Studia Zachodnie 19
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
STUDIA ZACHODNIE 19 RADA PROGRAMOWA Pablo Blesa Aledo (Murcja), Christoph Augustynowicz (Wiedeń), Dariusz Dolański (Zielona Góra), Jörg Jansen (Berlin), Joachim Kuropka (Vechta), Alicja Kusiak-Brownstein (Notre Dame), Jan Musekamp (Frankfurt nad Odrą), Czesław Osękowski (Zielona Góra), Andrzej Sakson (Poznań), Wojciech Strzyżewski (Zielona Góra), Hieronim Szczegóła (Zielona Góra), Edward Włodarczyk (Szczecin), Kazimierz Wóycicki (Warszawa) KOMITET REDAKCYJNY Robert Skobelski (redaktor naczelny), Joanna Karczewska (redaktor), Tomasz Jaworski (redaktor), Tomasz Nodzyński (redaktor), Stefan Dura (redaktor), Radosław Domke (sekretarz), Błażej Grysztar (z-ca sekretarza) RECENZENCI Katarzyna Balbuza (Poznań) Leszek Belzyt (Zielona Góra) Zbigniew Bujkiewicz (Zielona Góra) Dariusz Dąbrowski (Bydgoszcz) Tadeusz Dzwonkowski (Zielona Góra) Janusz Faryś (Szczecin) Renata Gałaj-Dempniak (Szczecin) Radosław Gaziński (Szczecin) Bohdan Halczak (Zielona Góra) Stanisław Jankowiak (Poznań) Wanda Jarząbek (Warszawa) Dariusz Karczewski (Bydgoszcz) Janusz Karwat (Poznań) Robert Klementowski (Wrocław) Daniel Koteluk (Zielona Góra) Yaman Kouli (Chemnitz) Aleksandra Kruk (Zielona Góra) Teresa Kulak (Wrocław) Piotr Kwiatkiewicz (Warszawa) Robert Łoś (Łódź) Przemysław Matusik (Poznań) Joanna Nowosielska-Sobel (Wrocław) Danuta Okoń (Szczecin) Czesław Osękowski (Zielona Góra) Anna Pobóg-Lenartowicz (Opole) Dariusz Rymar (Gorzów Wlkp.) Grzegorz Strauchold (Wrocław) Wojciech Strzyżewski (Zielona Góra) Włodzimierz Suleja (Wrocław) Adam Szweda (Toruń) Małgorzata Świder (Opole) Andrzej Wałkówski (Łódź) Gabriela Wąs (Wrocław) Filip Wolański (Wrocław) Michał Zwierzykowski (Poznań) Rościsław Żerelik (Wrocław) Pismo recenzowane. Lista recenzentów na stronie internetowej www.ih.uz.zgora.pl/badania-naukowe/studia-zachodnie Na stronie internetowej rocznika znajdują się zasady recenzowania i przyjmowania do druku oraz instrukcja wydawnicza dla Autorów. ADRES REDAkcji Instytut Historii Uniwersytetu Zielonogórskiego 65-762 Zielona Góra, al. Wojska Polskiego 69 e-mail: [email protected] www.ih.uz.zgora.pl/badania-naukowe/studia-zachodnie UNIWERSYTET ZIELONOGÓRSKI STUDIA ZACHODNIE 19 REDAKCJA NAUKOWA Robert Skobelski Zielona Góra 2017 RADA WYDAWNICZA Andrzej Pieczyński (przewodniczący), Katarzyna Baldy-Chudzik, Rafał Ciesielski, Van Cao Long, Roman Gielerak, Bohdan Halczak, Małgorzata Konopnicka, Krzysztof Kula, Marian Nowak, Janina Stankiewicz, Anna Walicka, Zdzisław Wołk, Agnieszka Ziółkowska, Franciszek Runiec (sekretarz) REDAKCJA Izabela Bohdanow KOREKTA Ewa Popiłka REDAKCJA TECHNICZNA Jolanta Karska Wersja drukowana czasopisma ma charakter pierwotny. Na jej podstawie powstaje wersja cyfrowa w ZBC © Copyright by Uniwersytet Zielonogórski Zielona Góra 2017 ISBN 978-83-7842-307-2 ISSN 1428-0663 OFICYNA WYDAWNICZA UNIWERSYTETU ZIELONOGÓRSKIEGO 65-246 Zielona Góra, ul. Podgórna 50, tel. (68) 328 78 64 www.ow.uz.zgora.pl, e-mail: [email protected] SPIS TREśCI ARTYKUŁY I STUDIA Bogdan Bobowski, Gmerki oraz pieczęcie herbowe mieszczan (uwagi w związku z odnalezieniem na terenie badań archeologicznych w Gdańsku przy ulicy 3 Maja dwóch nieznanych dotychczas zabytków sfragistyki mieszczańskiej o metryce XV- i XVI-wiecznej) .............................................................. 