ISSN 2083-3725 Studia Ekonomiczne i Regionalne www.ser.pswbp.pl Economic and Regional Studies Tom/Volume V, Nr/Issue 2, Rok/Year 2012
CZĘŚĆ I. ARTYKUŁY PART I. ARTICLES
TRENDS OF COMPETITIVENESS IN THE AGRO-TRADE OF VISEGRAD COUNTRIES
Vásáry Miklós
Szent István University, Gödöllő, Hungary
Summary: The accession to European Union (EU) in 2004 has resulted multiple kinds of agro-trade possibilities and dif- iculties for the Vsiegrad countries. The liquidation of customs and other trade barriers led immediately to an increased trade. The gradually growing trade intensity was much stronger in case of the old EU member states than in case of the neighbouring countries and occurred faster. The free low of goods on the common international market was set and enhan- ced, and enabled trade expansions following the integration. The objective of the paper the review of changes of trading processes within the examined country group following the Eastern enlargement. In addition, the key issue is to what products the comparative advantage principle could be applied, what products were able to realize competitive advantage in trade – in relation to Hungary.
Key words: agro-trade of Visegrad countries, export structure, competitiveness, agro-trade balance, export-import ratio
Introduction – general agro-trade effects The countries which integrated after the enlar- gement in 2004 (EU12) had very different conditions The agro-trade of Visegrad countries1 - in trade po- concerning the role of agriculture in national econo- licy aspect – was basically affected by two main events my: its level, volume of agricultural subsidies, produc- in the early 2000s. On the one hand, the favours im- tion ef iciency and competitiveness of the sector. plemented under the European Treaty concluded with In spite of the fact that the trade policy approach the European Union (EU) before the accession and the was more liberal in regard to the EU15 because they revised version of favours, which considerably decre- headed towards the large and solvent market, basical- ased barriers in bilateral trade with the member states ly very serious restrictions were applied in relations of the EU15.2 On the other hand, the EU membership with the EU12, due to the tail effect of former trade has enabled free trade without restrictions among policy trends. As a consequence, a distorted situation the new member states, according to the principles of was created, which – in spite of efforts to address it 3 common internal market. On the basis of EUROSTAT – clearly included the often unfavourable foreign trade trade statistics data, the trade value with the EU15 effects, which made themselves full aware after the EU clearly increased following the accession [EUROSTAT, accession. 2012] (see Figure 1).
1 The Visegrad Cooperation (Visegrad countries or the V4) is the regional organization of the Czech Republic (CZ), Hungary (HU), Poland (PL) and Slovakia(SK). The aim of this cooperation is to provide joint representa- tion for the economic, diplomatic and political interests of these coun- tries, harmonization of their actions in relation to the EU with special regard to agricultural policy, structural funds, common foreign and defence policy, as well as the Schengen Agreement. 2 The EU has given substantial agro-trade favours by extending the Gene- ralized System of Preferences (GSP), later it has created new condition system for agro-trade within the framework of Association Agreement concluded in 1991. The second amendment to the Agreement included the arrangement enhancing liberalization process prior to the acces- sion. The mechanism of favours was extended under this framework: (a) system of customs-free quotes – “four zero solution”, (b) customs- -free option without quantity restrictions – “double zero solution”, 3 Due to the trade agreements between the new member states, substan- and (c) tools of traditional customs quotes. The degree of preferences tial integration was set up right before the accession both regarding considerably increased due to the measurements, the quantity limits the agricultural trade and agricultural markets. The Central European decreased, thus, afterwards the preferential agricultural trade was in Free Trade Agreement (CEFTA) was rati ied December 12, 1992, in Cra- fact an equal part of internal market, the market competition (Halmai, cow and its main objective was to increase trade among members. Its 2007). actual expansion, however, was only moderate.
- 5 - Studia Ekonomiczne i Regionalne Nr 2 (V) 2012 Trends of competitiveness...
14 000 12 000 CZ HU 12 000 CZ HU PL SK 10 000 10 000 8 000 8 000
6 000 6 000
4 000 4 000
2 000 2 000 0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Exports Imports Figure 1. Agricultural exports and imports between Visegrad countries and the European Union (2000-2011, current prices, million euros) Rysunek 1. Eksport i import rolny pomiędzy krajami Grupy Wyszehradzkiej i Unią Europejską (2000-2011 w cenach bieżących, w mln euro) Source: Based on EUROSTAT 2012 • The series of VAT fraud within the EU has a signif- Material and methods icant distorting effect because the effect of icti- tious trade within the EU is very uncertain in ad- The article attempts to reveal the lessons that can ministration and, consequently, in statistics. be learnt from the example of Visegrád countries and • Moreover, the black or illegal trade can be added to distinguishes, basically, two reference points. On one the above, because it has a strong effect on some hand, trade in goods between the different EU coun- special product groups.6 But the avoiding trade try groups, and, on the other hand, the special features should also be noted here, because it takes place of Visegrad countries. The data for the research were legally at the EU level, but it does not appear in the collected from EUROSTAT database, in SITC (Standard statistical reports 7 of individual member states . International Trade Classi ication4) system and cov- A number of methods, ratios and indices were ap- ered the period from 2000 to 2011. The double digit plied in this research. The share of member countries distribution of SITC system was applied for the treat- in the export market ratio changes was explored: ment of data. It has become clear during the research, that, in general, a lot of dif iculties and restrictions can affect the uniformity and reliability of data due to the data- base characteristics. The following dif iculties and re- (1) strictions hould be highlighted:
• Following the EU integration, in case of imports, where MRE/I, is the ratio in the market proportion
the goods from countries outside the EU appear change, xt, xt-1 is the value of the exports and imports
as goods from within the EU due to the EU border of a given country in t and t-1 year. Xt, Xt-1 are the val- crossing and the location of an importing corpora- ues of the total exports and imports of a given coun- tion in the EU. try in the two periods. The value of the ratio can be • In case of exports, entry and exit summary customs negative, which means that the trade decreases in case declaration should be illed only for trade outside of a given country within the examined relation. Also, the EU, thus, the control of actual trade within the the structure of the index allows values above 100% EU is impossible on the basis of customs declara- or below -100%. It can be due to the temporary fea- tion.5 tures that the value of the denominator is extremely
4 The Standard International Trade Classi ication, is a product classi i- low, thus, even a slight change may seem signi icant. It cation of the United Nations used for external trade statistics (export can distort the interpretation, therefore, the swinging and import values and volumes of goods). In cooperation with Govern- ments and with the assistance of expert consultants, the United Nations values are maximized. Secretariat drew up the 1950 edition of the United Nations Standard International Trade Classi ication (referred to below as the “original” SITC). By 1960, many countries compiled international merchandise goods’ trade between member states because the value added tax and trade data according to the original SITC or national classi ications cor- the excise duty can be recovered on its basis (EUVONAL, 2012). related to it and major international organizations had adopted SITC as 6 The Hungarian cattle stock, which has excellent animal health record a basis for the reporting of international trade statistics. SITC is allow- (free from bluetongue disease) has found a strong market in Turkey. ing for international comparisons of commodities and manufactured In cases of some lots, however, some dealers exported calves to Turkey goods (UN, 2006). born outside of Hungary, but received Hungarian documents. As a re- 5 It should be noted that the document that follows the movement of sult, Turkey has introduced sanctions. goods is called accompanying document in the trade of excise goods. 7 It is a difference in the reports of member states that data are reported It had been used only in internal trade earlier, but following the EU- in different trade values in each country. In the case of Hungary, it is the accession, the goods are accompanied by it as well; in the case of excise value of 100 million HUF annual trade.
- 6 - Studia Ekonomiczne i Regionalne Nr 2 (V) 2012 Trends of competitiveness...
The next index is the export-import balance, which mine the structure of exports. The reference point in clearly expresses the difference between the country’s the current research was the value of trade with the exports and imports: EU27. The examination of comparative advantages can be made using two approaches. On one hand, it can be (2) analysed, how the share of a given product or product
where BE/I is the sum of balance, xij, is the sum of group within the exports relates to the export share exports value of a given country, and mij is the sum of on the reference market (the EU27). In other words, imports value. the regional comparison of relative values can be The third applied index quanti ies the export-im- made. On the other hand, simultaneously, the other port ratio. The ratio is the simplest export speci ica- half of the formula examines the export ratio of source tion index which correlates the country exports to countries (the V4) within the EU 27 total exports. The imports: comparative advantage can be detected if the export share of the product group is larger than the basis of comparison, or if the share of the examined country is (3) bigger than its value within the total exports.
where RE/I is the value of index, xij, is the sum of ex- The numerator and denominator of Balassa index ported goods, currently the sum of exports value of a ranges from 0 to 1.9 Accordingly, the value of the index 10 given country, while mij is the sum of similar imports can be within [0;∞] interval. If B>1, a given country value. has a comparative advantage in case of the examined The analysis also includes the calculation of Her in- product; if the value of the index is between 0 and 1, it dahl–Hirschman-index (HHI) value of the examined indicates a comparative disadvantage. The index was country. In the course of the calculation, the export criticised for many shortcomings, see for example Fertő share of each product group is squared and the values 2003, Fertő et al. 2005, or Jámbor et al. 2012.The criti- received are summed. Formally, the index is formed as cism can be the consequence of the index’s wide applica- follows: tion, in international environment, where it served the comparison of very heterogeneous features and market (4) regulations. In the opinion of the author of this study, in the case of EU27, (1) the geographical proximity, (2)
where Si is the market share of a given i product similar macro-economic conditions, and (3) the near- group. Subsequently, the value of the index is between ly identical or simultaneously concluded trade policy 0 and 1. The higher values indicate higher level of con- agreements, results in the index predictive ability and centration. applicability. Owing to the limits of the present study The examination is completed with the calculation and the high number of reference points, the index was of the index developed by Béla Balassa for measuring updated and the B value adjusted with the weighted av- the comparative advantage. The formula of B index is erage re lecting the imprtance of each product group in the following: exports at national level, and the sum of these was cal- culated, according to the following formula:
(5) (6) where x indicates exports, i is for the product where x is the export, i is the product group, j is the group, j is the examined country, and, subsequently, examined country. Subsequently, xij is the product-lev- x is the product-level, while is total exports of ij el export of a given country, is the total export, a given country, indicates the product-level ex- and Bi is the Balassa index of i product group. ports, and is the world or a country group to- Findings tal exports8 (Balassa, 1965). The B index assumes that the exports structure is Concerning trade, it is obvious that the EU mem- equally sensitive to the relative costs and the differ- bership has resulted in a dynamic expansion of trade ences between non-price factors (Fertő, 2003). There- in the V4 countries. The foreign trade growth and - in fore, the comparative advantage is expected to deter-
8 In the original paper of Balassa, the i index indicated the combined 9 If then it is a monopoly, the product is supplied export of 74 industrial products, while j index was for the sum of 11 developed industrial countries. In order to moderate the trade policy only by a single examined country. distortions, the B-index originally was limited only to the examination 10 of industrial products. B-index presupposes that the export structure The actual upper limit holds to in inity if is sensitive both for the relative costs and the differences in non-price holds to zero, that is the economic weight of the country is not factors. Thus, the comparative advantage is expected to determine the structure of exports (Fertő, 2003). signi icant regarding the exports. (Poór, 2010)
- 7 - Studia Ekonomiczne i Regionalne Nr 2 (V) 2012 Trends of competitiveness... some cases and regarding some product groups - the the expansion. In other words, the common internal decline can be observed in the total agricultural trade market had a considerable impact on trade improve- (within and outside the EU27) The question is, to what ment, which also resulted in the concentration of com- extent can it be due to the potential market expansion mon markets from the perspective of the V4. of the examined countries. If the research is extended, it can be seen in regards In order to answer the question, the change is ex- to the EU15 and V4 that the growth is very strong on pressed in percentage terms re lecting how the change the market of the old member states (Table 1). In some in case of each country group contributed to changes cases, the expansion of trade exceeded 100% (2002, observed in the expansion of total trade. CZ, HU), which was due, partly, to the limited chang-
On the basis of the data of MRE/I, index (formula 1), es of annual base value mentioned above, partly to the it can be concluded that in the case of total exports, fact that the expansion of trade on the markets of the the expansion was decisive with regard of the EU27. EU15 could, in total, adjust the decline taking place on The strongest expansion was in Slovakia because 93% other markets (e.g., outside the EU27). of the export growth was destined to the markets of Considering the results, it is con irmed that the ac- the EU27. The value of the Czech Republic was lower cession to the EU in 2004 resulted in a sound and strong (87%), the next in rank was Hungary (77%), then Po- growth of the market. The highest growth values were land (71%). The same value increased again by 3%, on observed in Slovakia. It leads to the conclusion that as average, for all countries in the period following the the result of the permanent – and in some years even – accession. Thus, it can be declared that in the case of expansion of the low base, the value of growth steadily the examined countries, the markets of the EU enabled increased and the market relations were less affected. Table 1. The total export growth rate by country group (extra the EU27) * (2001-2011) Tabela 1. Stopa wzrostu eksportu ogółem w krajach Grupy Wyszehradzkiej w latach 2001-2011 In EU15 relation 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011
Czech Rep. 41% 100% 18% 58% 43% 50% 50% 50% 25% 18% 34%
Hungary 58% 100% 100% 86% 47% 32% 52% 25% 17% 16% 44% Poland 46% 74% 66% 76% 61% 58% 69% 50% 10% 59% 44% Slovakia 36% 3% 0% 52% 36% 11% 29% 12% -100% -20% 21% In V4 relation 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011
49% 100% 5% 44% 42% 61% 45% 44% 67% 63% 55% Czech Rep. Hungary -3% 100% -26% 22% 17% 35% 14% 21% 16% 39% 38% Poland 9% 32% 6% 14% 16% 21% 9% 19% 19% 10% 12% Slovakia 60% 88% 48% 47% 56% 75% 76% 61% 100% 94% 75% Source: Based on EUROSTAT 2012 data. * For reasons of simplicity and applicability, in some cases the extreme values were indicated as 100% and -100%. Reviewing the agro-trade balance (formula 2), The tendencies of export-import ratio11 produce the situation of Visegrad countries is much clearer interesting result regarding trade (Formula 3). Given (see Figure 1). In general, it can be declared that the the values shown in Figure 2, it can be observed that balance of Hungary remained positive throughout the the value of the ratio decreased in Hungary – in other period, in spite of the fact that a stronger decline could words, the values of exports and imports come closer be observed after 2004. In case of Poland, the balance - in the examined relation, but the exports dominance of the index improved after the accession, while in the could be maintained. The accession had a strong case of the other two countries, the integration has influence and the value of the index increased because further worsened the negative value of the index. The the value of exported goods grew due to the emerging export-import ratio has changed similarly. new markets.
11 It should be noted for the application of the ratio that the decline of de- mand and import can also distort the value of the index.
- 8 - Studia Ekonomiczne i Regionalne Nr 2 (V) 2012 Trends of competitiveness...
1 000 2,50 CZ HU PL SK 500 2,00
0 1,50
-500 1,00 -1 000 0,50 -1 500 CZ HU PL SK 0,00 -2 000 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011
Agro-trade balance Export-import ratio Figure 2. Agro-trade balance and export-import ratio of Visegrad countries with the EU15 (2000-2011; current prices, million euros) Source: Based on EUROSTAT 2012 data Rysunek 2. Bilans handlu rolno-spożywczego i relacja eksportu do importu w krajach Grupy Wyszehradzkiej z krajami UE-15 (2000-2011 w cenach bieżących, w mln euro) Źródło: opracowanie własne na podstawie danych EUROSTAT 2012.
However, the picture is completely different for the new member states (the EU12) (Figure 3).
2 000 4,00
1 500 3,00 1 000
500 2,00
0
1,00 -500 CZ HU PL SK CZ HU PL SK -1 000 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 0,00 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Agro-trade balance Export-import ratio Figure 3. The agro-trade balance and export-import ratio of Visegrad countries with the EU12 (2000-2011, current prices, million euros) Source: Based on EUROSTAT 2012 data Rysunek 3. Bilans handlu rolno-spożywczego i relacja eksportu do importu w krajach Grupy Wyszehradzkiej i krajami UE-12 (2000-2011 w cenach bieżących, w mln euro) Źródło: opracowanie własne na podstawie danych EUROSTAT 2012.
The „opening of borders” in 2004 resulted in a sig- When reviewing the individual countries, it can ni icant export increase of the V4 towards the EU12, be detected that the exported product structure can thus, improving both the balance and the ratio values. be explained by the effects of the EU membership. It The situation of Poland is noticeable, because the val- can be measured by the ratio of products in trade. The ues rapidly ascended at the start, in 2004, and gradual- Her indahl-Hirschmann index can be used for deter- ly improved Poland’s export position compared to the mining the concentration of markets in the economic V4 countries. Parallel with this phenomenon, Hungary analyses. and the Czech Republic could also show considerable The values of examined countries (CZ, HU, SK, PL) activity in the markets of each other, but Slovakia was and country groups (EU27, EU15, EU12, V4) are shown clearly lagging in this process and could not increase in Table 2. its trade in relation to the EU12.
- 9 - Studia Ekonomiczne i Regionalne Nr 2 (V) 2012 Trends of competitiveness...
Table 2. The Her indahl–Hirschman-index values in the V4 exports to selected countries and country groups (2000-2011) Tabela 2. Indeks Her indahla-Hirschmana dotyczący eksportu krajów Grupy Wyszehradzkiej w latach 2000-2011. Czech Republic 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 HU 0,1072 0,0893 0,0850 0,0862 0,0817 0,0747 0,0840 0,0946 0,0928 0,0898 0,0885 PL 0,1336 0,1142 0,1469 0,1850 0,1223 0,0856 0,0738 0,0765 0,0847 0,0785 0,0741 SK 0,0780 0,0729 0,0820 0,0816 0,0672 0,0705 0,0710 0,0711 0,0682 0,0715 0,0664 EU27 0,0679 0,0675 0,0689 0,0673 0,0694 0,0652 0,0694 0,0694 0,0656 0,0658 0,0632 EU15 0,1062 0,1015 0,0902 0,0746 0,0911 0,0892 0,0902 0,0918 0,0874 0,0889 0,0795 EU12 0,0673 0,0642 0,0723 0,0759 0,0643 0,0621 0,0626 0,0639 0,0618 0,0620 0,0598 V4* 0,0678 0,0654 0,0738 0,0776 0,0635 0,0619 0,0620 0,0634 0,0617 0,0626 0,0604 Hungary 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 CZ 0,0809 0,0861 0,0908 0,1041 0,0869 0,0908 0,0893 0,0816 0,0897 0,0835 0,0828 PL 0,0878 0,1002 0,0860 0,1029 0,1051 0,1300 0,1156 0,1199 0,1522 0,1108 0,1032 SK 0,0794 0,1193 0,0770 0,0758 0,0758 0,0880 0,1164 0,0892 0,0974 0,0853 0,0990 EU27 0,0973 0,1035 0,0954 0,0913 0,0873 0,0884 0,0818 0,1167 0,0971 0,0905 0,0906 EU15 0,1347 0,1309 0,1141 0,1077 0,1010 0,1012 0,0968 0,1347 0,1084 0,1111 0,1088 EU12 0,0722 0,0847 0,0790 0,1000 0,0773 0,0809 0,0748 0,1045 0,0998 0,0790 0,0803 V4* 0,0731 0,0794 0,0760 0,0814 0,0820 0,0873 0,0831 0,0845 0,0930 0,0732 0,0799 Poland 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 CZ 0,1175 0,1130 0,1047 0,1032 0,0929 0,0953 0,0905 0,0868 0,0871 0,0932 0,0935 HU 0,1503 0,1386 0,1253 0,1281 0,1050 0,0969 0,0932 0,0911 0,1038 0,1245 0,0913 SK 0,1336 0,1334 0,1202 0,1150 0,0924 0,1036 0,1019 0,0864 0,0793 0,0893 0,0977 EU27 0,0770 0,0727 0,0757 0,0787 0,0708 0,0757 0,0776 0,0768 0,0760 0,0721 0,0732 EU15 0,0975 0,0871 0,0874 0,0896 0,0760 0,0798 0,0822 0,0809 0,0802 0,0726 0,0737 EU12 0,0926 0,0932 0,0931 0,0885 0,0817 0,0818 0,0793 0,0778 0,0755 0,0810 0,0832 V4* 0,1230 0,1167 0,1043 0,1023 0,0901 0,0875 0,0833 0,0800 0,0796 0,0876 0,0903 Slovakia 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 CZ 0,0747 0,0783 0,0791 0,0877 0,0851 0,0838 0,0770 0,0782 0,0745 0,0726 0,0684 HU 0,1342 0,1012 0,0887 0,1028 0,0952 0,0930 0,0853 0,0858 0,0886 0,0866 0,0964 PL 0,1907 0,2278 0,2008 0,1965 0,1518 0,1395 0,1809 0,1419 0,1124 0,1250 0,0993 EU27 0,0651 0,0683 0,0685 0,0701 0,0731 0,0756 0,0756 0,0780 0,0727 0,0711 0,0742 EU15 0,1141 0,1321 0,1091 0,0809 0,0892 0,0910 0,0928 0,1080 0,1122 0,1166 0,1011 EU12 0,0701 0,0728 0,0742 0,0782 0,0786 0,0751 0,0741 0,0746 0,0689 0,0651 0,0716 V4* 0,0696 0,0721 0,0739 0,0775 0,0806 0,0747 0,0740 0,0753 0,0686 0,0653 0,0717 Source: Based on EUROSTAT 2012 data. * Under the V4, we mean the trade within the country group, which is realized with the other three partners.
- 10 - Studia Ekonomiczne i Regionalne Nr 2 (V) 2012 Trends of competitiveness...
The values in the Table 2 clearly show that exports that in their cases, the geographical conditions and lo- cannot be regarded as concentrated in any of the coun- cation substantially affect the export of agricultural tries. The concentration cannot be detected in the me- products, so the trade out of V4 only slightly in luences dian of product categories that the examined markets the concentration of product groups. Essentially, these had exclusive role. It meets the preliminary expecta- countries trade mostly within the region. A consider- tions, because in the case of the EU27, due to the com- able deviation between the EU12 and V4 values can be mon internal market competition - especially in the detected only in the case of Poland, probably because case of the easily replaceable products – the strong of the strong and traditionally determinant presence, market effects are against market concentration, thus, which can be observed in regards to the Baltic States. strengthening the position of consumers. The strong- The general competitive values of individual prod- est values can be found in the Czech-Polish, Slovak-Pol- ucts and countries can give some important informa- ish and Hungarian-Polish relations. But in the case of tion in addition to the analysis of concentration. Quite a the former, it concerns the period prior to the acces- few indices and evaluations are available for the quan- sion – which was subsidized and/or protected by trade ti ication of comparative advantage. One of them can be agreements – while in case of the latter, it concerns the connected with Béla Balassa, who pioneered the meas- period after the integration. It can be declared that the uring of comparative advantage. The index has had sev- accession has signi icantly rearranged the introduc- eral versions during the last decade, but in the present tion of goods on the market, referring to the changes of research, the effects of competitiveness in trade of the trade barriers and, in some cases, intensifying the pro- V4 are analysed on the basis of the original formula. cess of trade creation. The data also con irm a concen- The values of index B adjusted at the level of coun- tration on geographical basis. In the case of 3 (CZ, HU, tries are included in Table 3, which also describes how SK) out of the 4 examined countries the values in the the value of competitiveness changed at a country level. EU12 and V4 relation strongly converge, which means
Table 3. The aggregated values of Balassa index examined for the selected relations of V4 countries, (2000-2011) Tabela 3. Zagregowane wartości indeksu Balassy w relacji do krajów Grupy Wyszehradzkiej z wybranymi gru- pami krajów UE (2000-2011) Czech Republic 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 HU 2,956 2,163 1,821 1,619 1,394 1,502 1,456 1,651 1,654 1,655 1,672 1,624 PL 2,100 2,094 2,137 2,268 1,998 1,779 1,517 1,416 1,596 1,500 1,444 1,422 SK 1,584 1,493 1,432 1,503 1,424 1,493 1,360 1,429 1,453 1,553 1,384 1,389 EU27 1,044 1,045 1,030 1,031 1,016 1,012 1,006 1,004 1,004 1,005 1,005 1,005 EU15 1,364 1,262 1,228 1,200 1,149 1,146 1,104 1,137 1,169 1,174 1,130 1,166 EU12 1,266 1,278 1,218 1,175 1,161 1,241 1,139 1,156 1,192 1,233 1,154 1,161 V4* 1,266 1,293 1,223 1,221 1,170 1,258 1,148 1,172 1,209 1,263 1,179 1,187 Hungary CZ 2,649 2,922 2,341 2,310 2,226 2,576 2,779 2,437 2,383 2,445 1,722 1,602 PL 1,655 1,894 1,729 1,902 2,241 2,718 2,063 1,551 1,469 1,603 1,539 1,386 SK 1,960 1,749 2,054 2,037 2,054 1,783 2,556 2,023 1,697 2,080 1,846 1,676 EU27 1,047 1,036 1,038 1,034 1,024 1,024 1,016 1,008 1,007 1,007 1,012 1,017 EU15 1,233 1,149 1,129 1,155 1,089 1,095 1,085 1,094 1,105 1,097 1,088 1,087 EU12 1,434 1,355 1,397 1,423 1,381 1,332 1,363 1,244 1,182 1,182 1,145 1,141 V4* 1,751 1,799 1,846 1,850 1,934 1,951 1,894 1,682 1,475 1,564 1,453 1,333 Poland CZ 2,049 1,861 1,641 1,601 1,398 1,288 1,224 1,160 1,289 1,307 1,228 1,363 HU 2,737 2,517 2,333 2,512 2,054 2,059 1,792 1,711 1,756 1,668 1,406 1,319 SK 2,487 2,557 1,965 2,007 1,466 1,327 1,357 1,262 1,340 1,335 1,272 1,301 EU27 1,094 1,088 1,057 1,062 1,017 1,017 1,027 1,014 1,007 1,013 1,011 1,014 EU15 1,299 1,270 1,193 1,178 1,077 1,075 1,086 1,061 1,041 1,033 1,035 1,042
- 11 - Studia Ekonomiczne i Regionalne Nr 2 (V) 2012 Trends of competitiveness...
EU12 1,827 1,751 1,568 1,508 1,373 1,279 1,177 1,145 1,136 1,190 1,173 1,214 V4* 2,200 2,031 1,727 1,740 1,469 1,373 1,262 1,209 1,251 1,256 1,202 1,252 Slovakia CZ 1,272 1,248 1,198 1,231 1,197 1,206 1,208 1,159 1,169 1,404 1,298 1,411 HU 1,915 1,683 1,369 1,495 1,191 1,379 1,355 1,196 1,357 1,264 1,166 1,163 PL 2,633 3,023 2,558 2,369 1,923 2,087 1,910 1,970 1,816 1,709 1,501 1,513 EU27 1,023 1,020 1,018 1,017 1,010 1,005 1,004 1,001 1,001 1,002 1,001 1,001 EU15 1,866 1,836 1,778 1,697 1,388 1,202 1,205 1,283 1,326 1,294 1,227 1,195 EU12 1,098 1,120 1,075 1,059 1,070 1,062 1,044 1,047 1,048 1,050 1,024 1,021 V4* 1,107 1,123 1,080 1,076 1,086 1,062 1,040 1,046 1,051 1,059 1,036 1,039 Source: Based on EUROSTAT 2012 data * Under V4, we mean the trade within the country group, which is realized with other three partners.
It can be observed in the examination of countries, The calculations have proved that value of agricultur- that there were higher values during the period prior al trade of the V4 countries considerably expanded due to the accession to the EU. In case of the Czech Repub- to the changes of the last 12 years. Within that period, lic and Slovakia, the competitiveness considerably de- the expansion on the EU27 markets is a key factor and it creased compared to 2000 and stabilized at or below was also strengthened by the favourable process on the the level observed around the accession. The situation markets of the EU15 and V4. It can also be declared that of Poland12 on the market of the other V4 member coun- the trade balance in the case of EU15 was positive only tries changed (the decrease) much slower, but even so in HU and PL, while in the trade within the V4, only SK it could not approach the Hungarian igures in value, could produce values, which, though negative, show an because, on the one hand, these were the highest ag- improving tendency. Another conclusion is that the mar- gregated values, and, on the other hand, in case of e.g. ket concentration of some products of selected countries the Czech Republic, the relatively strong values could decreased owing to the effects of common internal mar- be maintained until the world crisis of 2008. (It should ket operations and the strengthening of internal market be added, however, that in case of Poland the process competition. According to the research outcomes, this started to stagnate almost right after the integration.) process accompanies the decline of comparative advan- More or less similar tendencies can be observed tage and strong convergence of values in some relations. within the country groups. In general, it can be con- Therefore, the EU accession has created market and nu- cluded that the pace of changes is much slower than it merous possibilities, but – according to this research - it could be seen in regards to the examined countries. In has not caused the improvement of the competitive val- the case of the Czech Republic and Slovakia, the pro- ues of the considered countries. cess basically shows a slowly decreasing tendency. It should be highlighted that Slovakia had actually real- References: ized a competitive disadvantage by 20% in one year 1. Balassa B. (1965): Trade liberalisation and „re- after the accession and 30% in two years. It seems vealed” comparative advantage. The Manchester that the membership in the EU was less successful in School, Vol. 33. No. 2. 99–123. o. this respect. Although, it can be observed for all the 2. Baranyai Zs. (2008): Productivity and pro itabili- examined countries, but to a lesser extent. The trend ty in European agriculture, especially in Hungary. had changed much less only in the case of Hungary. It Annals of the Polish Association of Agricultural and can be concluded on the basis of research results that Agribusiness Economists 10:(5) pp. 7-13. signi icant value differences could not be detected by 3. EUROSTAT (2012): International Trade, EU27 the end of the period concerning the competitiveness Trade Since 1988 by HS2 database, http://epp.eu- of trade between the member states or state groups. rostat.ec.europa.eu, 2012.08.16 4. Euvonal (2012): Az EU-ba történő áruszállításkor elég-e a szállítólevél vagy kell vámáru nyilatkozat Conclusions is?http://www.euvonal.hu/index.php?op=kerdesva- lasz_reszletes&kerdes_ valasz _id=489, 2012.08.22 5. Fertő I. (2003): A komparatív előnyök mérése. 12 In the case of Poland, it should be noted that its competitiveness is strongly affected by the internal consumption, sound macro-economic Statisztikai Szemle, 81/ 4, p. 309–327 and state budget situation, determinant and permanently expanding 6. Fertő I. Hubbard L.I. (2005): Az agrárkereskedelem German and Ukrainian relations in regards to trade. These result that the convergence of the Polish economy is outstanding within the V4 dinamikája – A csatlakozó országok esete Közgaz- comparison. (Kerner, 2012)
- 12 - Studia Ekonomiczne i Regionalne Nr 2 (V) 2012 Trends of competitiveness...
dasági Szemle, LII. évf., 2005. január p. 24–38 hústermékek külkereskedelmének piacán Doktori 7. Halmai P. (2007): Az Európai Uniós agrárrendsze- értekezés, Pannon Egyetem Keszthely re, Mezőgazda Kiadó, Budapest 402 11. United Nations (2006): Standard International 8. Jámbor A., Török Á (2012): Változások az új Trade Classi ication Statistical Papers Series M No. tagországok agrárkereskedelmében az EU-csat- 34/Rev. 4 ST/ESA/STAT/SER.M/34/REV.4 lakozás után, Statisztikai Szemle 2012 7-8 szám p. 12. Takácsné György K., Takács I. (2012): Changes in 632-651 cereal land use and production level in the Europe- 9. Kerner Zs. (2012): Így hagynak le minket a an Union during the period 1999-2009, focusing on lengyelek, Index, http://index.hu/ gazdasag/ New Member States Studies In Agricultural Econo- vilag/2012/08/23/igy_hagynak_le_minket_a_ mics 114:(1) pp. 24-30. lengyelek/ 2012.08.23 10. Poór J. (2010): Érték- és áralapú módszerek a külk- ereskedelmi versenyképesség mérésében a magyar
TRENDY KONKURENCYJNOŚCI W HANDLU ROLNO-SPOŻYWCZYM KRAJÓW GRUPY WYSZEHRADZKIEJ
Vásáry Miklós
Uniwersytet Szent István, Gödöllő, Węgry
Streszczenie: Przystąpienie do Unii Europejskiej w 2004 roku krajów Grupy Wyszehradzkiej wywołało w ich międzyna- rodowym handlu rolno-spożywczym wiele nowych możliwości jak i trudności. Likwidacja ceł i innych barier skutkowała natychmiastowym wzrostem aktywności handlowej. Stopniowo wzrastająca intensywność obrotów handlowych ze stary- mi krajami członkowskimi UE była znacznie silniejsza w stosunku do krajów bliskiego sąsiedztwa i przebiegała szybciej. Proces ten ułatwił ekspansję obrotów dzięki swobodnemu przepływowi towarów na wspólnotowym jednolitym rynku, co sprawiło zarówno rezultat jak i sposób pogłębionej integracji. Celem pracy jest dokonanie przeglądu i ocena zmian w procesach handlowych w obrębie grupy krajów Wyszehradzkich po rozszerzeniu Unii Europejskiej na Wschód. Dodatkowo chodziło o wskazanie kluczowych kwestii dotyczących struktury produktowej obrotów oraz korzyści komparatywnych jakie przynosi zagraniczna wymiana towarami rolno-spożywczymi zwłaszcza dla Węgier.
Słowa kluczowe: handel rolno-spożywczy krajów Grupy Wyszehradzkiej, struktura eksportu, konkurencyjność, bilans handlu rolno-spożywczego, wskaźnik eksportu do importu
Adres do korespondencji/Mailing address: [email protected]
- 13 - ISSN 2083-3725 Studia Ekonomiczne i Regionalne www.ser.pswbp.pl Economic and Regional Studies Tom/Volume V, Nr/Issue 2, Rok/Year 2012
ŹRÓDŁA PRZEWAGI KONKURENCYJNEJ REGIONÓW
Karolina Ertmańska, Leonid Worobjow
Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie
Streszczenie: Artykuł dotyczy analizy źródeł pozyskiwania przewagi konkurencyjnej przez regiony. Analiza jest jednym z niezbędnych elementów tworzenia strategii rozwoju regionu, w tym także kreowania wizerunku danego obszaru. W wa- runkach gospodarki rynkowej wszelkie działania, również podejmowane przez samorządy lokalne, powinny opierać się na zasadach marketingu. Świadomość tego jest coraz bardziej powszechna, jak również widoczne są różnorodne działania podejmowane w tym zakresie. Celem artykułu jest dokonanie przeglądu strategii rozwoju regionów w Polsce oraz zebranie informacji na temat źródeł przewag konkurencyjnych wskazanych w tych strategiach w kontekście podejmowania działań marketingowych, w tym tworzenia wizerunku jednostki terytorialnej.
Słowa kluczowe: przewaga konkurencyjna, atrakcyjność regionów, marketing terytorialny
Wstęp i przydatności dla użytkowników, których podstawo- wą grupę stanowią mieszkańcy. Produkt ten powinien W warunkach gospodarki rynkowej wszelkie dzia- wyróżniać się swoimi specy icznymi cechami, dlatego łania przedsiębiorstw, organizacji non-pro it czy sa- podstawową kwestią jest znalezienie i podkreślanie morządów lokalnych, powinny opierać się na zasadach w komunikatach kierowanych do grup docelowych marketingu. Świadomość tego jest coraz bardziej po- przewag konkurencyjnych jednostek terytorialnych. wszechna, jak również widoczne są różnorodne dzia- łania podejmowane w tym zakresie. Marketing teryto- Pojęcie, wymiary i źródła konkurencyjności regionu rialny jest zjawiskiem stosunkowo nowym. Pojawił się pod koniec lat 80tych XX wieku, kiedy to powszechnie Konkurowanie regionów jest odpowiedzią na podaż, znane zasady marketingu w przedsiębiorstwach za- jaką zgłasza kapitał, turystyka czy wielkie wydarzenia częto odnosić do określonych terytoriów (najczęściej światowe. Regiony konkurują ze sobą o wyższą jakość gmin). Było to wynikiem postępującej konkurencji życia mieszkańców, dotacje rządowe; ale konkurują obejmującej zasięgiem już nie tylko produkty czy w celu zwiększenia swojej atrakcyjności na rynku. Jed- przedsiębiorstwa, ale również jednostki terytorialne. nakże popyt zgłaszany na inwestycje przez regiony jest Cel działania tych jednostek jest podobny do okre- większy niż liczba ofert podażowych (kapitału, tury- ślanego przez przedsiębiorstwa - osiąganie przewagi stów, wydarzeń). Doprowadza to do ostrej konkurencji konkurencyjnej. między regionami. Biorąc pod uwagę fakt, że miejsca są Marketing terytorialny jest narzędziem stosowa- immobilne, inwestorzy mogą pozwolić sobie na wymu- nym w zarządzaniu rozwojem jednostki terytorial- szanie korzyści lokalizacyjnych od władz regionalnych, nej w taki sposób, aby swego rodzaju złożony mega- a władze stosują różne taktyki, by zatrzymać inwesto- produkt, jakim jest np. miasto czy region, zaspokoił rów tworząc konkurencję regionalną. zmody ikowane i antycypowane potrzeby klientów W ujęciu Komisji Europejskiej, regionalna konku- w zamian za uzyskane korzyści dla określonego tery- rencyjność to „zdolność regionu do wytwarzania dóbr torium. To terytorium traktowane jest jako terytorial- i usług, które przechodzą (zdają) test na międzynaro- nie określony uprzedmiotowiony „zbiór” mieszkań- dowym rynku przy równoczesnym utrzymywaniu się ców (Markowski 1999). w regionie wysokiego i zrównoważonego dochodu” U podstaw marketingu terytorialnego leży koncep- (Gardiner 2004). Można również zde iniować jako zdol- cja marketingu społecznego, która mniejszy nacisk kła- ność do przystosowania się do zmieniających się wa- dzie na wymianę, większy zaś na zadowolenie klienta. runków otoczenia pod kątem utrzymania lub poprawy W myśl tej koncepcji „zadanie organizacji polega na pozycji konkurencyjnej wobec innych regionów. określeniu potrzeb, wymagań i interesów rynków do- Zróżnicowanie w zasobach regionów, jako ofert lo- celowych oraz dostarczeniu pożądanego zadowolenia kalizacyjnych konfrontowanych z popytem klientów, w sposób bardziej efektywny i wydajny niż konkurenci jest na tyle różnorodne, że można mówić o różnych ty- przy jednoczesnym zachowaniu lub podniesieniu do- pach regionalnej konkurencyjności, np. turystycznej, brobytu konsumenta i społeczeństwa” (Kotler 1994). przemysłowej, usługowej, rolniczej. Region, gmina czy miasto może być postrzegane Region konkurencyjny, to taki, który tworzy sprzy- jako pewien produkt mający wiele cech o różnej jakości jający klimat dla rozwoju przedsiębiorczości i innowa-
- 14 - Studia Ekonomiczne i Regionalne Nr 2 (V) 2012 Źródła przewagi konkurencyjnej regionów cyjności, umożliwiając przedsiębiorstwom osiąganie kurencyjności. W każdym jednak przypadku konku- wysokiej efektywności ekonomicznej oraz oddziałuje rencyjność regionu jest bezpośrednio związana z po- na włączenie istniejących zasobów pracy w procesy go- tencjałem strategicznym regionu, którego podstawę spodarowania, a tym samym przyczynia się do popra- stanowią jego zasoby. wy jakości życia w regionie (Piotrowska-Trybull 2004). Makarski i Kuźniar wśród czynników atrakcyjno- Konkurencyjność regionu można rozpatrywać w dwóch ści regionu wymieniają: wymiarach: przedmiotowym i podmiotowym. chłonność rynku lokalnego, Przedmiotowa konkurencja regionu dotyczy źró- jakość rynku pracy, deł przewag w otoczeniu irm (i innych organizacji), klimat społeczny, które są wykorzystywane w strategii konkurencyjnej infrastruktura techniczna, wobec innych podmiotów i organizacji. Wynika ona infrastruktura otoczenia biznesu, z konkurencyjnej pozycji zasobów (materialnych i nie- dostępność komunikacyjna, materialnych) regionu, potwierdzonych przewagami dotychczasowy napływ inwestycji zagranicznych, konkurencyjnymi jednostek gospodarczych z danego możliwości wypoczynkowe, regionu użytkujących te zasoby. aktywność marketingowa władz samorządowych, Według Markowskiego, ten rodzaj konkurencyj- położenie geogra iczne, ności może być de iniowany jako zdolność regionów funkcjonowanie prawa (Makarski, Kuźniar 2009). do zaspokojenia potrzeb i popytu na usługi i dobra Z kolei Rak do czynników konkurencyjności jed- ze strony rynków lokalnych i globalnych, pod warun- nostki terytorialnej zalicza: kiem, iż regiony mają przez to zapewnioną możliwość poziom wdrażania innowacji, wysokiego i trwałego dochodu (Markowski 2005). atrakcyjne położenie, Na konkurencyjność przedmiotową należy spojrzeć jakość życia, przez ocenę jednostek gospodarczych, które użytkują zakres i jakość usług publicznych, zasoby (kapitał ludzki, społeczny, intelektualny), by struktura gospodarki, ocenić pozycję konkurencyjną regionu. Jest to złożo- poziom rozwoju infrastruktury, ny zbiór użytkowników z ich relacjami społecznymi, sprawność zarządzania, gospodarczymi, politycznymi i środowiskowymi oraz struktura społeczno-demogra iczna ludności, rynkowo i społecznie akceptowaną przez nich podaż zasoby naturalne, szeroko rozumianych zasobów. otoczenie okołobiznesowe, Przedmiotowa konkurencyjność regionów, to ist- wizerunek, nienie przewag w otoczeniu, które wykorzystywane produkty markowe (Rak 2005). są do konkurencji podmiotowej, czyli dotyczącej prze- wagi konkurencyjnej jednostek gospodarczych i in- Przykłady badań konkurencyjności regionów nych organizacji. Rozróżnienie konkurencji przedmiotowej od pod- Zakłada się, że konkurencyjność regionów jest wy- miotowej regionów wydaje się mieć istotny sens po- padkową pozycji konkurencyjnej różnych podmiotów znawczy i praktyczny, mimo iż w rzeczywistości te działających w regionie i przewag przez nich genero- dwa typy konkurowania wzajemnie się nakładają. Na- wanych, a wynikających z otoczenia. Wynika z tego, tomiast ogólna konkurencyjność gospodarki regionu że należy zmierzyć rezultat działań podmiotów oraz jest wypadkową działań wszystkich podmiotów dzia- zbadać źródła przewag w otoczeniu, które wzmacniają łających w regionie, w tym władzy regionalnej. konkurencyjność jednostek. Należy jednak pamiętać Kolejną kwestią istotną dla analizy konkurencyjno- o specjalizacji regionów oraz o tym, że w jednym re- ści regionów jest określenie źródeł ich przewagi konku- gionie pewien zasób będzie tworzyć przewagę, a w in- rencyjnej. Markowski dzieli te źródła na trzy grupy: nym nie. Konkurencyjność należy porównywać rów- 1) wynikające z wewnętrznych efektów, tj. stosowa- nież w danej klasie regionów. nej technologii, sposobów zarządzania, reputacji Należy zatem szukać mierników syntetycznych i marki; pokazujących źródła przewag konkurencyjnych we- 2) wynikające z zewnętrznej sytuacji rynkowej, tj. wnętrznych (podmiotowych) i zewnętrznych, a tak- wpływu określonych cen zasobów materialnych że potencjalnych. W badaniach przewag konkurencji i niematerialnych; przedmiotowej porównuje się jakość dostępnych zaso- 3) wynikające z efektów zewnętrznych o oddziaływa- bów, ich cen, rezultaty społeczno-gospodarcze z wy- niu pozarynkowym - pozyskiwane kosztowo i bez- korzystania tych zasobów (dochody, zasiłki, zatrud- kosztowo z otoczenia wraz z efektami dostępności, nienie, bezrobocie). czyli bliskości do zasobów, klientów, dostawców, Przewagę gospodarki regionu kreuje możliwość odbiorców, informacji (Markowski 2005). konkurowania regionu z innymi regionami w zakre- Inni autorzy wspominają o czynnikach związa- sie produkcji towarów i usług oraz w zakresie ich nych z tworzeniem przewagi konkurencyjnej regionu, sprzedaży. Analizę konkurencyjności regionu można czynnikach atrakcyjności regionu lub czynnikach kon- więc prowadzić w oparciu o analizę konkurencyjno-
- 15 - Studia Ekonomiczne i Regionalne Nr 2 (V) 2012 Źródła przewagi konkurencyjnej regionów
ści przedsiębiorstw. Zakłada się, że konkurencyjność Inne badania dotyczące atrakcyjności regionów przedsiębiorstw kształtuje się głównie wskutek dzia- prowadzone są przez Instytut Badań nad Gospodarką łań i efektów wewnętrznych przedsiębiorstw (skali Rynkową. Od 6 lat publikuje on corocznie raport do- produkcji, kapitału własnego, stosowanej technolo- tyczący atrakcyjności inwestycyjnej regionów. Ostat- gii, innowacyjności sposobu zarządzania, sprawności nia edycja raportu dotyczy roku 2010. Zgodnie z tym organizacyjnej, produktywności), ale również pod opracowaniem atrakcyjność inwestycyjna jest rozu- wpływem warunków regionalnego środowiska dzia- miana jako zdolność skłonienia do inwestycji, poprzez łalności gospodarczej (Turok 2004). oferowanie kombinacji korzyści lokalizacji możliwych W 2009 r. Uniwersytet im. A. Mickiewicza w Po- do osiągnięcia w trakcie prowadzenia działalności go- znaniu przeprowadził analizę konkurencyjności re- spodarczej (Atrakcyjność inwestycyjna województw gionów - województw Polski (Czyż 2009). Punktem i podregionów Polski, 2010). wyjścia było utworzenie zbioru danych zawierającego Według wspomnianego opracowania, wyraźnym wartości 48 cech społeczno-ekonomicznych dla 16 re- liderem atrakcyjności inwestycyjnej nadal pozostaje gionów. Zbiór cech podzielono na podzbiory dotyczące województwo śląskie. Wysoka atrakcyjność inwesty- 4 wymiarów konkurencyjności, przyjętych w założo- cyjna cechuje także województwa małopolskie, ma- nym modelu konkurencyjności regionu, to jest: zowieckie i dolnośląskie. Grupę regionów o wyraźnie kapitał ludzki i kapitał społeczny (w aspekcie upo- ponadprzeciętnej atrakcyjności tworzą wojewódz- wszechnienia wyższej edukacji oraz aktywności twa zachodniopomorskie i wielkopolskie. Wszystkie społeczności regionalnej), wymienione regiony zajmują wysokie lub przeciętne kapitał wiedzy stosowanej (w aspekcie działalno- pozycje w większości aspektów atrakcyjności inwe- ści badawczo-rozwojowej), stycyjnej. Najwyższym poziomem atrakcyjności in- wyposażenie infrastrukturalne i nowa gospodarka westycyjnej cechują się głównie podregiony o charak- (w aspekcie gospodarki opartej na wiedzy), terze metropolitalnym. Ich ośrodkami są największe efekty konkurencyjności regionu w sferze gospo- polskie miasta. Dysponują one przede wszystkim du- darki (w aspekcie dochodu regionalnego, produk- żymi zasobami pracowników o wysokich, a zarazem tywności pracy, eksportu, kapitału zagranicznego). różnie pro ilowanych kompetencjach oraz dużymi W badaniu jako kryterium „bycia konkurencyj- i chłonnymi rynkami zbytu. Poza tym największe mia- nym” przyjęto wartości ponadprzeciętne wskaźników sta oferują bardzo dobrą dostępność komunikacyjną syntetycznych i co najmniej trzech spośród czterech i dobrze rozwiniętą infrastrukturę gospodarczą. wskaźników cząstkowych konkurencyjności. Na pod- Zatem, konkurencyjne miasta, tworzą konkuren- stawie tego kryterium do klasy regionów konkuren- cyjne regiony. Między stolicą regionu a rozwojem ca- cyjnych zaliczono siedem regionów przedstawionych łego regionu zachodzą korzyści i relacje. Ważną rolę w tabeli 1. Należy zwrócić uwagę, że w klasie tej znala- spełniają miasta, które: zły się tylko regiony z dużymi aglomeracjami miejski- pobudzają do rozwoju regionu poprzez zapewnie- mi. Wyróżnione regiony wykazały duże różnice w po- nie krytycznej masy wiedzy w publicznych i pry- ziomie konkurencyjności. watnych instytucjach, zapewniają właściwe i sprawne środowiska dla Tabela 1. Ranking regionów konkurencyjnych tworzenia i transferu wiedzy, Table 1. The ranking of regional competitiveness in- zapewniają usługi biznesowe i inansowe, dexes stwarzają możliwości intensywnych kontaktów, które są ważne dla funkcji i działalności tworzą- Syntetyczny wskaźnik Nr Region cych wysoką wartość dodaną w produktach i usłu- konkurencyjności gach, 1. mazowiecki 2,81 zapewniają wysokie płace, które przyciągają mieszkańców dojeżdżających do pracy spoza mia- 2. dolnośląski 1,08 sta, są miejscami koncentracji kultury, miejsc wy- 3. pomorski 0,80 poczynku i sportu, a także są centrami logistyki 4. śląski 0,54 transportowej krajowego i międzynarodowego pro ilu. 5. małopolski 0,46 Z kolei miasta uzależnione są od regionów, które zapewniają im: 6. wielkopolski 0,24 przestrzeń dla nowych projektów gospodarczych 7. łódzki 0,04 i infrastrukturalnych, możliwości dla rozwoju budownictwa miejskiego Źródło: T. Czyż (2009), Konkurencyjność regionu wiel- i wiejskiego, kopolskiego w aspekcie gospodarki opartej na wiedzy, możliwości tworzenia prestiżowych obszarów http://igsegp.amu.edu.pl/spojnosc_cel.html miejskich i nowych form handlu,
- 16 - Studia Ekonomiczne i Regionalne Nr 2 (V) 2012 Źródła przewagi konkurencyjnej regionów
większa możliwość lokalizowania biznesu, mowej, interesujące przyrodnicze walory krajoznawcze, szerszy dostęp do zasobów pracy i umiejętności liczne zasoby zabytkowe oraz pamiątki historyczne, ni- oraz bliskość klientów. ski poziom chemizacji produkcji rolnej (Strategia Rozwo- ju Województwa Dolnośląskiego 2005). Metoda badawcza Województwo kujawsko-pomorskie. Zasoby po- dzielono na 3 grupy: a) konkurencyjność gospodarki, Na potrzeby niniejszego artykułu, w celu zebrania b) zagospodarowanie przestrzenne, środowisko, c) informacji dotyczących źródeł osiągania przewagi kon- społeczeństwo. Wśród mocnych stron wymieniono: kurencyjnej przez regiony, dokonano przeglądu strate- czołowe pozycje w kraju w produkcji przemysłu che- gii rozwoju województw Polski. W opracowaniach tych micznego, gumowego i celulozowo-papierniczego, poszukiwano informacji dotyczących analizy zasobów bogate zasoby surowcowe - kopaliny, surowce pocho- regionów. Najczęściej umieszczone były one w analizie dzenia rolniczego, leśnego, czołowe pozycje w skali SWOT lub części opracowania dotyczącej oceny pozycji kraju w produkcji rolnej i przetwórstwie rolno-spo- konkurencyjnej regionu. Części te stanowiły zwykle żywczym, bogate przyrodnicze zasoby i tradycje lecz- podsumowanie obszernej charakterystyki regionu. nictwa uzdrowiskowego, unikalne w skali kraju miej- W niektórych przypadkach analiza SWOT ogranicza- skie średniowieczne zespoły urbanistyczne, obiekty ła się jedynie do elementów wewnętrznych - silnych zabytkowe i kolekcje muzealne, rozwinięte szkolnic- i słabych stron. Należy jednak podkreślić użyteczność two wyższe, w tym dwa silne ośrodki kształcenia aka- i wagę dokonania przeglądu, jak również dwóch pozo- demickiego (Toruń i Bydgoszcz), silny ośrodek usług stałych elementów zewnętrznych. zdrowotnych w Bydgoszczy (Strategia Rozwoju Woje- W dalszej części zestawiono przegląd informacji wództwa Kujawsko-Pomorskiego 2005). dotyczących wszystkich 16 regionów w kraju. Wska- Województwo lubelskie. Zasoby podzielono na 4 zano w nich źródła, w których poszukiwano mocnych grupy: a) gospodarka, b) społeczeństwo i zasoby ludz- i słabych stron jednostek. Na potrzeby niniejszej pra- kie, c) atrakcyjność i spójność terytorialna, d) polityka cy, dotyczącej źródeł przewagi konkurencyjnej, skon- regionalna i zarządzanie regionem. Wśród mocnych centrowano się jedynie na mocnych stronach. W przy- stron wymieniono: wysoki udział eksportu na rynki padku każdego z regionów wskazano szczególnie silne wschodnie, rozbudowywana baza wielkiego handlu, atuty lub też cechy specy iczne dla danego obszaru. niski poziom chemizacji rolnictwa, liczne ośrodki edu- Opisy mocnych stron są w niektórych przypadkach kacyjne i naukowo – badawcze, koncentracja specjali- dość lakoniczne, ale jest to zgodne z informacjami za- stycznych placówek służby zdrowia, korzystne usytu- wartymi w analizowanych strategiach rozwoju. owanie na wschodniej granicy UE, atrakcyjne warunki krajobrazowo-przyrodnicze, dobry stan środowiska Źródła przewag konkurencyjnych regionów naturalnego, potencjał Lublina kwali ikujący się do funkcji ośrodka metropolitalnego (Strategia Rozwoju Województwo dolnośląskie. Zasoby podzielono na Województwa Lubelskiego 2005). 4 grupy: a) sytuacja makroekonomiczna, innowacyj- Województwo lubuskie. Zasoby podzielono na 4 ność, b) zasoby ludzkie i zagadnienia społeczne, c) infra- grupy: kapitał naturalny, materialny, ludzki i społeczny. struktura, środowisko, turystyka, d) rozwój obszarów Wśród mocnych stron wymieniono: mało przekształco- wiejskich, rolnictwo. Wśród mocnych stron wymienio- ne środowisko naturalne, najwyższy w skali kraju udział no: centra przemysłowe w branżach z długą tradycją, lasów w powierzchni regionu, potencjał branży mięsnej, pozycja KGHM na światowym rynku miedzi, wysoka dobrze rozwinięta sieć współpracy przedsiębiorców atrakcyjność inwestycyjna, silne ośrodki przemysłowe (Strategia Rozwoju Województwa Lubuskiego 2005). i naukowe, rozwój Wrocławskiego Obszaru Metropolital- Województwo łódzkie. Zasoby podzielono na 4 gru- nego, powstawanie dużych, łatwo dostępnych ośrodków py: a) sytuacja makroekonomiczna, innowacyjność, b) handlu hurtowego i detalicznego z pełnym asortymen- zasoby ludzkie i zagadnienia społeczne, c) infrastruk- tem produktów, organizacja licznych imprez targowych tura, środowisko, turystyka, d) rozwój obszarów wiej- i wystawienniczych w większych miastach Dolnego skich, rolnictwo. Wśród mocnych stron wymieniono: Śląska, istnienie euroregionów ułatwiających działania kształtowanie się łódzkiego obszaru metropolitalne- transgraniczne, bliskość dużych centrów miejskich, bo- go, atrakcyjne obszary dla rozwoju inwestycji gospo- gate i zróżnicowane walory krajobrazowe, ob ite zasoby darczych i tworzenia miejsc pracy (m.in. ŁSSE), specja- leczniczych wód mineralnych, w tym termalnych, miej- lizacja w produkcji: odzieży i wyrobów futrzarskich, scowości turystyczne z XIX–wiecznymi tradycjami let- węgla brunatnego, materiałów budowlanych i płytek niskowymi, różnorodność kulturowa regionu, duży po- ceramicznych, potencjał naukowo-badawczy, central- tencjał środowisk twórczych, silny wrocławski ośrodek ne położenie w strukturze kraju i Europy Środkowej, akademicki z dużym potencjałem naukowo–badawczym, wysoki poziom produkcji zwierzęcej (Strategia Roz- korzystne usytuowanie w stre ie nadgranicznej, wysoki woju Województwa Łódzkiego 2004). wskaźnik urbanizacji, wartości kulturowe o znaczeniu Województwo małopolskie. Brak analizy SWOT europejskim, dobre warunki naturalne dla turystyki zi- w jakiejkolwiek formie. W strategii rozwoju regio-
- 17 - Studia Ekonomiczne i Regionalne Nr 2 (V) 2012 Źródła przewagi konkurencyjnej regionów nu znajduje się jedynie dość lakonicznie opracowa- szowskiego ośrodka akademickiego, linia kolejowa ny punkt dotyczący pozycji konkurencyjnej regionu, umożliwiająca rozwijanie współpracy gospodarczej w którym znajdują się m.in. następujące informacje: między Polską i Ukrainą (Strategia Rozwoju Woje- przyrodnicze i kulturowe atuty, silna tożsamość, kró- wództwa Podkarpackiego 2006). lewska historia, wielokulturowe tradycje, silnie za- Województwo podlaskie. Zasoby podzielono na 4 korzenione w regionie środowiska twórcze: akade- grupy: a) sytuacja makroekonomiczna, innowacyj- mickie, naukowe, artystyczne, bogactwo obiektów ność, b) zasoby ludzkie i zagadnienia społeczne, c) zabytkowej architektury, atrakcyjny krajobraz górski, infrastruktura, środowisko, turystyka, d) rozwój ob- dziedzictwo wsi, Kraków – miasto o unikalnym dzie- szarów wiejskich, rolnictwo. Wśród mocnych stron dzictwie kulturowym i symbolicznym i metropolia wymieniono: położenie przygraniczne, baza dla prze- z potencjałem rozwoju na skalę europejską (Strategia mysłu rolno-spożywczego, drzewnego, budowlane- Rozwoju Województwa Małopolskiego 2006). go; wysokospecjalistyczna produkcja mleczarska, Województwo mazowieckie. Zasoby podzielono istnienie Suwalskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej, na 3 grupy: a) gospodarka, b) społeczeństwo, c) tery- środowisko naturalne („Zielone Płuca Polski”), przy- torium. Do mocnych stron zaliczono: duży potencjał należność do Euroregionów „Niemen” i „Puszcza Bia- demogra iczny i społeczno-gospodarczy regionu; sil- łowieska” (Strategia Rozwoju Województwa Podla- na i dynamicznie rozwijająca się metropolia - jedyna skiego 2006). o znaczeniu międzynarodowym z przedstawicielstwa- Województwo pomorskie. Zasoby podzielono na 3 mi międzynarodowych irm i instytucji; nowoczesne grupy: a) konkurencyjność, b) spójność, c) dostępność. branże produkcji, przodująca pozycja w sektorze B+R, Wśród mocnych stron wymieniono: rozwinięty sektor najwyższy poziom rozwoju regionu w kraju, funk- przemysłów morskich, szeroka oferta edukacyjna na cjonowanie mocnych gospodarczo przedsiębiorstw poziomie uniwersyteckim, duży potencjał generujący o znaczeniu krajowym i międzynarodowym, baza ruch turystyczny, korzystne warunki rozwoju rolnic- noclegowo-turystyczna, silna pozycja w przemy- twa wysokotowarowego i ekologicznego, kształtująca śle owocowo-warzywnym, mleczarskim i mięsnym, się metropolia Trójmiasta, jako jedno z centrów gospo- atrakcyjne położenie regionu (geogra iczne, przyrod- darczych Polski i Regionu Morza Bałtyckiego; nadmor- niczo-krajobrazowe i kulturowe), międzynarodowe skie i przygraniczne położenie, istnienie silnego węzła znaczenie portu lotniczego w Warszawie, Kampinoski transportowego, warunki dla tworzenia centrów logi- Park Narodowy (rezerwat biosfery), wysoka jakość stycznych (Strategia Rozwoju Województwa Pomor- środowiska przyrodniczego w obszarze „Zielone Płu- skiego 2005). ca Polski”, znaczne walory zabytkowe i historyczne Województwo śląskie. Zasobów nie podzielono Warszawy, Płocka, Pułtuska, Ciechanowa i Siedlec, bo- na grupy. Wśród mocnych stron wymieniono: zna- gata sieć szlaków turystycznych przystosowanych do cząca pozycja przemysłu elektromaszynowego, in- uprawiania turystyki kwali ikowanej, mocna pozycja formatycznego, energetyki oraz przemysłu moto- Warszawy w turystyce zagranicznej (Strategia Roz- ryzacyjnego; największy w kraju ośrodek produkcji woju Województwa Mazowieckiego 2006). energii elektrycznej, zdywersy ikowany system połą- Województwo opolskie. Zasobów nie podzielono czeń transportowych, łączący region z rynkami zagra- na grupy. Wśród mocnych stron wymieniono: tranzy- nicznymi; duża koncentracja bezpośrednich inwestycji towe położenie w przestrzeni europejskiej i krajowej, zagranicznych, znaczący rynek konsumencki (blisko Odra – droga wodna, wysoka kultura rolna, znaczą- 4,7 mln ludzi), policentryczność sieci osadniczej złożo- cy potencjał produkcyjny i społeczny, różnorodność nej z aglomeracji miejskich oraz licznej grupy dużych przyrodniczo-krajobrazowa, istnienie parków krajo- i średnich miast, duża powierzchnia terenów inwesty- brazowych i rezerwatów przyrody, atrakcyjne tereny cyjnych w ramach Katowickiej Specjalnej Strefy Eko- do rozwoju agroturystyki i turystyki, wysoka aktyw- nomicznej i parków przemysłowo-technologicznych; ność lokalnych środowisk kulturalnych., położenie na rozwinięta działalność wystawiennicza (np. Expo pograniczu polsko-czeskim, istnienie Euroregionów Silesia), intensy ikacja współpracy w ramach Górno- („Pradziad”, „Silesia”), bogactwa naturalne stwarzają- śląskiego Związku Metropolitalnego, duża liczba pla- ce szansę na specjalizację w przemysłach związanych cówek i instytucji kulturalnych, drugi pod względem z budownictwem (Strategia Rozwoju Województwa wielkości ośrodek naukowo-dydaktyczny w kraju, Opolskiego 2000). sektorowe sieci współpracy i struktury wspierają- Województwo podkarpackie. Zasobów nie podzie- ce (Śląska Sieć Wyrobów Medycznych, Śląski Klaster lono na grupy. Wśród mocnych stron wymieniono: Wodny, Innowacyjny Śląski Klaster Czystych Techno- potencjał kadr zarządzających i technicznych zwłasz- logii Węglowych), duża koncentracja wysoko wykwa- cza w przemyśle lotniczym, chemicznym, elektro-ma- li ikowanej kadry naukowo-technicznej (technicznej, szynowym, drzewnym oraz wieloletnie tradycje tych ekonomicznej, medycznej) sektora B+R, wysoki po- gałęzi gospodarki w regionie, nieskażone środowisko ziom nakładów na B+R w sektorze przedsiębiorstw przyrodnicze, rozwinięte lecznictwo uzdrowiskowe, w odniesieniu do średniej krajowej, duży potencjał korytarze transportowe sieci TINA, potencjał rze- środowisk twórczych, unikatowe w skali europejskiej
- 18 - Studia Ekonomiczne i Regionalne Nr 2 (V) 2012 Źródła przewagi konkurencyjnej regionów zabytki przemysłowe oraz zabytki architektury mo- tu rzecznego (Strategia Rozwoju Województwa Wiel- dernistycznej i drewnianej, atrakcyjne warunki krajo- kopolskiego 2005). brazowo-przyrodnicze, intensywna współpraca w ra- Województwo zachodniopomorskie. Zasoby po- mach euroregionów ze Słowacją i Czechami (Strategia dzielono na 3 grupy: a) gospodarcze, b) społeczne, c) Rozwoju Województwa Śląskiego 2010). przestrzenne (infrastruktura i środowisko). Wśród Województwo świętokrzyskie. Zasoby podzielono mocnych stron wymieniono: korzystne warunki do na 5 grup: a) gospodarka, innowacyjność, b) zasoby rozwoju turystyki, zapoczątkowanie tworzenia kla- ludzkie i zagadnienia społeczne, c) infrastruktura, strów przemysłowych, rozwinięta baza materialna środowisko, d) rozwój obszarów wiejskich, rolnictwo, portów morskich, duża powierzchnia obszarów rol- e) turystyka i dziedzictwo kulturowe. Wśród moc- nych (do zalesień) i leśnych – potencjał dla branży nych stron wymieniono: bogate tradycje związane przetwórstwa drewna, dobre warunki dla produkcji z przemysłem wydobywczym i przetwórczym surow- biopaliw, rozwój sektora IT i sektorów przetwórstwa ców mineralnych i metali, znaczące w skali kraju ir- rolno-spożywczego, duży potencjał bazy leczniczej my budowlane, potencjał i doświadczenie Specjalnej i sanatoryjnej w oparciu o występujące w regionie Strefy Ekonomicznej w Starachowicach, złoża kopalin wody lecznicze i borowiny, dobrze rozwinięta baza mineralnych do produkcji materiałów budowlanych, szkolnictwa wyższego i nauki, współpraca transre- dobrze rozwinięte zaplecze naukowe w dziedzinie gionalna i transgraniczna (Euroregion „Pomerania”), nauk technicznych, rozwinięta siec wyższego szkol- przygraniczne i nadmorskie położenie, dobra komuni- nictwa biznesowego, położenie w centralnej części kacja z Berlinem, występowanie najcenniejszych przy- kraju, jedyne w Polsce Centrum Usług Satelitarnych, rodniczo nadmorskich biotopów (Strategia Rozwoju znaczący potencjał produkcji rolnej i ogrodniczej Województwa Zachodniopomorskiego 2005). w południowo-wschodniej części województwa, zna- Reasumując zebrane informacje można stwierdzić, czący potencjał produkcji sadowniczej, doskonałe wa- że w analizowanych strategiach rozwoju w większości runki geogra iczne do uprawiania turystyki aktywnej przypadków dokonano dokładnego przedstawienia i specjalistycznej, różnorodna infrastruktura o cha- źródeł przewag konkurencyjnych regionów. Wydaje rakterze sportowym i rekreacyjnym, bogate zasoby się, że również dzięki podziałowi tych źródeł na po- wód mineralnych, predestynujące do intensy ikacji szczególne obszary łatwiej wyodrębnić / zauważyć turystyki uzdrowiskowej, zasoby dziedzictwa kultu- czynniki kluczowe. W analizowanych opracowaniach rowego oraz bogactwo miejsc i tradycji historycznych, źródła przewagi dzielono najczęściej na typowe ob- dobrze rozwinięta baza turystyki wiejskiej, zwłasz- szary, takie jak: gospodarka, zasoby ludzkie i społe- cza agroturystyki (Strategia Rozwoju Województwa czeństwo, infrastruktura i zasoby naturalne (prze- Świętokrzyskiego 2006). strzenne, terytorialne). W nielicznych przypadkach Województwo warmińsko-mazurskie. Zasoby po- wskazano również na zarządzanie regionem czy poli- dzielono na 4 grupy: a) gospodarka i innowacyjność, tykę regionalną. Wiele województw zwraca też szcze- b) społeczeństwo i zasoby ludzkie, c) infrastruktura, gólną uwagę na turystykę, dostrzegając w niej jedną ze środowisko, d) rozwój obszarów wiejskich i rolnictwo. ścieżek rozwoju. Wśród mocnych stron wymieniono: obszary o silnym Tworzone strategie uwzględniają zapisy Strategii potencjale innowacyjnym (m.in. przemysł meblarski, Rozwoju Kraju, Krajowej Strategii Rozwoju Regional- przetwórstwo rolno-spożywcze, turystyka), korzyst- nego oraz Narodowych Strategicznych Ram Odnie- ne warunki przyrodnicze dla rozwijania turystyki, sienia (Narodowej Strategii Spójności) oraz zasady agroturystyki oraz „czystego” przemysłu, wolne i nie- zrównoważonego rozwoju i Agendę 21. W przypadku zagospodarowane tereny pod inwestycje, wolna rolni- każdego województwa są one tworzone metodą spo- cza przestrzeń produkcyjna (Strategia Rozwoju Woje- łeczno-ekspercką z szerokim wykorzystaniem wnio- wództwa Warmińsko-Mazurskiego 2005). sków, opinii i konsultacji różnych środowisk. Województwo wielkopolskie. Zasoby podzielono Warto wspomnieć o informacjach zawartych w Na- na 5 grup: a) przestrzeń, b) środowisko przyrodnicze, rodowej Strategii Spójności (NSS) opracowanej przez c) zasoby ludzkie, d) gospodarka, e) infrastruktura. Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, strategicznym Wśród mocnych stron wymieniono: korzystne położe- dokumencie określającym priorytety i obszary wyko- nie w przestrzeni europejskiej, dobrze wykształcona, rzystania oraz system wdrażania funduszy unijnych. wielofunkcyjna aglomeracja poznańska, atrakcyjne Celem strategicznym NSS jest „tworzenie warunków tereny inwestycyjne, duży odsetek obszarów o ni- dla wzrostu konkurencyjności gospodarki polskiej skim poziomie degradacji środowiska, duży odsetek opartej na wiedzy i przedsiębiorczości, zapewniającej obszarów chronionych; dobra baza edukacyjna i aka- wzrost zatrudnienia oraz wzrost poziomu spójności demicka, duże zaangażowanie kapitału zagraniczne- społecznej, gospodarczej i przestrzennej” (Narodowe go, ponadprzeciętna wydajność gospodarstw rolnych, Strategiczne Ramy Odniesienia 2007-2013 wspiera- duży potencjał naukowo-badawczy, Międzynarodowe jące wzrost gospodarczy i zatrudnienie, 2007). Do- Targi Poznańskie, rozwój infrastruktury logistycznej, konano w nim również diagnozy sytuacji Polski, wy- układ dróg wodnych sprzyjający rozwojowi transpor- różniając następujące grupy czynników: a) sytuacja
- 19 - Studia Ekonomiczne i Regionalne Nr 2 (V) 2012 Źródła przewagi konkurencyjnej regionów makroekonomiczna, b) funkcjonowanie instytucji Literatura: publicznych, c) kapitał ludzki i zasoby społeczne, d) 1. Atrakcyjność inwestycyjna województw i podre- konkurencyjność przedsiębiorstw, B+R, społeczeń- gionów Polski, (2010), http://www.ibngr.edu.pl/ stwo informacyjne i sektor usług, e) infrastruktura, f) index.php/pl/wydarzenia/2011/atrakcyjnosc_in- wymiar przestrzenny, w tym obszary wiejskie. westycyjna_wojewodztw_i_podregionow_pol- ski_2010. Wnioski 2. Czyż T. (2009), Konkurencyjność regionu wielko- polskiego w aspekcie gospodarki opartej na wiedzy, Tworzenie strategii rozwoju jednostki terytorial- http://igsegp.amu.edu.pl/spojnosc_cel.html nej wiąże się z koniecznością długofalowego planowa- 3. Gardiner B., Martin R., Tyler P. (2004), Competitive- nia rozwoju miasta czy regionu. Potrzeba posiadania ness, productivity and economic growth across the strategii, wynika nie tylko z uwarunkowań zewnętrz- European regions. Regional Studies, 38, s. 9. nych i standardów europejskich, ale także z pragma- 4. Kotler Ph. (1994), Marketing od A do Z. PWE, War- tycznego punktu widzenia. Powinna ona być sku- szawa, s. 75. tecznym narzędziem w procesie rozwoju miasta czy 5. Makarski S., Kuźniar W. (2009), Marketing w za- regionu. Dzięki powiązaniu celów z programami roz- rządzaniu jednostką terytorialną na przykładzie woju, zapewniona zostanie kompleksowość działań województwa podkarpackiego, Wydawnictwo Uni- oraz znacznie lepsza efektywność gospodarowania wersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów, s. 47. zasobami i środkami inansowymi. 6. Markowski T. (2005), Przedmiotowa i podmiotowa Obecnie każde polskie województwo ma sformu- konkurencyjność regionów, w: T. Czyż, H. Rogacki łowaną strategię rozwoju. Strategie oparte są na sfor- (red.), Współczesne problemy i koncepcje teoretyczne mułowanych misjach oraz określonych celach dzia- badań przestrzenno-ekonomicznych. Biuletyn KPZK łania. Dotyczą one zadań w wymiarze przynajmniej PAN, Warszawa, s. 219. kilkuletnim. Działania te uwzględniają współpracę 7. Markowski T. (1999), Zarządzanie rozwojem miast, środowisk: władz samorządowych, gospodarki, kultu- PWN, Warszawa. ry, oświaty i mediów. 8. Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia 2007-2013 Wiele regionów upatruje swoje szanse rozwoju wspierające wzrost gospodarczy i zatrudnienie, Mini- w turystyce kwali ikowanej. Regiony o bogatych za- sterstwo Rozwoju Regionalnego (2007), http://www. sobach przyrodniczych kierują się w stronę turysty- funduszestrukturalne.gov.pl/NR/rdonlyres/2B- ki aktywnej (rowery, kajaki, wędrówki, jachty, konie), D5B9B6-767E-473C-B198-496FDEC4DFED/31941/ ekoturystyki (małe miejscowości); wzmacniają się NSRO_maj2007.pdf. trendy wąsko kwali ikowane (foto-myśliwi, tzw. bir- 9. Piotrowska-Trybull M. (2004), Istota i czynniki kon- dwatchers, wielbiciele slow-food, wędkarze, grzybia- kurencyjności regionu, w: Konkurencyjność regionów rze). Inne regiony kierują się w stronę turystyki shop- w okresie przechodzenia do gospodarki rynkowej, W. pingowej (regiony przygraniczne, zwłaszcza Szczecin, Kosiedowski (red.), Wydawnictwo UMK, Toruń. Białystok, Lublin, inne duże miasta). Rośnie też rola 10. Rak L. (2005), Czynniki kreowania wizerunku region turystyki uzdrowiskowej i prozdrowotnej (Kudowa, na przykładzie produktów regionalnych, w: Marke- Kołobrzeg, Świnoujście, Cieplice, Ciechocinek, Nałę- ting terytorialny. Możliwości aplikacji, kierunki roz- czów, Busko Zdrój i inne). woju, H. Szulce, M. Florek (red.), AE w Poznaniu, Szansą na podejmowanie działań w zakresie mar- Poznań. ketingu terytorialnego są na pewno fundusze Unii Eu- 11. Strategia Rozwoju Województwa Dolnośląskiego ropejskiej, choć nie jest to jedyny powód rosnącej ak- (2005), http://www.umwd.dolnyslask.pl/ ilead- tywności miast i regionów w dziedzinie komunikacji min/user_upload/_temp_/zalacznik.pdf. marketingowej. Wiele zależy od świadomości władz sa- 12. Strategia Rozwoju Województwa Kujawsko-Po- morządowych dotyczących potrzeby, konieczności ak- morskiego (2005), http://www.kujawsko-po- tywności w tym zakresie, jako możliwości na podkre- morskie.pl/index.php?option=com_content&ta- ślanie przewag konkurencyjnych regionu czy miasta. sk=view&id=346&Itemid=138. Województwo czy region stanowi w ujęciu marke- 13. Strategia Rozwoju Województwa Lubelskiego (2005), tingowym produkt, który należy zaoferować turystom, http://www.lubelskie.pl/index.php?pid=1093. inwestorom krajowym i zagranicznym, mieszkańcom 14. Strategia Rozwoju Województwa Lubuskiego regionu. W swojej strategii rozwoju każde wojewódz- (2005), http://www.igipz.pan.pl/zpz/zbtow/ptg/ two powinno uwzględnić budowę swojego wizerunku strategie/lubuskie.pdf . w oparciu o atrakcyjność regionu, bogatą tradycję i róż- 15. Strategia Rozwoju Województwa Łódzkiego (2004), norodność kulturową, wykształconą kadrę, nowocze- http://www.archiwum.lodzkie.pl/export/down- sną gospodarkę i gościnność mieszkańców. load/lodzkie_ue/zasrwl_29_11_04.pdf. 16. Strategia Rozwoju Województwa Małopolskiego na
- 20 - Studia Ekonomiczne i Regionalne Nr 2 (V) 2012 Źródła przewagi konkurencyjnej regionów
lata 2007-2013 (2006), http://www.wrotamalo- 22. Strategia Rozwoju Województwa Śląskie- polski.pl/NR/rdonlyres/91624D3C-64D3-4CEF- go (2010), http://www.slaskie.pl/zalaczni- 9921-11907260686B/172328/StrategiaRozwo- ki/2010/02/24/1267017716/1267017953.pdf. ju200713cz4.pdf. 23. Strategia Rozwoju Województwa Świętokrzyskiego 17. Strategia Rozwoju Województwa Mazowieckiego (2006), http://www.rpo-swietokrzyskie.pl/data/ (2006), http://www.igipz.pan.pl/zpz/zbtow/ptg/ Pliki/92_Strategia_Rozwoju_Wojew_dztwa__wi_ strategie/mazowieckie.pdf. tokrzyskie.pdf. 18. Strategia Rozwoju Województwa Opolskiego 24. Strategia Rozwoju Województwa Warmińsko-Ma- (2000), http://umwo.opole.pl/docs/strategia roz- zurskiego (2005), http://www.igipz.pan.pl/zpz/ woju wojewodztwaopolskiegonala.pdf. zbtow/ptg/strategie/warminsko_mazurskie.pdf. 19. Strategia Rozwoju Województwa Podkarpackiego 25. Strategia Rozwoju Województwa Wielkopolskiego (2006), http://www.podkarpackie.pl/strategia/ (2005), http://www.wrpo.wielkopolskie.pl/ i- strat_woj.pdf. les/120712852747f351cf27709/STRATEGIA%20 20. Strategia Rozwoju Województwa Podlaskiego do ROZWOJU%20WOJ%20WLKP%20DO%20 2020 roku (2006), http://www.wrotapodlasia.pl/ 2020%20ROKU%20-%20tekst%20jednolity.pdf. pl/gospodarka/polityka_regionalna/strategia_roz- 26. Strategia Rozwoju Województwa Zachodniopomor- woju/. skiego (2005), http://www.kiph.com.pl/sgd/wa- 21. Strategia Rozwoju Województwa Pomorskiego zne_informacje/strategia-zach.pdf. (2005), http://www.woj-pomorskie.pl/downloads/ 27. Turok J. (2004), Cities, regions and competitiveness. ASRWP_tekst%20jednolity%20ostateczny%20 Regional Studies, nr 38, s. 1070. 180705.pdf.
