GOSPODARKA KOMUNALNA
Wody powierzchniowe Powiat biłgorajski le Ŝy w zlewni rzek Sanu i Wieprza. Zlewnia Wieprza obejmuje północn ą cz ęść powiatu (gmina Turobin, wschodni fragment gminy Frampol i Goraj, a tak Ŝe północno - wschodni skraj gminy Tereszpol). Obszar ten odwadniany jest przez rzek ę Por, lewobrze Ŝny dopływ Wieprza. Por płynie w kierunku południowo wschodnim, bieg rzeki został uregulowany, koryto pogł ębione i wyprostowane. Pozostała cz ęść powiatu le Ŝy w zlewni Sanu. Równorz ędne dopływy Sanu to Tanew, Bukowa, Złota I i Złota II. Rzeka Bukowa odwadnia zachodni kraniec gminy Frampol. Zlewnia Złotej I obejmuje południowo - zachodni ą cz ęść gminy Tarnogród, a Złotej II południow ą cz ęść gminy Potok Górny. Podstaw ę systemu wodnego powiatu Biłgoraj stanowi rzeka Tanew z dopływami. Tanew, której źródła znajduj ą si ę na terenie województwa podkarpackiego, wpływa na obszar powiatu w gminie Obsza. Płynie w jego południowej cz ęś ci ze wschodu na zachód i ma charakter rzeki meandruj ącej. Lewostronne dopływy Tanwi to: Wirowa, Lubienia, Złota Nitka, Łazobna i Borowina (wpadaj ąca do Tanwi poza terenem powiatu). Sie ć rzeczn ą uzupełniaj ą liczne rowy melioracyjne i niewielkie cieki bezimienne cz ęsto prowadz ące wody okresowo. Prawobrze Ŝne dopływy Tanwi to Studzianka, Sopot i Szum z Nepryszk ą. Zaznacza si ę du Ŝe zró Ŝnicowanie w charakterze dopływów. Rzeki, które wypływaj ą z Roztocza wykazuj ą cechy rzek górskich, płyn ą korytami gł ęboko wci ętymi w podło Ŝe, maj ą charakter przełomowy z licznymi progami. Granice między zlewniami tych rzek s ą wyra źnie zaznaczone, natomiast w cz ęś ci nale Ŝą cej do Równiny Biłgorajskiej niejednokrotnie trudno jest jednoznacznie okre śli ć te granice, bowiem spadek rzek jest mały, a przepływy s ą niewielkie. Rzeki tego rejonu płyn ą w rozległych i szerokich dolinach, cz ęsto zabagnionych. Rzeki wypływaj ące z Roztocza to: Studzianka, Sopot i Szum. Studzianka ma przebieg równole Ŝnikowy i na całej swojej długo ści płynie w obszarze chronionym. Rzeka Szum bierze swój pocz ątek z zabagnionego obszaru Doliny Zwierzynieckiej. Mi ędzy Góreckiem Nowym, a Góreckiem Ko ścielnym rzeka przepływa na odcinku 2 km przez rezerwat „Szum”. W dolnym biegu rzeka płynie przez zmeliorowane ł ąki. Około 3 km przed uj ściem do Tanwi Szum przyjmuje swój najwi ększy dopływ Nepryszk ę. Sopot wypływa ze źródła w Husinach. Rzeka ta prawie na całej swojej długo ści płynie w obszarze chronionym, a odcinki przełomowe obj ęte s ą ochron ą rezerwatow ą. W górnym odcinku Sopotu w Majdanie Sopockim znajduje si ę rekreacyjny zbiornik wodny. Na granicy z powiatem janowskim w Kolonii Łazory do Tanwi wpada Łada, która powstaje z poł ączenia Białej Łady i Czarnej Łady. Biała Łada wypływa z powiatu janowskiego i płynie prawie południkowo w kierunku Biłgoraja. Od Biłgoraja płynie w kierunku południowo - zachodnim wykazuj ąc charakter rzeki meandruj ącej. Czarna Łada ma swój pocz ątek w rejonie Wielkiego Bagna w Puszczy Solskiej i płynie w kierunku zachodnim. W okolicy wsi Brodziaki zmienia bieg na NNW i płynie w kierunku Biłgoraja tworz ąc meandry i zakola. Rzeki Biała Łada i Czarna Łada ł ącz ą si ę w miejscowo ści Sól około 3 km na południowy zachód od Biłgoraja.
Zbiorniki wodne otwarte Powiat biłgorajski jest ubogi w zbiorniki wód stoj ących. S ą to: gmina Aleksandrów: - staw rybny Aleksandrów I Kol. Podlas (51,0 ha) we wschodniej cz ęś ci gminy, - staw rybny Aleksandrów I Sigła (2,05 ha) we wschodniej cz ęś ci gminy, - miasto Biłgoraj - zalew rekreacyjny „Bojary” (7,8 ha), - gmina Frampol - zbiornik retencyjny w północno zachodniej cz ęś ci gminy (4,5 ha), - gmina Goraj - stawy hodowlane na rzece Biała Łada (1,3 ha i 7,5 ha), - gmina Józefów: - zalew rekreacyjny w Józefowie (1,01 ha), - zbiornik na rzece Szum w Górecku Ko ścielnym (2,01 ha), - zbiornik retencyjny przy wylocie drogi z Józefowa do Biłgoraja – 2,84 ha, - stawy na potoku Świerz w Majdanie Kasztela ńskim (0,36 ha i 0,5 ha), - zbiornik bezodpływowy w Długim K ącie 2,80 ha, - gmina Łukowa - kompleks stawów w Chmielku (6 kwater).
Stan podstawowych rzek powiatu biłgorajskiego Stan wód powierzchniowych na terenie powiatu biłgorajskiego nie jest zadawalaj ący. Główne rzeki powiatu Tanew i Łada prowadz ą wody o niezadowalaj ącej jako ści (klasa IV) oraz w cz ęś ci biegu wody zadawalaj ącej jako ści (klasa III). Jako ść wody jest lepsza w górnych odcinkach rzek natomiast poni Ŝej aglomeracji miejskich (Biłgoraj, Tarnogród, Józefów) jako ść wód rzek ulega wyra źnemu pogorszeniu. W wielu przypadkach pozaklasowo ść jest rezultatem przekroczenia tylko paru wska źników (co wynika ze szczegółowych bada ń – zał ącznik nr 1) podczas gdy pozostałe s ą w normie klas I –II. Niemniej ocen ę ko ńcow ą determinuje wska źnik najgorszy uzyskany w danym badaniu. Uzyskanie poprawy stanu wód powierzchniowych wymaga wieloletnich działa ń podejmowanych jednocze śnie w ró Ŝnych dziedzinach i zaanga Ŝowania szeregu instytucji ale równie Ŝ wła ściwej postawy ka Ŝdego z obywateli. Bez takiego współdziałania trudno b ędzie osi ągn ąć wła ściwe rezultaty. Priorytetowe znaczenie ma budowa i modernizacja oczyszczalni ścieków i wła ściwa gospodarka wodno – ściekowa oraz ograniczanie ilo ści substancji zanieczyszczaj ących pochodz ących z rolnictwa (zanieczyszczenia obszarowe).
Rzeka Tanew – najwi ększy prawostronny dopływ Sanu, badana w 3 punktach pomiarowo – kontrolnych zlokalizowanych w miejscowościach Osuchy, Ksi ęŜ pol oraz Wólka Biska z cz ęstotliwo ści ą 1 raz w miesi ącu. Wody we wszystkich badanych punktach odpowiadały IV klasie jako ści ze wzgl ędu na grupy wska źników fizycznych, tlenowych i mikrobiologicznych. W górnym odcinku rzeka Tanew prowadzi wody zaliczone do III a nawet II klasy czysto ści. Przes ądziły o tym przede wszystkim charakterystyczne dla odbiorników spływów wód powierzchniowych z terenów le śnych i podmokłych, wysokie warto ści obliczeniowe utlenialno ści oraz niekorzystny stan bakteriologiczny.
Rzeka Biała Łada – badana w 3 punktach pomiarowo – kontrolnych zlokalizowanych w miejscowo ściach Goraj, Stara Wie ś i Sól z cz ęstotliwo ści ą 1 raz w miesi ącu. Wody we wszystkich badanych punktach odpowiadały IV klasie jako ści ze wzgl ędu na grupy wska źników fizycznych, tlenowych biologicznych i mikrobiologicznych. Rzeka Biała Łada w odcinku źródłowym prowadzi wody z jednym z najkorzystniejszych układów cech fizykochemicznych, bakteriologicznych i hydrobiologicznych. O zaliczeniu wód do III klasy czysto ści, na tym odcinku, zadecydowała zawarto ść manganu
Rzeka Czarna Łada – badana w 2 punktach pomiarowo – kontrolnych zlokalizowanych w miejscowo ściach Biłgoraj i Podlesie. Wody w badanych punktach odpowiadały IV klasie jako ści ze wzgl ędu na grupy wska źników fizycznych, tlenowych i mikrobiologicznych a w Podlesiu tak Ŝe na zawarto ść biogenów. Rzeka Czarna Łada, pełni ąca rol ę odbiornika ścieków z oczyszczalni w Biłgoraju, została na uj ściu zaliczona do NON (wody złej jako ści) z powodu wysokich zawarto ści CHZT MN i miana Coli, a tak Ŝe ze wzgl ędu na wysokie st ęŜ enie fosforanów i fosforu ogólnego.
Rzeka Łada – najwi ększy prawostronny dopływ Tanwi, badana w 1 punkcie pomiarowo – kontrolnych zlokalizowanym w miejscowo ści Bidaczów z cz ęstotliwo ści ą 1 raz w miesi ącu. Wody spełniały wymagania dla IV klasy jako ści ze wzgl ędu na grupy wska źników fizycznych, tlenowych i mikrobiologicznych.
Rzeka Złota Nitka – badana w jednym punkcie pomiarowo – kontrolnym w miejscowo ści Pawlichy z cz ęstotliwo ści ą raz w miesi ącu. Wody w ww. punkcie spełniły wymagania klasy V ze wzgl ędu na wska źniki z grup wska źników biogennych i mikrobiologicznych.
Rzeka Por – lewostronny dopływ Wieprza, badana na terenie powiatu biłgorajskiego w 1 punkcie pomiarowo – kontrolnych zlokalizowanym w miejscowo ściach śurawie z cz ęstotliwo ści ą 1 raz na kwartał. Wody w badany punkcie odpowiadały III klasie jako ści ze wzgl ędu na grupy wska źników fizycznych, tlenowych, zasolenia i mikrobiologicznych.
Wody podziemne
Wody podziemne powiatu Biłgoraj zwi ązane s ą z utworami czwartorz ędu, trzeciorz ędu i kredy górnej. Skały te stanowi ą zbiorniki o zró Ŝnicowanych zasobach i warunkach wyst ępowania wód podziemnych. O warunkach wyst ępowania wody decyduj ą przepuszczalno ść hydrauliczna i ods ączalno ść oraz mi ąŜ szo ść warstw wodono śnych i izoluj ących kredy i czwartorz ędu. Oprócz warunków geologicznych, wielko ść zasobów wodnych jest uzale Ŝniona od zasilania, sezonowej i rocznej zmienno ści opadów oraz ich intensywno ści. Na tworzenie si ę zasobów wodnych wpływa proces parowania, du Ŝe znaczenie maj ą równie Ŝ gleby, potrzeby wodne ro ślin, u Ŝytkowanie i zabudowa terenu. Na podkre ślenie zasługuje tak Ŝe silne powi ązanie hydrauliczne wód podziemnych i powierzchniowych. Wody podziemne pierwszego u Ŝytkowego poziomu wyst ępuj ą w ró Ŝnych wiekowo i litologicznie utworach. Tworz ą one trzy pi ętra wodono śne zwi ązane z osadami kredy, trzeciorz ędu i czwartorz ędu. Wody poszczególnych pi ęter znajduj ą si ę najcz ęś ciej w ł ączno ści hydraulicznej. Tworz ą one jedno ci ągłe zwierciadło wody, którego wysoko ść poło Ŝenia nawi ązuje do rze źby terenu. W zale Ŝno ści od charakteru skały wodono śnej oraz od sposobu wyst ępowania wód mo Ŝna wydziela ć wody warstwowo – szczelinowe i szczelinowe w skałach kredowych lub wody porowe w lu źnych osadach czwartorz ędu. W zró Ŝnicowanych utworach czwartorz ędowych wody podziemne wyst ępuj ą w piaskach ró Ŝnoziarnistych, cz ęsto pylastych lub gliniastych. W obszarach dolin i obni Ŝeń oraz równin akumulacyjnych płytko poło Ŝone zwierciadło wody pierwszego poziomu decyduje o istnieniu mokradeł stałych lub okresowych. Natomiast w terenach mi ędzydolinnych wyst ępuj ą wody gruntowe, których swobodne zwierciadło wody nie jest izolowane od powierzchni terenu utworami słabo przepuszczalnymi. Zwierciadło wody pierwszego poziomu wykazuje ogólne nachylenie zgodne z ukształtowaniem powierzchni topograficznej. Powiat Biłgoraj le Ŝy w obr ębie trzech zbiorników wód podziemnych: - Główny Zbiornik Wód Podziemnych (GZWP) – GZWP nr 428 – „Dolina Kopalna Biłgoraj - Lubaczów” - Główny Zbiornik Wód Podziemnych (GZWP) – GZWP nr 406 – „Niecka Lubelska (Lublin)”. - Główny Zbiornik Wód Podziemnych (GZWP) – GZWP nr 407 – „Niecka Lubelska (Chełm-Zamo ść )” Zbiornik GZWP nr 406 – „Niecka Lubelska (Lublin)” i Zbiornik GZWP nr 407 – „Niecka Lubelska (Chełm-Zamo ść )” obejmuj ą północn ą i północno wschodni ą cz ęść powiatu. S ą to zbiorniki szczelinowo-porowe, których szacunkowe zasoby dyspozycyjne wynosz ą od 1330,0 tys. m 3/d (nr 406) do 1050 tys. m 3/d (nr 407), przy średniej gł ęboko ści uj ęć odpowiednio 85-70 m. Warstw ą wodono śną s ą utwory górnokredowe, sp ękane. Zwierciadło wody jest zazwyczaj swobodne; na zboczach i w obni Ŝeniach dolinnych zwierciadło wody wyst ępuje na ogół w strefie gł ęboko ści kilku do kilkunastu m; na wierzchowinach znacznie gł ębiej – średnio 70 – 80 m. Wydajno ść typowego otworu studziennego waha si ę 1 – 10 m 3/h (na Wyniosło ści Giełczewskiej) do 10 – 30 m 3/h (na Roztoczu). W obr ębie obu zbiorników wyst ępuj ą wody klasy Ic, Ia i b, a wi ęc wody bardzo nieznacznie zanieczyszczone (łatwe do uzdatniania) oraz wody bardzo czyste i czyste (do uŜytku bez uzdatniania). Mineralizacja ogólna tych wód jest rz ędu 300 – 400 mg/l; twardo ść wody mie ści si ę w przedziale 5,5 – 8 mval/l; wykazuj ą odczyn oboj ętny lub lekko kwa śny. W obr ębie strefy kraw ędziowej Roztocza u Ŝytkowe poziomy wodono śne wyst ępuj ą w skałach w ęglanowych kredy górnej oraz piaskach i piaskowcach miocenu tworz ąc pi ętro wodono śne trzeciorz ędowo-kredowe. Ł ączna mi ąŜ szo ść tego poziomu waha si ę 10 – 40 m, wody poziomu trzeciorz ędowego i kredowego pozostaj ą w ścisłym kontakcie hydraulicznym tworz ąc jeden zbiornik wód podziemnych o charakterze szczelinowo-porowym. Wody s ą dobrej jako ści. Zbiornik GZWP nr 428 - „Dolina Kopalna Biłgoraj - Lubaczów” znajduje si ę w środkowej i południowo wschodniej cz ęś ci powiatu. Jest to zbiornik porowy, utworami wodono śnymi s ą piaszczyste i piaszczysto-Ŝwirowe osady czwartorz ędu. Ich mi ąŜ szo ść wynosi 20 – 30 m. Zwierciadło wód ma najcz ęś ciej charakter swobodny. Zasilanie tego poziomu odbywa si ę przez infiltracj ę opadów atmosferycznych oraz dopływ boczny z utworów trzeciorz ędu i kredy Roztocza. Wydajno ść potencjalnej studni wierconej oszacowano na 30 – 50 m 3/h, lokalnie 70 m 3/h. Poza obszarem struktury Biłgoraj – Lubaczów wydajno ść ta znacznie spada – poni Ŝej 10 m 3/h.
