane na obniżenie emisji benzo(a)pirenu poprzez opracowanie i realizację planów działań krótkoterminowych i programów ochrony powietrza,  ochronę przed hałasem, drganiami mechanicznymi i polem elektromagnetycznym.

Ochrona powierzchni ziemi i gospodarka odpadami

Priorytetem w dziedzinie ochrony powierzchni ziemi i gospodarka odpadami będzie wspieranie działań ukierunkowanych na ograniczenie wytwarzania odpadów wynikających z Krajowego programu zapobiegania powstawaniu odpadów przewidzianych do finansowania ze środków wojewódzkich funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej, m.in. takich jak:  zmiana technologii na niskoodpadowe i bezodpadowe,  wdrażanie systemów zarządzania środowiskowego,  budowa i modernizacja instalacji przetwarzania odpadów w tym Regionalnych Instalacji Przetwarzania Odpadów Komunalnych (RIPOK),  usprawnienie systemu selektywnej zbiórki odpadów m. in. poprzez doposażenie Punktów Selektywnego Zbierania Odpadów (PSZOK),  rekultywacja terenu składowisk odpadów niespełniających wymogów ochrony środowiska oraz tych, których eksploatacja została zakończona,  unieszkodliwianie wyrobów zawierających azbest zgodnie z Programem usuwania wyrobów zawierających azbest dla terenu województwa lubelskiego na lata 2012- 2032.

Ochrona przyrody

Przedsięwzięcia służące: utrzymaniu i przywracaniu do właściwego stanu zasobów przyrody, stabilności ekosystemów, zapewnieniu ciągłości istnienia gatunków wraz z ich siedliskami, zmierzające do zachowania różnorodności biologicznej i krajobrazowej oraz cennych zasobów środowiskowych:  wykonywanie zabiegów czynnej ochrony przyrody na terenach obszarów Natura 2000, parków narodowych oraz rezerwatów przyrody w województwie lubelskim,  opracowywanie planów ochrony dla parków krajobrazowych oraz rezerwatów przyrody,  inwentaryzacja siedlisk przyrodniczych oraz populacji gatunków roślin i zwierząt,  realizacja czynnej ochrony zagrożonych gatunków roślin i zwierząt, w tym wdrażanie „Programu odbudowy populacji zwierzyny drobnej w województwie lubelskim w latach 2009 - 2020”,  monitoring siedlisk przyrodniczych, gatunków fauny i flory w województwie lubelskim oraz ocena efektów prowadzonych działań ochronnych,  zwalczanie inwazyjnych gatunków obcych, zagrażających gatunkom rodzimym lub siedliskom przyrodniczym,

Strona | 93

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Frampol na lata 2019-2022 z perspektywą do roku 2026

 rewaloryzacja zieleni w parkach będących przedmiotem ochrony na podstawie przepisów o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami,  prace leczniczo pielęgnacyjne drzew ze szczególnym uwzględnieniem pomników przyrody,  urządzanie nowych terenów zieleni i zadrzewienia,  ochrona zasobów leśnych województwa.

Edukacja ekologiczna

Działania mające na celu podnoszenie świadomości ekologicznej społeczeństwa, kształtowanie postaw i zachowań proekologicznych. Upowszechnianie idei zrównoważonego rozwoju oraz racjonalnego korzystania z zasobów naturalnych.

Monitoring stanu środowiska

Wspieranie organizacji systemów kontrolno-pomiarowych stanu środowiska przez doposażanie placówek wykonujących badania ujęte w programach Państwowego Monitoringu Środowiska.

Zapobieganie oraz likwidacja poważnych awarii i ich skutków

Przedsięwzięcia w zakresie:  przeciwdziałania oraz wspomagania działań polegających na zapobieganiu i likwidacji skutków nadzwyczajnych zagrożeń środowiska,  wspieranie zadań z dziedziny ratownictwa ekologicznego i chemicznego,  zapobiegania i naprawy szkód w środowisku.