SOURCES OF REGIONAL COMPETITIVE ADVANTAGE
Karolina Ertmańska, Leonid Worobjow
West Pomeranian University of Technology
Summary: The article examines sources of obtaining a competitive advantage by regions. Such an examination is an in- dispensable element of creating region’s strategic development, including the shaping of the area’s own image. In a market economy all actions including those of local governments, are based on marketing principles. The conscious recognition of that approach is increasingly common as much as the frequent demonstration of various undertaken actions. The article reviews regional development strategies in Poland and presents information about competitive advantage sources included in individual strategies in the context of the undertaken marketing efforts, including the shaping of a territorial administra- tive entity.
Key words: competitive advantage, regional attractiveness, territorial marketing
Adres do korespondencji/ Mailing address: [email protected]
- 21 - ISSN 2083-3725 Studia Ekonomiczne i Regionalne www.ser.pswbp.pl Economic and Regional Studies Tom/Volume V, Nr/Issue 2, Rok/Year 2012
MARKETINGOWE STRATEGIE KSZTAŁTOWANIA SEKTORA WYSOKICH TECHNOLOGII W REGIONIE ASPEKT TEORETYCZNY I PRAKTYCZNY
Beata Żelazko
Szkoła Główna Handlowa w Warszawie
Streszczenie: Stymulowanie napływu kapitału zaawansowanego technologicznie oraz wspieranie przedsięwzięć opartych na wiedzy, to kluczowe obszary działalności ukierunkowanej na budowanie innowacyjnej gospodarki regionu. Wzbudzają one coraz większe zainteresowanie zarówno wśród osób zarządzających terytoriami, jak i naukowców zajmujących się pro- blematyką ich rozwoju. Głównym celem badania, którego wyniki zostały zaprezentowane w niniejszym opracowaniu, jest rozpoznanie aktywności upodmiotowionych jednostek przestrzennych (krajowych i zagranicznych) na rynku inwestycji high-tech. Chodziło przede wszystkim o udzielenie odpowiedzi na pytanie: czy władze regionów wykorzystują strategiczne podejście marketingowe w procesie kształtowania sektora wysokich technologii? Przesłanką do podjęcia badania była luka w wiedzy na temat strategii marketingowych w odniesieniu do konkretnego rynku – tj. inwestycji zaawansowanych technologicznie. W warstwie teoretycznej opierało się ono na przeglądzie literatury naukowej, zaś w warstwie empirycznej na analizie dokumentów strategicznych oraz danych pozyskanych w ramach wy- wiadów z przedstawicielami władz jednostek terytorialnych i instytucji zaangażowanych w obsługę inwestora. W polskich realiach - jak pokazują wyniki badań – tylko nieliczne jednostki terytorialne podejmują próby kształtowania sektora high-tech zgodnie z regułami marketingu. Aktywność marketingowa władz rzadko podlega planowaniu strategicz- nemu, koncentruje się raczej na sferze operacyjnej i najczęściej polega na podejmowaniu działań bez wyraźnego ukierun- kowania na potrzeby określonej grupy inwestorów. W efekcie przeprowadzonego badania zidenty ikowano i zde iniowano marketingowe strategie kreowania sektora wyso- kich technologii w regionie oraz określono warunki ich skutecznego wdrażania. Przykłady regionów, na obszarze których powstały skupiska przedsiębiorstw wysokich technologii potwierdzają słusz- ność stwierdzenia, że dzięki profesjonalnemu podejściu do marketingu strategicznego, a zwłaszcza dzięki implementacji specjalnie opracowanych planów działania, władze – jako podmioty odpowiedzialne za zarządzanie jednostkami teryto- rialnymi – mogą wpływać na decyzje inwestorów w kwestii wyboru miejsca działalności i tym samym budować potencjał innowacyjny gospodarki.
Słowa kluczowe: zarządzanie marketingowe regionem, strategia marketingowa, sektor wysokich technologii (high-tech), biotechnologie
Wstęp cyjne, doradcze w zakresie informatyki i usługi z nimi powiązane (GUS 2011 s. 72-73). Pojęcie „sektor wysokich technologii” oznacza Według metody produktowej do sektora wysokich zbiorowość podmiotów gospodarczych, których dzia- technologii należy zaliczyć podmioty wytwarzające: łalność - o charakterze produkcyjnym lub usługowym sprzęt lotniczy, komputery, maszyny biurowe, elek- - opiera się na wykorzystaniu najnowszych osiągnięć tronikę, urządzenia telekomunikacyjne, środki far- naukowych i wiąże się z dużymi nakładami na prace maceutyczne, aparaturę naukowo-badawczą, maszy- badawczo-rozwojowe. W celu wyodrębnienia tej gru- ny elektryczne, maszyny nieelektryczne, chemikalia py, stosuje się trzy różne podejścia metodyczne: dzie- i uzbrojenie (GUS 2011, s.75-76). Trzecia metoda bazuje dzinowe, produktowe oraz horyzontalne, przy czym na liście technologii, które w opinii ekspertów świad- największą popularnością wśród badaczy cieszą się czą o zaawansowaniu procesów produkcji i świad- pierwsze i drugie. Zgodnie z metodą dziedzinową, sek- czenia usług. Według metody horyzontalnej, w skład tor high-tech tworzą jednostki prowadzące działalność tego sektora wchodzą organizacje wykorzystujące uznawaną za wysokotechnologiczną, czyli produkują- technologie kosmiczne, biotechnologie, nanotechno- ce: podstawowe substancje farmaceutyczne, leki i po- logie, technologie inżynierii materiałowej. Można za- zostałe wyroby farmaceutyczne, komputery, wyroby uważyć, że wybór podejścia metodycznego w sposób elektroniczne i optyczne, statki powietrzne, kosmicz- istotny wpływa na szacunki ilościowe i strukturę ana- ne i podobne pojazdy, ilmy, nagrania wideo, programy lizowanej zbiorowości. Nie bez znaczenia jest również telewizyjne, nagrania dźwiękowe i muzyczne, a także to, że lista dziedzin oraz lista produktów klasy iko- jednostki zajmujące się badaniami naukowymi i pra- wanych jako wysokotechnologiczne ulegają częstym cami rozwojowymi, nadawaniem programów ogól- mody ikacjom na skutek zmian wartości wskaźnika nodostępnych i abonamentowych oraz świadczące określającego intensywność prac badawczych i roz- usługi telekomunikacyjne, programistyczne, informa- wojowych (czyli wskaźnika udziału nakładów na sferę
- 22 - Studia Ekonomiczne i Regionalne Nr 2 (V) 2012 Marketingowe strategie...
B+R w wartości produkcji/sprzedaży lub udziału tych analityczne, tworzenie wizji, formułowanie misji oraz nakładów w generowanej wartości dodanej). sporządzanie planu strategicznego. Poprzedza czyn- Ze względu na genezę (sposób powstawania) ności związane z komponowaniem tzw. mieszanki przedsiębiorstw zaawansowanych technologii, w ob- marketingowej (marketing mix), czynności kontrolne rębie sektora można wyróżnić trzy podgrupy, tzn.: i ewentualne działania dostosowawcze. jednostki gospodarcze powstałe w celu komercjali- Adresatami strategii marketingowych mogą być zacji technologii – są to przede wszystkim podmioty obecni i potencjalni przedsiębiorcy usytuowani w re- utworzone przez pracowników i absolwentów szkół gionie (klienci wewnętrzni) oraz obecni i potencjalni wyższych, pracowników instytutów naukowych lub przedsiębiorcy znajdujący się poza jego granicami badawczych oraz niezależnych wynalazców; (klienci zewnętrzni). W obu przypadkach strategie przedsiębiorstwa założone przez osoby zawodowo marketingowe powinny uwzględniać dwie płaszczy- związane z przemysłem lub usługami wysokich zny oddziaływania na decyzje inwestycyjne – poprzez technologii; zasoby regionu oraz relacje inwestorów z władzami, przedsiębiorstwa niegdyś reprezentujące tradycyj- pracownikami administracji publicznej, mieszkańca- ne branże, które podjęły próbę unowocześnienia mi i innymi użytkownikami regionalnej przestrzeni produkcji poprzez zakup lub opracowanie własnej gospodarczej oraz relacje władz regionu z instytucja- innowacyjnej technologii (Żelazko 2011). mi zewnętrznymi i władzami innych jednostek tery- Biorąc pod uwagę powyższe, można stwierdzić że torialnych. rynek inwestycji wysokich technologii jest dość zróż- nicowany wewnętrznie. Daje się bowiem wyodrębnić Strategie marketingowe regionów – ujęcie teore- wiele segmentów (tj. grup planujących przedsięwzię- tyczne i metody badania cia inwestycyjne), które zgłaszają odmienne potrzeby i oczekiwania względem miejsca działalności, a także Procedura badania, którego wyniki prezentowane oferują inne zestawy korzyści dla regionu. są w niniejszym artykule, obejmowała dwa etapy: Zarówno w skali kraju, jak i Europy czy świata za- prace analityczno-koncepcyjne ukierunkowane na potrzebowanie jednostek terytorialnych na kapitał opracowanie narzędzia diagnostycznego umożli- zaawansowany technologicznie jest duże i wykazuje wiającego identy ikację marketingowych strategii tendencję rosnącą. Władze regionów rozpoczęły więc kształtowania sektora wysokich technologii w re- poszukiwania nowych metod konkurowania. Niewąt- gionach; pliwie rozwiązaniem adekwatnym do realiów ryn- badanie aktywności marketingowej regionów na kowych jest wdrożenie koncepcji zarządzania mar- poziomie zarządzania strategicznego. ketingowego, określanej jako marketing terytorialny Z dokonanego przeglądu krajowej i zagranicznej (marketing regionów)1. literatury wynika, iż pojęcie strategia marketingo- Na marketing regionu składają się dwie płaszczy- wa regionu jest w rozmaity sposób interpretowane, zny aktywności tworzące układ hierarchiczny, tj.: a głównymi przyczynami braku jednomyślności w tej marketing strategiczny, czyli proces analizy potrzeb kwestii są wyraźne różnice w podejściu do de inio- (regionu oraz potencjalnych klientów), analizy moż- wania podmiotu marketingu terytorialnego, złożony liwości (potencjału rynku i potencjału zasobów re- i niejednorodny charakter oferty rynkowej jednostki gionu), analizy konkurencji (przewag rynkowych), terytorialnej, a czasem także brak zrozumienia istoty który wieńczy opracowanie strategii marketingo- działalności marketingowej i związane z tym nieudol- wej dla wybranego rynku docelowego; ne próby przetransponowania koncepcji zarządzania marketing operacyjny, czyli zespół działań polegają- przedsiębiorstwem na grunt zarządzania przestrze- cych na wykorzystaniu specjalnie skomponowane- nią. W związku z powyższym, autorka artykułu wy- go zestawu instrumentów marketingowych w celu znaczyła sobie jako cel pierwszego etapu postępowa- urzeczywistnienia opracowanej strategii marketin- nia badawczego, udzielenie odpowiedzi na następujące gowej (Lambin 2001). pytania: jak należy rozumieć pojęcie „strategia marke- Marketing strategiczny należy utożsamiać z wyty- tingowa regionu” i jakie elementy konstytuują tę stra- czaniem celów rynkowych jednostki terytorialnej jako tegię? jakie czynniki decydują o jej użyteczności i sku- podmiotu marketingu, określaniem grup docelowych, teczności? Odpowiedzi na tak postawione pytania dzięki którym może on uzyskać określone korzyści, stanowiły swoiste wytyczne do dalszych prac zwią- monitorowaniem zmian zachodzących w obrębie re- zanych z analizą i oceną aktywności marketingowej gionu i w jego otoczeniu, rozpoznawaniu szans i za- regionów oraz poszukiwaniem tzw. dobrych praktyk grożeń dla jego obecnej pozycji rynkowej oraz poszu- w zakresie formułowania i wdrażania strategii działa- kiwaniem i kształtowaniem nowych źródeł przewag nia regionów na rynku inwestycji high-tech. konkurencyjnych. Jest to proces obejmujący czynności W literaturze wyodrębnia się trzy rodzaje strategii
1 W części teoretycznej niniejszego opracowania pojęcia region, jednost- marketingowych: ka terytorialna, jednostka przestrzenna używane są zamiennie, zaś a) strategię ogólną, która obejmuje całokształt aktyw- w części empirycznej pojęcie region odnosi się głównie do jednostki ności rynkowej gminy względem klientów oraz kon- terytorialnej szczebla gminnego (czyli locoregionu).
- 23 - Studia Ekonomiczne i Regionalne Nr 2 (V) 2012 Marketingowe strategie...
kurentów i zazwyczaj stanowi integralny element dzaj zasobów i umiejętności wykorzystywanych obec- strategii rozwoju regionu, a za jej wdrożenie odpo- nie w rywalizacji konkurencyjnej oraz rodzaj zasobów wiedzialny jest wójt, burmistrz, prezydent, marsza- i umiejętności, które będą potrzebne w tym procesie łek województwa; w przyszłości (Kreikebaum 1997; Obłój 2001). Strate- b) strategię szczegółową (funkcjonalną) – odnoszącą gia ta służy ekspansji rynkowej i budowaniu przewagi się do wybranego rynku (np. lokalizacji inwestycji), nad konkurentami (Żelazko 2010). Powinna wykazy- segmentu rynku (inwestycje biotechnologiczne) lub wać spójność ze strategią rozwoju (określaną jako glo- subproduktów terytorialnych (np. turystyka uzdro- balna), strategiami funkcjonalnymi (czyli strategiami wiskowa); charakteryzuje się ona krótszym aniżeli rozwoju poszczególnych dziedzin gospodarki regio- strategia ogólna zasięgiem czasowym, a jej opraco- nalnej2), a także strategiami jednostek przestrzennych wanie i implementacja zwykle znajdują się w gestii wyższego szczebla taksonomicznego (Florek 2006). kierowników określonych komórek organizacyjnych Ph. Kotler stwierdza, że o skuteczności strategii de- urzędów gminnych, powiatowych, marszałkowskich. cydują: trafne celowanie (precyzyjny wybór rynku doce- c) strategię operacyjną – związaną z marketingiem mix, lowego), pozycjonowanie (właściwe ulokowanie oferty czyli kompozycją instrumentów marketingowych. marketingowej względem ofert konkurentów), różnico- Strategia ogólna (lub strategia szczegółowa, jeśli wanie (kształtowanie unikatowego – trudnego do po- region ją posiada) wskazuje metody i źródła budowa- wielenia – schematu zachowań rynkowych oraz nadanie nia przewagi konkurencyjnej, zatem można ją utoż- unikatowych cech ofercie rynkowej) (Kotler 2004). samiać ze strategią konkurencyjną. W tym miejscu Prawidłowo skomponowana strategia marketingo- należy podkreślić, że strategia szczegółowa w sposób wa adresowana do inwestorów – zgodnie z podejściem bardziej dokładny opisuje, o jakiego klienta i w jaki metodycznym autorstwa U. Manschwetusa - powinna sposób władze będą zabiegać, dlaczego na nim kon- zawierać następujące elementy: centrują uwagę i jakie są szanse na jego pozyskanie. ustalenie branży, która będzie służyć realizacji celów Z kolei strategia operacyjna informuje o tym, jaką rolę rozwojowych regionu, w procesie realizacji celów rynkowych przypisano identy ikację i wybór odpowiednich grup docelowych, poszczególnym narzędziom marketingowym. Najczę- wyznaczenie sposobu stymulowania działań poten- ściej strategie operacyjne (nazywane również instru- cjalnych klientów (za pomocą czynników kosztowych mentalnymi) stanowią plan działania w zakresie: czy preferencji innego typu), kształtowania określonego typu zasobów regionu organizację działań marketingowych i poszukiwanie lub nadawania nowych atrybutów subproduktom partnerów do współpracy (np. partnerstwo publicz- terytorialnym (np. kreowanie marki); no-prywatne, współdziałanie z władzami innych jed- polityki cenowej obejmującej czynsze, opłaty, podatki; nostek terytorialnych), budowania kanałów dystrybucji poprzez nawiązy- określenie rodzaju wykorzystywanych zasobów wanie współpracy z pośrednikami oraz doskonale- i umiejętności oraz sposobu doskonalenia elementów nie form obsługi w urzędach i innych instytucjach; otoczenia wewnętrznego decydujących o atrakcyjno- tworzenia kanałów komunikacji z klientem (aktual- ści inwestycyjnej (Schnurrrenberger 2009 za Man- nym i potencjalnym) oraz formułowanie przekazów schwetus 1995). informacyjnych o walorach regionu (Żelazko 2010). Na potrzeby badania empirycznego, którego przed- W myśl jednej z głównych zasad marketingu, od- miotem był marketing regionów najniższego szczebla działywanie na klienta odbywa się za pomocą całego taksonomicznego, przyjęto następujące założenia: pakietu narzędzi (marketingu mix), w związku z tym 1. Strategia marketingowa, to „zestaw planowanych wybiórcze stosowanie narzędzi marketingowych, jak i zintegrowanych działań, za pomocą których gmina również opracowywanie planów dotyczących wyko- osiąga cele rynkowe w korelacji z innymi celami (…). rzystania pojedynczych instrumentów marketingo- Jest to system zasad i reguł działania wyznaczający wych (np. tylko promocji lub obsługi administracyjnej ramy aktywności rynkowej gminy w długim okresie klienta czy wizerunku regionu) – często obserwowane (Gajdzik 2002). w polskiej praktyce samorządowej – wydaje się błę- 2. Strategie marketingowe opracowywane są przez dem i może negatywnie wpływać na ocenę skuteczno- gminy, które przyjęły orientację rynkową, a za- ści działań marketingowych (Rawski 2006). tem aktywność władz publicznych, podległej im Spośród wskazanych dotychczas trzech rodzajów administracji, podmiotów sektora publicznego strategii, ogólna i szczegółowa są związane z zaawan- oraz podmiotów z nimi współdziałających, została sowanym procesem zarządzania marketingowego podporządkowana zaspokajaniu potrzeb oraz bu- i stanowią główny przedmiot analizy w niniejszym dowaniu zadowolenia klienta – w tym przypadku opracowaniu. inwestora reprezentującego sektor high-tech. Strategia marketingowa, to swoisty program dzia-
łania określający sposób realizacji celów rynkowych 2 Według M. Florek strategie funkcjonalne dotyczą poszczególnych oraz sposób reagowania na wszelkiego rodzaju zmia- subproduktów regionu, np. turystycznego, inwestycyjnego. W niniej- ny zachodzące w otoczeniu regionu. Określa ona ro- szym artykule strategia funkcjonalna utożsamiana jest ze strategią szczegółową.
- 24 - Studia Ekonomiczne i Regionalne Nr 2 (V) 2012 Marketingowe strategie...
3. Zawartość merytoryczna strategii gminnych, jak przedsiębiorczości wewnętrznej. Źródłem przewagi również proces tworzenia strategii i możliwości konkurencyjnej jednostki terytorialnej są w tym przy- implementacji zależą od czynników dwojakiego ro- padku specy iczne zasoby i efekty zewnętrzne o cha- dzaju: rakterze technologicznym - decydujące o wartości lo- sił endogenicznych, czyli posiadanych przez gmi- kalizacji. Wdrażanie tej strategii uwarunkowane jest nę zasobów i umiejętności, kultury organizacyjnej posiadaniem przez region elementów infrastruktury (zwłaszcza celów i systemu wartości uznawanych pozwalającej na transfer wiedzy z instytucji nauko- przez lidera gminy oraz pracowników admini- wo-badawczych do przedsiębiorstw oraz obecnością stracji lokalnej), klimatu organizacyjnego; szkół wyższych kształcących w zawodach odpowiada- sił egzogenicznych, czyli cech otoczenia, a zwłasz- jących danej specjalizacji. cza cech rynku, cech konkurencji i możliwości po- Strategia tworzenia specy iczności terytorium po- zyskania zasobów z innych jednostek terytorial- lega na wykorzystaniu unikatowych cech regionalnej nych (Żelazko 2010). przestrzeni w celu pozyskania inwestycji z zewnątrz 4. Wybór sposobu marketingowego działania gminy lub zachęcenia obecnych klientów wewnętrznych do zależy m.in. od wartości klienta dla gminy, rozpa- podjęcia aktywności w określonej dziedzinie. Głów- trywanej z punktu widzenia: celów rozwojowych nym motywem zastosowania tej strategii jest po- jednostki terytorialnej, jej pozycji konkurencyjnej trzeba wykreowania długofalowych więzi łączących i posiadanych przewag konkurencyjnych (wyni- inwestora z regionem. Należy przy tym podkreślić, kających z walorów popytu i walorów zasobów); że specy iczność obszaru (regionu), wynikająca z po- rozmiarów rynku, możliwości jego rozwoju i in- łączenia trzech elementów, tj. zasobów materialnych tensywności konkurencji; nakładów, jakie należy i niematerialnych oraz umiejętności stanowi pakiet ponieść by móc zaistnieć na danym rynku. korzyści dla inwestora, którego powielenie jest na ogół 5. Przewaga konkurencyjna gminy na rynku inwesty- bardzo trudne a czasem wręcz niemożliwe. Specy icz- cji może mieć charakter: zasobowy, cenowy/kosz- ność tego pakietu kształtują m.in. takie czynniki, jak: towy, informacyjny, a ponadto może być związana walory przyrodnicze i architektoniczne regionu, inno- z lokalizacją w przestrzeni kraju, trajektorią roz- wacyjność, wiedza jawna i ukryta, sposób reagowania wojową bądź z innowacyjnym podejściem władz władz na potrzeby klientów, renoma miejsca, przy- do zarządzania przestrzenią. wództwo w samorządzie, kapitał społeczny. Pierwsza próbę identy ikacji koncepcji budowa- Każda z wymienionych strategii reprezentuje inne nia więzi pomiędzy inwestorem a regionem podjęła podejście do kształtowania decyzji lokalizacyjnych in- A. Jewtuchowicz. Wytypowała ona trzy – niżej opisane westorów, inny sposób konkurowania regionu, a tak- - podejścia strategiczne różniące się między sobą spo- że inne podejście do segmentacji rynku. W przypadku sobem zaangażowania władz w kreowanie warunków strategii tworzenia skupisk, rynek de iniuje się bar- inwestycyjnych oraz rodzajem zasobów i umiejętności dzo szeroko, w przypadku strategii tworzenia specja- stanowiących źródła przewag konkurencyjnych regio- lizacji terytorialnej chodzi o segment wyodrębniony nu (Jewtuchowicz 2005). w oparciu o kilka kryteriów, a w strategii tworzenia Strategia tworzenia skupisk (aglomeracji) najczę- specy iczności obszaru – adresatem działań marke- ściej wykorzystywana jest przez jednostki zorien- tingowych jest wąska grupa, określana mianem niszy towane na przyciąganie inwestycji o charakterze rynkowej lub pojedynczy klient. przemysłowym i dużej skali produkcji. Można ją sto- sunkowo łatwo skopiować, a to oznacza, że nie zapew- Strategie marketingowe regionów – wyniki badań nia utrzymania pozycji konkurencyjnej w dłuższym horyzoncie czasowym. Zakłada ona, że region atrak- Jednym z najmłodszych i jednocześnie najmniej- cyjny to taki, który oferuje niskie koszty działalności. szych sektorów wysokich technologii jest sektor Źródłem przewagi konkurencyjnej – w przypadku biotechnologiczny. Tworzą go przedsiębiorstwa pro- tej strategii – są głównie niskie ceny czynników pro- wadzące prace badawczo-rozwojowe w zakresie wy- dukcji, a także efekty zewnętrzne o charakterze pie- korzystania organizmów żywych i ich właściwości niężnym związane z udzielaniem pomocy publicznej, oraz przedsiębiorstwa świadczące usługi i wytwa- dostępnością infrastruktury oraz nagromadzeniem rzające produkty oparte na wiedzy z tego zakresu w regionie potencjalnych dostawców i kooperantów. (http://p b.info.pl/edukacja.html). Do tej grupy zali- Strategia tworzenia specjalizacji terytorialnej cza się podmioty, których działalność bazuje między wskazuje jako kierunek działań marketingowych bu- innymi na: dowanie regionalnego systemu wytwórczego, obejmu- technikach DNA/RNA, jącego podmioty powiązane produkcyjnie, organiza- technikach związanych z białkami, komórkami, kultu- cyjnie i rynkowo. Często impulsem do implementacji rami komórkowymi, inżynierią komórkową, genami takiej strategii jest pozyskanie dużej inwestycji, którą i wektorami RNA; można wykorzystać jako swoisty magnes przyciąga- technikach procesów biotechnologicznych; jący kolejnych inwestorów oraz stymulator rozwoju nano/mikroproduktach biologicznych (OECD 2006).
- 25 - Studia Ekonomiczne i Regionalne Nr 2 (V) 2012 Marketingowe strategie...
Najczęściej podmioty te zajmują się leczeniem Tabela 1. Horyzont czasowy analizowanych strategii i ochroną zdrowia ludzi i zwierząt, wytwarzaniem rozwoju badanych gmin produktów leczniczych i urządzeń informatycznych Table 1. The analyzed time horizon of the examined temu służących, rolnictwem, rybactwem, przetwór- county development strategies stwem żywności, produkcją artykułów chemicznych, Przedział czasowy, ochroną środowiska. Gmina dla którego opracowano Światowy sektor biotechnologiczny na początku dokument 2009 roku liczył 4 717 irm (Ernst & Young 2009), Szczecin 2002-2015 a na koniec 2011 roku ok. 5000 (Ernst & Young 2011). W Europie największe skupiska irm biotechnologicz- Raszyn 2002-2020 nych znajdowały się na terenie Niemiec, Wielkiej Bry- Gdynia 2003-2013 tanii, Francji, Szwecji, Holandii i Danii. Jelenia Góra 2004-2015 Według badań przeprowadzonych przez autorkę, polski sektor biotechnologiczny w 2009 r. obejmował Zakroczym 2004-2020 kilkadziesiąt przedsiębiorstw (ok. 40), w tym 23 pod- Kraków 2005-? * mioty wyspecjalizowane w dziedzinie biotechnologii Poznań 2005-2010 medycznej (czyli ochrony zdrowia ludzi i zwierząt) i 7 związanych z biotechnologią medyczną ze względu na Warszawa 2005-2010** prowadzone prace badawcze lub świadczenie usług na Gdańsk 2005-2015 rzecz irm stricte biotechnologicznych (Żelazko 2010). Siedziby i zakłady zidenty ikowanych w toku ba- Kutno 2006-2013 dania irm biotechnologicznych znajdowały się w ob- Wrocław 2006-2020 rębie następujących jednostek terytorialnych: Szcze- Łódź 2007-2015 cin, Raszyn, Gdynia, Jelenia Góra, Zakroczym, Kraków, Poznań, Warszawa, Gdańsk, Kutno, Wrocław, Łódź, Łomianki 2002-2014*** Łomianki. Według stanu na początek 2009 roku, każ- * według informacji uzy- da z wymienionych gmin dysponowała dokumentem skanej w Centrum Obsługi określającym strategię jej rozwoju. Wymogi stawiane Inwestora i Promocji Go- strategii marketingowej spełniały dokumenty dzie- spodarczej Urzędu Miasta jest to rok 2010 więciu jednostek terytorialnych: Warszawy, Wro- ** zastąpiła strategię cławia, Poznania, Łodzi, Gdyni, Gdańska, Szczecina, 1998-2010 Krakowa, Jeleniej Góry. Warto podkreślić, że doty- ***uchwałą Rady Miejskiej czyły one wyraźnie krótszego horyzontu czasowego, z marca 2008, została aniżeli dokumenty pozostałych gmin, a ponadto były zastąpiona strategią częściej aktualizowane. Nowelizowano strategię gmi- 2008-2020 ny Łomianki, w przypadku Łodzi sformułowano nową Źródło: opracowanie własne na podstawie informacji strategię, a dokument strategiczny Wrocławia uzupeł- zamieszczonych w gminnych serwisach internetowych niono. (Żelazko 2010). Wszystkie analizowane jednostki (łącznie 13) Source: Author’s compilation of information based in co- określiły marketingowe strategie produktu (w postaci unty Internet services. wieloletnich planów inwestycyjnych), a niektóre gmi- ny opracowały strategie dotyczące innych elementów Na podstawie analizy treści dokumentów strate- marketingu mix. Dotyczy to gmin: gicznych oraz wywiadów zde iniowano docelowe rynki Gdynia, Kraków, Warszawa i Jelenia Góra - strate- oraz priorytetowe obszary aktywności gmin. Okazało gia promocji, się, że pozyskaniem inwestycji zaawansowanych tech- Łódź - strategia promocji oraz strategia obsługi nologicznie były zainteresowane: Warszawa, Wrocław, klientów, Poznań, Łódź, Gdynia, Gdańsk, Szczecin, Kraków. Te Gdańsk - strategia promocji, strategia marki, stra- gminy opracowały strategie marketingowe. tegia obsługi w odniesieniu do rynku bezpośred- O inwestorów z branży biotechnologicznej – we- nich inwestycji zagranicznych. dług o icjalnych dokumentów strategicznych – zabie- Zasięg czasowy planowania strategicznego był gały władze Krakowa i Łodzi. W praktyce działania mocno zróżnicowany. Jeśli chodzi o ogólne strategie ukierunkowane na stymulowanie rozwoju i/lub przy- rozwoju obejmował on okres od 5 do 18 lat (tabela 1), ciąganie inwestycji biotechnologicznych, poza tymi zaś w przypadku strategii operacyjnych - od 1 roku do dwoma gminami, podejmowały także władze Warsza- 5 lat3. wy, Gdańska i Poznania. Aby przedstawić sytuację konkurencyjną polskich gmin aktywnych na rynku inwestycji biotechnologicz- 3 Najdłuższy okres wdrożenia przewidziano dla „Strategii promocji mia- sta Krakowa na lata 2008-2012”. nych stworzona została mapa grup strategicznych. Po-
- 26 - Studia Ekonomiczne i Regionalne Nr 2 (V) 2012 Marketingowe strategie... zycję konkurencyjną jednostek terytorialnych okre- a) gminy o wysokim udziale rynkowym i wyspecjali- ślono za pomocą dwóch mierników: udziału w rynku4 zowanej ofercie terytorialnej – Kraków; oraz stopnia dopasowania działań marketingowych b) gminy o ponadprzeciętnym udziale w rynku lokali- do wymogów obsługiwanego segmentu5. zacji inwestycji biotechnologicznych i ofercie ukie- Zidenty ikowano następujące grupy strategiczne gmin runkowanej na potrzeby sektora biotechnologicz- aktywnych na rynku inwestycji biotechnologicznych: nego – Warszawa i Poznań; 4 Liczba siedzib podmiotów biotechnologicznych przypadająca na jednost- c) gminy o średnim udziale rynkowym i ukierunko- kę terytorialną jako procent ogółu gmin aktywnych na danym rynku. wanej ofercie – Łódź, Gdańsk, Gdynia; 5 Stopień dopasowania aktywności do wymogów segmentu określono d) gminy o małym udziale w rynku, posiadające ofertę na podstawie opinii respondentów oraz oceny za elementy infrastruk- tury innowacyjnej w gminie. Pierwszy stopień dopasowania działań ukierunkowaną na potrzeby medycznego sektora bio- marketingowych oznaczał, że aktywność władz sprowadzała się do technologicznego – Wrocław, Szczecin, Jelenia Góra; tworzenia warunków dla rozwoju działalności gospodarczej bez wy- raźnego ukierunkowania na potrzeby sektora wysokich technologii, e) gminy o małym udziale w rynku i dysponujące stopień drugi to aktywność uwzględniająca czynniki lokalizacji sekto- podstawowym produktem inwestycyjnym – Kut- ra high-tech, zaś trzeci stopień to aktywność marketingowa adresowa- na do inwestorów z medycznego sektora biotechnologicznego. no, Łomianki, Raszyn, Zakroczym.
Rysunek 1. Grupy strategiczne na rynku inwestycji biotechnologicznych Figure 1. Strategic Groups in the biotech investment market Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań (Żelazko 2010). Source: Based on author›s own research results
- 27 - Studia Ekonomiczne i Regionalne Nr 2 (V) 2012 Marketingowe strategie...
Zgodnie z zasadami marketingu, działania władz Duże znaczenie dla realizacji założeń tej strategii regionu w zakresie kształtowania sektora biotechno- mają następujące rodzaje działań: podejmowanie wy- logicznego powinny być zorientowane na zaspokaja- siłków na rzecz utworzenia inkubatorów przedsię- nie potrzeb zgłaszanych przez inwestorów reprezen- biorczości, parków technologicznych, opracowywania tujących tę zbiorowość. To oznacza, że w strategiach programów pomocy publicznej dla nowo tworzonych marketingowych, jako walory decydujące o atrakcyj- oraz istniejących irm, promocja klastra i przedsię- ności inwestycyjnej gminy, powinny być wskazywane biorstw w nim uczestniczących, organizowanie spo- dwa czynniki: wysokokwali ikowani pracownicy oraz tkań dla przedsiębiorców i przedstawicieli instytucji infrastruktura otoczenia biznesu (Godlewska-Maj- wspierających ich rozwój, organizowanie platformy kowska, Żelazko 2006). Tymczasem w niewielu stra- służącej wymianie doświadczeń, współ inansowanie tegiach gmin, będących miejscem lokalizacji podmio- projektów badawczych. tów biotechnologicznych, podejmowana była kwestia Jednym z najciekawszych przykładów wykorzy- dostosowywania zasobów pracy do wymagań inwe- stania koncepcji klastra biotechnologicznego w dzia- stycji zaawansowanych technologicznie. Niewielkie łalności marketingowej jest inicjatywa Regionenmar- znaczenie przypisywano także aktywności mającej na keting Mitteldeutschland, realizowana wspólnie przez celu kreowanie instytucjonalnego otoczenia biznesu władze niemieckich miast i regionów6. Efektem jej odpowiadającego wymogom działalności biotechno- wdrożenia jest zaawansowana struktura klastrowa, logicznej. obejmująca swym zasięgiem obszar kilku niemieckich W większości analizowanych strategii podkreśla- krajów związkowych (landów), w ramach której funk- no potrzebę działań związanych z kreowaniem wi- cjonuje kilka mikroklastrów. W regionie Saksonii znaj- zerunku regionu, przy czym jako elementy budujące duje się skupisko irm wyspecjalizowanych w dziedzi- ten wizerunek wymieniano najczęściej: tożsamość nie farmacji, medycyny regeneracyjnej i bioinżynierii społeczno-kulturową gminy, walory przyrodnicze, materiałowej, we wschodniej części Turyngii – sku- przyjazny klimat dla rozwoju biznesu lub wysokiej pisko podmiotów wytwarzających bioinstrumenty, jakości obsługę administracyjną. Jedynie władze Kra- a w Saksonii Anhalt skupisko przedsiębiorstw zajmu- kowa, Łodzi i Poznania położyły akcent na kapitał jących się molekularną genetyką roślin wykorzysty- ludzki, a ściślej rzecz ujmując na tworzenie zaplecza wanych w lecznictwie. kadrowego dla wybranego segmentu rynku poprzez Celem strategicznym wspomnianego projektu zachęcanie wysokiej klasy specjalistów do osiedlania marketingowego było stworzenie najatrakcyjniejszej się i podejmowania pracy na terenie gminy, a także w Europie lokalizacji dla przedsiębiorstw wysokich poprzez współpracę z uczelniami wyższymi w celu technologii, w tym biotechnologii. Jego osiągnięciu kształtowania oferty edukacyjnej. miały sprzyjać projekty budowania infrastruktury Z przeprowadzonego przez autorkę badania ak- umożliwiającej współpracę uczestników klastra, tj. tywności marketingowej europejskich regionów (Øre- przedsiębiorców (zarówno tych już działających w re- sund, Saksonia, Saksonia-Anhalt, Turyngia, Uppsala, gionie, jak i znajdujących się poza jego granicami), Bazylea, Zurich) wynika, iż najczęściej wybieraną władz (różnych szczebli – od jednostki najniższego strategią kształtowania sektora biotechnologiczne- szczebla taksonomicznego, aż po władze kraju), insty- go jest strategia klastra. Należy przy tym podkreślić, tucji wspierających rozwój biznesu. że rozwiązanie to implementują jednostki terytorial- W polskich realiach największe osiągnięcia w za- ne, na obszarze których znajduje się zalążek sektora kresie tworzenia klastra biotechnologicznego i wy- wysokich technologii. Jest to strategia łącząca cechy korzystania marketingu opartego na klastrze odno- omawianej w pierwszej części artykułu strategii two- towały władze gminy Kraków (projekt Life Science rzenia skupisk (aglomeracji) oraz strategii tworzenia Kraków). Z kolei władze trzech gmin: Łódzi, Wrocła- specjalizacji terytorialnej. wia i Gdańska, starały się uczynić biotechnologię jed- Koncepcja budowania klastra, jako narzędzie sty- ną ze specjalności regionalnych. mulowania rozwoju sektora biotechnologicznego, roz- winęła się na gruncie niemieckim. Metoda ta opiera Wnioski się na marketingu relacji, zgodnie z którym prioryte- towe znaczenie nadaje się współdziałaniu z klientem W polskich realiach tylko nieliczne jednostki te- i tworzeniu długotrwałych więzi z nim (Komor, Żelaz- rytorialne stosują profesjonalne podejście marke- ko 2006). Zestaw działań podejmowanych przez wła- tingowe w procesie kształtowania sektora high-tech. dze jednostek najniższego szczebla taksonomicznego Aktywność marketingowa władz rzadko podlega w ramach kreowania klastra jest dość szeroki. Zasad- planowaniu strategicznemu, koncentruje się raczej nicze znaczenie mają dwa główne nurty aktywności: na sferze operacyjnej i najczęściej ogranicza się do za- - świadczenie usług doradczych na rzecz rozwoju stosowania instrumentów promocyjnych w celu budo- przedsiębiorstw uczestniczących w tej strukturze; wania wizerunku jednostki terytorialnej jako miejsca - ułatwianie przedsiębiorcom kontaktów z partne- atrakcyjnego dla inwestorów. Zasadniczym błędem rami biznesowymi oraz instytucjami otoczenia biznesu. 6 http://www.mitteldeutschland.com
- 28 - Studia Ekonomiczne i Regionalne Nr 2 (V) 2012 Marketingowe strategie... popełnianym przez grupy planistyczne formułujące czyć, że może być ona wdrażana przez gminy, które już strategie marketingowe jest niedostateczne ukierun- zaistniały na rynku inwestycji wysokich technologii. kowanie na potrzeby klienta, którego region zamierza Przykłady regionów, na obszarze których powsta- pozyskać. ły skupiska przedsiębiorstw wysokich technologii Na podstawie przeprowadzonych badań mnożna potwierdzają słuszność stwierdzenia, że dzięki pro- sformułować następujące postulaty i wskazówki me- fesjonalnemu podejściu do marketingu strategiczne- todyczne: go, a zwłaszcza dzięki implementacji specjalnie opra- marketingowe kształtowania sektora biotechnolo- cowanych planów działania, władze – jako podmioty gicznego powinno być podporządkowane strategii odpowiedzialne za zarządzanie jednostkami tery- działań zogniskowanych (skoncentrowanych na torialnymi – mogą wpływać na decyzje inwestorów segmencie rynku). Za stosowaniem takiego roz- w kwestii wyboru miejsca działalności i tym samym wiązania przemawia fakt, że potrzeby inwestorów budować potencjał innowacyjny gospodarki. z branży biotechnologicznej są dość zróżnicowane, a wymagania co do intensywności i jakości działań Literatura: marketingowych – duże; 1. Biotechnologia przyjazna dla wszystkich, http://p b. ze względu na ograniczone możliwości inanso- info.pl/edukacja.html [pobrano 02.04.2012] we i kompetencyjne władze polskich gmin muszą 2. Ernst & Young (2011), Beyond Borders. Global Bi- podjąć współpracę strategiczną z instytucjami otechnology Report 2011. http://www.ey.com/ zewnętrznymi i władzami wyższego szczebla, aby GL/en/Industries/Life-Sciences/Beyond-bor- wykreować ofertę dla niezwykle wymagającego ders--global-biotechnology-report-2011 [pobrano klienta, jakim niewątpliwie jest inwestor z branży 01.04.2012]. biotechnologicznej; 3. Ernst & Young (2009), Beyond Borders. Global Bio- sektor biotechnologiczny, a zwłaszcza subsektor technology Report 2009. medyczny, nie generuje dużego zatrudnienia, ani 4. Florek M. (2006), Podstawy marketingu terytorial- dużych zysków w początkowej fazie działalności. Ze nego, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Po- względu na niewielkie powierzchnie laboratoriów, znaniu, Poznań, s. 64-65. biur handlowych i siedzib, częste korzystanie z naj- 5. Gajdzik B. (2002), Marketing w gminie - wybrane za- mu i dzierżawy pomieszczeń, wnosi też niewielki gadnienia, Wyższa Szkoła Ekonomii i Administra- wkład do lokalnego budżetu z tytułu podatku od cji, Bytom, s. 36. nieruchomości. Jednakże obecność irm biotech- 6. Godlewska-Majkowska H., Żelazko B. (2006), Mar- nologicznych w regionie świadczy o innowacyjno- keting terytorialny jako czynnik konkurencyjności ści gospodarki regionalnej, podnosi prestiż regio- przedsiębiorstw wysokiej technologii (na przykładzie nu, jako miejsca lokalizacji inwestycji i wpływa na medycznego sektora biotechnologicznego), Badanie wzrost zainteresowania inwestorów z dziedzin statutowe Instytut Funkcjonowania Gospodarki pokrewnych (np. przemysłu farmaceutycznego, Narodowej, Kolegium Nauk o Przedsiębiorstwie chemicznego, kosmetycznego). Biorąc pod uwagę SGH, Warszawa. powyższe, zastosowanie tzw. marketingu zindywi- 7. GUS (2011), Nauka i technika w Polsce w 2009 roku, dualizowanego może być uzasadnione w celu zapo- s. 72-73. czątkowania rozwoju sektora w regionie; 8. Jewtuchowicz A. (2005), Terytorium i współczesne im bardziej ukierunkowana na potrzeby sektora dylematy jego rozwoju, Wydawnictwo Uniwersyte- biotechnologicznego jest aktywność marketingo- tu Łódzkiego, Łódź, s. 129-134. wa gminy, tym większe jest zainteresowanie inwe- 9. Komor A., Żelazko B. (2006), Marketing oparty na storów daną jednostką terytorialną. Lepsze wyniki klastrach źródłem przewagi konkurencyjnej regionu, w rywalizacji konkurencyjnej na rynku biotech- w: J. Karwowski (red.), Marketing a rozwój regionu. nologicznym osiągają te gminy, które koncentrują Katedra Marketingu Uniwersytetu Szczecińskiego, uwagę na wybranym, precyzyjnie określonym seg- Szczecin. mencie inwestycji biotechnologicznych; 10. Kotler Ph. (2004), Philip Kotler odpowiada na pyta- biorąc pod uwagę przestrzenne rozmieszczenie in- nia na temat marketingu, Rebis, Poznań, s. 53. frastruktury służącej transferowi wiedzy (centra 11. Kreikebaum H. (1997), Strategiczne planowanie doskonałości, centra zaawansowanych technolo- w przedsiębiorstwie, PWN, Warszawa, s. 26. gii), zasobów pracy oraz realizowanych projektów 12. Lambin J.J. (2001), Strategiczne zarządzanie marke- badawczo-rozwojowych w dziedzinie biotechno- tingowe, PWN, Warszawa, s.28. logii, największe szanse na wykreowanie specjali- 13. Obłój K. (2001), Strategia organizacji, PWE, War- zacji terytorialnej przypisuje się gminom: Gdańsk, szawa, s. 14. Poznań, Kraków, Łódź, Warszawa oraz Wrocław. 14. OECD (2006), Biotechnology Statistics – 2006. s. 7. Jedną z najpopularniejszych i najskuteczniejszych 15. Rawski M. (2006), Kilka uwag o trudnościach strategii kształtowania sektora wysokich technologii, tworzenia strategii marketingu terytorialnego. jest strategia budowania klastra. Należy jednak zazna- W: J. Karwowski (red.), Strategie marketingowe
- 29 - Studia Ekonomiczne i Regionalne Nr 2 (V) 2012 Marketingowe strategie...
podmiotów w regionie, Katedra Marketingu Uni- 18. Żelazko B. (2010), Kształtowanie lokalizacji przed- wersytetu Szczecińskiego, s. 17. siębiorstw wysokich technologii poprzez działalność 16. Regionenmarketing Mitteldeutschland, http://www. marketingową gminy (na przykładzie medycznego mitteldeutschland.com/ sektora biotechnologicznego). Praca doktorska, Ko- 17. Schnurrenberger B. (2009), Erfolg durch Regio- legium Nauk o Przedsiębiorstwie, Szkoła Główna nenmarketing, Materiały do wykładu w Fachho- Handlowa, Warszawa. chschule Brandenburg, s. 16, http://www.bs_con- 19. Żelazko B. (2011), Zasoby pracy a rozwój przed- sult.de [pobrano 24.03.2012]. Za: U. Manschwetus, siębiorczości w sektorach wysokich technologii. (1995), Regionalmarketing: Möglichkaiten und Gren- W: I. Lichniak (red.), Determinanty rozwoju przed- zen des Managementansatzes als Instrument der Re- siębiorczości w Polsce. O icyna Wydawnicza Szkoły gionalenentwicklung, Berlin, Free University Berlin. Głównej Handlowej, Warszawa, s. 258
MARKETING STRATEGIES OF CREATING A REGION’S HIGH TECHNOLOGY SECTOR: THEORETICAL AND EMPIRICAL ASPECTS
Beata Żelazko
Warsaw School of Economics
Summary: Stimulating capital in low of high-tech investment and supporting knowledge-based ventures are key activities building an innovative regional economy. Regional authorities and scientists studying development issues are increasingly interested in the key activities. The main objective of this study is the identi ication of activities of foreign and domestic entities on the high-tech investment market. The key research issue is the application of the strategic marketing approach in the process of shaping the high-tech sector. The study is motivated by the knowledge gap about marketing strategies regarding a speci ic market, i.e., the high-tech in- vestment. The study includes a review of literature about the theory of the issue, while in the empirical context also analyz- ing the strategic documents and data obtained from the interviews with the local government and agency representatives servicing investors. Given the results, only a few territorial entities attempt to shape the high-tech sector in accordance to marketing strategies. Marketing efforts of regional authorities seldom are subjected to strategic planning and concentrate on operations, most often involving actions without speci ically targeting needs of a de ined investor group. The conducted study identi ied and de ined marketing strategies of establishing a high-tech sector in a region and named conditions of their effective implementation. Examples of regions, where a high-tech sector has been established, con irm the effectiveness of the professional approach to strategic marketing. The implementation of specially prepared action plans, the authorities, responsible for the management of a territorial entity, are able to in luence the investor decision regarding location and build the innovation potential of the economy.
Keywords: territorial marketing, marketing strategy, high-tech sector, biotechnology
Adres do korespondencji/ Mailing address: [email protected]
- 30 - ISSN 2083-3725 Studia Ekonomiczne i Regionalne www.ser.pswbp.pl Economic and Regional Studies Tom/Volume V, Nr/Issue 2, Rok/Year 2012
ANALIZA ODBIORU SPOŁECZNEGO DZIAŁAŃ JEDNOSTEK SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO DOTYCZĄCYCH REALIZACJI ZADAŃ Z ZAKRESU DOSKONALENIA KOMPETENCJI
Marcin Kęsy
Uniwersytet Jagielloński w Krakowie
Streszczenie: W opracowaniu przedstawiono zadania, jak również kierunki działań instytucji samorządowych na pozio- mie powiatów, które są ukierunkowane na doskonalenie kompetencji przez społeczeństwo. W tym celu podjęto próbę zba- dania postrzegania przez społeczność lokalną działań ukierunkowanych na doskonalenie kompetencji. Szczególnie uwagę skupiając się na analizie skuteczności narzędzi PR służących przekazywaniu informacji społeczeństwu przez jednostki sa- morządu terytorialnego. Rozważania opracowane zostały na podstawie danych literaturowych oraz badań empirycznych zrealizowanych z wykorzystaniem metody ankietowej oraz wywiadu niesformalizowanego przeprowadzonego w dwóch wyselekcjonowanych powiatach województwa lubuskiego.
Słowa kluczowe: zarządzanie wizerunkiem, społeczeństwo, zarządzanie kompetencjami, instytucje samorządowe.
Wprowadzenie strukturze i kulturze organizacyjnej oraz zwyczajach i relacjach istniejących w organizacji. Druga dotyczy Przed diagnozą dowolnej organizacji, będącej przed- mikrootoczenia, które ukierunkowane jest na podmio- siębiorstwem komercyjnym, czy też instytucją non-pro- ty pozostające w bezpośredniej lub pośredniej relacji it należy przeprowadzić ocenę otoczenia zewnętrzne- z jednostką. Ważny jest też charakter oraz częstotliwość go, które podzielić można na mikrootoczenie (bliskie) kontaktów między nimi. Uzupełnieniem tych analiz są oraz makrootoczenie, czyli otoczenie dalsze. aspekty formalno-prawne, ekonomiczne, czy też spo- Zazwyczaj w instytucjach publicznych najważniejsze łeczne, które pośrednio oddziałują na środowisko lokal- są dwie płaszczyzny analizy. Wewnętrzna, skupiona na ne (zależności te przedstawione zostały na rysunku 1).
Rysunek 1. Teoretyczne ujęcie otoczenia jednostki samorządu terytorialnego Figure 1. The hypothetical environment of a local government
Źródło: Opracowanie własne na podstawie D. Begg i inni, Makroekonomia, PWN, Warszawa 1997 oraz M. Rekowski, Mikroekonomia, Wyd. AKADEMIA, Poznań 2009. Source: Based on D. Begg i inni, Makroekonomia, PWN, Warszawa 1997 oraz M. Rekowski, Mikroekonomia, Wyd. AKADEMIA, Poznań 2009.
- 31 - Studia Ekonomiczne i Regionalne Nr 2 (V) 2012 Analiza odbioru społecznego...
Pod pojęciem administracji publicznej kryje się organizacją i społecznym otoczeniem. W takim przy- zespół działań, czynności oraz przedsięwzięć organi- padku „komunikowanie” należy rozumieć jako proces zatorskich i wykonawczych, prowadzonych na rzecz porozumiewania się jednostek, grup lub instytucji. Jego realizacji interesu publicznego przez różne podmioty, celem jest wymiana myśli, wiedzy, informacji i idei. Od- organy i instytucje, na podstawie ustawy i w określo- bywa się na różnych poziomach, przy użyciu zróżnico- nych prawem formach (Izdebski, Klesza, 2004). Interes wanych środków i wywołuje określone skutki (Dobek- społeczny ze względu na jego istotność oraz znaczenie -Ostrowska 2004). dla prawidłowego funkcjonowania jednostek samorzą- Ważne przy budowaniu wizerunku na zewnątrz du terytorialnego (jst) jest podłożem podjętych badań jest utrzymywanie pozytywnych relacji z otoczeniem empirycznych. poprzez zde iniowanie i opisanie instytucji oraz osób izycznych, które bezpośrednio bądź pośrednio zainte- Analiza teoretyczna zagadnienia public relations resowane są funkcjonowaniem urzędu. Stopień zainte- resowania działaniami zależny jest od charakteru kon- Samorządy terytorialne podobnie, jak każde inne for- taktów, jak i ich częstotliwości z podmiotami. my organizacyjne wykorzystują w swoich działaniach Odnosząc powyższe rozważania w stosunku do oto- różne narzędzia, w tym również promocję. Ze względu czenia wewnętrznego i zewnętrznego na płaszczyźnie na specy ikę oraz charakter wypełnianych zadań i obo- podmiotu wyróżnia się trzy formy kontaktów w otocze- wiązków przez jst najważniejszą narzędziem promocji niu instytucji. Mają one charakter bezpośredni, pośred- jest public relations (PR). Najczęściej ta forma promocji ni, jak również podmioty nie wykazujące jakikolwiek jest zawężona do funkcji rzecznika prasowego jednostki, zainteresowanie funkcjonowaniem organizacji (Gie- dla którego nadrzędnym celem jest budowanie i pod- drojć 2004) (rysunek 2). Generalnie można przyjąć, że trzymywanie pozytywnego wizerunku urzędu w oczach w przypadku powiatów do otoczenia bezpośrednio za- obywateli (mieszkańców powiatu) opartego na zasadach interesowanego zalicza się pracowników jst oraz część służebności administracji względem obywatela oraz podmiotów zaliczanych do najbliższego otoczenia jed- wzajemnego poszanowania stron i zaufania. nostki, dla których ważny jest charakter oraz sposób Pamiętać należy, że cel ten jest zdeterminowany po- funkcjonowania jednostki samorządowej. Do tej grupy przez fakt inansowania administracji ze środków pu- zaliczamy społeczeństwo, dostawców usług i produk- blicznych oraz, że nie wybiera ona sobie wąskiej grupy tów, kredytodawców oraz podmioty współpracują- docelowej (rysunek 1), a musi zadowolić całe otocze- ce i podległe starostwom powiatowym. Otoczeniem nie. Prawny obowiązek udzielania informacji (Ustawa pośrednio zainteresowanym działaniem powiatów z dnia 06.09.2001r.) skutkuje specy iczną formą współ- są przedsiębiorstwa współpracujące ze spółkami jst, pracy z dziennikarzami oraz regułami tworzenia syste- podmioty samorządowe, rządowe oraz stowarzyszenia mów informacyjnych. współpracujące i nadrzędne w stosunku do powiatów. Public relations to zarządzanie komunikowaniem pomiędzy samorządem a jej publicznością, czyli między
Rysunek 2. Stopień zainteresowania otoczenia działaniami urzędu Figure 2. The level of interest in the local government environment Źródło: Opracowanie własne na podstawie K. Giedrojć (2004) Public relations w administracji, Wyd. Profesjona- lne ALPHApro, Ostrołęka, s.27. Source: Based on K. Giedrojć (2004) Public relations w administracji, Wyd. Profesjonalne ALPHApro, Ostrołęka, s.27.
- 32 - Studia Ekonomiczne i Regionalne Nr 2 (V) 2012 Analiza odbioru społecznego...
Aspekt społeczny w funkcjonowaniu organizacji ikacji wizualnej (logotyp, wizytówki, papier irmowy, polega na właściwym postrzeganiu organizacji przez ważny element identy ikacji z pracodawcą, miejscem społeczeństwo. Jest on ważną, a jednocześnie trudną zatrudnienia, jak również ułatwia identy ikację pra- płaszczyzną do analizy. Wynika to z dużej populacji cowników urzędu przez petenta), witryny internetowe badawczej oraz jakościowej płaszczyzny badań (zacho- (w dobie informatyzacji jest to medium bardzo wykorzy- wań i postaw ludzkich). W przedsiębiorstwach działa- stywane, uwzględniając nieograniczony rozwój znacze- nia marketingowe ukierunkowane są na konkretny lub nie tego narzędzia będzie dynamicznie wzrastało), tabli- konkretne segmenty, wcześniej tworząc pro il „standar- ce informacyjne (zawierające informacje dla petentów), towego” klienta, petenta. W przypadku jednostek pu- konkursy (mające na celu poprawę wizerunku, otwarcie blicznych zainteresowanie dotyczy wszystkich miesz- się na otoczenie) oraz sprawozdania roczne (wymóg, ale kańców jst. Wydzielenie segmentu nie ma znaczenia, po również spełniają zadanie informowania o osiągnięciach prostu każdy obywatel powiatu powinien być ważny, oraz stanie jst) (Kęsy 2011). a stworzenie pro ilu „standardowego” mieszkańca nic Powyższe narzędzia public relations służą „sprze- nie da. Przy planowaniu działań należy uwzględnić kry- dawaniu” informacji oraz budowaniu pozytywnych re- teria wieku, płci, zamieszkania i wykształcenia. lacji z otoczeniem. Jednakże ze względu na przedmiot Narzędzia public relations podzielić można uwzględ- rozważań należy się zastanowić, czy użyte narzędzia są niając kierunek oddziaływania. I tak wyróżniamy we- skuteczne oraz jaki jest odbiór społeczny działań zwią- wnętrzne oraz zewnętrzne narzędzia public relations. zanych ze zmianami na rynku pracy. Jedne i drugie typy narzędzi mają charakter pośrednie- go bądź bezpośredniego oddziaływania. Składowe kompetencji Media komunikacyjne (communications media) to ogół środków komunikowania do których zaliczamy: Zarządzanie kompetencjami w przedsiębiorstwach prasę, radio, telewizję. Na ogół są one określane jako (Oleksyn 1997) jest zjawiskiem coraz bardziej rozpo- media masowe. Media stosunkowo nowe, jak telefon znawalnym, na które wpływ mają nie tylko szeroko ro- komórkowy czy komputer, są nazywane mediami tele- zumiane instytucje edukacyjne, czyli szkoły i instytucje patycznymi (Goban-Klas 2009). szkoleniowe. Nie mniejsze znaczenie odgrywają jed- Do narzędzi zewnętrznych bezpośrednio oddzia- nostki samorządowe, w przypadku spraw prawnych, ływujących na otoczenie zaliczamy: przemówienia inansowych i współpracy. (np. wystąpienia na różnych spotkaniach otwartych Jednakże w odróżnieniu od przedsiębiorstw jednost- lub zamkniętych (na zarządzie spółki gminnej lub sto- ki samorządowe w województwie muszą w planowaniu warzyszeniach)), prezentacje (występuje jako forma działań brać pod uwagę opinię publiczną. Właściwie to, wzbogacająca bezpośrednie wystąpienia przed audyto- w jaki sposób określone zachowania będą odebrane, rium, bądź jako działanie marketingowe polegające na a właściwie ‘sprzedane” przez same jednostki. transferze informacji bez uczestnictwa człowieka), dzia- Kompetencje organizacyjne są połączeniem stra- łania określane jako „drzwi otwarte” (zazwyczaj mają tegicznym wielu elementów: kompetencji indywidu- ukazać „ludzką twarz” organizacji, najbardziej medialne alnych, „twardych” czynników organizacyjnych (na działanie tego typu dotyczy Sejmu RP bądź w ostatnim przykład wyposażenia) oraz nienamacalnych „mięk- czasie otwarcie Stadionu Narodowego dla wszystkich kich” atutów organizacyjnych, jakimi są kultura przed- chętnych), listy „pozytywnie rozpatrzone” (zawierają siębiorstwa i jego struktura. Można dodać, że aktualne przekaz „urząd służy mieszkańcom”, „jesteśmy dla was”), warunki ekonomiczne i technologiczne przyznają coraz przyjmowanie gości (np. sposób spotkania z dowol- większe znaczenie czynnikom tej drugiej grupy („soft”), nym mieszkańcem aby poczuł się wyjątkowo, zazwyczaj a także kompetencjom indywidualnym kosztem czyn- goszczenie samorządowców z kraju lub z zagranicy), po- ników grupy pierwszej („hard”) (Levy-Leboyer 1997). prawne telefonowanie i odbieranie telefonów (aspekt Upraszczając można przyjąć, że kompetencje przedsię- marketingu bezpośredniego, wszystkie rozmowy są biorstw kształtowane są przez kompetencje indywidu- ważne, żadnej nie można zbagatelizować), sponsoro- alne pracowników w oparciu o infrastrukturę technicz- wanie osób bądź do inansowanie działań (np. stypendia no-informacyjną. dla biednych i zdolnych dzieci), konferencje prasowe Kompetencje określają powiązania między indy- (bezpośrednie dotarcie, wyjaśnienie wątpliwości, prze- widualnymi zdolnościami i cechami wymaganymi do konanie oponentów). Z kolei do narzędzi pośredniego sprawnego wykonywania zadań zawodowych. Kompe- oddziaływania zalicza się: informacje dla prasy (mają tencje nie są stałe, dane raz na zawsze, ale przeciwnie dotyczyć sukcesów, pomijać należy porażki oraz wyja- mają charakter zmienny. W celu ich poprawy należy je śniać niedomówienia, nie jest to medium do tego prze- aktualizować poprzez wykonywanie działalności zawo- znaczone), ulotki (w przypadku instytucji publicznych ze dowej, uzupełnianie wykształcenia. względu na powagę urzędu zastąpiono tę formę marke- Powiązania wewnętrzne i rozwój składników kom- tingu na rzecz biuletynów dostępnych w urzędzie), pla- petencji, czyli zdolności i umiejętności, cech osobo- katy (funkcja informacyjna i nawiązująca do konkretnej wościowych oraz wiedzy i doświadczenia - są funkcją imprezy, okolicznościowego spotkania), system identy- specy icznych doświadczeń związanych z działalnością
- 33 - Studia Ekonomiczne i Regionalne Nr 2 (V) 2012 Analiza odbioru społecznego... zawodową, właściwościami środowiska organizacyj- słubicki, strzelecko-drezdenecki, sulęciński, świebodziń- nego, etapu kariery zawodowej i wielu innych parame- ski, wschowski, zielonogórski, żagański i żarski. trów, które są zanurzane pod lustrem wody w „modelu W urzędach miast stworzono wydziały infrastruktu- góry lodowej” (Kwiatkowski, Symela, 2001). ry społecznej, a do ich zadań należy wiele spraw. W po- Istotną właściwość kompetencji stanowi, fakt że jest wyższych jednostkach wykonywane są zadania związane ona jawna, a więc możliwa do zaobserwowania przez z zakładaniem, prowadzeniem i nadzorowaniem między innych oraz powtarzana, ale nie jest ona jednorazowym innymi szkół ponadgimnazjalnych, kształcenia ustawicz- aktem następującym po olśnieniu, natchnieniu, intu- nego i praktycznego oraz doskonalenia nauczycieli. Pro- icji, czy przeczuciu itp. Ponadto kompetencję cechuje wadzą one ewidencję szkół i placówek niepublicznych interaktywność, tzn. ustawiczne aktualizowanie, sto- oraz nadają uprawnienia szkół publicznych szkołom nie- sowne do kontekstu oraz stałość ponadsytuacyjna, co publicznym. Kontrolują spełnianie obowiązku nauki przez oznacza, że możliwe jest włączanie nowych informacji młodzież w wieku od 16 do 18 lat. Podejmują działania i doświadczeń do istniejących już struktur. Dzięki temu związane z pozyskiwaniem środków unijnych w zakresie kompetencje wyróżnia zarówno stabilizacja, jak i dyna- realizacji zadań wydziału. Współpracują z organizacjami mika (Kwiatkowski, Symela, 2001). prowadzącymi działalność pożytku publicznego w zakre- W krajach Unii Europejskiej kwali ikacje (składnik sie działania wydziału oraz prowadzą współpracę mię- kompetencji) uznawane są za podstawowy komponent dzynarodową w zakresie zadań realizowanych przez wy- standardów zawodowych, rozumianych jako normy dział (Ustawa z dnia 17 grudnia 2009r. o zmianie ustawy wymagań. Opisują one zbiory niezbędnych umiejętno- o samorządzie gminnym, ustawy o samorządzie wojewódz- ści i wiedzy do wykonywania danego zawodu, ogólnie twa oraz ustawy o samorządzie powiatowym). akceptowane przez przedstawicieli edukacji oraz róż- W dwunastu powiatach kontrola samorządowa nych dziedzin gospodarki i kultury. Normy te określa- nad szkołami nałożona jest na starostwa powiatowe. ją warunki i metody oceny przydatności zawodowej W ich strukturach organizacyjnych istnieją wydziały, kandydatów do pracy. Położenie nacisku na całokształt w których funkcjonują działy lub stanowiska do spraw kompetencji koniecznych do realizacji określonej pra- oświatowych. cy przedsiębiorcy (pracodawcy) uznają za bardziej ela- Starostwa powiatowe działają na podstawie nastę- styczne uwzględnienie związków między kwali ikacja- pujących dokumentów: ustawy z dnia 5 czerwca 1998 mi, a realizacją pracy. Twierdzą oni, że kwali ikacje nie roku o samorządzie powiatowym; ustawy z dnia 24 lip- odzwierciedlają zmian pojawiających się we współcze- ca 1998 roku o wprowadzeniu trójstopniowego podzia- snych przedsiębiorstwach, a są tylko zbyt ogólnym, teo- łu terytorialnego państwa; ustawy z dnia 24 lipca 1998 retycznym pojęciem. Jądro kwali ikacji – techniczne oraz roku o wejściu w życie ustawy o samorządzie powia- zawodowe kwali ikacje i umiejętności – posiada zdol- towym, ustawy o samorządzie województwa oraz usta- ność do szybkiej dezaktualizacji. Dlatego też, mówiąc wy o administracji rządowej w województwie; ustawy o kompetencjach, jako o bardziej elastycznym i pragma- z dnia 24 lipca 1998 roku o zmianie niektórych ustaw tycznym pojęciu, pracodawcy proponują, aby przy jego określających kompetencje organów administracji określaniu uwzględniać bardziej konkretne treści miej- publicznej - w związku z reformą ustrojową państwa; sca pracy oraz czynnik osobowościowy. Liczą oni na to, ustawy z dnia 13 października 1998 roku - przepisy że istniejące systemy osiągania kwali ikacji powinny być wprowadzające ustawy reformujące administrację pu- skorygowane w kierunku większej elastyczności i zróż- bliczną; ustawy z dnia 26 listopada 1998 roku o inan- nicowania (Symela 1995). sach publicznych; statutu powiatu. Na kompetencje zawodowe składają się takie cechy Z kolei starostwa powiatowe oraz urzędy miast na jak: kwali ikacje, wiedza zawodowa, umiejętności za- prawach powiatu, które otrzymują poufne informacje wodowe, doświadczenie (nie równoznaczne ze stażem dotyczące potrzeb kompetencyjnych przedsiębiorstw, pracy), zdolności, cechy osobowościowe, cechy psycho- pośredniczą w kontaktach między jednostkami eduka- izyczne oraz zainteresowania. cyjnymi, a przedsiębiorstwami oraz są instytucjami, do których spływają informacje ze wszystkich podmiotów Koncepcja scentralizowanego doskonalenia kom- o zasięgu lokalnym. Ma to na celu scentralizowanie na petencji w powiatach poziomie starostwa potrzeb pracodawców, przygo- towaniu pro ili kompetencyjnych i wykorzystanie tej Zgodnie z ustawą z dnia 24 lipca 1998 roku o wpro- wiedzy przy ustalaniu programów zawodowych oraz wadzeniu zasadniczego trójstopniowego podziału tery- tematów i form szkoleń. torialnego państwa, wyróżnia się: gminy, powiaty i wo- Przed starostwami powiatowymi postawiono kilka jewództwa. zadań dotyczących oświaty: Jak już zostało wspomniane, powyższe rozważania 1. Przygotowanie projektów strategii oświatowej po- oparte są na strukturze województwa lubuskiego, w któ- wiatu. rym funkcjonują: dwa powiaty grodzkie (Gorzów Wiel- 2. Prowadzenie kontroli i lustracji w szkołach i pla- kopolski i Zielona Góra) oraz dwanaście powiatów ziem- cówkach oświatowo-wychowawczych powiatu skich: gorzowski, krośnieński, międzyrzecki, nowosolski, w zakresie właściwym dla organu prowadzącego.
- 34 - Studia Ekonomiczne i Regionalne Nr 2 (V) 2012 Analiza odbioru społecznego...
3. Przyjmowanie i w porozumieniu z organem nadzo- roku o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pra- ru pedagogicznego rozstrzyganie odwołań od oce- cy, ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 roku o rehabilitacji ny pracy nauczyciela. zawodowej i społecznej oraz zatrudnieniu osób niepeł- 4. Koordynacja i nadzór organizacyjny powiatowych nosprawnych (Ustawa z dnia 13 czerwca 2003 roku jednostek oświatowych. o zatrudnieniu socjalnym). 5. Wykonywanie zaleceń organu sprawującego nad- Wyszczególnione instytucje współpracują zarówno zór pedagogiczny w zakresie określonym właści- z innymi PUP-ami, jak i z jednostkami samorządu tery- wymi przepisami. torialnego, organami administracji rządowej oraz orga- 6. Organizowanie oraz prowadzenie placówek oświa- nizacjami pracodawców i instytucjami szkoleniowymi. towo-wychowawczych umożliwiających kształto- Z powyższych ustaw oraz statutu uchwalonego wanie i rozwijanie zainteresowań i uzdolnień, uzu- przez Sejmik Wojewódzki wynika, że do powiatowych pełnianie wiedzy i zdobywanie umiejętności. urzędów pracy należy wykonywanie zadań dotyczą- 7. Współpraca z kuratorium oświaty oraz z innymi cych działań o treści edukacyjnej i rynku pracy. PUP-y instytucjami i organizacjami w zakresie funkcjono- inicjują i współdziałają w organizacji szkoleń i innych wania powiatowych jednostek oświatowych. formach samokształcenia, bądź podnoszenia kwali ika- 8. Koordynowanie prac nad tworzeniem strategii i pro- cji, a także - zapewniają właściwą organizację i dyscy- gramów rozwoju powiatu (ustawa z dnia 5 czerwca plinę pracy. 1998 r. O samorządzie powiatowym, ustawa z dnia Nadrzędną instytucją dla PUP-ów jest Wojewódzki 24 lipca 1998 roku o zmianie niektórych ustaw okre- Urząd Pracy (WUP). W strukturach lubuskiego WUP- ślających kompetencje organów administracji pu- -u znajduje się Wydział do rynku pracy, informacji blicznej - w związku z reformą ustrojową państw). i analiz. Dla dwóch oddziałów do spraw programów W województwie lubuskim istnieje dwanaście po- rynku pracy oraz spraw pośrednictwa pracy, przedmio- wiatowych urzędów pracy oraz jedenaście ilii. Powia- tem działań i kompetencji, w ukierunkowaniu do tema- towy Urząd Pracy (PUP) w Zielonej Górze ma dwie ilie: tu artykułu jest realizacja zadań samorządu wojewódz- w Nowogrodzie Bobrzańskim oraz Sulechowie i dwie twa w zakresie polityki rynku pracy i przeciwdziałania w Kostrzynie nad Odrą oraz w Witnicy. Siedem PUP-ów bezrobociu w województwie. Po drugie jednostki te posiada po jednej ilii: Filia PUP-u we Wschowie mie- opracowują analizy i oceny dotyczące problematyki za- ści się w Sławie, a ilia PUP-u w Krośnie Odrzańskim trudnienia i przeciwdziałania bezrobociu w wojewódz- w Gubinie, PUP w Międzyrzeczu ma ilię w Skwierzy- twie. Po trzecie - współdziałanie z Wojewódzką Radą nie, a PUP w Nowej Soli - w Kożuchowie. Z kolei PUP Zatrudnienia w zakresie podejmowania przedsięwzięć w Strzelcach Krajeńskich posiada ilię w Drezdenku, zmierzających do ograniczenia bezrobocia, tworzenia PUP w Żaganiu ilię w Szprotawie, a PUP w Żarach ilię nowych miejsc pracy. Po czwarte, współpraca z organa- w Lubusku. Tylko trzy spośród dwunastu PUP-ów nie mi właściwymi w sprawach oświaty w planowaniu, po- mają ilii terenowych, są to PUP-y w Słubicach, Sulęci- dejmowaniu przedsięwzięć w zakresie szkolenia bezro- nie oraz Świebodzinie. botnych oraz organizowania kształcenia zawodowego W powiatowych urzędach pracy zagadnieniami pra- według potrzeb Wojewódzkiego Urzędu Pracy. Po piąte cy i edukacji zajmują się działy usług rynku pracy oraz - inicjowanie i współ inansowanie szkoleń, prac inter- działy instrumentów rynku pracy. Regulują to przepisy wencyjnych, zatrudniania absolwentów i programów zawarte w regulaminie organizacyjnym Powiatowego specjalnych. Po szóste - organizowanie pośrednictwa Urzędu Pracy w Gorzowie Wlkp. pracy w skali wojewódzkiej i międzywojewódzkiej. W działaniach usprawniających doskonalenie kom- Po siódme - organizowanie i koordynowanie rozwoju petencji indywidualnych w społeczeństwie kilka in- usług poradnictwa zawodowego oraz informacji zawo- stytucji państwowych i samorządowych ma duże zna- dowej, a także wspieranie działalności klubów pracy. czenie i może w sposób aktywny na nie oddziaływać. Po ósme - prowadzenie polityki regionalnej w zakre- Ważnym czynnikiem wyboru płaszczyzny decyzyjnej sie przeciwdziałania bezrobociu poprzez inspirowanie było nadmierne obciążenie zadaniami celowymi i wła- i współ inansowanie oraz koordynowanie realizacji snymi w gminach oraz większy obszar władania przez programów wojewódzkich. Po dziewiąte - organizo- powiaty. Pierwszą z instytucji, która realizuje działania wanie, inicjowanie i współ inansowanie lokalnych pro- w omawianym zakresie, jest powiatowy urząd pracy. gramów mających na celu tworzenie nowych miejsc Po pierwsze tego typu jednostki rzetelnie zbierają in- pracy i likwidację negatywnych skutków bezrobocia formacje o zapotrzebowaniu ilościowym w irmach, lub wspieranie rządowych programów restrukturyza- które należy uzupełnić o dane jakościowe, przydatne cyjnych (Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r.). przy budowaniu pro ili kompetencyjnych. Uzyskane in- Najważniejszą jednostką wykonawczą w samorzą- formacje powiatowe urzędy pracy przesyłałyby do Lu- dzie terytorialnym województwa jest Urząd Marszał- buskiego Kuratorium Oświaty, samorządów lokalnych kowski. Podobnie, jak w innych instytucjach samo- oraz do Wojewódzkiego Urzędu Pracy. rządowych, w jego strukturach mieści się jednostka Do zakresu działania PUP-u należy wykonywanie zajmująca się współpracą między jednostkami eduka- zadań wynikających z ustawy, z dnia 20 kwietnia 2004 cyjnymi, samorządowymi i przedsiębiorstwami. Jest to
- 35 - Studia Ekonomiczne i Regionalne Nr 2 (V) 2012 Analiza odbioru społecznego...
