Arkusz BIŁGORAJ (892)
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
P A Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY P A Ń STWOWY INSTYTUT BADAWCZY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś R O D O W I S K A OBJA ŚNIENIA DO MAPY GEO ŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000 Arkusz BIŁGORAJ (892) Warszawa 2011 Autorzy: Halina Wojtyna*, Paweł Kwecko*, Jerzy Miecznik*, Gra Ŝyna Hrybowicz** Główny koordynator MG śP: Małgorzata Sikorska-Maykowska* Redaktor regionalny planszy A: Bogusław B ąk* Redaktor regionalny planszy B: Joanna Szyborska-Kaszycka* Redaktor tekstu: Sylwia Tarwid-Maciejowska* * – Pa ństwowy Instytut Geologiczny-Pa ństwowy Instytut Badawczy, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa ** – Przedsi ębiorstwo Geologiczne POLGEOL SA, ul. Berezy ńska 39, 03–908 Warszawa ISBN ………………. Copyright by PIG and M Ś, Warszawa 2011 Spis tre ści I. Wst ęp – Halina Wojtyna ........................................................................................... 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza – Halina Wojtyna .............................. 4 III. Budowa geologiczna – Halina Wojtyna .................................................................... 7 IV. Zło Ŝa kopalin – Halina Wojtyna ............................................................................... 10 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin – Halina Wojtyna .............................................. 14 VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin – Halina Wojtyna .......................... 16 VII. Warunki wodne – Halina Wojtyna ............................................................................ 17 1. Wody powierzchniowe........................................................................................ 17 2. Wody podziemne................................................................................................. 18 VIII. Geochemia środowiska............................................................................................. 22 1. Gleby – Paweł Kwecko ........................................................................................ 22 2. Pierwiastki promieniotwórcze – Jerzy Miecznik ................................................ 25 IX. Składowanie odpadów – Gra Ŝyna Hrybowicz .......................................................... 27 X. Warunki podło Ŝa budowlanego – Halina Wojtyna ................................................... 34 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu – Halina Wojtyna .................................................... 36 XII. Zabytki kultury – Halina Wojtyna ............................................................................ 40 XIII. Podsumowanie – Halina Wojtyna, Gra Ŝyna Hrybowicz ........................................... 43 XIV. Literatura................................................................................................................... 44 I. Wst ęp Arkusz Biłgoraj Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000 opracowano w roku 2010 w Oddziale Świ ętokrzyskim Pa ństwowego Instytutu Geologicznego (Plansza A) oraz Pa ństwowym Instytucie Geologicznym w Warszawie i Przedsi ębiorstwie Geologicznym POLGEOL SA w Warszawie (Plansza B), zgodnie z „Instrukcj ą opracowania Mapy geo śro- dowiskowej Polski w skali 1:50 000” (2005). Mapa geo środowiskowa składa si ę z dwóch plansz: plansza A zawiera zaktualizowan ą tre ść Mapy geologiczno-gospodarczej Polski w skali 1:50 000 arkusz Szczebrzeszyn (Mądry, Kwapisz, 2005), a plansza B zawiera warstw ę informacyjn ą „Zagro Ŝenia powierzchni ziemi”, opisuj ącą tematyk ę geochemii środowiska i warunki do składowania odpadów. Plansza A zawiera dane zgrupowane w nast ępuj ących warstwach informacyjnych: ko- paliny, górnictwo i przetwórstwo, wody powierzchniowe i podziemne, warunki podło Ŝa bu- dowlanego oraz ochrona przyrody i zabytków kultury. Dane i oceny geo środowiskowe zaprezentowane na planszy B zawieraj ą elementy wiedzy o środowisku przyrodniczym, niezb ędne przy optymalnym typowaniu funkcji terenów w planowaniu przestrzennym poszczególnych jednostek administracji pa ństwowej. Wskazane na mapie naturalne warunki izolacyjno ści podło Ŝa s ą wskazówk ą nie tylko dla bezpiecznego składowania odpadów, lecz tak Ŝe powinny by ć uwzgl ędniane przy lokalizowaniu innych obiektów, zaliczanych do kategorii szczególnie uci ąŜ liwych dla środowiska i zdrowia ludzi, lub mog ących pogarsza ć stan środowiska. Informacje o zanieczyszczeniu gleb s ą u Ŝyteczne do wskazywania optymalnych kierunków zagospodarowania terenów zdegradowanych. Mapa ta adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samorz ądów terytorialnych i administracji pa ństwowej zajmuj ących si ę racjonalnym zarz ądzaniem zasobami środowiska przyrodniczego. Analiza tre ści mapy stanowi pomoc w realizacji postanowie ń ustaw o zago- spodarowaniu przestrzennym