Źródła
Wyst ępowanie źródeł zwi ązane jest ze stref ą kraw ędziow ą Roztocza. W gminie Turobin (miejscowo ści Tarnawa Du Ŝa, Turobin, Czerni ęcin, Elizówka) i Goraj (Zastawie i Zagrody) znajduj ą si ę źródła szczelinowe, cz ęsto o du Ŝej wydajno ści (1—l0 l/s) Maj ą one znaczny udział w zasilaniu rzeki Por. Źródliska w Zastawiu i Zagrodach obj ęte s ą ochron ą prawn ą jako pomniki przyrody nieo Ŝywionej.
Wody mineralne
W rejonie Biszczy w trakcie prac poszukiwawczych za gazem ziemnym nawiercone zostały wody mineralne. Warstw ą wodono śną s ą utwory miocenu w kilku horyzontach gł ęboko ści od 300 do 1000 m. ogólna mineralizacja wody waha si ę w granicach 36 g/l – 56 g/l zale Ŝnie od gł ęboko ści horyzontu wodono śnego. S ą to wody typu chlorkowo-sodowego o zdecydowanej przewadze jonów Cl - i Na +, zawieraj ące cenne składniki farmakodynamiczne jak brom, jod i magnez. Na terenie gminy Łukowa wyst ępuj ą zasoby wód mineralnych chlorkowo- sodowych o mineralizacji 15 – 18 g/l i zawarto ści bromu 20 – 50 mg/l oraz jodu do kilkunastu mg/l.
Brak izolacji od powierzchni terenu utworami słabo przepuszczalnymi sprawia, Ŝe wody podziemne nara Ŝone s ą na zanieczyszczenia antropogeniczne, szczególnie obszary stoków z wychodniami skał kredowych i trzeciorz ędowych lub przykryte cienk ą warstw ą lessu. Jako ść wód podziemnych na terenie powiatu biłgorajskiego monitorowana jest w dwóch krajowych punktach pomiarowo-kontrolnych prowadzonych przez Pa ństwowy Instytut Geologiczny w Warszawie. Punkty pomiarowe sieci monitoringu krajowego zostały zlokalizowane poza zasi ęgiem lokalnych źródeł zanieczyszcze ń i znajduj ą si ę w Biłgoraju - wody gł ębszych poziomów wodono śnych i Hedwi Ŝynie – wody gruntowe. Ogólnie stan wód podziemnych w powiecie biłgorajskim mo Ŝna uzna ć za zadowalaj ący. Podwy Ŝszone st ęŜ enia wi ększo ści niektórych badanych substancji fizykochemicznych zawartych w wodzie, wynikaj ą z czynników naturalnych – urozmaiconego tutaj tła geochemicznego (stront, Ŝelazo, mangan, twardo ść węglanowa). Badania wykazały, Ŝe wody w Biłgoraju s ą dobrej jako ści, zaliczono je do klasy Ib, natomiast wody w Hedwi Ŝynie zaliczone zostały do klasy III (wody niskiej jako ści). Na terenie powiatu biłgorajskiego znajduj ą si ę 4 punkty pomiarów jako ści wód podziemnych nara Ŝonych na bezpo średnie oddziaływanie zanieczyszcze ń komunalnych. Zlokalizowano je w pobli Ŝu składowisk komunalnych. Badaniami obj ęto wody z ró Ŝnych poziomów wodono śnych ujmowan ą w piezometrach składowisk odpadów w Korczowie, Józefowie, Potoku Górnym i Woli Obsza ńskiej.
Infrastruktura techniczna
Kanalizacja
Aktualnie na terenie powiatu biłgorajskiego funkcjonuj ą 23 oczyszczalnie ścieków. Oczyszczalnie ścieków komunalnych funkcjonuj ą we wszystkich gminach powiatu biłgorajskiego. Ł ącznie funkcjonuje 17 oczyszczalni komunalnych b ędących w gestii samorz ądów lokalnych. W fazie projektowej s ą kolejne dwie oczyszczalnie ścieków bytowych (w Go ździe Lipi ńskim – gm. Biszcza i w Płusach – gm. Ksi ęŜ pol). Po jednej oczyszczalni ścieków komunalnych funkcjonuje w gminach: - miasto i gmina Biłgoraj (PGK), Aleksandrów, Biszcza, Frampol, Goraj, Ksi ęŜ pol, Obsza, Tereszpol, Turobin. Po dwie oczyszczalnie ścieków posiadaj ą gminy: Józefów (Józefów, Siedliska), Łukowa (Łukowa, Chmielek), Potok Górny (Lipiny Dolne, Zagródki), Tarnogród (Tarnogród, Ró Ŝaniec). Oczyszczalnie komunalne podlegaj ące jednostkom samorz ądów lokalnych stanowi ą podstawow ą baz ę oczyszczania ścieków (w tym głównie bytowych) na terenie powiatu. Ponadto funkcjonuje 6 lokalnych oczyszczalni ścieków komunalnych prowadzonych przez inne podmioty (w ramach zaspokajania potrzeb własnych tych podmiotów). S ą to: oczyszczalnia w Zakładzie Ceramiki Budowlanej w Markowiczach (gm. Ksi ęŜ pol), oczyszczalnia w Zakładzie Wapienno – Piaskowym w Hedwi Ŝynie (gm. Biłgoraj), oczyszczalnia w DPS w Teodorówce (gm. Biłgoraj), oczyszczalnia w Spółdzielni Mieszkaniowej „Iskierka” w Radzi ęcinie (gm. Frampol), oczyszczalnia w GS Frampol (gm. Frampol), oraz oczyszczalnia w Nadle śnictwie Józefów (gm. Józefów). W ostatnich latach, w miar ę rozbudowy sieci kanalizacyjnych w poszczególnych gminach, obserwuje si ę tendencje do eliminacji małych oczyszczalni ścieków. Są to głównie oczyszczalnie komunalne, jedynie oczyszczalnia w Biłgoraju (PPKS) oczyszcza ścieki przemysłowe. Szpital w Tarnogrodzie obecnie nie korzysta z własnej oczyszczalni; jest podł ączony do sieci komunalnej. Nieczynna jest równie Ŝ oczyszczalnia ZGK w Goraju i przy Prefabecie w Józefowie. Na wykazie umieszczono równie Ŝ oczyszczalnie, które s ą ju Ŝ w budowie i oznaczono sygnatur ą planowana Charakterystyk ę eksploatowanych oczyszczalni przedstawiono w tabeli.
UŜytkownik Przep Ilo ść Zrzut/ /kierownik, ustow ścieków km Miejsc Typ Gmina tel./ ość (m 3/dob owo ść oczyszczalni (m 3/do ę) bę Gmina mechaniczno- 114 Szum Aleksandrów Sigła 300 Aleksandrów biologiczna
Miasto Biłgoraj Biłgora PGKiM mechaniczno- 5476 Czarna 6000 j biologiczna Łada Hedwi Ŝ Zakład Wap- mechaniczno- ziemia 56 Gmina yn Piask. biologiczna Biłgoraj Teodor Dom Pomocy Braszczk biologiczna 80 ówka Społecznej a
Biszcz Zakład Gosp. mechaniczno- Łazowna Biszcza 480 a Komunalnej biologiczna Spół. 5 Biała Radzi ę Mieszk.”Iskier Łada biologiczna 50 cin ka” . Frampol GS 60 Rakowa Framp mechaniczno- Sam. 100 ol biologiczna Chłopska Framp ZWiK Rakowa SBR 300 ol
Goraj Zakład Gosp. 20 Biała Goraj Komunalnej KOS 100 Łada UŜytkownik Przep Ilo ść Zrzut/ /kierownik, ustow ścieków km Miejsc Typ Gmina tel./ ość (m 3/dob owo ść oczyszczalni (m 3/do ę) bę Józefó Nadle śnictwo Nepryszk mikroreaktor 70 w a Józefó ZWiK Nepryszk BIO-PAK 200 w a Józefów
Kol. ZWiK 77 Kalinka bioblok Siedlis 200 MU100 ka
Marko Zakł. Ceram. bioblok Tanew 140 wicze Budowlanej MU100 Ksi ęŜ pol Ksi ęŜ p Zakład Gosp. Złota SBR 122 ol Komunalnej Nitka Chmiel Zakł. Gosp. mechaniczno 50 230 ek Wodnej biologiczna- Łukowa Łukow Zakł. Gosp. mechaniczno 30 Mucha 400 a Wodnej - biologiczna
Obsza Zakład Gosp. 460 Złota Zamch Komunalnej Nitka Lipiny Zakład Gosp. 300 Borowina
Dolne Komunalnej Potok Górny Zagród UG mechaniczno- 350 Złota ki biologiczna Nitka Tarnog Zakład Gosp. mechaniczno- 500 Złota ród Komunalnej biologiczna Nitka
Tarnogród Ró Ŝani Zakład Gosp. 250 Pasternik
ec Komunalnej
Zaoren Zakład Gosp. Hydrocentru 365 Kiełbasó Tereszpol da Komunalnej m wka Turobi UG 400 5 Por Turobin Lemna n
Gazownictwo
Powiat biłgorajski zaopatrywany jest w gaz ziemny wysokiego ci śnienia z krajowego systemu gazowniczego poprzez gazoci ąg DN 150: Zaklików – Janów Lubelski – Biłgoraj oraz poprzez układ mniejszych, lokalnych odgał ęzie ń do stacji redukcyjno – pomiarowych. Lokalne źródła gazu ziemnego nie wchodz ące do krajowego systemu gazowniczego s ą eksploatowane w gminie Tarnogród i Biszcza. Z gazu ziemnego w powiecie korzysta tylko, co 10 mieszkaniec; sie ć gazowa nie jest doprowadzona do gmin: Aleksandrów, Goraj, Łukowa, Obsza, Tereszpol i Turobin, których mieszka ńcy stanowi ą około 25% populacji powiatu. Przy niezmiennej długo ści czynnej sieci dosyłowej (16,9 km) długo ść czynnej sieci ogółem w latach 1999 – 2005 wzrosła z 83,3 km do 385,3 km. W badanym okresie ilo ść czynnych poł ącze ń do budynków mieszkalnych wzrosła z 2870 szt. do 7036 szt., odbiorców gazu z 1512 gospodarstw domowych do 4204. Dane Narodowego Spisu Powszechnego 2002 -Mieszkania wskazuj ą, Ŝe z ogólnej liczby 27 652 mieszka ń z gazu sieciowego korzystało 2985 mieszka ń – 10,79%, (w tym 2783 nale Ŝą ce do osób fizycznych, 7 nale Ŝą ce do gmin), a z gazu z butli 21 649 mieszka ń – 78,29% (w tym 17917 nale Ŝą ce do osób fizycznych, 773 nale Ŝą ce do gmin).
Ciepłownictwo
Energia cieplna w powiecie biłgorajskim dostarczana jest poprzez elektrociepłownie i kotłownie. Sprzeda Ŝ energii cieplnej w latach 2001–2005 spadała z poziomu 208 873,0 GJ do 179 562,3 GJ (14%). Tendencja spadkowa szczególnie widoczna jest w sektorze budynków mieszkalnych (spadek średniorocznie o 7,21%, za cały badany okres 26%). Wzrastało natomiast zu Ŝycie energii w sektorze urz ędów i instytucji, gdzie średniorocznie sprzeda Ŝ energii wzrastała o 8,53% (za cały okres 34%).
W latach 1999 – 2005 w powiecie wzrosła liczba kotłowni z 22 do 33, a sieci przesyłowych z 4,4 km do 6,2 km. Znacz ący był te Ŝ wzrost długo ści sieci cieplnej poł ącze ń do budynków i innych obiektów z 3,6 km do 14,7 km ( średniorocznie o 42,73%).