Departament Spraw Społecznych, który za pośrednic- z zakresu ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach twem oddziału edukacyjnego realizuje różne zadania. rynku pracy, przy pomocy odpowiednio powiatowego Współpracuje on z administracją rządową, samorząda- i wojewódzkiego urzędu pracy. Główna uwaga Wy- mi gmin i powiatów, instytucjami, organizacjami związ- działu Polityki Społecznej zwrócona jest na wdrażanie kowymi i organizacjami pozarządowymi w realizacji i stosowanie standardów usług rynku pracy, spełnianie strategii rozwoju województwa, programów rozwoju wymogów kwali ikacyjnych, określonych dla pracow- oraz wykonywaniu bieżących zadań departamentu. ników urzędów pracy, oraz kontrola realizacji zadań Opracowuje we współpracy z Kuratorem Oświaty pro- wynikających z przestrzegania przepisów ustawy wy- jekty programów polityki regionalnej w zakresie kształ- konywanych przez jednostki samorządu terytorialne- cenia w szkołach policealnych oraz przekształcania go. Po drugie - sprawuje on kontrolę w zakresie prze- tych szkół w wyższe szkoły zawodowe. Przygotowuje strzegania przepisów ustawy o promocji zatrudnienia także – we współpracy z kuratorem oświaty - progra- i instytucji rynku pracy, a w szczególności o obowiązku my kształcenia ustawicznego nauczycieli w wojewódz- informowania powiatowych urzędów pracy o zatrud- twie. Ponadto wykonuje zadania związane z prowadze- nieniu bezrobotnego lub powierzeniu mu wykonywania niem przez samorząd województwa szkół policealnych, innej pracy zarobkowej, jak również o obowiązku infor- ośrodków doskonalenia nauczycieli i bibliotek pedago- mowania powiatowych urzędów pracy przez bezrobot- gicznych; wspiera organizację konkursów i olimpiad nych o podjęciu zatrudnienia, innej pracy zarobkowej przedmiotowych prowadzonych przez jednostki wła- lub działalności. Dodatkowo wydział ma obowiązek sne, organizacje i stowarzyszenia oraz prowadzi ewi- prowadzenia agencji zatrudnienia zgodnie z zasadami dencję niepublicznych placówek doskonalenia nauczy- określonymi w ustawie. Po trzecie - wydaje licencje po- cieli (Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r.). średnikom pracy i doradcom zawodowym. Po czwarte Sejmik Wojewódzki, podobnie jak Urząd Marszał- - realizuje zadania organu wyższego stopnia w postę- kowski, jest jedyną instytucją ustawodawczą samorzą- powaniu administracyjnym w sprawach dotyczących du terytorialnego na poziomie regionu. świadczeń z tytułu bezrobocia. Po piąte - współdziała Przed Sejmikiem Wojewódzkim postawione są za- z Kuratorium Oświaty. dania określone w ustawach, a ponadto, po pierwsze Opisana powyżej struktura zależności skupia wiele - określa on zasady, tryb i harmonogram opracowania organizacji, jednakże najważniejszą rolę odgrywają jst, strategii rozwoju województwa, a także programów wo- a konkretnie starostwa powiatowe, dla których działania jewódzkich. Po drugie - określa zasady współdziałania na rynku pracy powinny być najważniejszym zadaniem. z innymi jednostkami samorządu terytorialnego. Po trze- cie - podejmuje uchwały w sprawie powierzenia zadań Metodologia badań samorządu województwa innym jednostkom samorządu terytorialnego (Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r.). Autor rozważania teoretyczne uzupełnił o bada- Spośród wszystkich ujętych w koncepcji sieci spo- nia empiryczne przeprowadzone w dwóch podobnych łeczno-zawodowej występuje tylko jeden organ admi- pod względem społecznym i gospodarczym powiatach nistracji ogólnej. Tym podmiotem jest Lubuski Urząd z województwa lubuskiego. Są to powiaty słubicki (X) Wojewódzki, który działa na podstawie ustawy z dnia oraz strzelecko-drezdenecki (Y). 5 czerwca 1998 roku o administracji rządowej w woje- Badacz sformułował hipotezę badawczą, która wództwie oraz regulaminu organizacyjnego Lubuskie- brzmi następująco: Czy istnieje poparcie w społeczeń- go Urzędu Wojewódzkiego, stanowiącego załącznik do stwie dla działań jst dotyczących doskonalenia kompe- Zarządzenia Nr 32 Wojewody Lubuskiego z dnia 15 lu- tencji indywidualnych? Na tej podstawie określono dwa tego 2002 roku. cele badania. Pierwszy dotyczy sprawdzenia koncepcji Zadania stawiane przed Lubuskim Urzędem Woje- doskonalenia kompetencji przez pracowników jst. Dru- wódzkim podzielono na zadania wspólne wydziałów gi związany jest z określeniem grupy narzędzi public oraz zadania Wydziału Polityki Społecznej. Do zadań relations dostosowanym do preferencji lokalnej spo- wspólnych wydziałów zalicza się, po pierwsze - przy- łeczności. gotowywanie niezbędnych opracowań i wykonywanie Wyróżniamy dwie grupy podmiotów badań. Pierw- czynności organizacyjnych związanych ze współdzia- szą stanowili przedstawiciele mieszkańców z dwóch łaniem z innymi jednostkami, w tym samorządowymi, powiatów. Drugą pracownicy jednostek samorządo- gospodarczymi i społecznymi. Po drugie - sprawowanie wych. Dla każdej z tych zbiorowości określono inny nadzoru nad wykonywaniem zadań zleconych i powie- przedmiot badania. W przypadku społeczeństwa była rzonych organom samorządu terytorialnego i innym to budowa świadomości z wykorzystaniem narzędzi jednostkom. Po trzecie - przygotowywanie sprawoz- public relations. Z kolei dla pracowników samorządo- dań, ocen, analiz i bieżących informacji o realizacji po- wych stanowił pojęcie doskonalenia kompetencji. wierzonych zadań. Do kompetencji Wydziału Polityki Z tego względu trzeba było dostosować metody ba- Społecznej należą działania na rynku pracy. Po pierw- dawcze. I tak, w przypadku badania pracowników autor sze - sprawuje on nadzór nad działalnością samorzą- przyjął metodę jakościową, przeprowadzając burzę mó- dów powiatu i województwa, realizujących zadania zgów i na tej podstawie wyciągnął i opisał wnioski. Przy
- 36 - Studia Ekonomiczne i Regionalne Nr 2 (V) 2012 Analiza odbioru społecznego... badaniu przedstawicieli społeczeństwa przyjęto metodę kowych w otoczeniu. Po pierwsze pracowników staro- ilościową, jednakże ze względu na dużą populację badacz stwa nauczono poprawnego telefonowania i odbierania założył, że przebada po 50 osób z każdego powiatu. Narzę- telefonów od petentów. Rozmowy zazwyczaj dotyczyły dziami badawczymi, które wykorzystano w tym badaniu godzin przyjęć oraz umówienia się z przedstawicie- były: kwestionariusz ankiety, obserwacja oraz wywiad. lem powiatu. Po drugie powiaty sponsorowały osoby Badanie wyselekcjonowanej grupy społeczeństwa bądź do inansowały przedsięwzięcia instytucjonalne. zostało oparte na kwestionariuszu badawczym jako Działania te skierowane były głównie do fundacji bądź podstawowym narzędziu pomiarowym. Przyjęto, że ma stowarzyszeń. Po trzecie starostwa powiatowe orga- składać się z łatwo zrozumiałych pytań oraz odpowie- nizowały konferencje prasowe w celu przedstawienia dzi półotwartych lub zamkniętych. Natomiast wypeł- nowych inwestycji z wykorzystaniem funduszy unij- nienie formularza nie powinno zająć respondentowi nych. Po czwarte osoba oddelegowana przez władze więcej niż 2 minuty czasu. Działania te były nadrzędne powiatów (w strukturze organizacyjnej nie ma ujętego w czasie budowania narzędzia, tak aby badany nie znie- stanowiska rzecznika prasowego) przygotowywała in- chęcił się i chciał wypełnić ankietę. formacje w celu promocji, sprostowania i objaśnienia Badanie główne poprzedzone zostało badaniem pi- dla lokalnej prasy. Po piąte wydawane były biuletyny lotażowym i uczestniczyło w nim po 5 mieszkańców informacyjne, które dostępne były w urzędzie oraz kol- z obu powiatów. Badanie pilotażowe przeprowadzono portowane na zewnątrz organizacji. Po szóste wyko- w dniu 10 lutego 2012 roku, z kolei główne w dniu 05 rzystywano plakaty informacyjne, jako narzędzie infor- marca 2012 roku. Badacz na podstawie badania prób- mujące społeczność o organizowanych imprezach. Po nego potwierdził, że narzędzie spełnia przyjęte założe- siódme prowadzona była witryna internetowa urzędu nia budowy kwestionariusza, a respondenci bezbłędnie zawierająca aktualne informacje id. Po ósme w celach wypełnili ankietę. promocyjnych posiłkowano się tablicami informacyj- Kolejnym etapem badawczym było przeprowa- nymi w budynku urzędu w celu ułatwienia poruszania dzenie redukcji danych. W tej części badacz sprawdził się petentów po urzędzie. I po dziewiąte zamieszczano poprawność zwróconych ankiet. Skupiając uwagę na sprawozdania inansowe, które dostępne były w Biule- sposobie wypełnienia ankiety przez badanego. Badacz tynie Informacji Publicznej oraz na stronach starostwa niczego nie odrzucił, a wszystkie wyniki zakwali ikował powiatowego. Oczywiście te ostatnie zadanie wymu- do analizy badawczej. szone były przez przepisy o działalności jednostek sa- Analiza badań poprzedzona została zakodowaniem morządowych. Umieszczenie danych inansowych na wyników (zapis liczbowy) i wprowadzeniem ich do ar- witrynie internetowej miało na celu uzyskanie wraże- kusza kalkulacyjnego. Korzystając z formuł dokonano nia jawności i przejrzystości budżetu powiatów. analizy statystycznej wyniku badań pierwotnych. Na- Z kolei jedynie starostwo powiatowe X w celach stępnie dokonano analizy danych pierwotnych, które promocyjnych wykorzystywało marketing wystawien- w formie tabelarycznej zaprezentowane zostały w dal- niczy jako płaszczyznę do zaprezentowania swoich szej części publikacji. możliwości. W tym celu uczestniczono w wystawach Ostatnim etapem badania było przeprowadzenie branżowych organizowanych w kraju, jak i poza grani- walidacji koncepcji doskonalenia kompetencji indywi- cami Polski. dualnych przez grupę pracowników jednostek samo- Natomiast starostwo powiatowe oznaczone sym- rządowych. bolem Y wykorzystało do działań public relations dzia- łanie polegające na przyjmowaniu zaproszonych osób Wyniki badań empirycznych bądź przedstawicieli organizacji w celu omówieniu spraw społeczno-gospodarczych. W spotkaniach tych Przeprowadzone badanie ankietowe zostało po- uczestniczyli mieszkańcy powiatu, przedstawiciele przedzone obserwacją i wywiadem dokonanym przez innych samorządów oraz przedstawiciele przedsię- autora w badanych instytucjach samorządowych. biorstw komercyjnych. Dodatkowo wdrożono system W celu prawidłowego zbudowania kwestionariusza identy ikacji wizualnej polegającej na wprowadzeniu ankiety badacz wyselekcjonował narzędzia public re- plakietek zawierających informacje o stanowisku pra- lations, które organizacje wykorzystały w 2011 roku cy. Równolegle określono kolorystykę ubioru pracow- w celu budowania relacji z otoczeniem. ników sugerowana przez Starostę Powiatu Y. W obu przypadkach następujące narzędzia public Tabela 1. Narzędzia Public Relations wykorzystywane relations były wykorzystywane do działań wizerun- przez powiaty w celach promocji w 2011 roku
- 37 - Studia Ekonomiczne i Regionalne Nr 2 (V) 2012 Analiza odbioru społecznego...
Table 1. The PR tools used for promotion purposes in districts X and Y in 2011 Powiat X Powiat Y Wyszczególnienie tak nie tak nie przemówienia X X prezentacje X X „drzwi otwarte” X X listy „pozytywnie rozpatrzone” X X przyjmowanie gości X X poprawne telefonowanie i odbieranie telefonów X X sponsorowanie osób bądź do inansowanie działań X X konferencje prasowe X X informacje dla prasy X X ulotki X X Gazetki lub biuletyny X X plakaty X X system identy ikacji wizualnej X X witryny internetowe X X tablice informacyjne X X sprawozdania roczne X X Źródło: opracowanie własne na podstawie badań empirycznych. Source: Author’s compilation based on empirical research. Powyższa tabela zawiera informacje o narzędziach wykorzystywanych przez starostwa powiatowe. Na 16 narzędzi public relations – 9 jest wykorzystywanych starostw powiatowych. przez obie instytucje samorządowe. Kolejne 3 narzę- Tabela 2. Skuteczność narzędzi Public Relations w oce- dzia uwzględnione zostały w działaniach jednego ze nie badanych w powiecie X
Table 2. The effectiveness of PR tools as evaluated by respondents in district X % % % % Wyszczególnienie % niska niska bardzo bardzo średnia wysoka wysoka
prezentacje 1020,02346,01020,06 12,01 2,0 poprawne telefonowanie 0 0,0 3 6,0 12 24,0 28 56,0 7 14,0 i odbieranie telefonów sponsorowanie osób bądź 3 6,0 12 24,0 21 42,0 11 22,0 3 6,0 do inansowanie działań konferencje prasowe 12 24,0 25 50,0 10 20,0 3 6,0 0 0,0 informacje dla prasy 6 12,0 9 18,0 14 28,0 15 30,0 6 12,0 gazetki lub biuletyny 13 26,0 17 34,0 12 24,0 5 10,0 3 6,0 plakaty 9 18,0 14 28,0 13 26,0 9 18,0 5 10,0 witryny internetowe 7 14,0 8 16,0 16 32,0 13 26,0 714,0 tablice informacyjne 6 12,0 8 16,0 18 36,0 10 20,0 8 16,0 sprawozdania roczne 6 12,0 17 34,0 15 30,0 714,0510,0 Źródło: opracowanie własne na podstawie badań empirycznych. Source: Author’s compilation based on empirical research. Narzędzia public relations ujęte w tabeli 2 są wypadkową zebranych informacji przez badacza. Wcześniej infor-
- 38 - Studia Ekonomiczne i Regionalne Nr 2 (V) 2012 Analiza odbioru społecznego... macje zebrano w starostwach powiatowych. Poniższe cowników dotycząca poprawnego telefonowania i od- dane są wynikiem badania losowo wybranych przed- bierania telefonów oraz tworzenie informacji dla prasy. stawicieli społeczności lokalnej. Badacz chciał zbadać Z kolei respondenci mieszkający w powiecie Y wy- jak określone narzędzie public relations oddziałuje na różnili większą grupę skutecznych narzędzi public re- każdego z badanych i przedstawić ich odczucia. lations. Są to: poprawne telefonowanie i odbieranie te- Wyniki zebrane w tabelach 2 i 3 pokazują, które na- lefonów przez pracowników powiatu, sponsorowanie rzędzia uchodzą za skuteczne w oczach przedstawicieli osób bądź do inansowanie działań ze strony starostwa społeczności lokalnej. Y, opracowywanie i zamieszczanie informacji dla prasy Wysokie notowania wśród badanych osiągają te na- oraz zasoby elektroniczne, które kryją się pod pojęciem rzędzia, które wykorzystują najłatwiejsze i najprostsze witryny internetowej. Minimalnie niższe oceny sku- metody dotarcia do odbiorcy. Po prostu nie wymagają teczności narzędzi uzyskały następujące przykłady: ta- zbyt dużego zaangażowania od „przeciętnego” miesz- blice informacyjne oraz system identy ikacji wizualnej. kańca powiatu w dotarciu do treści komunikatu i zapo- znania się z nim. Badani z powiatu X wskazali następujące najsku- Tabela 3. Skuteczność narzędzi Public Relations w oce- teczniejsze narzędzia public relations: umiejętność pra- nie badanych w powiecie Y
Table 3. The effectiveness of PR tools as evaluated by the district Y respondents
Wyszczególnienie % % % % % niska niska bardzo bardzo bardzo bardzo średnia wysoka wysoka
przyjmowanie gości 9 18,0 14 28,0 15 30,0 8 16,0 4 8,0 poprawne telefonowanie i odbieranie 6 12,0 7 14,0 16 32,0 14 28,0 7 14,0 telefonów sponsorowanie osób bądź do inansowanie 5 10,0 7 14,0 15 30,0 15 30,0 7 14,0 działań konferencje prasowe 11 22,0 15 30,0 10 20,0 9 18,0 5 10,0 informacje dla prasy 6 12,0 6 12,0 18 36,0 14 28,0 6 12,0 gazetki lub biuletyny 8 16,0 12 24,0 18 36,0 9 18,0 3 6,0 plakaty 9 18,0 14 28,0 16 32,0 6 12,0 5 10,0 system identy ikacji wizualnej 7 14,0 8 16,0 16 32,0 12 24,0 7 14,0 witryny internetowe 4 8,0 6 12,0 13 26,0 21 42,0 6 12,0 tablice informacyjne 5 10,0 9 18,0 18 36,0 12 24,0 6 12,0 sprawozdania roczne 10 20,0 13 26,0 15 30,0 8 16,0 4 8,0 Źródło: opracowanie własne na podstawie badań empirycznych. Source: Author’s compilation based on empirical research. Różnica w ocenie skuteczności narzędzi public relations przez przedstawicieli powiatów może mieć kilka przyczyn.
Z dużym prawdopodobieństwem można stwierdzić, Wpływ na ocenę skuteczności narzędzi public rela- że badani wysoko ocenili te narzędzia, z którymi mieli tions może być również skutkiem negatywnego nasta- kontakt. Wniosek z tego, że samorządy nie wykorzystu- wienia społeczności do władz lokalnych. Wiązać się to ją tylu narzędzi ile sami zgłosili i opisali w wywiadzie może z nastawieniem badanych w stosunku do jakich- przeprowadzonym przez badacza. kolwiek działań urzędu. Nastawienie mieszkańców Inna przyczyna oceny narzędzi może wynikać z sy- może być konsekwencją nieprawidłowego oraz błęd- tuacji, w której lokalna społeczność ma ograniczony nego doboru narzędzi public relations przez jednostki dostęp do informacji przekazywanych przez starostwo. samorządy. Związane to może być z wykorzystywaniem przez sa- Na podstawie danych zawartych w tabeli 4, z któ- morząd mało efektywnych metod promocji, biernością rych wynika, że w obu powiatach lokalna społeczność społeczeństwa lub po prostu niskim a nawet brakiem ma co najmniej neutralne nastawienie do instytucji zainteresowania badanych działaniami podejmowany- samorządowych. Skutkiem tego można odrzucić jedną mi przez władze lokalne. z przyczyn oceny skuteczności narzędzi public rela-
- 39 - Studia Ekonomiczne i Regionalne Nr 2 (V) 2012 Analiza odbioru społecznego... tions przez społeczeństwo, w której badani byli nega- Tabela 4. Nastawienie społeczeństwa do działań reali- tywnie nastawieni do władz lokalnych. zowanych przez powiaty X i Y Table 4. Attitudes towards activities implemented in districts X and Y Bardzo Bardzo Negatywne Neutralne Pozytywne Wyszczególnienie negatywne pozytywne (%) (%) (%) (%) (%) Powiat X 12,0 20,0 32,0 24,0 12,0 Powiat Y 8,0 18,0 32,0 26,0 16,0 Razem 10,0 19,0 32,0 25,0 14,0 Źródło: opracowanie własne na podstawie badań empirycznych. Source: Author’s compilation based on empirical research. Tabela 5 prezentuje dane określające stopień zainteresowania oraz doskonalenia kompetencji zawodowych w społeczeństwie. Wyniki osiągnięte w obu powiatach następujący fakt, że działania szkoleniowe obejmują są na podobnym poziomie i pokazują, że mieszkańcy swoim oddziaływaniem małą grupę społeczności lokal- nie są świadomi tych potrzeb. Może to być skutkiem nej i dlatego respondenci nie orientują się, nie wiedzą związanym z tym, że wdrażane przez powiaty projekty jakie korzyści mogą osiągnąć z uczestnictwa w propo- nie są oczekiwane a nawet bojkotowane przez miesz- nowanych działaniach przez jst. kańców powiatu. Zmniejszając tym samym ich efek- Tabela 5. Potrzeba podnoszenia kompetencji przez tywność działań. Również na wynik może mieć wpływ społeczeństwo
Table 5. The need to improve competence of members of the community
Bardzo niska Niska Średnia Wysoka Bardzo wysoka Wyszczególnienie (%) (%) (%) (%) (%)
Powiat X 10,0 26,0 34,0 24,0 6,0 Powiat Y 8,0 30,0 36,0 20,0 6,0 Razem 9,0 28,0 35,0 22,0 6,0 Źródło: opracowanie własne na podstawie badań empirycznych. Source: Author’s compilation based on empirical research. Autor na podstawie przytoczonych danych stwierdza, że powiaty podejmują działania promocyjne, w których za- uważyć można duże rezerwy wynikające z nieprawidło- oraz szanse i zagrożenia wynikające z otoczenia, w któ- wego doboru narzędzi public relations lub ze skromnych rym wdrażane oraz realizowane będą działania doty- zasobów promocyjnych. Badacz wnioskuje aby starostwa czące doskonalenia kompetencji indywidualnych. dokonały korekty w doborze narzędzi, w celu lepszego Uzyskane wyniki badacz zamieścił w tabeli 6. We- i pełniejszego dotarcia do mieszkańców powiatu. dług badanych osób są podstawy merytoryczne do- wodzące przydatności oraz użyteczności koncepcji Walidacja koncepcji doskonalenia kompetencji dotyczącej uzupełniania wiedzy i umiejętności ludzi. Jednakże obok pojawiają się również powątpiewające W celu sprawdzenia skuteczności systemu zapoznano opinie w sens realizowania koncepcji ze względu na oraz przeprowadzono wywiady z pracownikami instytu- aspekty organizacyjny i prawny. Pierwszy z nich wy- cji, którzy obecnie zajmują się działaniami dotyczącymi musi od instytucji do inansowania działań w pierw- aspektu rynku pracy oraz edukacji. Badacz założył, że nie szym etapie wdrażania koncepcji. Drugi wymagać bę- trzeba badać społeczności lokalnej ponieważ ona będzie dzie zmian ustawowych na poziomie centralnym oraz zainteresowana tymi działaniami. Ich opinia potrzebna zmian uchwał na poziomie lokalnym. była przy ocenie skuteczności narzędzi public relations oraz zaufaniu do przedstawicieli władz lokalnych. Osoby uczestniczące w badaniu jakościowym ana- Tabela 6. Analiza SWOT przeprowadzona wśród lizowały słabe i mocne strony opisywanego systemu przedstawicieli jednostek samorządowych
- 40 - Studia Ekonomiczne i Regionalne Nr 2 (V) 2012 Analiza odbioru społecznego...
Table 6. Results of the SWOT analysis conducted among local government representatives Mocne Słabe zmniejszenie liczby bezrobotnych, niedostosowanie prawa do zasad oraz zadań wykorzystanie do wdrażania koncepcji pracowni- stawianych w koncepcji, ków samorządowych. brak umocowań prawnych do wprowadzenia przymusu w uczestniczeniu irm w realizacji koncepcji. Szanse Zagrożenia rozwój przedsiębiorstw, możliwość nakładania się zadań i kompetencji poprawa koniunktury zatrudnienia. między jednostkami samorządowymi, z powodu braku umocowań prawnych koncepcja może być nie w pełni realizowana.
Źródło: opracowanie własne na podstawie badań empirycznych. Source: Author’s compilation based on empirical research. Po przeanalizowaniu informacji z badań pierwotnych, przedstawiciele jednostek samorządowych wskazali dwie słabe strony pracy. Po pierwsze stwierdzili nie- W kontekście przemian na rynku pracy, rosnącej dostosowanie prawa do zasad oraz zadań stawianych konkurencji i wymagań ze strony pracodawców należy w koncepcji. Jest to istotny problem, który wymaga ko- podjąć takie działania, które ułatwią osobom „odnaleźć rekty w Ustawie o samorządach terytorialnych, Usta- się” oraz udoskonalić kompetencje indywidualne. Ce- wie o systemie oświaty, Karcie Nauczyciela, Ustawie lem nadrzędnym powinno być dostosowanie systemu o przedsiębiorstwach państwowych oraz rejestracji edukacyjnego do tych zmian. Tak aby jednostki wcho- działalności gospodarczej. Druga słaba strona koncep- dzące w skład koncepcji stały się od siebie zależne cji wykazana przez samorządowców mówiła o braku i powiązane. W tym celu należy wykorzystać istniejącą umocowań prawnych do wprowadzenia przymusu strukturę organizacyjną, głównie opartą na jst. W tym w uczestniczeniu irm w realizacji koncepcji. celu należy równolegle podjąć, działania planowania Rozwiązanie tego problemu wymaga od pracodaw- i organizowania koncepcji dotyczącej doskonalenia cy zmiany w ustawodawstwie w taki sposób, aby przed- kompetencji indywidualnych oraz uświadamiające siębiorstwa musiały w zależności od wielkości irmy i uaktywniające lokalną społeczność przy wykorzysta- przyjmować na praktyki zawodowe określoną liczbę niu dostępnych narzędzi public relations. uczniów. Rozwiązałoby to problem związany z miej- Autor sugeruje powiatom przeprowadzić kampanie scem odbywania praktyk uczniowskich. informacyjną, w której głównym celem byłoby przed- Uczestniczący w wywiadzie grupowym przedstawi- stawienie opisywanej koncepcji. Do tego celu powinno ciele instytucji samorządowych wytypowali dwa zagro- się wykorzystać telewizję, prasę i witrynę internetową żenia. Po pierwsze wskazano na możliwość nakładania – jako najpowszechniejsze media. Uzupełnić je o działa- się zadań i kompetencji między jednostkami samo- nia polegające na organizowaniu spotkań ze społeczeń- rządowymi. Samorządy powiatowe mają za zadanie stwem oraz kolportowanie gazetek urzędu do miesz- zbierać i analizować dane od przedsiębiorstw z terenu kańców wykorzystując inne jednostki publiczne. powiatu, następnie dane przekazują do Departamentu Aby uzyskać większe zaufanie społeczne należy Spraw Społecznych w Urzędzie Marszałkowskim, któ- równolegle kreować pozytywny wizerunek w otocze- ry współpracuje z Oddziałem ds. Rynku Pracy z Lubu- niu starostwa. I tak, należy w równym stopniu zadbać skiego Urzędu Wojewódzkiego. Instytucje o zasięgu o budowanie pozytywnych relacji między pracowni- regionalnym odpowiadają za kształtowanie procesu kiem i organizacją a petentem. W pierwszym przypad- kształcenia oraz działania aktywizujące bezrobotnych, ku należy wyuczyć pracowników sposobu przywitania poprzez podnoszenie kompetencji indywidualnych. się i prowadzenia rozmowy (w szczególności z trudnym Drugim zagrożeniem według samorządowców, był petentem), umiejętności poprawnego telefonowania brak umocowań prawnych, które spowodować mogą, i odbierania telefonów. Druga płaszczyzna dotyczy bu- że nie w pełni realizowana będzie koncepcja. Wymaga dowania pozytywnych relacji między organizacją a pe- to zaangażowania ze strony Sejmiku Wojewódzkiego, tentami. Szczególną uwagę należy zwrócić na: działania który powinien zatwierdzać uchwały wymagane w pra- związane z organizowaniem drzwi otwartych, systemu widłowym funkcjonowaniu koncepcji sieci społeczno- identy ikacji wizualnej oraz tablic informacyjnych oraz -zawodowej. oznaczeń ułatwiających poruszanie się po szpitalu. Podsumowanie Skutkiem tego nastąpić powinno zwiększenie jawności, otwartości i bezpieczeństwa w odczuciu społecznym.
- 41 - Studia Ekonomiczne i Regionalne Nr 2 (V) 2012 Analiza odbioru społecznego...
Pozostałe podmioty nie muszą skupiać się na dzia- 12. Sobol E. (red.) (1995) Słownik wyrazów obcych, łalności promocyjnej, a powinny się skoncentrować na PWN, Warszawa. planowaniu i organizowaniu działań nakierowanych na 13. Symela K. (1995) Standardy programowania treści podnoszenie kompetencji zawodowych. kształcenia zawodowego [w:] M. Butkiewicz (red.) Model polskich standardów kwali ikacji zawodo- Literatura: wych, Wyd. IteE, Warszawa-Radom. 1. Begg D. i inni (1997) Makroekonomia, PWN, War- 14. Ustawa z dnia 17 grudnia 2009 roku o zmianie usta- szawa. wy o samorządzie gminnym, ustawy o samorządzie 2. Dobek-Ostrowska B. (2004) Podstawy komuniko- województwa oraz ustawy o samorządzie powiato- wania społecznego, Wyd. Astrum, Wrocław 2004. wym. 3. Giedrojć K., Public relations w administracji, Wyd. 15. Ustawa z dnia 24 lipca 1998 roku o zmianie niektó- Profesjonalne ALPHApro, Ostrołęka 2004. rych ustaw określających kompetencje organów ad- 4. Goban-Klas T. (2009) Media i komunikowanie ma- ministracji publicznej - w związku z reformą ustro- sowe. Teorie i analizy prasy, radia, telewizji i Inter- jową państw. netu, PWN, Warszawa. 16. Ustawa z dnia 5 czerwca 1998r. o samorządzie po- 5. Izdebski H., Kulesza M. (2004) Administracja pu- wiatowym. bliczna zagadnienia ogólne, Wyd. LIBER, Warsza- 17. Przygotowane na podstawie regulaminu organi- wa. zacyjnego Powiatowego Urzędu Pracy w Gorzowie 6. Levy-Leboyer C. (1997) Kierowanie kompetencja- Wlkp., http://www.pup.gorzow.pl/download/regu- mi, bilanse doświadczeń zawodowych, Wyd. Poltext, lamin_organizacyjny.doc, 15.09.2005. Warszawa. 18. Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji za- 7. Kęsy M. (2011) Realizacja kampanii Public Rela- trudnienia i instytucjach rynku pracy. tions dla organizacji. Praktyczne rady, Zielona Góra. 19. Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie wo- 8. Kopaliński W. (1994) Słownik wyrazów obcych jewództwa. i zwrotów obcojęzycznych z almanachem, PWN, 20. Ustawa z dnia 26 listopada 1998 roku o inansach Warszawa. publicznych. 9. Kwiatkowski S. M., Symela K. (2001) Standardy kwa- 21. Ustawa z dnia 13 października 1998 roku - przepisy li ikacji zawodowych. Teoria, metodologia, projekty, wprowadzające ustawy reformujące administrację Wyd. Instytut Badań Edukacyjnych, Warszawa. publiczną. 10. Oleksyn T. (1997) Zarządzanie kompetencjami 22. Ustawa z dnia 24 lipca 1998 roku o wprowadzeniu w organizacji [w:] A. Ludwiczyński. (red.) Szkolenie zasadniczego trójstopniowego podziału terytorial- i rozwój pracowników a sukces irmy, Wyd. Poltext, nego państwa. Warszawa. 23. http://www.placa.pl/trendy.html, 12.04.2005. 11. M. Rekowski (2009) Mikroekonomia, Wyd. AKADE- MIA, Poznań.
PUBLIC PERCEPTIONS OF THE IMPLEMENTATION OF THE COMPETENCE IMPROVEMENT PROGRAM BY LOCAL GOVERNMENTS
Marcin Kęsy
Jagiellonian University in Krakow
Summary: The paper presents both the tasks and the orientation of local governments within districts aimed at improving the competence of the community. The study explores the local community perceptions of actions aimed at improving com- petence. In particular, the focus is on the analysis of the PR tool effectiveness in communicating information to the public by local governments. The discussion is based on literature review and results of own survey and informal interviews conduc- ted in two selected districts of Lubuskie voivodship.
Keywords: public relations, society, competence management, municipal institutions
Adres do korespondencji/ Mailing address: [email protected]
- 42 - ISSN 2083-3725 Studia Ekonomiczne i Regionalne www.ser.pswbp.pl Economic and Regional Studies Tom/Volume V, Nr/Issue 2, Rok/Year 2012
PROMOCJA PARTNERSKIEJ WSPÓŁPRACY MIĘDZYSEKTOROWEJ JAKO ELEMENT ROZWOJU I PODNOSZENIA KONKURENCYJNOŚCI JEDNOSTEK SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO
Izabella Sikorska-Wolak1, Magdalena Iwańska2
1Państwowa Szkoła Wyższa im. Papieża Jana Pawła II w Białej Podlaskiej, 2Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie
Streszczenie: W artykule przedstawiono zasady współpracy międzysektorowej oraz formy jej występowania na pozio- mie lokalnym. Analizie poddano funkcjonowanie Lokalnych Grup Działania na obszarze województwa mazowieckiego oraz wykazano związek pomiędzy chęcią podejmowania przez samorządy lokalne współpracy międzysektorowej a poziomem rozwoju i konkurencyjności gmin wiejskich województwa mazowieckiego.
Słowa kluczowe: partnerstwo międzysektorowe, rozwój lokalny, konkurencyjność, gminy wiejskie, lokalne grupy działania
Wstęp Systematycznie od 2006 roku w Polsce wzrastało zainteresowanie zawieraniem partnerskich związków Ostatnie dziesięciolecia charakteryzuje wyraźny międzysektorowych w formie lokalnych grup działa- wzrost zainteresowania uczestników rynku (przedsię- nia. Idea ich funkcjonowania wiązała się z możliwo- biorców), organizacji niekomercyjnych (w tym organiza- ścią korzystania przez partnerów oraz społecznością cji pozarządowych) oraz instytucji sektora publicznego lokalną z funduszy europejskich, najpierw w ramach stosunkami wzajemnymi i sposobem ich nawiązywania. „Pilotażowego Programu Leader+” w latach 2004-2006, Myślenie w kategoriach wyłącznie konkurencji i kon lik- a następnie „Osi IV: Leader” Programu Rozwoju Ob- tu, zastępowane jest myśleniem w kategoriach zależno- szarów Wiejskich na lata 2007-2013. W chwili obecnej ści i współpracy. Stąd też wzrastające zainteresowanie promowanie takiej formy współpracy przyczynia się budowaniem trwałych związków partnerskich w syste- do lepszego wykorzystania wspólnych zasobów, zacie- mie lokalnym, skupiających przedstawicieli sektora go- śniania związków społeczności z terytorium lokalnym spodarczego, społecznego oraz publicznego. oraz przekłada się na budowę spójnego wizerunku ob- Współpraca wielu podmiotów samorządowych, szarów skupionych w ramach lokalnych grup działania. przedstawicieli władzy, lokalnych partnerów gospo- darczych, edukacyjnych i społecznych w działaniach Istota partnerskiej współpracy międzysektorowej na rzecz konkretnego terytorium lokalnego ma szansę w systemie lokalnym znacznie zwiększyć jego wzrost gospodarczy i rozwój społeczny. To, jak duże będzie miała ona znaczenie dla Jednym z rodzajów relacji wyszczególnionych w sys- konkretnego obszaru zależy od jakości tej kooperacji temie lokalnym są relacje partnerskie. Ich wyodrębnie- i zaangażowania partnerów oraz ich działań. nie ma charakter potencjalny, co oznacza, że mogą one Celem artykułu jest wskazanie roli, jaką odgrywa występować pomiędzy podmiotami działającymi w oto- partnerska współpraca międzysektorowa, jej promo- czeniu lokalnym, nie zawsze jednak realnie występu- cja w podnoszeniu poziomu rozwoju lokalnego oraz ją. Ich istnienie nie wynika bezpośrednio z przepisów budowaniu przewagi konkurencyjnej jednostek samo- prawnych, a pojawienie się nie jest natychmiastowe i wy- rządu terytorialnego. maga dojrzałości stosunków społeczno-gospodarczych W artykule przedstawiono wybrane wyniki badań w systemie lokalnym. Konkurencja o zasoby między jed- przeprowadzonych w gminach wiejskich wojewódz- nostkami musi ostatecznie zostać zastąpiona przez in- twa mazowieckiego, dotyczących partnerskiej współ- tegrację i koordynację. Jest to podyktowane wymogiem pracy międzysektorowej jednostek samorządu teryto- efektywności i przetrwania systemu (Domański 1987). rialnego, prywatnych przedsiębiorców oraz lokalnych Najogólniej rzecz biorąc, partnerstwo jest porozu- organizacji pozarządowych. Badania zostały przepro- mieniem między dwoma lub więcej stronami, które wadzone w 2010 roku na grupie 60 losowo dobranych współpracują na rzecz osiągnięcia wspólnego celu. Bu- gmin wiejskich. dowanie współpracy partnerskiej daje nowe i lepsze możliwości rozwoju – poprzez połączenie cech i moż- Przedmiotem pogłębionej analizy są partnerstwa liwości charakteryzujących poszczególnych partnerów międzysektorowe funkcjonujące w formie lokalnych i sektory oraz poszukiwanie sposobów wykorzystania grup działania w województwie mazowieckim oraz sto- ich dla wspólnej korzyści. sowane sposoby promocji takiej formy współdziałania.
- 43 - Studia Ekonomiczne i Regionalne Nr 2 (V) 2012 Promocja partnerskiej współpracy...
Kształtowanie kultury partnerstwa wśród przed- ścią dla wszystkich podmiotów zaangażowanych siębiorców, organizacji pozarządowych i instytucji w omawiany proces jest możliwość wielostronnej publicznych staje się coraz ważniejszym instrumen- analizy przedmiotu współpracy. Respektowanie tem realizacji założeń zrównoważonego rozwoju. Spo- odmiennych postaw i decyzji jest warunkiem osią- łeczności lokalne, świadome miejscowych potrzeb, gnięcia porozumienia. Gdyby nie istniała różnica możliwości i uwarunkowań, dzięki współdziałaniu interesów, współpraca i potencjalna wymiana mię- władzy samorządowej, instytucji publicznych, organi- dzy podmiotami byłaby bezprzedmiotowa. zacji społecznych oraz biznesu, mogą zapewnić trwały 3. Decyzje podejmowane są wspólnie – odpowiedzial- rozwój gospodarczy swojego regionu, uwzględniający ność za osiągniecie porozumienia spoczywa na zasadę sprawiedliwości społecznej i wymogi ochrony wszystkich podmiotach tworzących partnerstwo, dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego. zatem udział żadnego z nich nie może być odrzuco- Model partnerski opiera się na założeniu, że jego ny lub minimalizowany. Dotyczy to zarówno wybo- podstawowym mechanizmem spajającym jest szero- ru kwestii będących przedmiotem współpracy, jak ko rozumiana i pełna współpraca organizacji i insty- i uzgodnienia jej zasad, norm oraz struktur. Trzeba tucji reprezentujących różne sektory, która prowadzi jednak zaznaczyć, iż wspólne podejmowanie decy- do podejmowania nowatorskich inicjatyw proroz- zji nie może zastąpić obowiązków regulacyjnych wojowych. Bardzo często okazuje się, że próby roz- podmiotów sektora publicznego wynikających wiązywania lokalnych problemów, które podejmują z przepisów prawa. samodzielnie reprezentanci różnych instytucji i or- 4. Współpracujące podmioty przyjmują bezpośred- ganizacji, są nieskuteczne i nieefektywne. Dlatego nią zbiorową odpowiedzialność za uzgodniony też coraz chętniej podejmuje się trud budowania sieci kierunek działań – w trakcie procesu współpracy partnerskiej współpracy, która daje dużo lepsze efek- tworzy się sieć relacji partnerskich między pod- ty niż suma poszczególnych działań podejmowanych miotami, która nieustannie się zmienia w zależno- samodzielnie (Iwańska 2011). ści od kierunków jej rozwoju. B. Gray de iniuje współpracę jako proces, w któ- 5. Współpraca, to proces – należy ją postrzegać rym angażują się indywidualne podmioty lub ich całe w aspekcie dynamicznym, nie zaś jako stan o cha- grupy (ang. stakeholders) zainteresowane rozwią- rakterze organizacyjnym lub formalnoprawnym. zaniem wspólnie postrzeganej dziedziny (kwestii) Cechuje ją ciągły rozwój oraz zmienność. rozwojowej, rozumianej w aspekcie pozytywnym lub Na podstawie dotychczasowych rozważań można negatywnym. Nie wszystkie interakcje zachodzące stwierdzić, iż nie wszystkie działania inicjowane po- między lokalnymi instytucjami publicznymi, przed- między lokalnymi podmiotami oznaczają współpracę. siębiorstwami i organizacjami pozarządowymi można Podstawę powstawania partnerskich relacji mogą sta- nazwać współpracą partnerską. Podejmując próbę jej nowić sporadyczne krótkotrwałe związki lub rutyno- zde iniowania, określa on pięć kluczowych wyznacz- we spotkania, podczas których omawiane są bieżące ników tego procesu (Gray 1989): problemy. Działania te można określić jako koopera- 1. Współpraca tworzy współzależność pomiędzy cję, a więc współdziałanie prowadzące do pewnego podmiotami – suwerenność podmiotów stanowi wspólnego zakończenia. warunek zainicjowania współpracy, przekłada P. Zmyślony zwraca uwagę na następujące atrybuty się bowiem na zdolność do podejmowania nieza- partnerstwa (Zmyślony 2008): leżnych decyzji, dobrowolne zaangażowanie oraz 1. Partnerstwo dotyczy współpracy w określonych wzajemne poszanowanie. Ceną za osiągniecie ko- granicach geogra icznych – z uwagi na postrzega- rzyści powstałych w wyniku współdziałania, które nie wspólnych potrzeb i problemów rozwojowych nie powstałyby w wyniku indywidualnych inicja- oraz tożsamość celów, działania partnerskie po- tyw, jest częściowe ograniczenie autonomii i ko- dejmowane są na szczeblu lokalnym. Na wyższym nieczność zaakceptowania zależności od innych szczeblu geogra icznym wzrasta zarówno liczba, podmiotów. Przystępując do współpracy, organiza- jak i poziom ogólności problemów rozwojowych cje powinny przede wszystkim określić przyczyny oraz różnorodność interesów poszczególnych grup oraz zakres oczekiwań i potrzeb względem siebie. podmiotów, co nie sprzyja tworzeniu struktur 2. Wspólne decyzje i działania powstają jako wy- partnerskich. nik ścierania się różnych punktów widzenia na 2. Międzysektorowy charakter partnerstwa – w part- wspólną dziedzinę (kwestię) rozwojową – pod- nerstwo zaangażowane są podmioty charakte- stawą współpracy jest założenie różnorodności ryzujące sektor publiczny, sektor prywatny oraz i równoważności sposobów postrzegania oraz de- organizacje pozarządowe. Współpraca różnych iniowania jej przedmiotu. Poszczególni partne- sektorów pozwala lepiej wykorzystać ich zasoby rzy dostrzegają odmienne aspekty kwestii, której oraz aktywność na rzecz zaspokojenia potrzeb lo- dotyczy współpraca, posiadają różnorodne zasoby kalnej społeczności. i narzędzia działania oraz zgłaszają różne interesy 3. Wielopodmiotowy charakter – w partnerstwo i oczekiwania z nią związane. Bezpośrednią korzy- zaangażowanych jest kilka podmiotów, zróżnico-
- 44 - Studia Ekonomiczne i Regionalne Nr 2 (V) 2012 Promocja partnerskiej współpracy...
wanych pod względem funkcji, wielkości i charak- integrację panowania oddolnego z krajowym, re- teru zaangażowania w procesy rozwoju lokalne- gionalnym i lokalnym kreowaniem polityki oraz go. Wpływa to na sposób podejmowania decyzji opracowywaniem programu rozwoju (integracja i działań grup partnerskich. Niezależnie od rodzaju pionowa i pozioma); i liczby podmiotów zaangażowanych w partner- rozwój wielopłaszczyznowy (wielosektorowy), stwo, wszyscy zaangażowani partnerzy muszą być który dotyczy bardzo szerokiej gamy potrzeb – bene icjentami korzyści z niej płynących, a wspól- usług o charakterze prorozwojowym (infrastruk- ne cele muszą przyczyniać się do realizacji celów tura, dziedzictwo, tworzenie miejsc pracy). indywidualnych. Koncepcja partnerstwa przenika cały proces roz- 4. Elastyczność struktury organizacyjnej – lokal- woju lokalnego, który rokuje szansę powodzenia. Part- ne inicjatywy partnerskie mają charakter cza- nerstwa lokalne kreują nową jakość. Tworzą siatkę no- sowy, a ich forma organizacyjno-prawna nie jest wych powiązań i relacji pomiędzy wszystkimi ludźmi jednoznacznie określona w przepisach i zależy i organizacjami, które biorą udział w rozwoju lokal- od charakteru dziedziny będącej przedmiotem nym. Lokalna społeczność ma możliwość rozpoznania współpracy, typu podmiotów je tworzących oraz rzeczywistych potrzeb rozwojowych i zaproponowa- uwarunkowań zewnętrznych. nia praktycznych rozwiązań. Efektywny rozwój lo- 5. Ustanowienie celu i celów partnerstwa – aby daną kalny wymaga zaangażowania w proces planowania wspólną inicjatywę lokalną można było określić różnych sektorów. Przedsiębiorcy, władze lokalne, or- jako partnerstwo, podmioty muszą ustanowić cel ganizacje pozarządowe, tworzą wspólną wizję społe- lub grupę celów, by później w ramach ich realiza- czeństwa, w którym chcą żyć, wykorzystując wszelkie cji podejmować określone decyzje lub działania. możliwe zasoby i kreując pozytywne nastawienie do Realizacja celów musi być dodatkowo i szczegóło- zmian, które muszą zajść na danym obszarze (Węsier- wo zaplanowana, a poszczególne zadania muszą ski, Armstrong 2002). stanowić praktyczne wskazówki działania dla po- Według P. Zmyślonego współpraca na poziomie szczególnych podmiotów. lokalnym jest rezultatem uświadomienia współzależ- Podstawowym celem rozwoju lokalnego jest odpo- ności dziedziny rozwojowej oraz przyszłych korzyści wiedź na lokalnie zidenty ikowane potrzeby rozwojo- wynikających ze wspólnych inicjatyw, a także przyję- we w sposób, który bierze pod uwagę szeroki zakres cia, że indywidualne interesy podmiotów są najlepiej wartości oraz aspiracji społeczności, jak również re- realizowane w wyniku ich adaptacji we wspólne stra- gionalne i ogólnokrajowe priorytety rozwojowe. Ten tegie rozwojowe. W wymianie relacyjnej istotne jest rodzaj lokalnego rozwoju wyraża się poprzez: zawiązanie i podtrzymanie więzi między stronami, współpracę (kooperację) pomiędzy wszystkimi które ocenia się jako wartość samą w sobie, a nie same kluczowymi „graczami” w regionie; dotyczy to transakcje i ich przedmiot i dlatego zwraca się uwagę zarówno władz lokalnych, jak i krajowych agencji na społeczny charakter wymiany. Rdzeniem współ- rządowych, sektora prywatnego, organizacji poza- pracy jest wzajemne zaufanie i wysokie zaangażowa- rządowych, pracujących nad powstaniem wspólnej nie (Zmyślony 2008). wizji społeczności, którą razem tworzą; Każda inicjatywa partnerska w systemie lokalnym planowanie strategiczne, którego celem jest koor- powstaje poprzez fuzję różnorodnych indywidualnych dynacja i wyznaczenie kierunku strategicznego dla motywów, które na pewnym poziomie uogólnienia szerokiego zakresu działań o charakterze proroz- można podzielić na następujące grupy: motywy roz- wojowym; woju rynkowego, motywy zwiększające efektywność planowanie oddolne, bazujące na przeświadczeniu, działania, motywy technologiczno-infrastrukturalne, że społeczności lokalne są najbardziej kompetent- motywy administracyjno-prawne i motywy społecz- ne do zidenty ikowania własnych problemów i za- ne (tabela 1). proponowania rozwiązań;
Tabela 1. Motywy zawiązywania relacji partnerskich Table 1. The motives behind partnership establishment Grupa motywów Przykłady uzyskanie dostępu do nowych rynków, Motywy związane wzmocnienie pozycji rynkowej, z rozwojem rynkowym obrona lub ustabilizowanie pozycji rynkowej. uzyskanie dostępu do nowych technologii informatycznych, zmiana technologicznej bazy konkurowania, Motywy technologiczno- wymiana know-how, infrastrukturalne wykorzystanie wcześniej niedostępnych urządzeń oraz, infrastruktury technicznej.
- 45 - Studia Ekonomiczne i Regionalne Nr 2 (V) 2012 Promocja partnerskiej współpracy...
ograniczone możliwości budżetów lokalnych, pozyskanie źródeł kapitału, zmniejszenie kosztów produkcji, zmniejszenie kosztów marketingowych, Motywy związane zwiększenie skuteczności działań marketingowych, z efektywnością działania wzmocnienie wizerunku, zwiększenie/rozszerzenie/skupienie źródeł, redukcja ryzyka, zwiększenie i/lub przyśpieszenie badań rynkowych. realizacja nałożonych przez przepisy prawne zadań o charakterze pu- blicznym, próba spełnienia warunków administracyjno-prawnych i politycznych Motywy administracyjno- wejścia na nowy rynek, -prawne zmiana bezpośredniego zaangażowania w rolę pośrednią i koordyna- cyjną, wpływanie na kierunki rozwoju lokalnego. zdobycie nowych umiejętności, rozszerzenie dotychczasowych kompetencji poprzez pracę z partnerami, tworzenie grup nacisku/interesu, Motywy społeczne ochrona lokalnych wartości kulturowych i społecznych, nawiązywanie i umacnianie więzi społecznych, budowa społeczeństwa obywatelskiego. Źródło: opracowanie własne na podstawie P. Zmyślony, Partnerstwo i przywództwo w regionie turystycznym. Wyd. Akademii Ekonomicznej w Poznaniu, Poznań 2008, s. 57.
Można również motywy tworzenia relacji part- II. Pomiędzy poziomem współpracy partnerskiej nerskich powiązać z reprezentantami poszczególnych w poszczególnych gminach a poziomem ich konku- sektorów. Dla podmiotów reprezentujących sektor rencyjności występuje korelacja dodatnia. prywatny najczęściej występujące motywy to: zdo- Pierwszy etap przeprowadzonych badań w ra- bycie nowych rynków, łączenie zasobów i narzędzi mach przyjętych założeń polegał na obliczeniu miar marketingowych, budowa wizerunku i wiarygodności syntetycznych charakteryzujących poziom rozwoju oraz przerzucenie części ryzyka lub/i kosztów. Z kolei i poziom konkurencyjności (229 gmin wiejskich wo- podmioty z sektora publicznego najczęściej dążą do jewództwa mazowieckiego). Metodą taksonomiczną pozyskania nowych źródeł kapitału, rozwoju zaso- Hellwiga obliczono syntetyczny wskaźnik rozwoju lo- bów infrastrukturalnych, podziału ryzyka inicjatyw, kalnego (SWRL) oraz syntetyczny wskaźnik poziomu utrzymania lub poprawy poziomu jakości usług oraz konkurencyjności (SWPK). Przy budowie wskaźników podniesienia wartości zdekapitalizowanych zasobów. syntetycznych wykorzystano grupy zmiennych dia- Natomiast podmioty z trzeciego sektora kierują się gnostycznych charakteryzujących obszary rozwoju lo- przede wszystkim motywami społecznymi. kalnego oraz zdolność gmin do konkurowania o ogra- niczone zasoby inwestycyjne, inansowe i ludzkie. Cel i metodologia przeprowadzonych badań Pogłębione badania empiryczne zostały prze- prowadzone na obszarze losowo dobranych 60 gmin Celem przeprowadzonych badań było poznanie wiejskich województwa mazowieckiego. W ramach i ocena form współpracy pomiędzy poszczególnymi procesu badawczego metodą sondażu diagnostycz- sektorami życia społeczno-gospodarczego (publicz- nego z wykorzystaniem techniki ankiety przebadano nym, prywatnym i pozarządowym) oraz jej wpływu trzy opcje opiniotwórcze, które bezpośrednio uczest- na poziom rozwoju lokalnego i budowanie przewagi niczą w procesie budowania partnerstwa lokalnego: konkurencyjnej jednostek samorządu terytorialnego. samorząd terytorialny (60 urzędów gmin wiejskich), W ramach przeprowadzonych badań przyjęto dwa prywatnych przedsiębiorców (180) oraz organizacje główne założenia badawcze: pozarządowe (96). I. W gminach charakteryzujących się wyższym po- ziomem rozwoju lokalnego częściej podejmuje się działania oparte o model partnerstwa międzysek- torowego.
- 46 - Studia Ekonomiczne i Regionalne Nr 2 (V) 2012 Promocja partnerskiej współpracy...
Zróżnicowanie poziomu rozwoju i poziomu konku- że gmin i uszeregowanie ich od najlepiej do najsłabiej rencyjności gmin wiejskich województwa mazo- rozwijających się. Następnie gminy przyporządkowa- wieckiego no do odpowiednich klas rozwoju lokalnego zgodnie z metodą grupowania za pomocą wartości średniej W ramach przeprowadzonych badań analizie pod- i odchylenia standardowego. Przestrzenne rozmiesz- dano dane statystyczne dotyczące wszystkich 229 czenie gmin wiejskich województwa mazowieckiego gmin wiejskich województwa mazowieckiego. Obli- ze względu na poziom rozwoju lokalnego w 2009 roku czenie syntetycznego wskaźnika rozwoju lokalnego zaprezentowano na rysunku 1. za rok 2009 pozwoliło na stworzenie rankingu tych-
Rysunek 1. Przestrzenne rozmieszczenie gmin wiejskich województwa mazowieckiego według syntetycznego wskaźnika rozwoju lokalnego za rok 2009 Figure 1. Spatial distribution of rural counties in Mazowieckie Voivodship according to the synthetic local de- velopment indicator in 2009 Źródło: opracowanie na podstawie badań własnych
Klasę 1, czyli grupę gmin o bardzo wysokim pozio- gmin wiejskich województwa mazowieckiego, charak- mie rozwoju, stanowi 8,73% wszystkich gmin wiej- teryzujących się niskim poziomem rozwoju. skich województwa mazowieckiego. Do klasy 2 – gmin Pomiar konkurencyjności gmin wiejskich woje- charakteryzujących się wysokim poziomem rozwoju, wództwa mazowieckiego był kolejnym etapem pro- należy 27,07% badanych gmin. Najliczniejszą grupę cesu badawczego. Obejmował również stworzenie stanowią gminy wiejskie o przeciętnym poziomie roz- rankingu gmin pod względem wartości syntetycz- woju (klasa 3), znalazło się w niej 59,39% wszystkich nego wskaźnika poziomu konkurencyjności (SWPK) badanych obiektów. Ostatnią, 4 klasę, tworzy 4,80% obliczonego metodą Hellwiga. Wykorzystana koncep-
- 47 - Studia Ekonomiczne i Regionalne Nr 2 (V) 2012 Promocja partnerskiej współpracy... cja pomiaru konkurencyjności była analogiczna jak Lesznowola (podregion warszawski zachodni) – SWPK w przypadku budowy syntetycznego wskaźnika roz- wyniósł ponad 0,75 oraz gmina Grębków (podregion woju lokalnego (SWRL), opisanej powyżej. ostrołęcko-siedlecki), dla której wartość wskaźnika Uzyskane wartości miary syntetycznej świadczą oscylowała w granicach 0,21. Zróżnicowanie prze- o istotnym zróżnicowaniu gmin wiejskich wojewódz- strzenne gmin wiejskich województwa mazowieckiego twa mazowieckiego pod względem ich poziomu konku- ze względu na reprezentowany przez nie poziom kon- rencyjności ogólnej. Skrajne wartości uzyskały gmina kurencyjności zaprezentowano na rysunku 2.
Rysunek 2. Przestrzenne rozmieszczenie gmin wiejskich województwa mazowieckiego według syntetycznego wskaźnika poziomu konkurencyjności SWPK za rok 2009 Figure 2. Spatial distribution of rural counties in Mazowieckie Voivodship according to the synthetic competi- tiveness (SWPK) indicator in 2009 Źródło: opracowanie na podstawie badań własnych Grupa 1, gmin o bardzo wysokim poziomie kon- zowieckiego). Dominują gminy z podregionu ostrołęc- kurencyjności, obejmuje 17 gmin (7,42% ogółu gmin ko-siedleckiego (12 jednostek) a także gminy z podre- wiejskich województwa mazowieckiego). Należą do gionów warszawskiego wschodniego i warszawskiego niej głównie gminy podregionu warszawskiego zachod- zachodniego (po 11 gmin). Osiem gmin należących do niego (9), a również 5 gmin podregionu warszawskiego tej klasy to gminy podregionu ciechanowsko-płockiego, wschodniego, 2 gminy należące do podregionu ciecha- a 6 jednostek reprezentuje podregion radomski. Najlicz- nowsko-płockiego oraz 1 gmina z podregionu ostrołęc- niejszą grupą (obejmującą 63,76% ogółu gmin wiejskich ko-siedleckiego. W klasie 1 nie znalazła się żadna gmina województwa mazowieckiego) są gminy reprezentują- z podregionu radomskiego. Do klasy 2 gmin o wysokim ce przeciętny poziom konkurencyjności ogólnej (klasa poziomie konkurencyjności ogólnej należy niemal 21% 3). Należą do nie odpowiednio 53 gminy podregionu badanej populacji (48 gmin wiejskich województwa ma- ostrołęcko-siedleckiego, 35 gmin reprezentujących
- 48 - Studia Ekonomiczne i Regionalne Nr 2 (V) 2012 Promocja partnerskiej współpracy... podregion ciechanowsko-płocki, 32 gminy radomskie wiejskich województwa mazowieckiego, który cha- oraz 18 gmin należących do podregionu warszawskie- rakteryzuje dominacja gmin podregionu warszaw- go wschodniego i 8 gmin z podregionu warszawskiego skiego zachodniego w grupie gmin o wartości obu zachodniego. Klasa 4, charakteryzująca blisko 8% gmin zastosowanych mierników powyżej średniej dla całej wiejskich województwa mazowieckiego o niskim po- badanej populacji oraz silne zróżnicowanie poziomu ziomie konkurencyjności ogólnej, zdominowana jest rozwoju i konkurencyjności gmin wiejskich wewnątrz przez jednostki należące do podregionu ostrołęcko-sie- podregionów województwa mazowieckiego. dleckiego (8 gmin) oraz ciechanowsko-płockiego (7). Do klasy tej weszły również 2 gminy radomskie oraz Partnerstwo w gminach wiejskich województwa 1 gmina reprezentująca podregion warszawski wschod- mazowieckiego – wybrane wyniki badań ni, natomiast żadna z gmin podregionu warszawskiego zachodniego nie znalazła się w grupie jednostek o ni- Jak już wcześniej zaznaczono, w ramach procesu skim poziomie konkurencyjności. badawczego przeprowadzono pogłębione badania em- Przedstawione rezultaty badań dotyczą jednego piryczne na grupie 60 dobranych losowo gmin wiej- roku – 2009, a tym samym są obarczone wahaniami skich województwa mazowieckiego. Kwestionariusz o charakterze krótkookresowym. Jednak na tym po- ankiety skierowano do 60 urzędów gmin, 180 prywat- ziomie udało się uchwycić zasadniczy obraz zróżni- nych przedsiębiorców oraz 96 organizacji pozarządo- cowania poziomu rozwoju i konkurencyjności gmin wych z badanego obszaru.
Rysunek 3. Gminy objęte badaniami empirycznymi Figure 3. Counties included in the empirical research Źródło: opracowanie własne
- 49 - Studia Ekonomiczne i Regionalne Nr 2 (V) 2012 Promocja partnerskiej współpracy...
Ponad połowa ankietowanych (przedstawicieli urzę- Przeprowadzone badania empiryczne potwierdzi- dów gmin) uważa, iż gminę, którą reprezentują, można ły aktywność trzech badanych grup respondentów określić mianem przedsiębiorczej. Wysoko oceniają rów- w kształtowaniu relacji partnerskich. nież doświadczenie i chęć władz samorządowych w sty- Jednostki samorządu terytorialnego najczęściej mulowaniu rozwoju lokalnego. Natomiast niepokojące są współpracują z organizacjami pozarządowymi i in- niskie oceny dotyczące uczestnictwa przedsiębiorców w nymi uczestnikami systemu lokalnego w działaniach aktywnym kreowaniu rozwoju lokalnego oraz aktywno- związanych: ze sportem, ochroną i promocją zdrowia, ści i inicjatywy oddolnej samych mieszkańców. rozwojem i promocją turystyki i agroturystyki oraz Badani poproszeni o wskazanie, jakie są najwięk- edukacją i wychowaniem. Spośród badanej populacji, sze bariery rozwoju ich gminy, najczęściej wskazywali 37 gmin wiejskich województwa mazowieckiego po- na brak środków inansowych, brak inwestorów mo- dejmowało współpracę w formie inansowej (61,67%), gących spowodować napływ kapitału na teren gminy natomiast 23 gminy opierały się w swojej działalności oraz częste zmiany w prawie, które mogą powodować partnerskiej na wsparciu poza inansowym (38,33%) spowolnienie prac i projektów prowadzonych przez - sytuację te przedstawia rysunek 4. samorząd lokalny.
Rysunek 4. Obszary tematyczne współpracy jednostek samorządu terytorialnego z innymi uczestnikami sys- temu lokalnego Figure 4. The thematic areas of cooperation of local governments with other participants of the local system Źródło: opracowanie własne na podstawie badań bezpośrednich
Dla prywatnych irm zlokalizowanych w gminach ci zwrócili uwagę na fakt oceny ich przedsiębiorstwa wiejskich województwa mazowieckiego, głównym przez otoczenie zewnętrzne (klientów, kontrahentów, czynnikiem skłaniającym je do współpracy z samo- dostawców, społeczność lokalną). Dlatego tak waż- rządem lokalnym jest rozszerzenie rynku zbytu w ra- na jest reputacja i wizerunek irmy, którą można po- mach takiej działalności (rysunek 5). Równie istotnym prawić, gdy podejmie ona współpracę z samorządem jest wzrost skali działania przedsiębiorstwa oraz lokalnym. Część przedsiębiorstw do podejmowania podniesienie jego konkurencyjności, przekładające partnerskich działań skłaniają również dotychcza- się na przewagę nad innymi uczestnikami systemu sowe dobre doświadczenia w realizacji zadań w taki rynkowego. Dla badanych irm czynnikiem motywa- właśnie sposób oraz klimat przedsiębiorczości panu- cyjnym jest również dostęp do informacji, know-how jący w gminie, sprzyjający podejmowaniu nowych wy- i dobrych praktyk, co może skutkować wzrostem ich zwań oraz nowatorskich działań opierających się na innowacyjności oraz dalszym rozwojem. Responden- zasadach odpowiedzialności społecznej.
- 50 - Studia Ekonomiczne i Regionalne Nr 2 (V) 2012 Promocja partnerskiej współpracy...
Rysunek 5. Czynniki skłaniające przedsiębiorstwa do nawiązywania relacji partnerskich z samorządem lokal- nym w opinii przedsiębiorców Figure 5. Factors encouraging businesses to establish partnerships with local governments in the opinion of entrepreneurs Źródło: opracowanie własne na podstawie badań bezpośrednich
Najczęstszą formą współpracy badanych przedsię- cele charytatywne (pomoc osobom potrzebującym, biorstw z organizacjami pozarządowymi jest inanso- chorym, niepełnosprawnym). we wspieranie ich działań (dotacje, darowizny). Coraz Analiza odpowiedzi organizacji pozarządowych częściej irmy angażują się w realizację wspólnych potwierdza, iż najczęściej współpracują one z pry- projektów z sektorem pozarządowym, uczestnicząc watnymi przedsiębiorstwami w formie korzystania w nim jako jedna ze stron. Przedsiębiorstwa wspiera- ze wsparcia inansowego (dotacje, darowizny) bądź ją także imprezy lokalne organizowane przez sektor też prywatne irmy uczestniczą w realizowanych non pro it oraz sponsorują nagrody rzeczowe w kon- przez nie przedsięwzięciach jako główni sponsorzy kursach ogłaszanych przez organizacje pozarządowe. (rysunek 6). Częściej natomiast wśród organizacji po- Udostępniają także sprzęt i pomieszczenia, a także zarządowych wskazywano na bezpłatne udostępnia- świadczą na rzecz tychże organizacji nieodpłatne nie sprzętu czy pomieszczeń oraz świadczenie na ich usługi w ramach prowadzonej działalności gospodar- rzecz nieodpłatnych usług. czej. Tradycyjnie też przekazują określone kwoty na
Rysunek 6. Formy współpracy organizacji pozarządowych i prywatnych przedsiębiorstw w opinii respondentów Figure 6. Respondents’ opinions about the forms of cooperation between NGOs and private companies Źródło: opracowanie własne na podstawie badań bezpośrednich
- 51 - Studia Ekonomiczne i Regionalne Nr 2 (V) 2012 Promocja partnerskiej współpracy...
Przedstawicieli sektora publicznego i pozarządo- tującymi dwa odmienne sektory życia społeczno-go- wego zapytano o główne przeszkody w budowaniu spodarczego, mogą stanowić dodatkowy argument na trwałej współpracy samorządu lokalnego oraz rzecz współpracy partnerskiej. Dają one możliwości organizacji pozarządowych (rysunek 7). Zdając so- wzajemnego uzupełniania działań, tworzą unikalną bie sprawę z różnic, jakie ich dzielą, podejmowanie sytuację kumulacji różnych możliwości zaspokajania przez nich działań opartych o model partnerstwa pu- potrzeb społecznych, których nigdy nie byłby w stanie bliczno-społecznego, może być znacznie utrudnione. osiągnąć każdy z partnerów z osobna. Jednakże różnice pomiędzy podmiotami, reprezen-
Rysunek 7. Największe przeszkody w budowaniu trwałej współpracy gmin z organizacjami pozarządowymi Figure 7. The primary obstacles to build a sustainable county cooperation with the NGOs Źródło: opracowanie własne na podstawie badań bezpośrednich
Zarówno organizacje pozarządowe, jak i samorzą- Promocja partnerskiej współpracy międzysekto- dy lokalne zwróciły uwagę na przeszkody natury i- rowej w gminach wiejskich województwa mazo- nansowej. Sektor publiczny najczęściej nie przewiduje wieckiego na przykładzie funkcjonowania Lokal- wystarczających kwot na współdziałanie w budżecie nych Grup Działania gminy, natomiast organizacje pozarządowe wyraźnie odczuwają niedostateczne wsparcie inansowe w ra- W ramach przeprowadzonych badań, analizie mach współpracy. Obie grupy respondentów również poddane zostały funkcjonujące w województwie ma- wskazały na postawę potencjalnego partnera współ- zowieckim partnerstwa międzysektorowe, których pracy jako przeszkodę w budowaniu trwałych relacji przykładem są Lokalne Grupy Działania (LGD). Są one partnerskich. Samorządy lokalne wskazały tutaj na tworzone przez przedstawicieli samorządu terytorial- roszczeniową postawę organizacji pozarządowych, nego, lokalne organizacje pozarządowe oraz sektor natomiast przedstawiciele sektora non pro it na bier- gospodarczy w celu realizacji spójnej lokalnej stra- ność urzędników oraz brak chęci do podjęcia działania. tegii rozwoju (LSR). Posiadają one osobowość praw- Organizacje pozarządowe częściej zwracały uwagę na ną i stanowią niezależne organizacje, działając jako skomplikowane przepisy prawne obowiązujące w sa- stowarzyszenia, związki stowarzyszeń lub fundacje. morządzie lokalnym, które znacząco mogą ograniczać Funkcjonowanie LGD związane jest z wprowadzeniem możliwość skorzystania z pomocy samorządowej. wraz z przystąpieniem Polski do Unii Europejskiej W opinii respondentów reprezentujących jednostki sa- możliwości wykorzystania środków inansowych morządu lokalnego barierą są także problemy organi- przez trójsektorowe partnerstwa lokalne w ramach zacyjne, szczególnie brak wolnych lokali w dyspozycji Pilotażowego Programu Leader+ (PPL+ 2004-2006) gminy, które mogłaby przekazać organizacjom poza- oraz Osi Leader w ramach Programu Rozwoju Obsza- rządowym. Wśród obu grup respondentów panuje prze- rów Wiejskich na lata 2007-2013. konanie o nieprawidłowościach zachodzących podczas W 2011 roku na obszarze województwa mazo- przepływu informacji o działaniach podejmowanych wieckiego działało 35 Lokalnych Grup Działania, któ- równolegle przez gminy i organizacje pozarządowe. re realizują Lokalne Strategie Rozwoju dla obszarów
- 52 - Studia Ekonomiczne i Regionalne Nr 2 (V) 2012 Promocja partnerskiej współpracy... objętych swoim zasięgiem (który wacha się od 1 do możliwość zdobycia dodatkowych środków z budżetu 23 gmin). O popularyzacji tej formy współpracy mię- UE, które są przeznaczone na rozwój infrastruktury dzysektorowej świadczy wzrost liczby LGD korzy- lokalnej (przedsięwzięcia skierowane do gmin oraz stających ze środków Osi Leader PROW 2007-2013 innych instytucji działających w systemie lokalnym), w stosunku do partnerstw zaangażowanych w Pilo- popularyzację przedsiębiorczości (przedsięwzięcia tażowy Program Leader+ 2004-2006: na obszarze skierowane do mieszkańców obszaru LGD) oraz ak- województwa mazowieckiego przybyło 27 Lokalnych tywizację społeczności lokalnej (projekty skierowa- Grup Działania. Niewątpliwie do popularyzacji idei ne do formalnych i nieformalnych grup mieszkańców zawierania porozumień partnerskich przyczyniła się oraz instytucji).
Rysunek 8. Lokalne Grupy Działania w województwie mazowieckim Figure 8. Local Action Groups in Mazowieckie Voivodship Źródło: Urząd Marszałkowski Województwa Mazowieckiego, www.mazovia.pl
Z 229 gmin wiejskich oraz 50 gmin miejsko-wiejskich Jeśli chodzi o formę prawną partnerstw, to najczę- województwa mazowieckiego, do Lokalnych Grup Dzia- ściej są to stowarzyszenia (31 LGD). Jedynie 4 partner- łania należy 219 gmin wiejskich oraz 47 gmin miejsko- stwa przyjęły inną formę prawną - 2 funkcjonują jako -wiejskich (rysunek 8). Tak więc struktury partnerstw fundacje i 2 jako związki stowarzyszeń. międzysektorowych na Mazowszu obejmują swoim Lokalne Grupy Działania realizują poszczególne cele zasięgiem obszar 266 jednostek samorządu terytorial- związane z rozwojem lokalnym i podnoszeniem konku- nego (z czego 249 gmin należy do LGD mających swoją rencyjności obszaru na podstawie spójnych i przemyśla- siedzibę na obszarze województwa, natomiast 17 należy nych Lokalnych Strategii Rozwoju. Dokumenty te zawie- do partnerstw, które zarejestrowane są poza jego teryto- rają cele stawiane sobie przez partnerstwa oraz sposoby rium). Tak więc partnerstwa międzysektorowe obejmu- ich realizacji. Zważywszy na fakt, iż w założeniu Leader ją swoim zasięgiem ponad 95% obszaru gmin wiejskich jest podejściem wielosektorowym, przekrojowym i part- i miejsko-wiejskich województwa mazowieckiego. nerskim, to główną cechą funkcjonowania partnerstw
- 53 - Studia Ekonomiczne i Regionalne Nr 2 (V) 2012 Promocja partnerskiej współpracy... lokalnych jest budowanie kapitału społecznego miesz- zlokalizowanych w województwie mazowieckim został kańców poprzez ich aktywizację oraz polepszenie za- wykazany potencjał przyrodniczy, natomiast w przy- rządzania lokalnymi zasobami, dzięki włączeniu tychże padku 29 Lokalnych Grup Działania (83%) wykazano partnerstw w system zarządzania danym obszarem. również potencjał historyczny regionów. Wymagania dotyczące zawartości i zakresu strate- Ważnym elementem funkcjonowania partnerstw mię- gii rozwojowych zobowiązują LGD do zamieszczenia dzysektorowych jest realizacja założonych strategii na w nich informacji odnośnie specy icznych uwarunko- podstawie przyjętych celów głównych i szczegółowych wań historycznych, przyrodniczych, kulturowych i geo- (dodatkowych). W większości analizowanych strategii gra icznych obszaru nimi objętego. W każdej z przeana- cele formułowane były w dość ogólny sposób, ale można je lizowanych 35 lokalnych strategii rozwoju partnerstw przyporządkować do jednej z sześciu grup (tabela 2).
Tabela 2. Cele główne i szczegółowe zawarte w analizowanych strategiach Table 2. The main and speci ic objectives of the analyzed strategies Cel główny Cel dodatkowy Cel strategiczny % wskazań Rozwój turystyki i promocja regionu 63 23 Rozwój gospodarczy (w tym rozwój infrastruktury) 46 34 Poprawa jakości życia mieszkańców 89 22 Wzrost kapitału ludzkiego 17 6 Podniesienie estetyki regionu 17 20 Podniesienie aktywności społecznej mieszkańców 54 29 Źródło: opracowanie własne na podstawie analizy Lokalnych Strategii Rozwoju Source: Based on Lokalne Strategie Rozwoju
Jak wynika z przedstawionych w powyższej tabeli dzin aktywności LGD należą: danych, wszystkie lokalne partnerstwa, jako jeden z ce- kultura i turystyka, lów strategii wskazują na działania zmierzające do po- sport i rekreacja, prawy jakości życia mieszkańców, przy czym dla 89% aktywność społeczna mieszkańców, grup cel ten jest celem głównym. Lokalne Grupy Działa- edukacja, nia zlokalizowane w województwie mazowieckim mają przedsiębiorczość lokalna. również bardzo często na celu rozwijanie turystyki oraz Realizacja celów w poszczególnych dziedzinach ak- promocję regionu (86% LGD), a także pobudzanie ak- tywności opiera się głównie na: tywności społecznej mieszkańców (83% LGD). W przy- budowie bądź modernizacji obiektów kulturalnych, padku 80% przeanalizowanych Lokalnych Strategii Roz- turystycznych, sportowych lub edukacyjnych, woju zakłada się działania podejmowane w celu szeroko organizacji imprez, spotkań i szkoleń, rozumianego rozwoju gospodarczego, w tym głównie zakupie wyposażenia do obiektów kulturalnych, poprzez rozwój infrastruktury. Stosunkowo niewiele turystycznych, sportowych lub edukacyjnych, mazowieckich Lokalnych Grup Działania realizuje cele wspieraniu i organizowaniu edukacji (m.in. kultu- związane z podniesieniem estetyki regionu (37%) oraz ralnej oraz sportowo-rekreacyjnej), wzrostem kapitału ludzkiego w regionie (23%). promocji, Szczegółowa analiza lokalnych strategii pozwoliła doradztwie. na wyznaczenie dziedzin aktywności, w których part- Wszystkie mazowieckie Lokalne Grupy Działania nerstwa realizują założone cele oraz operacje, jakie są (35) zakładają wykorzystanie działań promocyjnych lub będą przez nie podejmowane. Do głównych dzie- w realizacji założonych celów strategicznych (tabela 3).