i prawa ochrony środowiska. Informacje zawarte na mapie mo- gą by ć wykorzystywane w pracach studialnych przy opracowywaniu strategii rozwoju woje- wództwa oraz projektów i planów zagospodarowania przestrzennego, a tak Ŝe w opracowa- niach ekofizjograficznych. Mog ą stanowi ć równie Ŝ ogromn ą pomoc przy wykonywaniu wo- jewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska oraz planów gospo- darki odpadami. Mapa powstała na podstawie interpretacji i reinterpretacji materiałów archiwalnych, opracowa ń publikowanych oraz zwiadu terenowego. Materiały niezb ędne do opracowania niniejszej mapy zebrano w Centralnym Archiwum Geologicznym Państwowego Instytutu 3 Geologicznego w Warszawie, Archiwum Geologicznym Urz ędu Marszałkowskiego w Lubli- nie, Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska w Lublinie, Nadle śnictwie Biłgoraj, Regio- nalnym O środku Bada ń i Dokumentacji Zabytków w Lublinie, urz ędach powiatowych, miej- skich i gminnych. Zostały one zweryfikowane w czasie wizji terenowej we wrze śniu 2010 roku. Mapa przygotowana jest w formie cyfrowej jako baza danych Mapy geo środowisko- wej Polski (MG śP). Dane dotycz ące złó Ŝ kopalin zostały zamieszczone w kartach informa- cyjnych, opracowanych dla komputerowej bazy danych o zło Ŝach. II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Obszar arkusza Biłgoraj wyznaczaj ą współrz ędne 22º30´–22º45´ długo ści geogra- ficznej wschodniej i 50º30´–50º40´ szeroko ści geograficznej północnej. Jego powierzchnia wynosi około 328 km 2. Pod wzgl ędem administracyjnym teren arkusza poło Ŝony jest w południowej części województwa lubelskiego. Niewielki południowo-zachodni fragment arkusza nale Ŝy do wo- jewództwa podkarpackiego (gmina Harasiuki w powiecie ni Ŝańskim). Przewa Ŝaj ąca cz ęść omawianego obszaru znajduje si ę na terenie powiatu biłgorajskiego (gmina Frampol i Biłgo- raj). Północno-zachodnia cz ęść poło Ŝona jest w powiece janowskim (gmina Dzwola i Janów Lubelski). Zgodnie z podziałem fizycznogeograficznym Polski (Kondracki, 2002) obszar arkusza znajduje si ę na pograniczu prowincji zachodniokarpackiej i prowincji Wy Ŝyn Polskich. Jest to jednocze śnie granica dwóch podprowincji – Wy Ŝyny Lubelsko-Lwowskiej (makroregiony Roztocze i Wy Ŝyna Lubelska) i Północnego Podkarpacia (makroregion Kotlina Sandomier- ska). Prawie cały omawiany obszar znajduje si ę w obr ębie Równiny Biłgorajskiej nale Ŝą cej do Kotliny Sandomierskiej. Północno-wschodni fragment arkusza zajmuje Roztocze Zachod- nie, które jest oddzielone od Równiny Biłgorajskiej wąskim pasem Wyniesie ń Urz ędowskich nale Ŝą cych do Wy Ŝyny Lubelskiej (fig. 1). Równina Biłgorajska zajmuje prawie cały obszar arkusza, obni Ŝaj ąc si ę ku południo- wemu zachodowi od około 235 m n.p.m. (okolice Kocudzy i Karolówki) do 190 m n.p.m. (Banachy). Wyrównan ą powierzchni ę równiny urozmaicaj ą liczne wydmy i podmokłe zagł ę- bienia. Wypływaj ąca z obszaru Roztocza Biała Łada, rozcina równin ę na gł ęboko ść kilku metrów. 4 Na północ od Równiny Biłgorajskiej, znajduje si ę w ąska strefa południowo- wschodniego zako ńczenia Wyniesie ń Urz ędowskich. Obszar ten okre ślany jest równie Ŝ jako strefa kraw ędziowa Roztocza (Buraczy ński, 1997, 2002). Na obszarze arkusza do tego mezo- regionu nale Ŝą dwa, poło Ŝone na południe od Rzeczyc i Kątów, wzgórza o wysoko ści około 255 m n.p.m. Roztocze Zachodnie (Kondracki, 2002), nazywane te Ŝ, na zachód od doliny Gorajca, Gorajskim (Buraczy ński, 1997, 2002), zajmuje jedynie około 4 km 2 omawianego obszaru. Na 5 tym terenie, w rejonie Woli K ąteckiej, wznosi si ę kilka, wyra źnie zaznaczaj ących si ę w mor- fologii, wzgórz o wysoko ści 270-290 m n.p.m. Na obszarze arkusza Roztocze Zachodnie i Wyniesienia Urz ędowskie rozcina, zata- czaj ąc dwa charakterystyczne łuki, przełomowa dolina Białej Łady. Lasy zajmuj ą około 70% powierzchni terenu. Najwi ększy udział w ich strukturze sie- dliskowej maj ą bory sosnowe, bagienne i wilgotne, rosn ące na glebach bielicowych i torfiastych. Charakterystycznym elementem szaty ro ślinnej s ą zbiorowiska niele śne, takie jak bagna, śródle śne torfowiska i ł ąki. Na gruntach ornych przewa Ŝaj ą gleby bielicowe najni Ŝszych klas bonitacyjnych, wy- kształcone na piaskach i piaskach gliniastych. Podmokłe tereny w dolinach rzek Bukowej i Rakowej sprzyjały powstawaniu gleb glejowych. Gleby chronione wy Ŝszych klas bonitacyj- nych wyst ępuj ą w strefie kraw ędziowej Roztocza, a tak Ŝe pomi ędzy Sol ą, Biłgorajem i Dąbrowic ą. S ą to gleby brunatne wykształcone na lessach i lessach piaszczystych (Roztocze) oraz na glinach zwałowych i iłach mioce ńskich (Równina Biłgorajska). Warunki klimatyczne na omawianym obszarze kształtowane s ą przez masy powietrza kontynentalnego oraz w mniejszym stopniu oceanicznego. Jest to jeden z najcieplejszych Re- gionów w Polsce. Charakteryzuje si ę średni ą temperatur ą roczn ą 7,6°C, najcieplejszym mie- si ącem jest lipiec ze średni