W badanym okresie do roku 2001 wzrastała kubatura budynków ogrzewanych centralnie, od 2003 corocznie nast ępował systematyczny spadek tego wska źnika, szczególnie w sektorze budynków mieszkalnych komunalnych (w 1999 - 234 dam 3, w 2005 - 1 dam 3). Prawie niezmienna była kubatura budynków mieszkalnych spółdzielni mieszkaniowych ogrzewanych centralnie średniorocznie 661dam 3. Tendencja wzrostowa zaznaczyła si ę w kubaturze budynków mieszkalnych nale Ŝą cych do wła ścicieli prywatnych z 22 dam 3 w roku 1999 do 265 dam 3 w 2005 r. Z danych Narodowego Spisu Powszechnego 2002 – Mieszkania 2002 wynika, Ŝe do połowy mieszka ń w powiecie 51% (14 046) ciepło dostarczane jest przez kotłownie indywidualne. Około 33% mieszka ń ogrzewanych jest przez piece, 16% przez kotłownie zbiorowe. Głównym źródłem energii zasilaj ącym ka Ŝdego typu kotłownie indywidualne s ą paliwa stałe (90%).
Podsumowanie
Przyczyn ą zanieczyszcze ń wód powierzchniowych s ą ścieki bytowo- gospodarcze, zanieczyszczenia rolnicze, komunikacyjne, przemysłowe i deszczowe. Głównym źródłem zanieczyszcze ń wody s ą ścieki bytowo-gospodarcze, które pochodz ą z gospodarstw nie obj ętych kanalizacj ą. Ścieki najcz ęś ciej s ą gromadzone w bezodpływowych zbiornikach, jednak Ŝe ze wzgl ędu na to, Ŝe cz ęsto s ą one nieszczelne oraz Ŝe nie do ko ńca rozwi ązany jest problem ich opró Ŝniania, stanowi ą du Ŝe zagro Ŝenie dla wód nie tylko powierzchniowych. Problem jest wi ększy ze wzgl ędu na cz ęst ą zabudow ę wsi skoncentrowan ą wzdłu Ŝ rzek. W obszarach dolin i obni Ŝeń oraz równin akumulacyjnych, gdzie płytko zalega zwierciadło wody pierwszego poziomu mo Ŝe doj ść do znacznych ska Ŝeń w przypadku powodzi (podmycie szamb). Źródłem zanieczyszcze ń mo Ŝe by ć tak Ŝe niewła ściwe magazynowanie obornika, gnojowicy i gnojówki oraz ich nieodpowiednie wykorzystanie rolnicze. Zanieczyszczenia rolnicze powstaj ą w wyniku spłukiwania i ługowania gleb u Ŝytkowanych rolniczo. W wyniku opadów i roztopów nast ępuje migracja składników nawozowych do wód powierzchniowych, a w przypadku ługowania równie Ŝ do wód podziemnych. Du Ŝym zagro Ŝeniem są równie Ŝ miejsca, gdzie substancje te s ą przygotowywane do u Ŝycia, cz ęsto bez zachowania podstawowych środków bezpiecze ństwa i higieny, wysypuj ą lub wylewaj ą si ę na ziemi ę i w bardzo wysokich st ęŜ eniach punktowo przenikaj ą do wód podziemnych. Jest to bardzo gro źne w sytuacjach, gdzie miejscami takimi s ą podwórza gospodarstw zaopatruj ących si ę w wod ę z własnych uj ęć . Lokalny lej depresyjny powoduje ich spłyni ęcie wprost do studni, a nast ępnie z wod ą mog ą sta ć si ę zagro Ŝeniem dla zdrowia i Ŝycia ludzi i inwentarza. W rejonach podatnych na erozj ę wody zanieczyszczone s ą cz ąstkami gleby w postaci zawiesiny. Zanieczyszczenia komunikacyjne powstaj ą przy szlakach komunikacyjnych, a ich wielko ść jest zwi ązana z oddaleniem drogi od cieku. W czasie opadów i roztopów ścieki opadowe (spływaj ące z korpusu dróg) migruj ą do wód podziemnych. Ścieki deszczowe powstaj ą podczas opadów atmosferycznych i maj ą du Ŝy ładunek zanieczyszcze ń zwłaszcza z terenów zurbanizowanych, zakładów przemysłowych oraz pól uprawnych – szczególnie wtedy, gdy opad nast ąpił niedługo po nawo Ŝeniu lub spryskiwaniu środkami ochrony ro ślin. Jako ść tego zanieczyszczenia jest trudna do okre ślenia. Brak odpowiednich zabezpiecze ń powoduje cz ęsto chwilowe przekroczenie wska źników czysto ści wód. Wody podziemne wyst ępuj ące w szczelinowych utworach w ęglanowych, a tak Ŝe piaskach s ą słabo izolowane od powierzchni terenu utworami słabo przepuszczalnymi i z tego wzgl ędu s ą bardzo nara Ŝone na ró Ŝnego rodzaju ska Ŝenia spowodowane nierozwi ązan ą gospodark ą ściekami bytowo – sanitarnymi, nieuporz ądkowan ą gospodark ą odpadami komunalnymi, migracj ą do podło Ŝa zanieczyszcze ń spowodowanych rolniczym u Ŝytkowaniem ziemi, komunikacj ą drogow ą a tak Ŝe oddziaływaniem zanieczyszczonych wód rzek.. Wody podziemne stanowi ą podstawowe źródło zaopatrzenia ludno ści w wod ę z wodoci ągów zbiorowych, grupowych i indywidualnych, dlatego te Ŝ nale Ŝy prowadzi ć ochron ę wód podziemnych. Realizowa ć to mo Ŝna poprzez racjonalny pobór wody oraz wyznaczanie stref ochrony po średniej i bezpo średniej. Ka Ŝde uj ęcie wodne winno mie ć wa Ŝne pozwolenie wodno-prawne, w którym jest podana jego wydajno ść eksploatacyjna przy okre ślonej depresji. Parametry te powinny by ć bezwzgl ędnie przestrzegane; przekroczenie poborów wody mo Ŝe si ę niekorzystnie odbi ć na jej jako ści. Bardzo niekorzystna i w wysokim stopniu zagra Ŝaj ąca środowisku jest dysproporcja w długo ściach sieci wodoci ągowych i kanalizacyjnych - długo ść sieci kanalizacyjnej to 19,65 % (stan na rok 2004) sieci wodoci ągowej. Sprawia to, Ŝe wzrastaj ące zu Ŝycie wody i tym samym ścieków pozostaje w środowisku - głównie w szambach o ró Ŝnym stopniu szczelno ści, poniewa Ŝ stopie ń skanalizowania i wyposa Ŝenia we własne urz ądzenia oczyszczaj ące jednostek osadniczych jest w obr ębie całego powiatu niski. Gromadzone w szambach ścieki s ą przewo Ŝone do oczyszczalni komunalnych. Stan gospodarki wodno-ściekowej powiatu biłgorajskiego mo Ŝna okre śli ć jako niezadowalaj ący. Wieloletnie zaniedbania inwestycyjne s ą przyczyn ą utrzymuj ącego si ę zanieczyszczenia wód powierzchniowych i zanieczyszczenia wód podziemnych, niskiego standardu Ŝycia ludno ści oraz obni Ŝenia atrakcyjno ści turystycznej regionu. Obecnie sytuacja ulega stopniowej poprawie, wysiłkiem samorz ądów lokalnych budowane s ą nowe oczyszczalnie ścieków oraz stopniowo rozwijana jest sie ć kanalizacyjna w poszczególnych gminach. Stopie ń skanalizowania powiatu zwi ększył si ę w latach 2004/2005 przybyło ok. 16.3 km sieci kanalizacyjnej oraz 341 przył ączy. Najdłu Ŝsz ą sie ć kanalizacyjn ą ma gmina miejska Biłgoraj, a najkrótsz ą gminy Turobin i Obsza. W gminie Biszcza oprócz oczyszczalni komunalnej jest 118 oczyszczalni przyzagrodowych. Brak inwestycji budowy oczyszczalni i kanalizacji mo Ŝe by ć przyczyn ą utrzymuj ącego si ę zanieczyszczenia wód powierzchniowych i post ępuj ącego zanieczyszczenia wód podziemnych. W ostatnich latach sie ć wodoci ągowa nie zwi ększyła si ę. Wi ększo ść gmin posiada ju Ŝ wodoci ągi. Zwi ększyła si ę liczba przył ączy – o 853 km. Od 2003 roku zostały zlikwidowane trzy otwory uj ęć wodnych w PGUKiM w Tarnogrodzie, na Przedmie ściu Płuskim jeden otwór oraz na Przedmie ściu Ró Ŝanieckim dwa otwory. W Biłgoraju na ulicy My śliwskiej zlikwidowano studni ę S6 nale Ŝą cą do PGK. W niektórych gminach jest dobrze rozwini ęta sie ć gazowa, najdłu Ŝsz ą sie ć maj ą gminy Tarnogród, Potok Górny i Józefów. Wiarygodnym odzwierciedleniem stanu gospodarki wodno - ściekowej jest procentowy współczynnik ilo ści przył ączy wodoci ągowych do ilo ści przył ączy kanalizacyjnych. W okresie od 1999 do 2006 r. Powiat Biłgorajski charakteryzował si ę stałym wzrostem długości czynnej wodoci ągowej sieci rozdzielczej (z 852,1 km do 947,4 km). Długo ść sieci wodoci ągowej w powiecie w 2006 r. stanowiła 5,3 % długo ści sieci w województwie lubelskim (17940,6 km). Wy Ŝszy ni Ŝ w województwie (78,52%) był w powiecie biłgorajskim (90,36%) wska źnik zaopatrzenia ludno ści w wod ę z wodoci ągów zbiorowych. Czynna sie ć rozdzielcza w wi ększo ści (ponad 60%) stanowiła własno ść gmin w zarz ądzie jednostek gospodarki komunalnej (w województwie około 30%). Na prawie niezmiennym poziomie utrzymywała si ę ilo ść wody dostarczanej do gospodarstw domowych w latach (około 2 600,00 dam 3/rok), co stanowiło 4,51% zu Ŝycia w województwie w 2006 r. (59044,5 dam 3). Niezmienna i zbli Ŝona do wska źnika w województwie w 2006 r. jest w badanym okresie ilo ść mieszka ńców miast zaopatrzonych w wod ę – ponad 92%. W terenach wiejskich powiatu w 2006 r. z wodoci ągów zbiorowych korzystało 87,86% ludno ści i jest to wska źnik wy Ŝszy od wojewódzkiego – 66,18%. Z ka Ŝdym rokiem zmniejsza si ę dysproporcja mi ędzy zaopatrzeniem powiatu w wod ę, a zorganizowanym odprowadzeniem i oczyszczeniem ścieków komunalnych. Długo ść zbiorczej sieci kanalizacyjnej w powiecie w latach 1999-2006 wzrosła ponad trzykrotnie (z 80,2 km w 1999 r. do 277,7 km w 2006 r.), co stanowi około 30% sieci wodoci ągowej (w woj. lubelskim w 2006 r. – 20,3%). Z kanalizacji korzysta 75% mieszka ńców miast (w woj. lubelskim w 2006 r. - 84%), i tylko niecałe 13% osób mieszkaj ących na wsi (w woj. lubelskim w 2006 r. – 10,73%), przy czym nale Ŝy zauwa Ŝyć, Ŝe w latach 2002-2006 w powiecie ponad dwukrotnie wi ększa ilo ść mieszka ńców wsi (około 9 ty ś osób) podł ączyła swe gospodarstwa do zbiorczej sieci kanalizacyjnej ni Ŝ mieszka ńców miast (około 4 ty ś).