Tabela 3. Wykorzystanie narzędzi promocyjnych w poszczególnych dziedzinach aktywności LGD na Mazowszu Table 3. The use of promotional tools in selected areas of the LAG activities in Mazovia Dziedzina aktywności LGD Odsetek LGD wykorzystujących promocję Przedsiębiorczość 89% Kultura i turystyka 83% Sport i rekreacja 80% Aktywność społeczna 57% Edukacja 34% Źródło: opracowanie własne na podstawie dokumentów strategicznych LGD
- 54 - Studia Ekonomiczne i Regionalne Nr 2 (V) 2012 Promocja partnerskiej współpracy...
W założeniach strategicznych Lokalnych Grup - atrakcyjne pod względem inwestycyjnym i gospo- Działania funkcjonujących w województwie mazo- darczym; wieckim najczęściej narzędzia promocyjne wykorzy- - atrakcyjne turystycznie (na których turystyczne stywane są w działaniach zmierzających do podniesie- atrakcje przeplatają się z ciekawą kulturą i trady- nia poziomu przedsiębiorczości lokalnej i oddolnego cją lokalną). pobudzenia lokalnych zasobów przedsiębiorczych. Jak wynika z rysunku 9, działania promocyjne LGD Równie często stosuje się je w zadaniach związanych kierują głównie do mieszkańców obszaru funkcjono- z szeroko pojmowanym rozwojem turystyki i kultury wania partnerstwa. Wśród Lokalnych Grup Działa- lokalnej oraz sportu i rekreacji. nia równie ważnym odbiorcą działań promocyjnych Lokalne Grupy Działania kreują samodzielnie wła- są potencjalni turyści zainteresowani odwiedzeniem sne wizerunki obszaru swojej działalności. obszaru ich działalności oraz inwestorzy, których Analiza Lokalnych Strategii Rozwoju pozwoliła na napływ niewątpliwie przyczynia się do podniesienia wybór tych cech, którymi najczęściej obszary te są poziomu rozwoju oraz konkurencyjności w gminach określane jako: objętych partnerstwem międzysektorowym. - dynamicznie rozwijające się;
Rysunek 9. Grupy docelowe działań promocyjnych podejmowanych przez LGD Figure 9. Target groups of the LAG promotion activities Źródło: opracowanie własne na podstawie dokumentów strategicznych i stron internetowych LGD na Mazowszu Wśród wykorzystywanych przez Lokalne Gru- stawia rysunek 10. Równie często partnerstwa ko- py Działania kanałów przekazu promocyjnego, naj- rzystają z lokalnych mediów (głównie prasy lokalnej) ważniejszym jest Internet, przede wszystkim stro- przy promocji działań skierowanych dla mieszkańców na internetowa samego partnerstwa jak i instytucji gmin partnerskich. LGD wydają również ulotki infor- i organizacji z obszaru działania LGD. Ten kanał, bę- macyjno-promocyjne oraz wykorzystują tablice infor- dąc ogólnodostępnym i najtańszym, wykorzystują macyjne na obszarze swojej działalności. Stoiska part- wszystkie Lokalne Grupy Działania funkcjonujące nerstw pojawiają się również regularnie na lokalnych w województwie mazowieckim – sytuację tę przed- imprezach integracyjnych, piknikach i festynach.
Rysunek 10. Kanały przekazu promocyjnego wykorzystywane przez LGD Figure 10. Communication channels used by the LAG promotion Źródło: opracowanie własne na podstawie dokumentów strategicznych i stron internetowych LGD na Mazowszu
- 55 - Studia Ekonomiczne i Regionalne Nr 2 (V) 2012 Promocja partnerskiej współpracy...
Ze względu na przyjęte założenia strategiczne oraz waniu działalności partnerstw międzysektorowych plany promocyjne Lokalnych Grup Działania, najważ- jest Internet. Dlatego też analizie poddano zawartość niejszym kanałem wykorzystywanym w informowa- stron internetowych wszystkich LGD zlokalizowanych niu mieszkańców, turystów i inwestorów oraz promo- w województwie mazowieckim. Tabela 4. Wykorzystanie Internetu w promocji działań partnerskich Table 4. The use of Internet in the promotion of partnerships Odsetek LGD ją wyko- Forma promocji w Internecie rzystujących
Własna strona internetowa 100% Aktualne informacje o wydarzeniach w regionie na stronie internetowej 83%
Informacje o atrakcjach obszaru (turystycznych, przyrodniczych itp.) na stronie 74% internetowej LGD
Publikacje, ilmy itp. z możliwością pobrania ze strony internetowej LGD 60% Bazy danych (gospodarstw agroturystycznych, przedsiębiorstw lokalnych itp.) na 51% stronie internetowej LGD Informacja o partnerstwie na stronach internetowych gmin do niego należących 40% Źródło: opracowanie własne na podstawie stron internetowych LGD na Mazowszu
Jak wynika z danych zaprezentowanych w tabeli 4, Partnerstwo międzysektorowe: Lokalne Grupy Działania funkcjonujące w wojewódz- a) pomaga zwiększyć lokalne zasoby kapitałowe (lep- twie mazowieckim posiadają własną stronę interneto- sze i skuteczniejsze pozyskiwanie środków z bu- wą. Najczęściej można na niej znaleźć aktualne informa- dżetu centralnego i funduszy unijnych, przyciąga- cje o wydarzeniach w regionie partnerstwa (spotkania, nie inwestorów zewnętrznych do gmin) i ludzkie koncerty, wystawy, szkolenia). Większość Lokalnych (poprzez zwiększenie potencjału intelektualnego) Grup Działania zamieszcza informacje o atrakcjach ob- b) sprzyja poprawie efektywności działalności spo- szaru – kulturowych, przyrodniczych. Skierowane są łeczno-gospodarczej poprzez: głównie do turystów zainteresowanych odwiedzaniem • zwiększenie innowacyjności lokalnych przed- gmin zrzeszonych w partnerstwie. Niewiele ponad po- siębiorstw, łowa stron internetowych LGD zawiera lokalne bazy • zwiększenie konkurencyjności irm i gmin danych (gospodarstwa agroturystyczne, przedsiębior- w układzie regionalnym i krajowym, stwa lokalne). Tylko w przypadku 40% LGD można było • zmniejszenie kosztów infrastruktury komunal- znaleźć odnośniki do strony partnerstwa z poziomu nej i technicznej. stron internetowych gmin do niego należących. Choć wszystkie partnerstwa międzysektorowe w postaci Lokalnych Grup Działania w województwie Podsumowanie mazowieckim stosują narzędzia promocyjne, to jed- nak wydaje się, iż potencjał niektórych z nich nie jest Przeprowadzone badania wykazały, iż współpraca jeszcze w pełni wykorzystany. Wyraźnie rysuje się partnerska jest ważnym elementem życia społecznego- potrzeba zwiększenia świadomości i wiedzy na temat gospodarczego. Dalsza eksploracja tematyki współpracy możliwości wykorzystania różnych kanałów dostępu międzysektorowej może okazać się istotna, zarówno dla wykorzystywanych w promocji parterstwa i jego za- teoretyków, jak i praktyków, przy tworzeniu autorskich sobów wśród osób nimi zarządzających. koncepcji rozwoju lokalnego i budowaniu przewagi kon- kurencyjnej jednostek samorządu terytorialnego. Literatura: Partnerstwo stało się sposobem na realizację spo- 1. Domański R. (1987), Hierarchiczne systemy przestrzen- łecznie oczekiwanych i pożądanych działań, których no-gospodarcze. Przegląd Ekonomiczny, t. 59, z. 3. efekty oddziałują zarówno na uczestników współpra- 2. Gray B. (1989), Collaborating: Finding Common cy (w wymiarze osiąganych przez nich indywidual- Ground for Multiparty Problems. Jossey-Bass Pu- nych korzyści), jak i na całą społeczność lokalną. blishers, San Francisco, London. Wartością dodaną stosowanego w praktyce modelu 3. Iwańska M. (2011), Partnerstwo jako czynnik roz- partnerskiej współpracy międzysektorowej, jest prze- woju i budowania przewagi konkurencyjnej jedno- łożenie na poziom rozwoju gminy oraz konkurencyj- stek samorządu terytorialnego. Niepublikowana ność jednostki samorządowej względem pozostałych. rozprawa doktorska, SGGW w Warszawie.
- 56 - Studia Ekonomiczne i Regionalne Nr 2 (V) 2012 Promocja partnerskiej współpracy...
4. Węsierski J., Armstrong J. (2002), Podstawy organizo- 5. Zmyślony P. (2008), Partnerstwo i przywództwo wania partnerstw lokalnych. II Forum Rozwoju Wsi. w regionie turystycznym. Wydaw. Akademii Ekono- Wybór dróg życiowych mieszkańców wsi. Lublin. micznej w Poznaniu.
PROMOTION OF CROSS-SECTORAL PARTNERSHIPS AS AN ELEMENT ENHANCING LOCAL GOVERNMENT DEVELOPMENT AND COMPETITIVENESS
Izabella Sikorska-Wolak1, Magdalena Iwańska2
1 Pope John Paul II State School of Higher Education in Biała Podlaska, 2 Warsaw University of Life Sciences
Summary: This paper presents the principles of inter-sectoral cooperation and forms of its local incidence. The analysis examines the functioning of local action groups in the Mazowieckie Voivodship, and shows an association between will- ingness to undertake the inter-sectoral cooperation and the rural county level of development and competitiveness of in Mazowieckie Voivodship.
Key words: cross-sector partnership, local development, competitiveness, rural counties, local action groups
Adres do korespondencji / Mailing address: [email protected]; [email protected]
- 57 - ISSN 2083-3725 Studia Ekonomiczne i Regionalne www.ser.pswbp.pl Economic and Regional Studies Tom/Volume V, Nr/Issue 2, Rok/Year 2012
LOKALNE GRUPY DZIAŁANIA FORMA PROMOCJI I ZARZĄDZANIA OBSZARAMI WIEJSKIMI
Artur Zimny
Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Koninie
Streszczenie: Celem artykułu jest próba udowodnienia, iż lokalne grupy działania (LGD) stanowią, przynajmniej w świe- tle zapisów ujętych w ich wewnętrznych dokumentach, formę promocji i zarządzania obszarami wiejskimi. Niniejsza teza została zwery ikowana poprzez dokonanie analizy treści statutów i lokalnych strategii rozwoju opracowanych przez sie- dem LGD, które w formie prawnej stowarzyszeń funkcjonują w podregionie konińskim. Analizie poddano w szczególności fragmenty statutów poświęcone celom stowarzyszeń oraz misje, cele ogólne i szczegółowe ujęte w lokalnych strategiach rozwoju. Rezultaty dokonanej analizy pozwalają pozytywnie zwery ikować postawioną tezę. Świadczą o tym dwa fakty. Po pierwsze, w statutach wszystkich LGD, wśród celów ich funkcjonowania, wyeksponowano konieczność dążenia do zrów- noważonego i wielofunkcyjnego rozwoju obszarów wiejskich oraz potrzebę promowania tych obszarów. Po drugie, w lo- kalnych strategiach rozwoju nakreślono hierarchię celów oraz sposoby ich realizacji, co należy uznać za wyraz planowania strategicznego, a tym samym element zarządzania rozwojem lokalnym. Poza tym należy podkreślić, iż sam fakt posiadania przez LGD strategii rozwoju jest świadectwem dążenia do poprawy zarządzania zasobami obszarów, na których grupy te są zlokalizowane.
Słowa kluczowe: LGD, obszary wiejskie, promocja, zarządzanie
Wprowadzenie partnerstw powinno prowadzić do lepszego zarządza- nia rozwojem gmin, a ponadto powinno generować Zgodnie z art. 164 ust. 3 Konstytucji Rzeczypo- efekt synergii w procesie promowania jednostek sa- spolitej z dnia 2 kwietnia 1997 r. gmina „wykonuje morządu terytorialnego. W ostatnich latach wyrazem wszystkie zadania samorządu terytorialnego nieza- współpracy gmin, a jednocześnie doskonałym przy- strzeżone dla innych jednostek samorządu terytorial- kładem integracji lokalnych samorządów wobec stoją- nego”1. Niniejszy zapis został doprecyzowany w art. cych przed nimi wyzwań społecznych, gospodarczych, 6 ust. 1 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie kulturalnych i ekologicznych, kreowanych przez nie- gminnym, w którym podkreślono lokalny wymiar zwykle dynamiczne otoczenie, jest tworzenie lokal- funkcjonowania gminy2. Zgodnie z tym artykułem nych grup działania (LGD). „do zakresu działania gminy należą wszystkie spra- Celem artykułu jest próba udowodnienia, iż LGD wy publiczne o znaczeniu lokalnym, niezastrzeżo- stanowią, przynajmniej w świetle zapisów ujętych ne ustawami na rzecz innych podmiotów”. Zarówno w ich wewnętrznych dokumentach, formę promo- ustawa zasadnicza, jak i ustawa o samorządzie gmin- cji i zarządzania obszarami wiejskimi. Niniejsza teza nym dopuszczają jednak możliwość współpracy gmin została zwery ikowana poprzez dokonanie analizy z innymi jednostkami samorządowymi przy wykony- treści statutów i lokalnych strategii rozwoju opraco- waniu przypisanych im zadań. Konstytucja wskazuje, wanych przez siedem LGD, które w formie prawnej że „jednostki samorządu terytorialnego mają prawo stowarzyszeń funkcjonują w podregionie konińskim3. zrzeszania się” (art. 172 ust. 1), natomiast w ustawie o samorządzie gminnym jest mowa o możliwości reali- Lokalne grupy działania – geneza, cele i struktura zowania zadań publicznych „w drodze współdziałania między jednostkami samorządu terytorialnego” (art. Istniejące obecnie LGD powstały w dużej mierze 10 ust. 1). dzięki wdrażaniu „Pilotażowego Programu Leader+”, Idea współpracy jednostek samorządu terytorial- który był jednym z działań ujętych w priorytecie II nego oraz partnerstwa z innymi podmiotami w re- Sektorowego Programu Operacyjnego „Restruktu- alizacji określonych przedsięwzięć jest od wielu lat ryzacja i modernizacja sektora żywnościowego oraz eksponowana w polityce Unii Europejskiej. Polityka ta rozwój obszarów wiejskich 2004-2006”. Działanie to przekłada się na konkretne wytyczne i kryteria, które miało na celu pobudzenie aktywności środowisk lo- uzależniają możliwość ubiegania się przez jednostki kalnych i ich zaangażowanie w tworzenie oraz reali- samorządowe o środki unijne od umiejętności tworze- 3 W klasy ikacji stosowanej przez Główny Urząd Statystyczny podre- nia lokalnych sieci współpracy. Budowanie lokalnych gion koniński jest oznaczony symbolem 3.4.30.58. Zob. Załącznik do Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 14 listopada 2007 r. w sprawie 1 Dz.U. z 1997 r. Nr 78, poz. 483. wprowadzenia Nomenklatury Jednostek Terytorialnych do Celów Sta- 2 Dz.U. z 1990 r. Nr 16, poz. 95, z późn. zm. tystycznych (NTS), Dz.U. z 2007 r., Nr 214, poz. 1573.
- 58 - Studia Ekonomiczne i Regionalne Nr 2 (V) 2012 Lokalne grupy działania... zację lokalnych strategii rozwoju obszarów wiejskich. by ludzkie, naturalne, kulturowe i historyczne. Zgod- Działanie było wdrażane w ramach dwóch schematów. nie z zapisami osi 4 „Leader” PROW 2007-2013, lokal- Celem schematu I było tworzenie lokalnych part- ne grupy działania tworzone są przez przedstawicieli nerstw publiczno-prywatnych, czyli LGD oraz dokona- trzech sektorów: publicznego, gospodarczego i spo- nie analizy możliwości rozwojowych i opracowanie na łecznego. Ponadto, na poziomie decyzyjnym LGD, co tej podstawie zintegrowanych strategii rozwoju ob- najmniej 50% muszą stanowić partnerzy gospodarczy szarów wiejskich. Pomoc unijna udzielana w ramach i społeczni. Lokalne grupy działania wybierają projek- tego schematu polegała w szczególności na: prowa- ty, których realizacja przyczynia się do osiągnięcia ce- dzeniu działań informacyjnych, szkoleniowych i pro- lów wspólnie opracowanej lokalnej strategii rozwoju mocyjnych, związanych ze stymulowaniem udziału (Dmitruk 2007). mieszkańców i organizacji działających na terenach wiejskich w procesie planowania strategii rozwoju; Zakres analizy i źródła informacji opracowywaniu strategii rozwoju obszarów wiejskich i wsparciu technicznym procesu ich przygotowywa- W niniejszym opracowaniu przedstawione zo- nia (analizy, ekspertyzy, wsparcie doradcze, prace stały wybrane zapisy statutów i lokalnych strategii studialne); udzielaniu pomocy doradczej i eksperckiej rozwoju siedmiu LGD funkcjonujących w podregionie związanej z tworzeniem LGD. Bene icjentami niniej- konińskim, tj. stowarzyszeń: „Między Ludźmi i Je- szej pomocy były samorządy gmin wiejskich i miejsko- ziorami”, „Solidarni w Partnerstwie”, „Solna Dolina”, wiejskich lub ich związki, fundacje, stowarzyszenia „Unia Nadwarciańska”, „Wielkopolska Wschodnia”, i ich związki oraz organizacje pozarządowe4. Towarzystwo Społeczno-Gospodarcze „Dwa Mosty” Celem funkcjonowania LGD, utworzonych dzięki oraz „Turkowska Unia Rozwoju – T.U.R.” (tabela 1). wsparciu udzielonemu w ramach schematu I, była pro- Analizie poddano w szczególności fragmenty statu- mocja obszarów wiejskich, animowanie współpracy tów poświęcone celom stowarzyszeń oraz misje, cele partnerów lokalnych, a przede wszystkim wdrażanie ogólne, cele szczegółowe i przedsięwzięcia ujęte w lo- zintegrowanych strategii rozwoju obszarów wiejskich. kalnych strategiach rozwoju. Uwaga została skoncen- Strategie te określały kierunki rozwoju objętych nimi trowana przede wszystkim na tych zapisach, które terenów i były wdrażane w ramach schematu II „Pi- bezpośrednio lub pośrednio związane są z promocją lotażowego Programu Leader+”. Lokalne grupy dzia- i zarządzaniem obszarami wiejskimi. Statuty i strate- łania były zatem nastawione na realizację komplek- gie poszczególnych LGD zostały pobrane z ich witryn sowych projektów o charakterze wielosektorowym, internetowych w lutym 2012 roku. Dodatkowe infor- uwzględniających m.in.: rozwój turystyki, ochronę macje uzyskano z Banku Danych Lokalnych GUS (dla oraz promocję środowiska naturalnego, krajobrazu poziomu NTS-5) oraz w trakcie debat z wójtami i bur- i zasobów historyczno-kulturowych, popularyzację mistrzami wybranych gmin będących członkami LGD, i rozwój produkcji wyrobów regionalnych, a także na które autor niniejszego opracowania przeprowadził działania szkoleniowe. Niewątpliwie w pierwszych la- w okresie od stycznia do marca 2012 roku na antenie tach funkcjonowania LGD, tj. w okresie programowa- lokalnej rozgłośni radiowej6. nia 2004-2006, ich celem było zdobycie doświadczeń, aby przygotować lokalne społeczności, organizacje oraz władze samorządowe do powszechnego korzy- stania z podejścia typu Leader przy realizacji projek- tów w okresie programowania 2007-2013. Obecnie LGD odgrywają kluczową rolę we wdra- żaniu osi 4 „Leader” Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013, którego celem jest bu- dowanie kapitału społecznego poprzez aktywizację mieszkańców oraz przyczynianie się do powstawania nowych miejsc pracy na obszarach wiejskich, a także poprawienie zarządzania lokalnymi zasobami i ich waloryzacja, w wyniku włączenia LGD w system za- rządzania danym obszarem5. Lokalne grupy działania opracowują lokalne strategie rozwoju (LSR) i realizują wynikające z nich innowacyjne projekty łączące zaso-
4 Sektorowy Program Operacyjny Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich, 2004-2006, Załącznik do rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 3 wrze- śnia 2004 r. w sprawie przyjęcia Sektorowego Programu Operacyjnego „Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego oraz rozwój 6 Debaty radiowe stanowiły integralny element projektu „Rozwój spo- obszarów wiejskich 2004-2006”, Dz.U. z 2004 r., Nr 197, poz. 2032. łeczno-gospodarczy gmin podregionu konińskiego” realizowanego 5 Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013, Ministerstwo wspólnie przez Państwową Wyższą Szkołę Zawodową w Koninie i „Ra- Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Warszawa 2011. dio Konin”.
- 59 - Studia Ekonomiczne i Regionalne Nr 2 (V) 2012 Lokalne grupy działania...
Tabela 1. Wybrane informacje na temat LGD funkcjonujących w podregionie konińskim Table 1. The selected information on LAGs operating in the subregion Konin Liczba Symbol Data Obszar działania Nazwa LGD Siedziba i struktura LGD rejestracji 2 Gminy Powierzchnia Ludność członków1 Kazimierz Biskupi, Stowarzyszenie Kazimierz Kleczew, 68 „Między Ludźmi MLJ 21.08.2006 490 km2 38 781 os. Biskupi Ostrowite, Skulsk, 7% / 78% / 15% i Jeziorami” Wilczyn Golina, Grodziec, Stowarzyszenie Stare Rychwał, 152 „Solidarni w Part- SP 09.06.2006 688 km2 53 883 os. Miasto Rzgów, Stare Miasto, 4% / 88% / 8% nerstwie” Tuliszków Stowarzyszenie Chodów, Kłodawa, 83 SD 11.09.2007 Kłodawa 283 km2 20 718 os. „Solna Dolina” Przedecz 4% / 92% / 4% Lądek, Powidz, Stowarzyszenie Słupca, 60 „Unia Nadwarciań- UN 01.08.2008 Słupca 626 km2 35 358 os. Strzałkowo, 10% / 85% / 5% ska” Zagórów Babiak, Dąbie, Grzegorzew, Koło, Stowarzyszenie Kramsk, Krzymów, 53 „Wielkopolska WW 19.09.2006 Kramsk 1 030 km2 67 511 os. Olszówka, 17% / 75% / 8% Wschodnia” Sompolno, Wierzbinek Towarzystwo Spo- 35 łeczno-Gospodar- DM 11.05.2001 Ślesin Ślesin 146 km2 13 875 os. 9% / 60% / 31% cze „Dwa Mosty” Brudzew, Gosz- czanów (łódzkie), „Turkowska Unia Kawęczyn, Kościelec, 74 Rozwoju TUR 14.08.2008 Turek 858 km2 50 759 os. Malanów, 11% / 73% / 16% – T.U.R.” Przykona, Turek, Władysławów Źródło: opracowanie własne na podstawie statutów LGD, lokalnych strategii rozwoju oraz Banku Danych Lokalnych GUS. Source: Author’s compliation based on the LGD statues, local development strategies and GUS Bank Danych Lokalnych. Przed rozpoczęciem analizy należy zwrócić uwagę na Analiza statutów lokalnych grup działania fakt, że LGD funkcjonujące w podregionie konińskim są zróżnicowane pod względem terytorialnym i demogra- Cele LGD funkcjonujących w podregionie konińskim icznym, jak również pod względem liczby i struktury są bardzo zbliżone, pomimo pewnych, formalnych róż- ich członków. Największą LGD, biorąc pod uwagę łączną nic w sposobie ich sformułowania. Niewątpliwie nad- powierzchnię i liczbę mieszkańców gmin wchodzących rzędnym celem wszystkich grup jest zrównoważony w jej skład, jest Stowarzyszenie „Wielkopolska Wschod- i wielofunkcyjny rozwój obszarów wiejskich, co tym sa- nia”, natomiast najmniejszą – Towarzystwo Społecz- mym pozwala jednoznacznie i pozytywnie zwery iko- no-Gospodarcze „Dwa Mosty”, które swoim zasięgiem wać drugą część tezy postawionej we wprowadzeniu do obejmuje wyłącznie gminę Ślesin. Z kolei uwzględniając niniejszego artykułu. Ponadto, w statutach wszystkich liczbę członków LGD można zauważyć, że Stowarzysze- siedmiu stowarzyszeń ujęto następujące cele: nie „Solidarni w Partnerstwie” jest ponad cztery razy • opracowanie i realizacja lokalnej strategii rozwoju, większe od LGD funkcjonującej w gminie Ślesin. Jeżeli • promowanie obszarów wiejskich, jednak przyjąć, że najbardziej pożądanymi członka- • aktywizowanie społeczności lokalnej i mobilizo- mi LGD są przedstawiciele sektora gospodarczego, to wanie jej do udziału w procesie rozwoju obszarów należy jednoznacznie podkreślić, że najkorzystniejszą wiejskich, strukturą członków charakteryzuje się Towarzystwo • budowanie społeczeństwa obywatelskiego oraz Społeczno-Gospodarcze „Dwa Mosty”, w którym niemal kapitału ludzkiego/społecznego, co trzeci członek reprezentuje sektor gospodarczy. Wy- • kultywowanie lokalnych tradycji i zwyczajów oraz brane informacje na temat LGD objętych analizą zostały popularyzacja wyrobów regionalnych. przedstawione w tabeli 1. Oprócz wyżej wymienionych celów, w statutach
- 60 - Studia Ekonomiczne i Regionalne Nr 2 (V) 2012 Lokalne grupy działania... większości LGD zwrócono uwagę na konieczność sobie za cel rozwijanie turystyki i rekreacji, tworzenie upowszechniania i wymiany informacji o inicjaty- nowych miejsc pracy poza rolnictwem oraz budowa- wach związanych z aktywizacją ludności, a także na nie, modernizowanie i wyposażanie obiektów uży- konieczność ochrony i promowania środowiska natu- teczności publicznej. Zestawienie celów LGD objętych ralnego, krajobrazu oraz zasobów historyczno-kultu- analizą zostało przedstawione w tabeli 2. rowych. Poza tym, niektóre stowarzyszenia stawiają Tabela 2. Cele LGD funkcjonujących w podregionie konińskim Table 2. The objectives of LAGs operating in the subregion Konin Symbol LGD Cele LGD MLJ SP SD UN WW DM TUR Zrównoważony i wielofunkcyjny rozwój XXXXXXX obszarów wiejskich Opracowanie i realizacja lokalnej strategii rozwoju XXXXXXX Promowanie obszarów wiejskich XXXXXXX Aktywizowanie społeczności lokalnej i mobilizowanie jej do udziału w procesie rozwoju XXXXXXX obszarów wiejskich Budowanie społeczeństwa obywatelskiego XXXXXXX oraz kapitału ludzkiego/społecznego Kultywowanie lokalnych tradycji i zwyczajów XXXXXXX oraz popularyzacja wyrobów regionalnych Upowszechnianie i wymiana informacji XXXXX X o inicjatywach związanych z aktywizacją ludności Ochrona i promowanie środowiska naturalnego, XXXXXX krajobrazu i zasobów historyczno-kulturowych Rozwijanie turystyki, sportu i rekreacji X X X X Tworzenie nowych miejsc pracy poza rolnictwem X X X X Budowanie, modernizowanie i wyposażanie XXX X obiektów użyteczności publicznej X – oznacza, że dany cel został ujęty w statucie LGD. Źródło: opracowanie własne na podstawie statutów LGD. Source: based on LGD statues Rezultaty przeprowadzonej analizy treści statutów odzwierciedlenie w misjach, celach ogólnych i szczegóło- pozwalają z pełnym przekonaniem stwierdzić, że LGD wych oraz przedsięwzięciach sformułowanych w lokal- stanowią istotną formę promocji obszarów wiejskich. nych strategiach rozwoju opracowanych przez poszcze- Świadczy o tym przede wszystkim fakt, iż potrzeba owej gólne LGD. Odpowiedzi na to pytanie poświęcona została promocji została wyeksponowana jako jeden z kluczo- kolejna część niniejszego opracowania. wych celów funkcjonowania wszystkich stowarzyszeń objętych analizą. Zgodnie z zapisami ujętymi w statutach Analiza lokalnych strategii rozwoju LGD, cel ten jest realizowany w szczególności poprzez: • organizowanie przedsięwzięć edukacyjnych i na- Misje LGD funkcjonujących w podregionie konińskim ukowych (szkolenia, kursy, warsztaty, wizyty stu- różnią się pod względem sposobu ich sformułowania. dyjne, konkursy, seminaria, konferencje), Obok bardzo rozbudowanych deklaracji ujętych w stra- • organizowanie imprez kulturalnych i rozrywko- tegiach stowarzyszeń: „Unia Nadwarciańska” i „Solidarni wych (festiwale, targi, pokazy, wystawy), w Partnerstwie”, występują deklaracje zwięzłe – w do- • organizowanie zawodów sportowych oraz im- kumentach stowarzyszeń: „Między Ludźmi i Jeziorami” prez turystycznych i krajoznawczych, i „Solna Dolina”. Niemniej jednak kwestie podkreślane • prowadzenie działalności wydawniczej i poligra icz- w misjach najczęściej koncentrują się wokół dwóch za- nej (czasopisma lokalne, strony internetowe, broszu- sadniczych aspektów, a mianowicie rozwoju społeczno- ry, foldery, plakaty, materiały audiowizualne). gospodarczego obszarów wiejskich oraz poprawy jakości W kontekście powyższych uwag powstaje pytanie, i warunków życia mieszkańców wsi. Ponadto, w misjach czy cele ujęte w statutach LGD objętych analizą znajdują dwóch LGD, tj. „Unia Nadwarciańska” i „Turkowska Unia
- 61 - Studia Ekonomiczne i Regionalne Nr 2 (V) 2012 Lokalne grupy działania...
Rozwoju – T.U.R.” wprost wskazano na kwestie promo- Nadwarciańska”, „Wielkopolska Wschodnia”). Kolejnymi wania obszarów, na których funkcjonują grupy. dość często eksponowanymi celami w strategiach są – W lokalnych strategiach rozwoju opracowanych rozwój turystyki i rekreacji oraz poprawa jakości życia. przez LGD wśród najważniejszych celów ujęto aktywi- Jeśli chodzi o kwestie związane z rozwojem gospodar- zację mieszkańców, integrację społeczną i wzmocnienie czym, to na poziomie celów ogólnych/strategicznych zo- kapitału społecznego. Kwestie te zostały sformułowane stały one ujęte w LSR dwóch stowarzyszeń. Nawiązując w bezpośredni sposób w strategiach pięciu spośród sied- zatem do poprzedniej części niniejszego opracowania miu stowarzyszeń: „Między Ludźmi i Jeziorami”, „Solna można odpowiedzieć twierdząco na postawione pytanie. Dolina”, „Unia Nadwarciańska”, „Wielkopolska Wschod- Cele ujęte w statutach LGD funkcjonujących w podregio- nia” oraz „Dwa Mosty”. Drugim najczęściej wymienianym nie konińskim znajdują odzwierciedlenie w misjach oraz w LSR celem jest zachowanie dziedzictwa kulturowego celach ogólnych/strategicznych sformułowanych w LSR. i przyrodniczego. W czterech spośród siedmiu strategii Zestawienie misji i celów sformułowanych w LSR zostało wprost użyto pojęcia „dziedzictwo kulturowe i przyrod- przedstawione w tabeli 3. nicze” („Solidarni w Partnerstwie”, „Solna Dolina”, „Unia Tabela 3. Misje i cele sformułowane w lokalnych strategiach rozwoju LGD funkcjonujących w podregionie konińskim Table 3. The missions and objectives outlined in the local development strategies of LAGs operating in the sub- region Konin Symbol Misja Cele ogólne/strategiczne LGD Dbamy o zrównoważony i dynamiczny rozwój Cel strategiczny I. Rozwój turystyki MLJ społeczno-gospodarczy oraz wysoką jakość życia Cel strategiczny II. Rozwój i integracja społeczna
Misją LGD „Solidarni w Partnerstwie” jest two- Cel ogólny 1. Poprawa jakości życia rzenie warunków dla partnerskiej współpracy Cel ogólny 2. Zachowanie, odtwarzanie i walory- mieszkańców, instytucji, organizacji, grup i śro- zacja dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego SP dowisk gmin Golina, Grodziec, Rychwał, Rzgów, Cel ogólny 3. Rozwój gospodarczy w oparciu Stare Miasto i Tuliszków na rzecz dynamicznego o wykorzystanie walorów kulturowych i przyrod- rozwoju tego obszaru oraz poprawy warunków niczych obszaru życia wszystkich jego mieszkańców Cel ogólny A. Sprzyjający klimat dla rozwoju ka- pitału ludzkiego i przedsiębiorczości, w szczegól- ności dla młodego pokolenia Cel ogólny B. Optymalne zagospodarowanie zaso- bów środowiska naturalnego i troska o dziedzic- LGD „Solna Dolina” jest sprawną organizacją part- two kulturowe, zgodne z zasadami zrównoważo- nerską koordynującą uspołeczniony proces pla- nego rozwoju SD nowania oraz realizację przedsięwzięć na rzecz Cel ogólny C. Aktywna i zintegrowana społecz- wielofunkcyjnego rozwoju ność, ze szczególnym uwzględnieniem potencjału i potrzeb młodych mieszkańców oraz zaangażo- waniem osób starszych Cel ogólny D. Skuteczna Lokalna Grupa Działania „Solna Dolina” wspierająca aktywność, współpra- cę i lokalne inicjatywy Stowarzyszenie Unia Nadwarciańska tworzy wa- runki sprzyjające innowacyjnemu wykorzystaniu Cel ogólny 1. Waloryzacja dziedzictwa kulturowe- ponadprzeciętnych walorów historycznych, kul- go i przyrodniczego turowych oraz przyrodniczych obszaru objętego Cel ogólny 2. Aktywizacja mieszkańców i wzmoc- UN strategią dla jego rozwoju społecznego i gospo- nienie kapitału społecznego darczego, w tym turystyki kwali ikowanej (arche- Cel ogólny 3. Zwiększenie aktywności gospodarczej oturystyka, agroturystyka, ekoturystyka), a także Cel ogólny 4. Zwiększenie zdolności pozyskiwania zapewnieniu mieszkańcom wysokiej jakości życia środków pomocowych i satysfakcjonujących źródeł dochodów
- 62 - Studia Ekonomiczne i Regionalne Nr 2 (V) 2012 Lokalne grupy działania...
Cel ogólny 1. Poprawa jakości życia Nasza LGD pracuje na rzecz promocji regionu Cel ogólny 2. Aktywizacja mieszkańców, wzmoc- i jego produktów, poprawy jakości życia miesz- nienie kapitału społecznego kańców i podwyższania atrakcyjności wsi. Inicju- WW Cel ogólny 3. Polepszenie zarządzania lokalnymi je działania, w wyniku których minimalizowana zasobami i ich waloryzacja jest emigracja młodzieży i tworzone są warunki Cel ogólny 4. Zachowanie dziedzictwa kulturowe- dla nowych miejsc pracy go i przyrodniczego wsi Gmina Ślesin miejscem ludzi żyjących dostatnio, dzięki rozwojowi turystyki, przedsiębiorczości Cel strategiczny 1. Duży potencjał rozwojowy gminy DM i rolnictwa, ze społecznością zachowującą tradycje Cel strategiczny 2. Bogate życie społeczne w gminie kulturowe, o czystym środowisku przyrodniczym LGD „Turkowska Unia Rozwoju – T.U.R.” działa na rzecz rozwoju obszarów wiejskich, aktywizuje spo- Cel ogólny 1. Rozwój rekreacji i turystyki TUR łeczność lokalną i promuje obszar oraz wspiera Cel ogólny 2. Poprawa warunków i jakości życia i upowszechnia realizację Lokalnej Strategii Rozwoju Źródło: opracowanie własne na podstawie lokalnych strategii rozwoju. Source: Author’s compilation based on the local development strategies.
Odwołując się do tezy postawionej na początku arty- konkurencję i innowacje, szczególnego znaczenia nabiera kułu, w myśl której LGD stanowią formę promocji i za- potrzeba odpowiedniego promowania obszarów wiej- rządzania obszarami wiejskimi, należy podkreślić, że skich i zarządzania nimi. Nie ulega wątpliwości, że promo- po wnikliwej lekturze LSR, problematyka promocji ob- cja i zarządzanie wiążą się z wyznaczaniem określonych szarów wiejskich pojawia się w kontekście wielu aspek- celów i ustalaniem sposobów ich realizacji. W związku tów, ale przede wszystkim w kontekście rozwoju tury- z tym, są to niezwykle złożone działania dla władz gmin- styki i rekreacji oraz zachowania walorów kulturowych nych – zwłaszcza w sytuacji, gdy kompetencje i możliwo- i przyrodniczych obszaru. Wśród wskaźników monito- ści oddziaływania na większość niezależnych podmiotów rujących kwestie promocji wymienia się m.in. liczbę zor- funkcjonujących w przestrzeni gminy są bardzo ograni- ganizowanych imprez o charakterze kulturalnym oraz czone (Ślusarz 2006). Realizację tych działań może uła- imprez sportowych i turystycznych, liczbę uczestników twić współpraca międzygminna oraz partnerstwa z inny- imprez o charakterze kulturalnym, liczbę osób korzy- mi podmiotami. W ostatnich latach wyrazem współpracy stających z atrakcji sportowych i turystycznych, liczbę i budowania lokalnych partnerstw przez gminy jest two- przedsięwzięć promujących obszar, liczbę wydanych pu- rzenie i funkcjonowanie lokalnych grup działania. blikacji, folderów. W LSR wprost padają nawet sformu- Rezultaty dokonanej analizy statutów lokalnych grup łowania, iż działania podejmowane przez LGD powinny działania i lokalnych strategii rozwoju pozwalają jed- akcentować specy ikę obszaru, na którym funkcjonuje noznacznie stwierdzić, że LGD stanowią istotną formę stowarzyszenie oraz podkreślać te walory i zasoby, któ- promocji i zarządzania obszarami wiejskimi. Świadczą re wyróżniają obszar spośród dziesiątek innych atrak- o tym dwa fakty. Po pierwsze, w statutach wszystkich cyjnych miejsc w regionie, kraju i na świecie. Jeśli chodzi LGD, wśród celów ich funkcjonowania, wyeksponowano o kwestie zarządzania obszarami wiejskimi, to należy konieczność dążenia do zrównoważonego i wielofunk- zauważyć, iż niebagatelne znaczenie ma sam fakt posia- cyjnego rozwoju obszarów wiejskich oraz potrzebę pro- dania przez LGD własnych strategii rozwoju, w których mowania tych obszarów. Po drugie, w lokalnych strate- nakreślono hierarchię celów oraz sposoby ich realizacji. giach rozwoju nakreślono hierarchię celów oraz sposoby Fakt ten należy niewątpliwie uznać za wyraz planowa- ich realizacji, co należy uznać za wyraz planowania stra- nia strategicznego, a tym samym element zarządzania tegicznego, a tym samym element zarządzania rozwojem rozwojem lokalnym. Posiadanie przez LGD strategii roz- lokalnym. Poza tym należy podkreślić, iż sam fakt posia- woju jest bowiem świadectwem dążenia do poprawy dania przez LGD strategii rozwoju jest świadectwem dą- zarządzania zasobami obszarów, na których grupy te są żenia do poprawy zarządzania zasobami obszarów, na zlokalizowane. Teza ta znajduje bezpośrednie potwier- których grupy te są zlokalizowane. dzenie w lokalnej strategii rozwoju LGD „Wielkopolska Powyższe spostrzeżenia potwierdzają opinie wój- Wschodnia”, w ramach której za jeden z celów ogólnych tów i burmistrzów gmin podregionu konińskiego, będą- uznano „polepszenie zarządzania lokalnymi zasobami cych członkami czterech spośród siedmiu LGD objętych i ich waloryzację”. analizą1. Ich zdaniem członkostwo gminy w stowarzy- szeniu pozwala na pozyskanie środków inansowych Podsumowanie na realizację szeregu projektów inwestycyjnych i poza- inwestycyjnych. Najważniejszą korzyścią funkcjonowa- W dynamicznie zmieniającym się środowisku, kształ- towanym przez ściśle powiązane ze sobą: globalizację, 1 Opinie te zostały wyrażone podczas debat przeprowadzonych przez au- tora w okresie od stycznia do lutego 2012 roku na antenie „Radia Konin”.
- 63 - Studia Ekonomiczne i Regionalne Nr 2 (V) 2012 Lokalne grupy działania... nia LGD jest jednak aktywizowanie i integrowanie spo- 11. Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata łeczności lokalnych wokół wspólnych celów, kreowanie 2007-2013. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, oddolnych inicjatyw, a tym samym udział mieszkańców Warszawa. w zarządzaniu obszarami wiejskimi. 12. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 14 listopa- da 2007 r. w sprawie wprowadzenia Nomenklatury Literatura Jednostek Terytorialnych do Celów Statystycznych (NTS), Dz.U. z 2007 r., Nr 214, poz. 1573. 1. Bank Danych Lokalnych GUS, http://www.stat.gov.pl 13. Statut Stowarzyszenia „Między Ludźmi i Jeziora- 2. Dmitruk A. (2007), Inicjatywa Leader 1991-2006 mi”, http://www.ludzieijeziora.pl a oś Leader 2007-2013. Warszawa, s. 22. 14. Statut Stowarzyszenia „Solidarni w Partnerstwie”, 3. Konstytucja Rzeczypospolitej z dnia 2 kwietnia http://www.sswp.com.pl 1997 r., Dz.U. z 1997 r. Nr 78, poz. 483. 15. Statut Stowarzyszenia „Solna Dolina”, http://www. 4. Lokalna Strategia Rozwoju LGD „Dwa Mosty” solnadolina.eu (2008), Ślesin. 16. Statut Stowarzyszenia „Turkowska Unia Rozwoju – 5. Lokalna Strategia Rozwoju LGD „Między Ludźmi T.U.R.”, http://www.lgd-tur.org.pl i Jeziorami” (2011), Kazimierz Biskupi. 17. Statut Stowarzyszenia „Unia Nadwarciańska”, 6. Lokalna Strategia Rozwoju LGD „Solidarni w Part- http://www.lgd-tur.org.pl nerstwie” (2009), Golina-Grodziec-Rychwał-Rz- 18. Statut Stowarzyszenia „Wielkopolska Wschodnia”, gów-Stare Miasto-Tuliszków. www.wielkopolskawschodnia.pl 7. Lokalna Strategia Rozwoju LGD „Solna Dolina” 19. Statut Towarzystwa Społeczno-Gospodarczego (2010), Kłodawa. „Dwa Mosty”, http://www.dwamosty.pl 8. Lokalna Strategia Rozwoju LGD „Turkowska Unia 20. Ślusarz G. (2006), Zarządzanie rozwojem przez jed- Rozwoju – T.U.R.” (2011), Turek. nostki samorządu terytorialnego – specy ika, potrze- 9. Lokalna Strategia Rozwoju LGD „Unia Nadwarciań- by i wyzwania. „Problemy Zarządzania” nr 3, s. 39. ska” (2011), Słupca. 21. Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gmin- 10. Lokalna Strategia Rozwoju LGD „Wielkopolska nym, Dz.U. z 1990 r. Nr 16, poz. 95, z późn. zm. Wschodnia” (2009), Koło.
LOCAL ACTION GROUPS - A FORM OF PROMOTION AND MANAGEMENT OF RURAL AREAS
Artur Zimny
The State School of Higher Professional Education in Konin
Summary: The article attempts to prove that the Local Action Groups (LAGs) are the form of rural area promotion and man- agement according to the provisions contained in their internal documents. The thesis has been veri ied by analyzing the content of statutes and local development strategies prepared by seven LAGs, which form legal associations and operate in the subregion Konin. In particular, the study analyzes portions of statutes concerning the aims and missions of associations, general and speci ic objectives included in local development strategies. The results of the analysis allow to positively verify the thesis. First, the statutes of all LAGs underline in their objectives the need to advance sustainable and multifunctional development of rural areas and the need to promote these areas. Second, the local development strategies have outlined the hierarchy of objectives and ways of their implementation what should be regarded as an expression of strategic planning, and thus an element of the local development management. In addition, it should be emphasized that the existence of the LAG’s development strategy is a testimony to efforts to improve the manage- ment of the areas where these groups are located.
Keywords: LAG, rural areas, promotion, management
Adres do korespondencji/ Mailing address: [email protected]
(Footnotes)
1. Struktura członków LGD została przedstawiona zgodnie z informacjami ujętymi w lokalnych strategiach rozwoju. Kolejne procenty oznaczają odsetek członków LGD reprezentujących odpowiednio sektory: publiczny, społeczny i gospodarczy. 2. Liczba ludności została przedstawiona według faktycznego miejsca zamieszkania w dniu 31 grudnia 2010 roku.
- 64 - ISSN 2083-3725 Studia Ekonomiczne i Regionalne www.ser.pswbp.pl Economic and Regional Studies Tom/Volume V, Nr/Issue 2, Rok/Year 2012
PRZECIWNOŚCI LOSU A CELE MARKETINGOWE JEDNOSTEK TERYTORIALNYCH. STUDIA PRZYPADKU
Sławomir Kamosiński
Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy
Streszczenie: W niniejszym artykule zwrócono uwagę na to, że stała potrzeba sukcesu odczuwana przez władze jedno- stek samorządowych zmusza je do sięgania po narzędzia marketingu terytorialnego w sytuacjach z pozoru nietypowych, a wynikających z nieprzewidzianych zdarzeń losowych. W celu promocji jednostek terytorialnych wykorzystuje się np. klęski żywiołowe, w tym powódź, epidemię. Czasem do promocji miejsc wystarcza bunt lokalnej społeczności przeciwko ingerencji człowieka w krajobraz, czy szerzej rozumiane środowisko naturalne. Na produkt lokalny podstawowe jednostki terytorialne mogą przekuć nawet te informacje zawarte w przekazie płynącym z mediów, które z pozoru mogą ośmieszać miejsce i zniechęcać do odwiedzenia go. Wymienione przykładowe sytuacje raczej nie powinny skłaniać władz lokalnych do podejmowania działań promocyjnych. Jak się okazuje w praktyce, promocja w takich sytuacjach jest bardzo efektywna. Władze lokalne traktują ją często jako jedyny sposób na szybkie zażegnanie następstw niespodziewanych zdarzeń loso- wych i pobudzenie koniunktury na lokalnym rynku usług i produkcji.
Słowa kluczowe: marketing terytorialny, produkt miejsca (lokalny), promocja miejsc, nieprzewidziane zdarzenia losowe, samorząd terytorialny
Wstęp Stała potrzeba sukcesu odczuwana przez władze jednostek samorządowych sprawiła, że coraz częściej Postępująca ekonomizacja życia codziennego wy- sięgają one po narzędzia marketingu terytorialnego musiła, w sposób naturalny na instytucjach publicz- w sytuacjach ekstremalnych, np. wystąpienie klęski nych, przejęcie form marketingowych charaktery- żywiołowej, w tym powodzi, epidemii i innych. Do stycznych dla instytucji zajmujących się działalnością promocji miejsc samorządowcom służą niepokoją- gospodarczą. Jedną z konsekwencji tego kroku jest ce dane o zachodzących procesach demogra icznych przygotowywanie strategii promocji (reklamy) insty- w jednostkach terytorialnych. Wyludnianie się miast, tucji publicznych, które w zasadzie oparte są na tech- gmin wiejskich, zmusza lokalnych liderów do podej- nikach sprawdzonych w sprzedaży produktów. Mar- mowania prób zatrzymania mieszkańców lub przycią- keting, po 1990 roku, pojawił się również w polskich gnięcia nowych. Czasem, aby przystąpić do promocji jednostkach samorządu terytorialnego. Ten specy icz- miejsc wykorzystuje się bunt lokalnej społeczności ny rodzaj autopromocji, wzorem państw Europy Za- przeciwko ingerencji człowieka w krajobraz, czy sze- chodniej, nazwano marketingiem miejsc. Jego charak- rzej rozumiane środowisko naturalne. Na produkt terystyczną cechą jest kreowanie produktu miejsca, lokalny podstawowe jednostki terytorialne mogą który przybierać może formy materialne (np. zabytki, „przekuć” nawet te informacje zawarte w przekazie działki inwestycyjne, szkoły, pływalnie, parki rozryw- płynącym z mediów, które z pozoru mogą ośmieszać ki) lub niematerialne (np. hejnały, tzw. klimat miejsca, miejsce i tym samym zniechęcać do pobytu w nim lub legendy, tożsamość miejsca i jego wizerunek). Przygo- do jego odwiedzenia. Wymienione przykładowe sytu- towanie wskazanych produktów do sprzedaży (promo- acje z pozoru nie powinny skłaniać władz lokalnych do cji) wymaga, ze względu na ich specy ikę i skierowanie podejmowania działań promocyjnych. Jak się okazuje do określonych grup odbiorców wewnętrznych lub ze- w praktyce, promocja w takich sytuacjach jest bardzo wnętrznych, stosowania szerokiej gamy metod i tech- efektywna. Władze lokalne traktują ją często jako je- nik marketingowych. Tego rodzaju działalność ułatwia dyny sposób na szybkie zażegnanie następstw niespo- wyraźnie określona przez jednostkę samorządową, dziewanych zdarzeń. Jak stwierdza czeski ekonomista wybiegająca w przyszłość, strategia rozwoju lokalnego. Tomas Sedlacek, „Mądrzej i korzystniej jest wykorzy- Do efektywnej promocji miejsc niezbędne wydają się stać chaotyczne siły natury, niż na próżno, wzorem zachowania przedsiębiorcze personelu zatrudnionego Syzyfa, próbować je tłumić”1. W zależności od sytuacji w jednostce samorządowej oraz emocjonalne zaanga- losowej, w której znalazł się samorząd lokalny, wy- żowanie w realizację przyjętych założeń rozwoju. Istot- korzystuje się narzędzia marketingu wewnętrznego ną rolę w tym procesie odgrywa lokalny lider, utożsa- i przygotowuje się produkty miejsca kierowane bez- miany zazwyczaj w podstawowej jednostce samorządu pośrednio do grup docelowych określanych mianem lokalnego, z monokratycznym organem wykonawczym. 1 T. Sedlacek, Ekonomia dobra i zła. W poszukiwaniu istoty ekonomii od Gilgamesza do Wall Street, Warszawa 2012, s. 177.
- 65 - Studia Ekonomiczne i Regionalne Nr 2 (V) 2012 Przeciwności losu a cele... stałych mieszkańców lub narzędzia marketingu ze- wszystkich serwisach informacyjnych stało się wyda- wnętrznego skierowane na pozyskanie klientów ze- rzenie, które polegało na odizolowaniu od grupy 100 wnętrznych, którzy nie są związani z daną jednost- łabędzi niemych. Ptaki te poddano obserwacji, po czym ką terytorialną. Orientacja marketingowa jednostki 32 osobniki zarażone wirusem ptasiej grypy zostały osadniczej ma w tym wypadku duże znaczenie. uśpione. Pozostałe zaś wypuszczono na wolność. Dzien- Podejmowanym przez władze podstawowych jed- nikarze szacowali już skutki, jakie przyniesie ewentu- nostek terytorialnych działaniom marketingowym, alne rozprzestrzenianie się ptasiej grypy z Torunia dla w nakreślonych powyżej specy icznych sytuacjach pozycji ekonomicznej gospodarstw rolnych, przemysłu losowych, przyświeca stała potrzeba pobudzania ko- spożywczego i fauny polskiej. Wieszczono zapaść towa- niunktury lokalnej, zarówno w sferze biznesu lokalne- rowych gospodarstw rolnych Kujaw, Ziemi Dobrzyń- go, przedsiębiorczości lokalnej, turystyki lokalnej, czy skiej i Mazowsza. inicjatyw edukacyjnych na szczeblu małej ojczyzny. Tymczasem władze miejskie Torunia problem „zja- Zasygnalizowane w tym miejscu zjawiska nie są nowe, wiska ptasiej grypy” postrzegały w szerszym kontek- przykłady historyczne pokazują, że z problemem tym ście. Obraz miasta skażonego wymienioną chorobą stykano się już wcześniej. mógł potencjalnie zniszczyć ruch turystyczny. A ten W myśl zasady „słowa uczą, przykłady przekonu- dział gospodarki stanowił ważne źródło dochodów ją” zaprezentowano poniżej kilka studiów przypadku, dla budżetu miasta oraz lokalnych przedsiębiorców. aby wykazać, że narzędzia marketingu terytorialnego Kreatywne spojrzenie włodarzy miejskich na tę nie- wykorzystywane przez jednostki samorządu teryto- spodziewaną klęskę pozwoliło zamienić ją w sukces. rialnego przy okazji wystąpienia nieprzewidzianych W sytuacji zdawałoby się beznadziejnej ówczesny szef zdarzeń losowych, przynoszą tym jednostkom korzy- miejskiego wydziału informacji, promocji i turystki ści, które mają wymiar zarówno materialny jak i nie- powiedział: „z ptasiej grypy Toruń wyszedł obronną materialny. ręką. Miasto sprawdziło się organizacyjnie i medial- nie. Przez wiele dni mieliśmy bezpłatną promocję Marketing jednostek dotkniętych klęskami żywio- w różnych stacjach telewizyjnych, a obawy, że epide- łowymi mia wystraszy turystów, okazały się bezpodstawne”2. Podążając za szumem medialnym, władze Torunia Nieprzewidziane zdarzenia losowe spowodowane zdecydowały się przy Bulwarze Filadel ijskim, gdzie przez żywioły natury, jak się okazuje z przykładów odkryto ognisko ptasiej grypy, zbudować pomnik ła- empirycznych, nie muszą oznaczać dla władz lokalnych będzia, który ocalał z epidemii. Zakładano słusznie, że załamania rozwoju lokalnego. Umiejętne ich wykorzy- media ogólnopolskie ponownie zainteresują się tym stanie, przy pomocy narzędzi marketingu, pozwala wydarzeniem i zapewnią w ten sposób po raz kolej- przedsiębiorczym władzom lokalnym, prawie natych- ny bezpłatną reklamę miastu. Kalkulacje powyższe miast przełożyć je na konkretne, namacalne efekty sprawdziły się, media były obecne podczas uroczysto- w postaci kreowania nowych produktów miejsca. Ak- ści odsłonięcia pomnika, a obelisk łabędzia ocalałego tywna postawa władz lokalnych w tym zakresie może, z epidemii stał się nową atrakcją turystyczną miasta. po przejściu żywiołu, uaktywnić lokalną gospodarkę. W opisie pomnika zwraca się uwagę, że „nawiązuje on Ważne w tym wypadku jest umiejętne wykorzystanie formą do słynnej kukły z ilmu „Miś” Stanisława Bareji mediów, które zainteresowane relacjonowaniem nie- i jemu też został dedykowany”3. spodziewanego zdarzenia losowego, zapewniają po- Promocyjny charakter, w rękach ekspertów od pro- przez stałe doniesienia swoich korespondentów, dar- mocji miejsc, może mieć inne niespodziewane zjawi- mowy przekaz reklamujący miejscowość. Dzięki temu sko losowe - powódź. We Wrocławiu powódź połowy utrwala się jej nazwa własna. Zdaniem samorządow- dekady lat 90-tych dwudziestego wieku, tzw. wielką ców, jest to pierwszy krok do zagoszczenia w świado- falę, władze lokalne z powodzeniem wykorzystały do mości odbiorcy i wzbudzenia w nim zainteresowania kreowania nowych produktów miejsca. Miasto znane miejscem. Charakterystycznym przykładem wyko- jest w całej Polsce z niekonwencjonalnych pomników rzystania takiej sytuacji była aktywność władz lokal- krasnali, które pojawiają się w najbardziej zaskakują- nych Torunia, które w marcu 2006 roku borykały się cych miejscach. Wpisując się w tę konwencję, po przej- z epidemią ptasiej grypy. Doniesienia wszystkich me- ściu fali powodziowej przez miasto, zdecydowano diów wskazywały, że w Toruniu odnotowano ogromne o budowie pomnika Powodzianki, zanurzonej po pas ognisko tej choroby ptaków. Pojawiła się ona w mieście dziewczyny wynoszącej zagrożone zalaniem książki. wraz z odpoczywającymi na miejscowym Bulwarze Wydaje się, że w tym wypadku dzieło to spełniło dwie Filadel ijskim, łabędziami niemymi. Dziennikarze pod- role. Niewątpliwie ma ono charakter terapeutyczny dla kreślali, że Toruń był pierwszym europejskim miastem, mieszkańców. Oswajano w ten sposób powódź i nie- w którym zostało wykryte ognisko ptasiej grypy. Me- szczęścia, które ze sobą przyniosła. Zarazem pomnik dia rysowały obraz Torunia, jako miasta wręcz „zadżu- mionego”, które może być centrum epidemii wskazanej 2 Pomnik łabędzia ocalałego z ptasiej grypy nową atrakcją Torunia?, choroby. Wkrótce informacją pierwszoplanową we 12.07.2006 rok, www.tur-info.pl, dostęp dnia 20.03.2012r. 3 tamże
- 66 - Studia Ekonomiczne i Regionalne Nr 2 (V) 2012 Przeciwności losu a cele... stał się wyrazem nowej formy marketingu zewnętrz- byłyby dużo mniejsze”9. Samorząd miasta Sandomie- nego. Przypominając turystom o zalanym mieście, sta- rza zajęte stanowisko uzasadniał tym, że media ryso- je się kolejną jego turystyczną atrakcją. Podobną rolę wały obraz katastrofy totalnej, której wyrazem było spełnia monument wzniesiony w podwrocławskiej zniszczenie miasta oraz skażenie jego źródeł wody miejscowości Łany. Tu, na dzień przed odsłonięciem oraz przestrzeni. Statystyki ruchu turystycznego pomnika Powodzianki, odsłonięto obelisk w kształcie w Sandomierzu po tak dramatycznych doniesieniach łuku triumfalnego, który poświęcony jest tym oso- ogólnopolskich serwisów informacyjnych były wy- bom, które nie dopuściły do planowanego przerwania mowne: odwołano około 400 wycieczek, 80% rezer- wałów i ratując wieś, skazali na zatopienie Wrocław4. wacji w hotelach anulowano10. Katastrofa naturalna W wystawieniu tego monumentu, obok wspomniane- zwielokrotniała swoje skutki grożąc katastrofą eko- go oswajania żywiołu, ważną rolę odegrało zjawisko nomiczną mieszkańców. W najgorszych scenariuszach określane mianem oswajania przestrzeni5. Podkreślić wieszczono bankructwa sandomierskich irm zaj- należy, że przekuwanie tragedii powodzi na produkt mujących się obsługą ruchu turystycznego i odpływ miejsca nie jest zupełnie nową formą w marketingu z miasta kapitału oraz kreatywnych, przedsiębior- miejsc. Wystarczy wspomnieć znajdujące się na sta- czych jednostek. W celu odwrócenia tego niekorzyst- rówkach wielu polskich miast widoczne punkty, które nego trendu lokalne władze skierowały swoją uwagę umieszczone są na murach kamienic. Zaznaczono tam, w kierunku narzędzi marketingu miejsc. W tym wy- we wcześniejszych okresach historycznych poziomy, padku ściśle zde iniowano docelową marketingową do których sięgała woda powodziowa. Współcześni tu- orientację jednostki osadniczej. Promocję ukierunko- ryści docierają do tych miejsc, podobnie jak w czasach wano do klienta pochodzącego głownie z zewnątrz. przeszłych wskazywano je kupcom i wędrowcom. Korzystając ze środków unijnego Regionalnego Pro- W zbliżonej sytuacji znalazły się władze Sando- gramu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskie- mierza. Miasto, w maju i czerwcu 2010 roku, zostało go w wielu miastach Polski zawisły billboardy pro- zalane. Przez ten ośrodek przeszła wysoka fala powo- mujące Sandomierz. Było ich łącznie 260. Wsparły dziowa. Powódź spowodowała natychmiast zapaść na ją dodatkowo zamawiane audycje w ogólnopolskich rynku usług turystycznych, który rozwijał się do tego audycjach radiowych i telewizyjnych oraz w mediach wydarzenia obiecująco. Sprzyjała w tym przypadku elektronicznych. Zakrojoną na szeroką skalę akcję korzystna atmosfera spowodowana emisją, od 2008 promocyjną oparto na haśle: „Sandomierz – Królew- roku, serialu telewizyjnego „Ojciec Mateusz”6. Akcja skie Miasto. Tu wszystko Ci służy”11. Działaniom mar- ilmu toczyła się głównie na sandomierskiej starów- ketingowym podporządkowano również wystawę pt. ce. Władze miejskie oceniały, że dzięki emisji w 2008 „Powódź z nieba” zorganizowaną na rynku starego roku pierwszej serii ilmu, liczącą blisko pół kilometra miasta w Sandomierzu. Prezentowano na niej zdjęcia lokalną atrakcję Sandomierza – lochy – odwiedziło 80 lotnicze powodzi wykonane przez fotogra ika Kacpra tys. gości7. Media donosiły wówczas, że „Sandomierz Kowalskiego12. Stosując ten środek promocji miejsca, szturmem wchodzi na mapę najbardziej pożądanych chciano „oswoić powódź” i uzyskać prawdopodobnie, przez turystów miejsc w kraju. Polacy chcą tu spędzić wspomniany już wcześniej, efekt terapeutyczny. Mia- święta, sylwestra i wakacje”8. Powódź z maja i czerw- sto nadal promował serial „Ojciec Mateusz”. Efekty ca 2010 roku zniszczyła rozwijający się rynek usług tej ogromnej akcji wizerunkowej, której celem było turystycznych. Władze lokalne Sandomierza w infor- zniwelowanie niekorzystnych skutków klęski ekono- macji przekazanej w sierpniu 2010 roku mediom elek- micznej wywołanej siłami natury i zamiana jej w suk- tronicznym zwracały uwagę, że „organizacje i przed- ces, były nadspodziewanie dobre. Turyści wrócili do siębiorcy żyjący z turystyki mają mimo wszystko żal Sandomierza. Szacowano, że w 2011 roku do lochów do mediów. Uważają, że gdyby wiadomości zawierały miejskich zeszło około 134 tys. turystów13. Władze informacje, iż zniszczona została tylko nowa, przemy- samorządowe Sandomierza przygotowały dodatkowy słowa część miasta, a stare miasto położone na wznie- produkt dla turystów w postaci ścieżki turystycznej. sieniu nie zostało dotknięte skutkami powodzi, straty Promuje ją hasło: „Zwiedzaj Sandomierz śladami ojca Mateusza”14. Jej szczegółowy opis znajduje się nawet 4 P. Sarzyński, Wrzask w przestrzeni. Dlaczego w Polsce jest tak brzydko?, Warszawa 2012, s. 74 na o icjalnej stronie Urzędu Miasta w Sandomierzu. 5 M. Cesarski, Modernizacja polskich osiedli mieszkaniowych sprzed Tam również zamieszczono zdjęcia z planu ilmowe- 1989 roku – możliwości sprzyjania koniunkturze terytorialnej, [w:] Gospodarka regionalna Polski wobec globalnego kryzysu gospodarcze- 9 go, red. naukowa Z. Strzelecki, Warszawa 2011, s. 698. Oswajanie prze- R. Stępowski, Turyści odpłynęli z Sandomierza wraz z powodzią, strzeni to pojawienie się trwałych więzi społecznych, przekładających 03.08.2010 rok, www.biznes.onet.pl, dostęp dnia 20.03.2012r. się na emocjonalny stosunek do przestrzeni zamieszkania w miejscach, 10 tamże gdzie ludzie mieszkają obok siebie dłużej niż 20 lat. 11 [GOP], Wielka kampania promocyjna nabiera tempa. Sandomierz 6 Ojciec Mateusz, serial telewizyjny w reżyserii M. Dejczera, A. Kostenki odrabia straty po powodzi, 07.08.2010 rok, www.echodnia.eu, dostęp i M. Dutkiewicza, produkowany od 2008 roku przez K. Grabowskiego dnia 20.03.2012r. i Grupę Filmową Baltmedia dla TVP 12 Powódź z nieba – wystawa fotogra ii lotniczych na rynku w Sandomie- 7 J. Gajda-Zadworna, M. Miłosz, Ojciec Mateusz zmienia Sandomierz, rzu, 12.08.2010, http:/turystyka.wp.pl, dostęp dnia 20.03.2012r. 11.12.2011 rok, www.rp.pl, dostęp dnia 20.03.2012r. 13 J. Gajda-Zadworna, M. Miłosz, op. cit. 8 M. Rosmanowska, Ojciec Mateusz wciąga tłumy do Sandomierza, 14 Ojciec Mateusz – ilm z Sandomierza, www.um.sandomierz.pl, dostęp 29.12.2008 rok, http:/kielce.gazeta.pl, dostęp dnia 20.03.2012r. dnia 20.03.2012r.
- 67 - Studia Ekonomiczne i Regionalne Nr 2 (V) 2012 Przeciwności losu a cele... go. Reasumując zauważmy, że triada zdarzeń: powódź na uzyskać w Bydgoszczy w niespełna miesiąc. Do- – promocja – serial telewizyjny, była bezpośrednią datkową korzyścią, którą oferuje się klientowi korzy- przyczyną tego, że „do niedawna zapomniane, i – jak stającemu ze wskazanego produktu, jest zwolnienie przyznają sami mieszkańcy - z lekka zapyziałe miasto z podatku od nieruchomości na pięć lat od rozpoczęcia zmienia się w turystyczne eldorado. Sandomierz prze- budowy (na to wyrazić zgodę muszą jednak radni). kuwa powodzenie serialu na własny sukces. A miesz- W ramach produktu miejsca oferuje się również niż- kańcom żyje się lepiej”15. szą cenę działek w obrębie miasta niż ceny, które obo- wiązują na terenach podmiejskich. W celu osiągnięcia Marketing jednostek terytorialnych dotkniętych zamierzonego celu bydgoscy rajcy planują podział zjawiskiem wyludniania działek już istniejących na mniejsze oraz wystawie- nie ich po ponownej wycenie na sprzedaż19. Podejmu- Opisywanym szeroko zjawiskiem rozwoju współ- jąc te kroki miasto próbuje przekonać potencjalnych czesnej cywilizacji jest przyspieszenie niekorzystnych klientów, że życie w mieście nie musi być drogie i mało zmian demogra icznych, zachodzących w wielu mia- komfortowe. Równolegle, aby przeciwdziałać zjawi- stach Europy i Polski. Nauka socjologii zwraca uwagę sku wyludniania się Bydgoszczy, podjęto szeroką pro- na to, że „40% europejskich miast o liczbie ludności mocję miasta w serialach telewizyjnych. Bydgoszcz przekraczającej 200 tys. traci mieszkańców w tem- nie jest, jak Sandomierz, miastem – gospodarzem dla pie upoważniającym do nazwania ich europejskimi serialu, jednak pojawiła się w kilku z nich. Widzowie biegunami kurczenia się. Wśród głównych przyczyn mogli oglądać przestrzeń miasta w kilku odcinkach se- tego stanu wymieniane są emigracja, suburbanizacja, rialu zrealizowanego w 2012 roku pt. „Prawo Agaty”20, demogra iczne starzenie się miast i ujemny przyrost a wcześniej ciekawe zakątki Bydgoszczy zaprezento- naturalny”16. W ślad za stopniowym zmniejszaniem wano np. w ilmie „Magiczne drzewo”21. Interesujące się liczby ludności miast, maleją wpływy do miejskie- jest to, że wybrana orientacja marketingowa jednost- go budżetu. Proces ten dotyka w większym lub mniej- ki osadniczej w kierunku pozyskania do Bydgoszczy szym stopniu wszystkie większe ośrodki w kraju. Po- nowych mieszkańców i utwierdzenia już tu mieszka- znań w 2000 roku liczył około 574 tys. mieszkańców, jących w tym, że dobrze wybrali, dzisiaj już nie budzi a w 2010 roku już 551 tys. Bydgoszcz pod koniec lat protestów społeczności lokalnej. Mieszkańcy zaakcep- 90-tych dwudziestego wieku miała około 386 tys. towali to, że za udział w serialu telewizyjnym miasto mieszkańców, a w 2011 roku liczba mieszkańców zapłaciło określoną sumę pieniędzy. W przygotowa- zmniejszyła się o 30 tys. Zarysowana tendencja utrzy- nym doraźnie przez dziennikarzy regionalnej prasy muje się nadal. Prognoza demogra iczna dla wielu pol- badaniu opinii publicznej Bydgoszczanie raczej zgod- skich miast, przygotowana do 2030 roku, jest bardzo nie wskazywali, że tak zde iniowana promocja mia- niekorzystna i przy tym niepokojąca. Katowicom ubę- stu się opłaci. Jedna z osób stwierdziła: „50 tys. zł, to dzie w 2030 roku, w stosunku do poziomu liczby lud- śmieszne pieniądze przy oglądalności 3,5 mln widzów. ności z 2003 roku, 28% ludności, Częstochowie 23%, Uważam, że są to świetnie wydane pieniądze na pro- Gdańskowi, Bydgoszczy, Łodzi i Kielcom 21%17. Prezy- mocję. Ja odebrałem wizerunek Bydgoszczy w tych mi- dent Bydgoszczy, to niekorzystne dla miasta zjawisko gawkach jako bardzo pozytywny. Przekazuje w końcu ocenia w następujących kategoriach: „powstrzymanie jakieś pozytywne emocje skojarzone z Bydgoszczą. migracji mieszkańców do sąsiednich gmin jest waż- Zwłaszcza ujęcia na budynki BRE z wieżowca Urzędu ne, bo kapitał ludzki, zarówno intelektualny, jak i ten Wojewódzkiego naprawdę sympatyczne”22. demogra iczny, stanowi o mieście. Oczywiście miesz- Z problemem wyludniania się boryka się znaczna kańcy dają też miastu dochody”18. W celu przeciwdzia- liczba polskich wsi. Szczególnie procesowi temu pod- łania zjawisku suburbanizacji włodarze Bydgoszczy dana jest wieś o pro ilu rolniczym. Do, przynajmniej przygotowali produkt miejsca pod nazwą „Zbuduj ograniczenia tej tendencji migracyjnej, miejscowi swój dom w Bydgoszczy”. Ta oferta marketingowa ma liderzy również wykorzystują narzędzia marketin- zachęcić Bydgoszczan i potencjalnych nowych miesz- gu terytorialnego23. Niekonwencjonalnym i godnym kańców do pozostania lub osiedlenia się w mieście nad naśladowania przykładem jest wieś Brzózki, położo- Brdą. Elementem wzbogacającym ten produkt miejsca na w pradolinie rzeki Noteć, w powiecie nakielskim, jest zachęta, w której zwraca się uwagę potencjalnych w gminie Szubin. W tej osadzie mieszka zaledwie 130 klientów na to, że pozwolenie na budowę będzie moż- mieszkańców. Mieszkańcy wsi w celu ratowania po- 15 J. Gajda-Zadworna, M. Miłosz, op. cit. tencjału demogra icznego miejscowości założyli Sto- 16 A. Majer, Socjologia i przestrzeń miejska, Warszawa 2010, s. 256 19 Tamże, s. 3 17 Tamże, s. 257. Autor zwraca uwagę na to, że „Spośród 821 miast (Polski 20 – przypis autora), dla których można ustalić dynamikę rozwoju, w 63 Prawo Agaty, serial telewizyjny w reżyserii M. Migasa, emitowany od 4 liczba ludności nie zmieniła się, natomiast spadek liczby mieszkańców marca 2012 roku w TVN (0,1-5,1% rocznie) występował w 224, a więc w ¼ miast Polski. Wśród 21 Magiczne drzewo, cykl fantastycznych ilmów dla dzieci i młodzieży, miast ze zmniejszającą się liczbą ludności było 51 średniej wielko- produkowany w latach 2003-2006. Reżyseria i scenariusz A. Maleszka. ści i 14 dużych, w tym 9 miast górnośląskich oraz Bydgoszcz (spadek 22 Bydgoszcz zapłaciła za udział w serialu, „Gazeta Wyborcza Bydgoszcz” o 0,1%), Poznań (o 0,1%) i Łódź (o 0,6%)”. Porównaj, s. 331. 2012, nr 59.7484, s. 2. 18 M. Kursa, A. Tarnowska, W. Szacki, Biednieją miasta, „Gazeta Wyborcza” 23 Szerzej na ten temat: S. Kamosiński, Rewitalizacja przestrzeni niemate- 2012, nr 23.7448, s. 3 rialnej i materialnej wsi, „Samorząd Terytorialny” 2011, nr 9.