Oficjalny serwis internetowy: http://www.wfosigw.pl

Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko 2014-2020 (POIiŚ)

Krajowy program wspierający gospodarkę niskoemisyjną, ochronę środowiska, przeciwdziałanie i adaptację do zmian klimatu, transport i bezpieczeństwo energetyczne. Głównym źródłem finansowania Programu są środki unijne z Funduszu Spójności. Najważniejszymi beneficjentami Programu są podmioty publiczne (w tym JST) oraz podmioty prywatne (przede wszystkim duże przedsiębiorstwa).

Zakres finansowania w obszarze energetyki i środowiska przedstawiono poniżej.

I Oś priorytetowa - Zmniejszenie emisyjności gospodarki:

 produkcja, dystrybucja oraz wykorzystanie odnawialnych źródeł energii (OZE), np. budowa, rozbudowa farm wiatrowych, instalacji na biomasę bądź biogaz,  poprawa efektywności energetycznej w sektorze publicznym i mieszkaniowym,  rozwój i wdrażanie inteligentnych systemów dystrybucji, np. budowa sieci dystrybucyjnych średniego i niskiego napięcia.

Strona | 94

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Frampol na lata 2019-2022 z perspektywą do roku 2026

II Oś priorytetowa - Ochrona środowiska, w tym adaptacja do zmian klimatu:

 rozwój infrastruktury środowiskowej (np. oczyszczalnie ścieków, sieć kanalizacyjna oraz wodociągowa, instalacje do zagospodarowania odpadów komunalnych, w tym do ich termicznego przetwarzania),  ochrona i przywrócenie różnorodności biologicznej, poprawa jakości środowiska miejskiego (np. redukcja zanieczyszczenia powietrza i rekultywacja terenów zdegradowanych),  dostosowanie do zmian klimatu, np. zabezpieczenie obszarów miejskich przed niekorzystnymi zjawiskami pogodowymi, zarządzanie wodami opadowymi, projekty z zakresu małej retencji oraz systemy zarządzania klęskami żywiołowymi.

Regionalny Program Operacyjny dla Województwa Lubelskiego na lata 2014 – 2020

OŚ PRIORYTETOWA 4 ENERGIA PRZYJAZNA ŚRODOWISKU

W ramach działań związanych z promowaniem wykorzystywania energii ze źródeł odnawialnych, wspierane będą projekty z zakresu:

 budowy i przebudowy infrastruktury służącej do produkcji energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych,  budowy instalacji do produkcji biokomponentów i biopaliw 2 i 3 generacji,  inwestycje w zakresie budowy lub modernizacji jednostek wytwarzania energii cieplnej, wykorzystujące w pierwszej kolejności energię słoneczną i biomasę, ale także biogaz, energię wiatru oraz wody,  inwestycji związanych z budową i modernizacją dystrybucyjnych sieci elektroenergetycznych w pełni dedykowanych przyłączeniu nowych jednostek wytwórczych energii z OZE,  kogeneracja rozproszona oparta na zidentyfikowanych lokalnych zasobach, tj. budowa lokalnych, małych źródeł energii produkujących zarówno energię elektryczną, jak i ciepło na potrzeby lokalne, niewymagająca przesyłania jej na duże odległości oraz poprawa sprawności wytwarzania ciepła poprzez zmianę źródeł ciepła na jednostki wysokosprawnej kogeneracji z OZE,  przyłącza jednostek wytwarzania do najbliższej istniejącej sieci (w ramach budowy i modernizacji sieci).

OŚ PRIORYTETOWA 5 EFEKTYWNOŚĆ ENERGETYCZNA I GOSPODARKA NISKOEMISYJNA

Priorytet inwestycyjny 4b: Promowanie efektywności energetycznej i korzystania z odnawialnych źródeł energii w przedsiębiorstwach

Strona | 95

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Frampol na lata 2019-2022 z perspektywą do roku 2026

Realizacja celu oszczędności energii w sektorze produkcyjnym będzie obejmować w szczególności :

 wsparcie dla głębokiej termomodernizacji obiektów w przedsiębiorstwach,  zastosowanie technologii odzysku energii wraz z systemem wykorzystania energii ciepła odpadowego w ramach przedsiębiorstwa, wprowadzanie systemów zarządzania energią,  projekty przedsiębiorstw redukujące ilość strat energii, ciepła, wody, w tym pozwalające na odzysk i ponowne wykorzystanie ciepła odpadowego,  zastosowanie energooszczędnych (energia elektryczna, ciepło, chłód, woda) technologii produkcji i użytkowania energii;  budowa i przebudowa instalacji OZE (o ile wynika to z przeprowadzonego audytu energetycznego).