Stosunek czynnej sieci wodociagowej do czynnej sieci kanalizacyjnej w latach 1999-2006
1 000,0 900,0 800,0 700,0
600,0 długo ść czynnej 500,0 wodociagowej sieci rozdzielczej 400,0 długo ść czynnej sieci kanalizacyjnej 300,0 200,0 100,0 0,0 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006
Do pilnych zada ń z zakresu gospodarki wodno – ściekowej nale Ŝą - rozbudowa i modernizacja sieci wodoci ągowych, uj ęć wodnych, stacji uzdatniania wody w celu dostosowania jako ści wody pitnej do standardów unijnych; - likwidacja nieczynnych uj ęć wody; - budowa i rozbudowa oraz modernizacja sieci kanalizacyjnych oraz systemów oczyszczania ścieków (budowa gminnych oczyszczalni oraz przydomowych w terenie rozproszonej zabudowy); - wprowadzenie w zakładach przemysłowych racjonalnej gospodarki wodno- ściekowej; - ograniczenie wpływu zanieczyszcze ń z rolnictwa na jako ść wód; - ochrona wód przed eutrofizacj ą; - utrzymanie dro Ŝno ści, bie Ŝą ca konserwacja i modernizacja cieków wodnych i rzek; - odbudowa i utrzymanie wła ściwego stanu systemów melioracji szczegółowej i podstawowej; - realizacja zada ń z zakresu małej retencji. Znacz ącym osi ągni ęciem jest fakt, i Ŝ w latach 2004 – 2005 zostało zrealizowanych szereg inwestycji w zakresie gospodarki wodno – ściekowej. W wi ększo ści gmin zostały osi ągni ęte w cało ści lub w cz ęś ci cele nakre ślone w Programie Ochrony Środowiska Powiatu Biłgorajskiego w tym zakresie – budowa oczyszczalni ścieków w gminach Frampol, Ksi ęŜ pol, Tarnogród, Obsza, Potok Górny, modernizacja sieci wodoci ągowej w gminie Frampol oraz budowa odcinków kanalizacji w gminach Biłgoraj, Biszcza, Potok Górny, Józefów, Tereszpol, Łukowa, Tarnogród i Frampol. Pomimo i Ŝ stopie ń skanalizowania gmin powiatu biłgorajskiego jest wci ąŜ niezadowalaj ący (jedynie gmina Aleksandrów jest skanalizowana w 95 %, nast ępnie Tarnogród 52,4 %, Potok Górny – 50 % i Biszcza - 40 %, Łukowa – 36 % , Terespol 33 %, a udział procentowy skanalizowania pozostałych gmin nie przekracza 30) długo ść sieci kanalizacyjnej w poszczególnych gminach systematycznie wzrasta. Władze Powiatu Biłgorajskiego i Samorz ądów Gminnych od lat prowadz ą działania, wynikaj ące z ustaw, dotycz ące poprawy stanu wód i wła ściwej gospodarki wodnej na terenie powiatu. Podstaw ą działania jest Prawo Wodne i Prawo Ochrony Środowiska. Głównym instrumentem okre ślaj ącym warunki korzystania z wód s ą pozwolenia wodno-prawne wydawane przez Starost ę na szczególne korzystanie z wód a w szczególno ści na odprowadzanie ścieków z oczyszczalni, wykonywanie przej ść przez rzeki, wykonywanie zbiorników wodnych, nawadnianie terenów, wykonywanie urz ądze ń wodnych czy regulacji rzek, itp. Starostwo w zakresie gospodarki wodnej współpracuje z Regionalnym Zarz ądem Gospodarki Wodnej w Krakowie i w Warszawie (Inspektorat w Przemy ślu i Inspektorat w Lublinie) oraz z Wojewódzkim Inspektoratem Ochrony Środowiska, Delegatura Zamo ściu. Prowadzana jest równie Ŝ ścisła współpraca z Wojewódzkim Zarz ądem Melioracji i Urz ądze ń Wodnych w Lublinie, który w imieniu Skarbu Pa ństwa jest administratorem wi ększo ści rzek i cieków znajduj ących si ę na terenie powiatu (poza rzek ą Tanew która podlega RZGW Kraków). W wyniku sukcesywnych działa ń na rzecz ochrony środowiska w tym kontroli i normowania działa ń podmiotów gospodarczych (poprzez egzekwowanie wymogu posiadania pozwole ń wodno-prawnych) w ostatnich latach wyst ępuje powolna poprawa stanu czysto ści wód powierzchniowych na terenie powiatu biłgorajskiego, co wyra źnie wida ć w Raportach o stanie środowiska naturalnego województwa lubelskiego, cho ć stan nadal jest daleki od zadawalaj ącego. Jednym z zasadniczych warunków poprawy stanu środowiska (w tym rzek) i wła ściwego ekorozwoju regionu, w tym i naszego powiatu, w dłu Ŝszej perspektywie czasowej, jest wykształcenie wła ściwych postaw społecze ństwa. W tym zakresie Powiat wspiera edukacj ę ekologiczn ą głównie w śród młodzie Ŝy. Corocznie cz ęść środków z Powiatowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Biłgoraju kierowana jest na dofinansowanie działa ń ukierunkowanych na ochron ę środowiska i edukacj ę ekologiczn ą (dotacje konkursów ekologicznych w szkołach, uczestnictwo w kosztach tworzenia ście Ŝek dydaktycznych, uczestniczenie w akcji sprz ątania świata, dotacje do folderów i publikacji propaguj ących czyste środowisko naturalne, itp.). Innym zagadnieniem, które przy szczegółowych rozwa Ŝaniach nale Ŝy mie ć na uwadze, jest naturalny stan obci ąŜ enia rzeki zanieczyszczeniami, które determinuj ą w pewnym stopniu zaklasyfikowanie rzeki do ni Ŝszych klas czysto ści. Dotyczy to głównie zanieczyszcze ń organicznych (erodowanie przez rzek ę torfów, namułów, przepływanie przez obszary le śne), barwa wody i zawiesina ogólna. Wynika to z naturalnych warunków przepływu wody i konkretnej sytuacji hydrogeologicznej zlewni. Ju Ŝ same nazwy rzek, ukształtowane historycznie, niekiedy wskazuj ą na stan rzeki np. Czarna Łada czy Borowina. Przywołana tutaj rzeka Czarna Łada w swym górnym biegu płynie przez ekologicznie czyste rejony, natomiast w ocenie jako ści wody b ędzie j ą dyskwalifikowa ć niewła ściwa barwa i zawarto ść cz ęś ci organicznych (humusu) w wodzie pochodzenia naturalnego. Tak wi ęc sama ogólna ocena stanu wód nie zawsze jest miarodajna w kontek ście przyj ętego sposobu oceny czysto ści wód i przyj ętego schematu monitoringu. Obecnie środowisko ekologów, specjalistów zajmuj ących si ę ochron ą środowiska, hydrologów i hydrogeologów zmienia swoje podej ście do zagadnie ń ekologicznych w kierunku harmonijnego współdziałania ochrony środowiska, przemysłu i potrzeb społecznych wyra Ŝaj ącego si ę zasad ą „zrównowa Ŝonego rozwoju”. Nowe Prawo Wodne z roku 2002 wprowadza w ocenie wód nowe poj ęcie „dobrego stanu ekologicznego”.
ODPADY
Aktualnie pojemno ść składowisk Powiatu Biłgorajskiego wynosi 653 515 m3. Szacunkow ą ilo ść odpadów komunalnych skierowanych do składowania do 2014 r. na terenie Powiatu Biłgorajskiego okre ślono na 355 900 Mg, to jest 418 800 m3. Do 2006r., ilo ść nagromadzonych odpadów na składowiskach wynosiła 255 804 m 3. Po uwzgl ędnieniu aktualnego zapełnienia składowisk, ich pojemno ść do wykorzystania, do 2014 r., wynosi 276 486 m 3. Jak wynika z analizy aktualna pojemno ść składowisk jest wielko ści ą niezb ędn ą dla pojemno ści składowisk do wykorzystania do 2014 r. Pojemno ść składowiska w Korczowie, które wchodzi w skład Zakładu Zagospodarowania Odpadów wynosi 276 000 m 3. Aktualnie jego wypełnienie wynosi ok. 176 000 m 3. Do wykorzystania pozostaje 100 000 m 3. Na terenie Powiatu Biłgorajskiego unieszkodliwianie odpadów odbywa si ę poprzez ich składowanie na składowiskach odpadów komunalnych. Na terenie Powiatu Biłgorajskiego znajduje si ę 9 składowisk odpadów komunalnych. Brak jest składowisk odpadów przemysłowych. Składowiska odpadów komunalnych usytuowane s ą w nast ępuj ących miejscowo ściach:
Lokalizacja składowisk odpadów komunalnych w Powiecie Biłgorajskim, w stosunku do głównych zbiorników wód podziemnych GZWP
Lokalizacja Usytuowanie w stosunku do Gmina składowiska GZWP Miasto Biłgoraj Korczów le Ŝy poza GZWP Gmina miejsko – wiejska Radzi ęcin le Ŝy na terenie GZWP 406 Frampol Gmina miejsko – wiejska Józefów le Ŝy na terenie GZWP 407 Józefów Gmina Biszcza Biszcza le Ŝy poza GZWP Gmina Ksi ęŜ pol Króle le Ŝy poza GZWP Gmina Łukowa Podso śnina le Ŝy poza GZWP Gmina Obsza Wola Obsza ńska le Ŝy poza GZWP Gmina Potok Górny Potok Górny le Ŝy poza GZWP Gmina Turobin Turobin - śabno le Ŝy poza GZWP
W wi ększo ści gmin (oprócz Tereszpola, Turobina i Goraja) prowadzona jest selektywna zbiórka odpadów, któr ą obj ętych jest wi ększo ść mieszka ńców gmin – od 50 % w gminie Łukowa do 100 % w gminach Józefów, Obsza, Ksi ęŜ pol i Potok Górny. Wprowadzanie selektywnej zbiórki odpadów w znacznej cz ęś ci dofinansowane było z PFO ŚiGW w Biłgoraju. W okresie którego dotyczy sprawozdanie najwi ęcej w sposób selektywny zostało zebranych odpadów z rodzaju szkło – 241 Mg, nast ępnie makulatura – 155,4 Mg, tworzywa sztuczne – 56,22 Mg, metal – 8,01 Mg i aluminium – 2,44 Mg. Nale Ŝy podkre śli ć równie Ŝ fakt, i Ŝ w wi ększo ści gmin z terenu powiatu prowadzone s ą kampanie edukacyjno– informacyjne maj ące na celu upowszechnianie wiedzy na temat selektywnej zbiórki odpadów w śród mieszka ńców oraz przedstawienie korzy ści płyn ących ze stosowania takiego systemu zbierania odpadów, co w przyszło ści mo Ŝe zaowocowa ć zwi ększeniem jego skuteczno ści. Mo Ŝna wi ęc stwierdzi ć, Ŝe cele nakre ślone w Planie Gospodarki Odpadami Powiatu Biłgorajskiego w zakresie odpadów komunalnych tj. obj ęcie selektywn ą zbiórk ą odpadów wszystkich mieszka ńców powiatu oraz kształtowanie w śród nich postaw pro-środowiskowych zostały w znacz ącym stopniu zrealizowane. Niezale Ŝnie od selektywnej zbiórki we wszystkich gminach prowadzona jest równie Ŝ zbiórka do kontenerów odpadów zmieszanych, które składowane s ą na składowiskach odpadów komunalnych. W ramach modernizacji składowisk odpadów oraz ograniczenia ich negatywnego oddziaływania na środowisko wykonano szereg inwestycji (m.in. wykonanie piezometrów na składowiskach w Radzi ęcinie, Józefowie i Turobinie, budowa myjni kontenerów na składowisku w Korczowie czy wykonanie otworu obserwacyjnego na składowisku w Biszczy ). Odr ębnym zagadnieniem w temacie odpadów s ą osady ściekowe, wytwarzane w oczyszczalniach ścieków. Plan Gospodarki Odpadami zakładał zwi ększenie stopnia ich przetworzenia oraz likwidacj ę tymczasowego składowania osadów przy oczyszczalniach ścieków, jak równie Ŝ ich unieszkodliwianie (termiczna przeróbka, kompostowanie, wykorzystanie w celach nawozowych i rekultywacji, deponowanie na składowiskach). Realizacja tych zało Ŝeń na terenie powiatu biłgorajskiego wydaje si ę niezadowalaj ąca, poniewa Ŝ jak wynika z danych przedstawionych przez poszczególne gminy wi ększo ść osadów ściekowych składowana jest na placach przy oczyszczalniach ścieków lub składowana na składowiskach odpadów komunalnych, Brak jest jakichkolwiek danych o przeróbce termicznej, kompostowaniu czy wykorzystaniu ich w celach nawo Ŝenia. Problem stanowi ą równie Ŝ wyroby azbestowe. Na terenie powiatu brak jest składowiska odpadów azbestowych. S ą one wywo Ŝone i deponowane na składowiskach odpadów niebezpiecznych poza terenem powiatu przez specjalistyczne firmy, któr ą mog ą w sposób bezpieczny usuwa ć azbest. Brak specjalistycznego składowiska, niewystarczaj ący stopie ń świadomo ści mieszka ńców na temat szkodliwo ści azbestu, jak równie Ŝ stosunkowo wysokie koszty jego bezpiecznego usuwania, powoduj ą powstawanie dzikich wysypisk tych wyrobów np. w lasach.
FORMY OCHRONY PRZYRODY W POWIECIE BIŁGORAJSKIM.