- 68 - Studia Ekonomiczne i Regionalne Nr 2 (V) 2012 Przeciwności losu a cele... warzyszenie Rozwoju Wsi Twórcze Brzózki. Ich celem i szara zabudowa) może zwiększać poczucie zagro- jest wykreowanie wsi, w której „mieszka znaczna ilość żenia (a więc negatywnie wpływa na elementy psy- twórców tworzących nie tylko sztukę ludową”24. Sto- chospołeczne), mimo że statystyki mogą wskazywać warzyszenie to zachęca do zainteresowania się współ- niski poziom przestępczości na danym terenie. Dla- czesną sztuką polską i każdą formą aktywności kultu- tego każda osoba odpowiedzialna za losy miasta po- ralnej, w otoczeniu niezniszczonego przez człowieka winna zdać sobie sprawę, że im wyższa subiektywna krajobrazu, aktywnej i zintegrowanej społeczności ocena ładu przestrzennego, tym wyższe zadowolenie lokalnej, połączonej silnymi więziami. Temu celowi mieszkańców27. Na skutek działań władz lokalnych podporządkowano organizowane w tej małej miejsco- w przestrzeni miejskiej zagościł ład i porządek. Bazu- wości warsztaty artystyczne. W ten sposób ukształ- jąc na historycznej tożsamości Żyrardowa, procesowi towana została wieś tematyczna, która ma być reme- rewitalizacji poddano park miejski im. Karola Dittri- dium na „nudne wiejskie życie”. Wieś rolnicza, chcąc cha, który został uznany po zakończeniu renowacji wyrwać się z nudy, która prowokuje aktywne jednost- za najpiękniejszy park miejski tej części Mazowsza. ki do ucieczki z niej, podejmuje również inne działa- W opuszczonych murach dawnej przędzalni zbudowa- nia marketingowe. Niektóre ośrodki koncentrują się no lofty, stworzono ciągi sklepów i małe restauracje. na rewitalizacji własnej przestrzeni niematerialnej. Ruch z miasta wyprowadzono dzięki oddaniu do użyt- W celu osiągnięcia zamierzonego efektu powraca się ku w 2011 roku obwodnicy. Wskazane produkty miej- do dawnych obrzędów ludowych i tradycji, odkrywa sca stały się podstawą do budowy przez lokalne wła- się zapomniane przepisy i zwyczaje kulinarne. W ten dze odmiennego, w porównaniu do końca lat 90-tych sposób przygotowuje się oryginalne produkty miej- dwudziestego wieku, wizerunku miasta. Opierając się sca, skierowane do turystów, którzy uciekają przed na historycznej tożsamości Żyrardowa i jego otwar- standaryzowanym wypoczynkiem25. tości na świat, włodarze miasta otworzyli ponownie ten ośrodek dla osób z zewnątrz, chcących w nim za- Marketing jednostek terytorialnych dotkniętych mieszkać. Strategia marketingowa oparta została na kłopotami ekonomicznymi założeniu: „Niech przyjeżdżają imigranci ze Wscho- du, bo Włoch, Hiszpan lub Szwed tu raczej nie zjedzie. Z kłopotami ekonomicznymi spowodowanymi Niech się moszczą i płacą podatki”28. Przesłanie nowej transformacją ustrojową i w konsekwencji upadkiem strategii promocji znalazło nowy fundament oparcia socjalistycznych, dużych zakładów pracy, od końca lat na doświadczeniu historycznym: „Wielokulturowy Ży- 90-tych XX wieku zmaga się Żyrardów. W mieście upa- rardów, to na razie tylko marzenie. Ale Żyrardów wie, dła fabryka lniarska zatrudniająca około 10.000 pra- że miał najlepsze lata, gdy mieszkali w nim Irlandczy- cowników, czyli praktycznie wszystkich mieszkańców cy, Szkoci czy Niemcy. Skoro jest taka tradycja, warto tego ośrodka będących w wieku produkcyjnym. Jak spróbować i dzisiaj”29. stwierdził dziennikarz odwiedzający miasto: „Żyrar- Z podobnymi problemami, jak Żyrardów, borykają dów potrzebował terapii (…) W Żyrardowie przyby- się Ząbkowice Śląskie. Miasto tzw. prowincji, położone wało brudu na podwórkach i puchł policyjny rejestr u podnóża Sudetów, potrzebuje sukcesu natychmiast, chuliganów oraz najprawdziwszych bandziorów; wy- aby powstrzymać niekorzystną falę odpływu miesz- rywanych na ulicach torebek nikt nie rachował, można kańców i wzmocnić lokalną przedsiębiorczość. Do pro- było zarobić w pysk o dwunastej w południe, raczkują- mocji miasta wykorzystano przypadkowe odkrycie. cy żyrardowski biznes prędzej spodziewał się wizyty Pasjonaci historii lokalnej wyszukali w archiwaliach, karków z żądaniem haraczu niż prawdziwego intere- że pochodząca z XVII wieku nazwa własna Ząbkowic su”26. W następstwie niekorzystnego, negatywnego Śląskich zastąpiła wcześniejszą nazwę tego ośrodka, wizerunku miasta, Żyrardów wyludniał się. Postawie- która brzmiała Frankenstein. Wykorzystano ten atut nie tamy temu problemowi wymagało wykorzystania do budowy strategii promocji miasta. Pierwszym kro- narzędzi marketingu terytorialnego. Przygotowane kiem było, pomimo protestów niektórych mieszkań- przez władze lokalne produkty miejsca były skrojone ców30, zorganizowanie w 1996 roku „Weekendu z Fran- na miarę potrzeb mieszkańców i klientów zewnętrz- 27 J. Pasieczny, Pro ile gmin w Polsce – zarządzanie rozwojem i zmianami, nych. Pomysłodawcy i realizatorzy strategii promocji Warszawa 2008, s. 140. Warto odnotować, przywołując opinię prof. B. Jałowieckiego i M. Szczepańskiego, że mieszkańcy oceniając dwie klu- miasta skierowali ją głównie do osób młodych, będą- czowe dla nich przestrzenie: osiedla i mieszkania, koncentrują się na cych u progu kariery zawodowej i życiowej, poszuku- pięciu podstawowych formach ładu: ładzie urbanistyczno-architek- tonicznym (uporządkowanie zabudowy, przebieg dróg), ładzie funk- jących dla siebie miejsca „na ziemi”. Podstawowym cjonalnym (nasycenie w punkty usługowe, sklepy, kluby), ładzie este- produktem miejsca było uporządkowanie przestrzeni tycznym (barwność miejsca i przestrzeni), ładzie psychospołecznym (więzi sąsiedzkie, zażyłość i identy ikacja z miejscem i przestrzenią), miejskiej Żyrardowa. Na ten aspekt zwracali uwagę ładzie ekologicznym (stopień degradacji środowiska naturalnego, na- wielokrotnie prof. B. Jałowiecki i M. Szczepański wy- słonecznienie, zieleń). jaśniając, że zburzony ład estetyczny (np. brzydka 28 P. Smoleński, op. cit., s. 20 29 Tamże, s.20 24 Twórcze Brzóżki, folder Stowarzyszenia Twórcze Brzóżki. 30 M. Urbanek, Potwór szczerzy Ząbek, „Polityka” 2012, nr 5 (2844), s. 91. 25 S. Kamosiński, op. cit. O protestach społeczności lokalnej wspomina kustosz ząbkowickiej 26 P. Smoleński, Żyrardów obiecany, „Gazeta Wyborcza” 2011, nr 129.7252, Izby Pamiątek Regionalnych: „Ale od razu zaczął się też sprzeciw wobec s. 19 takiej promocji. Wielu ludziom nie mieściło się w głowach, że cokolwiek
- 69 - Studia Ekonomiczne i Regionalne Nr 2 (V) 2012 Przeciwności losu a cele... kensteinem”. Zaproszono na to wydarzenie kulturalne dziewięćdziesiątych XX wieku, żyli wyłącznie z pracy znanych polskich pisarzy science iction. Ta niekon- najemnej. W trudnej, kryzysowej sytuacji, gdy miastu wencjonalna impreza sprowokowała dziennikarzy groziło wyludnienie, a ceny nieruchomości wydatnie do odwiedzenia miasta. Ząbkowice Śląskie stały się spadły, miasto Łapy dzięki przedsiębiorczej postawie obecne w mediach. Relację z tego ośrodka przekaza- lokalnych władz samorządowych, pozyskało dotację ły liczne ogólnopolskie stacje komercyjne i tematycz- środków pochodzących z Unii Europejskiej na budowę ne poświęcone turystyce. Wydawać się zatem mogło, centrum turystycznego. W celu zebrania wystarcza- że strategia marketingu miejsc odniosła zamierzony jącego kapitału do uruchomienia środków unijnych, cel. Zainteresowano miastem środki masowego prze- Łapy zdecydowały się na emisję własnych obligacji33. kazu, które przy okazji relacji, zapewniały darmową Samorządowe władze poprzez podjętą strategię roz- promocję. Akcenty promocji Ząbkowic wzmocniono woju lokalnego chcą wykreować nowe produkty miej- poprzez przygotowanie kolejnego produktu miej- sca, które kieruje się w pierwszej kolejności do miesz- sca tzw. Laboratorium dra. Frankensteina. Promocję kańców Łap, których zmysł przedsiębiorczy planuje rozszerzono o widowisko plenerowe Jerzego Orga- się obudzić. Zwrócić należy uwagę na to, że założony niściaka pt. „Frankenstein – Diabelski Łowca”. Jego przez lokalne władze cel przebudowy pro ilu gminy premiera odbyła się na scenie o długości 80 metrów. z przemysłowego na turystyczny, potencjalnie może Przyjęta w Ząbkowicach Śląskich strategia sprzedaży zakończyć się sukcesem dzięki temu, że miejscowo- tego miejsca zdaje się przynosić spodziewane efekty, ści położone na Podlasiu korzystając z otoczenia ze- ponieważ miasto w 2011 roku odwiedziło, według wnętrznego (naturalny krajobraz pozbawiony wy- szacunków burmistrza, około 7500 turystów. Jak raźnych śladów antropopresji), są do rozwoju ruchu stwierdza burmistrz Ząbkowic Śląskich: „Jeśli w 2012 turystycznego wręcz predestynowane. Trudniej jest roku dzięki Frankensteinowi liczba turystów zwięk- wykonać podobne zadanie w przypadku miast i wsi szy się o 15 procent, uznam to za sukces”31. Do pod- w innych częściach Polski, które znane są z tradycji in- niesienia efektywności kampanii promocyjnej miasta dustrialnych i w takim otoczeniu się znajdują. włodarze Ząbkowic Śląskich wykorzystali wystawia- Interesujący i niekonwencjonalny, jak na rodzime ny przez wrocławski Teatr Muzyczny Capitol musical warunki kierunek promocji miejsca, wybrali włodarze „Frankenstein”. Burmistrz Ząbkowic Śląskich zaanga- Stargardu Gdańskiego. W roku 2011 o mieście zaczęły żowanie miasta w promocję tego spektaklu wyjaśnia mówić media przy okazji emisji wideoklipu o legen- w następujący sposób: „Za pieniądze, które zapłacili- darnym polskim piłkarzu, mieszkańcu tego miasta, śmy Capitolowi, mówi się o nas w telewizji, jesteśmy Kazimierzu Deynie. Wideoklip pt. „Legenda Deyny” obecni na materiałach promocyjnych teatru, biletach powstał za sumę 20 tys. złotych, które wyasygnowano i zaproszeniach. Gdybyśmy mieli płacić za to po cenach z budżetu miasta. Wywołał on niezadowolenie części komercyjnych, nigdy nie byłoby nas na to stać”32. Roz- mieszkańców, a nawet nazywano go obrazoburczym. szerzeniem programu promocji Ząbkowic Śląskich jest Mieszkańcy krytykowali go za to, że: „…w klipie za zaangażowane w jej realizację miejscowych przedsię- dużo jest kiczowatego gminnego erotyzmu, a brakuje biorców. Pojawiły się już oferty skierowane do restau- np. scen archiwalnych ukazujących grającego Deynę”. ratorów, aby przygotowali np. kawę Frankenstein lub Zdaniem osób odpowiedzialnych za promocję miasta, do właścicieli miejscowych kwiaciarni, aby rozważyli krytyka tego wideoklipu jest formą emocjonalnego możliwość stworzenia kompozycji kwiatowej „bukiet zaangażowania, a zatem przyjęta strategia promocji Frankenstein”. Zakres promocyjnego wykorzystania miejsca odniosła zamierzony cel. Wyjaśniano: „Nie atutu „miasta Frankenstein” wydaje się praktycznie było sensu kręcić kolejnego klipu z pięknymi zakątka- nieograniczony. Skutkiem tej akcji może być ożywie- mi miasta i fragmentami występów Deyny, bo to by- nie lokalnej gospodarki poprzez rozwój jednodniowej łoby powielanie pewnego schematu. Chcieliśmy tym tzw. weekendowej turystyki. A ta przyczyni się do klipem wzbudzić emocje, by zapadł on w pamięć i to ograniczenia bezrobocia i poprawy kondycji ekono- się stało”34. W tym, że w promocji miejsc ważny jest micznej lokalnych irm i mieszkańców. również skandal, włodarzy miasta utwierdził fakt, że Dla mieszkańców podlaskiego miasta Łapy, na- w ciągu dwóch dni obecności tego wideoklipu w prze- znaczonego upadkiem dwóch zakładów, które two- strzeni publicznej obejrzało go ponad 40 tysięcy osób. rzyły w tym ośrodku jedyne miejsca pracy: cukrow- Miasto Kazimierza Deyny zapisało się zatem w świa- ni i Zakładów Naprawy Taboru Kolejowego, jedynym domości społecznej. Pokłosiem tych działań jest insta- sposobem na ożywienie koniunktury ekonomicznej lowanie w Stargardzie Gdańskim nietypowych tablic było wykreowanie nowego pro ilu gospodarczego gminy. Nie jest to łatwe w ośrodku, którego miesz- 33 M. Laszczuk, Z. Paciorkiewicz, Analiza i pomiar przedsiębiorczości w regionach, [w:] Gospodarka regionalna Polski wobec globalnego kańcy przez lata Polski Ludowej i pierwszą dekadę lat kryzysu gospodarczego, red. naukowa Z. Strzelecki, Warszawa 2011, s. 558. W ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa dobrego może wyniknąć z potwora, którego kojarzyli głównie z cmen- Podlaskiego region podlaski miał możliwość wykorzystania w latach tarzem i trupami”. 2007-2013 636 mln euro. 31 Tamże, s. 91. Nazwa własna Ząbkowic Śląskich – Frankenstein wywodzi 34 E. Macholla, M. Jedrzycki, Internauci mocno krytykują klip o Deynie się od mieszkańców Frankonii, którzy założyli miasto. w wykonaniu zespołu Jordan, 27.10.2011 rok, www.starogardgdanski. 32 Tamże, s. 90 naszemiasto.pl, dostęp 20.03.2012r.
- 70 - Studia Ekonomiczne i Regionalne Nr 2 (V) 2012 Przeciwności losu a cele... informacyjnych, w kształcie sylwetki piłkarza i utwo- duktów lokalnych, można potencjalnie wykorzystać. rzenie ścieżki edukacyjnej „Legenda Deyny”35. Marketingowa akcja skierowana do wytypowanego odbiorcy, np. młodzieży słuchającej tego typu muzyki Marketing jednostek terytorialnych o niekorzyst- byłaby w pełni uzasadniona. nym wizerunku stworzonym przez media Niewykorzystany, ogromny potencjał promocyjny tkwi także w zdaniu wypowiedzianym w ilmie z 1978 Dyskusyjna pozostaje kwestia wykorzystania do roku pt. „Co mi zrobisz jak mnie złapiesz”, który wyre- promocji miejsc przez władze jednostek terytorial- żyserował S. Bareja. Kwestia, z pozoru nieistotna dla nych faktu ośmieszenia przez dziennikarzy miejsco- przebiegu akcji ilmu, naładowana jest dużą dawką wości, imprez tam organizowanych, podejmowanych humoru i przez to jest nośnikiem elementów promo- kontrowersyjnych inwestycji itp. Z taką sytuacją cyjnych. Epizodyczna postać, przebywający w sklepie musiały się zmierzyć władze samorządowe miasta pan Kazimierz, po kon likcie z personelem tej placów- Włoszczowa. Ta mała miejscowość była bohaterem ki, wypowiada zdanie: „Do Bydgoszczy będę jeździł, mediów za sprawą „najbardziej znanego peronu w Pol- a tu nie będę kupował”. Wykorzystanie przez włoda- sce”36. W momencie jego otwarcia, lokalna społeczność rzy miasta w celu jego promocji, ponad trzydzieści lat przerażona napływem dziennikarzy i darmowym temu nagranego epizodu, może być zaczynem rozwo- marketingiem miejsca prowadzonym przez media, ju, na znacznie szerszą skalę niż obecnie, nowej formy nie podjęła żadnych działań celem wzmocnienia głosu ruchu turystycznego tzw. turystyki zakupowej (shop- promocyjnego i tym samym uczynienia z Włoszczowej ping tourism). i jej peronu atrakcji turystycznej. Zabrakło lokalnym władzom odwagi i śmiałej wizji marketingowej. Od- Marketing jednostek terytorialnych dotkniętych nosi się wrażenie, że ówczesne władze miasta i miesz- kon liktem lokalnym kańcy byli zaskoczeni ogromnym zainteresowaniem dziennikarzy ich miejscowością. Dla potrzeb marketingu miejsc, coraz częściej wy- Z podobnym mechanizmem mamy do czynie- korzystuje się sprzeciw (bunt) mieszkańców jednostki nia w przypadku niezamierzonej promocji miasta samorządowej wobec projektów władz centralnych lub Piła przez popularny w Polsce ilm wyprodukowany władz lokalnych, których celem jest naruszenie, przez w 2006 roku pt. „Testosteron”, który wyreżyserował planowane inwestycje, walorów krajobrazu lokalnego. A. Saramonowicz i T. Konecki. Jeden z bohaterów il- Organizowane, często spontanicznie akcje protesta- mu, mający pseudonim Fistach, mówi: „Panie Boże, ja cyjne społeczności lokalnej zwracają uwagę nie tylko nie chcę mieszkać w tej obskurnej Pile”. Władze miasta na problem, lecz również na miejscowość i jej zasoby oraz mieszkańcy nie zdobyli się na żadną ripostę, któ- naturalne. Zatem przy okazji kon liktu lokalnego, któ- ra pozwoliłaby na ukazanie pozytywnego wizerunku ry relacjonują media, możliwe jest osiągnięcie dwóch Piły. Szkoda, że w tym wypadku zabrakło zdecydowa- istotnych celów jednocześnie: wyartykułowanie celu nych działań promocyjnych. Wsparcie jednego zdania protestu i promowanie miejscowości (miejsca). Jednym wypowiedzianego w ilmie promocją skierowaną na z przykładów ukazujących wskazane wyżej zjawisko zewnątrz, pozwoliłoby prawdopodobnie na uzyska- jest protest mieszkańców podpoznańskiej miejscowo- nie efektu „halo” i wzbudziło zainteresowanie tym ści Koziegłowy. Akcja billboardowa przeprowadzona miastem przejeżdżających w pobliżu osób. Podobnie w 2007 roku przy trasie przelotowej przez tę miejsco- specjaliści od promocji miejsca nie zareagowali od- wość, pt. „Smród, Koziegłowy, Stop” zwracała uwagę powiednio na utwory muzyczne o Pile, np. zespołu kierowców na problem miejsca. Realizowana w ten spo- Pidżama Porno, który w utworze „Odlotowa Dorota” sób promocja z pewnością odstraszyła wielu potencjal- zwraca uwagę na miasto Piła w następujących wer- nych mieszkańców i inwestorów od wiązania się z tą sach: „Pojedź tylko na wagary do Piły/ do miasta biz- jednostką terytorialną. Ma ona jednak zwrócić uwagę nesu i seksu”. Także zespół rockowy „Strachy na La- szerokiej opinii publicznej na problem oczyszczalni chy” uczynił miasto Piła bohaterem swojej piosenki ścieków Poznania, która zanieczyściła powietrze tej pt. „Piła tango”. I w tym wypadku nie wykorzystano miejscowości i skłonić władze miasta Poznania do pod- promocyjnie atutu, że zespół młodzieżowy w tekście jęcia działań w kierunku ograniczenia negatywnych piosenki odnosi się do Piły i jej problemów, które prze- skutków działalności tego obiektu. jęła wraz z dziedzictwem historycznym. Piosenki te Krajobraz, który nie jest zniszczony skutkami an- oddają pewne emocje, które w promocji miejsc, pro- tropopresji stanowi cenny zasób naturalny, źródło dochodów dla wielu mieszkańców Żuław Wiślanych. 35 Informacje o Deynie na rodzinnym domu, 03.02.2012 rok, www. Gdy pojawiła się tam propozycja budowy farm wiatro- starogardgdanski.naszemiasto.pl, dostęp dnia 20.03.2012 rok. 36 Koniec peronu Gosiewskiego, 17.10.2009 rok, www.fakt.pl, dostęp wych, wybuchł bunt społeczności lokalnej. Jego nagło- dnia: 20.03.2012 rok. Prasa donosiła: „Najbardziej znany peron w Pol- śnienie przez dziennikarzy sprawiło, że zapomniane sce, słynny przystanek dla ekspresów we Włoszczowej, przechodzi po cichu do historii. Właśnie zlikwidowano pociąg Intercity, który się na Żuławy znalazły się w centrum uwagi mediów ogól- nim zatrzymywał”. Pociąg „Kordecki” jadący z Częstochowy do War- nopolskich. Wykorzystano ten moment do prezentacji szawy. „Pociąg został zlikwidowany z powodu małego zainteresowania strategii ekologicznego rozwoju tego miejsca. Prote- podróżą ze strony mieszkańców Włoszczowy”.
- 71 - Studia Ekonomiczne i Regionalne Nr 2 (V) 2012 Przeciwności losu a cele... stujący mieszkańcy Żuław „…uważają, że przyszłość nim na siłę, lepiej nauczyć się po nim pływać”40. Zatem Żuław, to związany z turystyką projekt Pętli Żuław- wszelkie przeciwności losu, które doświadczają spo- skiej, to baterie słoneczne i ogniwa fotowoltaiczne, łeczności lokalne, miejscowe władze wespół z miesz- może tu i ówdzie mały, bardzo nowoczesny wiatrak, kańcami powinny wykorzystać dla własnej promocji wpisujący się w krajobraz, pracujący na potrzeby i „sterować nimi tak, aby przekształcały swoją ener- danej wsi. Uważają, że farma wiatrowa to zysk, ale gię w kreatywną siłę”41. Praktyka wielu jednostek głównie dla inwestora. Mieszkańcy będą mieli z tego samorządowych udowodniła, że jest możliwa zamia- mało, a stracą dużo na jakości życia. Więc nie warto”37. na następstw nieprzewidzianych zdarzeń losowych Społeczność lokalna dostrzega korzyści ekonomicz- w sukces. Należy tylko umiejętnie posługiwać się na- ne, które płyną z zachowania w niezmienionym przez rzędziami stosowanymi w marketingu terytorialnym. człowieka krajobrazie. Jego ochrona przed niekorzyst- Realizacja tego zadania w niekonwencjonalnych sytu- nymi skutkami antropopresji staje się coraz częściej acjach wymaga dużej odwagi ze strony władz lokal- ważnym elementem wykorzystywanym do promocji nych. Podkreślić należy, że jest to szczególnie ważne miejsc. Wydaje się, że trafne będzie w tym wypadku w dobie szybkiego przepływu informacji i dyskusji na odwołanie się do stwierdzenia Vaclava Hala, który forach internetowych o miejscowościach. W tym wy- pytał: „Dlaczego wszystko stale musi osiągać wzrost? padku budowa pozytywnego wizerunku miejsca staje Dlaczego przemysł i produkcja muszą osiągać wzrost? się podstawowym zadaniem dla władz jednostek tery- Dlaczego miasta bez żadnej koncepcji rozrastają się na torialnych. wszystkie strony i nie zostaje nawet kawałek wolnej przestrzeni, nawet źdźbło trawy?”38. Literatura: Z problemem budowy przez Polską Grupę Ener- 1. Cesarski M. (2011), Modernizacja polskich osie- getyczną S.A. w miejscowości Gąski elektrowni ato- dli mieszkaniowych sprzed 1989 roku – możliwości mowej próbują się uporać od 2011 roku mieszkańcy sprzyjania koniunkturze terytorialnej, [w:] Gospo- nadmorskiej gminy Mielno. W przypadku tej jednost- darka regionalna Polski wobec globalnego kryzysu ki terytorialnej do protestu lokalnego włączyły się gospodarczego, red. naukowa Z. Strzelecki, War- obok obywateli, organy władzy tej gminy. Rada Gminy szawa. Mielno 30 grudnia 2011 roku zdecydowała, że w gmi- 2. Kamosiński S. (2011), Rewitalizacja przestrzeni nie- nie zostanie przeprowadzone referendum, w którym materialnej i materialnej wsi, „Samorząd Terytorial- mieszkańcy wypowiedzą się w sprawie planowanej ny”, nr 9. inwestycji. Sprzeciw mieszkańców Mielna, wyrażony 3. Kotler P., Marketing, 2005. w referendum z 12.02.2012 roku, pomimo że nie musi 4. Kotler P., Lee N. (2008), Marketing w sektorze pu- być brany pod uwagę przez inwestora, za sprawą me- blicznym. Mapa drogowa wyższej efektywności, diów, nagłośnił problem gminy Mielno i zapewnił jej Warszawa. wymagany przy promocji „szum medialny”. Zwróco- 5. Laszczuk M., Paciorkiewicz Z. (2011), Analiza i po- no uwagę na to, że „Mieszkańcy obawiają się, że elek- miar przedsiębiorczości w regionach, [w:] Gospo- trownia zniszczyłaby turystyczny charakter gminy, darka regionalna Polski wobec globalnego kryzysu ich miejsca pracy”39. Autentyczny sprzeciw mieszkań- gospodarczego, red. naukowa Z. Strzelecki, War- ców przerodził się w promocję nadmorskiej gminy szawa. wypoczynkowej, bez ponoszenia kosztów reklamy, 6. Majer A. (2010), Socjologia i przestrzeń miejska, w ogólnopolskich mediach. W martwym sezonie tury- Warszawa. stycznym, przypomniano o potrzebach miejscowości 7. Pasieczny J. (2008), Pro ile gmin w Polsce – zarzą- wypoczynkowych. dzanie rozwojem i zmianami, Warszawa. 8. Sarzyński P. (2012), Wrzask w przestrzeni. Dlaczego Podsumowanie w Polsce jest tak brzydko?, Warszawa. 9. Sedlacek T. (2012), Ekonomia dobra i zła. W poszuki- Wskazane powyżej działania promocyjne władz lo- waniu istoty ekonomii od Gilgamesza do Wall Street, kalnych pozwalają odnieść się do trafnego stwierdze- Warszawa. nia Tomasa Sedlacka: „Interakcje chaosu i wolnej woli 10. Szromnik A. (2008), Marketing terytorialny. Miasto nie powinny być pojmowane jako przeszkody (nawet i region na rynku, Kraków. jeśli przypominają wzburzone morze), lecz jako za- soby. Zamiast próbować uspokajać morze i kierować
37 R. Socha, Polsko-polskie wojny z wiatrakami, „Polityka” 2011, nr 39 (2826), s. 34. 38 Cyt. za: T. Sedlacek, op. cit., s. 243 40 T. Sedlacek, op. cit., s. 177 39 Mielno niszczy plany elektrowni? Wyniki referendum, 13.02.2012 rok, 41 Tamże, s. 177. „…ze wszystkich dawnych i obecnych ustrojów tylko www.polskieradio.pl, dostęp dnia 20.03.2012 rok. Polskie Radio po- demokratyczny kapitalizm rozumie, jak głęboko w ludzkiej duszy jest dało informację: „Referendum jest nieważne, ale Mielnianie mają na- zakorzeniony grzech. Jednak żaden ustrój nie jest w stanie tego grzechu dzieję, że inwestor weźmie je pod uwagę”. Frekwencja wyniosła 57%, wykorzenić. Dlatego kapitalizm bierze upadły świat i steruje nim tak, zdanie na „nie” wyraziło 94% głosujących, za budową elektrowni, czyli aby przekształcał swoją energię w kreatywną siłę. W końcu Bóg także zdanie na tak wyraziło 5,3% głosujących, 0,7% to głosy nieważne. orze w Diabła. Wykorzystuje złego jako sługę do realizacji swoich celów”.
- 72 - Studia Ekonomiczne i Regionalne Nr 2 (V) 2012 Przeciwności losu a cele...
Prasa i Internet 9. Pomnik łabędzia ocalałego z ptasiej grypy nową atrakcją Torunia?, 12.07.2006 rok, www.tur-info.pl 1. Bydgoszcz zapłaciła za udział w serialu, „Gazeta 10. Powódź z nieba – wystawa fotogra ii lotniczych na Wyborcza Bydgoszcz” 2012, nr 59.7484. rynku w Sandomierzu, 12.08.2010, http:/turysty- 2. Gajda-Zadworna J., Miłosz M., Ojciec Mateusz zmie- ka.wp.pl, nia Sandomierz, 11.12.2011 rok, www.rp.pl 11. Rosmanowska M., Ojciec Mateusz wciąga tłumy do 3. Informacje o Deynie na rodzinnym domu, 03.02.2012 Sandomierza, 29.12.2008 rok, http:/kielce.gazeta.pl rok, www.starogardgdanski.naszemiasto.pl 12. Smoleński P., Żyrardów obiecany, „Gazeta Wybor- 4. Koniec peronu Gosiewskiego, 17.10.2009 rok, cza” 2011, nr 129.7252 www.fakt.pl 13. Stępowski R., Turyści odpłynęli z Sandomierza 5. Macholla E., Jedrzycki M., Internauci mocno kry- wraz z powodzią, 03.08.2010 rok, www.biznes. tykują klip o Deynie w wykonaniu zespołu Jordan, onet.pl 27.10.2011 rok, www.starogardgdanski.naszemia- 14. Socha R., Polsko-polskie wojny z wiatrakami, „Poli- sto.pl, tyka” 2011, nr 39 (2826), 6. Mielno niszczy plany elektrowni? Wyniki referen- 15. Urbanek M., Potwór szczerzy Ząbek, „Polityka” dum, 13.02.2012 rok, www.polskieradio.pl 2012, nr 5 (2844) 7. Kursa M., Tarnowska A., Szacki W., Biednieją mia- 16. Wielka kampania promocyjna nabiera tempa. sta, „Gazeta Wyborcza” 2012, nr 23.7448 Sandomierz odrabia straty po powodzi, [GOP], 8. Ojciec Mateusz – ilm z Sandomierza, www.um.san- 07.08.2010 rok, www.echodnia.eu domierz.pl
ADVERSITIES IN REACHING THE AIMS OF LOCAL MARKETING. CASE STUDIES
Sławomir Kamosiński
Kazimierz Wielki University in Bydgoszcz
Summary: The discussion stresses that the constant need for success felt by the local governments forces them to reach for the territorial marketing tools in seemingly uncharacteristic situations, resulting from the unforeseeable events. For instance, the promotion of the territorial entities uses such events as natural disasters, including loods or epidemics. Oc- casionally, a suf icient event to site promotion is a protest of the local community against the human’s interference in the landscape or a broadly understood natural environment. The smallest administrative entities could even turn the infor- mation included in the media broadcast that ridicule or discourage a place from visiting it, into a local product. The above- mentioned examples should not encourage the local authorities to undertake promotion. However, as it turns out in practice, promotion in such cases is very effective. Local authorities often treat it as the only method of prompt liquidation of the unforeseeable event consequences and the economic stimulation of local markets.
Keywords: territorial marketing, product of a site (local product), site promotion, unforeseeable event, local government
Adres do korespondencji/ mailing address: e-mail: [email protected]
- 73 - ISSN 2083-3725 Studia Ekonomiczne i Regionalne www.ser.pswbp.pl Economic and Regional Studies Tom/Volume V, Nr/Issue 2, Rok/Year 2012
PROMOCJA ZDROWIA W ASPEKCIE WSPÓŁPRACY SAMORZĄDÓW WOJEWÓDZKICH Z ORGANIZACJAMI POZARZĄDOWYMI
Tomasz Holecki, Krzysztof Kaczmarek, Joanna Woźniak-Holecka, Magdalena Syrkiewicz-Świtała
Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach
Streszczenie: Samorządy terytorialne odgrywają coraz większą rolę w realizowaniu zadań publicznych. Jest to rezultat konsekwentnej polityki państwa, która prowadzi do stopniowego przejmowania przez jednostki niższego szczebla zobo- wiązań uprzednio spoczywających na barkach państwa. Wyrazem tej tendencji może być m.in. stale malejące zaangażo- wanie państwa w inansowanie zadań publicznych, takich jak, pomoc społeczna czy ochrona zdrowia. Od początku lat 90- tych obserwujemy gwałtowny przyrost liczby organizacji pozarządowych, również tych które ogniskują swoje zadania na poprawie stanu zdrowia lokalnych społeczności. Celem opracowania jest prezentacja materiału badawczego, związanego z praktyką działań samorządów wojewódzkich, w kontekście inicjatyw promujących zdrowie. Analiza objęła wszystkie wo- jewództwa w kraju w ciągu następujących po sobie 5 lat, okresu 2005-2010. Projekt badawczy zakładał sprawdzenie zróż- nicowania terytorialnego w kontekście odpowiedzialności za realizowaną politykę zdrowotną pomiędzy poszczególnymi województwami w kraju, ze szczególnym uwzględnieniem udziału organizacji non-pro it w realizowanej promocji zdrowia na bazie współpracy z jednostkami samorządu terytorialnego. Materiał badawczy został poddany analizie kontekstowej, poprzedzonej wnikliwym przestudiowaniem literatury, zarówno krajowej, jak i zagranicznej z dziedziny promocji zdrowia, odnośnych wskaźników zdrowotnych, nauk społecznych, ze szczególnym uwzględnieniem zagadnień samorządu teryto- rialnego i jego odpowiedzialności za sektor ochrony zdrowia oraz zagadnień zdrowia publicznego. Narzędzie badawcze stanowił autorski kwestionariusz ankiety skierowany do wszystkich jednostek wojewódzkiego samorządu terytorialnego w Polsce. Badanie dotyczyło związków jednostek samorządu terytorialnego i organizacji non-pro it w zakresie współpracy w obszarze promocji zdrowia, koncentrującej się na partycypowaniu w aktualnie realizowanych przez jednostki samo- rządu terytorialnego programach zdrowotnych, wsparciu organizacyjnemu, kadrowemu, merytorycznemu i inansowemu tych przedsięwzięć.
Słowa kluczowe: promocja zdrowia, samorząd terytorialny, województwo samorządowe, organizacje non-pro it
Wstęp podzielona została między państwo a samorządy tery- torialne wpłynęło znacząco na obszary o kluczowym Przywrócenie samorządności terytorialnej oraz od- znaczeniu z punktu widzenia interesu publicznego. Obo- tworzenie sektora organizacji pozarządowych stanowią wiązek zabezpieczenia potrzeb zdrowotnych obywateli jedne z kluczowych, choć jakże często niedocenianych, i szeroko rozumianej promocji zdrowia nie stanowiły osiągnięć polskiej transformacji systemowej. Wpisanie wyjątku, stając się w dużej mierze również przedmiotem w polską konstytucję zasady pomocniczości, jako jed- zobowiązań nałożonych na samorządy terytorialne. nego z fundamentów kształtowania ładu społecznego, stanowiło rezultat racjonalnej konstatacji, płynącej De iniowanie i założenia promocji zdrowia z doświadczeń większości państw rozwiniętych, iż de- legowanie uprawnień decyzyjnych, na niższy szczebel, Rozwijająca się, od końca lat 70-tych ubiegłego wie- zwiększa efektywność działań na rzecz rozwiązywa- ku, koncepcja promocji zdrowia znalazła swój wyraz nia problemów społecznych. Wobec głębokiej zapaści w wielu dokumentach i opracowaniach. Niewątpliwie odziedziczonych po PRL scentralizowanych struktur jednak kluczowym sformułowaniem istoty zjawiska państwa, tak na poziomie organizacyjnym, jak i inan- promocji zdrowia pozostaje de inicja zawarta w Kar- sowym poszukiwanie rozwiązań alternatywnych stano- cie Ottawskiej (1986), która określa ją jako „proces wiło konieczność. Dodatkowym impulsem sprzyjającym umożliwiający ludziom zwiększenie kontroli nad swo- przywróceniu w Polsce samorządności terytorialnej im zdrowiem oraz jego ulepszanie” (Karta Ottawska była wola zagospodarowania odrodzonej po 1989 roku 1986). Jednocześnie zapisy zawarte w Karcie wskazują aktywności społecznej i oddolnej inicjatywy. W rezulta- drogę do osiągnięcia stanu zdrowia rozumianego jako cie na początku lat 90-tych ubiegłego stulecia zapocząt- dobre samopoczucie izyczne, psychiczne i społeczne. kowany został proces starań o przywrócenie w Polsce Ów pożądany stan osiągnięty zostanie, jeżeli człowiek samorządności, którego uwieńczeniem była reforma lub grupa ludzi jest zdolna do określenia i realizacji administracyjna przeprowadzona w 1999 roku. Ukształ- aspiracji, zaspokojenia potrzeb oraz zmiany lub radze- towanie systemu, w ramach którego władza publiczna nia sobie ze środowiskiem (Bunton, Macdonald 2001).
- 74 - Studia Ekonomiczne i Regionalne Nr 2 (V) 2012 Promocja zdrowia...
Pomimo licznych przykładów krytyki de inicji (np. w sektorze edukacji, rolnictwie, przemyśle); zawartej w Karcie Ottawskiej, a co za tym idzie po- • rozpowszechnienie wiedzy i informacji; jawiających się na gruncie rozważań teoretycznych • opiekę – pomoc i wzajemne wsparcie na poziomie odrębnych podejść, niewątpliwie można wykazać, indywidualnym, realizowaną zarówno przez pra- iż w przypadku promocji zdrowia istnieje względny cowników systemu ochrony zdrowia, jak i przed- konsensus, co do określenia jej ogólnej natury. Istnie- stawicieli innych sektorów; jące de inicje promocji zdrowia każdorazowo łączą • uczestnictwo – umożliwienie ludziom uczestnicze- perspektywę strukturalną, odnoszącą się do czynni- nia w procesie określania priorytetów, planowa- ków w skali makro, takich jak kontekst społeczny czy nia, wdrażania i oceny programów i świadczeń; polityczny oraz indywidualną, związaną z jednostko- • wzmacnianie oraz zwiększanie możliwości uczest- wymi zachowaniami, wiedzą i umiejętnościami (Kic- nictwa w podejmowaniu decyzji dotyczących wła- kbusch 1997, Grif iths 1999, Simpson, Issaak 1982). snego zdrowia i życia. Z kolei występujące w nich różnice najczęściej tłuma- czy się oddziaływaniem czynników społecznych i po- Empowerment jako podstawa budowania promo- litycznych, właściwych dla różnych grup oraz różnych cji zdrowia we wspólnotach kręgów kulturowych. Sposób de iniowania promocji zdrowia może być pochodną m. in. dostępnych metod Główną ideą, która pozwala z jednej strony le- działania, zakładanych celów czy też grup docelowych piej zrozumieć miejsce wspólnot w promocji zdro- (Simpson, Issaak 1982). wia, a z drugiej wyznacza cel działań prowadzonych Dostrzegalny staje się zatem związek między spo- w ich obrębie, jest koncepcja występująca w literatu- sobami de iniowania promocji zdrowia a zmianami rze pod pojęciem empowerment. Niestety, jak dotąd w postrzeganiu zdrowia, w tym przede wszystkim termin ten nie doczekał się odpowiednika w polskim uznaniu wpływu wielu zmiennych o charakterze bio- piśmiennictwie, który w jasny sposób oddawałby logicznym, środowiskowym, społecznym, ekonomicz- jego istotę i przyświecające mu założenia. W prak- nym. Założenia przyjęte przez Światową Organizację tyce empowerment oznacza zwiększanie możliwości Zdrowia stały się podstawą konstruowania krajowych podejmowania decyzji poprzez, z jednej strony podno- programów zdrowotnych, co wyraźnie daje się zauwa- szenie kompetencji jednostki lub grupy podejmującej żyć w przypadku Polski. Jeśli zestawić podejścia pro- decyzje, z drugiej natomiast poprzez stworzenie fak- ponowane przez WHO z de inicją promocji zdrowia tycznych możliwości decydowania. Będzie to zatem stosowaną na gruncie polskiego prawa wyraźnie wi- forma zwiększania, bądź wzmacniania możliwości doczne staje się ich podobieństwo (Ustawa z dnia 15 w zakresie zdrowia (Karski 2007). Może się ono do- kwietnia 2011 r. o działalności leczniczej, Dz. U. 2011 konywać na różnych poziomach, od poziomu indywi- nr 112 poz. 654 ze zmianami). dualnego, poprzez mikro i mezzostruktury społeczne Niezależnie od sposobu ujmowania istoty promo- (siedliska, wspólnoty), aż do poziomu makrostruktur cji zdrowia podkreślić należy, iż pozostaje ona formą (naród, państwo), (Tones, Green 2004). Stopień, w ja- działalności publicznej i jako taka realizowana musi kim jednostka bądź grupa decyduje o swoim zdrowiu być w oparciu o określone wartości. Współcześnie do uzależniony jest od władzy jaką dysponuje. O wyso- wartości tych zalicza się (Nine Steps to a Health Pro- kim stopniu wzmocnienia można mówić wówczas, gdy moting Integrated Health System 1999): jednostka dysponuje realną władzą umożliwiającą po- • uwarunkowania zdrowia – zwrócenie uwagi na czyn- dejmowanie decyzji w zakresie jej zdrowia, a to z kolei niki wpływające na zdrowie izyczne, umysłowe, uzależnione będzie od przekonań dotyczących przy- emocjonalne i duchowe, podkreślenie znaczenia ca- czynowości i charakteru kontrolowanych działań, łościowego postrzegania środowiska i uwzględnie- które prowadzą do promowania zdrowia, rozumiane- nia wszelkich możliwych oddziaływań; go jako zwiększanie zasobu zdrowia (Tones i in. 2001). • uwzględnienie środowiska – postrzeganie jednostki Według tej koncepcji, wiedza i przekonania w zakresie w łączności ze środowiskiem społecznym i izycz- możliwości kontrolowania własnego życia i zdrowia nym, w jakim żyje; wpływać będą na decyzje, jakie podejmować będzie • równowagę – postrzeganie potrzeb izycznych, umy- obywatel uczestniczący w procesie demokratycz- słowych, emocjonalnych i duchowych, jako całości; nym. Z kolei władza, jaką dysponuje jednostka decy- • równość – zapewnienie wszystkim jednostkom moż- duje o tym, czy jej oczekiwania mają szansę realizacji liwości rozwoju i utrzymania zdrowia poprzez do- (Laverack 2006). stęp do zasobów i usług systemu ochrony zdrowia; Odnosząc koncepcję empowerment do polskich re- • siedliskowe podejście– promocja zdrowia powin- aliów łatwo dostrzec, iż zarówno przywrócenie prawa na być realizowana w miejscach, w których ludzie do stowarzyszania, jak i odtworzenie samorządności żyją, pracują i odpoczywają; terytorialnej otwierają pod tym względem szerokie • podejście wielosektorowe – wynikające z dostrzeże- perspektywy dla działań z obszaru promocji zdrowia. nia faktu, iż większość czynników oddziałujących na Dzięki omawianym rozwiązaniom społeczeństwo zdrowie znajduje się poza sektorem ochrony zdrowia obywatelskie zyskało instrumenty pozwalające na ta-
- 75 - Studia Ekonomiczne i Regionalne Nr 2 (V) 2012 Promocja zdrowia... kie kształtowanie działań w zakresie promocji zdro- Biorąc pod uwagę zarówno organizację opieki wia, by w jak najlepszym stopniu odpowiadały one zdrowotnej, jak i obecne uprawnienia samorządów oczekiwaniom wspólnot lokalnych. wyróżnić można kilka ról, jakie w ramach systemu Zróżnicowanie możliwości decyzyjnych grup, jakie ochrony zdrowia pełnią (Frączkiewicz-Wronka 2002): ma miejsce w każdym społeczeństwie niesie za sobą • organizatora systemu i (w ograniczonym stopniu) obowiązek zastosowania odrębnych strategii w przy- płatnika; padku różnych grup. Kryterium, na podstawie którego • właściciela publicznych zakładów opieki zdrowotnej; powinno się dokonywać wery ikacji przyjętej strate- • nadzorcy publicznych zakładów opieki zdrowotnej; gii powinna być zdolność do włączenia społeczności • zarządcy publicznych zakładów opieki zdrowotnej. w czynne uczestnictwo w podejmowanych działa- Przegląd zapisów zawartych w prawodawstwie niach. Z tego też względu promocja zdrowia oparta na dotyczącym samorządów pozwala na przyjęcie, jako założeniach podejścia community-based musi uwzględ- punktu wyjścia następującej klasy ikacji zadań z za- niać gotowość i zdolność społeczności do współdziała- kresu ochrony zdrowia (Włodarczyk, Sitko 1999): nia oraz budowania efektywnego partnerstwa. • związane z tworzeniem ogólnej strategii i planowa- niem polityki ochrony zdrowia na danym terenie; Rola samorządów wojewódzkich w promocji zdro- • podejmowanie działań z zakresu zdrowia publicz- wia nego; • podejmowanie działań z zakresu promocji zdrowia. Samorządy terytorialne odgrywają coraz większą Co charakterystyczne i wymaga w tym miejscu rolę w realizowaniu zadań publicznych. Jest to rezulta- podkreślenia, to brak wskazania w przepisach jed- tem konsekwentnej polityki państwa, która prowadzi noznacznego rozdziału kompetencyjnego, pomiędzy do stopniowego przejmowania przez jednostki niższe- poszczególne jednostki administracji samorządowej. go szczebla zobowiązań uprzednio spoczywających na W wielu miejscach natknąć się można na sytuację, kie- barkach państwa. dy dwa lub trzy podmioty wpisane mają w zakresie Spośród koncepcji, które szczególnie silnie wpły- swoich działań te same obszary zadań publicznych. nęły na kształt współczesnej promocji zdrowia pod- Jakkolwiek rozwiązanie to może się wydawać nie- kreślić należy znaczenie promocji zdrowia opartej na funkcjonalne, to jednak warto zauważyć, że wszelkie wspólnotach obywatelskich (community - based health problemy tego typu mogą być szybko i efektywnie promotion). Ewolucja powyższego podejścia pozostaje rozwiązane poprzez zastosowanie demokratycznych w ścisłym związku z kształtowaniem się nowoczesne- procedur i wprowadzenie szczegółowych uzgodnień go ujęcia promocji zdrowia, na co jednoznacznie wska- między stronami (Dercz 2005). zuje artykulacja podstawowych zasad community - ba- Nawiązując bezpośrednio do problematyki zadań sed health promotion w dokumentach konstytuujących w obszarze promocji zdrowia należy podkreślić, iż powszechnie akceptowane rozumienie promocji zdro- w polskim ustawodawstwie brakuje jednoznacznego wia (Naccarella 1998). Wspólnoty stanowią ogniwo rozgraniczenia pomiędzy promocją zdrowia, a pro i- pośredniczące w relacjach jednostki ze środowiskiem laktyką zachorowań. Najczęściej widoczna jest tenden- i poprzez normy i wartości grupowe mogą mody i- cja do podporządkowania promocji zdrowia pro ilakty- kować charakter tej interakcji (Tones, Green 2004). ce. Rodzi to poważne konsekwencje i utrudnia ukazanie Z tego względu oddziaływanie na społeczności lokal- prawdziwego obrazu obydwu tych elementów. ne i regionalne, jako na podmioty modelujące relacje Podstawą wyróżnienia kompetencji samorządów z otoczeniem ma fundamentalne znaczenie dla promo- terytorialnych są ustawy o samorządzie gminnym, cji zdrowia. powiatowym i wojewódzkim1, które określają zada- W literaturze opisującej zagadnienia promocji zdro- nia związane z działalnością w sferze zdrowotnej, wia wspólnoty, określa się najczęściej jako zbiorowości wymieniane jako zadania własne. Tylko w ustawach dające się wyróżnić geogra icznie i kulturowo, grupę odnoszących się do powiatu oraz województwa poja- osób połączonych wspólnym interesem (Ri kin 1988), wia się termin „promocja zdrowia” bez wskazania za- bądź też jako „(…) ludzi w kontekście ich środowiska oraz kresu działań, jakie w tym obszarze winny realizować ciągłych interakcji zachodzących pomiędzy nimi oraz jednostki samorządowe. Do szeroko pojętej promocji interakcji ze środowiskiem”(Arnold 1998). Rozpatrując zdrowia nawiązuje szereg zadań wpisanych przez przedstawione powyżej założenia z perspektywy sa- ustawodawcę w kompetencje samorządów. Samorząd morządów województw, czy też samych województw, wojewódzki nie stanowi wyjątku, a do jego zadań za- zauważyć można, iż nie zawsze będą one odpowiadały 1 Komplet ustaw wprowadzających nowy podział administracyjny kraju omawianej specy ice, ze względu na osłabienie spójno- stanowią ustawy: z dnia 24 lipca 1998 r. o wprowadzeniu zasadniczego trójstopniowego podziału terytorialnego państwa (Dz.U. 1998, nr 96, ści interesów poprzez wielkość i złożoność populacji. poz. 603, nr 104, poz. 656), z dnia 13 października 1998 r. przepisy wpro- Tym nie mniej podkreślić należy, iż w większości wy- wadzające ustawy reformujące administrację publiczną (Dz.U. 1998, nr 133, poz. 872) z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa padków nowe województwa stają się dla ich mieszkań- (Dz.U. 1998, nr 91, poz. 576 z późn. zm.), z dnia 5 czerwca 1998 r. o sa- ców synonimami regionów i w oparciu o taką tożsa- morządzie powiatowym (Dz.U. 1998, nr 91, poz. 578 z późn. zm.), z dnia mość regionalną konstytuowana jest wspólnota. 5 czerwca 1998 r. o administracji rządowej w województwie (Dz.U. 1998, nr 91, poz. 577).
- 76 - Studia Ekonomiczne i Regionalne Nr 2 (V) 2012 Promocja zdrowia... liczono m.in. ochronę środowiska, gospodarkę wodną Ustawa o wychowaniu w trzeźwości z 26 paździer- oraz kulturę izyczną i turystykę. nika 1982 r. (Ustawa z dnia 26 października 1982 r. Odniesienia do samorządu wojewódzkiego, bądź o wychowaniu w trzeźwości, Dz.U. nr 35 poz. 230 ze też ogólne odniesienia do samorządów, funkcjonują zmianami). Nakłada ona na samorządy obowiązek także w obrębie zapisów ukierunkowanych na zapo- „podejmowania działań zmierzających do ograniczania bieganie narkomanii, alkoholizmowi i nikotynizmowi. spożycia napojów alkoholowych oraz zmiany struktury Ustawa o przeciwdziałaniu narkomanii z dnia 29 ich spożywania, inicjowania i wspierania przedsięwzięć lipca 2005 r. (Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o prze- mających na celu zmianę obyczajów w zakresie sposo- ciwdziałaniu narkomanii, Dz. U. nr 179 poz. 1485) bu spożywania tych napojów, działania na rzecz trzeź- określa samorząd terytorialny, jako jeden z organów wości w miejscu pracy, przeciwdziałania powstawaniu odpowiedzialnych za prowadzenie działań zapobie- i usuwania następstw nadużywania alkoholu, a także gających zjawisku. Te same przepisy wskazują samo- wspierania działalności w tym zakresie organizacji spo- rządom ewentualnych partnerów w realizacji działań łecznych i zakładów pracy”. Ustawodawca zdaje się su- zapobiegawczych, którymi mają być zarówno organy gerować metodę usprawnienia działań samorządów państwa, jak i instytucje pozarządowe. Samorządy poprzez podkreślenie roli, jaką mają one do odegra- zobowiązane zostały do realizowania trzech form ak- nia w zakresie wspierania powstawania organizacji tywności w zakresie zapobiegania narkomanii, które powoływanych do walki z problemami alkoholowy- wymieniono w art. 2 ust. 1 pkt 1-3, tj.: mi oraz współdziałania i pomocy w prowadzonych • działalności wychowawczej, edukacyjnej, informa- przez nie działaniach. W zakres zadań samorządu cyjnej i zapobiegawczej; województwa ustawodawca włączył m.in. przygoto- • leczenia, rehabilitacji i reintegracji osób uzależnio- wanie, koordynację i realizację wojewódzkiego pro- nych; gramu pro ilaktyki i rozwiązywania problemów alko- • ograniczania szkód zdrowotnych i społecznych. holowych, jednocześnie zaznaczając, iż program ten Zapewne dla zagwarantowania większej możliwo- ma stanowić część strategii wojewódzkiej w zakresie ści prowadzenia skoordynowanej polityki antynar- polityki społecznej. Program ten może być realizowa- kotykowej na poziomie państwa, oprócz wspomnia- ny przez regionalny ośrodek pomocy społecznej lub nych już zobowiązań na samorządy nałożono także inną jednostkę, która wskazana zostanie w jego treści. konieczność realizacji zadań przyjętych w ramach Samorząd województwa może przekazać w drodze Krajowego Programu Przeciwdziałania Narkomanii obustronnych ustaleń część zadań związanych z roz- i inansowanych z budżetu państwa. Samorządy, na wiązywaniem problemów alkoholowych powiatom. mocy wspomnianej ustawy, zyskały także swojego Ostatnim, obligatoryjnym obszarem aktywności jest przedstawiciela w Radzie do Spraw Przeciwdziała- kwestia uprawnień samorządów terytorialnych w za- nia Narkomanii. Szczególną rolę i uprawnienia w za- kresie palenia wyrobów tytoniowych. Nie ma tu już tak kresie zapobiegania narkomanii zyskały samorządy ścisłych regulacji, jak w przypadku dwóch poprzednich wojewódzkie. Przede wszystkim ich uprawnieniem obszarów. Samorząd terytorialny jest zobowiązany je- jest możliwość powołania pełnomocnika, który gwa- dynie do „(...) podejmowania działań zmierzających do rantowałby właściwą realizację programu. Organ ochrony zdrowia przed następstwami używania tytoniu wykonawczy programu może powoływać eksperta oraz mogą wspierać w tym zakresie działalność medycz- wojewódzkiego do spraw informacji o narkotykach nych samorządów zawodowych, organizacji społecznych, i narkomanii, którego zadaniem jest: fundacji, instytucji i zakładów pracy, a także współdziałać • zbieranie, gromadzenie, wymiana informacji i do- z kościołami i innymi związkami wyznaniowymi”(Ustawa kumentacji w zakresie przeciwdziałania narkoma- z dnia 9 listopada 1995 r. o ochronie zdrowia przed na- nii, objętych badaniami statystycznymi statystyki stępstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych, publicznej oraz opracowywanie i przetwarzanie Dz. U. Nr 10 poz. 55 ze zmianami). zebranych danych; • prowadzenie i inicjowanie badań dotyczących pro- Współpraca trzeciego sektora z samorządami blemów narkotyków i narkomanii oraz opracowy- w kontekście promocji zdrowia wanie i udostępnianie ich wyników; • gromadzenie, przechowywanie i udostępnianie Proces odbudowy polskiego sektora pozarzą- baz danych dotyczących narkotyków i narkomanii; dowego po 1989 roku był niewątpliwie procesem • formułowanie wniosków sprzyjających kształto- spontanicznym, wynikającym m.in. z przywrócenia waniu adekwatnej do sytuacji strategii reagowania obywatelom swobody zrzeszania - przywileju, któ- na problem narkomanii; ry przez dziesięciolecia był dla Polaków niedostępny. • gromadzenie i udostępnianie publikacji na temat Na początku lat 90-tych XX w., zaowocowało to gwał- narkotyków i narkomanii. townym przyrostem liczby nowopowstałych orga- Drugim obszarem, który uregulowano odrębnymi nizacji pozarządowych. Nie była to jednak wyłączna przepisami jest przeciwdziałanie alkoholizmowi. Pod- przyczyna rozwoju III sektora. Wydaje się, że jeszcze stawę działań wyznacza wielokrotnie nowelizowana większe znaczenie miały pod tym względem trudno-
- 77 - Studia Ekonomiczne i Regionalne Nr 2 (V) 2012 Promocja zdrowia...
ści pierwszych lat transformacji i pojawienie się sze- nicji muszą być realizowane we współpracy z wieloma regu niekorzystnych zjawisk społeczno-ekonomicz- partnerami społecznymi. Niewątpliwie do tej drugiej nych: bezrobocia, wzrostu przestępczości, problemów kategorii zalicza się promocję zdrowia, czego potwier- w funkcjonowaniu systemu ochrony zdrowia. Organi- dzeniem są m.in. zapisy zawarte w ustawach samo- zacje pozarządowe powstawały niejednokrotnie w od- rządowych. Generalną zasadą przyjętą dla wszystkich powiedzi na niewydolność struktury państwowej, trzech szczebli samorządu terytorialnego jest także a ich celem było wspomaganie wspólnot, w których zasada wielosektorowego działania w zakresie pro- działają, w zakresie przezwyciężania zaistniałych mocji zdrowia. Oznacza to, że w przedsięwzięciach problemów (Boni 1999). Warto podkreślić, że szcze- mających na celu promocję zdrowia uczestniczyć gólnie w początkowym okresie rozwoju III-go sektora może wiele podmiotów, w tym także organizacje poza- istniały liczne trudności w zakresie jego współpracy rządowe. Zaangażowanie zróżnicowanych podmiotów z instytucjami publicznymi, w tym z samorządami. z założenia ma skutkować zwiększoną efektywnością Niejednokrotnie organizacje pozarządowe postrzega- prowadzonych działań (Frączkiewicz-Wronka 2002). ne były jako zagrożenie i konkurencja dla podmiotów Wydaje się, że stworzenie takiej możliwości w sposób publicznych, co często wynikało z ich większej efek- szczególny wzmacniać będzie działania samorządów tywności (Boni 1999). Ponadto na niekorzyść III-go wojewódzkich, ponieważ umożliwia skrócenie dy- sektora wpływało jego odcięcie się zarówno od sfery stansu dzielącego decydentów w obszarze promocji polityki, jak i od biznesu. Sytuacji nie ułatwiał także zdrowia i bene icjentów realizowanych działań. brak ram prawnych jednoznacznie wyznaczających możliwości współpracy. Ostatecznym przełomem Cel i metody badań w budowaniu partnerstwa pomiędzy organizacjami pozarządowymi, a samorządem terytorialnym było Celem opracowania jest prezentacja materiału przyjęcie w 2003 roku Ustawy o działalności pożytku badawczego, związanego z praktyką działań samo- publicznego i o wolontariacie (Ustawa z dnia 24 kwiet- rządów wojewódzkich, w kontekście inicjatyw pro- nia 2003 r., Dz. U. z 2010 r., Nr 234, poz.1536 z późn. mujących zdrowie. Objęło swym zakresem wszystkie zm.). Ustawa ta miała fundamentalne znaczenie dla województwa w kraju w ciągu następujących po sobie kształtowania polskiego sektora non-pro it, przede 5 lat, okresu 2005-2010. Projekt badawczy zakładał wszystkim ze względu na zawarte w niej jednoznacz- sprawdzenie zróżnicowania terytorialnego w kontek- ne sformułowanie de inicji organizacji pozarządowej ście odpowiedzialności za realizowaną politykę zdro- oraz wymóg tworzenia przez środowiska samorządo- wotną pomiędzy poszczególnymi województwami we programów współpracy. w kraju. Wytyczne dotyczące kształtu wspomnianych pro- Materiał badawczy został poddany analizie kon- gramów stworzone zostały przez Departament Po- tekstowej, poprzedzonej wnikliwym przestudiowa- żytku Publicznego we współpracy z Radą Działalności niem literatury, zarówno krajowej, jak i zagranicznej Pożytku Publicznego i przedstawiają się następująco2: z dziedziny promocji zdrowia, odnośnych wskaźni- • program współpracy dotyczy organizacji pozarzą- ków zdrowotnych, nauk społecznych ze szczególnym dowych w ogóle, a nie wyłącznie organizacji pożyt- uwzględnieniem zagadnień samorządu terytorialnego ku publicznego; i jego odpowiedzialności za sektor ochrony zdrowia • program współpracy ma charakter obligatoryjny; oraz zagadnień zdrowia publicznego. • formalnie program współpracy ma charakter Pierwszym etapem było podjęcie strategii poszu- roczny, ale powinien być tworzony z perspektywą kiwań, selekcji i ewaluacji danych, odnośnie pozycji współpracy wieloletniej; i roli samorządu terytorialnego w Polsce, jego ewolucji • budowa programów powinna odbywać się we i zmiennego potencjału względem zagadnień ochrony współpracy właściwej jednostki samorządu tery- zdrowia, zawartych w rozproszonych źródłach w tym. torialnego z organizacjami pozarządowymi działa- m.in. zasobach Głównego Urzędu Statystycznego, do- jącymi na jej obszarze; kumentacji Regionalnej Izby Obrachunkowej, danych • program dotyczyć powinien różnorodnych form Ministerstwa Zdrowia, sprawozdań Narodowego Fun- współpracy, a nie jedynie zlecania zadań. duszu Zdrowia, dziennikach ustaw, raportach organi- Opisane powyżej procesy i akty prawne zagospo- zacji zainteresowanych pokrewnymi zagadnieniami, darowały szeroki obszar współpracy pomiędzy trze- w tym organizacji non-pro it oraz doniesieniach na- cim sektorem, a samorządami niemal we wszystkich ukowych. dziedzinach wpisanych w zakres działań samorządów. Narzędzie badawcze stanowił autorski kwestiona- Warto jednak zauważyć, iż o ile w niektórych obsza- riusz ankiety skierowany do szesnastu jednostek wo- rach można sobie wyobrazić realizację zadań z pomi- jewódzkiego samorządu terytorialnego w Polsce. nięciem trzeciego sektora, o tyle inne obszary z de i-
2 Programy współpracy jednostek samorządu terytorialnego z organi- zacjami pozarządowymi http://www.pozytek.gov.pl/Zasady,tworze- nia,programow,wspolpracy,402.html
- 78 - Studia Ekonomiczne i Regionalne Nr 2 (V) 2012 Promocja zdrowia...
Wyniki badań przez płeć oraz wiek bene icjentów, np. do programu ochrony słuchu osób narażonych na szkodliwy hałas Wszystkie samorządy województw w Polsce dekla- zakwali ikowano 1200 pracowników zakładów woje- rowały podejmowanie zadań związanych z promocją wództwa podkarpackiego, gdzie występują szkodliwe zdrowia w zakresie trzech obligatoryjnych obszarów: warunki oraz 300 nauczycieli szkolnych do pro ilak- przeciwdziałania narkomanii, alkoholizmowi oraz ni- tyki zdrowotnej narządu mowy. W województwie kotynizmowi. wielkopolskim zaplanowano program badań przesie- Działania samorządów wojewódzkich z zakresu wowych dzieci w kierunku wykrywania nowotworów, przeciwdziałania narkomanii ogniskują się nie tyl- który objął swym oddziaływaniem dzieci w wieku 13 ko na ograniczaniu używania substancji psychoak- - 15 lat przebywających w placówkach opiekuńczo - tywnych, ale i na ograniczaniu związanych z tym wychowawczych, a na przykład studenci w wojewódz- problemów społecznych, czy też promocji zdrowia twie podlaskim zostali objęci programem pro ilaktyki psychicznego, wyrażonej poprzez programy eduka- chorób zakaźnych w tym szczególnie HIV/AIDS. cyjne w zakresie pro ilaktyki uzależnień realizowane W kwestii ciągłości realizacji programów, co jest w szkołach podstawowych. niezwykle istotne dla skuteczności projektów, wy- Zadania związane z przeciwdziałaniem alkoholi- stąpiły znaczne różnice. Część urzędów marszałkow- zmowi skupiały się na zmniejszeniu rozmiarów ne- skich przedstawiała projekty obejmujące wyłącznie gatywnych skutków o charakterze rodzinnym, spo- jednoroczne, zapewne determinowane budżetem łecznym i zdrowotnym związanych z nadużywaniem okresy działań. Było tak najczęściej w samorządach: i uzależnieniem od alkoholu oraz rozwoju osobistym opolskim, lubelskim, podkarpackim, podlaskim i war- uzależnionych, poprzez treningi psychologiczne, dla mińsko – mazurskim, natomiast część z przedsięwzięć osób wychodzących z uzależnienia alkoholowego i ich była projektowana i realizowana w kilkuletnich na- rodzin. Nie zabrakło także programów o charakterze stępujących po sobie okresach. Pozostały samorządy prewencyjnym, mających na celu wsparcie osób za- województw starały się realizować przedsięwzięcia grożonych uzależnieniem. Programy antyalkoholowe wieloletnie. realizowane w środowiskach pracy miały na celu edu- Niestety nadal relatywnie rzadko władza samo- kację pracowników i ich rodzin na temat szkodliwości rządowa dzieliła się zadaniami promocji zdrowia zdrowotnych i społecznych związanych z uzależnie- z organizacjami pozarządowymi. Być może wynika to niem od alkoholu oraz prowadzenie aktywnej i świa- z jednostronnego spojrzenia na problematykę funkcjo- domej polityki antyalkoholowej w miejscu pracy. nowania struktur państwa. Biurokratyzm powoduje Stosunkowo najrzadziej odnoszono się do kon- bowiem większą wolę zagospodarowania zadań przez kretnych działań służących zwalczaniu nikotynizmu, własnych urzędników niż delegacji uprawnień na ob- marginalizując problemy związane z jego skutkami, szary obywatelskie, a liderów inicjatyw, w tym orga- co wydaje się podejściem niesłusznym z punktu wi- nizacji pozarządowych, skłania do nieufności wobec dzenia pro ilaktyki chorób cywilizacyjnych. Pamiętać administracji publicznej, szczególnie w odniesieniu do należy, że zgony z powodu chorób oddtytoniowych inansów publicznych. Na potwierdzenie takiej sytu- (tytoniozależnych) sięgają rocznie ok. 4 mln osób, acji można znaleźć szereg przykładów, ilustrowanych a szacuje się, że ich liczba może wzrosnąć do 10 mln, także wynikami licznych badań, realizowanych przede bowiem codziennie przybywa na świecie blisko 100 wszystkim przez instytucje non-pro it. Ten wizerunek tysięcy nowych palaczy (WHO 1997). Zadania, jakie wywodzi się, między innymi, z wąskiego, sektorowego stawiają sobie poszczególne samorządy wojewódzkie spojrzenia na instytucję zadań publicznych, często se- w tym zakresie, dotyczą przede wszystkim zapobiega- lektywnie, w tym także mało krytycznie, odnoszącego niu uzależnieniu od tytoniu poprzez edukację uczniów się do rzeczywistego, stosunkowo skromnego poten- szkół podstawowych, czy ochronę biernych palaczy. cjału organizacji pozarządowych w zakresie ich zdol- Katalog dodatkowych inicjatyw realizowanych ności do realizacji zadań publicznych. Z drugiej strony, we wszystkich regionach był jednocześnie dość po- skłonność instytucji publicznych, odpowiedzialnych kaźny i obejmował przedsięwzięcia z zakresu: po- za zadania publiczne i będących w związku z tym dys- mocy osobom niepełnosprawnym, zapobiegania HIV/ ponentem środków publicznych, do stosowania prawa AIDS, pro ilaktyki wybranych chorób układu krąże- wyłączności w zakresie bezpośredniej realizacji tych nia, nowotworów, wad postawy oraz gruźlicy, a także zadań. Jest to wyraz błędnego pojmowania funkcji uczestnictwa w realizacji zadań Narodowego Progra- nowoczesnego zarządzania sferą publiczną, zarówno mu Zdrowia. Liderem w zakresie liczby realizowanych w wymiarze partnerstwa publiczno-społecznego, jak programów były województwa: świętokrzyskie, pod- i partnerstwa publiczno-prywatnego (Ministerstwo karpackie i dolnośląskie, najmniej programów zade- Polityki Społecznej 2005). klarowały samorządy województw: małopolskiego, W praktyce, nie więcej niż 30% przedsięwzięć mazowieckiego i lubuskiego. przekazywano na szczebel organizacji pozarządo- Populacje docelowe, dla których organizowano wych, lecz należy zaznaczyć, że zależności te wykazują przedsięwzięcia, najczęściej były wąsko określone po- silne zróżnicowania regionalne. Działania, w obrębie
- 79 - Studia Ekonomiczne i Regionalne Nr 2 (V) 2012 Promocja zdrowia... których współpraca z organizacjami pozarządowymi Najwyższy poziom inansowania działalności była najczęstsza dotyczyły: pro ilaktyki chorób cywi- promującej zdrowie, którą realizowały organizacje lizacyjnych, takich jak choroby układu krążenia, no- trzeciego sektora, zanotowano na Mazowszu, w Ma- wotwory złośliwe czy cukrzyca, poprawy jakości życia łopolsce oraz na Śląsku. Natomiast w województwach osób w stanie terminalnym, terapii dzieci z chorobami wielkopolskim, podkarpackim i lubelskim praktycz- nowotworowymi lub edukacji personelu medyczne- nie całość deklarowanych zadań realizowana i inan- go w zakresie poprawy technik diagnostyki i terapii sowana była poprzez własny aparat urzędniczy lub tych chorób. Organizacje non-pro it równie chętnie podległe jednostki organizacyjne. Pozostałe samo- angażują się w programy poprawy jakości życia osób rządy delegowały realizację zadań w zróżnicowanych, starszych, poprzez np. aktywizowanie środowisk lo- oscylujących jednak wokół 50% proporcjach. kalnych na rzecz usług dla seniorów i osób niepełno- sprawnych, co wyraża się tworzeniem warunków dla Podsumowanie aktywnego życia tych osób oraz przeciwdziałaniem skutkom niepełnosprawności poprzez wyrównywa- Społeczny wymiar promocji zdrowia polega na nie szans osób niepełnosprawnych w dostępie do opie- wspólnej odpowiedzialności poszczególnych organi- ki medycznej i usług rehabilitacyjnych. zacji skupionych na danym terenie, za zdrowie swo- Za nowatorskie można uznać programy pro ilak- ich obywateli. Społeczność od początku rozwoju idei tyki uzależnień od komputerów czy zakupów, będące promocji zdrowia, stanowi element kluczowy strategii odpowiedzią na współczesne zagrożenia zdrowia po- budowanych przez Światową Organizację Zdrowia. pulacji krajów wysokorozwiniętych oraz programy Również program zarysowany w Karcie Ottawskiej mające na celu wykrywanie rodzin z predyspozycjami wyznaczał główne obszary działania w zakresie pro- do nowotworów uwarunkowanych genetycznie. mocji zdrowia, takie jak (Ridde i in. 2007, Raeburn Kluczowym miernikiem partycypacji społecznej 2007): budowanie polityki publicznej skierowanej na w rozwiązywaniu problemów zdrowotnych populacji zdrowie, tworzenie środowisk wsparcia i wzmocnie- wojewódzkich stanowi poziom inansowania przed- nie działań wspólnot, wspieranie rozwoju jednostek sięwzięć oraz podział środków pomiędzy podmio- i społeczności poprzez dostarczenie informacji i edu- ty realizujące poszczególne zadania. Z jednej strony kacji na rzecz zdrowia oraz podnoszenie umiejętności wiadomo, że subsydiarność zwiększa efektywność życiowych, konieczność współpracy jednostek i grup i opłacalność działań osadzonych w obszarze zdrowia wchodzących w skład społeczności lokalnej, pracow- publicznego, a obywatelska aktywność nie osłabia ników ochrony zdrowia, jednostek służby zdrowia aparatu administracji państwowej, lecz ją uzupełnia. oraz rządów państw na rzecz tworzenia systemu Z drugiej zaś strony funkcjonuje stereotyp organizacji ochrony zdrowia, który wzmacniać będzie dążenie do pozarządowych, jako klienta wyciągającego dłoń po zdrowia. publiczne środki, często wsparty argumentami prze- Promocja zdrowia realizowana jest poprzez kon- mawiającymi za ich rzekomo roszczeniowymi posta- kretne i efektywne działania wspólnot, które obejmu- wami, wywodzący się z przeświadczenia, iż trzeci sek- ją określanie priorytetów zdrowotnych, podejmowa- tor stanowi i powinien stanowić jedynie uzupełnienie nie decyzji, planowanie strategii oraz wdrażanie ich zasadniczych funkcji administracji w realizacji zadań dla osiągnięcia lepszego zdrowia. Elementem kluczo- publicznych. Zasada pomocniczości sprowadzana wym takich inicjatyw każdorazowo będzie wspólnota, jest często do roli kryterium, za pomocą którego do- której podstawą rozwoju jest wykorzystanie zasobów określane są mało stabilne formy relacji zasad i form ludzkich i materialnych do umacniania samodzielno- współpracy między władzą, najczęściej reprezento- ści, wsparcia społecznego oraz rozwoju elastycznych waną przez instytucje samorządu terytorialnego i or- systemów działających na rzecz publicznej partycypa- ganizacjami pozarządowymi, z położeniem mocnego cji w problematyce zdrowotnej oraz realnego oddzia- akcentu na uznaniową, ze strony administracji pu- ływania na jej kształtowanie. Wymaga to dostępu do blicznej, formułę poziomu uczestnictwa organizacji informacji, prowadzenia edukacji zdrowotnej oraz za- pozarządowych w procesach de iniowania proble- pewnienia wsparcia inansowego. mów społecznych (Ministerstwo Polityki Społecznej 2005). Samorząd, osadzony zgodnie z ideą ustawo- Literatura: dawcy w strukturze administracyjnej państwa blisko 1. Arnold J. (1998), The community as client. [in:] obywateli, powinien nie tylko odcinać się od modelu Klainberg M, Holzemer S, Leonard M, Arnold J, ed. rywalizującego o dostęp do publicznych środków oraz Community health nursing: An alliance for health. uprawnień reglamentacyjnych, ale wręcz inspirować New York: McGraw-Hill i zachęcać mieszkańców do podejmowania aktywno- 2. Boni M. (1999), Rola i szanse organizacji pozarzą- ści, której przejawem może być aktywność w tworze- dowych, w: Golinowska S., Głogosz D. (red.) Poza- niu i pracy na rzecz organizacji non-pro it w postaci rządowe instytucje społeczne. Między państwem m.in. fundacji, stowarzyszeń, związków samopomoco- a społeczeństwem, Warszawa wych czy wyznaniowych. 3. Bunton R, Macdonald G, (2002), Health Promotion:
- 80 - Studia Ekonomiczne i Regionalne Nr 2 (V) 2012 Promocja zdrowia...
Disciplines, diversity and developments. Second dies. Toronto: Addiction Research Foundation edition.; Routledge 18. Tones K, Green J. (2004), Health Promotion. Plan- 4. Dercz M. (2005), Samorządowy model systemu ning and strategies., London: SAGE Publications ochrony zdrowia. Analizy i Opinie 19. Tones K, Tilford S, Thornes N. (2001), Health Pro- 5. Frączkiewicz-Wronka A. (2002), Samorządowa po- motion: Effectiveness, Ef iciency and Equity, 3rd lityka ochrony zdrowia. [w:] Frączkiewicz-Wronka edn. Cheltenham: Nelson Thorns Ltd. A, red. Samorządowa polityka społeczna. Warsza- 20. Ustawa z dnia 13 października 1998 r. przepisy wa: Dom Wydawniczy ELIPSA wprowadzające ustawy reformujące administra- 6. Grif iths H. (1999), Health promotion: when the cję publiczną (Dz. U. 1998, nr 133, poz. 872) client is the community. Nurs BC, 31(1) 21. Ustawa z dnia 15 kwietnia 2011 r. o działalności 7. Karski J. B. (2007), Postępy promocji zdrowia. leczniczej (Dz.U. 2011 nr 112 poz. 654 ze zmianami) „Przegląd międzynarodowy”. Warszawa: CeDe- 22. Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r., (Dz. U. z 2010 r., Wu.pl Nr 234, poz.1536 z późn. zm.) 8. Kickbusch I. (1997), Think Health: What makes the 23. Ustawa z dnia 24 lipca 1998 r. o wprowadzeniu difference. In Health Promotion International, Vol. zasadniczego trójstopniowego podziału teryto- 12, No.4 rialnego państwa (Dz. U. 1998, nr 96, poz. 603, nr 9. Laverack G. (2006), Improving health outcomes 104, poz. 656) through community empowerment: a review of the 24. Ustawa z dnia 26 października 1982 r. o wychowa- literature. J Health Popul Nutr, 24(1) niu w trzeźwości, (Dz. U. nr 35 poz. 230 z późn. zm.) 10. Ministerstwo Polityki Społecznej, Strategia wspie- 25. Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu rania rozwoju społeczeństwa obywatelskiego na narkomanii, (Dz. U. nr 179 poz. 1485) lata 2007 - 2013 26. Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o administracji 11. Naccarella L. (1998), Community Based Health pro- rządowej w województwie (Dz. U. 1998, nr 91, motion Community health promotion. A guide for poz. 577) divisions of general practice, Public Health And He- 27. Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie po- alth Promotion SERU. URL wiatowym (Dz. U. 1998, nr 91, poz. 578 z późn. zm.) 12. Nine Steps to a Health Promoting Integrated He- 28. Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie wo- alth System. (1999), Toronto: University of Toron- jewództwa (Dz. U. 1998, nr 91, poz. 576 z późn. zm.) to Centre for Health Promotion 29. Ustawa z dnia 9 listopada 1995 r. o ochronie zdro- 13. Ottawa Charter for Health Promotion First Inter- wia przed następstwami używania tytoniu i wyro- national Conference on Health Promotion Ottawa, bów tytoniowych, (Dz. U. Nr 10 poz. 55 z późn. zm.) 21 November 1986 30. WHO Tobacco or Health (1997), A Global Status 14. Raeburn J. (2007), Ottawa Charter: re lections Report from down under. Promot Educ., Suppl 2 31. Włodarczyk C, Sitko S. (1999) Zarządzanie ochro- 15. Ridde V, Guichard A, Houéto D. (2007), Social inequ- ną zdrowia w powiecie. Kraków: Uniwersyteckie alities in health from Ottawa to Vancouver: action for Wydawnictwo Medyczne Vesalius fair equality of opportunity. Promot Educ., Suppl 2 32. www.gp.unimelb.edu.au 16. Ri kin S, Muller F, Bichman W. (1988), Primary he- 33. www.mpips.gov.pl alth care on measuring participation. Social Science 34. www.mpips.gov.pl and Medicine, 1(26) 35. www.pozytek.gov.pl 17. Simpson R, Issaak S. (1982), On Selecting a De inition 36. www.who.int of Health Promotion: A Guide for Local Planning Bo-
- 81 - Studia Ekonomiczne i Regionalne Nr 2 (V) 2012 Promocja zdrowia...
