Rugby, Zuid-Afrika En Natievorming 1995-2007
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
One team, One country? Rugby, Zuid-Afrika en natievorming 1995-2007 Naam: Emma Bennis Studentnummer: 6073964 Opleiding: Master Geschiedenis, UvA Begeleider: Niek Pas Tweede lezer: Jouke Turpijn Datum: 17 april 2016 0 Inhoudsopgave Voorwoord ................................................................................................................................. 1 Inleiding ..................................................................................................................................... 3 1. Rugby in Zuid-Afrika ................................................................................................... 10 1.1. Historiografie .................................................................................................... 10 1.1.1. Natievorming ....................................................................................... 15 1.2. Opkomst van rugby en de Afrikaner identiteit ................................................. 18 1.2.1. Symboliek en het Springbokembleem ................................................. 22 2. Het wereldkampioenschap rugby 1995 ........................................................................ 24 2.1. De Springbokken tegen de Wallaby’s: een viering van de regenboognatie ..... 27 2.2. ‘Rugby is in the Afrikaner soul’ ....................................................................... 30 2.2.1. De Ere ............................................................................................... code 32 2.2.2. Smet op de regenboognatie .................................................................. 34 2.3. ‘How rugby scored a try for the new South Africa’ ......................................... 36 2.4. Griffiths en de transformatie van rugby............................................................ 38 3. Het wereldkampioenschap rugby 2007 ........................................................................ 42 3.1. De schaduw van Mandela ................................................................................. 44 3.2. Mbeki en de Afrikaanse Renaissance ............................................................... 45 3.3. De strijd over transformatie .............................................................................. 48 3.3.1. Transformatie: White en SARU ........................................................... 52 3.4. ´Die Boere-oorlog is gewreek!´ ........................................................................ 54 Conclusie .................................................................................................................................. 58 Bibliografie ............................................................................................................................... 62 1 Krantenmateriaal .......................................................................................................... 64 2 Voorwoord 24 oktober 2015 is een grote dag voor het rugby in Zuid-Afrika. In Johannesburg wordt op deze dag de finale gespeeld van de Currie Cup, de oudste nationale competitie in Zuid-Afrika die teruggaat tot 1889. Het winnen van deze trofee is de meest prestigieuze prijs die op nationaal niveau behaald kan worden. Toch is het Ellis Park Stadion, waar ik op dat moment aanwezig ben, voor minder dan twintig procent bezet met toeschouwers. Dat is goed te zien op de zelfgemaakte foto hiernaast. Dat komt doordat een paar uur later in Londen de halve finale van het wereldkampioenschap rugby plaatsvindt tussen Zuid-Afrika en Nieuw- Zeeland. De winnaar zal doorgaan naar de finale en spelen voor de titel 'wereldkampioen rugby'. Na de wedstrijd in het Ellis Park stadion, die overigens wordt gewonnen door de Golden Lions uit Johannesburg, ga ik naar een kroeg om de halve finale op een groot scherm te kijken. Alle kroegen waar we langskomen zijn, in groot contrast met het stadion, helemaal afgeladen met mensen in een Springbokshirt die de halve finale willen bekijken. De steun voor het nationale team bij deze belangrijke wedstrijd is erg groot, en veel mensen in Johannesburg verkiezen het nationale team boven de lokale club. Er is veel belangstelling voor rugby in Zuid-Afrika. Het nationale team dat Zuid-Afrika vertegenwoordigt speelt een grotere rol dan de lokale clubs uit de nationale competitie. Tijdens de vier maanden die ik in Johannesburg ben geweest kon ik in levende lijve meemaken op welke manier het wereldkampioenschap rugby leeft in Zuid-Afrika. Niet alleen door de wedstrijden van het nationale team op tv te bekijken op drukbezochte, openbare plekken, maar ook door te praten met mensen over hoe ze rugby ervaren en wat het voor hen betekent; en ook door te kijken naar de verslaggeving op de televisie en in de kranten tijdens