Ogólna ocena wielko ści zasobów i walorów przyrodniczych powiatu. Charakterystyczn ą cech ą środowiska przyrodniczego powiatu jest znaczne zró Ŝnicowanie na stosunkowo małej powierzchni. Wynika to z poło Ŝenia tego obszaru w dwóch strefach krajobrazowych - Obni Ŝeniu Podkarpackim i Pasie Wy Ŝyn. Kraw ędź Roztocza to jedyny w Polsce, wyra źnie zaznaczony w rze źbie terenu fragment granicy geologicznej mi ędzy fałdow ą Europ ą Zachodni ą, a płytow ą Wschodni ą. Ka Ŝdy z regionów fizjograficznych jest niejednorodny krajobrazowo i dzieli si ę wewn ętrznie na subregiony o odmiennych typach rze źby, szaty ro ślinnej i ró Ŝnych cechach charakterystycznych dla danego terenu. Terenem bardzo atrakcyjnym pod wzgl ędem krajobrazowym jest Roztocze. U podnó Ŝa kraw ędzi Roztocza pojawiaj ą si ę liczne źródła i wysi ęki, które przyczyniaj ą si ę do zabagnienia terenu Równiny Biłgorajskiej. Wi ąŜ e si ę z tym du Ŝa ró Ŝnorodno ść środowiska przyrodniczego: wyst ępuj ą du Ŝe kompleksy le śne, w ąwozy erozyjne z gł ębokimi suchymi dolinami, doliny rzeczne z ekosystemami zaro ślowymi oraz torfowiska Zró Ŝnicowanie krajobrazu to niew ątpliwe walory do wykorzystania w rozwoju turystyki. Rejon gmin Biszcza i Łukowa predysponowany jest do leczenia uzdrowiskowego ze wzgl ędu na wody mineralne i korzystny bioklimat. W celu ochronny najcenniejszych walorów przyrodniczych i krajobrazowych utworzono park narodowy i trzy parki krajobrazowe, które obejmuj ą powiat biłgorajski. Prócz tego wyznaczono trzy rezerwaty oraz wiele pomników przyrody o Ŝywionej i nieo Ŝywionej. Na terenie powiatu biłgorajskiego znajduje si ę wiele cennych zabytków architektury i budownictwa, a tak Ŝe liczne stanowiska archeologiczne. Roztocza ński Park Narodowy. Na terenie powiatu Biłgoraj (gmina Józefów - 180 km 2) znajduje si ę jedynie jego fragment wysuni ęty najbardziej na zachód, jednak ze wzgl ędu na to, Ŝe jest to obiekt o najwy Ŝszej randze ochrony umieszczono jego charakterystykę w niniejszym opracowaniu. Roztocza ński Park Narodowy (RPN) utworzony został w oparciu o Rozporz ądzenie RM z dnia 10.05.1974 r. (Dz.U nr 21 z 1974 r. poz. 120), z kolejnymi zmianami w latach 1979, 1990 i 1991. Zajmuje obszar 8 481,76 ha, a otulina Parku posiada powierzchni ę 38 000 ha. Park obejmuje wycinek zachodniej cz ęś ci Roztocza Środkowego i pod wzgl ędem walorów przyrodniczych zajmuje jedn ą z czołowych lokat w śród polskich parków narodowych. Roztocza ński Park Narodowy jest parkiem le śnym – lasy obejmuj ą 92% jego powierzchni. Szat ę ro ślinn ą w jego obr ębie cechuj ą urozmaicone stosunki florystyczne i fitosocjologiczne, które s ą wynikiem zró Ŝnicowanej rze źby i gleb tego obszaru. W obr ębie parku wyst ępuj ą prawie wszystkie rodzime gatunki drzew (razem 25 gatunków) oraz osiem gatunków pochodzenia obcego. Wg D. Fijałkowskiego (1996), około 4 000 drzew osi ąga tu rozmiary drzew pomnikowych – szczególnie buk, jodła i lipa. W Parku wyst ępuje 21 zespołów i kilka zbiorowisk le śnych. Do najbardziej warto ściowych zaliczane s ą dwie asocjacje: buczyny karpackiej i wy Ŝynny jodłowy bór mieszany. Tereny niele śne zajmuj ą w obr ębie Parku niewielk ą powierzchni ę – s ą to urozmaicone pod wzgl ędem fitosocjologicznym ł ąki i torfowiska (29 zespołów) oraz pola. Bardzo bogata jest flora naczyniowa – obejmuje około 700 gatunków, w śród których 65 uchodzi za rzadkie (w tym ponad połowa to ro śliny bardzo rzadkie, takie jak: tojad dzióbaty, czosnek nied źwiedzi, zanokcica murowa, m ącznica lekarska, rosiczka długolistna, śnie Ŝyczka przebi śnieg, przytulia okr ągłolistna, zimoziół północny, starzec zwyczajny i inne). Z gatunków zaliczanych do rzadkich wymieni ć mo Ŝna mi ędzy innymi: zanokcic ę skaln ą, buławik czerwony, paprotnic ę sudeck ą, kokoryczk ę okołówkow ą, paprotnik Brauna, czosnek siatkowaty, pokrzyk wilcza – jagoda i obuwik pospolity. W obr ębie zbiorowisk le śnych Parku wyst ępuj ą ro śliny górskie (22 gatunki), które powszechnie wyst ępuj ą w Karpatach i Sudetach, a na ni Ŝu (w tym na Roztoczu) spotykane s ą rzadko i w specyficznych warunkach siedliskowych. Zaliczane do ro ślin górskich gatunki, takie jak: tojad dzióbaty, kokoryczka okołówkowa i groszek wschodnio-karpacki, stanowi ą grupy ro ślin zaliczane do reliktów. Na torfowiskach, przewa Ŝnie przej ściowych, wyst ępuj ą gatunki flory atlantyckiej i subatlantyckiej – w ąkrota zwyczajna, rosiczka po średnia, sit sztywny. W obr ębie flory naczyniowej, na terenie Parku wyst ępuje 37 gatunków podlegaj ących całkowitej ochronie, np. tojad dzióbaty, zawilec wielokwiatowy, pomocnik baldaszkowaty, śnie Ŝyczka przebi śnieg. Ro śliny rzadkie, górskie i chronione wyst ępuj ą w Parku w zbiorowiskach zast ępczych z klasy Qerco – Fagetea, w buczynie karpackiej, w subkontynentalnym gr ądzie lipowo – grabowym i w d ąbrowie świetlistej. W RPN, wg D. Fijałkowskiego (1996) wyst ępuje 336 gatunków mszaków, 323 porostów i 1500 grzybów. W śród nich s ą równie Ŝ ro śliny rzadkie, górskie i chronione. Fauna Parku jest równie bogata jak flora. Reprezentuj ą j ą głównie zwierz ęta le śne: jele ń, sarna, dzik, wilk, lis, borsuk i kuna a nad wodami wydra. Okresowo wyst ępuje ło ś i ry ś. Obok nich licznie wyst ępuj ą owado Ŝerne ssaki chronione – ryjówki, gryzonie – orzesznica i popielica oraz nietoperze. Sprowadzono tu równie Ŝ bobry (w 1979 r.) oraz utworzono ostoj ę konika polskiego. Ptaki reprezentuje ok. 200 gatunków, jest to mi ędzy innymi: orlik krzykliwy, trzmielojad, bocian czarny, dzi ęcioł białogrzbiety, muchołówka białoszyja i mała. Gady, to liczne jaszczurki, zaskro ńce, Ŝmije zygzakowate i Ŝółw błotny a płazy reprezentuj ą liczne traszki, kumaki, grzebiuszki, rzekotki oraz Ŝaby zielone i brunatne. Licznie wyst ępuj ą te Ŝ bezkr ęgowce: mi ęczaki, wije, paj ęczaki i owady. Roztocza ński Park Narodowy obj ął swym obszarem 13 rezerwatów le śnych, co świadczy o jego wysokiej warto ści przyrodniczej. Szczebrzeszy ński Park Krajobrazowy. Szczebrzeszy ński Park Krajobrazowy zlokalizowany jest we wschodniej cz ęś ci powiatu biłgorajskiego i obejmuje wschodnie kra ńce gminy Turobin, Goraj, Frampol, Biłgoraj oraz północno-zachodni ą cz ęść gminy Tereszpol (w obr ębie powiatu 4 723ha). Utworzony został na mocy Rozporz ądzenia nr 3 WZ dnia 22 stycznia 1991r /Dz. Urz. Woj. Zamoj. Nr 5, poz.48/; Rozporz ądzenia nr23 WZ z dnia 19 czerwca 1998r /Dz.Urz.Woj. Zamoj. Nr 15, poz. 127/. Szczebrzeszy ński Park Krajobrazowy obejmuje powierzchni ę 20 209 ha i le Ŝy w obr ębie Roztocza Zachodniego. Cechuje si ę urozmaicon ą rze źbą, z du Ŝą ilo ści ą gł ębokich w ąwozów, wci ętych w pokryw ę lessow ą, lub utwory kredowe. Szata ro ślinna Parku nale Ŝy do geobotanicznej krainy Roztocza, jej najcenniejszymi zbiorowiskami s ą kompleksy le śne a w śród nich buczyna karpacka, subkontynentalny gr ąd lipowo–grabowy oraz niewielkie fragmenty wy Ŝynnego jodłowego boru mieszanego. Du Ŝe powierzchnie zajmuj ą te Ŝ zbiorowiska zast ępcze z Querco – Fagetea z podsadzon ą sosn ą. W obr ębie Parku zwraca uwag ę bogactwo ro ślin zielonych. S ą to zarówno ro śliny naczyniowe jak i zarodnikowe. Dominuj ą w nich ro śliny górskie (przewa Ŝnie runa le śnego – 30 gatunków) oraz gatunki południowo-wschodnie. Z rzadkich górskich wymieni ć nale Ŝy: Ŝywiec gruczołowaty, przetacznik górski, paprotnik kolczasty, paprotnik Brauna, wilczomlecz migdałolistny. Gatunki południowo – wschodnie to: szczodrzeniec ruski, pluskwica europejska, zawilec wielkokwiatowy, miodunka mi ękkowłosa i dzwonek syberyjski. Obszary le śne w obr ębie Parku cechuje bardzo bogate runo (zajmuj ące ok. 90% dna lasu) oraz li ściaste gatunki w poziomie krzewów. W runie dominuj ą ro śliny typowe dla gr ądów; gwiazdnica wielkokwiatowa, gajowiec Ŝółty, jaskier kaszubski, marzanna wonna, miodunka ćma, podagrycznik pospolity, turzyca orz ęsiona, zawilec gajowy i inne. Dla borów typowe gatunki to – kosmatka owłosiona, konwalijka dwulistna i szczawik zaj ęczy. W górnym odcinku Gorajca wyst ępuj ą olsy z olsz ą czarn ą i świerkiem, a w ich runie – porzeczka czarna i turzyca długokłosa. W częś ci południowej Parku (rejon Zwierzy ńca) wyst ępuje na niewielkich obszarach bór świe Ŝy z sosn ą, świerkiem, jodł ą, rzadziej z bukiem i grabem. W jego runie dominuje: borówka czernica, konwalijka dwulistna, pszeniec zwyczajny, szczawik zaj ęczy i wrzos zwyczajny. Cieniste, ró Ŝnowiekowe bory jodłowe, czasami z domieszk ą sosny, świerka i gatunków li ściastych, zajmuj ą niewielkie powierzchnie. W ich runie wyst ępuj ą te same gatunki jak w borach świe Ŝych oraz widłak spłaszczony. W najbardziej wysuni ętej południowo- zachodniej cz ęś ci Parku znajduje si ę torfowisko wysokie – Bagno Tałandy. Wyst ępuje tu karłowata sosna i brzoza omszona a w śród torfowców typowy kompleks gatunków: modrzewnica zwyczajna, przygiełka zwyczajna, przygiełka biaława i brunatna, rosiczka okr ągłolistna, wełnianka pochwowata, wierzba borówkolistna, Ŝurawina błotna i kilka gatunków turzyc. Południowe, niezalesione stoki wzniesie ń i w ąwozów lessowych porastaj ą murawy kserotermiczne. W granicach Parku najcenniejszym botanicznie obiektem jest „Las Cetner” k/Kaw ęczynka. Jest to zwarty kompleks le śny – buczyny karpackiej z niewielk ą ilo ści ą grabu, osiki i klonu, zlokalizowany w obszarze o najbardziej charakterystycznej rze źbie terenu. O pr ęŜ no ści ekologicznej tego siedliska świadczy odnawiaj ący si ę tu bardzo dobrze buk i jodła. Fauna Parku reprezentowana jest przez liczne gatunki, w tym wiele rzadkich. Najlepiej poznan ą gromad ą s ą ptaki – ok. 80 gatunków, w tym głównie (85%) gatunki łęgowe. Najcenniejsze gatunki ptaków reprezentowane są przez: brod źca krwawodziobego, dzi ęcioła czarnego, jastrz ębia, krogulca, kruka, krzyka, muchołówk ę Ŝałobn ą, płomykówk ę, puszczyka, rycyka, sisiaka, bardzo rzadk ą kl ąsawk ę, gila i zniczka. Licznie wyst ępuje bocian biały. Teren Parku zasiedla te Ŝ bóbr europejski. Na terenie Parku wyst ępuje 10 pomników przyrody o Ŝywionej, z zasługuj ącą na szczególne wyró Ŝnienie lip ą drobnolistn ą o obwodzie pnia 920 cm w Szperówce k/Szczebrzeszyna. Atrakcj ą geologiczn ą s ą równie Ŝ źródła w Radecznicy, Zaporzu i Trz ęsinach, zaliczone do pomników przyrody nieo Ŝywionej. Krasnobrodzki Park Krajobrazowy. Park ten utworzony został w 1998 r. na terenie Roztocza Środkowego. Podstaw ą prawn ą jego utworzenia jest Uchwała nr XXVII/175/88 WRN w Zamo ściu z dnia 11 maja 1988r /Dz. Urz. Woj. Zamoj. Nr 10, poz.75/; Rozporz ądzenie nr 1 WZ z 21 stycznia 1991r /Dz. Urz. Woj. Zamoj. Nr 5, poz. 46/ oraz Rozporz ądzenie nr 25 WZ z 19 czerwca 1998r /Dz. Urz. Woj. Zamoj. Nr 15, poz.129/. Na terenie powiatu Biłgoraj Park zajmuje powierzchni ę 240 ha i obejmuje wschodnie kra ńce gminy Józefów. Park utworzony został dla ochrony rzadkich i chronionych gatunków fauny i flory, osta ńców podło Ŝa trzeciorz ędowego i kredowego, zwartych kompleksów lasów mieszanych z du Ŝą domieszk ą jodły oraz zabytków sakralnych i walorów krajobrazowych. Powierzchnia Parku obejmuje 9 390 ha, a otulina 30 794 ha. Granice Parku obejmuj ą pasmo wzgórz wapiennych Roztocza, ze zboczy których wypływaj ą źródła Szumu, Sopotu i Potoku Łosienickiego. W obr ębie Parku i otuliny lasy zajmuj ą powierzchni ę 13 958 ha, w obr ębie których najwi ększ ą warto ść przyrodnicz ą maj ą dwa rezerwaty: „Debry” i „ Św. Roch”. S ą to do ść dobrze zachowane fragmenty buczyny karpackiej, wy Ŝynnego jodłowego boru mieszanego oraz gr ądu lipowo – grabowego z runem ro ślin górskich: przytulii okr ągłolistnej, zanokcicy zielonej, narecznicy górskiej, paprotnika kolczastego, Ŝywca gruczołowatego, kokoryczki okółkowej i innych. Obok w/w ro ślin wyst ępuj ą takie rzadkie i chronione gatunki ro ślin, takie jak: widłaki, storczyki, rosiczka okr ągłolistna, kruszyna pospolita, wawrzynek wilcze łyko. W stawach (w m. Hutki) rosn ą: gr ąŜ el Ŝółty i grzybie ń biały. Du Ŝe obszary Parku zajmuj ą lasy przekształcone przez człowieka – zaj ęte przez zbiorowiska z klasy Querco – Fagetea z sosn ą. Fauna le śna to ssaki kopytne – jele ń, sarna, dzik oraz drapie Ŝne: borsuk, gronostaj, jenot, kuna le śna i domowa, łasica i tchórz. Rzadkimi przedstawicielami awifauny s ą orlik krzykliwy, bocian czarny, kraska i pliszka górska. Stawy wodne w okolicy Krasnobrodu zasiedla bóbr oraz liczna populacja ptaków wodnych. Ró Ŝnorodne formy rze źby reprezentuj ą wzgórza osta ńcowe, wydmy, w ąwozy i suche doliny. W ich obr ębie chronione s ą: stanowisko dokumentacyjne „Kamieniołom” i pomniki przyrody nieo Ŝywionej „Wapielnia” k/Ulowa i „Skałki na wzgórzu Kamie ń” w Stanisławowie (na terenie powiatu biłgorajskiego i tomaszowskiego). Obok nich, w dolinie Wieprza, występuje kilka rzadkich zespołów niskotorfowiskowych a na południe od Jacni – zbiorowisko z udziałem roślin kserotermiczmych: omamem szlachtaw ą i goryczk ą orz ęsion ą. Park Krajobrazowy Puszczy Solskiej. Park Krajobrazowy Puszczy Solskiej utworzono na mocy decyzji Wojewody Zamojskiego Rozporz ądzeniem nr 24 WZ z 19 czerwca 1998/DZ. Urz. Woj. Zamoj. nr 15, poz. 128/.Park le Ŝy w obr ębie dwóch województw lubelskiego i podkarpackiego, a całkowita jego powierzchnia wynosi 21 305 ha. Park ten obejmuje stref ę borów sosnowych Równiny Puszcza ńskiej i południowo-zachodniej kraw ędzi Roztocza Środkowego. Wspomniana kraw ędź Roztocza jest tworem geologicznym unikalnym w skali kraju. Przez ni ą, w pi ęciu miejscach, przełamuj ą si ę doliny roztocza ńskich rzek: Szumu, Nepryszki, Sopotu, Jelenia i Potoku Łosienieckiego. Z kraw ędzi wypływa te Ŝ szósta rzeka - Ró Ŝaniec. Przełomowe i źródliskowe odcinki rzek posiadaj ą wybitne walory krajobrazowe tworz ą system niewielkich wodospadów zwanych "szumami", "sopotami" lub "szypotami". Rzeki s ą w strefie kraw ędziowej dodatkowo zasilane przez liczne źródła zlokalizowane w ich korytach. Najpi ękniejsze fragmenty strefy kraw ędziowej obj ęto ochron ą, tworz ąc rezerwaty przyrody: „Szum”, „Czartowe Pole” i „Nad Tanwi ą”. Głównym walorem przyrody o Ŝywionej Parku nie s ą drzewostany, gdy Ŝ dominuj ą tu na ogół do ść młode monokultury sosnowe, lecz bardzo liczne śródle śne torfowiska, bagna i bory bagienne ci ągn ące si ę wzdłu Ŝ całego Parku w jego południowej i zachodniej cz ęś ci. Ro śnie tu wiele rzadkich gatunków jak: rosiczka okr ągłolistna i długolistna, widłak torfowy, tłustosz pospolity, nasi ęź rzał pospolity, kruszczyk błotny, kosaciec syberyjski, storczyk drobnokwiatowy i inne. Spotka ć mo Ŝna równie Ŝ rzadkie ptaki, jak: b ączek, czapla siwa, bocian czarny, kania rdzawa i czarna, orlik krzykliwy, Ŝuraw i głuszec. Spo śród ssaków na uwag ę zasługuje: kilka gatunków nietoperzy, Ŝoł ędnica, wydra, ło ś i wilk. Z płazów i gadów Ŝyje: salamandra plamista, padalec, zaskroniec, gniewosz plamisty i Ŝmija zygzakowata. Rezerwaty. W parkach krajobrazowych, w przeciwie ństwie do parków narodowych, tworzy si ę rezerwaty i indywidualne formy ochrony mog ące dotyczy ć zarówno przyrody oŜywionej jak i nieo Ŝywionej. Na terenie powiatu biłgorajskiego znajduj ą si ę trzy rezerwaty. Rezerwat krajobrazowy „Czartowe Pole” Został powołany zarz ądzeniem Ministra Le śnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 10 V 1974r MP Nr 63, poz.363 w celu ochrony malowniczego, przełomowego odcinka rzeki Sopot, zajmuje powierzchni ę 17,0 ha. Rezerwat obejmuje kraw ędź i dolin ę rzeki, brzegi doliny osi ągaj ą kilkana ście metrów wysoko ści. Rezerwat charakteryzuje si ę wyst ępowaniem licznych meandrów i starorzeczy rzeki Sopot oraz przepi ęknymi nieregularnymi wodospadami. W rezerwacie znajduj ą si ę malownicze ruiny dawnej papierni.