Priorytet inwestycyjny 4c: Wspieranie efektywności energetycznej, inteligentnego zarządzania energią i wykorzystania odnawialnych źródeł energii w infrastrukturze publicznej, w tym w budynkach publicznych, i w sektorze mieszkaniowym.

Realizacja celu oszczędności energii w sektorze publicznym i mieszkaniowym wielorodzinnym będzie obejmować:

 wsparcie dla głębokiej termomodernizacji obiektów użyteczności publicznej, w tym będących w zasobie JST (m.in. szkół) oraz wielorodzinnych budynków mieszkalnych,  zmiany wyposażania ww. obiektów w urządzenia o najwyższej, uzasadnionej ekonomicznie, klasie efektywności energetycznej (np. ocieplenie obiektów, wymiana drzwi i okien, modernizacja systemów grzewczych wraz z wymianą źródła ciepła na zasilane OZE15 (z wyłączeniem indywidualnych źródeł ciepła), modernizacja systemów wentylacji, klimatyzacji).

Priorytet inwestycyjny 4e :Promowanie strategii niskoemisyjnych dla wszystkich rodzajów terytoriów, w szczególności dla obszarów miejskich, w tym wspieranie zrównoważonej multimodalnej mobilności miejskiej i działań adaptacyjnych mających łagodzące oddziaływanie na zmiany klimatu

Realizacja priorytetu służyć będzie w szczególności:

 ograniczaniu emisji zanieczyszczeń do powietrza, a także bezpieczeństwa i podwyższenia jakości środowiska życia.

OŚ PRIORYTETOWA 6 OCHRONA ŚRODOWISKA I EFEKTYWNE WYKORZYSTANIE ZASOBÓW

Strona | 96

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Frampol na lata 2019-2022 z perspektywą do roku 2026

Priorytet inwestycyjny 5b: Wspieranie inwestycji ukierunkowanych na konkretne rodzaje zagrożeń przy jednoczesnym zwiększeniu odporności na klęski i katastrofy i rozwijaniu systemów zarządzania klęskami i katastrofami

Wsparcie w ramach priorytetu będzie polegać na:

 realizacji projektów w zakresie małej retencji, wpisujących się w kompleksową realizację zadań dotyczących danej zlewni, z uwzględnieniem zapisów Ramowej Dyrektywy Wodnej i Dyrektywy Siedliskowej, zgodnych z dokumentami dotyczącymi zagospodarowania przestrzennego oraz przyczyniających się do rozwoju systemu zarządzania ryzykiem powodziowym z uwzględnieniem istniejących uwarunkowań (jako uzupełniający element wsparcia),  zakupach specjalistycznego sprzętu i wyposażeniu obiektów dla OSP, niezbędnego do skutecznego prowadzenia akcji ratowniczych oraz usuwania skutków zagrożeń naturalnych i poważnych awarii w celu zmaksymalizowania możliwości operacyjnych służb ratowniczych tak, aby minimalizować negatywne skutki powyższych zjawisk dla ludzkiego zdrowia, środowiska, działalności gospodarczej i kulturalnej.

Priorytet inwestycyjny 6a: Inwestowanie w sektor gospodarki odpadami celem wypełnienia zobowiązań określonych w dorobku prawnym Unii w zakresie środowiska oraz zaspokojenia wykraczających poza te zobowiązania potrzeb inwestycyjnych określonych przez państwa członkowskie

Działania podejmowane w ramach priorytetu będą skierowane na zwiększenie udziału odzysku, w szczególności recyklingu w odniesieniu do szkła, metali, tworzyw sztucznych oraz papieru i tektury, jak również odzysku energii z odpadów, zgodnego z wymogami ochrony środowiska.