HEALTH PROMOTION AND THE COOPERATION OF PROVINCIAL GOVERNMENTS WITH NON-GOVERNMENT ORGANIZATIONS
Tomasz Holecki, Krzysztof Kaczmarek, Joanna Woźniak-Holecka, Magdalena Syrkiewicz-Świtała
Medical University of Silesia in Katowice
Summary: Local governments play an increasingly important role in the implementation of public tasks. This is a result of consistent national policy, which leads to a gradual takeover, by the subordinated units, of obligations previously carried out by the state. The demonstration of this tendency is re lected, among others, in the decreasing government involvement in the inancing public tasks, such as welfare assistance and health care. Since the early 90’s, a sharp increase in the number of non-government organizations is observed, including those focused on health improvement of local communities. The purpose of this article is to present the research material about the practice of provincial government actions from the perspective of health promotion initiatives. The analysis covered all provinces during the ive consecutive years, between 2005-2010. The research project veri ied the territorial differentiation in the context of pursued responsibility for the he- alth care among particular provinces in the country, with a special emphasis on the participation of non-pro it organiza- tions in health promotion in terms of their cooperation with local governments. The research material was subjected to a context analysis and was preceded by a careful study of both domestic and foreign literature in the area of health promotion, relevant health indicators and social sciences, with a particular emphasis on the responsibilities of local governments for the health sector and public health issues. The research tool was a survey instru- ment developed by the authors and directed to all twelve provincial governments in Poland. The study examined the connections of local governments and nonpro it organizations cooperation in the area of health promotion, focusing on the currently implemented health programs, organizational, personnel, content-related and inan- cial support of these investments.
Keywords: Health promotion, local government, provincial government, non-pro it organization (NGO)
Adres do korespondencji / Mailing address: [email protected]
- 82 - ISSN 2083-3725 Studia Ekonomiczne i Regionalne www.ser.pswbp.pl Economic and Regional Studies Tom/Volume V, Nr/Issue 2, Rok/Year 2012
AKTYWNOŚĆ GMINNYCH JEDNOSTEK SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO W TWORZENIU WARUNKÓW ROZWOJU PRZEDSIĘBIORSTW TURYSTYCZNYCH FUNKCJONUJĄCYCH NA TERENIE WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO
Marek Kuźmicki, Monika Łęska
Państwowa Szkoła Wyższa im. Papieża Jana Pawła II w Białej Podlaskiej
Streszczenie: Opracowanie jest próbą określenia instytucjonalnych uwarunkowań zakładania oraz prowadzenia przed- siębiorstw turystycznych świadczących usługi noclegowe i gastronomiczne na terenie województwa lubelskiego. Do okre- ślenia stanu faktycznego oraz pożądanego we wspomnianej kwestii wykorzystano ankiety pocztowe, które rozesłano do sześćdziesięciu pięciu urzędów gmin położonych na terenie powiatów ziemskich: janowskiego lubelskiego, łukowskiego, opolskiego, parczewskiego, puławskiego, tomaszowskiego i włodawskiego. Otrzymano zwroty odpowiedzi od dwudziestu sześciu (40%) placówek. Samorządy częściej oddziałują na inwestorów, którzy dopiero rozpatrują rozpoczęcie działalności gospodarczej niż na funkcjonujące już przedsiębiorstwa turystyczne. Działania pomocowe skierowane do przedsiębiorców prowadzących działalność gospodarczą na terenie gminy nie są powszechne, ale mają szeroki wachlarz. Urzędy gmin stosu- ją zarówno instrumenty dochodowe, jak i wydatkowe. Przyjmują one charakter poza inansowy oraz inansowy. Przedsię- biorcy w największym stopniu korzystali z umorzenia przez urzędy gmin odsetek od zaległych podatków oraz z odroczenia terminu płatności podatków. Badane samorządy sporadycznie wspierają przedsiębiorców zakładających przedsiębiorstwa turystyczne przez stosowanie ulg podatkowych, związanych z tworzeniem nowych miejsc pracy. Obecny stan w analizo- wanej kwestii jest niezadowalający. Cieszy fakt dostrzegania konieczności poprawy sytuacji w kolejnych latach przez wiele placówek samorządowych.
Słowa kluczowe: przedsiębiorstwo turystyczne, wsparcie, rozwój, urząd gminy.
Wstęp siębiorczości (Saar 2011). Obecnie największe możli- wości oddziaływania na stabilność funkcjonowania Realizowane w Polsce od roku 1989 reformy sys- podmiotów gospodarczych mają samorządy gminne temowo-ustrojowe odciskają piętno w strukturach i samorządy powiatowe. Jednak żaden z aktów praw- przestrzennych. Najszybciej i najwyraźniej zmiany nych dotyczący funkcjonowania samorządów tery- te uwidoczniły się w skali lokalnej. Zadecydowała torialnych nie zawiera enumeratywnego wylicze- o tym zarówno większa podatność reagowania ukła- nia działań czy też zadań samorządu terytorialnego du lokalnego na impulsy zmian, jak też powierzenie w zakresie wspierania przedsiębiorczości. Oznacza odpowiedzialności za ten układ samorządom teryto- to, że sfera ta w dużym stopniu pozostawiona zosta- rialnym (Wich 1996). Reforma administracji publicz- ła w gestii swobodnej decyzji właściwych organów, nej wprowadzona w Polsce pod koniec lat 90-tych, które oprócz wykonywania określonych zadań wska- przekazała wiele zadań, które były dotychczas dome- zanych w ustawach, a związanych z organizowaniem ną administracji centralnej samorządom terytorial- życia gospodarczego powinny działać na rzecz pod- nym oraz jednostkom poza administracyjnym, takim noszenia warunków funkcjonowania podmiotów go- jak samorząd gospodarczy czy samorząd zawodowy. spodarczych na swoim terenie (Kosiedowski 2005). W kwestii rozwoju przedsiębiorczości celem reformy Gminy mają możliwość wykorzystania bogatego wa- było założenie, by samorządy terytorialne stopniowo chlarza działań na rzecz aktywizacji i rozwoju lokal- wycofywały się z działalności gospodarczej na rzecz nych przedsiębiorców, co przedstawia tabela 1. tworzenia warunków służących rozwojowi przed-
- 83 - Studia Ekonomiczne i Regionalne Nr 2 (V) 2012 Aktywność gminnych jednostek...
Tabela 1. Podział instrumentów wsparcia małych i średnich przedsiębiorstw przez gminy Table 1. The categories of tools for supporting small and medium-sized enterprises used by county governments Instrumenty Dochodowe Wydatkowe 1. ulgi i preferencje dotyczące podatków lokalnych, 1. inwestycje infrastrukturalne podnoszące atrakcyjność w szczególności: gminy. – preferencyjne określenie stawek podatkowych, 2. wsparcie działalności funkcjonujących na terenie gmin – całkowite lub częściowe zwolnienia podmiotowe, instytucji wspierania biznesu (agencji rozwoju, inkubato- – podmiotowe – indywidualne ulgi uznaniowe, rów przedsiębiorczości, itd.), w tym szczególnie utworze- – odroczenie lub rozłożenie na raty, nie lub wsparcie funduszy poręczeniowo-kredytowych. – podmiotowe przeniesienie własności na rzecz gminy 3. instrumenty informacyjno-promocyjne (zachęcające do w zamian za należności podatkowe. lokowania inwestycji w gminie, np. poprzez broszury czy 2. preferencje przy określaniu opłat odprowadzanych przez foldery, a także otwieranie centrów obsługi inwestora). przedsiębiorców do budżetu gminnego: – adiacenckich, – za użytkowanie wieczyste, – czynszowych z tytułu najmu i dzierżawy, – pobieranych na mocy przepisów o zagospodarowaniu przestrzennym, – z tytułu rejestracji działalności gospodarczej. Źródło: W. Dziemianowicz, M. Mackiewicz, E. Malinowska, W. Misiąg, M. Tomalak, Wspieranie przedsiębiorczości przez samorząd terytorialny, PARP, Warszawa 2001, s. 8-16; T. Wołowiec, Finansowe instrumenty wspierania przedsiębiorczości przez gminy, Studia Regionalne i Lokalne, 2005, nr 1, s. 67-75. Wyżej wymienione instrumenty są tylko propozycją nia rozwoju lokalnych przedsiębiorstw turystycznych działań, wskazują potencjalne możliwości jednostek sa- przez urzędy gmin położone na terenie powiatów ziem- morządu terytorialnego. Powinny być wykorzystywa- skich: janowskiego lubelskiego, łukowskiego, opolskiego, ne w praktyce ponieważ stymulowanie rozwoju dzia- parczewskiego, puławskiego, tomaszowskiego i wło- łalności gospodarczej na terenie gminy leży w interesie dawskiego. Ich dobór wynikał z zastosowania metody jednostki samorządowej. Przedsiębiorczość oddziałuje skupień k-średnich. Podstawą do określenia zakresu na jej rozwój poprzez (Kosiedowski 2005): przestrzennego badań było wykorzystanie wskaźników – tworzenie nowych miejsc pracy, wzrost wpływów charakteryzujących ilościowy rozwój bazy noclegowej do budżetu z tytułu podatków, przyrost inwestycji i gastronomicznej oraz wykorzystanie bazy noclegowej (bezpośredni wpływ), na terenie województwa lubelskiego. – rozwiązywanie problemów zatrudnienia, prze- ciwdziałanie patologiom, bycie źródłem postępu Wyniki badań (pośredni wpływ), – efekt mnożnikowy, tzn. rozwój przedsiębiorczości Możliwości rozwoju gospodarczego obszaru w zna- generuje inne korzystne zdarzenia, np. napływ -cznym stopniu wynikają z zachęt stosowanych wzglę- inwestycji, a wzrost inwestycji powoduje wzrost dem potencjalnych inwestorów przez gminne jednost- zaangażowania lokalnych zasobów, ki samorządu terytorialnego. Badania empiryczne – zmianę postaw obywateli – mieszkańcy stając dowiodły, że różnego rodzaju działania promocyjne się przedsiębiorcami uczą się aktywności i samo- kreujące daną gminę jako atrakcyjne miejsce do inwe- dzielnego rozwiązywania problemów. stowania kapitału w infrastrukturę turystyczną są W wielu regionach kraju turystyka jest podstawo- najczęstszą formą aktywności najmniejszych jedno- wym czynnikiem, który umożliwia rozwój społeczno- stek samorządowych, adresowaną do potencjalnych gospodarczy i pozwala na coraz lepsze, z ekonomiczne- inwestorów (76,92%). Częstą formą zachęty ze strony go punktu widzenia, funkcjonowanie. Poprawa sytuacji urzędów gminy jest wskazywanie najdogodniejszego, ekonomicznej przedsiębiorstw turystycznych może bądź możliwego miejsca lokalizacji inwestycji (65,38%). mieć wpływ na zwiększenie ruchu turystycznego, a tym Ponad połowa badanych jednostek samorządowych samym na dalszy rozwój bazy materialnej turystyki, co kładzie nacisk na poprawę infrastruktury technicznej stworzyłoby nowe miejsca pracy i umożliwiło uzyska- (57,69 %). Ważne z perspektywy rozwoju podmiotów nie dodatkowych dochodów przez lokalną społeczność. turystycznych jest udostępnianie terenów pod inwe- Rozwój przedsiębiorstw turystycznych w dużej mierze stycje turystyczne (53,85%), a także organizowanie jest uzależniony od uwarunkowań wynikających z ich szkoleń (50,0%). Niestety, tylko znikoma część urzę- otoczenia instytucjonalnego. Jego istotnym elementem dów gminy uczestniczyła do tej pory w tworzeniu są jednostki samorządu terytorialnego. ośrodków i inkubatorów przedsiębiorczości (7,69%) Celem opracowania jest określenie obecnie stoso- oraz przekazywała obiekty w celu ich gospodarczego wanych oraz pożądanych w przyszłości form wspiera- wykorzystania w branży turystycznej (15,38 %).
- 84 - Studia Ekonomiczne i Regionalne Nr 2 (V) 2012 Aktywność gminnych jednostek...
Stosowane działania urzędów gmin, w celu zachęcenia inwestorów do zakładania przedsiębiorstw tury- stycznych na ich terenie prezentuje rysunek 1.
Rysunek 1. Działania urzędów gmin stosowane w celu zachęcenia inwestorów do zakładania przedsiębiorstw turystycznych na własnym terenie (%) Figure 1. The actions undertaken by county of ices to attract tourist facility investors (%) Źródło: opracowanie własne na podstawie badań ankietowych. Urzędy gmin stosują szeroki wachlarz działań, które biznesu (7,69 %). Inne, rzadko spotykane (15,38%) for- mają w konsekwencji ułatwić funkcjonowanie i rozwój my pomocowe to: przekazywanie przez gminę obiektów przedsiębiorstw turystycznych. Przybierają one formy na potrzeby funkcjonujących podmiotów turystycznych, inansowe i poza inansowe. Koncentrując się na for- upraszczanie procedur formalnych, wdrażanie progra- mach poza inansowych należy zwrócić uwagę, że tylko mów pomocy doradczej dla właścicieli irm, poszukiwa- nieliczne jednostki samorządowe na poziomie gminy nie partnerów gospodarczych, wskazywanie możliwości oferują jakiekolwiek wsparcie. W strukturze działań uzyskania wsparcia inansowego we właściwych insty- znajduje się udostępnienie terenu na działalność tury- tucjach oraz uzyskanie pomocy technicznej (podgląd styczną (26,92%) oraz wspieranie przedsięwzięć zwią- przez Internet stanu załatwienia sprawy). Działania zanych z poprawą infrastruktury technicznej (26,92%). władz gmin w zakresie wspierania miejscowych przed- Najmniejszy odsetek urzędów gminy oferuje przedsię- siębiorstw turystycznych, już funkcjonujących od pew- biorcom możliwość korzystania z ośrodków wspierania nego czasu, przedstawia rysunek 2.
Rysunek 2. Działania urzędów gmin w zakresie wspierania miejscowych przedsiębiorstw turystycznych (%) Figure 2. The actions of county of ices undertaken to support local tourist enterprises (%) Źródło: opracowanie własne na podstawie badań ankietowych.
- 85 - Studia Ekonomiczne i Regionalne Nr 2 (V) 2012 Aktywność gminnych jednostek...
Przedmiotem badań były instrumenty inansowe odroczenia terminu płatności podatków (23,08%). stosowane przez urzędy gmin. Stosowało je jedynie Niestety, gminy sporadycznie wspierają przedsię- 30% gminnych jednostek samorządu terytorialnego, biorców zakładających przedsiębiorstwa turystycz- co mogło być spowodowane „dużą troską” o zasilenie ne przez stosowanie ulg podatkowych, związanych budżetu lokalnego przez pozostałe jednostki. Formy z tworzeniem nowych miejsc pracy (7,69%). Tylko nie- pomocy inansowej mają zróżnicowany charakter. Są wielka część przedsiębiorców może liczyć na umorze- uzależnione od możliwości prawno- inansowych po- nie podatków od nieruchomości i środków transportu szczególnych samorządów. Przedsiębiorcy w najwięk- (11,54%). Działania urzędów gminnych w zakresie po- szym stopniu korzystali z umorzenia przez urzędy mocy inansowej przedstawia rysunek 3. gmin odsetek od zaległych podatków (26,92%) oraz
Rysunek 3. Działania urzędów gmin w zakresie pomocy inansowej (%) Figure 3. The actions of county of ices in the area of inancial assistance (%) Źródło: opracowanie własne na podstawie badań ankietowych.
Analizując strukturę pochodzenia źródeł środków W praktyce były one przeznaczane na rozbudowę inansowych przeznaczonych na wspieranie przed- i modernizację infrastruktury gminnej, restruktury- siębiorczości w gminie okazuje się, że ponad połowa zację obszarów wiejskich oraz rozwój sektora małych (53,85%) urzędów gmin wykorzystuje na ten cel środ- i średnich przedsiębiorstw. Niepokojący jest fakt, że ki własne. Bardzo ważnym źródłem inansowania lo- aż ponad jedna czwarta gmin (26,92%) nie posiada kalnej przedsiębiorczości są środki unijne (46,15%). w swoim budżecie środków inansowych przeznaczo- Zdecydowana większość badanych samorządów sta- nych na rozwój przedsiębiorczości. Źródła pochodze- rała się o ich pozyskanie z programów Unii Europej- nia środków przeznaczonych na wspieranie przedsię- skiej skierowanych na rozwój społeczności lokalnych. biorczości w gminie przedstawia rysunek 4.
- 86 - Studia Ekonomiczne i Regionalne Nr 2 (V) 2012 Aktywność gminnych jednostek...
* Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa ** Ośrodek Doradztwa Rolniczego Rysunek 4. Źródła pochodzenia środków przeznaczonych na wspieranie przedsiębiorczości w gminie (%) Figure 4. The sources of funds for the support of entrepreneurship in the county (%) Źródło: opracowanie własne na podstawie badań ankietowych. Pracownicy urzędów gmin dostrzegają potrzebę stosować w przyszłości, aby stworzyć bardziej przy- wspierania rozwoju miejscowych przedsiębiorstw tu- chylny klimat prowadzenia działalności gospodarczej rystycznych. Działania, jakie według nich należałoby na terenie gminy przedstawia rysunek 5.
Rysunek 5. Pożądane w przyszłości przez urzędy gminy formy wspierania rozwoju lokalnych przedsiębiorstw turystycznych (%) Figure 5. The desirable future forms of support of local tourist enterprise development (%)by county of ices Źródło: opracowanie własne na podstawie badań ankietowych.
- 87 - Studia Ekonomiczne i Regionalne Nr 2 (V) 2012 Aktywność gminnych jednostek...
Najczęściej pożądanymi formami pomocy w przy- dzonych w urzędach gmin w roku 2002, 2003 i 2007, to szłości w opinii samorządowców są: udostępnianie te- duży nacisk na działania promocyjne gmin. Wykony- renów na inwestycje turystyczne (84,62%), stosowa- wało je ponad ¾ badanych samorządów (Kurys 2004). nie wobec przedsiębiorców w większym stopniu niż Urzędy gmin najczęściej podejmowały aktywność w za- dotychczas ulg podatkowych (76,92%), upraszczanie kresie działań promocyjnych, związanych z promocją procedur formalnych (73,08%), wspieranie przed- gmin na zewnątrz, zachęcaniem nowych inwestorów sięwzięć związanych z poprawą infrastruktury tech- oraz promocją lokalnych przedsiębiorstw. Zjawisko to nicznej (73,08%) oraz wskazywanie możliwości uzy- zdecydowanie należy ocenić pozytywnie. Znacznie po- skania wsparcia inansowego (69,23%). Działaniem prawiła się sytuacja dotycząca organizacji szkoleń, pro- postrzeganym najrzadziej jako potrzebne, okazało się wadzenia działalności informacyjnej w zakresie rozwo- zapewnienie przedsiębiorcom prowadzącym podmio- ju przedsiębiorczości oraz współpracy z organizacjami ty turystyczne możliwości korzystania z ośrodków pracodawców. W 2007 roku zauważalnie liczniejsza wspierania biznesu (34,62%). Wynik badań może być grupa urzędów gmin deklarowała fakt realizacji wy- związany z nieświadomością samorządowców odno- mienionych działań. Może to dowodzić większej świa- śnie istoty działalności instytucji tego rodzaju. domości korzyści, jakie niesie ze sobą rozwój przedsię- biorczości na lokalnym gruncie. Dyskusja Słuszny jest wniosek J. Kurysa, że w warunkach globalnej konkurencji o kapitał, jednostki samorządu A n a l i z u j ą c l i t e r a t u r ę z w i ą z a n ą z a k t y w n o ś c i ą s a m o - terytorialnego muszą zachowywać się podobnie jak rządów w rozwijaniu klimatu przedsiębiorczości nale- przedsiębiorcy, kierując się zasadami gospodarności. ży zgodzić się ze stwierdzeniem J. Kurysa, że aktualna Efekty gospodarowania własnym majątkiem komu- sytuacja społeczno-gospodarcza Polski i jej regionów nalnym i inansowym mają istotny wpływ na ich roz- wskazuje na potrzebę nasilenia efektywnych działań wój i zamożność. Przedsiębiorczość powinna być z jed- prorozwojowych. Działania aktywizujące przedsię- nej strony cechą sprawującą władzę, a z drugiej – być biorczość powinny szczególnie charakteryzować celem polityki polegającej na inspirowaniu i pobudza- władze jednostek samorządu terytorialnego wschod- niu przedsiębiorczości wśród mieszkańców oraz po- niego pogranicza. Likwidacja dysproporcji w ich roz- zyskiwaniu przedsiębiorców z zewnątrz. W tym celu woju, w stosunku do regionów leżących na zachód władze lokalne powinny inspirować i współdziałać od Wisły, powinna być misją władz wszystkich szcze- w tworzeniu instytucji wspierających przedsiębior- bli. Władze powinny działać jak przedsiębiorca, czość, takich jak: agencje rozwoju lokalnego, fundusze a zmiana postawy wymaga przestawienia się z admi- poręczeniowo-kredytowe, inkubatory przedsiębior- nistrowania na zarządzanie (Kurys 2004). czości, ośrodki doradczo-szkoleniowe (Kurys 2004). Wyniki badań prowadzonych na próbie 122 gmin Nie mniej istotne są działania wewnętrzne samorzą- leżących na obszarze województw podlaskiego, lubel- dów gminnych o charakterze dochodowym i wydatko- skiego i podkarpackiego w 2002 roku przez J. Kurysa wym. W szczególności powinny one kształtować swoją wykazały, że samorządy koncentrują swoje działania politykę podatkową poprzez ustalenie atrakcyjnych na przedsiębiorcach z zewnątrz, rozpatrujących moż- stawek podatków zasilających budżet oraz stosując ulgi liwość podjęcia działalności gospodarczej w danej i zwolnienia podatkowe, aby zachęcały przedsiębior- gminie. Badania autora przeprowadzone 5 lat później, ców do prowadzenia na ich terytorium działalności go- doprowadziły do takich samych wniosków, co dowodzi spodarczej. Powinny tworzyć korzystniejszy gospodar- niezmienności postaw i działań samorządowców. Sto- czo klimat w stosunku do innych regionów (Saar 2011). sowali oni, choć niestety nie powszechnie, te same in- W opinii badaczy problemu ogół gmin zlokalizowa- strumenty, mające charakter pomocy publicznej, tj. ulgi, nych na terenie województwa lubelskiego, niezależ- zwolnienia z podatków i opłat, umarzanie zaległości nie od wielkości i specjalizacji gospodarczej ma nadal podatkowych, bezpłatne udostępnianie pomieszczeń. wiele do zrobienia w obszarze pobudzania rozwoju go- W badanych okresach stosunkowo znaczny odsetek spodarczego i wspierania przedsiębiorców na swoim samorządów gminnych koncentrował swoje działania terytorium. Jest to bowiem proces wieloletni , złożony na tworzeniu i rozwoju infrastruktury technicznej. z wielu elementów, takich jak: identy ikacja najważ- Aktywność gminnych samorządów w działaniach niejszych problemów społeczno-gospodarczych gmin tego typu potwierdziły także badania przeprowadzo- i w oparciu o nie zbudowanie wizji dalszego jej rozwoju, ne w 2003 roku przez M. Zwolińską-Ligaj w piętnastu przełożenie tej wizji na konkretne działania, doskona- gminach wiejskich pięciu powiatów województwa lu- lenie struktur, których zadaniem będzie realizacja tych belskiego, dobranych z uwzględnieniem zróżnicowania planów, budowa partnerstwa publiczno-prywatnego, ich poziomu rozwoju gospodarczego (Zwolińska-Ligaj rozszerzanie współpracy z innymi jednostkami samo- 2006). Wysiłek inwestycyjny gmin skierowany na roz- rządowymi i organizacjami pozarządowymi, a także wój infrastruktury wskazuje na determinację w popra- doskonalenie profesjonalizmu pracowników urzędów wie swojej konkurencyjności pod kątem pozyskiwaniu gminnych w sferze zarządzania (Strużycki 2006). inwestorów. Kolejna analogia w badaniach przeprowa-
- 88 - Studia Ekonomiczne i Regionalne Nr 2 (V) 2012 Aktywność gminnych jednostek...
Wnioski Literatura: 1. Dziemianowicz W., Mackiewicz M., Malinowska E., 1. Wybrane samorządy terytorialne na poziomie gmin Misiąg W., Tomalak M. (2001), Wspieranie przedsię- wspierają przedsiębiorstwa turystyczne świadczące biorczości przez samorząd terytorialny. PARP, War- podstawowe usługi turystyczne, tj. noclegowe i ga- szawa, s. 8-16. stronomiczne w różnych fazach ich funkcjonowania. 2. Samorząd terytorialny w procesie rozwoju regio- Urzędy gmin częściej oddziałują na inwestorów, któ- nalnego i lokalnego. Kosiedowski W. (red.) (2005), rzy dopiero rozpatrują rozpoczęcie działalności go- Stowarzyszenie Wyższej Użyteczności „Dom Orga- spodarczej niż na funkcjonujące już przedsiębiorstwa nizatora”, Toruń, s. 315-317. turystyczne. Sytuacja świadczy o niekonsekwencji 3. Kurys J. (2004), Przedsiębiorczość w polityce władz samorządowców, którzy skupiają swoją uwagę na gminnych wschodniego pogranicza. w: S. Michałow- „nowych inwestorach”, niedostatecznie wspierając ski, A. Pawłowska (red.), Samorząd lokalny w Pol- tych, którzy w przeszłości zdecydowali się zostać sce, Społeczno-polityczne aspekty funkcjonowania. w gminie i prowadzić swój biznes turystyczny. Taka Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodow- postawa może doprowadzić do pogorszenia kondycji, skiej, Lublin, s. 367-373. a nawet upadłości działających obecnie podmiotów 4. Saar M. A. (2011), Jak samorządy lokalne mogą gospodarczych, co negatywnie wpłynie na społecz- wspierać rozwój przedsiębiorczości? CeDeWu.pl Wy- no-gospodarczy poziom rozwoju gminy. dawnictwa Fachowe, Warszawa, s. 24-40. 2. Działania pomocowe nie są powszechne, ale mają 5. Przedsiębiorczość w procesach rozwoju rynków szeroki wachlarz. Przyjmują charakter poza inan- lokalnych. Strużycki M. (red.) (2006), Instytut Ryn- sowy oraz inansowy. Urzędy gmin stosują zarów- ku Wewnętrznego i Konsumpcji, Warszawa, s. 104. no instrumenty dochodowe, jak i wydatkowe. 6. Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie po- 3. Ponad jedna czwarta urzędów gmin nie posiada wiatowym, Dz. U. nr 91, poz. 578 z późn. zm. środków przeznaczanych na wspieranie przed- 7. Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gmin- siębiorczości w gminie, co minimalizuje szansę nym, Dz. U. z 1996 r. nr 13, poz. 74 z późn. zm. na nowe inwestycje czy rozwój już działających 8. Wich U. (1996), Transformacja przestrzeni miejskiej przedsiębiorstw. Unia Europejska ma znaczny w okresie zmian systemowo-ustrojowych w Polsce. wkład w rozwój społeczno-gospodarczy Lubelsz- w: U. Wich (red.), Gospodarka, przestrzeń, środo- czyzny, gdyż prawie co druga gmina wykorzystuje wisko. Materiały z I Ogólnokrajowej Konferencji środki unijne na wspieranie przedsiębiorczości. zorganizowanej z okazji 30-lecia Wydziału Ekono- 4. W opinii pracowników urzędów gmin istnieje duża micznego Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej. rozbieżność między obecną aktywnością samorzą- Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodow- dów gmin w zakresie działań pomocowych, które skiej w Lublinie, Lublin. miałyby ułatwić rozwój przedsiębiorstw świad- 9. Wołowiec T. (2005), Finansowe instrumenty wspie- czących usługi noclegowe i gastronomiczne, a sy- rania przedsiębiorczości przez gminy, Studia Regio- tuacją pożądaną w tym zakresie w przyszłości. Za- nalne i Lokalne, nr 1, s. 67-75. uważono fakt dostrzegania konieczności poprawy 10. Zwolińska-Ligaj M. (2006), Wpływ władz lokalnych stanu rzeczy w kolejnych latach przez wiele placó- na warunki funkcjonowania przedsiębiorstw i rozwo- wek samorządowych. ju przedsiębiorczości na obszarach wiejskich w świetle Podsumowując rozważania na temat aktywno- opinii przedsiębiorców. w: M. Adamowicz (red.), Rola ści gminnych jednostek samorządu terytorialnego samorządu w zarządzaniu rozwojem lokalnym i re- w tworzeniu warunków rozwoju przedsiębiorstw tu- gionalnym. Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa rystycznych funkcjonujących na terenie województwa w Białej Podlaskiej, Biała Podlaska, s. 209. lubelskiego można stwierdzić, że obecny stan jest nie- zadowalający. Dotychczasowe skromne wsparcie ana- lizowanych podmiotów przez gminne jednostki samo- rządowe mogło być powodem zawodu przedsiębiorców i wpłynąć na zmianę kierunku poszukiwań pomocy, który skupił się na innych obszarach otoczenia instytu- cjonalnego.
- 89 - Studia Ekonomiczne i Regionalne Nr 2 (V) 2012 Aktywność gminnych jednostek...
THE COUNTY GOVERNMENT ACTIONS IN THE CREATION OF CONDITIONS FOR THE TOURISM ENTERPRISE DEVELOPMENT IN LUBELSKIE VOIVODSHIP
Marek Kuźmicki, Monika Łęska
Pope John Paul II State School of Higher Education in Biała Podlaska
Summary: The study attempts to determine the institutional conditions of starting and operating tourist enterprises offe- ring both accommodation and catering services in Lubelskie Voivodship. To establish the actual and desirable facts, a mail survey was sent to sixty- ive county of ices in Janów, Lublin, Łuków, Opole, Parczew, Puławy, Tomaszów and Włodawa coun- ties. Twenty-six institutions (40%) provided the completed questionnaires. Local governments most often affect investors who consider starting a business, rather than operating a tourist enterprise. Actions supporting businesses that operate in a county are uncommon, but represent a broad spectrum. County governments apply both income and expenditure instru- ments. Entrepreneurs most often have taken advantage of the interest forgone by the county on late taxes or deferred tax payment terms. The examined counties rarely provide tax relief associated with job creation to the entrepreneurs starting a tourist business. The current state of the analyzed issue is disappointing. It is heartening that many local government institutions recognize the need to improve the situation in the coming years.
Keywords: tourist enterprise, support, development, commune of ice
Adres do korespondencji/ Mailing address: [email protected]; [email protected]
- 90 - ISSN 2083-3725 Studia Ekonomiczne i Regionalne www.ser.pswbp.pl Economic and Regional Studies Tom/Volume V, Nr/Issue 2, Rok/Year 2012
INFRASTRUKTURA TECHNICZNA JAKO CZYNNIK ROZWOJU LOKALNEGO NA PRZYKŁADZIE GMINY TERESPOL
Magdalena Zwolińska-Ligaj, Marta Ciechańska
Państwowa Szkoła Wyższa im. Papieża Jana Pawła II w Białej Podlaskiej
Streszczenie: Celem opracowania jest charakterystyka infrastruktury technicznej oraz jej roli w rozwoju lokalnym. Roz- ważania teoretyczne uzupełniono o studium przypadku gminy Terespol, w odniesieniu do której scharakteryzowano dzia- łania podejmowane przez samorząd terytorialny w zakresie rozwoju infrastruktury technicznej. Zaprezentowano także opinie radnych dotyczące wybranych zagadnień związanych z rolą infrastruktury w rozwoju gminy. Celem badań z wyko- rzystaniem metody sondażu diagnostycznego było zebranie opinii radnych na temat poziomu rozwoju elementów infra- struktury technicznej, roli infrastruktury technicznej w rozwoju gminy oraz poglądów na temat wybranych problemów i priorytetów rozwoju infrastruktury technicznej w gminie Terespol.
Słowa kluczowe: infrastruktura techniczna, rozwój lokalny, czynniki rozwoju lokalnego Wstęp zane, a wśród nich istotne miejsce zajmuje poziom roz- woju i jakość infrastruktury technicznej. Celem opraco- O możliwościach rozwoju obszarów wiejskich, wania jest charakterystyka infrastruktury technicznej które zależą w decydującej mierze od ewolucji poza- oraz jej roli w rozwoju lokalnym. Rozważania teoretycz- rolniczych funkcji, decydują ich uwarunkowania spo- ne uzupełniono o studium przypadku gminy Terespol, łeczne, gospodarcze oraz przestrzenne (Bajerowski, w odniesieniu do której scharakteryzowano działania Suchta 2002). W. Kamiński (1995) wśród przestrzen- podejmowane przez samorząd terytorialny w zakresie nych uwarunkowań wielofunkcyjnego rozwoju obsza- rozwoju infrastruktury technicznej oraz zaprezento- rów wiejskich, obok poziomu rozwoju infrastruktury wano opinie radnych dotyczące wybranych zagadnień technicznej i społecznej, wymienia czynniki demo- związanych z rolą infrastruktury w rozwoju gminy. gra iczne, przyrodnicze, kapitałowe i inne, związane m.in. z polityką regionalną państwa, systemem kre- Istota i rodzaje infrastruktury dytowym, podatkowym i edukacyjnym, położeniem regionu oraz strukturą agrarną rolnictwa. Termin infrastruktura (z łac. infra– pod, poniżej Wielu autorów podkreśla szczególną rolę infra- i struktura– budowa lub konstrukcja wewnętrzna) struktury w postępowaniu procesu dywersy ikacji oznacza zbiór obiektów, urządzeń oraz instytucji, gospodarki obszarów wiejskich. Badania przeprowa- stanowiących fundament, niezbędny do stworzenia dzone pod kierunkiem A. Rosnera (2002) ujawniły i rozwoju jakiegokolwiek systemu gospodarczego czy istnienie zależności między waloryzacją obszarów społecznego (Sochacka-Krysiak 2003). Wobec gospo- wiejskich przeprowadzoną ze względu na ich nasy- darki, infrastruktura ma charakter służebny, warun- cenie infrastrukturą techniczną i wyceną dokonaną kuje procesy produkcyjne i buduje jakość życia ludno- ze względu na wykształcenie i wyposażenie obszaru ści (Borcz 2000). wiejskiego w elementy systemu edukacyjnego. Po- Według K. Kucińskiego (2009), infrastruktura to nadto obszary słabo wyposażone w urządzenia in- „układ urządzeń, obiektów i instytucji obsługujących frastruktury technicznej, wykazują tendencje do ge- i łączących systemy przestrzenne w jedną całość”, nerowania silnego odpływu migracyjnego o wysokiej natomiast według słownika ekonomicznego (Black selekcyjności ze względu na wiek. Podobne wnioski 2008) termin infrastruktura oznacza „kapitał rzeczo- przedstawia D. Kołodziejczyk (1995), która wykazała wy wykorzystywany do produkcji usług dostępnych ścisłą zależność pomiędzy przestrzennym zróżnico- publicznie, transportu, telekomunikacji oraz dostaw waniem zasobów siły roboczej oraz działalnością po- gazu, elektryczności i wody.” zarolniczą – obszary odznaczające się korzystniejszą Różnorodne interpretacje terminu infrastruktura strukturą zasobów siły roboczej wykazują bardziej zwykle nawiązują do następujących określeń: zróżnicowaną funkcjonalnie oraz lepiej wyposażoną „wspieranie działalności produkcyjnej i służe- w infrastrukturę przestrzeń. nie jej rozwojowi; Proces wielofunkcyjnego rozwoju obszarów wiej- zaspokajanie podstawowych potrzeb związa- skich warunkowany jest ukształtowaniem sprzyjającego nych z życiem społeczeństwa na danym pozio- układu wielu czynników, które często są ze sobą powią- mie cywilizacyjnym;
- 91 - Studia Ekonomiczne i Regionalne Nr 2 (V) 2012 Infrastruktura techniczna...
zapewnienie bezpieczeństwa określonego ob- W skład jej wchodzi system komunikacyjny – transport szaru poprzez wzmacnianie obronności; i łączność, energetyka, gazociągi, ujęcia wodne i wodo- wpływ na stan i kształtowanie warunków ciągi” (Rogacki 2007). Ze względu na liczne powiąza- ochrony środowiska przyrodniczego, a w szcze- nia istniejące pomiędzy infrastrukturą ekonomiczną gólności na stan sanitarny ” (Borcz 2000). i techniczną przyjęto dla tych grup określenie infra- Najczęściej infrastrukturę dzieli się na materialną struktury gospodarczej. i niematerialną. Wśród materialnych form infrastruk- tury, do których należy infrastruktura techniczna, Funkcje, formy i cechy infrastruktury wyróżnia się: infrastrukturę gospodarczą, w tym ekonomicz- Infrastruktura pełni wiele funkcji, wśród których ną lub ekonomiczno- inansową oraz techniczną; najważniejsze to: infrastrukturę społeczną; usługowa – zaspokajanie zgłaszanych potrzeb infrastrukturę organizacyjną (Borcz 2000). na usługi; W stosunku do terenów wiejskich i produkcji rol- transferowa – przemieszczanie towarów i ludzi, niczej do określonych grup infrastruktury należy zali- przekazywanie energii i informacji; czyć następujące obiekty i urządzenia: integracyjna – łączenie obszarów w mikro- infrastrukturę ekonomiczną (obejmującą usłu- i makroskali; gi ułatwiające procesy produkcyjne wraz ze lokalizacyjna – czynnik lokalizacji systemu pro- zbytem produktów), do której należą: punkty dukcji; zaopatrzenia i sprzedaży nawozów sztucznych, akceleracyjna (aktywizacyjna) – aktywizuje środków ochrony roślin, materiałów budowla- rozwój lokalny i regionalny (Kuciński 2009). nych, jak również opału, sklepy detaliczne, ban- W odniesieniu do funkcji akceleracyjnej zwrócić ki spółdzielcze, giełdy towarowe, doradztwo fa- należy uwagę, że wysoki poziom zagospodarowania in- chowe, ośrodki doradztwa rolniczego, obiekty frastrukturalnego może być czynnikiem przyspieszają- przechowalnictwa płodów rolnych, jak chłodnie cym rozwój gospodarczy w zależności od stopnia osią- owoców i warzyw, elewatory zbożowe, lecznice gniętego poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego, weterynaryjne, punkty skupu zwierząt i pro- struktury inwestycji infrastruktury oraz jej trafności. duktów zwierzęcych, punkty skupu produktów Każda decyzja inwestycyjna może wywołać wiele skut- roślinnych; ków ujawniających się w toku inwestowania oraz po infrastrukturę techniczną (systemy transpor- oddaniu planowanej inwestycji do użytku mając wpływ towe, energetyczne, łączności i wodno-sanitar- na wzrost atrakcyjności lokalizacyjnej danego obszaru ne), w skład których wchodzą: drogi, zakłady (Kuciński 2009). transportu samochodowego, przystanki auto- Infrastruktura występuje w trzech formach: busowe, porty rzeczne i morskie, koleje, sta- punktowej – elementy punktowe, to obiekty lub cje osobowe i towarowe, sieć gazownicza, sieć urządzenia łatwe do określenia w przestrzeni, energetyczna, obiekty telekomunikacji i poczty, np. magazyn, stacja kolejowa; sieć melioracyjna; liniowej – elementy liniowe stanowią drogę prze- infrastrukturę społeczną (w zakres, której wcho- syłu, np. sieci wodociągowe i kanalizacyjne, linie dzą obiekty i urządzenia zaspokajające potrzeby kolejowe; ludności w zakresie: służby zdrowia, oświa- powierzchniowej – elementy te, to systemy me- ty i wychowania, pomocy społecznej, kultury lioracyjne, zbiorniki retencyjne (Borcz 2000). i sztuki), do której zaliczane są: szkoły i interna- Elementy punktowe są ściśle powiązane z liniowy- ty, przedszkola, przychodnie i ośrodki zdrowia, mi, np. linie kolejowe i stacje, sieci kanalizacyjne i wo- domy dziecka, obiekty kultu religijnego; dociągowe. Często równolegle przeprowadzone liniowe infrastrukturę organizacyjną (infrastrukturę elementy tworzą pasma infrastrukturalne, mające cha- zarządzania, do której należą urzędy gminy, rakter lokalny, regionalny lub krajowy, jak również po- powiatowe, wojewódzkie, ministerialne-doty- nad krajowy, w ramach których lokalizowane są strefy czące spraw gospodarczych na danym terenie podwyższonej aktywności gospodarczej (Borcz 2000). (Borcz 2000). Do ważnych cech infrastruktury zalicza się jej po- Infrastruktura techniczna będąca przedmiotem wszechną dostępność oraz usługowy charakter dzia- zainteresowania autorek niniejszej pracy de iniowana łalności, „korzyści zewnętrzne” występujące u od- jest jako „zespół urządzeń, za sprawą których mogą biorców, wysoka kapitałochłonność, bezwładność być świadczone usługi transportowe, komunikacyjne, urządzeń, długowieczność i trwałość obiektów oraz energetyczne, gospodarki wodno-ściekowej” (Lijewski długi okres inwestycyjny (Sochacka-Krysiak 2003). 1994). Według innego autora, infrastruktura technicz- na oznacza „zbiory urządzeń, umożliwiające wzajemne kontakty oraz powiązania między obiektami gospo- darki, osobami, między miejscowościami i regionami.
- 92 - Studia Ekonomiczne i Regionalne Nr 2 (V) 2012 Infrastruktura techniczna...
Infrastruktura jako czynnik rozwoju społeczno- Atuty obszarów wiejskich, takie jak niższe koszty gospodarczego gminy budownictwa, tańsza ziemia, niższe koszty związa- ne z zatrudnieniem, nie są w stanie zrekompensować Rozwój lokalny jest procesem zmian zachodzących braków w wyposażeniu infrastrukturalnym. Poziom w danym, lokalnym układzie, z uwzględnieniem wła- rozwoju i stan infrastruktury są jednymi z głównych ściwych temu układowi potrzeb, preferencji i hierar- czynników przyciągających lub ograniczających na- chii wartości. Należy go utożsamiać z kompleksem pływ kapitału angażowanego w rozwój przedsiębior- pozytywnych przeobrażeń jakościowych dotyczą- czości wiejskiej. Wśród czynników infrastruktural- cych danego obszaru w zakresie poziomu życia ludzi nych podstawowe znaczenie mają: gęstość i jakość go zamieszkujących (Wojtasiewicz 1997). Rozwój, to sieci drogowej, sprawność systemu łączności, poziom proces ogólny, wielowymiarowy, obejmujący aspekty rozwoju sieci wodociągowej i kanalizacyjnej oraz ekonomiczne, społeczne, środowiskowe, polityczne rozbudowany system oczyszczania ścieków (Pięcek i kulturowe. Uwzględniając równoczesny postęp na 1997). płaszczyźnie ekonomicznej, społecznej, technicznej B. Pięcek (2002) akcentuje, że infrastruktura jest i środowiskowej nabiera on cech rozwoju zrównowa- warunkiem koniecznym, ale nie czynnikiem spraw- żonego (Adamowicz 2003). czym rozwoju działalności gospodarczej. Zdaniem Za główne składniki rozwoju uznaje się aktualnie A. Gałązki (2003) wszędzie tam, gdzie przekształce- nowe wartości materialne i niematerialne, takie jak: nia społeczno-gospodarcze przebiegają w zwykłych, 1. materialne: rozwijanie działalności gospodarczej, przeciętnych warunkach otoczenia, utrzymanie pro- tworzenie podmiotów gospodarczych i instytucji cesów rozwoju wymaga wsparcia infrastrukturalne- pożytku publicznego, tworzenie nowych miejsc go. Jeszcze wyraźniej od dostępności infrastruktury pracy, produktów, atrakcyjnej lokalizacji i dostęp- komunalnej uzależnione jest zapoczątkowanie pozy- nych nieruchomości, wysokiej jakości inwestycji tywnych przekształceń społeczno-gospodarczych na infrastrukturalnych, kształtowanie przestrzeni terenach o słabych czynnikach prorozwojowych, do ekonomicznej, rozszerzanie asortymentu usług których należy znaczna część obszarów wiejskich. społecznych; W przypadku rozwoju regionów słabo rozwinię- 2. niematerialne: wprowadzanie innowacji, informacji, tych, niezbędne jest minimalne wyposażenie w in- nowych technologii, podnoszenie kwali ikacji i roz- frastrukturę techniczną, jak i społeczną, jako waru- wijanie umiejętności, stosowanie nowoczesnych nek niezbędny do integracji wewnętrznej gospodarki metod zarządzania i tworzenia programów roz- i społeczeństwa oraz zapoczątkowania procesu roz- woju, promowanie przedsiębiorczości w działaniu woju społeczno-gospodarczego (Kaja, Piech 2005). i zdolności przywódczych oraz wzorców zachowań i sposobów komunikowania się, dążenie do integro- Ogólna charakterystyka gminy Terespol wania się społeczności lokalnych (Szewczuk 2005). Nawiązując do powyższej klasy ikacji i stosując Gmina Terespol położona jest w północno-wschod- podział czynników rozwoju na „twarde” i „miękkie” niej części województwa lubelskiego, na terenie po- zauważyć należy, że w aktualnych poglądach doty- wiatu bialskiego. Jest to gmina graniczna, rozciągająca czących teoretycznych podstaw rozwoju lokalnego się z północy na południe w środkowym biegu Bugu– podkreśla się zwiększającą się rolę czynników „mięk- rzeki granicznej między Polską a Białorusią. Przez te- kich”, zwłaszcza natury psychologicznej i socjologicz- reny gminy przebiegają ważne szlaki komunikacyjne, nej (Chmiel 1997). Równocześnie uwagę zwraca sil- w tym droga E–30 Paryż– Moskwa oraz linia kolejowa na współzależność pomiędzy nasyceniem regionów E 20 łącząca Berlin z Moskwą (Jadczak 2002). w „twarde” czynniki lokalizacji, do których należy W 2010 roku gmina Terespol liczyła ponad 6 tys. infrastruktura techniczna i społeczna, i ich sytuacją mieszkańców i zajmowała 1011 ha. Jednostka ta na- w zakresie czynników „miękkich” (Fierla 2001). leży do gęściej zaludnionych terenów północnej czę- Jak wskazano we wstępie, wielu autorów podkreśla ści województwa lubelskiego. Jej gęstość zaludnienia szczególną rolę infrastruktury w postępowaniu pro- w 2010 roku wynosiła 584 osoby/km2 (BDL GUS). cesu dywersy ikacji gospodarki obszarów wiejskich. Gmina Terespol położona jest na skrzyżowaniu Jej znaczenie wynika z faktu, że stanowi ona podsta- dwóch pasm funkcjonalnych do których należy pasmo wę wszelkiej działalności gospodarczej, warunkując doliny Bugu o dużych walorach przyrodniczych i tury- jej zakres, strukturę i przestrzenne rozmieszczenie. styczno-rekreacyjnych oraz pasmo wykształcone na Poziom rozwoju infrastruktury decyduje o kosztach bazie infrastruktury komunikacyjnej rangi transeu- przedsięwzięcia, jego efektywności i rentowności, ropejskiej, obejmujące wiązkę transkontynentalnego a także o atrakcyjności regionu, gminy czy wsi. Infra- szlaku kolejowego i drogowego Berlin – Warszawa – struktura jest nie tylko czynnikiem rozwoju społecz- Moskwa, o znacznym potencjale inwestycyjnym – rys. 1 no-gospodarczego gminy, ale również decyduje o jako- (Plan rozwoju lokalnego…). ści życia jej mieszkańców (Pięcek 1997).
- 93 - Studia Ekonomiczne i Regionalne Nr 2 (V) 2012 Infrastruktura techniczna...
Rysunek 1. Położenie gminy Terespol Picture 1. Location of the county of Terespol Źródło: strona internetowa: http://www.terespol.ug.gov.pl
Gmina Terespol stopniowo zmienia swój rolniczy Sieć kanalizacyjna i oczyszczalnie ścieków charakter. Trzonem bazy ekonomicznej gminy są głów- Problem kanalizacji i oczyszczania ścieków roz- nie funkcje obsługi transportu międzynarodowego, od- wiązano w gminie do 2002 roku. Obecnie system ka- praw celnych i straży granicznej. W gminie rozwinął się nalizacyjny gminy składa się z trzech elementów: także drobny przemysł (Plan rozwoju lokalnego…). oczyszczalni ścieków wybudowanej w Korosz- czynie, obsługującej terminal samochodowy Charakterystyka infrastruktury technicznej w gmi- i 8 wsi o zwartej zabudowie; nie1 sieci kanalizacyjnej o długości 47,78 km; Sieć wodociągowa zakładowej oczyszczalni ścieków PKP, obsługu- Na terenie gminy Terespol długość rozdzielczej jącej także bloki kolejowe w Małaszewiczach; sieci wodociągowej wynosi 117,24 km przy jednocze- 457 przydomowych oczyszczalni ścieków snym funkcjonowaniu 1.508 przyłączy wodociągo- w miejscowościach o rozproszonej zabudowie. wych o łącznej długości 47,4 km. Ponad 96% gospo- Długość sieci kanalizacyjnej wynosi 43,8 km i łącz- darstw domowych korzysta z sieci wodociągowej. nie z przydomowymi oczyszczalniami ścieków obsłu- Z tego systemu wodociągowego korzystają również guje ponad 77% gospodarstw. gospodarstwa w sąsiednich gminach Kodeń i Zalesie. W 2008 roku zostało zaprojektowane, a następnie W latach 1994-2002 wybudowano cały system wo- zrealizowane systematyczne podłączanie wspólnot dociągowy w gminie. Powstało duże ujęcie wody juraj- mieszkaniowych w Małaszewiczach do oczyszczalni skiej w Koroszczynie o wydajności ok. 4000 m3/dobę. komunalnej w Koroszczynie. Konieczna była jej rozbu- Ujęcie to posiada rezerwy potrzebne dla rozwoju osad- dowa, ze względu na przejęcie ścieków ze wschodniej nictwa oraz przedsiębiorczości. części gminy Zalesie. Na terenie gminy funkcjonują także zakładowe W latach dziewięćdziesiątych we wsi Lebiedziew ujęcia wody obsługujące kolej, irmy działające w Ma- uruchomione zostało wysypisko śmieci. Gmina Te- łaszewiczach i bloki mieszkalne PKP. Gmina Terespol respol wdrożyła, jako jedyna w województwie lubel- jest także przygotowana do rozbudowy sieci wodocią- skim, sprawnie funkcjonujący system usuwania od- gowej w miarę potrzeb. padów stałych z terenu posesji, wsi oraz irm. Do tego celu powołano Gospodarstwo Pomocnicze UG w Tere- spolu. Zorganizowano też system zachęt mieszkańców do przygotowania odbioru odpadów z poszczególnych 1 Opracowano na podstawie źródeł: J. Polski, A. Polska, (2008), Stra- tegia rozwoju gminy Terespol do 2020 roku. Załącznik do Uchwały nr posesji. Obecnie około 88% gospodarstw domowych XIV/84/2008 Rady Gminy Terespol z dnia 21 kwietnia 2008 roku, Wyd. w gminie ma podpisane umowy na wywóz śmieci. Urząd Gminy Terespol, Terespol, Plan rozwoju lokalnego dla Gminy Te- respol na lata 2004-2006, S. Jadczak, Gmina Terespol w dziesięcioleciu 1992– 2002, Wyd. „Express– Press” na zlecenie Urzędu Gminy Terespol, Terespol 2002, Strona Internetowa: http://www.terespol.ug.gov.pl
- 94 - Studia Ekonomiczne i Regionalne Nr 2 (V) 2012 Infrastruktura techniczna...
Drogi i telekomunikacja munalną „Eko-Bug” w Kobylanach, odpowiedzialną za Do 2008 roku na terenie gminy zbudowano i grun- wywożenie odpadów z terenów wiejskich. Zorganizo- townie zmodernizowano ponad 50 km dróg gmin- wano też system zachęt mieszkańców do przygotowa- nych, powiatowych, wojewódzkich i krajowych. nia odbioru odpadów z poszczególnych posesji. Gmina Jednocześnie wybudowano 12,5 km ścieżek rowero- jest w pełni wyposażona w telefon przewodowy. Do wych i chodników. Najbardziej kosztowne inwestycje słabych stron zagospodarowania infrastrukturalnego wsparły środki z UE, pozyskiwane przez gminę Te- zaliczono – niezadowalający stan dróg lokalnych, jak respol zarówno w okresie przedakcesyjnym, jak i po również niezrealizowane potrzeby budowy chodni- wstąpieniu Polski do Unii Europejskiej oraz z budże- ków przy drogach wiejskich. tu państwa. Łącznie gmina uzyskała około 25 mln zł Za główny cel strategiczny przyjęto „Wzrost kon- na 12 projektów drogowych. Drogi utwardzone mają kurencyjności gminy oraz wykorzystanie jej potencja- wszystkie miejscowości w gminie. łu rozwojowego, w tym przygranicznego położenia na W 1992 roku drogi i ulice wiejskie oświetlało 138 europejskim korytarzu transportowym A-2”. Strate- lamp żarowych. Od 2006 roku, w wyniku moderniza- gia wyznacza cztery priorytetowe kierunki działań: cji, drogi wiejskie i teren gminy oświetla 1500 energo- tworzenie warunków rozwoju przedsiębior- oszczędnych lamp sodowych i LED. czości, w tym drobnej i opartej na kapitale ze- W latach 1992-1993 przeprowadzono komplek- wnętrznym; sową telefonizację gminy. Gmina została wyposa- rozwój zasobów ludzkich i nowoczesnego spo- żona w linie i centrale telefoniczne oraz podłączenia łeczeństwa opartego na wiedzy; abonenckie do gospodarstw domowych. Oprócz tego poprawę atrakcyjności terenu gminy dla obec- w gminie są zamontowane nadajniki różnych sieci te- nych i potencjalnych mieszkańców; lefonii komórkowych oraz sieć łączności PKP. wspomaganie rozwoju współpracy transgra- Na terenie gminy większość miejscowości od 2006 nicznej i międzynarodowej. roku objęta została zasięgiem szerokopasmowej sieci W odniesieniu do tworzenia warunków rozwoju bezprzewodowej. Mieszkańcy mogą korzystać z bezpłat- przedsiębiorczości zwrócono uwagę na potrzebę roz- nego dostępu do Internetu. Było to możliwe dzięki do i- woju infrastruktury komunikacyjnej związanej z tury- nansowaniu inwestycji ze środków Unii Europejskiej. styką i rekreacją (m.in. szlaków wędrówkowych). Dzia- Potwierdzeniem odniesionych przez władze samo- łania z zakresu komunalnej infrastruktury technicznej rządowe sukcesów w zakresie rozbudowy infrastruk- w obszarze atrakcyjności terytorialnej gminy ocenione tury technicznej, w tym służącej ochronie środowiska, zostały jako zaawansowane, a gmina Terespol określo- są liczne osiągnięcia i uzyskane tytuły, w tym m.in. na jako wyjątkowo dobrze wyposażona pod względem w 2010 roku tytuł Krajowego Lidera Innowacji i Roz- endogennych czynników urbanizacji, takich jak transeu- woju w kategorii „Innowacyjny projekt unijny - gmina” ropejskie szlaki komunikacyjne, obsługa trzech przejść za rozwiązanie w zakresie nieodpłatnego udostępnia- granicznych i transportu międzynarodowego. Z zapisów nia mieszkańcom gminy Internetu, w 2006 roku – ty- badanego dokumentu wynika, że uzupełnień wymaga tuł Lidera Polskiej Ekologii, czy też w 2004 roku – ty- sieć wodociągowo-kanalizacyjna i gospodarka odpada- tuł Mecenasa Polskiej Ekologii. mi stałymi oraz lokalny system drogowy. Potrzebna jest W dokumencie obowiązującej strategii rozwo- bowiem modernizacja niektórych odcinków dróg i ulic ju, warunki w zakresie wyposażenia gminy Terespol wiejskich, ułożenie chodników, uzupełnienie oświetlenia w poszczególne elementy infrastruktury technicznej i urządzenie parkingów w miejscach koncentracji usług określane są jako ogólnie dobre, a rozwój infrastruk- oraz uzupełnienie lokalnej sieci komunikacyjnej. tury technicznej zajmuje istotne miejsce w zapisach tego dokumentu. Do mocnych stron infrastruktury Wybrane problemy rozwoju infrastruktury tech- technicznej w analizie strategicznej SWOT strategii nicznej w gminie Terespol w opinii radnych rozwoju gminy zaliczono: pełne wyposażenie gminy w system wodociągowy i kanalizacyjny z nowym uję- Badanie na temat problemów rozwoju infrastruk- ciem wody i nową oczyszczalnią ścieków w Korosz- tury technicznej z wykorzystaniem kwestionariusza czynie, korzystanie przez gospodarstwa o rozproszo- ankiety przeprowadzono wśród 13 radnych gminy nej zabudowie z przydomowych oczyszczalni ścieków, Terespol, uczestniczących w XV Sesji Rady Gminy Te- posiadanie przez wszystkie miejscowości na terenie respol w dniu 4 kwietnia 2012 roku. gminy dróg o twardej nawierzchni. Gmina aktywnie W grupie badanych przeważali mężczyźni (11 uczestniczy pod względem inwestycyjnym w roz- osób). Większość badanych reprezentowała przedział wiązywaniu lokalnych problemów komunikacyjnych, wiekowy 35– 59 lat (9 osób). Dwie osoby miały w dniu zwłaszcza w jej południowej, intensywniej zagospo- badania poniżej 35 lat i dwie powyżej 59 lat. Ponad po- darowanej części. Ponadto w gminie założone zosta- łowa wszystkich osób biorących udział w badaniu (8) ło nowe oświetlenie uliczne, wybudowano chodniki legitymowała się wykształceniem średnim, 4 osoby – i ścieżki rowerowe z Kobylan do Koroszczyna i Tere- wyższym i niepełnym wyższym, zaś tylko jedna oso- spola. Gmina posiada wysypisko śmieci i spółkę ko- ba - zasadniczym. Ze względu na status ekonomiczny
- 95 - Studia Ekonomiczne i Regionalne Nr 2 (V) 2012 Infrastruktura techniczna... wśród radnych gminy Terespol przeważali pracowni- nej w gminie Terespol. Oceny najwyższe przyznano ta- cy najemni (10 osób) oraz emeryci/renciści (2 osoby). kim elementom infrastruktury, jak sieć wodociągowa, Jedna osoba posiadała status przedsiębiorcy. kanalizacyjna oraz oświetlenie dróg i ulic. Najniżej Większość radnych wysoko oceniła poziom rozwo- oceniona została szerokopasmowa sieć bezprzewodo- ju poszczególnych elementów infrastruktury technicz- wa z dostępem do Internetu. (tabela 1) Tabela 1. Ocena* respondentów dotycząca poziomu rozwoju poszczególnych elementów infrastruktury tech- nicznej w gminie Terespol Table 1. Respondents’ rating of the technical infrastructure development in Terespol county Element infrastruktury technicznej Ocena (liczba odpowiedzi) 12 3 45 Drogi 58 Sieć wodociągowa 1 1 11 Sieć kanalizacyjna 1 1 11 Oczyszczalnie ścieków 1 1 2 9 Gospodarka odpadami 1 4 8 Sieć telekomunikacyjna 1 3 9 Oświetlenie dróg i ulic 1 2 10 Szerokopasmowa sieć bezprzewodowa 12 1 36 z dostępem do Internetu *1- ocena najniższa (lowest rating), 5- ocena najwyższa (highest rating) Źródło: badania własne Wszyscy badani uznali, że wydatki z zakresu in- najczęściej wskazywali wzrost atrakcyjności inwe- frastruktury technicznej przyczyniają się do poprawy stycyjnej gminy, wzrost dochodów własnych gminy jakości życia mieszkańców gminy, przy czym 10 bada- w dalszej perspektywie oraz rozwój wiejskiego społe- nych uznało, że zdecydowanie się przyczyniają. Wśród czeństwa informacyjnego. (wykres 1) trzech najważniejszych dokonań gminy respondenci
Wykres 1. Najważniejsze efekty dokonywania przez samorząd gminy wydatków na rozwój infrastruktury technicznej w świetle opinii badanych radnych Figure 1. The key effects of technical infrastructure expenditures in the opinion of respondents Źródło: badania własne W hierarchii wydatkowania środków, cele in- Z punktu widzenia kreowania rozwoju społecz- frastruktury technicznej zajmują znaczące miejsce. no-gospodarczego gminy przedstawiciele samorzą- Większość badanych (9) uznała, że wydatki na rozwój du uznają jednak prymat wydatków na cele rozwoju infrastruktury technicznej powinny być priorytetem infrastruktury społecznej nad wydatkami na rzecz w ramach wydatków nieobowiązkowych gminy. Radni rozwoju infrastruktury technicznej. Tylko trzech ba- prezentują także dojrzałą postawę względem kwestii danych potwierdziło, że dla rozwoju gminy ważniej- ochrony środowiska – wszyscy uznali, że potrzeby szy jest rozwój infrastruktury technicznej od rozwoju rozwoju infrastruktury technicznej powinny być pod- infrastruktury społecznej. porządkowane potrzebom ochrony środowiska.
- 96 - Studia Ekonomiczne i Regionalne Nr 2 (V) 2012 Infrastruktura techniczna...
Zdaniem badanych priorytetem w działaniach sa- gacji odpadów komunalnych oraz dalszą rozbudową morządu gminy Terespol powinny być działania zwią- i ulepszaniem szerokopasmowej sieci bezprzewodo- zane z zakupem innowacyjnych urządzeń do segre- wej z dostępem do Internetu. (tabela 2)
Tabela 2. Priorytety dokonywania wydatków w ramach rozwoju infrastruktury technicznej w świetle opinii badanych radnych Table 2. The expenditure priorities of the technical infrastructure development in the opinion of respondents Ocena (liczba odpowiedzi) Priorytety Zdecydowanie Raczej Trudno Raczej Zdecydowanie tak tak powiedzieć nie nie Modernizacja dróg 6 5 2 Rozbudowa lub modernizacja sieci 5134 wodociągowej Rozbudowa lub modernizacja sieci kanalizacyjnej (budowa przydomo- 45141 wych oczyszczalni ścieków) Zakup innowacyjnych urządzeń 83 5 do segregacji odpadów komunalnych Modernizacja sieci telekomunikacyjnej 2 6 3 1 1 Przebudowa gminnego systemu 34132 oświetlenia dróg i ulic Budowa szerokopasmowej sieci bezprzewodowej 80 43 z dostępem do Internetu Źródło: badania własne
Zdaniem zdecydowanej większości (10) badanych, Polityka rozwoju infrastruktury pełni szczególną poziom wydatków na infrastrukturę techniczną, zało- funkcję, jako środek pośredniego oddziaływania na żony w aktualnie obowiązującym planie inwestycyj- różne procesy zachodzące w społeczeństwie i gospo- nym gminy Terespol jest wystarczający, przy czym za darce rynkowej. Infrastruktura może odgrywać rolę zdecydowanie wystarczający uznało go 6 badanych. czynnika lokalizacyjnego (Kaja, Piech 2005). Oddzia- Zdaniem respondentów, aktywność gminy w dziedzi- ływanie na rozmieszczenie obiektów produkcyjnych, nie polityki inwestycyjnej jest zdecydowanie wystar- które dotyczą infrastruktury technicznej, uzasadnia czająca (8) i raczej wystarczająca (3). traktowanie infrastruktury jako jednej z ważniej- Należy zauważyć, że według wszystkich radnych szych determinant „regionalnego pro ilu lokalizacyj- polityka inwestycyjna gminy była ukierunkowana nego” i „potencjału atrakcyjności regionalnej” (Rataj- na infrastrukturę drogową (13), gospodarkę odpa- czak 1990). dami i oświetlenie ulic – odpowiednio po 9 wskazań. Badana gmina od rozpoczęcia transformacji syste- Za najbardziej użyteczne dla mieszkańców, badani mowej zrealizowała w sposób przedsiębiorczy wiele uznali inwestycje w drogi (12), szerokopasmową sieć ważnych inwestycji z zakresu infrastruktury tech- bezprzewodową z dostępem do Internetu (12) oraz nicznej, koncentrując się, z uwagi na swoje specy iczne oświetlenie ulic (12). położenie, na ważnych działaniach związanych z in- frastrukturą ochrony środowiska. Obecny stan zago- Podsumowanie spodarowania infrastrukturalnego umożliwia gminie Terespol pogłębianie różnorodnych przewag konku- Infrastruktura warunkuje rozwój systemów spo- rencyjnych i dalsze wykorzystywanie szans rozwojo- łeczno-ekonomicznych, przy czym coraz bardziej złożo- wych na bazie bogatego potencjału endogenicznego, ne systemy wymagają ciągłego postępu w zakresie po- którym dysponuje. Infrastruktura techniczna jest jed- ziomu rozwoju infrastruktury, która będzie zdolna do nym z jego podstawowych elementów. zaspokojenia zwiększających się, wyspecjalizowanych Wyniki badań radnych gminy Terespol potwier- potrzeb, jakie zgłaszają gospodarka i społeczeństwo. dzają ich świadomość istotnej, wielowymiarowej roli Można więc stwierdzić, że rola infrastruktury wzrasta infrastruktury technicznej w przebiegu procesów roz- wraz ze wzrostem poziomu rozwoju gospodarczego. wojowych w skali lokalnej. Badani zaakcentowali tak-
- 97 - Studia Ekonomiczne i Regionalne Nr 2 (V) 2012 Infrastruktura techniczna...
że potrzebę rozwoju infrastruktury społecznej oraz cyjność wsi, Zeszyty Naukowe AR im. H. Kołłątaja nowoczesnej infrastruktury społeczeństwa informa- w Krakowie nr 295, z. 43, Kraków, s. 53-54. cyjnego, co świadczy o kompleksowym postrzeganiu 13. Kuciński K. (2009), Geogra ia ekonomiczna, Wyd. przez nich problematyki rozwoju lokalnego. O icyna a Wolters Kluwer Business, Kraków, s. 149. 14. Lijewski T. (1994), Infrastruktura. w: I. Fierla (red.), Literatura: Geogra ia Gospodarcza Polski, Wyd. PWE, Warsza- 1. Adamowicz M. (2003), Kształtowanie rozwoju lo- wa, s. 213. kalnego. w: M. Adamowicz. (red.), Strategie rozwoju 15. Pięcek B. (1997), Infrastrukturalne uwarunkowania lokalnego t. 2: Aspekty instrumentalne, Wyd. SGGW, rozwoju przedsiębiorczości na obszarach wiejskich. Warszawa, s. 11. w: M. Kłodziński, A. Rosner (red.), Ekonomiczne 2. Bajerowski T., Suchta J. (2002), Wielofunkcyjna go- i społeczne uwarunkowania i możliwości wielofunk- spodarka na obszarach wiejskich w aspekcie uwarun- cyjnego rozwoju wsi w Polsce, Wyd. SGGW, Warsza- kowań społeczno-gospodarczych i przestrzennych. wa, s. 117-119. w: W. Kamińska (red.), Wielofunkcyjna gospodarka 16. Pięcek B. (2002), Wpływ infrastruktury na rozwój na obszarach wiejskich, Instytut Geogra ii Akade- przedsiębiorczości wiejskiej. w: M. Kłodziński, B. mii Świętokrzyskiej im. J. Kochanowskiego w Kiel- Fedyszak-Radziejowska (red.), Przedsiębiorczość cach, Kieleckie Tow. Naukowe, Kielce, s. 28. wiejska w Polsce i krajach Unii Europejskiej, IRWiR 3. Black J. (2008), Słownik ekonomii, Wyd. PWN, War- PAN, Warszawa, s. 320. szawa, s. 149. 17. Plan rozwoju lokalnego dla Gminy Terespol na lata 4. Borcz Z. (2000), Infrastruktura terenów wiejskich, Wyd. 2004- 2006 Akademii Rolniczej we Wrocławiu, Wrocław, s. 11. 18. Polski J., Polska A. (2008), Strategia rozwoju gmi- 5. Chmiel J. (1997), Małe i średnie przedsiębiorstwa ny Terespol do 2020 roku. Załącznik do Uchwały nr a rozwój regionów, Zakład Badań Statystyczno- XIV/84/2008 Rady Gminy Terespol z dnia 21 kwietnia -Ekonomicznych GUS i PAN, Studia i prace, z. 243, 2008 roku, Wyd. Urząd Gminy Terespol, Terespol. Warszawa, s. 82. 19. Ratajczak M. (1990), Infrastruktura a międzyna- 6. Fierla I. (2001), Bariery rozwoju polskich regionów rodowa współpraca gospodarcza w Europie, Wyd. peryferyjnych. w: I. Fierla (red.), Regionalne uwarun- „Książka i wiedza”, Warszawa, s. 23. kowania lokalizacji przedsiębiorstw w Polsce, Mono- 20. Rogacki H. (2007), Geogra ia społeczno- gospodar- gra ie i Opracowania nr 480, SGH, Warszawa, s. 9-12. cza Polski, Wyd. PWN, Warszawa, s. 358. 7. Folder gminny „15 lat gminy Terespol”, 2006, s. 5. 21. Rosner A. (2002), Wiejskie obszary skumulowanych 8. Gałązka A. (2003), Infrastruktura komunalna na barier rozwojowych. w: A. Rosner (red.), Wiejskie wsi. Początki, współczesność, perspektywy rozwoju. obszary kumulacji barier rozwojowych, IRWiR PAN, W:A. Stasiak (red.), Problemy zagospodarowania Warszawa, s. 161-162. terenów wiejskich w Polsce, PAN, KPZK, Biuletyn, z. 22. Sochacka-Krysiak H. (2003), Zarządzanie gospodar- 207, Warszawa, s. 14. ką i inansami gminy. w: M. Sadowy (red.), Zarządza- 9. Jadczak S. (2002), Gmina Terespol w dziesięcioleciu nie funkcjonowaniem i rozwojem infrastruktury ko- 1992– 2002, Wyd. „Express– Press” na zlecenie munalnej, Wyd. SGH w Warszawie, Warszawa, s. 87. Urzędu Gminy Terespol, Terespol. 23. Szewczuk A. (2005), Rozwój lokalny i regionalny 10. Kaja J., Piech K. (2005), Rozwój oraz polityka regio- jako przedmiot badań naukowych. w: B. Filipiak, M. nalna i lokalna w Polsce. w: S. Słupik (red.), Inwesty- Kogut, A. Szewczuk, M. Zioło (2005), Rozwój lokal- cje infrastrukturalne jako niezbędny warunek roz- ny i regionalny. Uwarunkowania, inanse, procedury, woju gospodarczego gminy; Wyd. SGH w Warszawie, Fundacja na rzecz Uniwersytetu Szczecińskiego, Warszawa, s. 259-260. Szczecin, s. 32-33. 11. Kamiński W. (1995), Warianty wielofunkcyjnego 24. Wojtasiewicz L. (1997), Czynniki rozwoju lokalne- rozwoju wsi – uwarunkowania przestrzenne, Zeszy- go – nowe ujęcia metodologiczne. w: W. Maik (red.), ty Naukowe AR im. H. Kołłątaja w Krakowie nr 295, Problematyka rozwoju lokalnego w warunkach z. 43, Kraków, s.20-21. transformacji systemowej, PAN KPZK, Biuletyn, Z. 12. Kołodziejczyk D. (1995), Zasoby pracy a wielofunk- 177, Warszawa, s. 8-9.
- 98 - Studia Ekonomiczne i Regionalne Nr 2 (V) 2012 Infrastruktura techniczna...
THE TECHNICAL INFRASTRUCTURE AS A LOCAL DEVELOPMENT FACTOR: THE EXAMPLE OF TERESPOL COUNTY
Magdalena Zwolińska-Ligaj, Marta Ciechańska
Pope John Paul II State School of Higher Education in Biała Podlaska
Summary: The paper characterizes the technical infrastructure and its role in local development processes. Theoretical deliberations are broadened by the case study of Terespol county. The study examines actions taken by local authorities in the area of the technical infrastructure development. The discussion includes the summary of opinions of county council members about the selected issues related to the county technical infrastructure development. The purpose of the diagno- stic survey was the collection of council members opinions about the level of infrastructure development, infrastructure role in county development, and selected problems and priorities in infrastructure development in Terespol county.
Keywords: technical infrastructure, local development, local development factor
Adres do korespondencji/ Mailing address: [email protected], [email protected]
- 99 - ISSN 2083-3725 Studia Ekonomiczne i Regionalne www.ser.pswbp.pl Economic and Regional Studies Tom/Volume V, Nr/Issue 2, Rok/Year 2012
BUDŻET GMINY JAKO ELEMENT ZARZĄDZANIA JEDNOSTKĄ SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO Matylda Gwoździcka-Piotrowska
Wyższa Szkoła Bankowa w Poznaniu
Streszczenie: Podstawą każdej gospodarki inansowej jednostki samorządu terytorialnego jest budżet. W oparciu o jego zapisy jednostka realizuje ustawowe cele swojego funkcjonowania. Odpowiednie przygotowanie budżetu – uwzględniające potrzeby społeczne i gospodarcze gminy – jest zasadniczym obowiązkiem Wójta. Podstawowe zasady i terminy opraco- wania i uchwalenia budżetu oraz jego szczegółowość i elementy konieczne zawarte są w ustawie o inansach publicznych. Niezależnie od ustawowych wymogów, opracowanie budżetu powinno uwzględniać zasady planowania i zarządzania. Za- chowanie czysto administracyjnego modelu gospodarowania inansami jest niewystarczające w świetle wyzwań przed jakimi stoją jednostki samorządu terytorialnego. Odpowiednia analiza możliwości inansowych gminy daje podstawę do wyznaczania kierunków rozwoju i strategii działań gminy zarówno w perspektywie budżetowej jak i poza nią.