Rezerwat krajobrazowo-le śny „Szum” Utworzony zarz ądzeniem Ministra Le śnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 18 VII1 1958r MP Nr 63, poz. 366 w celu ochrony krajobrazu przełomowego odcinka rzeki Szum. Rezerwat poło Ŝony jest pomi ędzy Góreckiem Ko ścielnym, a Góreckiem Starym; ci ągnie si ę wzdłu Ŝ rzeki Szum. Powierzchnia rezerwatu wynosi 19,96 ha. Na terenie rezerwatu znajduje si ę jedyne w Polsce stanowisko pluskwiaka. Wyst ępuj ą rzadkie gatunki ro ślin chronionych. Dno doliny porasta las ł ęgowy i olchowy, w wy Ŝszych partiach bór sosnowy. Rezerwat torfowiskowy „Obary” Utworzony zarz ądzeniem Ministra Le śnictwa i Przemysłu Drzewnego z dn. 21.07.1958 MP Nr11, poz.64 w celu ochrony fragmentu torfowiska przej ściowego i wysokiego. Zajmuje on powierzchni ę 62,3 ha. Na terenie rezerwatu Ŝyj ą głuszce, jarz ąbki, cietrzewie i Ŝurawie, a tak Ŝe rzadkie gatunki ro ślin: turzyca bagienna, gnidosz królewski, bagnica torfowa, rosiczka okr ągłolistna i długolistna. Pomniki przyrody o Ŝywionej. Na obszarze powiatu biłgorajskiego ustanowiono 37 pomników przyrody oŜywionej. S ą to drzewa, które ze wzgl ędu na swój wiek oraz rozmiary winny by ć chronione. Najcz ęś ciej znajduj ą si ę w parkach podworskich i na cmentarzach. Najliczniej reprezentowanymi gatunkami s ą: d ąb szypułkowy i lipa drobnolistna. Ponadto ochron ą obj ęto pojedyncze okazy wi ązu, jesionu, buka, klonu, robinii, świerka, brzozy i gruszy. Najwi ększa liczba drzew pomnikowych znajduje si ę na terenie parku podworskiego w Majdanie Nepryskim i w Ksi ęŜ polu na cmentarzu prawosławnym. Pomniki przyrody nieo Ŝywionej. Na terenie powiatu biłgorajskiego ustanowiono 8 pomników przyrody nieo Ŝywionej. S ą to osobliwo ści przyrodnicze w postaci trzeciorz ędowych osta ńców wapiennych oraz źródlisk.
Obszary Chronione Natura 2000 Europejska Sie ć Ekologiczna Natura 2000 jest wyznaczana na europejskim terytorium pa ństw członkowskich Unii Europejskiej w celu ochrony siedlisk przyrodniczych i gatunków ro ślin i zwierz ąt zagro Ŝonych wygini ęciem. Polska, w ramach procesu integracji z Uni ą Europejsk ą, została zobowi ązana do wyznaczenia na swoim terytorium potencjalnych obszarów mog ących wej ść do sieci. Po uzgodnieniach i po zasi ęgni ęciu opinii rad gmin, regionalnych zarz ądów gospodarki wodnej oraz regionalnych dyrekcji Lasów Pa ństwowych, powstała krajowa lista obszarów Natura 2000., która została przesłana do Komisji Europejskiej. Ł ącznie wytypowano 256 obszarów Natura 2000 w Polsce o powierzchni stanowi ącej 9,3% powierzchni kraju. Ponad 62% powierzchni wyznaczonych obszarów pokrywa si ę z istniej ącymi formami ochrony przyrody. Lista ta została uzupełniona przez organizacje pozarz ądowe ł ącznie o 238 obszary. Posiadaj ą one obecnie status potencjalnych obszarów sieci Natura 2000, o których uzupełnienie strona Polska została zobowi ązana przez Komisj ę Europejsk ą. Na teren powiatu biłgorajskiego si ęgaj ą granice dwóch obszarów specjalnej ochrony ptaków (Lasy Janowskie, Puszcza Solska), dwa specjalne obszary ochrony siedlisk pokrywaj ące si ę z ochron ą ptasi ą (Uroczyska Lasów Janowskich, Uroczyska Puszczy Solskiej) oraz dwa specjalne obszary ochrony siedlisk, które peryferyjnie si ęgaj ą granic powiatu (Roztocze Środkowe, Dolina Ł ętowni). Ł ącznie wyznaczone obszary obejmuj ą około 33% powierzchni powiatu biłgorajskiego.
Reasumuj ąc nale Ŝy stwierdzi ć i Ŝ Powiat Biłgoraj jest terenem o wyj ątkowych walorach przyrodniczych i krajobrazowych. Na obszarze Powiatu Biłgorajskiego istnieje szereg zabytkowych obiektów architektonicznych i archeologicznych wpisanych do rejestru zabytków. Znajduj ą si ę tutaj równie Ŝ liczne pomniki przyrody Ŝywej i nieo Ŝywionej ( 44 ), rezerwaty przyrody (Czartowe Pole - gm. Józefów; Obary - gm. Biłgoraj; Szum - gm. Józefów), oraz zbiorniki wodne. Wody podziemne z obszaru powiatu drenowane s ą przez liczne źródła, z których znaczna cz ęść ma miano pomników przyrody. Malownicze ukształtowanie terenu, atrakcyjny krajobraz, wyst ępowanie pi ęknych kompleksów le śnych oraz dogodny mikroklimat, mimo braku tradycji kwalifikuje obszar powiatu do rozwoju turystyki krajoznawczej, w tym do agroturystyki. Atrakcyjno ść krajobrazow ą potwierdzaj ą tereny wchodz ące w skład Krasnobrodzkiego Parku Krajobrazowego, Parku Krajobrazowego Puszczy Solskiej i Szczebrzeszy ńskiego Parku Krajobrazowego , które ł ącznie obejmuj ą 18 083 ha . W obr ębie najciekawszych zespołów drzewostanów i zbiorników wodnych prowadz ą oznakowane szlaki turystyczne, rokrocznie wykorzystywane do celów wypoczynku indywidualnego i zbiorowego. Natomiast tak du Ŝy obszar powiatu obj ęty sieci ą wywołuje du Ŝe zaniepokojenie samorz ądów gminnych. Obawa dotyczy przede wszystkim mo Ŝliwo ści rozbudowy infrastruktury, która jest niezb ędna do prawidłowego rozwoju lokalnego jednego z najbiedniejszych regionów UE. W zało Ŝeniach ochrona obszarów w ramach sieci NATURA 2000 nie wyklucza ich gospodarczego wykorzystania. Jednak Ŝe realizacja ka Ŝdego planowanego przedsi ęwzi ęcia, które nie jest bezpo średnio zwi ązane z ochron ą obszaru Natura 2000 lub nie wynika z tej ochrony, je Ŝeli mo Ŝe ono znacz ąco oddziaływa ć na ten obszar jest dopuszczalna wył ącznie po uzyskaniu decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach zgody na realizacj ę przedsi ęwzi ęcia. Zgoda na działania szkodz ące obiektowi mo Ŝe by ć wyra Ŝona wył ącznie w okre ślonych przypadkach i pod warunkiem zrekompensowania szkód w innym miejscu (w celu zapewnienia spójno ści sieci). Zatem obj ęcie obszaru sieci ą Natura 2000 wywołuje pewne skutki ograniczaj ące realizacj ę niektórych przedsi ęwzi ęć , jednak ma to przede wszystkim na celu zminimalizowanie mo Ŝliwo ści negatywnego oddziaływania na cenne warto ści środowiska naturalnego.
Rolnictwo i Le śnictwo. Bardzo dobre warunki glebowe sprzyjaj ą rolnictwu, jego rozwojowi w kierunku najbardziej wymagaj ących upraw. Korzystne elementy klimatu jak nasłonecznienie wyró Ŝniaj ą go na tle Polski. Średnie miesi ęczne temperatury w okresie wegetacyjnym i jego długo ść pozwalaj ą na hodowanie wi ększo ści ro ślin uprawianych w Polsce. Do ść dobre warunki glebowe w północnej i cz ęś ciowo południowej cz ęś ci powiatu sprzyjaj ą rolnictwu, jego rozwojowi w kierunku najbardziej wymagaj ących upraw (pszenica, buraki cukrowe). Cz ęść środkowa powiatu (Równina Biłgorajska) posiada słabsze warunki glebowe. Korzystne elementy klimatu jak nasłonecznienie wyró Ŝniaj ą go na tle Polski. Średnie miesi ęczne temperatury w okresie wegetacyjnym i jego długo ść pozwalaj ą na hodowanie wi ększo ści ro ślin uprawianych w Polsce. Wa Ŝnym czynnikiem umo Ŝliwiaj ącym rozwój rolnictwa s ą warunki wodne wyst ępuj ące w profilu glebowym. W przypadku powiatu biłgorajskiego regulacja stosunków wodnych w glebie obj ęła blisko 32,5 % u Ŝytków rolnych - 30 797 ha, gdy w całym województwie lubelskim - 66%. Mo Ŝna uzna ć, Ŝe pod tym wzgl ędem sytuacja jest do ść dobra, chocia Ŝ potrzeby melioracji wymaga jeszcze blisko 3000 ha UR, z czego na 1000 ha w okolicach Luchowa prace s ą ju Ŝ zaawansowane, a na 5000 ha UR melioracja wymaga modernizacji i naprawy. Długo ść rowów melioracyjnych w powiecie dochodzi do 10 820 km., z czego 45% wymaga gruntownej konserwacji. Warunki klimatyczne powiatu sprzyjaj ą gospodarce rolnej, czego przykładem jest długo ść okresu wegetacji ro ślin 205 - 210 dni, co pozwala na upraw ę wszystkich ro ślin typowych dla naszej strefy klimatycznej. Opady rozkładaj ą si ę od 550 do 700 mm, w zale Ŝno ści od hipsometrii, na Roztoczu najwi ększe, w kierunku południowym w gł ąb Kotliny Sandomierskiej malej ą.
Gospodarstwa indywidualne w powiecie biłgorajskim.
Dominuj ącą form ą własno ści ziemi w powiecie biłgorajskim jest sektor prywatny. W jego zasobach znajduje si ę 78 % ziemi. U Ŝytki rolne stanowi ą 92,6 % własno ści prywatnej. Na terenie powiatu funkcjonuje 17 482 gospodarstw indywidualnych o średniej powierzchni u Ŝytków rolnych 5,3 ha. Ponad połow ę gospodarstw (60,06 %) stanowi ą gospodarstwa bardzo małe o powierzchni 1 - 5 ha, gospodarstwa średnie 5 - 15 ha stanowi ą 37,2 %, reszt ę stanowi ą gospodarstwa powy Ŝej 15 ha.
Tabela 1. Liczba gospodarstw rolnych według grup obszarowych powierzchni uŜytków rolnych w powiecie (GUS 2002r.)
Ogółem Grupy obszarowe u Ŝytków rolnych (ha)
0 – 1 1 – 2 2 – 3 3 – 5 5 – 7 7– 10 10 – 15 – 20 – 30 – 50 ha 15 20 30 50 i wi ęcej
2 945 2 322 1 809 3 424 2 856 2 408 1 242 278 127 36 35 17 482
Charakterystyczn ą cech ą gospodarstw w powiecie jest ich niekorzystny rozłóg, tzw. “szachownica pól”.
Na jedno gospodarstwo rolne średnio przypada 4,7 działki, o średniej powierzchni 1,4 ha, a średnia odległo ść najdalej poło Ŝonej działki od siedliska wynosi 3,8 km.
Wykres nr 2. Struktura gospodarstw według działek.
60% do 5 ha do 10 ha do 20 ha do 50 ha 30% ponad 50 ha 0,3% 8,7%
1%
Du Ŝy udział gospodarstw małych (1 - 7 ha) 76,4 %, szachownica pól, oraz du Ŝa odległo ść działek od siedlisk gospodarstw podra Ŝa koszty produkcji nie daje szans na rozwój produkcji towarowej.
Środki techniczne gospodarstw indywidualnych w powiecie biłgorajskim.
Tabela nr 2.Wyposa Ŝenie gospodarstw rolnych w sprz ęt rolniczy.