Priorytet inwestycyjny 6b: Inwestowanie w sektor gospodarki wodnej celem wypełnienia zobowiązań określonych w dorobku prawnym Unii w zakresie środowiska oraz zaspokojenia wykraczających poza te zobowiązania potrzeb inwestycyjnych, określonych przez państwa członkowskie

W ramach powyższego priorytetu w zakresie gospodarki wodnościekowej wspierane będą projekty skoncentrowane na:  kompleksowej budowie i modernizacji sieci kanalizacyjnych dla ścieków komunalnych oraz budowie i modernizacji oczyszczalni ścieków komunalnych w aglomeracjach od 2 do 10 tys. RLM,  wsparciu projektów w zakresie gospodarki ściekowej na obszarach osadnictwa rozproszonego w aglomeracjach od 2 do 10 tys. RLM,

Strona | 97

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Frampol na lata 2019-2022 z perspektywą do roku 2026

 budowie i modernizacji systemów zaopatrzenia w wodę, w tym również wyposażenia w systemy zmniejszające straty w dostawach i zmniejszające ryzyko wystąpienia awarii,  wyposażeniu w odpowiedni sprzęt służb, zajmujących się monitoringiem jakości oczyszczonych ścieków i wody przeznaczonej do celów konsumpcyjnych.

Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014 – 2020 (PROW 2014-2020)

Celem głównym PROW 2014 – 2020 jest poprawa konkurencyjności rolnictwa, zrównoważone zarządzanie zasobami naturalnymi i działania w dziedzinie klimatu oraz zrównoważony rozwój terytorialny obszarów wiejskich.

Program będzie realizował wszystkie sześć priorytetów wyznaczonych dla unijnej polityki rozwoju obszarów wiejskich na lata 2014 – 2020, a mianowicie:

 ułatwianie transferu wiedzy i innowacji w rolnictwie, leśnictwie i na obszarach wiejskich,  poprawa konkurencyjności wszystkich rodzajów gospodarki rolnej i zwiększenie rentowności gospodarstw rolnych,  poprawa organizacji łańcucha żywnościowego i promowanie zarządzania ryzykiem w rolnictwie,  odtwarzanie, chronienie i wzmacnianie ekosystemów zależnych od rolnictwa i leśnictwa,  wspieranie efektywnego gospodarowania zasobami i przechodzenia na gospodarkę niskoemisyjną i odporną na zmianę klimatu w sektorach: rolnym, spożywczym i leśnym,  zwiększanie włączenia społecznego, ograniczanie ubóstwa i promowanie rozwoju gospodarczego na obszarach wiejskich.

Program LIFE

Jedyny instrument finansowy Unii Europejskiej poświęcony wyłącznie współfinansowaniu projektów z dziedziny ochrony środowiska i klimatu. Jego głównym celem jest wspieranie procesu wdrażania wspólnotowego prawa ochrony środowiska, realizacja unijnej polityki w tym zakresie, a także identyfikacja i promocja nowych rozwiązań dla problemów dotyczących środowiska w tym przyrody.

Program LIFE na lata 2014-2020 podzielono na dwa podprogramy: na rzecz środowiska oraz na rzecz klimatu. Obszary priorytetowe Programu przedstawiają się następująco:

Program na rzecz środowiska:

 ochrona środowiska i efektywne gospodarowanie zasobami,  przyroda i różnorodność biologiczna,  zarządzanie i informacja w zakresie środowiska.

Strona | 98

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Frampol na lata 2019-2022 z perspektywą do roku 2026

Program na rzecz klimatu:

 ograniczenie wpływu człowieka na klimat,  dostosowanie się do skutków zmian klimatu,  zarządzanie i informacja w zakresie klimatu.