9 Joanna Karczewska, Majątki szlacheckie w okolicy Kcyni na przełomie XIV i XV wieku ...................................................................................17 Krzysztof Benyskiewicz, Tycz Bär − starosta babimojski 1404-1407(?) ...................27 Jarosław Kuczer, „Stan panów”? Miejsce Herrenstandu w systemie prawnym, administracyjnym i ustrojowym Śląska w epoce habsburskiej (1526-1740) ............51 Małgorzata Konopnicka, Grzegorz Ostrowski, Rodzina von Seydel z Luboszyc. Przyczynek do badań prozopograficznych szlachty dolnołużyckiej ......................75 Dariusz Łukasiewicz, Zdrowie i choroba w Prusach 1871-1918 ...........................87 Tomasz Nodzyński, Posłowie polscy w Berlinie w dyskusjach wokół Aktu 5 Listopada 1916 roku w organach ustawodawczych Prus i Rzeszy Niemieckiej ..... 119 Karol Siemaszko, Postępowanie w sprawach o przestępstwa popełnione przez pracowników kolei w latach 1944-1949 w świetle akt zachowanych w zasobie Archiwum Państwowego w Gorzowie Wielkopolskim – przyczynek do badań nad orzecznictwem Wojskowego Sądu Polskich Kolei Państwowych .................. 137 Daniel Koteluk, Osada wiejska Czerwieńsk w powiecie zielonogórskim w latach 1945-1947 ................................................................................. 147 Juliusz Sikorski, Ocena postaw duchowieństwa rzymskokatolickiego województwa zielonogórskiego wobec polityki wyznaniowej PRL w połowie lat 60. XX wieku w świetle analizy Komitetu Wojewódzkiego PZPR w Zielonej Górze ................. 163 MISCELLANEA Robert Skobelski, Nieudany eksperyment socjalistycznej integracji. Rada Wzajemnej Pomocy Gospodarczej w latach 1949-1991 ................................ 183 Bernadetta Nitschke-Szram, Ekonomiczny wymiar współpracy Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej z Polonią na przykładzie działalności Przedsiębiorstw Polonijno-Zagranicznych ................................................................. 209 Danuta Krawczyk, Kościoły ewangelickie wobec wybranych kwestii międzynarodowych i społeczno-politycznych w Polsce po 1989 roku ................. 229 6 Spis treści ARTYKUŁY RECEZNYJNE, RECENZJE I OMÓWIENIA Anitta Maksymowicz, Agnieszka Wisła i działalność Polek w Ameryce na rzecz ochotników i weteranów Błękitnej Armii, Stowarzyszenie Weteranów Armii Polskiej w Ameryce, Nowy Jork−Opole 2015, ss. 273 (Grażyna Wyder) ... 245 Izabela Korniluk, Jak zapełnić „białą plamę” na kulturalnej mapie Polski?, Lubuskie Towarzystwo Kultury 1957-1992, Muzeum Ziemi Lubuskiej w Zielonej Górze oraz Towarzystwo Przyjaciół Muzeum Ziemi Lubuskiej w Zielonej Górze, Zielona Góra 2015, ss. 426 (Alina Polak) .............................................. 251 Czesław Osękowski, Połączenie miasta Zielona Góra z gminą Zielona Góra we wspólny samorząd terytorialny, Oficyna Wydawnicza UZ, Zielona Góra 2016, ss. 250 (Radosław Domke) ....................................... 255 Analecta Freystadiensia czyli kronika Kożuchowa, oprac. Adam Górski, Wojciech Krawczuk, Wydawnictwo Eternum, Kraków–Kożuchów 2016, ss. 298 (Joanna Karczewska) .................................................................... 