Wyszczególnienie sztuki % powiat województwo powiat województwo Ci ągniki 11 645 156 123 7,5 100% Kombajny zbo Ŝowe 846 14 908 5,7 Kombajny ziemniaczane 586 9 371 6,3 Kombajny buraczane 158 5163 3,1 Samochody ci ęŜ arowe 505 10 531 4,8 Przyczepy 3253 65 151 5 Opryskiwacze ci ągnikowe 3500 - -
Wyposa Ŝenie gospodarstw w maszyny rolnicze tj. kombajny zbo Ŝowe i inne jest podobne jak w kraju, a niejednokrotnie je przewy Ŝsza. Nale Ŝy jednak zaznaczy ć, Ŝe du Ŝy odsetek tych maszyn jest mocno wyeksploatowany. Cz ęsto sprowadzany sprz ęt (np. kombajny zbo Ŝowe) z krajów Unii Europejskiej jest przestarzały, mało wydajny i mocno wyeksploatowany. Wiele krajowych maszyn wyprodukowanych nawet w latach 90-tych jest technologicznie przestarzałych i nie spełnia kryteriów wymaganych przez nowoczesne rolnictwo. Ocenia si ę, Ŝe ponad 60 % opryskiwaczy ci ągnikowych nie spełnia warunków bezpiecznego stosowania chemicznych środków ochrony ro ślin. W powiecie biłgorajskim badania opryskiwaczy prowadzone s ą w dwóch punktach – Bukowina, gmina Biszcza i Nowy Dwór, gmina Turobin.
UŜytki rolne w powiecie biłgorajskim.
Ogólna powierzchnia gruntów powiatu biłgorajskiego wynosi 167 779 ha. W strukturze u Ŝytkowania ziemi przewa Ŝaj ą u Ŝytki rolne, które w ogólnej powierzchni stanowi ą 43%. Charakterystyczn ą cech ą powiatu jest du Ŝa lesisto ść 39 %(w woj. lubelskim 22,25%) Wśród u Ŝytków rolnych dominuj ą grunty orne, które zajmuj ą 72 044 ha, trwałe u Ŝytki zielone (tak Ŝe pastwiska) stanowi ą 12%.
Wykres nr 3. Struktura u Ŝytków rolnych.
Grunty orne Sady 39% 43% Łąki Pastwiska Poz. grunty i nieu Ŝytki Lasy 5,7% 4% 8% 0,3%
UŜytkowanie ziemi w powiecie, oraz struktur ę u Ŝytków według gmin przedstawiaj ą poni Ŝsze tabele:
Tabela nr 3. UŜytkowanie gruntów w powiecie biłgorajskim (GUS 2002r.).
Ogólna Lasy Pozostałe Miasta pow. UŜytki rolne i grunty grunty a Gminy grunt. le śne Razem grunty sady łąki trwałe pastw. orne trwałe w hektarach
POWIAT 167 779 94860 72331 462 16158 4864 60195 12329
Powierzchnia i u Ŝytkowanie gruntów w 2002 r.
UŜytki rolne w ha Lasy Pozostałe Wyszczególnienie Powierzchnia razem grunty sady łąki i grunty grunty i w ha orne le śne nieu Ŝytki
Powiat Biłgorajski 167779 87952 68335 2694 13721 64846 14981 Miasto Biłgoraj – 2085 891 686 22 174 570 624
Gmina Biłgoraj 26141 822 5585 73 2240 15302 2617 Aleksandrów 5322 3040 2053 21 881 1691 591 10731 6487 5297 101 767 2969 1285 Biszcza
Frampol 10761 6164 4294 844 786 3559 1038 w tym miasto 467 344 229 53 25 82 41 6763 4943 3950 471 384 1277 544 Goraj
Józefów 12472 4844 4316 238 221 7177 451 w tym miasto 528 314 283 18 13 108 106 Ksi ęŜ pol 14236 9518 7456 132 1494 3187 1531 Łukowa 14875 6515 4516 65 1694 7367 993 Obsza 11297 7292 5692 83 1311 2517 1488 Potok Górny 11094 7461 5944 26 1101 2963 670 Tarnogród 11425 8087 6061 36 1757 2978 360 w tym miasto 1069 916 627 5 225 38 115 Tereszpol 14403 3132 2724 34 248 10190 1081 Turobin 16202 11806 10220 235 1205 3033 1363
Produkcja ro ślinna
Produkcja rolnicza w powiecie biłgorajskim ma charakter wielokierunkowy, mało wyspecjalizowany. Blisko 100 % gospodarstw powiatu uprawia zbo Ŝa, ponad 90 % pszenic ę i ziemniaki, ponad 80 % gospodarstw hoduje trzod ę chlewn ą i blisko 70 % bydło. W globalnej produkcji rolniczej powiatu wy Ŝszy jest udział produkcji ro ślinnej. Spadek opłacalno ści produkcji rolnej w ostatnich latach spowodował ograniczenie wykorzystania u Ŝytków rolnych. Nast ąpiły te Ŝ zmiany w strukturze zasiewów. Wzrósł udział upraw zbo Ŝowych przy spadku upraw ziemniaków oraz upraw pastewnych.
Tabela nr 4. Powierzchnia zasiewów zbó Ŝ ogółem w powiecie biłgorajskim (GUS 2002r.).
Lp. Wyszczególnienie Powiat
powierzchnia (ha) Ogółem powierz. Zasiewów 55 684 1. Zbo Ŝa ogółem 42 424 w tym Pszenica 38 973 śyto 4 297 Owies 3 643 2. Ziemniaki 4 909 3. Przemysłowe ogółem 4 653 w tym Buraki cukrowe 1 426 Rzepak i rzepik 336 tyto ń 1 913 4. Pastewne 2 344 5. Str ączkowe jadalne 184 7. Pozostałe uprawy 1 169
W strukturze zasiewów dominuj ą zbo Ŝa, których udział wynosi 76,1 %. Najwi ększy obszar w uprawach zbo Ŝowych zajmuje pszenica, ale ze wzgl ędu na słabe gleby du Ŝe areały zajmuj ą: Ŝyto i owies. Wa Ŝną ro ślin ą ze wzgl ędu na dochodowo ść jest gryka, której na terenie powiatu uprawia si ę ponad 4 ty ś. ha. najwi ęcej uprawia si ę w gminach Biszcza, Tarnogród i Potok Górny. Nast ąpił spadek uprawy ziemniaków. Mimo du Ŝej tradycji, oraz sprzyjaj ących warunków klimatyczno - glebowych obserwuje si ę dalsz ą tendencj ę spadkow ą. Główn ą przyczyn ą jest brak mo Ŝliwo ści zbytu, oraz zmiana w technologii Ŝywienia trzody chlewnej. W latach poprzednich ziemniaki stanowiły podstawow ą pasz ę dla tych zwierz ąt. W zwi ązku z trudno ściami w kontraktacji oraz spadkiem opłacalno ści zmniejszyła si ę uprawa buraków cukrowych. Ze wzgl ędu na słabe gleby, brak tradycji, oraz du Ŝą odległo ść od cukrowni uprawa ta wła ściwie nigdy nie stanowiła du Ŝego udziału w dochodach rolników powiatu (poza gminą Turobin). Wśród ro ślin przemysłowych dotychczas najbardziej dochodow ą ro ślin ą jest tyto ń. W ostatnich latach nast ąpił spadek powierzchni uprawy tytoniu, oraz opłacalno ści, czego głównymi przyczynami były:
− monopolizacja rynku przez firm ę Universal Leaf Tobacco Poland, Philips Morris, − import taniego tytoniu spoza granic kraju, − przemyt papierosów zza wschodniej granicy, − zmniejszenie obowi ązku udziału rodzimego tytoniu w papierosach krajowych. Plantatorzy tytoniu otrzymuj ą z ARiMR dopłaty JPO do uprawy tytoniu, du Ŝa cz ęść plantatorów tytoniu z powiatu biłgorajskiego zrzeszona jest w trzech grupach producenckich które funkcjonuj ą w Biłgoraju, Łukowej i producenci tytoniu z gminy Potok Górny zrzeszeni s ą w grupie producenckiej w Le Ŝajsku.
Brak zapotrzebowania ze strony przemysłu spowodowało znaczne ograniczenie powierzchni uprawy ro ślin włóknistych, które w przeszło ści stanowiły powa Ŝne źródło dochodów rolników powiatu. Produkcja sadownicza, nie licz ąc krzewów jagodowych, na terenie powiatu biłgorajskiego zajmuje niewielki procent powierzchni uprawnej. Krzewy jagodowe, szczególnie porzeczka czarna, maliny i truskawki, dla wielu gospodarstw stanowi ą powa Ŝne źródło dochodu. Jednak Ŝe niestabilna koniunktura na te owoce, spowodowana uzale Ŝnieniem popytu od eksportu do krajów Unii Europejskiej i niezorganizowanym systemem skupu, powoduje, Ŝe wi ększo ść plantacji jest małych, zaniedbanych, o małej wydajno ści. Powierzchnia uprawy krzewów jagodowych ulega silnym wahaniom (w zale Ŝno ści od ceny owoców w latach poprzednich). Producenci owoców i warzyw z okolic Frampola zrzeszeni s ą w grupie producentów we Frampolu.
Tabela nr 5. Powierzchnia uprawy krzewów owocowych i plantacji jagodowych w sadach oraz truskawek (GUS 2002 r.).
Maliny Porzeczk Pozostałe Truskaw i ki (w tym gospodarstwa indywidualne) w ha 272 1691 294 269
Uzyskiwane plony zbó Ŝ, upraw okopowych, czy krzewów jagodowych porównywalne s ą do średniej województwa. W okresie ostatnich lat nie obserwuje si ę istotnych zmian w plonach ro ślin (spadki i wzrosty), powodowane s ą głównie zmiennymi warunkami klimatycznymi w poszczególnych latach (temperatura, opady), oraz czynnikami ekonomicznymi, tj. mniejszymi nakładami na nawo Ŝenie mineralne.
Na terenie powiatu biłgorajskiego w 2003 roku rolnicy stosowali środki na powierzchni roboczej 97 ty ś. ha obejmuj ąc ochron ą ponad 75,8 ty ś ha upraw rolniczych. W porównaniu z 2002 rokiem nast ąpił znaczny spadek zu Ŝycia preparatów. Zaopatrzenie w środki ochrony ro ślin było pełne, a wybór asortymentów bardzo szeroki. Poprawiła si ę równie Ŝ jako ść produktów rolniczych, w zwi ązku z wymaganiami stawianymi przez przemysł i konsumentów.
Produkcja zwierz ęca
W powiecie biłgorajskim produkcja zwierz ęca jest kierunkiem towarzysz ącym produkcji ro ślinnej. Dominuje chów trzody chlewnej oraz bydła. Na przestrzeni ostatnich lat nast ąpił spadek pogłowia bydła, owiec i koni, natomiast pogłowie trzody chlewnej ulega cyklicznym wahaniom, po tendencji wzrostowej nast ępuje spadek. Spowodowane jest to mał ą opłacalno ści ą i spadkiem popytu. Mimo to, północne gminy powiatu jak gm. Goraj, Frampol, a w południowej cz ęś ci gmina Biszcza posiadaj ą dobry materiał hodowlany do produkcji trzody chlewnej. Pogłowie bydła według spisu rolnego (2002 r.) - wynosiło 23 696 sztuk bydła, w tym 16 318 szt. krów, co stanowi 68.86% pogłowia bydła.
Pogłowie trzody chlewnej wynosiło w 2002 r. 64 990 szt., w tym 8 254 szt. loch, co stanowiło 12,7 % pogłowia trzody. Zarówno pogłowie bydła jak i trzody chlewnej wykazuje tendencj ę spadkow ą.
Produkcja towarowa.
Produkcja towarowa okre śla stopie ń powi ązania gospodarstw rolnych z rynkiem. W powiecie biłgorajskim blisko 95 % produkcji towarowej przypada na gospodarstwa indywidualne. Bior ąc pod uwag ę struktur ę agrarn ą powiatu, potwierdza si ę tez ę o małej rentowno ści małych gospodarstw. W powiecie jest du Ŝe zró Ŝnicowanie towarowo ści gospodarstw w poszczególnych gminach. Najwi ększ ą towarowo ści ą wykazuj ą si ę gospodarstwa w gminie Łukowa, Obsza, Potok Górny, Tarnogród, najni Ŝsze w gminach Tereszpol i Biłgoraj. Z analizy wynika, Ŝe o wysokiej towarowo ści gospodarstw decyduje nie tylko jako ść gleb (Potok Górny, Łukowa gleby słabe i średnie), a przede wszystkim wielko ść gospodarstw, oraz wysoka specjalizacja w uprawie ro ślin dochodowych, w tym wypadku tytoniu, którego technologia uprawy i produkcji surowca w tych gminach stoi na bardzo wysokim poziomie.
Najbardziej dochodowymi uprawami w powiecie s ą tyto ń i krzewy jagodowe:
Tabela nr 6. Dochód z 1 ha według poszczególnych produktów (2004 r. – ODR Biłgoraj).
Nazwa Plon towarowy w Cena zbytu zł/1kg Dochód rolniczy kg 1 ha - brutto zł/ha Truskawka 10000 1,58 921,93 Poziomka 7000 5,50 8837,88 Porzeczka czerwona 9000 1,58 5093,13 Porzeczka czarna 7 000 0,63 -1624,14 Agrest 10000 2,10 2915,39 Malina polana 8000 3,00 10695,82 Malina 8000 1,58 -147,73 Aronia 15 000 0,53 1438,55
Barier ą w organizacji rynku rolnego jest rozdrobnienie obrotu produktami. Brakuje ścisłych powi ąza ń pomi ędzy producentami rolnymi, a przedsi ębiorstwami przemysłu rolno - spo Ŝywczego. Po upadku gminnych spółdzielni, które w zdecydowanej wi ększo ści organizowały rynek rolny, rol ę t ą przej ęły podmioty prywatne, cz ęsto nastawione wył ącznie na osi ągni ęcie wysokiego zysku. Na terenie powiatu biłgorajskiego w sezonie skupuje si ę od 25 - 27 ty ś. ton zbóŜ (głównie pszenicy i Ŝyta). Skupem zajmuj ą si ę głównie młyny przemysłowe. Do najwi ększych nale Ŝą młyny w Tarnogrodzie i Jarosławiu (Kapka), w Zagrodach – gm. Goraj (Muda), w Zagumniu – gm. Biłgoraj (Jargieło), oraz inne mniejsze podmioty. Ponadto spor ą cz ęść zbo Ŝa skupuj ą kupcy spoza powiatu.