Wśród pozostałych funduszy i programów, mogących stanowić źródło finansowania w ramach zadań związanych z ochroną środowiska, wymienić można m.in.:

 środki norweskie i EOG – Mechanizm Finansowy EOG oraz Norweski Mechanizm Finansowy (fundusze norweskie), w ramach których funkcjonują Programy Operacyjne: „Ochrona różnorodności biologicznej i ekosystemów”, „Wzmocnienie monitoringu środowiska oraz działań kontrolnych”, „Oszczędzanie energii i promowanie odnawialnych źródeł energii”.  Bank Ochrony Środowiska – oferuje kredyty na rzecz inwestycji proekologicznych,  Bank Gospodarstwa Krajowego – stanowi ważne ogniwo w zakresie finansowania przedsięwzięć z zakresu ochrony środowiska, w tym rynku oszczędności energii. 13. SYSTEM REALIZACJI PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA

13.1. MONITORING I KONTROLA REALIZACJI PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA

Monitoring dostarcza informacji, w oparciu o które ocenić można, czy stan środowiska ulega polepszeniu czy pogorszeniu, a także jest podstawą oceny efektywności wdrażania polityki środowiskowej. Rozróżniamy dwa rodzaje monitoringu:

 monitoring jakości środowiska,  monitoring polityki środowiskowej.

Obydwa rodzaje monitoringu są ze sobą ściśle powiązane. Monitoring jakości środowiska jest wykorzystywany w definiowaniu polityki ochrony środowiska. W okresie wdrażania niniejszego programu, monitoring także będzie wykorzystywany dla uaktualnienia polityki ochrony środowiska. Celem monitoringu jest zwiększenie efektywności polityki środowiskowej poprzez zbieranie, analizowanie i udostępnianie danych dotyczących jakości środowiska i zachodzących w nim zmian. Informacja o stanie środowiska jest niezbędna do ustanawiania priorytetów ochrony środowiska, do monitorowania, egzekwowania i przestrzegania przepisów ochrony środowiska oraz do integrowania polityki. Powinien służyć zarówno podejmującym decyzje, jak i społeczeństwu, sektorowi prywatnemu, pozarządowym organizacjom ekologicznym i wszystkim zainteresowanym grupom.

Strona | 99

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Frampol na lata 2019-2022 z perspektywą do roku 2026

W poniższej tabeli przedstawiono harmonogram wdrażania programu ochrony środowiska dla gminy Frampol.

Tabela 27. Harmonogram wdrażania programu ochrony środowiska dla gminy Frampol. Monitoring realizacji Programu

2019 2020 2021 2022 Itd. Monitoring stanu środowiska X X X Monitoring polityki środowiskowej Mierniki efektywności Programu X X Ocena realizacji planu X X operacyjnego Raporty z realizacji Programu X X Ocena realizacji celów i X kierunków działań Aktualizacja Programu ochrony X środowiska Źródło: Opracowanie własne.

Kontrola i monitoring realizacji celów i zadań programu ochrony środowiska winny obejmować:  określenie stopnia wykonania poszczególnych działań,  określenie stopnia realizacji przyjętych celów,  ocenę rozbieżności pomiędzy przyjętymi celami i działaniami, a ich wykonaniem,  analizę przyczyn rozbieżności.

Listę proponowanych wskaźników monitorowania dla gminy Frampol przedstawiono w poniższej tabeli.

Tabela 28. Zestawienie wskaźników dla monitorowania osiąganych celów dla gminy Frampol. Jednostka Wartość Wartość Lp. Wskaźniki miary bazowa docelowa Ochrona klimatu i jakości powietrza Liczba przeprowadzonych działań 1 w zakresie ochrony powietrza przez szt. 0 >0 gminę 2 Liczba instalacji OZE na terenie gminy szt. 925 >925 (w tym na budynkach gminnych) 3 Liczba ztermodernizowanych budynków zt. 6 >6 gminnych Długość zmodernizowanych dróg 4 km 0 >0 gminnych/powiatowych Zagrożenia hałasem

Strona | 100

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Frampol na lata 2019-2022 z perspektywą do roku 2026

Długość zmodernizowanych dróg 1 km 0 >0 gminnych/powiatowych Pola elektromagnetyczne Liczba bazowych stacji telefonii 4 4 1 szt. komórkowych Gospodarowanie wodami/gospodarka wodno - ściekowa 1 Długość sieci kanalizacyjnej km 13,4 >13,4 2 Długość sieci wodociągowej km 108,5 >108,5 3 Liczba przyłączy kanalizacyjnych szt. 478 >478 4 Liczba przyłączy wodociągowych szt. 1584 >1584 5 Przydomowe oczyszczalnie ścieków szt. 67 >67 Liczba mieszkańców korzystająca z 6 liczba osób 6200 >6200 sieci wodociągowej Liczba mieszkańców korzystająca z 7 liczba osób 2071 >2071 kanalizacji sanitarnej Zasoby geologiczne