Słowa kluczowe: budżet, gmina, zarządzanie, planowanie, samorząd, wójt (burmistrz, prezydent miasta), uchwała, rada gminy, polityka inansowa, cele budżetowe, zadania własne
Wprowadzenie nienie wydatków na inansowanie poszczególnych programów. Równocześnie gminy mogą w uchwale bu- Budżet gminy jednostki samorządu terytorialnego dżetowej określać, oprócz limitów wydatków na okres de iniowany jest następująco: jest on opracowywa- roku budżetowego, limity wydatków na wieloletnie ny, uchwalany i wykonywany w sposób przewidzia- programy inwestycyjne, na programy realizowane ny prawem planu inansowego gminy, obejmujący jej z udziałem środków zagranicznych niepodlegających wydatki, nieprzekraczające dochodów wraz z wpły- zwrotowi oraz na zadania wynikające z kontraktów wami zwrotnymi, na czas roku kalendarzowego, na wojewódzkich, ujmowane w wykazie stanowiącym podstawie którego prowadzi ona w sposób jawny i sa- załącznik do uchwały. Załącznik, określa nazwę pro- modzielny swoją gospodarkę inansową (T. Dębowska- gramu, cel, zadania, jednostkę organizacyjną, realizu- -Romanowska, Komentarz do prawa budżetowego pań- jącą lub koordynującą wykonanie programu, okres re- stwa i samorządu terytorialnego wraz z częścią ogólną alizacji i łączne nakłady inansowe, a także wysokość prawa inansowego, Warszawa 1995, s. 169). wydatków w roku budżetowym i w dwóch kolejnych Budżet gminy to podstawowy plan inansowy, łą- latach. Zmiany kwot wydatków wynikające ze zmian czący dochody i wydatki związane z realizacją zarówno programu lub jego wstrzymania wymagają uchwały zadań własnych, jak i zleconych. Jest to akt zarządzania organu stanowiącego. Jest to próba dostosowania pla- gospodarką inansową gminy, a zarazem instrument nowania budżetowego do potrzeb związanych z zada- realizacji polityki gminy. Roczność budżetu sprawia, niami o dłuższym niż rok (T. Dębowska-Romanowska, że jest on dobrym narzędziem realizacji zadań bieżą- Komentarz do prawa budżetowego państwa i samorzą- cych, które znajdują w nim źródło inansowania i po- du terytorialnego wraz z częścią ogólną prawa inanso- przez które realizowana jest bieżąca obsługa członków wego, Warszawa 1995, s. 169). wspólnoty samorządowej. Wydaje się, że dla inanso- Jednym z warunków spełnienia przez budżet roli wania inwestycji, rok to okres zbyt krótki, dlatego też instrumentu realizacji polityki gminy jest ochrona podejmowane są próby wydłużenia okresów progra- tzw. środków zwrotnych (pożyczek, kredytów, pa- mowania i planowania dochodów oraz wydatków, tak pierów wartościowych oraz z prywatyzacji mająt- by rozpoczęte wieloletnie przedsięwzięcia nie były na- ku) przed przeznaczaniem ich na wydatki bieżące rażone na zaniechanie lub opóźnienia (T. Dębowska-Ro- (E. Kornberger-Sokołowska, Decentralizacja inan- manowska, Komentarz do prawa budżetowego państwa sów publicznych a samodzielność inansowa jednostek i samorządu terytorialnego wraz z częścią ogólną prawa samorządu terytorialnego, Warszawa 2001, s. 130). inansowego, Warszawa 1995, s. 169). Służy temu podział środków publicznych gminy na dochody i przychody (rozchody i de icyt budżetowy). Budżet a zarządzanie W polskim prawie o inansach publicznych istnie- je obowiązek wyodrębnienia wydatków bieżących Obligatoryjnym elementem uchwały budżetowej i majątkowych, jednak ma to tylko wartość informa- jest przedstawienie wydatków związanych z wielo- cyjną i ewidencyjną, nie oznaczając ograniczeń w go- letnimi programami inwestycyjnymi oraz wyodręb- spodarowaniu środkami zwrotnymi i wpływami
- 100 - Studia Ekonomiczne i Regionalne Nr 2 (V) 2012 Budżet gminy... z prywatyzacji majątku (E. Kornberger-Sokołowska, na inansowanie poszczególnych programów; Decentralizacja inansów publicznych a samodzielność wydatki na programy i projekty realizowane ze inansowa jednostek samorządu terytorialnego, War- środków pochodzących z budżetu Unii Europej- szawa, 2001, s. 16). skiej; Wykorzystywanie budżetu jako instrumentu za- plany przychodów i wydatków zakładów bu- rządzania wymaga, poza wydłużaniem okresów, na dżetowych, gospodarstw pomocniczych jedno- które planuje się dochody i wydatki oraz stałego mo- stek budżetowych i dochodów własnych jedno- nitorowania przebiegu zjawisk inansowych i doko- stek budżetowych; nywania oceny realności ujętych w budżecie zadań. plany przychodów i wydatków funduszy celo- Budżet jako instrument zarządzania powinien być wych; budowany na różne sposoby, przy udziale profesjona- limit zobowiązań z tytułu zagranicznych kre- listów, budowany na zasadzie jawności i po konsulta- dytów i pożyczek oraz emitowanych papierów cjach społecznych (S. Owsiak, Finanse publiczne. Teoria wartościowych; i praktyka, Warszawa 1999, s. 337). upoważnienie dla zarządu jednostki samorządu De inicja budżetu jednostki samorządu teryto- terytorialnego do zaciągania długu i do spłat rialnego, zawarta w przepisie art. 165 ustawy z dnia zobowiązań jednostki; 30 czerwca 2005 r. o inansach publicznych, została zakres i kwoty dotacji przedmiotowych; do- doprecyzowana na skutek licznych postulatów śro- chody i wydatki związane z realizacją zadań dowiska (Dz. U. z 2005 r. nr 249, poz. 2104 t.j.; Dz. U. z zakresu administracji rządowej i innych za- z 2009 r. nr 157, poz. 1240 ze zm.; H. Sochacka-Kry- dań zleconych jednostce samorządu ustawa- siak, Finanse lokalne, Warszawa 1994, s. 199) Ustawa mi; inne dotacje przekazywane na podstawie o inansach publicznych, która obowiązywała do koń- odrębnych przepisów; ca 2005 r., w art. 109 de iniowała budżet jednostki dochody i wydatki związane z realizacją zadań samorządu terytorialnego jako roczny plan dochodów wspólnych wykonywanych w drodze umów i wydatków oraz przychodów i rozchodów tej jednost- lub porozumień między jednostkami samorzą- ki; przychodów i wydatków zakładów budżetowych du terytorialnego, ujęte w budżecie jednostki i gospodarstw pomocniczych jednostek budżetowych samorządu terytorialnego, której powierzono oraz funduszy celowych jednostki samorządu teryto- realizację tych zadań (H. Sochacka-Krysiak, rialnego (H. Sochacka-Krysiak, Finanse lokalne, War- Praktyczne zastosowanie inansów publicznych, szawa 1994, s. 199). Warszawa 1999, s. 64). W art. 165 ustawy o inansach publicznych uściślo- Obligatoryjną częścią uchwały budżetowej jest też no, że budżet jednostki samorządu terytorialnego jest określenie dochodów z tytułu wydawania zezwoleń rocznym planem dochodów i wydatków oraz przycho- na sprzedaż napojów alkoholowych i wydatków na dów i rozchodów tej jednostki. Uchwała budżetowa za- realizację zadań określonych w programie pro ilakty- wiera także plany przychodów i wydatków zakładów ki oraz rozwiązywania problemów alkoholowych (H. budżetowych, gospodarstw pomocniczych jednostek Sochacka-Krysiak, Praktyczne zastosowanie inansów budżetowych i funduszy celowych oraz dochodów publicznych, Warszawa 1999, s. 67) własnych jednostek budżetowych (H. Sochacka-Kry- Uchwała budżetowa może ponadto zawierać upo- siak, Finanse lokalne, Warszawa 1994, s. 200; art. 165 ważnienie dla zarządu jednostki (wójta, burmistrza, ust. 4 Ustawy). prezydenta miasta) do zaciągania kredytów i pożyczek Przepisy dotyczące szczegółowości budżetu jed- oraz emisji papierów wartościowych na pokrycie wy- nostki samorządu terytorialnego nakładają obowią- stępującego w ciągu roku de icytu budżetu jednostki zek zaplanowania dochodów budżetu według źró- samorządu terytorialnego, upoważnienie dla zarządu deł i działów klasy ikacji, a wydatków w podziale na do dokonywania zmian w budżecie oraz inne postano- działy i rozdziały z wyodrębnieniem w każdym dziale wienia dotyczące wykonywania budżetu. W gminach, wydatków bieżących (ze wskazaniem kwot na wyna- w których działają jednostki pomocnicze, uchwała bu- grodzenia i pochodne, dotacji, wydatków na obsługę dżetowa może także określać wydatki jednostek po- długu oraz wydatków związanych z udzielonymi po- mocniczych i uprawnienia jednostki pomocniczej do ręczeniami i gwarancjami) oraz wydatków mająt- prowadzenia gospodarki inansowej w ramach budże- kowych. Treść uchwały budżetowej musi ponadto tu gminy (H. Sochacka-Krysiak, Praktyczne zastosowa- uwzględniać: nie inansów publicznych, Warszawa 1999, s. 113). źródła pokrycia de icytu lub przeznaczenie Projekt uchwały budżetowej opracowuje zarząd nadwyżki budżetu jednostki samorządu tery- (wójt, burmistrz, prezydent miasta) i przedkłada go torialnego; w terminie do 15 listopada roku poprzedzającego rok przychody i rozchody budżetu jednostki samo- budżetowy organowi stanowiącemu i regionalnej izbie rządu terytorialnego; obrachunkowej, która przedstawia opinię o projekcie, wydatki związane z wieloletnimi programami a także - jeśli projekt zakłada de icyt budżetowy - opi- inwestycyjnymi, z wyodrębnieniem wydatków nię o możliwościach s inansowania de icytu. Wraz
- 101 - Studia Ekonomiczne i Regionalne Nr 2 (V) 2012 Budżet gminy... z projektem budżetu zarząd przedstawia informację Istota zarządzania inansami w gminach o stanie mienia komunalnego, sporządzoną zgodnie z przepisem art. 180 ustawy o inansach publicznych Zarządzanie inansami gminy można zde iniować oraz prognozę kwoty długu jednostki samorządu te- jako bardzo złożony proces, polegający na podejmo- rytorialnego. Regionalna izba obrachunkowa przed- waniu przez jej organy stanowiące i wykonawcze wie- stawia opinię o prawidłowości załączonej do projektu lu różnych wzajemnie powiązanych działań i decyzji uchwały budżetowej prognozy kwoty długu (art. 51 służących maksymalizacji ekonomicznych i społecz- ust. 1 ustawy z dnia 8 marca 1990 roku o samorządzie nych efektów, zgodnie z przyjętymi celami bieżącymi gminnym, Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz.1591). i strategicznymi. Kształtowanie dochodów oraz kie- Uchwała budżetowa powinna być podjęta przed runki alokacji środków wynikają z „ilościowych i ja- rozpoczęciem roku budżetowego, a w szczególnie uza- kościowych potrzeb zgłaszanych przez społeczności sadnionych przypadkach - nie później niż do 31 marca lokalne w ścisłym powiązaniu z bieżącą i prognozowa- roku budżetowego. ną sytuacją inansową gminy przy zastosowaniu zasad W przypadku nieuchwalenia uchwały budżetowej racjonalnego gospodarowania” (W. Misiąg, Finanse pu- w terminie do 30 kwietnia roku budżetowego regio- bliczne w Polsce, Warszawa 1996, s. 239). nalna izba obrachunkowa ustala budżet w zakresie Sformułowana de inicja kładzie nacisk na prowa- obowiązkowych zadań własnych oraz zadań zleco- dzenie polityki inansowej i gospodarki budżetowej nych. Do czasu podjęcia uchwały lub ustalenia budże- gminy, ukierunkowanej na zarządzanie, a nie tylko tu przez regionalną izbę obrachunkową podstawą do administrowanie inansami. Odpowiada to formu- dokonywania wydatków jest projekt uchwały (art. 62 łowanym we wcześniejszych rozdziałach de inicjom ust. 2i ustawy z dnia 8 marca 1990 roku o samorządzie procesu profesjonalnego zarządzania gminą, wyko- gminnym, Dz. U. z 2001r. Nr 142, poz.1591). rzystującego szerokie instrumentarium w postaci Do realizacji budżetu w terminie 21 dni od pod- strategii rozwoju gminy, wieloletnich programów jęcia uchwały budżetowej zarząd opracowuje układ i planów inwestycyjnych, prognoz budżetu, montażu wykonawczy budżetu w podziale na działy, rozdziały inansowego inwestycji, badania zdolności kredy- i paragrafy klasy ikacji dochodów i wydatków, prze- towej i płynności inansowej gminy. Istotą procesu kazuje podległym jednostkom informacje o ostatecz- zarządzania jest podejmowanie decyzji w zależności nych kwotach dochodów i wydatków oraz o wysokości od zmieniających się zewnętrznych i wewnętrznych dotacji i wpłat do budżetu, a także opracowuje plan warunków funkcjonowania. W zarządzaniu gminą na- inansowy zadań z zakresu administracji rządowej leży wyróżnić szereg ważnych elementów, takich jak: i innych zadań zleconych ustawami na podstawie planowanie budżetowe - w szczególności rola budże- kwot dotacji celowych, przyznanych na ich realizację tu jako instrumentu zarządzania gminą i gospodarką oraz dochodów związanych z realizacją tych zadań, lokalną; planowanie inansowe o charakterze śred- które podlegają przekazaniu do budżetu państwa nio- i długookresowym, w którym wyznacza się cele (W. Misiąg, Finanse publiczne w Polsce, Warszawa i możliwości ich realizacji, inansowanie inwestycji 1996, s. 235). - zestawienie zadań inwestycyjnych oraz określenie W wykonaniu budżetu obowiązują zasady gospo- możliwości ich inansowania (montaż inansowy pro- darki inansowej, analogicznie jak w wykonaniu bu- jektów), zgodnie z realizowanymi planami i progra- dżetu państwa. I tak, wydatki mogą być dokonywane mami inwestycyjnymi; badanie płynności inansowej w granicach kwot, określonych w planie inansowym, oraz zarządzanie długiem gminy - prowadzenie analiz zgodnie z planowanym przeznaczeniem, w sposób ce- efektywności z punktu widzenia wypełniania przez lowy i oszczędny oraz wprowadzają obowiązek sto- gminę wymogów ustawy o inansach publicznych oraz sowania ustawy o zamówieniach publicznych przy ekonomicznych barier sięgania po instrumenty dłużne; zlecaniu zadań. Zgodnie z zasadami dotacje celowe podejmowania przez gminę działalności gospodarczej niewykorzystane w danym roku podlegają zwrotowi jako elementu wpływającego na dochody i wydatki do budżetu państwa w części, w jakiej zadanie nie zo- budżetu w krótkim i długim okresie; kontroli inan- stało wykonane. sowej i nadzoru nad działalnością gminy - dla zapew- Kontroli i nadzorowi nad realizacją budżetu służą nienia prawidłowości i racjonalizacji inansów gminy przedkładane organowi stanowiącemu i regionalnej (W. Misiąg, Finanse publiczne w Polsce, Warszawa izbie obrachunkowej informacje o przebiegu wykona- 1996, s. 242). nia budżetu za I półrocze i sprawozdanie roczne, za- Zarządzanie inansami powinno być zintegrowane wierające zestawienie dochodów i wydatków. Organ z innymi instrumentami zarządzania strategicznego, stanowiący jednostki samorządu terytorialnego rozpa- zwłaszcza ze strategią rozwoju gminy oraz wieloletni- truje sprawozdanie roczne i wniosek komisji rewizyjnej mi planami inwestycyjnymi. w sprawie absolutorium dla zarządu w terminie do 30 kwietnia roku następnego po roku sprawozdawczym i podejmuje uchwałę w sprawie absolutorium W. Misiąg, Finanse publiczne w Polsce, Warszawa 1996, s. 237).
- 102 - Studia Ekonomiczne i Regionalne Nr 2 (V) 2012 Budżet gminy...
Podstawy prawne inansowania gmin U. z 1993 r. nr 72, poz. 344 ze zm.). Od 1 stycznia 1994 r. obowiązywała ustawa z dnia 10 grudnia 1993 r. Wraz z nową ustawą z dnia 8 marca 1990 r. o samo- o inansowaniu gmin (Dz. U. z 1998 r. nr 30, poz. 164 rządzie terytorialnym przyjęta została ustawa o zmia- ze zm.), w której m.in. wprowadzono nowe zasady sub- nie Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. z 1990 wencjonowania gmin, zmieniono zasady dotowania r. nr 16, poz. 94 ze zm.), umożliwiająca zmiany statusu gmin, ustalono zasady korzystania z kredytów, emisji gmin, zgodnie z podstawowymi zasadami samorząd- obligacji gminnych i poręczeń oraz inansowania de- ności terytorialnej: zasadą pomocniczości, decen- icytu budżetowego (H. Sochacka-Krysiak, Finanse lo- tralizacji władzy publicznej, samodzielności, zasadą kalne, Warszawa 1994, s.106). demokracji przedstawicielskiej i wolności zrzeszania Ustawa budżetowa na 1993 rok umożliwiła 43 gmi- (Z. Niewiadomski, Samorząd terytorialny. Ustrój i go- nom miejskim liczącym powyżej 100 tys. mieszkańców spodarka, Bydgoszcz-Warszawa 2001, s. 35). Samo- realizację tzw. programu pilotażowego, polegającego rząd terytorialny został uznany za podstawową for- na przejęciu w drodze porozumienia z wojewodami mę organizacji życia publicznego w gminach, których części zadań z zakresu administracji rządowej, co zo- zadania określono jako działalność zmierzającą do stało określone w Rozporządzeniu Rady Ministrów zaspokojenia zbiorowych potrzeb społeczności lokal- z 13 lipca 1993 r. (Dz. U. z 1993 r. nr 65, poz. 309 ze nych (H. Sochacka-Krysiak, Finanse lokalne, Warszawa zm.) Część zadań pilotażowych przekształcono w za- 1994, s.100) dania własne, a następnie zmieniono system inanso- Gmina zajmuje szczególną pozycję w systemie wania nowych zadań dużych gmin miejskich z dnia 1 państwa jako podstawowa jednostka samorządu te- stycznia 1996 r., kiedy to weszła w życie ustawa z 24 rytorialnego i jednostka zasadniczego podziału ad- listopada 1995 r. o zmianie zakresu zadań niektórych ministracyjnego państwa, wyposażona w osobowość miast oraz o miejskich strefach usług (Dz. U. z 1997 r. prawną, w samodzielność organizacyjną (własne organy nr 36, poz. 224 ze zm.). Ustawą z dnia 22 grudnia 1995 i struktury), administracyjną (kompetencje do sta- r. o zmianie ustawy o inansowaniu gmin (Dz. U z 1993 nowienia przepisów i wydawania decyzji administra- r. nr 154, poz. 794.) wprowadzono zmiany w subwen- cyjnych w sprawach indywidualnych), ekonomiczną cjonowaniu gmin. Ustalono subwencję oświatową, (zasoby majątkowe i środki inansowe), a także po- a także obligatoryjne przekazywanie części nadwyżek lityczną (wolne wybory i społeczna kontrola działa- gmin bogatszych w celu powiększenia łącznej kwoty nia). W Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 subwencji dla gmin ubogich. W szerszym niż dotych- kwietnia 1997 r. (Dz. U. z 1997 r. nr 78, poz. 483) gmina czas stopniu ustawa wprowadzała dotowanie zadań została określona jako podstawowa jednostka samo- własnych gmin (inwestycyjnych, pomocy społecznej, rządu terytorialnego. I to gminie przypisano wykony- dodatków mieszkaniowych). wanie wszystkich zadań samorządu terytorialnego, Sama Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2 niezastrzeżonych dla innych jednostek samorządu kwietnia 1997 r. (Dz. U. z 1997 r. nr 154, poz. 794) terytorialnego (H. Sochacka-Krysiak, Finanse lokalne, stanowi, że jednostkom samorządu terytorialnego Warszawa 1994, s.103). zapewnia się udział w dochodach publicznych odpo- Dla zapewnienia gminom wykonania zadań, prze- wiednio do przypadających im zadań oraz że zmiany kazanych im w drodze decentralizacji lub dekoncen- w zakresie zadań i kompetencji jednostek samorzą- tracji funkcji państwa, nieodzowne było wyposażenie du terytorialnego następują wraz z odpowiednimi ich w majątek oraz określenie źródeł uzyskiwania do- zmianami w podziale dochodów publicznych. Zasady chodów. Podstawy prawne inansowania zadań gmin konstytucyjne są na ogół zgodne z postanowieniami uległy wielu zmianom, zmieniały się też rozwiązania Europejskiej Karty Samorządu Terytorialnego. W do- systemu inansów gmin. Normy dotyczące inanso- kumencie, który obowiązuje w Polsce od dnia 1 marca wania zadań gmin zawierała ustawa konstytucyjna 1993 roku, określone zostały zasady gromadzenia wy- z dnia 17 października 1992 r. (Dz. U. z 1992 r. nr 84, datkowania zasobów inansowych społeczności lokal- poz. 426 ze zm.). Ogólne zasady gospodarki inansowej nych (Dz. U z 1993 r.. nr 154, poz. 794). gmin zawarte w ustawie o samorządzie terytorial- W 1999 roku ustawę Prawo budżetowe zastąpiła nym zostały rozwinięte i uszczegółowione w ustawie ustawa z dnia 26 listopada 1998 r. o inansach publicz- z dnia 14 grudnia 1990 r. o dochodach gmin i zasa- nych (Dz. U. z 2003 r. nr 15, poz. 148 ze zm.), pomy- dach ich subwencjonowania oraz o zmianie ustawy ślana jako jeden, uniwersalny akt regulujący funkcjo- o samorządzie terytorialnym (Dz. U. z 1990 r. nr 89, nowanie sektora inansów publicznych, w tym także poz. 518 ze zm.). Ustawa ta była regulacją tymczaso- samorządu terytorialnego. wą, niezbędną do przygotowania budżetów gmin na Zmiany systemowe, a w szczególności utworzenie 1991 r. Nie przygotowano nowej, pełnej regulacji sys- samorządu terytorialnego na szczeblu powiatu i woje- temu inansów gminnych. Istotne zmiany ustrojowe, wództwa, wymagały ponownego unormowania zasad w tym wyodrębnienie z budżetu państwa budżetów gromadzenia oraz wydatkowania środków publicz- gmin, wpłynęły też na zmianę prawa budżetowego, nych, a także określenia źródeł dochodów budżetu wprowadzoną nową ustawą z 5 stycznia 1991 r. (Dz. państwa i budżetów jednostek samorządowych. Sejm
- 103 - Studia Ekonomiczne i Regionalne Nr 2 (V) 2012 Budżet gminy... przyjął ustawę z dnia 26 listopada 1998 r. o dochodach niejsze na danym terenie i w danym czasie, za- jednostek samorządu terytorialnego w latach 1999 dania władz publicznych; i 2000 (Dz. U. z 1998 r. nr 150, poz. 983 ze zm.). Ustawa w płaszczyźnie właściwego, tzn. racjonalnego ta obowiązywała do 2003 roku i nie zmieniła w zasad- wykorzystania rozdzielonych środków przez niczy sposób systemu dochodów gmin. Podstawowy poszczególne podmioty budżetowe (E. Denek, katalog tych dochodów jest stały, zmieniły się nato- Finanse publiczne, Warszawa 2000, s. 87-88). miast proporcje dochodów z poszczególnych źródeł. Środki publiczne powinny być wydatkowane W obecnym stanie prawnym najważniejsze prze- w sposób oszczędny, z zastosowaniem zasad racjonal- pisy dotyczące gromadzenia i wydatkowania środków ności gospodarczej, czyli: publicznych przez wszystkie podmioty zaliczane do minimalizacji kosztów – tak, by przy założonym sektora inansów publicznych (w tym gminy) zawie- efekcie możliwie minimalizować ponoszone ra wspomniana już ustawa o inansach publicznych. koszty osiągania założonych celów (realizacji Oprócz przepisów odnoszących się do całego sektora, zadań), określających podstawowe pojęcia, zasady jawności maksymalizacji efektów – tak, by maksymali- i przejrzystości inansów publicznych (w tym zasa- zować osiągane efekty z wydatkowanych na- dy planowania środków publicznych i dysponowania kładów. nimi, zasady kontroli wewnętrznej i audytu, zasa- Natomiast dla racjonalnego wykorzystania środ- dy zarządzania państwowym długiem publicznym, ków publicznych ważne są kwestie: sposób inansowania de icytu budżetowego, zakres ile środków można wydać; budżetów, zasady opracowywania budżetów, ich jaki jest cel wydatkowania tych środków; uchwalania i wykonywania oraz odpowiedzialności w jaki sposób środki te są wydatkowane za naruszenie dyscypliny inansów publicznych), usta- (S. Owsiak, Finanse publiczne. Teoria i praktyka, wa zawiera również szereg przepisów adresowanych Warszawa 1999, s. 181). tylko do jednostek samorządu terytorialnego. Nie Potrzeba stosowania mechanizmów racjonalizują- zostały w niej wymienione źródła dochodów jedno- cych gospodarkę inansową występuje w płaszczyźnie stek samorządu terytorialnego i w tej sprawie ustawa dochodowej i wydatkowej budżetu gminy (S. Owsiak, o inansach publicznych odsyła do odrębnej Finanse publiczne. Teoria i praktyka, Warszawa 1999, s. ustawy. Od dnia 1 stycznia 2004 r. obowiązu- 181). Wynika to z faktu, iż podstawą do ustalania za- je ustawa z dnia 13 listopada 2003 r. o docho- kresu realizowanych zadań jest wysokość dochodów dach jednostek samorządu terytorialnego (Dz. U. budżetowych. Zasadniczym celem racjonalizacji stro- z 2003 r. nr 203, poz. 1966 ze zm.). Dochody jednostek ny dochodowej jest wzrost wielkości budżetu gminy. samorządu terytorialnego obejmują: Jego osiągnięcie jest uzależnione od stosowania in- a) dochody własne, strumentów o charakterze ekonomicznym, jak i po- b) subwencję ogólną, litycznym. Po stronie wydatkowej celem jest wzrost c) dotację celową z budżetu państwa. efektywności gospodarowania i lepsze wykorzystanie W myśl ustawy, do dochodów własnych zalicza się majątku komunalnego. Wyrazem tego jest racjonaliza- również udziały we wpływach z podatku dochodowe- cja kosztów świadczonych usług oraz kształtowanie go od osób izycznych oraz z podatku dochodowego od rozwoju na podstawie pożądanych proporcji pomię- osób prawnych. dzy wydatkami bieżącymi i inwestycyjnymi. Możli- Dochodami jednostek samorządu terytorialnego wości racjonalizacji gospodarki budżetowej określają mogą być: cztery czynniki: a) środki pochodzące ze źródeł zagranicznych nie- 1. wielkość i struktura budżetu gminy, podlegające zwrotowi, 2. mienie komunalne i stan zagospodarowania b) środki pochodzące z budżetu Unii Europejskiej, gminy, c) inne środki określone w odrębnych przepisach. 3. strategia zarządzania władz lokalnych, 4. uwarunkowania zewnętrzne gospodarki inan- Racjonalne wykorzystanie gospodarki budżetowej sowej. gmin Poziom budżetu wzrasta wraz ze stanem zagospo- darowania i bazą ekonomiczną gminy. Bezpośrednim Rozpatrując problem racjonalizacji inansowania tego wyrazem jest wysokość wpływów budżetowych budżetowego, należy mieć na uwadze fakt, że zasoby, z podatków. Możliwości zwiększania budżetu gminy jakimi dysponują gminy są ograniczone. są zróżnicowane lokalnie. Wśród czynników wpływa- Problematykę racjonalności inansowania budże- jących na poziom dochodów należy wymienić: towego można rozpatrywać w następujących płasz- a) lokalizację i charakter gminy, czyznach: b) sytuację demogra iczną (liczbę ludności, jej w płaszczyźnie właściwego, tj. racjonalnego strukturę ekonomiczną i „saldo” migracji), rozdziału środków, które z natury rzeczy są c) bazę ekonomiczną i stan zagospodarowania ograniczone pomiędzy uznane za najpotrzeb- gminy, w tym sytuację na rynku pracy, liczbę
- 104 - Studia Ekonomiczne i Regionalne Nr 2 (V) 2012 Budżet gminy...
podmiotów gospodarczych, wartość nakła- Racjonalne gospodarowanie, oznacza silniejsze po- dów inwestycyjnych oraz stan infrastruktury wiązanie dochodów z wydatkami. Zgodnie z zapisami (S. Owsiak, Finanse publiczne. Teoria i prakty- ustawy o gospodarce komunalnej część zadań gmina ka, Warszawa 1999, s. 192). może powierzać innym podmiotom, np. spółkom prawa Racjonalne gospodarowanie wymaga stałego mo- handlowego lub innym osobom prawnym i izycznym. nitoringu ekonomicznych korzyści i kosztów, wyni- Możliwa jest także realizacja zadań w formie partner- kających z rozmiarów i struktury zadłużenia gminy. stwa publiczno-prywatnego. Racjonalizacja wydat- Istotnym elementem racjonalizacji jest właściwy dobór ków jest również bardzo ważna przy realizacji zadań instrumentów dłużnych do zadań, których inansowa- inwestycyjnych (A. Zalewski et al, Gospodarka Gdyni niu mają one służyć. Zasadność sięgania po pożyczkę, w latach 1990-2000. Przemiany strukturalne i ten- kredyt czy obligacje komunalne powinna wynikać dencje rozwoju oraz wersja angielska: Gdynia’s Econo- z przeprowadzonych analiz ekonomicznych i prognoz my 1990-2000. Structural Changes and Development inansowych, wykazujących możliwości płatnicze gmi- Trends USAID i Urząd Miasta Gdyni 1997, s. 203-204). ny w dłuższym okresie (S. Owsiak, Finanse publiczne. Teoria i praktyka, Warszawa 1999, s. 193). Podsumowanie Istotnym problemem racjonalnego gospodarowa- nia budżetem jest efektywność wykorzystania ma- Potrzeba ciągłego rozwoju oraz doskonalenia jakości jątku komunalnego. Gospodarując majątkiem, należy realizowanych przez Gminy zadań determinuje koniecz- mieć na uwadze ograniczenia wynikające z zapisów ność podejmowania inwestycji a w związku z tym odpo- ustawy o gospodarce komunalnej, sprowadzające wiedniego planowania i przygotowania budżetu. Zarzą- w praktyce zakres działalności gospodarczej gmin do dzanie, jako podstawowa funkcja planowania stanowi sfery użyteczności publicznej (S. Owsiak, Finanse pu- element konieczny dla przygotowania budżetu zgodnego bliczne. Teoria i praktyka, Warszawa 1999, s. 194) z założonymi celami bieżącymi i strategicznymi. Właści- Ważnym czynnikiem, warunkującym realizację racjo- we planowanie powinno stanowić wielopłaszczyznowy nalizacji gospodarki budżetowej, jest jakość zarządzania proces, który w efekcie służyć będzie zwiększeniu poten- gminą. Aktywność i profesjonalizm władz samorządo- cjału rozwojowego gminy. Z uwagi na ograniczone moż- wych w zarządzaniu inansami i mieniem komunalnym liwości inansowania gmin, przed władzami lokalnymi jest czynnikiem determinującym wprowadzenie teorii do stoi wyzwanie wzrostu efektywności wydatków budże- praktyki gospodarowania budżetem gminy. towych, podjęcie działań polegających na stymulowaniu Jednym z podstawowych elementów racjonaliza- wzrostu dochodów budżetu gminy i poprawie efektyw- cji gospodarki budżetowej jest też właściwa alokacja ności ich wydatkowania. Zważywszy na to, racjonalizacja środków publicznych. Rozwiązania w tym zakresie gospodarki budżetowej gminy, powinna być dokonywana powinny wynikać z realizowanej strategii rozwoju w sposób zbliżony do procesów, które zachodzą w pod- gminy. Instrumentem sprzyjającym racjonalnemu miotach gospodarczych. Budżet gminy powinien kształtowaniu wydatków budżetowych jest planowa- uwzględniać nie tylko wymogi ustawowe, ale też zada- nie długookresowe (A. Zalewski, Efektywność gospoda- nia wynikające z racjonalnego gospodarowania mie- rowania samorządu terytorialnego w Polsce i możliwość niem oraz możliwe do podjęcia inicjatywy zwiększające jej poprawy, Warszawa 1996, s. 121). przychody. Dokonywanie oceny racjonalności przepro- Dążąc do racjonalizacji gospodarki budżetowej wadzenia inwestycji krótko i długoterminowych musi gminy, należy ustalić priorytety gospodarowania uwzględniać obok kosztów samej inwestycji również środkami bieżącymi oraz inansowania inwestycji. wydatki związane z ich obsługą oraz zyski niematerialne Wyznacznikiem powinna być przyjęta strategia roz- wynikające z nich. woju gminy oraz prognoza inansowa budżetu, przy- jęta w dłuższym okresie. Dokonując wyboru, należy Literatura: uwzględniać uwarunkowania o charakterze ekono- 1. Bingo T. (1928), Związki publiczno-prawne w świetle micznym, społecznym i politycznym (A. Zalewski, ustawodawstwa polskiego, Wydawnictwo Kasy im. Efektywność gospodarowania samorządu terytorialne- Mianowskiego, Warszawa, go w Polsce i możliwość jej poprawy, Warszawa 1996, 2. Bordo A. (2000), Finanse publiczne Rzeczpospolitej s. 121). Władze gmin nie mogą dokonywać w sposób Polskiej. Zagadnienia prawne, O icyna Wydawnicza nieograniczony cięć w swoich budżetach, gdyż może Branta, Bydgoszcz, to prowadzić do obniżenia jakości, a nawet zaniecha- 3. Dębowska-Romanowska T. (1995), Komentarz do nia realizacji części przypisanych im ustawowo zadań, prawa budżetowego państwa i samorządu teryto- a powszechne wykorzystanie analizy kosztów i korzy- rialnego wraz z częścią ogólną prawa inansowego, ści można traktować jako instrument poprawy efek- Municipium, Warszawa, tywności gospodarowania samorządu terytorialnego” 4. Denek E. (2000), Finanse publiczne, Wydawnictwo (A. Zalewski, Efektywność gospodarowania samorządu Naukowe PWN, Warszawa, terytorialnego w Polsce i możliwość jej poprawy, War- 5. Dolnicki B. (2009), Samorząd terytorialny, Wyd. 4, szawa 1996, s. 121). Wolters Kluwer, Warszawa,
- 105 - Studia Ekonomiczne i Regionalne Nr 2 (V) 2012 Budżet gminy...
6. Gilowska Z. (1998), System ekonomiczny samorządu poprawy, w: Aktualne problemy gospodarki lokal- terytorialnego, Municipium,Warszawa, nej, Szkoła Gówna Handlowa, Warszawa, 7. Kornberger-Sokołowska E. (2001), Decentralizacja i- 15. Zalewski A. et al (1997), Gospodarka Gdyni w la- nansów publicznych a samodzielność inansowa jedno- tach 1990-2000. Przemiany strukturalne i tendencje stek samorządu terytorialnego, Liber, Warszawa, rozwoju oraz wersja angielska: Gdynia’s Economy 8. Misiąg W. (1996), Finanse publiczne w Polsce, 1990-2000. Structural Changes and Development Presspublica, Warszawa, s. 235. Trends USAID i Urząd Miasta Gdyni, s. 203-204). 9. Niewiadomski Z. (2001), Samorząd terytorialny. 16. Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gmin- Ustrój i gospodarka, BRANTA, Bydgoszcz-Warszawa, nym, (Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1591 ze zm.). 10. Owsiak S. (1999), Finanse publiczne. Teoria i prak- 17. Ustawa z 22 grudnia 1995 r. o zmianie ustawy o i- tyka, Warszawa, nansowaniu gmin, (Dz. U. z 1995 r. nr 154, poz. 94.) 11. Sochacka-Krysiak H. (1994), Finanse lokalne, Muni- 18. Ustawa z dnia 2 kwietnia 1997 r. – Konstytucja RP cipium, Warszawa, (Dz. U. z 1997 r. Nr 78, poz. 483). 12. Sochacka-Krysiak H. (1999), Praktyczne zastosowa- 19. Ustawa z dnia 15 września 2000 r. o referendum nie inansów publicznych, WP Warszawa, lokalnym, (Dz. U. z 2000 r. Nr 88 poz. 985 ze zm.). 13. Sochacka-Krysiak H. (2006), Zarządzanie gospo- 20. Ustawa z dnia 13 listopada 2003 r. o dochodach jed- darką i inansami gminy, Szkołą Główna Handlowa, nostek samorządu terytorialnego, (Dz. U. z 2010 r. Warszawa, nr 80 poz. 526 ze zm.). 14. Zalewski A. (1996), Efektywność gospodarowania 21. Ustawa z 27 sierpnia 2009 r. o inansach publicz- samorządu terytorialnego w Polsce i możliwość jej nych, (Dz. U. z 2009 r. nr 157, poz. 1240 ze zm.).
COUNTY BUDGET AS A MANAGEMENT TOOL IN LOCAL GOVERNMENTS
Matylda Gwoździcka-Piotrowska
Poznań School of Banking
Summary: The budget is the basis of local government inancial management. A local unit executes its statutory goals according to the budget. The appropriate preparation of a budget, accounting for the social and economic needs, is the fun- damental responsibility of a voyt (an elected county chair). The basic principles and terms of preparation and enactment of a budget as well as its speci icity and required elements are included in the public inance bill. Regardless of the statutory requirements, the preparation of a budget should take the principles of planning and administration into account. Retaining a stricly administrative model of inancial managment is insuf icient given challenges faced by local governments. A proper analysis of county inancial conditions determines the direction and strategies of county development, based on the budget and using non-budgetary funds.
Keywords: budget, county, management, planning, local government, mayor, resolution, county council, inancial policy, budgetary target
Adres do korespondencji / Mailing address: [email protected]
- 106 - ISSN 2083-3725 Studia Ekonomiczne i Regionalne www.ser.pswbp.pl Economic and Regional Studies Tom/Volume V, Nr/Issue 2, Rok/Year 2012
ZACHOWANIA GOSPODARCZE KONSUMENTÓW POWIATU DRAWSKIEGO WOBEC CZYNÓW KARALNYCH Leonid Worobjow, Daria Dębowska
Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie
Streszczenie: Przeprowadzono analizę zachowania konsumentów na terytorium powiatu drawskiego wobec czynników karalnych. Podjęto rozważania z zakresu kryminogenezy, omawiając czynniki środowiskowy i sytuacyjny, a także wskaza- no na socjalno-ekonomiczne skutki przestępczości. W artykule poruszono problematykę poczucia bezpieczeństwa przez mieszkańców powiatu.
Słowa kluczowe: czyny przestępcze, socjalno-ekonomiczne skutki przestępczości, uwarunkowania społeczne na popeł- nianie czynów przestępczych, udział społeczeństwa w zapobieganiu przestępczości
Wprowadzenie wój gospodarki będą napędzać sektory nowoczesnych technologii. Przewaga sektora prywatnego oznacza Stan gospodarki gminy Drawsko Pomorskie charak- większe inwestycje skutkujące rozwojem działalności teryzuje się dużym udziałem w ogólnej liczbie funkcjo- innowacyjnej i umacnianiem się pozycji gospodarczej nujących irm podmiotów handlowych (ok. 40%) i usłu- Drawska Pomorskiego na tle innych miast. gowych (ok. 30%). Mało jest przedsiębiorstw z branży Celem artykułu jest omówienie wyników badania przemysłowej i budowlanej. Rozwój przedsiębiorczości ankietowego dotyczącego zachowań konsumentów w gminie przejawia raczej niską dynamikę, głównie ze wobec zagrożenia przestępczością. względu na brak kapitału, brak lokalnych i zewnętrz- nych inwestorów strategicznych, wysoką stopę bez- Wpływ uwarunkowań społecznych na popełnianie robocia, wysoką stopę ubóstwa mieszkańców, brak czynów przestępczych tradycji w zakresie przedsiębiorczości oraz niski sto- pień edukacji ekonomicznej mieszkańców. Liczba pod- Przestępczość, jak każde zjawisko, wynika zawsze miotów gospodarczych operujących na terenie miasta z określonych przyczyn i warunków. Rozpatrując i gminy Drawsko Pomorskie na koniec roku 2002 wy- przestępczość jako zjawisko społeczne należy zwrócić niosła 1635, co stanowi około 30,5% wszystkich pod- uwagę na środowisko przestępcy, motywy jego działa- miotów gospodarczych działających na terenie powiatu nia i osobowość, status społeczny i majątkowy. drawskiego. Działalność aż 83,8% (1371 szt.) podmio- Niezwykle istotne w kształtowaniu osobowości, tów była skupiona na terenie miasta Drawsko Pomor- moralności, czy zachowań ludzkich jest środowisko skie. W roku 2005 ogólna liczba podmiotów gospodar- rodzinne. Jedną z funkcji rodziny jest prawidłowe czych zarejestrowanych w rejestrze regon wyniosła kształtowanie dzieci przez zapewnienie poczucia 1490. Największy udział w ogólnej liczbie podmiotów stabilizacji, bezpieczeństwa, równowagi emocjonal- działających na terenie miasta Drawska Pomorskiego nej a także warunków dla rozwoju osobowości swych mają irmy z sektora zajmującego się handlem i napra- członków. Jest to funkcja psychohigieniczna, która wami (36,03%). Udział przedsiębiorstw w tym sektorze zapewnia dbałość o rozwój zdrowego psychicznie na terenie powiatu wynosi 34,35%. Przedsiębiorstwa społeczeństwa W dobrze funkcjonujące rodzinie za- z tego sektora są wrażliwe na zmiany koniunkturalne, spokajane są potrzeby miłości i przynależności, da- co przekłada się na niestabilność pod względem zatrud- wania i współdziałania zrozumienia i wymiany uczuć, nienia. Należy jednak zauważyć, że mimo dużych luk- uznania i szacunku. Jednostka znajduje w rodzinie tuacji zarówno w przychodach, jak i w zatrudnieniu, oparcie dla zaspokojenia potrzeby samorealizacji, roz- branża ta rozwija się najdynamiczniej, nie tylko w mie- woju i wzbogacenia własnej wartości (red. Podgórecki ście, lecz także na terenie całego kraju. Tego rodzaju 1976). Jeżeli natomiast w środowisku rodzinnym czło- działalność nie wymaga dużych nakładów inwestycyj- wiek doświadcza braku akceptacji, poniżenia, braku nych oraz charakteryzuje się dość dużą elastycznością, szacunku i godności, to może to prowadzić to do buntu jeśli chodzi o dopasowanie do popytu. i nierespektowania wzorów zachowań, norm i warto- Na terenie Drawska Pomorskiego dominuje sektor ści przyjętych w danym społeczeństwie. Może wtedy prywatny, który stanowi aż 92,82% wszystkich pod- dochodzić do zachowań patologicznych. miotów gospodarczych. Sytuację tę należy oceniać po- Jak wynika z przeprowadzonej analizy przyczyn zytywnie, gdyż w najbliższych dziesięcioleciach roz- przestępczości ludności w powiecie drawskim, więk-
- 107 - Studia Ekonomiczne i Regionalne Nr 2 (V) 2012 Zachowania gospodarcze... szość przestępców pochodziło z rodzin wielodzietnych, niu z rokiem 2008 - zanotował spadek ogólnej liczby w których ojciec, matka lub oboje rodzice nadużywa- bezrobotnych do poziomu 5741 osób a w 2008 roku ta li alkoholu. Duże znaczenie ma również fakt, że jedno liczba wynosiła 4767 osób w całym powiecie, co wska- z rodziców, najczęściej ojcowie w tych rodzinach byli zuje na dalszy spadek liczby zarejestrowanych przez już karani za podobne przestępstwa. W badaniach na- miejscowy Urząd Pracy z 15,2% do 12,6%. ukowych zwraca się uwagę na zależność, jaka istnieje Przeprowadzono analizę akt spraw nadzorowanych pomiędzy poziomem wykształcenia rodziców i charak- przez Prokuraturę Rejonową w Drawsku Pomorskim, terem wykonywanej pracy, a przestępczością ich dzieci. która obejmuje swym działaniem powiat drawski. Ba- Wśród rodziców przestępców stwierdza się na ogół daniu poddano tylko te sprawy, których sprawcy dopu- duży odsetek ludzi o bardzo niskim poziomie wykształ- ścili się przestępstwa o charakterze majątkowym, czyli: cenia. Rzeczą oczywistą jest, że przy charakteryzowaniu kradzieży, kradzieży z włamaniem, rozboju, sprzedaży środowisk rodzinnych tego aspektu pomijać nie można, środków odurzających oraz nielegalnego połowu ryb. ponieważ poziom, jaki reprezentują rodzice wiąże się Jak obrazują dane w roku 2006 popełniono mniej między innymi z określonym sposobem spełniania przez przestępstw typu kradzież i kradzież z włamaniem, niż rodzinę zadań wychowawczych (Papież, Płukisa 1998). w roku bazowym 2005. W kolejnym roku - 2007 - nastą- W przypadku przestępców oskarżonych o kra- piło prawie dwukrotne zmniejszenie liczby przestępstw dzież, kradzież z włamaniem i rozbój największą grupę tego typu w porównaniu. W 2008r. liczb tego typu prze- stanowili ci, których rodzice posiadali niskie – najczę- stępstw zachowała tendencję spadkową. W roku 2005 ściej podstawowe wykształcenie, rzadziej zawodowe, i 2006 odnotowano taką samą ilość rozbojów, w roku sporadycznie średnie. 2007 liczba ta zmalała, żeby w 2008r. znów wzrosnąć. Kolejnym czynnikiem, który okazał się mieć istotny Przypadków handlu narkotykami w roku 2005 odnoto- wpływ na skłonności do popełniania przestępstw jest wano więcej niż w 2006, jednak od 2007 roku ilość ta status społeczno-zawodowy rodziny. Aż 90% prze- stale wzrasta. Natomiast ilość przypadków nielegalne- stępców popełniających czyny o charakterze mająt- go połowu ryb charakteryzuje tendencja spadkowa. kowym pochodziło z rodzin rolników lub robotników, Ciągły spadek bezrobocia obserwowany w latach których cechuje niski status społeczno-zawodowy. 2005-2008 skutkował spadkiem przestępczości, głów- Bezrobocie, poza negatywnymi skutkami w proce- nie czynów o charakterze majątkowym. Przeważająca sach ekonomicznych i gospodarczych, wywołuje także liczba osób oskarżonych o te czyny była bez pracy lub konsekwencje psychologiczne i społeczne, a te należą utrzymywała się z prac dorywczych. do czynników kryminogennych. Dotyczą one wpływu Zmiany w strukturze popytu na pracę i struktu- bezrobocia na stan psychiczny i zdrowie osób, kontakty rze podaży pracy, które zachodzą w dynamicznej go- z otoczeniem, funkcjonowanie rodziny i rozwój patolo- spodarce, prowadzą do powstawania niedopasowań gii społecznych. Osoby pozostające przez dłuższy czas strukturalnych na rynku pracy. Struktura bezrobot- bez pracy to jednostki szczególnie narażone na podjęcie nych ze względu na zawód, kwali ikacje, wykształce- działań przestępczych. Ograniczone możliwości inan- nie i miejsce zamieszkania nie odpowiada strukturze sowe, przy jednoczesnym upowszechnianiu wartości istniejących wolnych miejsc pracy w tych przekrojach, życia konsumpcyjnego, powodują silną chęć podejmo- co implikuje pojawienie się bezrobocia strukturalnego wania działań niezgodnych z prawem. Wizja szybkiego (Kwiatkowski 2002). i łatwego wzbogacenia się jest w oczach zrezygnowane- Poruszając temat wykształcenia, który szczególnie go beznadziejną życiową sytuacją człowieka atrakcyj- w dzisiejszych czasach jest nierozerwalnie związany na, a to z kolei powoduje obniżenie motywacji do postę- z bezrobociem, należy zwrócić również uwagę na stan powania zgodnie z kodeksem etycznym. Przekroczenie majątkowy osób popełniających czyny zabronione. Jak własnych granic etycznych powoduje, że praworządny wynika bowiem z obserwacji osoby, które nie posiada- dotąd obywatel postępuje w sposób niezgodny z pra- ją kwali ikacji, a tym samym wykształcenia, nie mogą wem (Tyszka 1995). znaleźć pracy, a tym samym nie mają środków na za- W powiecie drawskim prawie połowa mieszkań- kup ruchomości w postaci na przykład samochodu, ców pracowała w rolnictwie, głównie w Państwowych bądź nieruchomości. Gospodarstwach Rolnych. Po likwidacji PGR byli ich Przynależność bezrobotnego i jego rodziny do pracownicy zostali bez środków do życia. Osoby, które określonej klasy, czy warstwy społecznej – skore- nabyły już prawa do emerytury, skorzystały z niego, lowana z poziomem wykształcenia – nadaje szereg lecz większość, nie mogąc odnaleźć się w nowej rze- obiektywnych i subiektywnych cech. Cechy, związane czywistości, bez odpowiednich kwali ikacji, popa- z poszczególnymi kategoriami społecznymi, różnicu- dła w stan chronicznego bezrobocia. Zaobserwować ją sytuację bezrobotnego w otoczeniu rodziny oraz to zjawisko można głównie na obszarach wiejskich, rzutują na funkcjonowanie rodziny w społeczeństwie wśród ludności będącej jeszcze w wieku produkcyj- oraz na stopień radzenia sobie z powstającymi życio- nym, lecz nie mogącej już znaleźć pracy. W roku 2006 wymi trudnościami. wskaźnik bezrobocia wynosił 18,8%, podczas gdy Niski poziom wykształcenia mieszkańców powiatu 2007 – 15,2%. Z kolei rok 2007 również – w porówna- drawskiego drastycznie zwiększa zagrożenie bezrobo-
- 108 - Studia Ekonomiczne i Regionalne Nr 2 (V) 2012 Zachowania gospodarcze... ciem. Na terenie powiatu drawskiego aż 80% bezrobot- 2. dochód możliwy do osiągnięcia z działalności nych to osoby z wykształceniem zasadniczym zawodo- legalnej – wzrost dochodu dostępnego dzięki działal- wym i gimnazjalnym oraz niższym. W mieście Drawsko ności legalnej będzie osłabiał skłonność do podejmo- Pomorskie grupa ta stanowi około 75% ogółu bezro- wania działań nielegalnych (obniżając tym samym botnych. Poziom wykształcenia osób pozostających liczbę przestępstw). bez pracy jest ważnym aspektem bezrobocia, mającym 3. wysokość ponoszonej kary w razie ujęcia bezpośredni wpływ na jego poziom. Bezrobotni mający i skazania przestępcy – wzrost spodziewanej kary wyższe wykształcenie, a tym samym kwali ikacje mają w przypadku ujęcia i skazania przestępcy zmniejsza mniejsze problemy ze znalezieniem pracy, tym samym skłonność do popełniania przestępstwa, zatem pro- skraca się ich czas poszukiwania pracy. wadzi do zmniejszenia liczby przestępstw. Można po- Analizując zgromadzone dane dotyczące poziomu wiedzieć, że wysokość ponoszonej kary działa tak, jak wykształcenia osób oskarżonych o popełnienie prze- cena przy zakupach dóbr konsumpcyjnych. stępstw majątkowych nasuwa się wniosek, że główny- 4. wykrywalność przestępstw (prawdopodo- mi sprawcami tych przestępstw są mężczyźni, którzy bieństwo ujęcia przestępcy) – ponieważ karani są ukończyli jedynie szkołę podstawową lub nie posiadają tylko przestępcy, którzy zostają ujęci, dlatego przestęp- wykształcenia, którzy nie są atrakcyjnymi potencjalny- ca „ponosi stratę” tylko wtedy, gdy jest ujęty i skazany, mi pracownikami. W związku z tym, że osoby posiada- jeżeli nie zostanie ujęty , nie ponosi konsekwencji po- jące podstawowe wykształcenie, najczęściej są osobami pełnionego przez siebie przestępstwa (Tyszka 2004). bezrobotnymi, bez prawa do zasiłku, bez zabezpieczenia Z nadużywaniem alkoholu zwykle wiąże się prze- inansowego i źródła dochodu, jedyną alternatywą do stępstwo psychicznego i izycznego znęcania się nad pozyskania środków do życia staje się czyn zabroniony rodziną. Sprawcami przemocy domowej są głównie prawem. W następstwie schwytania i ukarania sprawcy mężczyźni. tego czynu, osoba karana sądownie traci kolejny, jeśli nie Jedną z poważnych przyczyn powstawania wy- jedyny atut w poszukiwaniu pracy – niekaralność. padków drogowych, których liczba w ostatnich latach była dość pokaźna, jest prowadzenie pojazdów przez Socjalno-ekonomiczne skutki przestępczości nietrzeźwych kierowców. Wyniki badań nad wpływem alkoholu na przestęp- Założenie o racjonalności ludzkich zachowań to czość pozwalają stwierdzić, że nie wszyscy alkoholi- teoria, zgodnie z którą jednostka, podmiot zmierza za- cy popełniają przestępstwo, natomiast przestępczość wsze do maksymalizacji satysfakcji lub użyteczności. alkoholików ma specy iczny charakter. W stanie nie- Na podstawie powyższego założenia daje się wyjaśnić trzeźwości ludzi najczęściej popełniają przestępstwa nie tylko typowe działania gospodarcze: inwestowa- o charakterze brutalnym: ciężkie uszkodzenie ciała, nie, wybory konsumenckie, lecz także wiele innych gwałt, znieważenie urzędnika, naruszenie nietykalno- zjawisk i zachowań ludzkich. ści cielesnej, czyny o charakterze chuligańskim, zabój- Jeżeli w jakimś społeczeństwie obserwuje się wy- stwo przestępstwa przeciwko rodzinie oraz łamanie soki poziom przestępczości, to – zgodnie z założeniem dyscypliny w ruchu drogowym i w zakładzie pracy. racjonalności – należy oczekiwać, że zachowania prze- Straty związane z zawodową pracą alkoholików są stępcze stanowią z jakiegoś względu szczególnie dogod- znaczne, składają się na nie: ny sposób zaspokojenia potrzeb w tym społeczeństwie. inansowe skutki opuszczonych dni pracy ze Istotnie, zgodnie z założeniem racjonalności, jednost- względu na stan zdrowia wywołany naduży- ka popełnia przestępstwo wtedy, gdy oczekiwana przez ciem alkoholu. Nieobecność powoduje różno- nią użyteczność przestępstwa jest większa od użytecz- rodne świadczenia z funduszy publicznych ności, którą jednostka ta mogłaby osiągnąć, poświęcając (zasiłki ZUS), pomimo faktu, że są one w tej swój czas i wysiłek na inne rodzaje działalności. sytuacji niezasadne. Ponadto określona liczba Oznacza to, że musi istnieć związek między skłon- alkoholików obecnych w pracy i wykonujących nością ludzi do popełniania przestępstw (liczbą prze- swoje obowiązki znajduje się pod wpływem stępstw) a takimi czynnikami jak: uprzednio spożytego alkoholu. Na skutek tego 1. dochód możliwy do osiągnięcia z działalności precyzja i wydajność ich pracy ulega obniżeniu przestępczej – gdy zmniejsza się spodziewana ko- przynajmniej o 15%, rzyść z danego przestępstwa, to mniejsza też będzie inansowe skutki wypadków przy pracy, obej- skłonność do jego popełnienia. Oczywiście ludzie róż- mujące obniżenie wydajności w ujęciu ogólnym, nią się w swoich reakcjach na możliwość nielegalnego wypłatę świadczeń z ZUS, ubezpieczeń z towa- uzyskania korzyści. Można powiedzieć, że wiele osób, rzystw ubezpieczeniowych, wypłatę zasiłków dokonując oceny użyteczności oszustwa, bierze pod ustawowych, kosztów leczenia, dokonywania uwagę ujemny składnik „moralnej naganności” czy- rozliczeń czynności natury porządkowej lub nu, niemniej jednak dochód możliwy do osiągnięcia wymaganych prawem (Akoliński 1975). z działalności przestępczej jest czynnikiem zachęcają- cym do podejmowania takiej działalności.
- 109 - Studia Ekonomiczne i Regionalne Nr 2 (V) 2012 Zachowania gospodarcze...
Zachowania konsumenckie wobec dotknięcia prze- wiedząc, że pochodzi ona z przestępstwa, kolejne 18% stępczością ankietowanych zdecydowanie neguje takie zacho- wanie, co w rezultacie daje 61% głosów przeciwnych Wśród mieszkańców powiatu drawskiego prze- paserstwu. Tylko 6%, bez chwili namysłu, kupiłoby prowadzono ankietę dotyczącą przestępczości i zwią- skradzione dobro, natomiast 33% osób ankietowa- zanej z nią działalności konsumenckiej mieszkańców. nych uzależnia swoją decyzję od rodzaju dobra. Takie Wyniki badań wskazują, że aż 14% badanych osób wyniki świadczą o tym, że mieszkańcy powiatu draw- w latach 2005-2008 stało się o iarą przestępstwa ma- skiego są świadomi, że decyzja o zakupie kradzionego jątkowego. Osoby ankietowane, deklarujące odmien- mienia jest przestępstwem i nie chcą ponosić ryzyka ne od siebie decyzje konsumenckie to: w 52% osoby z nim związanego, kiedy można również nowe dobro bezrobotne – bez stałego źródła utrzymania, tylko 4% nabyć legalnie na przykład poprzez zakup przez zacią- posiada własną działalność gospodarczą, 29% to pra- gnięcie kredytu w tzw. systemie ratalnym. cownicy sektora państwowego, natomiast 15% ankie- Ankieta dotycząca bezpieczeństwa w powiecie towanych to pracownicy zatrudnieni przez prywat- drawskim zawierała pytanie o to, czy konsumentowi nych przedsiębiorców. Takie wyniki świadczą o tym, zależy na tym, aby był postrzegany jako osoba o wyso- iż przekrój osób ankietowanych jest zróżnicowany. kim statusie materialnym. Twierdząco odpowiedziały Zdecydowana większość to osoby bezrobotne, ok. 30% tylko 2 ankietowane osoby, 20% uznało, że niekoniecz- to urzędnicy państwowi otrzymujący oprócz stałego nie zależy im na posiadaniu takiego wizerunku, nato- wynagrodzenia również trzynastą pensję, nierzadko miast aż 73% osób badanych zanegowało taką postawę, również nagrody uznaniowe, jubileuszowe i premie. a 5% - absolutnie nie zgodziło się z tym, że chcą być po- Wśród osób ankietowanych zapytano o ważną de- strzegane jako osoby majętne. Biorąc pod uwagę wyni- cyzję konsumencką związaną z faktem stania się o ia- ki pytania dotyczącego zakupu skradzionej luksusowej rą przestępstwa – kradzieży. 34 osoby zadeklarowały rzeczy i aż 61% osób niezdecydowanych na jej zakup, trudną sytuację inansową i decyzję o wstrzymaniu się można wysunąć wniosek, że jest to efekt braku chęci od zakupu przedmiotu w miejsce tego, który im skra- bycia postrzeganym jako osoba, którą na wszystko stać. dziono. W przypadku 29% ankietowanych, w sytuacji kradzieży mienia, zdecydowałoby o czasowej wstrze- Udział społeczeństwa w zapobieganiu zachowa- mięźliwości dotyczącej zakupu w związku z chęcią niom przestępczym oszczędzenia większej sumy środków pieniężnych i tym samym podjęciu decyzji o zakupie przedmiotu Przeprowadzone badanie wykazało, iż ponad po- lepszego, niż skradziony. Z kwestionariusza wynika, iż łowa – 51% ankietowanych uważa, że powiat drawski 13% osób wypełniających ankiety twierdzi, że pocze- jest zagrożony przestępczością, kolejne 19% sądzi, że ka, aż skradziona rzecz będzie w promocji, natomiast zagrożenie to w powiecie nie występuje, z kolei 30% kolejne 13% ankietowych uznało, że nie stać ich na za- nie ma zadania na ten temat. Zapytani natomiast o to, kup nowej rzeczy za gotówkę, lecz podjęłoby decyzję czy powiat drawski jest niebezpieczny pod względem o zakupie nowej rzeczy w systemie ratalnym. Z kolei występowania zjawiska przestępczości, ankietowani tylko 11% osób uznało, że ich sytuacja inansowa jest odpowiadali następująco. Za szczególnie niebezpieczny na tyle stabilna i dobra, że stać by ich było na zakup pod względem występowania zjawiska przestępczości ponowny zakup przedmiotu, który im skradziono, bez uznały powiat 4 osoby, 40 stwierdziło, że istnieje to nie- większego uszczuplenia domowego budżetu. bezpieczeństwo, aż 37 osób ankietowanych twierdzi, że Zadziwiającym jest fakt, że na 52 osoby ankietowa- nie widzi powodów, aby w związku z istnieniem prze- ne, które nie posiadają stałego źródła utrzymania, przy- stępczości uznać powiat za niebezpieczny i 19 respon- puszczalnie z tej grupy 34 osoby deklarują, iż w obecnej dentów nie potra iło odpowiedzieć na zadane pytanie. sytuacji inansowej nie byłyby w stanie kupić nowego Z tej analizy wynika jasny przekaz, bo o ile 51% przedmiotu w miejsce skradzionego. Pozostała część – ankietowanych twierdzi, że powiat drawski jest za- 18 osób, mimo braku pracy zdecydowałaby o zakupie grożony przestępczością, to już 44% uznaje go za nie- na raty lub o czasowej rezygnacji z nabycia dobra na bezpieczny pod względem występowania owego zja- rzecz lepszej jakości przedmiotu kupowanego w miej- wiska. Jednak wciąż liczba ta jest zbliżona do połowy sce skradzionego, bądź czekania na promocję. z całej badanej populacji, co świadczy o bardzo du- W dobie światowego kryzysu, mieszkańcy powia- żej świadomości mieszkańców w sferze ujawniania tu drawskiego stosunkowo łatwo podjęliby decyzję przestępstw, styczności z nimi i mówienia o nich. Nie o zakupie nowego przedmiotu w miejsce tego, który zmienia to jednak faktu, że mieszkańcy aż w 56% nie zostałby im skradziony. czują bezpośredniego zagrożenia wobec swojej osoby W kwestionariuszu zadano pytanie, czy konsu- (rodziny) stania się o iarą jakiegokolwiek czynu karal- ment zdecydowałby o zakupie nowej, luksusowej rze- nego. Tylko 4% uważa, że szczególnie czuje, że właśnie czy za niską kwotę, jeśli wiedziałby, że pochodzi ona ich może dotknąć przestępstwo, natomiast 16 osób nie z przestępstwa. Z badania wynika, że 43% badanych ma zdania na temat zadanego pytania. nie kupiłoby nowej, luksusowej rzeczy za niską cenę
- 110 - Studia Ekonomiczne i Regionalne Nr 2 (V) 2012 Zachowania gospodarcze...
Udział społeczeństwa w zapobieganiu czynom ka- rządności i ładu społecznego, społeczeństwo powiatu ralnym nie powinien ograniczać się tylko do wykonania drawskiego wciąż darzy zaufaniem Policję i właśnie telefonu do policji w momencie, kiedy przestępstwo zo- jej powierza działania prewencyjne w zakresie ochro- stało już popełnione. Wkład społeczeństwa w przeciw- ny własnego zdrowia i mienia np. widok dzielnicowego działanie przestępczości przejawiać się musi również dokonującego obchodu rodzi poczucie bezpieczeństwa. w samodzielnym dbaniu i zabezpieczaniu swego mienia przed zaborem. Powinno się wpajać dzieciom i młodzie- Zakończenie ży, że za popełnienie niedozwolonego prawem czynu grozi nieuchronna kara. Sądzić można, że w niektórych Zachowania przestępcze są zjawiskiem społecz- środowiskach brak jest właśnie odpowiedniej edukacji nym, bo dotyczą społeczeństwa jako całości, głównie i uświadomienia młodych, wchodzących w życie ludzi społeczeństwo ponosi skutki działań karalnych i to o obowiązujących normach, obyczajach i moralności. społeczeństwo ma wpływ na dalszy bieg i dynamikę Skutkuje to zachwianiem lub nawet upadkiem zasad rozwoju przestępczości. obowiązujących w społeczeństwie, które to świadczą Hipotetyczna sytuacja stania się o iarą przestęp- przecież o dokonującym się postępie cywilizacyjnym. stwa – kradzieży wyzwala w konsumentach powiatu Wysoko trzeba ocenić wyniki pracy drawskiej policji. drawskiego chęć racjonalnego, nie impulsywnego po- W roku 2008 ogólnie policjanci z sekcji kryminalnej osią- dejmowania decyzji o ewentualnym zakupie, bez two- gnęli wskaźnik wykrywalności przestępstw na poziomie rzenia iluzji własnej zamożności. Sądzić można, iż sy- 75,6%, co plasuje drawską jednostkę w czołówce ran- tuacja majątkowa i inansowa gospodarstw domowych kingu komend powiatowych w województwie zachod- mieszkańców pozwala im na rozsądne zakupy w grani- niopomorskim. Na uwagę zasługuje fakt, że w kategorii cach posiadanych bieżących środków i oszczędności. przestępstw pospolitych (bójki, pobicia) osiągnięto stu- procentową wykrywalność. Bardziej skuteczni okazali Literatura: się również policjanci z sekcji prewencji, którzy ujawnili 1. Akoliński S. (1975), Skutki nadużywania alkoholu, 36,7% sprawców wykroczeń porządkowych. W ramach Wydawnictwo Prawnicze, Warszawa programów edukacyjnych w całym powiecie policjan- 2. Kwiatkowski E. (2002), Bezrobocie – podstawy teo- ci przeprowadzili 532 spotkania z dziećmi i młodzieżą, retyczne, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa rodzicami oraz pedagogami, w których udział łącznie 3. Papież J., Płukisa A. (1998), Przemoc dzieci i mło- wzięło ponad 10600 osób (Wohl 2009). dzieży w perspektywie polskiej transformacji Niestety ocena funkcjonowania policji przez miesz- ustrojowej, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń kańców powiatu drawskiego jest zupełnie odmienna 4. Tyszka T. (2004), Psychologia ekonomiczna, Gdań- niż o icjalne statystyki i duża wykrywalność drawskiej skie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk policji. Z ankiety wynika, że aż 19% badanych twierdzi, 5. Tyszka T. (1995), Społeczno-gospodarcze oraz że praca policji jest nieskuteczna, 44% sądzi, że jest socjologiczne determinanty bezrobocia w Polsce mało skuteczna, 32 osoby uważają, że wyniki działal- i jego skutki rodzinne, Problemy Rodziny, Warsza- ności drawskiej policji są na zadowalającym poziomie, wa, nr 1-2 natomiast tylko 5% respondentów jest zdania, że po- 6. Wohl J. (2009), Dziesięć lat Powiatu Drawskiego, licjanci są bardzo skuteczni w ujmowaniu sprawców Agencja WOHL-PRESS, Drawsko Pomorskie przestępstw. Mimo takich sceptycznych uwag co do 7. Zagadnienia patologii społecznej, Praca zbiorowa funkcjonowania instytucji stojącej na straży prawo- pod red. Podgóreckiego A., (1976) PWN, Warszawa
CONSUMER BEHAVIOR IN VIEW OF CRIMINAL OFFENSES IN DRAWSKO COUNTY
Leonid Vorobiov, Daria Debowska
West Pomeranian University of Technology
Summary: The article examines consumer behavior against the criminal offenses in the Drawsko County. The discussion focuses on the environmental factors and situations within the scope of crime causes, and indicates the socio-economic consequences of crime. The article also addresses the issue of the sense of security experienced by the district’s residents.
Key words: criminal offense, crime socio-economic consequences, crime social conditions, society participation in crime prevention
Adres do korespondencji / Mailing address: [email protected],
- 111 - ISSN 2083-3725 Studia Ekonomiczne i Regionalne www.ser.pswbp.pl Economic and Regional Studies Tom/Volume V, Nr/Issue 2, Rok/Year 2012
OBSZAR TURYSTYCZNY DOLINA ZIELAWY W KONTEKŚCIE WYKORZYSTANIA ENERGII SŁONECZNEJ
Justyna Chodkowska-Miszczuk
Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu
Streszczenie: Celem artykułu jest analiza i ocena „obszaru turystycznego Dolina Zielawy” w kontekście wykorzystania in- stalacji słonecznych, jako nowego elementu przestrzeni turystycznej. Wykazano, że pojawianie się nowych komponentów w przestrzeni turystycznej związanych z produkcją energii ze źródeł odnawialnych, w tym energii słonecznej, warunkuje kreowanie tej przestrzeni, bowiem obecność tego typu instalacji, tak w gospodarstwach domowych, jak i na budynkach użyteczności publicznej, wpływa także na prestiż danej gminy, regionu, buduje wizerunek miejsca, a tworząc swoisty cer- ty ikat jakości, stanowi reklamę obszaru. W artykule zwrócono uwagę na istotną rolę kapitału ludzkiego (jednego z zaso- bów endogenicznych) we wdrażaniu rozwiązań innowacyjnych (w tym tych odnoszących się do pozyskiwania energii ze źródeł odnawialnych) w gminach. Ponadto wskazano na znaczenie lokalnych władz samorządowych w inicjowaniu przed- sięwzięć innowacyjnych, gdyż to właśnie od ich kompetencji i umiejętności zależy czy i w jaki sposób zostaną pokonane ba- riery rozwojowe i wykorzystane wszelkie zasoby endogeniczne, tak ludzkie, jak i naturalne, w tym te związane z rozwojem energetyki alternatywnej w aspekcie tworzenia przestrzeni turystycznej.
Słowa kluczowe: Dolina Zielawy, energia słoneczna, przestrzeń turystyczna
Wstęp jak i na budynkach użyteczności publicznej, wpływa na prestiż danej gminy, regionu, buduje wizerunek Wraz z rozwojem społeczno-gospodarczym i po- miejsca, a tworząc swoisty certy ikat jakości, stanowi stępem cywilizacyjno-technologicznym obserwuje się reklamę obszaru. Co więcej, należy mieć na względzie wzrost zainteresowania spędzaniem wolnego czasu na fakt, że współcześnie w rywalizacji przestrzeni zyskują terenach wyróżniających się wysoką jakością środo- te miejsca, gminy, regiony, które są charakterystyczne, wiska przyrodniczego. Dlatego wiele obszarów, chcąc wyraziste i symptomatyczne, posiadają wypracowaną zwiększyć swoją atrakcyjność turystyczną, inwestuje markę (place brand) świadczącą m.in. o wysokiej jako- właśnie w jakość środowiska przyrodniczego. Swositym ści życia w danym miejscu (Kamiński 2011). wyrazem tego typu działań jest upowszechnianie się Warto tu nadmienić, że również w Polsce, w tym odnawialnych źródeł energii, w tym energetyki słonecz- w Polsce wschodniej, obszarze mało zurbanizowanym nej. Wykorzystanie tego alternatywnego źródła energii i zdynamizowanym społecznie, dotkniętym proble- w kontekście rozwoju turystyki można rozpatrywać tak mami demogra icznymi (Chodkowska-Miszczuk, Szy- z punktu widzenia ochrony środowiska w odniesieniu mańska 2011), są wdrażane takie innowacyjne przed- do dywersy ikacji źródeł energii, jak i tworzenia się no- sięwzięcia, mające na celu rozwój turystyki poprzez wych walorów przestrzeni turystycznej1. Różnicowanie zaistnienie nowych elementów, tak w kontekście źródeł energii o energię słoneczną, skutkujące wzrostem różnicowania źródeł energii, jak i składowych prze- bezpieczeństwa energetycznego, wpływa na sukces ca- strzeni turystycznej. Wyjątkowość tych działań pole- łego sektora turystycznego. Wystarczy wspomnieć tutaj ga także na tym, że ich realizacja właśnie w tej części tylko, że około 60-70% światowego zapotrzebowania kraju ukazuje z jednej strony możliwości skutecznego energetycznego generowanego przez sektor turystycz- pokonywania barier rozwoju gospodarczego związa- ny wiąże się z dostawą ciepłej wody i ogrzewaniem po- nych chociażby z niekorzystnymi uwarunkowaniami mieszczeń, a co może być realizowane poprzez wykorzy- społecznymi, a z drugiej strony zasadność podejmo- stanie źródeł odnawialnych, w tym głównie energetyki wania współpracy (lokalnych władz i społeczeństwa) słonecznej (Switched On 2003). i zrzeszania się jednostek samorządów terytorialnych Nie można jednak w tym miejscu pominąć roli insta- dla osiągnięcia przyjętych zamierzeń. Zatem mając lacji słonecznych w aspekcie wzbogacania przestrzeni na względzie nowatorstwo i unikatowość projektów turystycznej o nowe komponenty. Bowiem obecność zmierzających do produkcji energii w oparciu o lokal- tego typu urządzeń, tak w gospodarstwach domowych, nie dostępne źródła energii i ich rolę w promowaniu i rozwoju turystyki, celem niniejszego artykułu jest 1 Przestrzeń turystyczna bywa de iniowana wielorako (por. liczne ba- analiza i ocena „obszaru turystycznego Dolina Zielawy”, dania m.in. J. Warszyńskiej (1986), M. Drzewieckiego (1992) oraz S. Liszewskiego (1995)). W niniejszym opracowaniu przyjęto za B. Wło- w kontekście wykorzystania instalacji słonecznych, darczykiem (2007), że przestrzeń turystyczna to część przestrzeni jako nowego elementu przestrzeni turystycznej. geogra icznej, w której występuje zjawisko ruchu turystycznego.
- 112 - Studia Ekonomiczne i Regionalne Nr 2 (V) 2012 Obszar turystyczny...
Charakterystyka „obszaru turystycznego Dolina nie oraz wzbogacanie oferty turystycznej w oparciu o lo- Zielawy” kalne dziedzictwo kulturowe. Na przykład lejtmotywem tego obszaru stały się zioła, z których uprawy słynie ta Chcąc zintensy ikować działania na rzecz rozwo- część Lubelszczyzny, tak iż każdą gminę reprezentuje ju turystyki władze samorządowe pięciu gmin woje- inna roślina: Podedwórze – rumianek, Wisznice – mięta, wództwa lubelskiego (Jabłoń, Podedwórze, Rossosz, Rossosz – mniszek lekarski, Sosnówka – borówka czar- Sosnówka, Wisznice) podjęły współpracę mającą na na i Jabłoń – dziurawiec. Ponadto organizowane są cy- celu promocję kultury i turystyki na „obszarze tury- kliczne festyny zielarskie, wystawy, koncerty lokalnych stycznym Dolina Zielawy” (ryc. 1). Działania te wspo- zespołów ludowych w Centrum Kultury Chrześcijańskiej magane środkami inansowymi pochodzącymi z Euro- w Wisznicach, warsztaty etnogra iczne i rękodzielnicze pejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego nabierają w Ośrodku Edukacji Regionalnej w Hołownie, a także obecnie znaczącej dynamiki. wydarzenia bazujące na kulinariach i tradycji wypieków cukierniczych, przede wszystkim sękacza. Rozpatrując zatem pomyślność przedsięwzięć re- alizowanych w ramach współpracy gmin tworzących „obszar turystyczny Dolina Zielawy”, należy wskazać, że to właśnie wypadkowa, zarówno uwarunkowań przy- rodniczych, ale także kulturowych, stanowi swoiste wyzwanie do dalszych działań kształtujących prze- strzeń turystyczną, także w aspekcie dbałości o jakość środowiska przyrodniczego.
Energia słoneczna w „obszarze turystycznym Dolina Zielawy”
Wykorzystanie odnawialnych źródeł energii, w tym energii słonecznej, zyskuje na omawianym ob- szarze na coraz większym znaczeniu. W gminach two- rzących „obszar turystyczny Dolina Zielawy” kolektory słoneczne pojawiły się już w 2008 r. wprowadzając Rysunek 1. Lokalizacja gmin wiejskich tworzących tym samym różnorodność krajobrazową. Wypada tu „obszar turystyczny Dolina Zielawy” w województwie nadmienić, że ze względu na formę, kształt i rozmiar lubelskim bardziej widocznymi w krajobrazie są farmy wiatro- Źródło: opracowanie własne we czy pojedyncze turbiny wiatrowe, ale instalacje Figure 1. The location of rural counties forming the „Zie- słoneczne są bliżej użytkownika energii, co więcej ze lawa Valley tourist area” in Lubelskie Voivodeship względu na rozmach inwestycji wpływają na taką, Source: developed by the author a nie inną percepcję krajobrazu (fot. 1).