Na terenie powiatu, mimo du Ŝej produkcji, praktycznie nie istnieje rynek ziemniaczany. Ziemniaki przeznaczane s ą głównie na spasanie przez trzod ę chlewn ą, konsumpcj ę własn ą, oraz zaopatrzenie ludno ści miejskiej. Niewielkie ilo ści sprzedawane s ą dla przemysłu poza granice powiatu. Skup tytoniu zmonopolizowany został przez firm ę Universal Leaf Tobacco Poland oraz Firm ę Philips Morris.
Tabela nr 7. Wykaz wi ększych podmiotów gospodarczych zajmuj ących si ę skupem produktów rolnych.
Nazwa podmiotu Rodzaj Imi ę i nazwisko Własno ść Adres firmy magazynów Pojemno ść wła ściciela 23-420 Tarnogród 1090 ton Przedsi ębiorstwo Prywatna ul. Przedmie ście Silosy Przetwórstwa Zbo Ŝowego Błonie 6 Kapka Tadeusz Jarosław woj. podkarpackie Silosy 10000 Jan Gromadzki ton (planowana tłocznia oleju) Babice silos 900 ton Prywatna 23-413 Obsza magazyny 5600 ton (magazyny) płaskie Jan jagieło i Krystyna Zagumnie silosy 700 ton Jargieło Prywatna 23-400 Biłgoraj (4szt.) Zakład Młynarsko - 23-400 Błgoraj 1400 ton Piekarniczy Prywatna ul.Gorajskiego15 silosy (8 Józef Bryła młyn z mag. w szt.) Smoryniu Młyn Przemysłowy Prywatna Zagrody 118 silosy (8szt) 1200 ton Muda Stanisław 23-450 Goraj silosy (3 66 ton szt.) Masarnia Prywatna Biłgoraj 2 zakłady - Czesław Sobczak Masarnia Prywatna Biłgoraj 1 zakład - Barbara Szcz ąchor Masarnia Prywatna Hedwi Ŝyn 1 zakład - Andrzej Was ąg Masarnia Prywatna Zagrody 1 zakład - Kapro ń - Polski sp. Masarnia Prywatna Ksi ęŜ pol 1 zakład - Józef Nie ścior
Praktycznie niezorganizowany jest skup owoców krzewów jagodowych (porzeczki, malin, truskawek). Wykorzystuj ą to ró Ŝne podmioty (po średnicy), cz ęsto powstaj ący na czas zbiorów, które przechwytuj ą wi ększ ą cz ęść dochodów. Brak na terenie powiatu mleczarni, oraz zaostrzenie w ostatnim okresie wymaga ń jako ściowych w stosunku do mleka, spowodowały dalszy spadek skupu. Na terenie powiatu skup mleka prowadzi: - Okr ęgowa Spółdzielnia Mleczarska w Krasnymstawie (gminy północne: Turobin, Frampol, Goraj), - OSM Stalowa Wola (gminy zachodnie).
W pozostałych gminach prowadz ą inne podmioty skupuj ące. Wi ększo ść produkowanego w tych gminach mleka przeznaczona jest na bezpo średnie spo Ŝycie. Skupem trzody chlewnej na terenie powiatu prowadz ą głównie miejscowe prywatne zakłady masarskie oraz du Ŝe zakłady mi ęsne spoza powiatu.
Le śnictwo Szat ę ro ślinn ą powiatu biłgorajskiego cechuje: - jedna z najwy Ŝszych w województwie lubelskim lesisto ść , - wysoki stopie ń zachowania walorów szaty ro ślinnej lasów, - niewielka powierzchnia naturalnych zbiorowisk niele śnych l ądowych i minimalna wodnych. Na szat ę ro ślinn ą omawianego obszaru składaj ą si ę lasy i obszary le śne , które obejmuj ą powierzchni ę 64 911 ha, co stanowi 38,69 % ogólnej powierzchni powiatu biłgorajskiego. 32 942 ha (50,4 %) jest własno ści ą Skarbu Pa ństwa, lasy prywatne zajmuj ą powierzchni ę 30 962 ha (48,3 %) oraz inne 706 ha (1,3%). Są one zró Ŝnicowane pod wzgl ędem rozmieszczenia, wielko ści kompleksów le śnych , a tak Ŝe ró Ŝni ą si ę składem gatunkowym i wiekowym oraz siedliskowy. Przestrzenne rozmieszczenie lasów jest nierównomierne. Ponad 50% koncentruje si ę w gminach: Tereszpol, Biłgoraj i Józefów. W składzie gatunkowym wszystkich lasów dominuje sosna, która zajmuje ponad 50% powierzchni lasów. W zakresie gospodarki le śnej na terenie powiatu prowadzone s ą działania w zakresie pozyskiwania nowych powierzchni le śnych. Na mocy ustawy z dnia 8 czerwca 2001r o przeznaczeniu gruntów rolnych do zalesienia (Dz. U. z 2001 r. Nr 73 poz. 764 z pó źn. zm.) były realizowane przez Starostwo Powiatowe w Biłgoraju w latach 2002-2003 zalesienia gruntów porolnych. W tym okresie zostało zalesionych łącznie 97,84 ha gruntów porolnych z czego 33,79 ha w 2002r i 64,05 ha w 2003r. We współpracy z wła ściwymi nadle śnictwami prowadzone s ą równie Ŝ zalesiania gruntów w ramach dotacji z Funduszu Le śnego. Jest to dotacja w postaci sadzonki przekazywanej rolnikom na zalesianie gruntów słabych, przeznaczonych do zalesienia w planie zagospodarowania przestrzennego gminy wła ściwej ze wzgl ędu na ich poło Ŝenie. Rolnik nie otrzymuje jednak Ŝadnych środków finansowych na ochron ę i piel ęgnacj ę zało Ŝonej uprawy. W ramach dotacji z Funduszu Le śnego w roku 2004 zostało zalesionych 31,71 ha gruntów porolnych. Natomiast w 2005r. zostało zalesionych 4,73 ha gruntów porolnych. Wykonano równie Ŝ odnowienia powierzchni le śnych (pozr ębowe) na nast ępuj ących powierzchniach przez wła ścicieli 26,80 ha oraz naturalnie 15,45 ha .
Surowce naturalne
Na terenie powiatu biłgorajskiego znajduje się wiele udokumentowanych złó Ŝ surowców mineralnych o znaczeniu krajowym, regionalnym i lokalnym. Eksploatacja tych surowców (z wyj ątkiem gazu ziemnego) powoduje degradacj ę powierzchni ziemi, dlatego nale Ŝy zadba ć, aby wydobycie prowadzone było w sposób racjonalny i uporz ądkowany, a z chwil ą zako ńczenia eksploatacji nale Ŝy przeprowadzi ć rekultywacj ę. Surowce mineralne powiatu biłgorajskiego zwi ązane s ą z utworami trzeciorz ędu i czwartorz ędu. Z trzeciorz ędem zwi ązane s ą utwory w ęglanowe (głównie wapienie), które s ą wykorzystywane jako kamienie drogowe i budowlane, surowce ilaste – iły krakowieckie, piaski szklarskie oraz gaz ziemny i wody mineralne wyst ępuj ące w mioce ńskich piaskach i piaskowcach. Surowce mineralne czwartorz ędu to kruszywo naturalne, piaski kwarcowe do produkcji betonów komórkowych i cegły wapienno-piaskowej, gliny oraz torf. Torfowiska spełniaj ą istotn ą rol ę jako obszary retencji wód oraz naturalne siedlisko ro ślin rzadkich i chronionych i jako takie nie powinny by ć przedmiotem eksploatacji. Z udokumentowanych złó Ŝ surowców mineralnych tylko cz ęść była lub jest przedmiotem eksploatacji (stan zagospodarowania złó Ŝ prezentuje zał ączona tabela). Na terenie powiatu Biłgoraj znajduj ą si ę udokumentowane zło Ŝa kopalin, które maj ą znaczenie w bilansie krajowym. S ą to zło Ŝa: - „Biszcza” - gaz ziemny - „Ksi ęŜ pol” - gaz ziemny - „Tarnogród – Wola Ró Ŝaniecka” - gaz ziemny - „Wola Obsza ńska” - gaz ziemny - „Łukowa” - gaz ziemny - „Frampol II” - wapienie dla przemysłu cementowego Znaczenie regionalne maj ą zło Ŝa: - „Józefów” - piaski kwarcowe do produkcji betonów komórkowych (Preafabet) - „Dyle - Ignatówka” - piaski kwarcowe do produkcji cegły wapienno-piaskowej (Megola) - „Markowicze” - surowce ilaste ceramiki budowlanej (ZCB Markowicze) Na terenie powiatu Biłgoraj znajduje si ę równie Ŝ szereg złó Ŝ o znaczeniu lokalnym. Najwi ęcej udokumentowanych złó Ŝ kruszywa naturalnego znajduje si ę w gminie Biłgoraj, Józefów i Frampol. Piaski kwarcowe do produkcji betonów komórkowych i cegły wapienno- piaskowej wyst ępuj ą w obr ębie gminy Józefów i Biłgoraj. Najwi ęcej złó Ŝ kamienia drogowego i budowlanego znajduje si ę równie Ŝ w obr ębie gminy Józefów. Na terenie powiatu biłgorajskiego nadal prowadzone s ą prace poszukiwawcze za zło Ŝami gazu ziemnego. W trakcie prac poszukiwawczych za gazem ziemnym nawiercono wody mineralne na obszarze gminy Biszcza i Łukowa (niezagospodarowane).
Poni Ŝsze tabela prezentuj ą wyst ępowanie poszczególnych surowców mineralnych na terenie powiatu biłgorajskiego, dla których zostały wykonane dokumentacje geologiczne.
Zło Ŝa na terenie powiatu biłgorajskiego uj ęte w krajowym bilansie zasobów Stan w roku 2007.
Zagosp. Zasoby Lp. Nazwa zło Ŝa Gmina Uwagi zło Ŝa geologiczne Zło Ŝa gazu ziemnego /mln m 3/ 1. Biszcza E 259.93 Biszcza koncesja – M Ś 2. Ksie Ŝpol E 256,00 Biszcza koncesja – M Ś Tarnogród- Wola E Tarnogród koncesja – M Ś 3. 256.67 Ró Ŝaniecka 4. Wola Obsza ńska R Obsza (niewielka cz ęść zło Ŝa na 732.00 terenie powiatu) 5. Łukowa R 518.80 Łukowa Kamienie drogowe i budowlane (wapienie) /ty ś. Mg/ 6. Babia Dolina E 3 952 Józefów koncesja – UW 7. Borsuki (Hamernia) Z 146 Józefów 8. Józefów R 595 Józefów 9. Smory ń Z 1 003 Frampol 10. Szopowe II R 351 Józefów 11. Tarnowola Z 4 850 Józefów 12. śelebsko – 83 Z 345 Biłgoraj Surowce ilaste ceramiki budowlanej i inne /ty ś. m 3/ 13. Frampol I i II E 180 Frampol koncesja – UW 14. Lipiny Dolne Z 406 Potok Górny 15. Markowicze E 4 576 Ksi ęŜ pol koncesja – UW 16. Sól R 4 235 Biłgoraj 17. Tarnogród Z 56 Tarnogród 18. Tarnogród I R 11 526 Tarnogród 19. Sól /do prod. kruszywa / R 10 226 Biłgoraj 20. Zanie – Ksi ęŜ pol E 26 Ksi ęŜ pol koncesja – ST 21. Olszanka E 89 Turobin koncesja – ST Wapienie i margle przemysłu cementowego i inne /ty ś. Mg/ 22. Frampol II R 97 095 Frampol 23. Dyle K ąty Z 978 Frampol Kruszywo naturalne /ty ś. Mg/ 24. Andrzejówka R 911 Biłgoraj 25. Bidaczów R 366 Biłgoraj 26. Bidaczów Stary E 149 Biłgoraj koncesja – ST 27. Dyle dz.285/2, 286 E 35 Biłgoraj koncesja – UW 28. Frampol R 164 Frampol 29. Goraj – Sosnowe Doły Z 305 Goraj 30. Górniki II E 74 Józefów koncesja – ST 31. Górniki III E 163 Józefów koncesja – ST 32. Górniki IV E 147 Józefów koncesja – ST 33. Hamernia – Nowiny R 1 363 Józefów 34. Kąty dz. 962, 963 Z 15 Frampol Kąty R Frampol koncesja – ST 35. 262 (eksp. nie rozpocz ęta) 36. Kąty 2 E 56 Frampol koncesja – ST 37. Kolonia K ąty E 276 Frampol koncesja – UW 38. Krasne E 655 Biłgoraj koncesja – UW 39. Nadrzecze Z bd Biłgoraj 40. Naklik R 99 Potok Górny 41. Rapy Dyla ński R 658 Biłgoraj 42. Sokołówka 1 E 130 Frampol koncesja – ST 43. Turobin R 143 Turobin 44. Wola Dere źnia ńska R 616 Biłgoraj 45. Wola Ró Ŝaniecka E 344 Tarnogród koncesja – UW 46. Wolaniny E 149 Biłgoraj koncesja – UW
Piaski kwarcowe do produkcji cegły wapiennej i betonu /ty ś. m 3/ 47. Długi K ąt II R 509 Józefów 48. Futymówka R 9 486 Józefów 49. Józefów E 1 024 Józefów koncesja – UW 50. Pardysówka R 797 Józefów 51. Dyle (Ignatówka) E 1 523 Biłgoraj koncesja – ST 52. Hedwi Ŝyn R 1 151 Biłgoraj
Piaski kwarcowe stanowi ące surowiec szklarski /ty ś. Mg/ 53. Tereszpol R 1 762 Tereszpol
Zagosp. Zasoby Lp. Nazwa zło Ŝa Gmina Uwagi podlega geologiczne
Oznaczenia: Górniki III - pogrubiona nazwa zło Ŝa - zło Ŝe eksploatowane R - zło Ŝe rozpoznane E - zło Ŝe eksploatowane Z - zło Ŝe zaniechane (lub eksploatacja zako ńczona) Dla złó Ŝ posiadaj ących koncesj ę na eksploatacj ę w uwagach okre ślono organ udzielaj ący koncesji: MŚ - Ministerstwo Środowiska UW - Urz ąd Wojewódzki (po 01.01.2007r. – Urz ąd Marszałkowski) ST - Starostwo Powiatowe