1 Liczba uwzględnionych złóż w szt. 13 13 dokumentach planistycznych Gleby Powierzchnia gruntów 0 >0 1 ha zrekultywowanych Gospodarka odpadami i zapobieganie powstawaniu odpadów Ilość usuniętych wyrobów 57,17 >0 1 Mg zawierających azbest Poziomy recyklingu i przygotowania do 36,76 >36,76 2 ponownego użycia papieru, metalu, % tworzyw sztucznych, szkła Odsetek mieszkańców gminy objętych 3 zorganizowanym systemem zbierania i % 100,00 100,00 odbierania odpadów komunalnych Odsetek mieszkańców gminy objętych 4 zorganizowanym systemem % 100,00 100,00 selektywnego zbierania i odbierania odpadów komunalnych Zasoby przyrodnicze 1 Lesistość Gminy % 26,9 >26,9 2 Liczba form ochrony przyrody szt. 3 >3 Zagrożenia poważnymi awariami Liczba inwestycji w zakresie rozbudowy 0 >0 1 i modernizacji OSP w gminie wraz z szt. nowoczesnym doposażeniem

Źródło: Opracowanie własne.

13.2. ZARZĄDZANIE PROGRAMEM OCHRONY ŚRODOWISKA

Strona | 101

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Frampol na lata 2019-2022 z perspektywą do roku 2026

Program ochrony środowiska dla gminy Frampol zostaje przyjęty do realizacji na podstawie uchwały Rady Miejskiej. Efektywne wdrożenie i zarządzanie niniejszym Programem wymaga dużego zaangażowania administracji samorządowej, a także współpracy pomiędzy wszystkimi instytucjami zaangażowanymi w zagadnienia ochrony środowiska.

Za realizację Programu odpowiedzialne są Władze Miejskie, które powinny wyznaczyć koordynatora wdrażania Programu.

W latach 2019-2022 koordynator wdrażania Programu co dwa lata oceniał będzie postęp w zakresie wdrażania zdefiniowanych działań, a pod koniec 2022 r. nastąpi ewentualna ocena rozbieżności między celami zdefiniowanymi w Programie wraz z analizą przyczyn tych rozbieżności. Wyniki oceny będą stanowiły wykładnię dla kolejnego Programu, w którym zostaną zdefiniowane cele i zadania.

Program będzie wdrażany przy udziale wielu partnerów, wśród których należy wymienić:

 poszczególne wydziały Urzędu Miejskiego w Frampolu,  zakłady przemysłowe i podmioty gospodarcze,  instytucje kontrolujące,  organizacje pozarządowe,  rolników,  nauczycieli,  mieszkańców i innych. Wszystkie jednostki będą musiały ze sobą współpracować poprzez stałą wymianę informacji i wiedzy. Jednocześnie każdy z partnerów powinien być informowany o postępach we wdrażaniu Programu. W celu usprawnienia tych działań zaleca się opracować szczegółowy harmonogram spotkań partnerów uczestniczących we wdrażaniu Programu. Bardzo ważna jest również współpraca z sąsiednimi gminami i miastami, bowiem zagrożenia dla środowiska mają pochodzenie lokalne, ale mogą one oddziaływać także na znacznie większych obszarach. Stąd też wynika potrzeba rozwiązań tych problemów w oparciu o współpracę międzygminną, np. w zakresie gospodarki odpadami. Współpraca taka, oprócz pozytywnych efektów dla środowiska może przynieść także korzyści ekonomiczne.

Aktywność społeczna wspierana jest również poprzez różnorodne wydawnictwa, programy telewizyjne, akcje edukacyjne i promocyjne oraz internet. Duże znaczenie dla ekspansji obywatelskiej aktywności ma nowe ustawodawstwo stwarzając powszechny dostęp do informacji o środowisku i procedury udziału społeczeństwa w zarządzaniu środowiskiem (Ustawa Prawo Ochrony Środowiska oraz Ustawa o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko).