het kampioenschap. Mensen zijn telkens weer verbaasd als ik vertel dat ik onderzoek doe naar rugby in Zuid- Afrika. De eerste vraag is: waarom rugby? De keuze voor rugby als onderzoeksonderwerp 1 heeft zich geleidelijk ontwikkeld. Dat had ik van tevoren niet bedacht. Het is opgekomen tijdens het vak Masteratelier in de masterfase waar ik het thema sportgeschiedenis ben gaan volgen. De emotie, de identiteitsvorming en de symboliek vind ik ontzettend interessante aspecten die centraal staan in de sportgeschiedenis. Dankzij de docenten, Niek Pas (tevens mijn begeleider) en Jouke Turpijn, ben ik op het onderwerp rugby gekomen. De tweede vraag is: waarom Zuid-Afrika? Antwoord: wegens een vakantie in Zuid-Afrika die mijn interesse heeft opgewekt in de unieke geschiedenis van dat land in de afgelopen 25 jaar. Vooral de vreedzame transitie van het apartheidsbewind naar een democratie is een boeiend thema. Om het onderzoek goed uit te kunnen voeren moest ik beschikken over empirisch materiaal dat niet online beschikbaar is. Dat is de reden dat ik uiteindelijk vier maanden in Johannesburg heb gezeten. Deze fantastische ervaring heeft ontzettend veel bijgedragen aan dit onderzoek. Ik heb interviews kunnen afnemen met oud-spelers en rugbyexperts, hoewel een groot deel daarvan op dat moment in Engeland was vanwege het wereldkampioenschap. Maar ook om een beter besef te krijgen van de manier waarop deze complexe samenleving in elkaar zit, is het fijn om er een tijdje te hebben gewoond. Criminaliteit, corruptie, racisme en het verschil tussen arm en rijk zijn onderwerpen die tot de dag van vandaag zorgen voor grote problemen in het land. Aan de andere kant is iedereen ontzettend vriendelijk en open. Zuid- Afrika is een geweldig land om in te wonen, met interessante cultuur, overweldigende natuur, heerlijk eten en een grote gastvrijheid. Het is kort gezegd een land van uitersten en contrasten. Mijn verblijf in Zuid-Afrika was een geweldige ervaring die niet mogelijk was geweest zonder de hulp van een flink aantal mensen. Hier wil ik specifiek Colin du Plessis noemen, die niet alleen op academisch niveau heeft geholpen en mij in contact heeft gebracht met oud rugbyspelers en experts, maar mij ook heeft meegenomen naar mijn allereerste rugbywedstrijd bij de Blou Bulle (Afrikaans voor blauwe stieren). Daarnaast wil ik mijn vriend Pieter bedanken. Omdat hij met mij is meegegaan naar Zuid-Afrika is mijn ervaring in Zuid-Afrika nog leuker, interessanter en fijner geweest. En mijn ouders voor hun steun in deze onderneming. Daarnaast wil ik specifiek mijn vader Hans bedanken voor de hulp met spelling en andere tekstuele adviezen. Als laatste bedank ik mijn begeleider Niek Pas. Niet alleen omdat ik zonder hem niet op het onderwerp was gekomen, waar ik nog steeds erg blij mee ben, maar ook omdat hij mij elke keer heeft uitgedaagd om het beste uit mijzelf en het onderwerp te halen. Een fijne begeleider bij wie ik altijd aan kon kloppen met vragen en zonder wie ik over een jaar nog niet klaar was geweest. 2 Inleiding “Sport has the power to change the world…it has the power to inspire. It has the power to unite people in a way that little else does. It speaks to youth in a language they understand. Sport can create hope where once there was only despair. It is more powerful than government in breaking down racial barriers.”1 Nelson Mandela (2000) Sport heeft de potentie om de wereld te veranderen, zegt Nelson Mandela in bovenstaande quote. Sport kan mensen bij elkaar brengen, hoop creëren en raciale spanningen doorbreken. En dat is nodig om een nieuw Zuid-Afrika te bouwen na het einde van apartheid. Ten tijde van apartheid was een systeem van rassensegregatie in werking in Zuid-Afrika. De samenleving was ingedeeld en gescheiden op basis van ras met als doel de blanke overheersing in stand te houden. In 1990 wordt het apartheidssysteem afgeschaft en in 1994 vinden de eerste multiraciale verkiezingen plaats. Nelson Mandela wordt dan verkozen tot de eerste president van het post-apartheid democratische Zuid-Afrika. Hij staat voor de moeilijke taak om van Zuid-Afrika een eenheid te maken. En Mandela probeert inderdaad door middel van sport verschillende bevolkingsgroepen te verenigen en een nationale identiteit te vormen. Dit doet Mandela onder andere door het wereldkampioenschap rugby in 1995 te steunen dat wordt gehouden in Zuid-Afrika.2 De keuze om deze sport te steunen is opmerkelijk gezien de positie van het rugby tijdens de apartheidsperiode. Rugby werd namelijk beschouwd als een typisch blanke Afrikanersport; de sport bij uitstek van de voormalige overheerser die het apartheidsbewind heeft ingevoerd en Mandela 27 jaar heeft opgesloten. Mandela wil echter op vreedzame wijze de verschillende bevolkingsgroepen unificeren en maakt met het uitspreken van steun voor het rugbywereldkampioenschap