261 Olgierd Kiec, Historia protestantyzmu w Poznaniu od XVI do XXI wieku, Fundacja Instytutu Kultury Popularnej, Poznań 2015, ss. 540 (Tomasz Nodzyński) ......... 267 Longin Dzieżyc, Muzealnictwo na Ziemi Lubuskiej w latach 1945-2000, Muzeum Ziemi Lubuskiej, Zielona Góra 2014, ss. 396 (Robert Skobelski) ................... 273 Artykuły i studia 8 Spis treści U N I W E R S Y T E T Z I E L O N O G Ó R S K I studia zachodnie 19 • ZIELONA góra 2017 Bogdan Bobowski Uniwersytet Zielonogórski GMERKI ORAZ PIECzęCIE HERBOWE MIESZCZAN (uwagi w związku z odnalezieniem na terenie badań archeologicznych w Gdańsku przy ulicy 3 Maja dwóch nieznanych dotychczas zabytków sfragistyki mieszczańskiej o metryce XV- i XVI-wiecznej) asłużony polski sfragistyk Marian Gumowski określał gmerki mieszczańskie Zjako „znaki własnościowe, raczej osobiste niż rodzinne utworzone z kresek prostych lub łamanych”1. Czołowy XIX-wieczny prekursor badań niemieckiej heral- dyki mieszczańskiej Carl Gustav Homeyer (1795-1874) opisywał gmerki jako znaki utrwalone w systemie linii, kresek i różnych figur geometrycznych w najróżniejszych kompozycjach graficznych wzajemnie ze sobą połączonych2, nacechowanych prostotą i łatwością wykonania oraz pozbawionych stylizowanych form sztuki heraldycznej (kunstloseste)3. System kresek prostych, pętlicowatych, łuków, kół i innych jeszcze form akcentowano bardziej na linii pionowej, kreśląc je od dołu do góry aniżeli na linii poziomej4. Przyjmowana z założenia łatwość i prostota w kształtowaniu obrazu znaku tożsamościowo-własnościowego wiązała się z funkcją praktyczną gmerków, którymi znakowano różne przedmioty ruchome, domy, znaki graniczne, płyty nagrobne, bydło, drzewa stanowiące własność prywatną posiadacza gmerku itd. Funkcje gmerków jako indywidualnych znaków własnościowych ilustrują następujące wybrane przykłady na podstawie testamentów mieszczan Świdnicy. Na przykład pierścień legowany mocą testamentu mieszczanina tego miasta Krzysztofa (Christoph) Dreschera w 1580 r. na rzecz żony określony został jako Petschir Ring5 i w tej samej formie zapisany w te- 1 M. Gumowski, Herbarz patrycjatu toruńskiego, Toruń 1970, s. 6 i n. 2 Patrz: P. Knötel, Bürgerliche Heraldik. Dritte verbesserte und erweiterte Auflage, Breslau 1922, s. 25. 3 C.G. Homeyer, Die Haus – und Hofmarken, Berlin 1870, s. 139. 4 Ilustruje to np. gmerk przerysowany na oprawie Caspara Weinreicha kroniki gdańskiej z 1489 r. 5 Archiwum Państwowe we Wrocławiu, Dokumenty miasta Świdnicy, sygn. U 3553 – dalej skrót: AP W-w, Dokumenty, U 3553. 10 Bogdan Bobowski stamencie mieszczanina świdnickiego Vincentiusa z 1613 r.6 miał uznaną funkcję pierścienia – sygnetu ze stemplem gmerku, którym pieczętowano różne pisma wła- ścicieli takich sygnetów. Białoskórnik Hans Saydell legował dwóm córkom naczynia z cyny, które otrzymał bądź zostały wytworzone w okresie trwania jego pierwszego małżeństwa. Zostały one oznaczone jego imieniem oraz znakiem tożsamościowym (gmerkiem) (alles zinern Gefesse so in der Ersten Ehe zusammengebracht undt erzeuget wordem, undt unter meinem Gemärcke undt Nahmen alleine gezeichnet)7. Inny miesz- czanin świdnicki Helias Weiss zapisał żonie wszystkie