Strona | 102

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Frampol na lata 2019-2022 z perspektywą do roku 2026 SPIS TABEL

TABELA 1. PODMIOTY WG PKD 2007 I RODZAJÓW DZIAŁALNOŚCI NA TERENIE GMINY FRAMPOL. ... 14 TABELA 2. CHARAKTERYSTYKA SIECI GAZOWEJ NA TERENIE GMINY FRAMPOL (STAN NA 31.12.2017 R.) ...... 16 TABELA 3. DROGI POWIATOWE NA TERENIE GMINY FRAMPOL...... 16 TABELA 4. DROGI GMINNE NA TERENIE GMINY FRAMPOL...... 17 TABELA 5. WYNIKOWE KLASY DLA STREFY LUBELSKIEJ W WOJEWÓDZTWIE LUBELSKIM DLA POSZCZEGÓLNYCH ZANIECZYSZCZEŃ, UZYSKANE W OCENIE ROCZNEJ ZA 2017 R. DOKONANEJ Z UWZGLĘDNIENIEM KRYTERIÓW USTANOWIONYCH W CELU OCHRONY ZDROWIA...... 23 TABELA 6. WYNIKOWE KLASY STREFY LUBELSKIEJ DLA POSZCZEGÓLNYCH ZANIECZYSZCZEŃ, UZYSKANE W OCENIE ROCZNEJ ZA 2017 R. DOKONANEJ Z UWZGLĘDNIENIEM KRYTERIÓW USTANOWIONYCH W CELU OCHRONY ROŚLIN...... 24 TABELA 7. POTENCJAŁ BIOMASY STAŁEJ W GMINIE FRAMPOL...... 26 TABELA 8. DOPUSZCZALNE POZIOMY HAŁASU W ŚRODOWISKU POWODOWANEGO PRZEZ POSZCZEGÓLNE GRUPY ŹRÓDEŁ HAŁASU, Z WYŁĄCZENIEM HAŁASU POWODOWANEGO PRZEZ STARTY, LĄDOWANIA I PRZELOTY STATKÓW POWIETRZNYCH ORAZ LINIE ELEKTROENERGETYCZNE, WYRAŻONE WSKAŹNIKAMI LAEQ D I LAEQ N, KTÓRE TO WSKAŹNIKI MAJĄ ZASTOSOWANIE DO USTALANIA I KONTROLI WARUNKÓW KORZYSTANIA ZE ŚRODOWISKA, W ODNIESIENIU DO JEDNEJ DOBY...... 31 TABELA 9. ŚREDNI DOBOWY RUCH POJAZDÓW NA TERENIE DRÓG TRANZYTOWYCH PRZEBIEGAJĄCYCH PRZEZ TEREN GMINY FRAMPOL...... 33 TABELA 10. CHARAKTERYSTYKA STACJI BAZOWYCH NA TERENIE GMINY FRAMPOL...... 36 TABELA 11. OCENA JCWP NA TERENIE GMINY FRAMPOL...... 39 TABELA 12. WYZNACZONE CELE ŚRODOWISKOWE DLA JCWP NA TERENIE GMINY FRAMPOL...... 40 TABELA 13. CHARAKTERYSTYKA JCWPD NR 119...... 41 TABELA 14. CHARAKTERYSTYKA JCWPD NR 120...... 42 TABELA 15. CHARAKTERYSTYKA JCWPD NR 90...... 42 TABELA 16. OCENA JEDNOLITEJ CZĘŚCI WÓD PODZIEMNYCH NA TERENIE GMINY FRAMPOL...... 44 TABELA 17. CHARAKTERYSTYKA SIECI WODOCIĄGOWEJ NA TERENIE GMINY FRAMPOL...... 45 TABELA 18. CHARAKTERYSTYKA SIECI KANALIZACYJNEJ NA TERENIE GMINY FRAMPOL...... 46 TABELA 19. AGLOMERACJE NA TERENIE GMINY FRAMPOL...... 47 TABELA 20. WYKAZ ZŁÓŻ NA TERENIE GMINY FRAMPOL...... 49 TABELA 21. STRUKTURA UŻYTKOWANIA GRUNTÓW NA TERENIE GMINY FRAMPOL...... 51 TABELA 22. REGIONALNE INSTALACJE DO PRZETWARZANIA ODPADÓW KOMUNALNYCH I INSTALACJE PRZEWIDZIANE DO ZASTĘPCZEJ OBSŁUGI REGIONU POŁUDNIOWEGO (STAN NA CZERWIEC 2016 R.) ...... 55 TABELA 23. OSIĄGNIĘTE POZIOMY RECYKLINGU NA TERENIE GMINY FRAMPOL...... 56 TABELA 24. WYROBY AZBESTOWE NA TERENIE GMINY FRAMPOL (STAN NA 31.12.2017 R.)...... 57 TABELA 25. POMNIKI PRZYRODY NA TERENIE GMINY FRAMPOL...... 68 TABELA 26. STRUKTURA GRUNTÓW LEŚNYCH NA TERENIE GMINY FRAMPOL...... 68 TABELA 27. HARMONOGRAM WDRAŻANIA PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY FRAMPOL...... 100 TABELA 28. ZESTAWIENIE WSKAŹNIKÓW DLA MONITOROWANIA OSIĄGANYCH CELÓW DLA GMINY FRAMPOL...... 100

SPIS RYSUNKÓW

RYSUNEK 1. GRANICE ADMINISTRACYJNE GMINY FRAMPOL...... 11 RYSUNEK 2. POŁOŻENIE GMINY FRAMPOL NA TLE POWIATU, WOJEWÓDZTWA I KRAJU...... 12 RYSUNEK 3. INFRASTRUKTURA KOMUNIKACYJNA W GMINIE FRAMPOL...... 19 RYSUNEK 4. OBSZARY PRZEKROCZEŃ BENZO(A)PIRENU W WOJ. LUBELSKIM W 2017 R...... 24 RYSUNEK 5. STREFY ENERGETYCZNE WIATRU W POLSCE...... 25 RYSUNEK 6. REJONIZACJA OBSZARU POLSKI POD WZGLĘDEM MOŻLIWOŚCI WYKORZYSTANIA ENERGII SŁONECZNEJ...... 27 RYSUNEK 7. ŚREDNIE ROCZNE SUMY USŁONECZNIENIA...... 28 RYSUNEK 8. ROCZNE PROMIENIOWANIE CAŁKOWITE W POLSCE...... 29 RYSUNEK 9. LOKALIZACJA STACJI BAZOWYCH TELEFONII KOMÓRKOWEJ NA TERENIE GMINY FRAMPOL...... 36 RYSUNEK 10. SIEĆ HYDROGRAFICZNA GMINY FRAMPOL...... 38 RYSUNEK 11. STAN WÓD POWIERZCHNIOWYCH NA TERENIE WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2017 ROKU...... 39

Strona | 103

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Frampol na lata 2019-2022 z perspektywą do roku 2026

RYSUNEK 12. LOKALIZACJA JCWPD NR 119...... 42 RYSUNEK 13. LOKALIZACJA JCWPD NR 120...... 42 RYSUNEK 14. LOKALIZACJA JCWPD NR 90...... 43 RYSUNEK 15. POŁOŻENIE GMINY FRAMPOL NA TLE PODZIAŁU FIZYCZNOGEOGRAFICZNEGO...... 48 RYSUNEK 16. OBSZAR REGIONU POŁUDNIOWEGO WOJEWÓDZTWIE LUBELSKIM...... 54 RYSUNEK 17. FORMY OCHRONY PRZYRODY WYSTĘPUJĄCE NA TERENIE GMINY FRAMPOL...... 59

SPIS WYRESÓW

WYKRES 1. LICZBA LUDNOŚCI NA TERENIE GMINY FRAMPOL W LATACH 2012 – 2017...... 13 WYKRES 2. LICZBA ZAREJESTROWANYCH PODMIOTÓW GOSPODARCZYCH NA TERENIE GMINY FRAMPOL W LATACH 2012 – 2017...... 14

Strona | 104