Jednym z etapów kreowania przestrzeni turystycz- nej w tej części województwa lubelskiego jest wzmac- nianie potencjału turystycznego tego terenu poprzez zaistnienie nowych walorów, ale także i stymulatorów rozwoju przestrzeni turystycznej, którymi są inwestycje związane z wykorzystaniem energii słonecznej do pro- dukcji energii cieplnej. Podkreślić tutaj trzeba, że „obszar turystyczny Dolina Zielawy” cechuje się relatywnie niskim stopniem przekształcenia przez człowieka, zarówno w kontekście rozwoju przemysłu, jak i rolnictwa. Należy także dodać, że makroregion Polesie Zachodnie (Lubel- skie), na terenie którego są położone wymienione wyżej gminy, charakteryzuje się dosyć specy icznym i unikato- wym w skali kraju krajobrazem. Bowiem jest to obszar Fotogra ia 1. Kolektory słoneczne w „obszarze tury- przeważnie płaskich równien denudacyjnych i akumula- stycznym Dolina Zielawy”, Wisznice cyjnych z dużym udziałem torfowisk (Kondracki 1988). Źródło: J. Chodkowska-Miszczuk (14.09.2011) Wspomnieć również wypada, że działania na rzecz roz- Photo 1. Solar collectors in the “Zielawa Valley tourist woju turystyki na analizowanym obszarze podjęto już area”, Wisznice wcześniej. Do efektów tych prac zaliczyć można przygo- Source: J. Chodkowska-Miszczuk (14.09.2011) towanie bazy noclegowej m.in. w Wisznicach i w Hołow-
- 113 - Studia Ekonomiczne i Regionalne Nr 2 (V) 2012 Obszar turystyczny...
Dodać tu należy, że montaż tego typu urządzeń na Rozpatrując znaczenie czynnika ludzkiego w suk- budynkach, w tym budynkach użyteczności publicznej cesie tego przedsięwzięcia nadmienić należy, że to zlokalizowanych zazwyczaj w najbardziej reprezenta- mieszkańcy (ich wiek, poziom zamożności, otwartość tywnych miejscach w danej gminie, wpływa na kształ- na innowacje) decydują o ostatecznym kształcie inwe- towanie u potencjalnych odbiorców, w tym turystów, stycji, bowiem to w ich gospodarstwach domowych są korzystnego wizerunku miejsca. Władze samorządowe i będą (zgodnie z ustalonym założeniem) zainstalowa- dają w ten sposób niejako sygnał o respektowaniu wy- ne zestawy słoneczne. Nie bez znaczenie pozostaje tu- mogów środowiska przyrodniczego, a także nowocze- taj także fakt, że pomimo uzyskania przez samorządy snym zarządzaniu rozwojem społeczno-gospodarczym do inansowania na realizację tego projektu, właściciele wyrażającym się m.in. w: energooszczędności i wdra- gospodarstw domowych muszą częściowo partycypo- żaniu rozwiązań innowacyjnych poprzez wykorzysta- wać w jego kosztach. Chociaż wkład pieniężny nie jest nie odnawialnych, lokalnie dostępnych źródeł energii. wysoki (od 1800 zł do 2400 zł w zależności od liczby Instalacja kolektorów słonecznych zawarta w pro- osób w gospodarstwie domowym), to nie raz jest to jekcie „obszar turystyczny Dolina Zielawy” obejmować już pewna bariera inansowa. Ponadto uczestnictwo będzie ponad 4 tys. osób w indywidualnych gospodar- w tym projekcie może wymagać także poniesienienia stwach domowych (tj. 25,2% ogólnej liczby ludności dodatkowych nakładów inansowych związanych z ko- w badanych gminach) i ponad 2 tys. w instytucjach niecznością przeprowadzenia modernizacji domowego publicznych (fot. 2), tak iż w latach 2011 – 2012 zo- systemu hydraulicznego. Dlatego też uznano za celowe stanie zamontowanych docelowo 848 zestawów tych dokonanie analizy endogenicznych zasobów ludzkich instalacji, tj. od dwóch do kilku kolektorów. Liderem gmin „obszaru turystycznego Dolina Zielawy” w kontek- w tym względzie wśród analizowanych gmin jest gmina ście możliwości realizacji tych wydatków. Ponadto, jak Wisznice z udziałem wynoszącym ponad 35% wszyst- wykazano we wcześniejszych badaniach (Szymańska, kich zestawów słonecznych, a następnie gmina Jabłoń Chodkowska-Miszczuk 2011) istnieje zależność pomię- (25%). Pozostałe trzy gminy (Podedwórze, Rossosz dzy udziałem ludności w wieku produkcyjnym, pozio- i Sosnówkę) będą mieć docelowo 40% tych zestawów mem zamożności, strukturą dochodów a poziomem (www.dolinazielawy.pl/ 24.10.2011). wdrażania innowacyjności, chęcią podejmowania no- wych przedsięwzięć, do których niewątpliwie zaliczyć można te związane z rozwojem energetyki słonecznej. Biorąc zatem pod uwagę strukturę wieku miekszań- ców „obszaru turystycznego Dolina Zielawy” podkreślić należy, że prawie 60% ludności analizowanych gmin znajduje się w wieku produkcyjnym (średnia dla wo- jewództwa lubelskiego wynosi 63,2%). Przy czym naj- większe różnice występują w odniesieniu do udziału ludności w wieku produkcyjnym mobilnym, tj. między 18 a 44 rokiem życia. W gminie Podedwórze wynosi on 32,9%, w gminie Wisznice 36,8%, w gminie Jabłoń 38,2%, zaś w gminie Rossosz 38,9% (dane za 2010 r., www.stat. gov.pl/bdl/20.10.2011). A to właśnie ludzie młodzi są bardziej skłonni do podejmowania nowych wyzwań i do- stosowywania się do nowych trendów, w tym wypadku Fotogra ia 2. Kolektory słoneczne w „obszarze tury- związanych z alternatywnym sposobem produkcji ener- stycznym Dolina Zielawy”, NZOZ Ośrodek Zdrowia w Po- gii, jako jednego z czynników rozwoju turystyki, co zna- dedwórzu lazło również swoje potwierdzenie na analizowanym Źródło: J. Chodkowska-Miszczuk (31.10.2011) obszarze. Bowiem gmina Wisznice i Jabłoń należę do li- Photo 2. Solar collectors in the “Zielawa Valley tourist derów wprowadzania nowych urządzeń pozwalających area”, private health care clinic in Podedwórze pozyskiwać energię ze źródła niekonwencjonalnego. Source: J. Chodkowska-Miszczuk (31.10. 2011) Uwzględniając możliwości inansowania przez mieszkańców kosztów związanych z realizacją tej in- Uwzględniając działania mające na celu kreowanie westycji, należy zwrócić szczególną uwagę na ich po- przestrzeni turystycznej gmin tworzących „obszar tu- ziom zamożności uwarunkowany źródłami dochodu. rystyczny Dolina Zielawy” poprzez realizację inwesty- Ponadto, to właśnie od źródeł utrzymania zależy sta- cji związanych z instalacją kolektorów słonecznych, bilność i przewidywalność uzyskiwanych dochodów. należy zwrócić uwagę na szereg cech decydujących Bowiem na przykład określenie precyzyjnej wielkości o zakresie i tempie wykonywania przyjętej koncepcji. dochodów pochodzących z rolnictwa, jak i czasu ich Bez wątpienia na powodzenie projektu wpływ mają otrzymywania przysparza pewne trudności. A dzia- tak uwarunkowania związane z zasobami ludzkim, jak łalność rolnicza, obok źródeł niezarobkowych, w tym i techniczno-infastrukturalne. głównie rent i emerytur gwarantujących stałe, acz-
- 114 - Studia Ekonomiczne i Regionalne Nr 2 (V) 2012 Obszar turystyczny... kolwiek stosunkowo niskie dochody, stanowi głównie nach „obszaru turystycznego Dolina Zielawy”, wskazać źródło utrzymania ludności mieszkającej na „obszarze należy że największy udział odnotowano w gminach: turystycznym Dolina Zielawy”. Największe znaczenie Jabłoń (6%), Wisznice (5,8%) i Rossosz (5,8%), które działalności rolniczej, jako źródła utrzymania, notuje wyróżniają się pewną dywersy ikacją źrodeł utrzyma- się w gminach: Jabłoń (ponad 40% gospodarstw domo- nia (dane za 2006 r., www.stat.gov.pl/bdl/20.10.2011). wych utrzymuje się z pracy w rolnictwie) i Podedwórze Podkreślić tutaj wypada, że to na terenie tych gmin, (37,6% gospodarstw). Natomiast niezarobkowe źródła w tym głównie gminy Wisznice, jest realizowana znacz- utrzymania dominują w gminach Sosnówka (niemal na część projektu odnoszącego się do upowszechnienia 25% gospodarstw domowych) i Wisznice (23,8%). Przy wykorzystania energii słonecznej. czym gmina Wisznice i gmina Rossosz wyróżniają się Obok czynnika ludzkiego, decydującymi o osta- na tle innych udziałem gospodarstw utrzymujących tecznej liczbie zestawów słonecznych w poszczegól- się z pracy najemnej, odpowiednio: 15,1% i 19,3% oraz nych gminach, są uwarunkowania techniczno-infra- z działalności pozarolniczej: 3,7% i 4,2% (dane za 2002 strukturalne. Bowiem nie tylko względy inansowe r., www.stat.gov.pl/bdl/20.10.2011). Biorąc pod uwa- i organizacyjne, ale także przesłanki techniczne gę strukturę źródeł dochodu mieszkańców poszcze- wpływają na ewentualne odkładanie przez mieszkań- gólnych gmin „obszaru turystycznego Dolina Zielawy”, ców decyzji o przystąpieniu do projektu na późniejszy stwierdzić należy, że pewną dywersy ikację źródeł termin. Szczególnie dotyczy to tych gmin (Sosnówka utrzymania odnotowano w gminach: Wisznice i Ros- i Podedwórze), w których jest stosunkowo duży udział sosz, a przypomnijmy, że to właśnie gmina Wisznice budownictwa mieszkalnego sprzed 1944 r. i powojen- jest liderem inwestycji związanych z instalacją kolek- nego do 1989 r. (ryc. 2) oraz gminy Podedwórze, gdzie torów słonecznych. Ponadto, to różnicowanie źródeł występuje najmniejsza średnia powierzchnia użytko- utrzymania w kierunku działalności pozarolniczych wa mieszkań wynosząca 82 m2, przy średnich war- nie tylko daje większe szanse na inansowanie tych no- tościach 85,6 m2 w gminie Jabłoń i 89,8 m2 w gminie wych przedsięwzięć, ale świadczy o pewnej mobilności, Sosnówka (www.stat.gov.pl/bdl/20.10.2011). Wspo- zaradności i operatywności miekszańców gmin znajdu- mnieć tu należy, że instalacja kolektorów słonecznych jącej swój wyraz w chęci dokonywania zmian, poszuki- w gospodarstwach domowych wymaga zagospoda- wania nowatorskich rozwiązań, również w skłonności rowania odrębnego pomieszczenia w celu lokalizacji do podejmowania pracy poza miejscem zamieszkania. pewnych elementów zestawów słonecznych, co jest Rozpatrując zatem udział osób wyjeżdżających do znacznie utrudnione w przypadku relatywnie małej pracy w liczbie osób w wieku produkcyjnym w gmi- powierzchni mieszkań.
Rysunek 2. Struktura mieszkań według okresu budowy w gminach „obszaru turystycznego Dolina Zielawy” Źródło: opracowanie własne na podstawie danych zebranych z Banku Danych Lokalnych Głównego Urzędu Staty- stycznego (BDL GUS) Figure 2. Dwelling age distibution according to three construction periods in the “Zielawa Valley tourist area” counties Source: developed by the author based on data available at the Local Data Bank Central Statistical Of ice (LDB CSO) Dodatkowo sytuacji w tym względzie nie poprawia wych mieszkań (liczba ludności gminy wynosi 1735), fakt, że w gminie Podedwórze stosunkowo mało budu- podczas gdy w zbliżonej wielkościowo gminie Rossosz je się nowych mieszkań. Bowiem w okresie 2002-2010 (liczba ludności – 2326 osób) – 30 mieszkań (dane za w gminie tej oddano do użytkowania zaledwie 8 no- 2010 r., www.stat.gov.pl/bdl/20.10.2011). A to wła-
- 115 - Studia Ekonomiczne i Regionalne Nr 2 (V) 2012 Obszar turystyczny...
śnie przesłanki techniczne warunkują to, że kolektory Instalacje słoneczne w gminie Wisznice słoneczne w największym stopniu instaluje się na no- wych budynkach mieszkalnych (fot. 3). Biorąc pod uwagę uwarunkowania demogra icz- no-społeczne (strukturę wieku mieszkańców i źródeł utrzymania) stanowiące m.in. o inwencji oraz zaradno- ści, także ekonomicznej, mieszkańców oraz te związa- ne ze stanem technicznym i wyposażeniem budynków mieszkalnych, nie dziwi fakt, że najwięcej instalacji słonecznych przypadło gminie Wisznice (ponad 35% wszystkich zestawów tych instalacji) (fot. 4).
Fotogra ia 3. Kolektory słoneczne w „obszarze tury- stycznym Dolina Zielawy”, Rossosz Źródło: J. Chodkowska-Miszczuk (31.10.2011) Photo 3. Solar collectors in Rossosz in the „Zielawa Fotogra ia 4. Kolektory słoneczne w „obszarze tury- Valley tourist area” stycznym Dolina Zielawy”, Wisznice Source: J. Chodkowska-Miszczuk (31.10. 2011) Źródło: J. Chodkowska-Miszczuk (31.10.2011) Photo 4. Solar collectors in Wisznice in the „Zielawa Podkreślenia w tym miejscu wymaga także fakt, że Valley tourist area” jednym z warunków udziału w projekcie jest wyposaże- Source: J. Chodkowska-Miszczuk (31.10. 2011) nie mieszkania w podgrzewacz wody umożliwiający po- zyskanie ciepłej wody użytkowej. Średnio prawie 60% Uwzględniając rozkład przestrzenny gospodarstw, wszystkich mieszkań w badanych pięciu gminach jest do których tra iają i tra ią instalacje słoneczne (przypo- wyposażonych w ciepłą wodę bieżącą. Średnia dla woje- mnijmy: realizacja inwestycji jest przewidziana na lata wództwa lubelskiego wynosi 74,4%, a dla kraju – 83,2% 2011 – 2012) w granicach tej gminy, stwierdzić należy, że (dane za 2002 r.). Największy udział mieszkań z ciepłą największy udział (w odniesieniu do wszystkich miesz- bieżącą wodą odnotowano w gminach: Wisznice (63,6%) kań) w poszczególnych jednostkach osadniczych od- i Jabłoń (62,4%), w których w latach 2002 – 2010 odno- notowano w: Wisznicach – 23,8%, Dubicy – 23,7% oraz towano relatywnie duży ruch budowlany, a wyposażenie Łyniewie – 22,2%, najmniejszy zaś w Rowinach – 5,8% mieszkań w ciepłą wodę bieżącą należy obecnie do stan- (www.wisznice.pl/20.10.2011). Tak duże zróżnicowanie dardów (www.stat.gov.pl/bdl/20.10.2011). Dlatego też w tym zakresie upatrywać należy m.in. w uwarunko- wnioskować można o rosnących dysproporcjach w tym waniach techniczno-infrastrukturalnych, a dokładniej względzie w obrębie analizowanych gmin, a omawiane w strukturze wieku mieszkań. Jak wykazano w badaniu, kryteria techniczne odnoszące się do budynków miesz- im większy udział mieszkań powstałych między 1945 kalnych, przesądzają o możliwości instalacji urządzeń a 1988 rokiem, tym mniejszy udział mieszkań z instala- pozwalających wykorzystywać energię słoneczną do cją słoneczną w danej jednostce osadniczej. Zależność tę produkcji energii cieplnej w poszczególnych gminach. odzwierciedla wartość wskaźnika korelacji wynosząca Rozpatrując zatem uwarunkowania związane z ja- r = –0,582 (α = 0,05). Warto w tym miejscu nadmienić, kością zasobów ludzkich (struktura wieku i źródła że „najstarszą” jednostką osadniczą (w odniesieniu do utrzymania ludności, pozwalające s inansować udział struktury wieku mieszkań) są Rowiny (jednostka osad- w projekcie oraz wykonać wszelkie prace instalacyj- nicza z najmniejszym udziałem mieszkań z instalacją sło- no-modernizacyjne) oraz przesłanki techniczno-infra- neczną w gminie Wisznice), gdzie ponad 80% mieszkań strukturalne umożliwiające montaż instalacji słonecz- powstało w okresie 1945-1988, a co więcej blisko 20% nych, a będące pochodną stanu technicznego mieszkań mieszkań to budynki sprzed 1944 r. Oczywiście w pozo- (wieku, powierzchni użytkowej, wyposażenia), stwier- stałych jednostkach osadniczych mieszkania zbudowane dzić można że niesprzyjająca sytuacja pod tym wzglę- w okresie 1945-1988 również stanowią trzon budownic- dem występuje w gminach Sosnówka i Podedwórze, twa mieszkaniowego, przy czym jednocześnie zarówno najlepsza zaś w gminach: Rossosz, Jabłoń i Wisznice. w Wisznicach, jak i w Dubicy (jednostkach osadniczych A to właśnie na terenie gminy Wisznice, zostanie zamo- z największym udziałem mieszkań z instalacją słoneczną notowanych najwięcej zestawów instalacji słonecznych w gminie Wisznice) zaznacza się kilkunastoprocentowy w obrębie „obszaru turystycznego Dolina Zielawy”. udział mieszkań powstałych po 1989 r. (rysunek 3).
- 116 - Studia Ekonomiczne i Regionalne Nr 2 (V) 2012 Obszar turystyczny...
Rysunek 3. Struktura mieszkań według okresu budowy w jednostkach osadniczych gminy Wisznice Źródło: opracowanie własne na podstawie danych zebranych z BDL GUS Figure 3. Dwelling age structure according to three construcion periods in Wisznica county settlements Source: based on data available at the LDB CSO Rozpatrując rozmieszczenie przestrzenne zesta- właśnie gminy, a w mniejszej skali jednostki osadni- wów słonecznych w gminie Wisznice należy zauwa- cze, cechujące się wysoką jakością zasobów ludzkich, żyć, że najwięcej tego typu instalacji zostanie zamon- jak również pewnym stopniem dywersy ikacji źródeł towanych w tych jednostkach osadniczych (w Dubicy utrzymania mieszkańców, stają się swoistymi inno- i Wiszniczach), które stanowią swoistą oś gminy, a zlo- watorami, „trendsetterami” nowych przedsięwzięć, kalizowane są wzdłuż jednej z najważniejszych dróg w tym także związanych z kreowaniem przestrzeni północnej części województwa lubelskiego (trasy turystycznej. z Białej Podlaskiej do Włodawy i Lublina przez Par- czew). Są to trasy dosyć intensywnie obsługiwane Podsumowanie i wnioski przez przewoźników autobusowych (przede wszyst- kim niezależnych), co świadczyć może o istnieniu Na podstawie przeprowadzonych badań stwierdzić relacji danego obszaru wiejskiego (w tym wypadku należy, że realizacja przedsięwzięcia związanego z in- Wisznic i Dubicy) z miastem, do którego te połącze- stalacją kolektorów słonecznych w gminach tworzą- nia autobusowe prowadzą (głównie Białej Podlaskiej), cych „obszar turystyczny Dolina Zielawy” jest jednym przede wszystkim w kontekście realizacji usług oraz z wymiarów kreowania przetrzeni turystycznej. Wo- dojazdów do miejsc pracy i nauki (Chodkowska-Misz- bec już istniejących przesłanek rozwoju turystyki po- czuk 2007). A zatem mieszkańcy tych właśnie jedno- jawienie się instalacji słonecznych, tak na budynkach stek osadniczych tworzą w znacznej mierze tę grupę użyteczności publicznej, jak i indywidualnych gospo- ludności gminy Wisznice, która pracuje poza rolnic- darstwach domowych, stanowi bez wątpienia wartość twem i poza miejscem zamieszkania (tj. ta część osób, dodaną przestrzeni turystycznej. Montaż tego typu która dojeżdża do pracy). Ta mobilność przestrzenna instalacji na tak szeroką skalę (przypomnijmy: w jed- ludności (zaobserwowana w świetle udziału osób do- nostkach osadniczych gminy Wisznice, tj. w Wiszniach jeżdżających do pracy oraz rozwoju usług związanych i Dubicy docelowo ponad 23% gospodarstw będzie z przewozem osób) to wyraz m.in. otwartości na nowe pozyskiwało energię cieplną ze źródła odnawialne- przedsięwzięcia i kreatywności tej lokalnej ludności. go) stanowi z jednej strony swoisty certy ikat jakości I tak jak gmina Wisznice (także gmina Rossosz) wyróż- przestrzeni turystycznej, a z drugiej wpływa na pre- nia się pod względem dywersy ikacji źródeł dochodu stiż tego obszaru w zasadniczy sposób kreując jego mieszkańców na tle pozostałych gmin tworzących „ob- wizerunek i markę miejsca. Pamiętając, iż to właśnie szar turystyczny Dolina Zielawy”, tak jednostki osadni- te jednostki osadnicze (Wisznice i Dubica) zlokalizo- cze Wisznice i Dubica wyróżniają się ze względu na tę wane są przy głównym szlaku transoportowym tej cechę w odniesieniu do innych jednostek wchodzących części województwa lubelskiego podkreślić należy, w skład gminy Wisznice. Podkreslić tutaj należy, że to że postrzeganie tego miejsca poprzez pryzmat dbało-
- 117 - Studia Ekonomiczne i Regionalne Nr 2 (V) 2012 Obszar turystyczny...
ści o środowisko naturalne i rozwój innowacyjności date of the review: Cultivation of energy crops in Po- wpływa na percepcję nie tylko gminy (Wisznice), ale land against socio-demographic factors. In: Renewa- też całego omawianego obszaru. Jest to o tyle istotne, ble and Sustainable Energy Reviews, Elsevier, Vol. 15, gdyż to skala przedsięwzięcia związanego z instalacją 9, doi:10.1016/j.rser.2011.07.126, pp.4242–4247. kolektorów słonecznych wyróżnia gminy na tle po- 3. Drzewiecki M. (1992), Wiejska przestrzeń rekre- wiatów województwa lubelskiego, ale także sąsiadu- acyjna. Instytut Turystyki, Warszawa. jących: mazowieckiego i podlaskiego, stanowiąc swo- 4. Kamiński J. (2011), Istota i etapy rozwoju marketin- istą reklamę obszaru turystycznego o nazwie „Dolina gu terytorialnego. W: Studia Ekonomiczne i Regio- Zielawy”. Ponadto działania te wpisują się w światowy nalne, część 1 Artykuły, Państwowa Szkoła Wyższa trend kreowania i budowy osiedli niskoemisyjnych. w Białej Podlaskiej im. Jana Pawła II, Biała Podla- Warto w tym miejscu podkreślić istotną rolę władz ska, t. 4, 1, s. 5–16. samorządowych badanych pięciu gmin w urealnia- 5. Kondracki J. (1988), Geogra ia izyczna Polski. PWN, niu tej nowej, aczkolwiek w pełni bazującej na zaso- Warszawa. bach lokalnych (endogenicznych), funkcji turystycznej 6. Liszewski S. (1995), Przestrzeń turystyczna. Turyzm badanych obszarów wiejskich. To właśnie od władz 5/2, s. 87–103. lokalnych wyszła inicjatywa zrzeszenia się i wspól- 7. Switched On: Renewable Energy Oportunities in To- nego działania w ramach „obszaru turystycznego Do- urism Industry (2003), United Nations Environment lina Zielawy”. Przykład ten jednoznacznie potwierdza, Progamme Divison of Technology, Industry and Eco- że to od kompetencji i umiejętności lokalnych władz nomics Production and Consumption Branch, Paris. zależy czy i w jaki sposób zostaną pokonane bariery 8. Szymańska D., Chodkowska-Miszczuk J. (2011), En- rozwojowe (niekorzystne uwarunkowania społeczne dogenous resources utilization of rural areas in sha- przekładające się na niską jakość zasobów ludzkich), ping sustainable development in Poland. In: Renewa- a wykorzystane wszelkie zasoby endogeniczne, tak ble and Sustainable Energy Reviews, Elsevier, Vol. 15, ludzkie, jak i naturalne, w tym te związane z rozwo- 3, doi:10.1016/j.rser.2010.11.019, pp. 1497–1501. jem energetyki alternatywnej w kontekście kreowania 9. Warszyńska J. (1986), Problemy badawcze geogra- przestrzeni turystycznej. ii turyzmu. W: Folia Geographica, seria Geographia Oeconomica, vol. 19, s. 59–63. Literatura: 10. Włodarczyk B. (2007), Przestrzeń turystyczna – po- 1. Chodkowska-Miszczuk J. (2007), Zmiany w lokal- jęcie, wymiary, cechy. Turyzm 17/1–2, s. 145–159. nych sieciach połączeń transportowych na przykła- dzie gmin wiejskich Sośno i Wisznice. W: J. Kitowski Strony internetowe: (red.), Prace Komisji Geogra ii Komunikacji PTG, www.dolinazielawy.pl/ 24.10.2011 t. 13, KGK PTG, Wydz. Ekonomii Uniwersytetu Rze- www.stat.gov.pl/bdl/20.10.2011 szowskiego, Warszawa – Rzeszów, s. 269–279. www.wisznice.pl/20.10.2011 2. Chodkowska-Miszczuk J., Szymańska D. (2011), Up-
THE SOLAR ENERGY UTILIZATION IN THE ZIELAWA VALLEY TOURIST AREA
Justyna Chodkowska-Miszczuk
Nicolaus Copernicus University
Summary: The study analyzes the solar energy utilization as a new element of the tourist area in the “Zielawa Valley tourist area”counties. The appearance of instalations for renewable energy generation on resdential housign and public buildings in luences the reputation of a county and the region creating an image of localityabdpromotes an areas a special type of qu- ality certi icate. The discussions stresses the key role of human capital (an endogenous resource) in the implementation of innovative solutions (including renewable energy generation) in a county. In additoin, the importance of local governments in initiating innovations is discussed because their competencies and abilities determine the extent to which the develop- ment barriers are conquered, and whether all local resources are utilized (both human capital and natural resources) inclu- ding those associated with alternative energy development within the context of creating a tourist area.
Key words: Zielawa Valley, solar energy, tourist area
Adres do korespondencji / Mailing address: [email protected]
- 118 - ISSN 2083-3725 Studia Ekonomiczne i Regionalne www.ser.pswbp.pl Economic and Regional Studies Tom/Volume V, Nr/Issue 2, Rok/Year 2012
CZĘŚĆ II. INNE PART II. OTHERS
WPŁYW PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO NA ROZWÓJ DZIAŁALNOŚCI GOSPODARCZEJ W MIASTACH ŚREDNIEJ WIELKOŚCI (KONCEPCJA TEORETYCZNO-METODOLOGICZNA)
THE INFLUENCE OF PLANNING SPATIAL FOR BUSINESS DEVELOPMENT IN THE MEDIUM-SIZED CITIES (THE TEORETICAL AND METHODOLOGICAL CONCEPTION)
Mariusz Chudak
Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa im. J. A. Komeńskiego w Lesznie
Hierarchia celów i hipotezy różną skutecznością w zależności od okoliczności ze- wnętrznych, co sprawia, że ostateczny rezultat niezwy- Od momentu upodmiotowienia samorządu teryto- kle trudno poddaje się prognozowaniu i kwanty ikacji. rialnego z początkiem lat 90. ubiegłego wieku obserwuje Ponadto, w większości sytuacji, nie zachodzi bezpo- się nieustanny rozkwit polskich miast polegający m.in. średnie przełożenie pomiędzy wielkością poniesionych na przeobrażeniach ich struktur funkcjonalno-prze- nakładów inansowych a korzyściami wynikającymi strzennych przy wydatnym udziale podmiotów go- z tytułu pozyskania inwestora, zwłaszcza w krótkim spodarczych. Wdrożona reforma systemu zarządzania okresie. Wyjaśnia to w uproszczeniu dlaczego w odczu- państwem spowodowała bowiem istotne zwiększenie ciu mieszkańców, zwłaszcza mniejszych miast, środki autonomii gmin, którym przydzielono w drodze ustawo- wydatkowane na promocję są marnotrawione i powin- wej obligatoryjne zadania, określane mianem własnych. ny być bardziej racjonalnie wykorzystywane. W po- Spośród nich fundamentalne znaczenie dla rozwoju wyższym kontekście sporządzanie opracowań plani- społeczno-ekonomicznego mają obowiązki związane stycznych wydaje się spełniać oczekiwania społeczne z kształtowaniem ładu przestrzennego, gospodarką te- ze względu na dwojaką rolę jaką odgrywają one dla renami i ochroną środowiska. W tej sferze działalności dynamizacji rozwoju gospodarczego. Z jednej strony władz lokalnych zawiera się prawo do przygotowywania konkretyzują warunki zabudowy i zagospodarowania projektów urbanistycznych, w tym uchwalania miejsco- terenów, z drugiej zaś kreują specy iczny klimat pre- wego planu zagospodarowania przestrzennego. W litera- ferujący przedsięwzięcia szczególnie pożądane. Facho- turze przedmiotu powszechnie przyjmuje się, że stanowi wo wykonane i umiejętnie wyeksponowane ustalenia on jedno z najważniejszych narzędzi stymulujących pro- planów miejscowych będą zatem elementem systemu ces inwestycyjny na obszarze nim objętym, obok takich sprawnego administrowania gminą przyczyniając się czynników jak: odpowiednia jakość kapitału ludzkiego, zarazem do obniżenia kosztów innych działań służą- wysoka dostępność komunikacyjna, dobry stan infra- cych poprawie konkurencyjności i atrakcyjności danej struktury technicznej, niskie ceny nieruchomości czy też przestrzeni. Warto dodać, iż dokumenty te, rozstrzyga- bogate zasoby naturalne. Potwierdzają to jednocześnie jąc wiele zagadnień prawno-ekonomicznych, technicz- liczne doświadczenia praktyczne wskazujące na sposoby nych i ekologicznych wyposażają inwestorów w infor- i możliwości oddziaływania na potencjalnych przedsię- macje o ewentualnych zagrożeniach z jakimi spotkają biorców za pomocą regulacji planistycznych, które mogą się podczas materializacji swoich zamierzeń. w licznych przypadkach generować efekt nawet wyższy Marketingowa funkcja planów zagospodarowa- od klasycznych technik marketingowych traktowanych nia przestrzennego, coraz częściej dostrzegana przez łącznie (strona internetowa, foldery i gadżety reklamo- środowiska branżowe, skłania do zaproponowania we, komunikaty prasowe, kontakty zagraniczne, umowy badań naukowych mających udzielić wiarygodnej od- partnerskie, imprezy kulturalno-sportowe, zwolnienia powiedzi o jej rzeczywistym wpływie na lokalizację lub ulgi podatkowe, uczestnictwo w targach itp.). i funkcjonowanie niepublicznych jednostek sektora Podstawowe formy marketingu komunalnego nie usługowego i przemysłowego. Głównym ich priory- tylko obciążają budżet, ale także charakteryzują się tetem winna być tutaj próba określenia, a następnie
- 119 - Studia Ekonomiczne i Regionalne Nr 2 (V) 2012 Wpływ planowania... wyjaśnienia - przy użyciu metod ilościowych - relacji przedstawić analizowany problem w świetle aktual- pomiędzy aktywnością planistyczną gminy a skalą nych doniesień literatury ekonomicznej, geogra icz- i rodzajem podejmowanych inicjatyw gospodarczych. nej, urbanistycznej, prawniczej i socjologicznej. Wyż- Wstępnie zakłada się, że osiągnięcie satysfakcjonu- szy szczebel celów odnosi się natomiast do pierwszych jących wyników kwerendy nastąpi poprzez realizację uogólnień (re leksji) jeszcze w rozłącznym podziale czterech celów I rzędu (w postaci teoretycznej) oraz na część poświęconą planowaniu przestrzennemu dwóch celów II rzędu (w formie empirycznej). Zada- i gospodarce (rysunek 1). Konstruktywne wnioski nia stawiane na poziomie najniższym wiążą się z ko- mogą zostać jednak dopiero sformułowane na etapie niecznością sprecyzowania podstawowych terminów, inalnym w rezultacie zwery ikowania następujących dokonaniem klasy ikacji, a przede wszystkim mają hipotez:
Rysunek 1. Układ celów i ich hierarchia Figure 1. The system of aims and their hierarchy Źródło: Opracowanie własne 1. Sporządzanie planów zagospodarowania prze- przestrzennym a stanem lokalnej gospodarki do- strzennego przyspiesza ogólny wzrost poziomu datkowo determinuje liczba mieszkańców, położe- przedsiębiorczości oraz wpływa na wielkość nie geogra iczno-komunikacyjne, a także pełniona i strukturę zatrudnienia ludności. obecnie lub w przeszłości funkcja administracyjna. 2. Wewnętrzne przekształcenia jednostek osadni- Kolejność powyższych założeń, ściśle powiązanych czych następują z nadmiernym opóźnieniem w sto- ze sobą, świadczy o logice postępowania badawczego. sunku do zrealizowanych prac planistycznych. Punktem wyjścia jest - najogólniej mówiąc - wskaza- 3. Związek pomiędzy miejscowym planowaniem nie interakcji w układzie: projektowanie urbanistycz-
- 120 - Studia Ekonomiczne i Regionalne Nr 2 (V) 2012 Wpływ planowania.. ne - działalność przedsiębiorstw, następnie włączenie dzania przestrzenią na potrzeby lokalnej gospodarki. funkcji czasu do analizy, a na koniec poszukiwanie in- Jednocześnie zidenty ikowane na tym polu wzajemne nych determinant kształtujących już konkretne posta- związki powinny stanowić czytelną rekomendację dla wy lokalizacyjne uczestników gry rynkowej. specjalistów-praktyków zajmujących się urbanistyką. Uważa się, że obserwację empiryczną należy wy- konać dla okresu od 1995r., co wynika z daty wejścia Uzasadnienie wyboru tematu w życie ustawy o zagospodarowaniu przestrzennym z dnia 7 lipca 1994r. Zreformowała ona dotychczaso- Inspiracją do podjęcia badań naukowych w propo- wy algorytm sporządzania koncepcji planistycznych, nowanym wymiarze i kształcie jest niewielka liczba przy czym zdecydowanie najgłębsze zmiany prze- opracowań traktujących kompleksowo zagadnienia prowadzono na płaszczyźnie lokalnej dostosowując lokalizacji i rozwoju działalności gospodarczej w kon- je do współczesnych wymagań gospodarki rynko- tekście decyzji planistycznych gminy. W piśmiennic- wej. Nowelizacja prawa polegała w znacznej mierze twie fachowym, zarówno polskim, jak i zagranicznym, na przepisie nakazującym decydentom uwzględnia- występowanie zależności tego typu rozważa się pra- nie w trakcie prac projektowych, słabo dostrzeganej wie wyłącznie w sposób doktrynalny lub abstrakcyjny, wcześniej, własności nieruchomości oraz ich wartości a zatem wyraźnie odczuwa się brak udokumentowa- ekonomicznej. Równocześnie wydatnie zwiększono nych dowodów i potwierdzeń na gruncie empirycz- partycypację społeczną w procedurze planistycznej, nym. Wprawdzie w kilku ośrodkach akademickich zwrócono szerszą uwagę na tworzenie warunków pod wykonano szczątkowe ekspertyzy, ale z natury rzeczy realizację inwestycji publicznych, a także wzbudzono nie mogą one w pełni rozstrzygać o poprawności sta- wzrost zainteresowania sprawami ekologii wprowa- wianych hipotez, co wystarczająco skłania i zachęca dzając do obiegu przymusową ekspertyzę - prognozę do trudu przeprowadzenia bardziej zaawansowanych skutków wpływu ustaleń planu miejscowego na śro- symulacji z wykorzystaniem metod matematyczno- dowisko przyrodnicze. -statystycznych. Obecnie obowiązująca ustawa z dnia 27 marca Następstwa kognitywne niniejszego projektu 2003r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzen- wzbogacą i uzupełnią dorobek przynajmniej trzech nym nie spowodowała radykalnej reorientacji w spo- dyscyplin naukowych: ekonomii, geogra ii oraz ar- sobie formułowania i wdrażania rozwiązań funkcjo- chitektury i urbanistyki. Funkcjonowanie przed- nalno-przestrzennych jako aktu prawa miejscowego, siębiorstw posiada bowiem nie tylko swoją postać a zatem można mówić o pewnej metodologicznej cią- dochodową, ale również determinuje przeznaczenie głości warunkującej zdolność dokonywania porów- i sposoby użytkowania terenów wpływając tym sa- nań dokumentów zatwierdzonych w różnym czasie. mym na percepcję krajobrazu. Wypracowane kon- W sensie technicznym gwarantuje to również uzyska- kluzje pozwolą lepiej zrozumieć otaczającą nas rze- nie zadawalającego materiału źródłowego w postaci czywistość społeczno-gospodarczą nierozerwalnie planów zagospodarowania przestrzennego o podob- zintegrowaną z organizacją układów funkcjonalno- nej skali. -przestrzennych. W kręgu zainteresowań ekonomii Okres jaki upłynął od 1995r. wydaje się być wy- najcenniejsze będzie uzyskanie odpowiedzi na pyta- starczający do przeprowadzenia wiarygodnych ba- nie - od których czynników i w jakim stopniu zależy dań, jeśli nawet przyjmiemy, że przemiany gospodar- wzrost liczby podmiotów gospodarczych oraz wiel- cze zachodzące na skutek aktywności planistycznej kość zatrudnienia w nich (także w ujęciu sektorowym gmin to zazwyczaj długotrwały proces. Ponadto jego i branżowym). Geogra ii badania dostarczą wiedzy przebieg pozostaje uzależniony od dodatkowych czyn- o strukturze rozmieszczenia przemysłu i usług ko- ników, spośród których warto wskazać deprecjację mercyjnych uwzględniając potencjał demogra iczny niektórych miast związaną z utratą rangi wojewódz- jednostek osadniczych, ich położenie oraz pełnioną kiej. Dokonana analiza - jak się przypuszcza - pozwoli funkcję administracyjną. Architektura i urbanistyka uchwycić natężenie i luktuacje tego zjawiska w wy- uzyska z kolei wskazówki bądź nawet konkretne na- miarze nie tylko ilościowym, ale także jakościowym. rzędzia usprawniające projektowanie stref przewi- Analogicznych implikacji spodziewać się można po dzianych pod rozwój przedsiębiorczości. włączeniu kolejnych dwóch zmiennych: liczby ludno- Realizacja tematu, a szczególnie wnioski z postu- ści oraz syntetycznego wskaźnika charakteryzującego lowanych badań już w nieodległej przyszłości przy- walory położenia geogra iczno-komunikacyjnego jed- czynią się do postępu cywilizacyjnego. Mody ikacja nostki osadniczej w oparciu o obiektywnie mierzalne ilozo ii planistycznych ułatwi dobór bardziej opty- kryteria (np. odległość od stolicy, morza, granicy pań- malnych miejsc pod lokalizację działalności gospodar- stwa, lotniska, autostrady czy węzła kolejowego). czej. Sprawi to, że potrzeby ludzkie na zróżnicowanych Dzięki uzyskanym wynikom empirycznym istnieje obszarach zostaną lepiej zaspokojone, a w konsekwen- szansa na stworzenie przynajmniej jednego modelu cji nastąpi poprawa standardu życia społeczeństwa. teoretycznego opisującego złożoność często domnie- Jednocześnie zwiększy się popyt na media infrastruk- manych lub ukrytych mechanizmów w sferze zarzą- tury technicznej i usługi komunalne, co zapewne przy-
- 121 - Studia Ekonomiczne i Regionalne Nr 2 (V) 2012 Wpływ planowania... spieszy inwestycje samorządowe. Sądzi się ponadto, nych, ale także podlega ścisłej kontroli administracyj- że wymierne korzyści na skutek niższej emisji zanie- nej poprzez egzekwowanie obowiązujących przepi- czyszczeń odniosą niektóre komponenty środowiska sów - zakazów, nakazów i norm zawartych zarówno naturalnego, zwłaszcza atmosfera. W takiej sytuacji w ustawach i rozporządzeniach, jak też uchwałach lo- automatycznemu zahamowaniu lub spowolnieniu ule- kalnego samorządu. gnie degradacja elewacji obiektów budowlanych. Re- W nakreślonym powyżej świetle, wykonane do tej asumując - jak w uproszczeniu wykazano - efekty pra- pory studia diagnostyczne wyjaśniające zmienność cy badawczej znajdą w prostej linii użytek praktyczny użytkowania gruntów w polskich miastach wydają się przyczyniając się do częściowego zniwelowania nega- nieprzekonująco bądź niewystarczająco interpreto- tywnych sprzężeń między systemem antropogenicz- wać ewolucję ich struktur funkcjonalno-przestrzen- nym a przyrodniczym. nych. Warto jednak podkreślić, iż autorzy zdecydo- wanej większości opracowań wnieśli istotny wkład Istniejący stan wiedzy w przedmiotowej proble- poznawczy poszukując bodźców i mechanizmów de- matyce terminujących rzeczywisty sposób korzystania z nie- ruchomości. Rozpatrywano bowiem w tym celu m.in. Na podstawie dokonanego przeglądu literatury fa- odległość od centrum miasta albo jego granic, gęstość chowej należy stwierdzić, że postawione do rozwiąza- zaludnienia, nasycenie infrastrukturą techniczną, są- nia dylematy naukowe posiadają znaczące znamiona siedztwo, jakość walorów przyrodniczych, a ostatnio oryginalności. Opublikowane dotychczas prace - poza także kształtowanie się cen działek budowlanych oraz nielicznymi wyjątkami - odnosiły się do rzeczywistych wysokość opłat za wynajem lokali pod handel i usługi sposobów użytkowania gruntów względnie prze- komercyjne. Wszystkie te aspekty są (lub raczej po- kształceń lokalnych lub regionalnych struktur funk- winny być) przedmiotem szczegółowych rozważań cjonalno-przestrzennych. Pierwsze takie analizy zo- na etapie szkiców urbanistycznych. Inaczej mówiąc, stały zainicjowane w Wielkiej Brytanii bezpośrednio usytuowanie i rozwój przedsiębiorstw jest w pierw- po zakończeniu II wojny światowej, a później również szej kolejności wypadkową założeń programowych w innych krajach Europy zachodniej. W Polsce prekur- przyjętych w dokumentach planistycznych. Pomijanie sorem nowego spojrzenia na kompozycję urbanistycz- tego faktu upośledza zrozumienie istoty konkurencyj- ną był natomiast ośrodek krakowski, który w latach ności współczesnych gospodarek lokalnych, mających 60. i 70. XX w. otrzymał wsparcie środowiska intelek- de facto jedno ze swoich źródeł sukcesu w racjonalnej tualnego Łodzi i Warszawy. Dla potrzeb empirycznych polityce przestrzennej. przeprowadzono wówczas liczne klasy ikacje nieru- Drugą grupę publikacji, powiązaną tematycznie chomości z punktu widzenia ich przeznaczenia, w tym z myślą przewodnią postulowanych badań, stanowią pod działalność gospodarczą. Przyjęta kryteria podzia- wydawnictwa nawiązujące do wybranych rodzajów łu odgrywały zarazem rolę specy icznego miernika (typów) aktywności gospodarczej np. przemysłu spo- przydatnego do oceny rozmieszczenia poszczególnych żywczego, gastronomii, rzemiosła. Ich autorzy funk- form przestrzennych w obrębie danej jednostki teryto- cjonowanie irm omawiają prawie wyłącznie w uję- rialnej. Następnie zwykle tworzono mniej lub bardziej ciu ekonomicznym korzystając chociażby z osiągnięć realistyczne scenariusze urbanizacji opierając się nie- inansów, rachunkowości, teorii organizacji i zarzą- rzadko na poglądzie o niekontrolowanej dyfuzji zabu- dzania czy też marketingu. Zagadnienia prawne, so- dowy i występowaniu zjawiska sukcesji w eksploatacji cjologiczne i geogra iczne są o wiele rzadziej repre- centralnie położonych terenów. Ponadto, w snutych zentowane, co sprawia wrażenie ich drugorzędności, prognozach mocno zaznaczała się koncepcja barier szczególnie wśród początkujących przedsiębiorców. (progów) rozwojowych jakich przekroczenie uważano Poza tym, w niektórych podręcznikach i monogra- za niemożliwe, nieopłacalne lub nieuzasadnione, a co iach, stwierdza się trywializację etapu selekcji tere- w efekcie miało powodować nieuchronną stagnację nów (nieruchomości) pod kątem różnych form dzia- bądź regres niektórych obszarów. łalności gospodarczej. Generalnie nie proponuje się Planowaniu przestrzennemu jako czynnikowi żadnych ilościowych wskaźników syntetycznych, sprawczemu wszelkich przemian krajobrazu zur- a wskazaniu ulegają jedynie ogólne zasady postępo- banizowanego poświęcano natomiast stosunkowo wania. Powoduje to, że właściciele podmiotów rynko- niewielkie zainteresowanie abstrahując od jego nad- wych nie stosują nawet najprostszych operacji mate- rzędnej pozycji w aranżacji otaczającego nas świata. matyczno-statystycznych waloryzujących dostępne Przyjmowano bowiem, że istniejący stan zainwesto- lokalizacje kierując się tylko własną intuicją, doświad- wania to konglomerat suwerennych decyzji właścicie- czeniem lub naśladownictwem zaobserwowanych li nieruchomości lub władz publicznych działających wzorców. W konsekwencji materia ta pozostaje słabo w interesie dobra wspólnego. Tymczasem od momentu rozpoznana zarówno w teorii, jak i praktyce. prawnego usankcjonowania zasad ruchu budowlane- Trzeci i ostatni zbiór prac poruszających wyko- go realizacja inwestycji trwale związanych z gruntem rzystanie przestrzeni pod funkcje gospodarcze to wymaga już nie tylko wiedzy i umiejętności technicz- zestawienia identy ikujące szanse i zagrożenia z ty-
- 122 - Studia Ekonomiczne i Regionalne Nr 2 (V) 2012 Wpływ planowania.. tułu zaangażowania się przedsiębiorcy w działalność na wyodrębnienie i scharakteryzowanie różnorakich usługowo-produkcyjną na obszarach o odmiennych tendencji stochastycznych. uwarunkowaniach ekonomicznych, społecznych i eko- Podstawowe zadanie w tym momencie to oszaco- logicznych. Na samym początku tych opracowań pre- wanie - metodą najmniejszych kwadratów - parame- zentuje się z reguły tradycyjne (klasyczne) koncepcje trów kilku równań według następującego wzoru: lokalizacyjne, aby przejść później do wyodrębnienia czynników świadczących o atrakcyjności (lub nie) Y = bX+a+z, gdzie: [1] konkretnych miejsc dla inicjatyw biznesowych w wy- branych sektorach, branżach i gałęziach gospodarki. Y - szacowana wielkość zmiennej zależnej, Nierozerwalną częścią niniejszych publikacji są prze- X – wartość zmiennej niezależnej, ważnie próby wydzielenia determinant rozwoju lokal- b – współczynnik kierunkowy, nego na podstawie arbitralnie przyjętych kryteriów, a – wartość stała równania, w tym przesłanek planistycznych. Mankamentem z – błąd losowy (reszta). większości systematyzacji jest jednak nieodpowiednie pozycjonowanie kwestii prawno-administracyjnych, Otrzymane tą drogą skwanty ikowane wyniki po- albowiem nawet najlepszy pomysł nie zostanie zreali- zwolą nie tylko na eksplikację zachodzących w prze- zowany, gdy nie uzyska on jednoznacznej akceptacji szłości i obecnie zjawisk przestrzenno-gospodarczych, nadzoru architektoniczno-budowlanego. Dostępność ale również przyczynią się do możliwości wykonania kapitału ludzkiego, inansowego oraz rzeczowego nie krótkookresowej prognozy uwzględniającej znane już będzie zatem żadnym argumentem w konfrontacji parametry reszt. z mało elastycznymi założeniami urbanistycznymi. W kolejnej fazie badań powinna nastąpić ocena siły współzależności pomiędzy autorytatywnie przyję- Metodyka i warsztat naukowy tymi cechami niezależnymi (X) i zależnymi (Y) prze- prowadzona za pomocą miernika Pearsona odzwier- Zakres i poprawność wnioskowania w stosunku do ciedlającego miarę dopasowania rozrzutu wartości postawionych celów zależy od pozyskania komplet- dwóch zmiennych do prostej regresji. nych informacji w trzech - z pozoru - dość autonomicz- nych względem siebie obszarach wiedzy. Pierwszy z nich obejmuje planowanie przestrzenne, a konkret- , gdzie: [2] nie liczbę i powierzchnię (zasięg) sporządzonych opracowań urbanistycznych, areał gruntów zarezer- wowany pod działalność handlową, usługową i pro- dukcyjną oraz stopień sformalizowania wymagań ar- chitektoniczno-inżynieryjnych wobec dopuszczalnych [kowariancja zmiennych x i y] inwestycji gospodarczych. Druga grupa danych to po- pularne mierniki poziomu rozwoju przedsiębiorczości wyrażone w wartościach względnych (podmioty na 1000 mieszkańców, procentowy udział zatrudnienia w wybranych branżach i gałęziach gospodarki, stopa [odchylenie standardowe zmiennych x i y] bezrobocia). Poczet trzeciego zestawu cech tworzą natomiast wskaźniki demogra iczne (liczba ludności Korelacja, bo o niej mowa, waha się w przedziale wraz z jej strukturą według płci i wieku), dostępność [-1;1], a jego środek - 0 oznacza brak związku liniowe- przestrzenna kalkulowana poprzez pryzmat połączeń go pomiędzy rozpatrywanymi właściwościami. Dzięki transportu zbiorowego (lotniczego, kolejowego, au- podniesieniu indeksu r(x,y) do kwadratu otrzymuje- tobusowego) oraz element zasadniczo niewymierny - my ponadto interesujący współczynnik determinacji zmiany pełnionej funkcji administracyjnej. informujący nas w jakim procencie zmiany wartości Y Do wykrywania koneksji między zmiennymi po- podlegają wyjaśnieniu zmianami wartości X. wszechnie służy model regresji liniowej, który sta- Zważywszy na fakt, że procedurę rozpoznawczą nowiąc niezwykle przydatne narzędzie dla analizy absolutnie nie uda się wykonać dla wszystkich jedno- związku przyczynowo-skutkowego nie pozostaje stek miejskich w Polsce należy sprawdzić czy wnio- jednak wolny od istotnej wady. Nie dostarcza bo- skowanie będzie dostatecznie dobre dla mniejszych wiem pełnego przekazu o natężeniu wzajemnych re- zbiorowości (np. miast o liczbie ludności 50-200 tys.). lacji, stąd też zwykle w uzupełnieniu wyznacza się Ponieważ liczba obserwacji w takim przypadku nie współczynnik korelacji. Wykorzystaniu tych technik przekroczy 123 koniecznością stanie się wówczas obliczeniowych została zatem podporządkowana kon- ustalenie wartości statystyki t (przetestowanie hipo- strukcja semantyczna hipotez badawczych zakłada- tezy zerowej/alternatywnej prawdopodobnie na róż- jąca, że rozkłady empiryczne danych we wszystkich nych poziomach istotności α.) przypadkach są zbliżone do linii prostej, co pozwoli
- 123 - Studia Ekonomiczne i Regionalne Nr 2 (V) 2012 Wpływ planowania...
Wery ikując przypuszczenie o istniejącej więzi W tym miejscu trzeba niestety dodać, że wyraźną w sferze: dynamika prac planistycznych a funkcja ad- wadę tych wskaźników stanowi nieokreślanie kie- ministracyjna ośrodka miejskiego (zmienna niemie- runku związku, gdyż wynik zawsze będzie oscylował rzalna) dokonanie pomiarów jest możliwe chociażby w granicach od 0 do 1. przy użyciu probierzy zbieżności Cramera i Czuprowa. Zarówno w jednym, jak i drugim przypadku obliczenia Słowo końcowe opierają się na przymiotach statystyki chi-kwadrat wyznaczanej jednakże według odmiennej formuły, co Praktyka wielokrotnie wykazała, że instrumenty podnosi w ostatecznym rozrachunku jakość konkluzji. matematyczno-statystyczne doskonale sprawdzają się w wyjaśnianiu zjawisk i procesów na gruncie nauk 2 społecznych, do których zalicza się m.in. ekonomia. Cxy , gdzie: V= min (l ,k) [3] Realizacja proponowanych badań poczyni kolejny n(v 1) krok naprzód łącząc w jednym projekcie także aspekty geogra iczne i urbanistyczne. Na zakończenie wypada 2 wyrazić nadzieję, że obszerność, a przede wszystkim wysoki merytoryczny poziom uzyskanych wniosków , gdzie S= (l-1) (k-1) [4] Txy potwierdzą słuszność takiego interdyscyplinarnego n S postępowania otwierając zarazem nowe ścieżki do dalszych poszukiwań naukowych.
Adres do korespondencji/ Mailing address: [email protected]
- 124 - ISSN 2083-3725 Studia Ekonomiczne i Regionalne www.ser.pswbp.pl Economic and Regional Studies Tom/Volume V, Nr/Issue 2, Rok/Year 2012
STRESZCZENIE ROZPRAWY DOKTORSKIEJ „Kształtowanie oferty edukacyjnej wyższych szkół zawodowych a regionalny rynek pracy”
SUMMARY OF DOCTORAL DISSERTATION: The development of educational offer of the higher vocational schools and the regional labour market
Monika A. Łęska
Państwowa Szkoła Wyższa im. Papieża Jana Pawła II w Białej Podlaskiej
Promotor: prof. dr hab. Lechosław Garbarski Recenzenci: prof. nadzw. dr hab. Elżbieta J. Biesaga-Słomczewska prof. nadzw. dr hab. Czesław Szmidt
Obrona odbyła się 27 czerwca 2011 roku w Akademii Leona Koźmińskiego w Warszawie
Przedmiot rozprawy i jego uzasadnienie (Dudek 2003), wzrost jego mobilności, zaistniały też zmiany demogra iczne i społeczne; ponadto wyzwa- Tematem rozprawy jest analiza kształtowania nia globalizacji, społeczeństwa informacyjnego (Cella- oferty edukacyjnej przez wyższe szkoły zawodowe ze ry 2001), nowych sposobów kształcenia oraz dostępu szczególnym uwzględnieniem wpływu regionalnego do wiedzy obliguje rynek edukacyjny do nieustan- rynku pracy. Jest to zagadnienie szczególnie istotne nej adaptacji. Szkoła wyższa otwiera się na potrzeby ze względu na głębokie przemiany jakie na przełomie wielowymiarowej rzeczywistości i włącza się w jej XX i XXI wieku przechodził polski system szkolnictwa kreowanie – tworząc Europejski Obszar Szkolnictwa wyższego, które wymusiły w szczególności: Wyższego (European Higher Education Area), Europej- „ideologia neoliberalizmu, zakładająca urynko- ską Przestrzeń Badawczą (European Research Area), jak wienie i utowarowienie procesów nauczania i ba- również uczestnicząc w realizacji wizji Europy Wiedzy dań; (Europe of Knowledge). polityka państwa odrzucająca dotychczaso- Zmiana warunków funkcjonowania powoduje, że wą strategię inansowania w pełnym zakresie istnieje konieczność kompleksowego spojrzenia na szkolnictwa wyższego ze środków publicznych; działania szkół wyższych przez pryzmat specy iki zapotrzebowania społeczeństwa informacyjne- usługi edukacyjnej. Problematyka rozprawy wpisu- go na kompetentnych pracowników” (Pachociń- je się w nurt dyskusji nad możliwościami i zakresem ski 2004). kształtowania oferty edukacyjnej szkół wyższych Obraz pierwszych kilkunastu lat transformacji – instytucji zaufania publicznego realizującej cele kształtowany był przede wszystkim przez zmiany społeczne. Współczesne uczelnie funkcjonujące auto- o charakterze ilościowym. Nastąpił blisko pięciokrot- nomicznie, aczkolwiek w warunkach licznych obwaro- ny wzrost liczby studentów oraz czterokrotny wzrost wań regulujących, to również organizacje działające odsetka młodzieży podejmującej studia po ukończeniu w warunkach rynkowych. Państwowe wyższe szkoły szkoły średniej. Zjawisko wzrostu aspiracji edukacyj- zawodowe powstały dzięki ustawie o wyższych szko- nych społeczeństw jest zjawiskiem ogólnoświatowym, łach zawodowych z 26 czerwca 1997 roku1 maając za za- związanym z rolą wiedzy we współczesnej gospodar- danie kształcić studentów do wykonywania konkret- ce. W ostatnich latach zwiększyła się również konku- rencyjność podmiotowa i przedmiotowa rynku usług 1 Ustawa o wyższych szkołach zawodowych z 26 czerwca 1997, Dz. U. Nr 96, poz. 590. Obecnie szkoły te funkcjonują na podstawie ustawy Pra- edukacyjnych, wchodzącego w skład rynku wiedzy wo o szkolnictwie wyższym z 27 lipca 2005 (Dz. U. nr 164, poz. 1365 z późn. zm.)
- 125 - Studia Ekonomiczne i Regionalne Nr 2 (V) 2012 Streszczenie rozprawy... nych zawodów, nadając im tytuł zawodowy licencjata prawy było określenie determinant kształtowania lub inżyniera. Obecnie nowe podstawy prawne rozsze- oferty edukacyjnej przez wyższe szkoły zawodowe rzyły możliwości funkcjonowania tych uczelni, dając ze szczególnym uwzględnieniem regionalnego rynku im możliwość kształcenia również na poziomie magi- pracy, zaś celem praktycznym było określenie produk- sterskim. Tworząc PWSZ zakładano jednocześnie da- tu (oferty edukacyjnej) z punktu widzenia wymogów leko idącą pomoc państwowych szkół akademickich, jakie stawia obecnie (i stawiać będzie w przyszłości) co znalazło odbicie w artykułach ustawy z 1997 roku. regionalny rynek pracy. Celem podjętych w dyserta- Utworzenie szkoły zawodowej wymagało poparcia cji badań była odpowiedź na pytanie, w jakiej mie- potencjalnych regionalnych partnerów akademickich, rze kształtowana oferta edukacyjna szkół wyższych a utworzenie nowej specjalności - rodzaju promesy (w tym zawodowych) odpowiada (i będzie odpowia- współpracy, po której obligatoryjne było podpisanie dać w prognozowanej perspektywie) wielkości oraz porozumienia. W aspekcie analizowanych zagadnień, strukturze potrzeb regionalnego rynku pracy. Teza ważna jest odpowiedź na pytanie czy tworzenie PWSZ główna pracy wskazuje, że oferta edukacyjna wyż- było (i jest) uzasadnione społecznie i jak w obliczu szych szkół zawodowych nie odpowiada wielkości zmieniającej się rzeczywistości będzie wyglądała ich i strukturze potrzeb regionalnego rynku pracy. dalsza działalność. Lokalne społeczności nie mają wątpliwości w pierwszej kwestii – utworzenie tych Hipotezy badawcze szkół to uzasadniona decyzja edukacyjna i społeczna, umożliwiająca młodzieży pochodzącej z uboższych Na podstawie teoretycznych rozważań oraz do- kręgów społecznych uzyskanie wykształcenia. Ana- tychczasowych badań sformułowano trzy hipotezy lizy wskazują, że często są to przypadki pierwszego szczegółowe, przy czym pierwsza z nich została uzu- dyplomu w rodzinie. Wyższe szkoły zawodowe swoje pełniona hipotezami pomocniczymi. siedziby mają w byłych miastach wojewódzkich z re- Hipoteza 1: Oferta edukacyjna wyższych szkół zawo- guły z dala od wielkich ośrodków akademickich. Te dowych jest silniej determinowana popytem na usługi specy iczne podmioty edukacji nie doczekały się jak edukacyjne niż potrzebami rynku pracy. dotąd obszerniejszych analiz, chociaż ich liczba (36 - 1.1. Oferta edukacyjna wyższych szkół zawodo- stan na 24 maja 2011) sugerowałaby taką potrzebę i tę wych jest tworzona głównie na podstawie właśnie lukę uzupełnia rozprawa. aktualnych bądź przeszłych preferencji kan- Tempo przemian ekonomiczno-technologicznych dydatów poznanych w procesie rekrutacji. gospodarki dekady potęguje efekt nieprzystosowa- 1.2. Wyższe szkoły zawodowe wykazują niską nia szkolnictwa wyższego do wymagań rynku pracy. elastyczność w reagowaniu na potrzeby ryn- Zmiany gospodarcze przekładają się na wymagania ku pracy, spowodowaną między innymi prze- stawiane przez pracodawców, dotyczących między wlekłością procedur niezbędnych do mody i- innymi kompetencji pracowników, jakości pracy oraz kacji oferty. dążenia do podnoszenia konkurencyjności na rynku. Hipoteza 2: Regionalny rynek usług edukacyjnych Strategie przedsiębiorstw realizowane są poprzez charakteryzuje zbyt duża liczba absolwentów w stosun- najnowsze rozwiązania technologiczne oraz innowa- ku do możliwości wchłonięcia ich przez rynek pracy. To cyjne formy organizacji pracy, które wymagają zmia- niedopasowanie prowadzi w konsekwencji do straty ika- ny trybu i sposobu funkcjonowania przedsiębiorstwa cji szkół wyższych. oraz mentalności i aspiracji pracowników. Oznacza to, Hipoteza 3: Regionalny rynek pracy charakteryzuje że mają być oni elastyczni i kreatywni w swoich dzia- niski stopień koordynacji pomiędzy oczekiwaniami pra- łaniach. Ważna jest również motywacja, akceptacja codawców i pracobiorców (absolwentów). innowacji oraz umiejętność pracy w zespole. Wymo- Charakteryzuje się on: gi te oznaczają przejście do aspektów jakościowych a) niedopasowaniem strukturalnym związanym w zakresie polityki zatrudnienia, z silnym akcentem z kwali ikacjami roli kompetencji zawodowych uzyskanych w systemie b) niedopasowaniem mentalnym oraz behawioral- kształcenia. Nowoczesny system edukacji kształtując nym politykę kształcenia, musi uwzględniać w niej mobil- c) niedopasowaniem instytucjonalnym. ność i zapotrzebowanie zmiennego i dynamicznego rynku pracy. Cel ten staje się jednym z najważniej- Metody badawcze szych zadań nowoczesnego systemu kształcenia w ob- liczu innowcyjnej, gospodarki (Linert). Cel rozprawy realizowano w oparciu o rozważania teoretyczne wykorzystując w tym celu literaturę pol- Cele i założenia rozprawy ską i zagraniczną, sprawozdawczość statystyczną oraz publikacje zawarte m.in. w czasopismach “Journal of Dysertacja ma charakter poznawczy, zaś jej celem Marketing”, “Journal of Marketing Management”, “Jour- jest skonfrontowanie oczekiwań podmiotów rynku nal of Marketing for Higher Education”. Realizacja celów edukacyjnego oraz rynku pracy. Głównym celem roz- postawionych w rozprawie wymagała przeprowadze-
- 126 - Studia Ekonomiczne i Regionalne Nr 2 (V) 2012 Streszczenie rozprawy... nia własnych badań empirycznych. W projektowanych strukturę wykształcenia i bezrobocia wśród absol- badaniach własnych, do zbierania materiału, wyko- wentów szkół wyższych. Źródła obejmowały lite- rzystane zostały ankieta audytoryjna, wywiad i anali- raturę przedmiotu, sprawozdawczość statystyczną za dokumentów. Kwestionariusz ankiet audytoryjnych (raporty, ekspertyzy, roczniki statystyczne), progra- opracowany został w dwóch wersjach: skierowanych my przeciwdziałania bezrobociu oraz aktywizacji do studentów ostatnich lat studiów oraz uczestników bezrobotnych oraz oferty pracy dla osób z wyższym studiów podyplomowych. Pytania w większości mia- wykształceniem będące w posiadaniu urzędów pra- ły charakter zamknięty, zaopatrzone były w kafeterię cy. W wymiarze jakościowym analiza odnosiła się do zamkniętą, półotwartą lub koniunktywną, sformuło- określenia zbieżności oceny (bądź jej braku) dostępnej wane jednoznacznie i konkretnie. Narzędzie badaw- oferty edukacyjnej z zapotrzebowaniem rynku pracy cze miało służyć zdiagnozowaniu następujących pro- wyrażanej przez jej uczestników (studentów, przed- blemów badawczych: stawicieli szkół wyższych, pracodawców). W grudniu/ 1) motywy wyboru uczelni/ studiów styczniu 2009/2010 roku zostały przeprowadzone 2) ocena programu studiów oraz nabywanej 542 ankiety audytoryjne ze studentami ostatnich lat w trakcie studiów wiedzy i umiejętności studiów licencjackich wyższych szkół zawodowych Lu- 3) wiedza o rynku pracy - preferencje pracodaw- belszczyzny (50% populacji) 80 ankiet audytoryjnych ców w opiniach przyszłych absolwentów z uczestnikami studiów podyplomowych, zaś w 3 kwar- 4) wzorce kariery zawodowej – jak badani wy- tale 2010 roku 8 swobodnych wywiadów pogłębionych obrażają sobie przyszłość, ich oczekiwania co z przedsiębiorcami. do zgodności przyszłej pracy z wykształce- Kolejne działanie stanowiło szczegółowe poznanie niem oferty edukacyjnej uczelni wyższych. W lipcu 2010 roku 5) warunki przyszłej pracy przeprowadzone zostały 3 wywiady z przedstawicielami, 6) szanse na rynku pracy - strategie poszukiwania funkcjonujących w analizowanym regionie, uczelni wyż- pracy oraz motywy wyjazdów za granicę. szych, gdzie scenariusz określał: W badaniach posłużono się również wywiadem ocenę aktualnej oferty edukacyjnej (kierunki, konwersacyjnym, to znaczy takim, w którym re- specjalności i specjalizacje, programy, poziom spondent znał cel, charakter i przedmiot wywiadu, kształcenia); a rozmowa z nim dawała możliwość swobodnej ocenę obecnych efektów kształcenia (wiedza teo- wymiany zdań. Wykorzystując zasadę doboru ce- retyczna i możliwości jej wykorzystania w prak- lowego wytypowano teren badań oraz podmioty tyce, umiejętności i kwali ikacje nabywane przez badane (państwowe wyższe szkoły zawodowe) na- studentów (ważne oraz zbędne) dla podjęcia pra- tomiast technika losowego doboru została zastoso- cy w wyuczonym zawodzie); wana przy typowaniu respondentów w ankietach oczekiwania pracodawców w stosunku do absol- audytoryjnych. wentów uczelni wyższych (rodzaj wiedzy, prefe- We wrześniu 2008 przeprowadzone zostały ba- rowane umiejętności i kwali ikacje, dostrzegane dania pilotażowe, służące sprawdzeniu poprawności zmiany); narzędzi, ich kompletności i przydatności do realizacji zgodność oferty edukacyjnej z zapotrzebowa- celu badań oraz wery ikacji poprawności postawio- niem regionalnego rynku pracy (jakość i struk- nych hipotez. Badania pilotażowe z wykorzystaniem tura oferty edukacyjnej a oczekiwanie pracodaw- ankiety przeprowadzono wśród studentów 3 roku stu- ców względem wiedzy, kierunków kształcenia, diów stacjonarnych na 11 z 12 oferowanych kierunków specjalizacji); kształcenia Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej kwali ikacje osobowościowe, społeczno – demo- w Białej Podlaskiej (kierunek rolnictwo uruchomiono gra iczne, pozazawodowe wpływające na pozycję w roku akademickim 2008/2009). Objęto nimi łącznie rynkową absolwentów wyższych uczelni; 60 studentów. Efektem przeprowadzenia badań było ocenę sytuacji osób w wyższym wykształceniem pozytywne zwery ikowanie zasadności postawionych na rynku pracy (rodzaj umowy, miejsce i czas pra- hipotez oraz pozytywna wery ikacja kwestionariusza cy, płaca); ankiety potwierdzająca jego kompletność. Procedura przewidywanie zmian na regionalnym rynku pra- badawcza składała z kilku etapów: punkt wyjścia sta- cy i rola uczelni w jego kształtowaniu – współdzia- nowiło ustalenie stanów początkowych a zatem dia- łanie z gospodarką, branże i sektory prze- i przy- gnoz w zakresie funkcjonowania regionalnego rynku szłości, zmiany preferencji cech pracowniczych; pracy i dostępnej na danym terenie oferty edukacyj- rola uczelni w pomocy absolwentom na rynku nej (w tym wyższych szkół zawodowych). Diagnoza pracy. uwzględniająca tempo i kierunek zmian była prowa- Spośród miast, pełniących funkcję edukacyjnego dzona w aspekcie podaży i popytu rynku pracy oraz centrum regionalnego oraz posiadających na swoim oferty edukacyjnej. terenie przynajmniej jeden duży zakład pracy zosta- W wymiarze ilościowym analiza opierała się o źró- ły wytypowane jednostki do badań. Z założenia takie dła zastane dotyczące regionalnego rynku pracy oraz miasta stały się miejscem funkcjonowania wyższych
- 127 - Studia Ekonomiczne i Regionalne Nr 2 (V) 2012 Streszczenie rozprawy... szkół zawodowych. Szczegółowej analizie zostały czas i inne bariery, często niestety nie do udźwignięcia poddane następujące wyższe uczelnie zawodowe: dla uczelni. Cała procedura jest długa, skomplikowa- Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa im. Papieża na, czasami przez to spóźniona, a często ogranicza ona Jana Pawła II W Białej Podlaskiej a obecnie Państwo- uruchomienie określonych kierunków. Uruchomienie wa Szkoła Wyższa (2000), Państwowa Wyższa Szkoła nowego kierunku studiów to również zatrudnienie sa- Zawodowa w Chełmie (2001) oraz Państwowa Wyższa modzielnych pracowników nauki, doktorów, których Szkoła Zawodowa im. Szymona Szymonowica w Za- regionalnie również brakuje. Przyczyną powoływania mościu (2005). nowych kierunków jest też chęć dopasowania się do wskazań wyboru kierunków przez maturzystów tyle Wyniki że rzadko uczelnie kierują się w tym zakresie badania- mi (raczej niesformalizowanymi opiniami). Popyt na W nowoczesnej gospodarce z rynku pracy płyną pracę jako determinanta jest najczęściej uwzględniona wyzwania dla systemu edukacji, a mianowicie roz- w deklaracjach, a nie w działaniach uczelni. Stąd praw- wijanie kształcenia nastawionego na praktykę. Reali- dopodobnie raczej mało konkretne odpowiedzi o kie- zacja tego wyzwania możliwa jest poprzez zbliżenie runki czy zawody przyszłości. Opinie dotyczą raczej kształcenia zawodowego do rzeczywistości funkcjo- zmian ogólnych, makrokierunków czy dosyć mglistej nowania przedsiębiorstw oraz lokalnych rynków przyszłości wszystkiego, co związane jest w wysokimi pracy. Konieczne jest też zorientowanie programów technologiami, a opisywane w różnych kon iguracjach czy metod kształcenia na rozwijanie kompetencji spo- słownych. Prawdopodobnie stąd też wynika brak kon- łecznych, umożliwiających radzenie sobie z niepew- sekwencji realizacyjnej – współdziałanie i współpraca nością czy bezrobociem na rynku pracy. Młodzi ludzie z podmiotami gospodarczymi wymaga przestrzega- poprzez uczestnictwo w źle zaprojektowanych i/lub nia twardych reguł rynkowych, których szkoły te za- realizowanych ścieżkach edukacyjnych obarczeni są chowawczo boją się przekroczyć. Badania pozwalają dużym ryzykiem stawania się grupą wykluczenia na potwierdzić również fakt wyboru kierunków przez rynku pracy (Bańka 2007). młodzież, niekoniecznie determinowany potrzebami Wery ikacja hipotezy 1 przeprowadzona na podsta- rynku. Na niektóre kierunki nadal jest wielu chętnych wie wywiadów z przedstawicielami wyższych szkół pomimo, że istnieje ranking kierunków o największej zawodowych (rektorów, prorektorów do spraw dydak- liczbie bezrobotnych absolwentów. tycznych lub kształcenia) została oceniona pozytywnie. Wery ikacja hipotezy 2 w wymiarze ilościowym do- Oferta edukacyjna wyższych szkół zawodowych jest tyczyła liczby funkcjonujących na regionalnym rynku bardziej determinowana popytem na usługi edukacyj- pracy absolwentów szkół wyższych (w tym zawodo- ne aniżeli potrzebami rynku pracy. Jest to widoczne wych) uwzględniając różnicujące ich cechy społeczno – w wielu wypowiedziach Prorektorów, gdzie dominuje demogra iczne oraz zgłaszanej przez pracodawców wiel- nastawienie na kandydata i spełnienie jego oczekiwań kości zapotrzebowania na absolwentów szkół wyższych a zbyt mała jest w tym układzie elastyczność uczel- o określonych kwali ikacjach (również z ich wewnętrz- ni w reagowaniu na potrzeby rynku pracy. Wywiady nym zróżnicowaniem). Diagnoza ta opierała się o źródła przeprowadzone z przedstawicielami uczelni wyż- zastane dotyczące regionalnego rynku pracy oraz struk- szych jednoznacznie potwierdzają również zasadność turę wykształcenia i bezrobocia wśród absolwentów hipotezy pomocniczej, że oferta edukacyjna wyższych szkół wyższych. Województwo lubelskie zajmuje w roku szkół zawodowych jest tworzona głównie na podstawie 2010/2011 szóstą pozycję w Polsce pod względem liczby aktualnych bądź przeszłych preferencji kandydatów po- studiujących (5,4% ogółu). Lublin – stolica wojewódz- znanych w procesie rekrutacji, co potwierdzają pytani twa to jednocześnie największy ośrodek akademicki, ale Prorektorzy. Badania dowodzą, że uczelnie w swoich w regionie działają także mniejsze ośrodki szkolnictwa działaniach kierują się zainteresowaniem studentów wyższego: w Białej Podlaskiej, Zamościu i Chełmie oraz wybierających określone kierunki studiów, których Tomaszowie Lubelskim, Rykach i Puławach. W roku trudno przekonywać, że nie powinni wybierać kie- akademickim 2009/2010 w województwie lubelskim runków społecznych tylko inżynierskie. Ponadto po- dyplomy ukończenia studiów otrzymało 29,6 tys. osób, twierdzona została druga z hipotez pomocniczych, że co było liczbą większą o 17% niż rok wcześniej. Znacząco wyższe szkoły zawodowe wykazują niską elastyczność zmieniała się również struktura absolwentów – najwię- w reagowaniu na potrzeby rynku pracy, spowodowaną cej osób ukończyło kierunki ekonomiczne i administra- między innymi przewlekłością procedur niezbędnych do cyjne oraz społeczne i humanistyczne. Zmiany stanu mody ikacji oferty. W uczelniach państwowych o powo- bezrobocia w ostatnich 7 latach wskazują na największy ływaniu kierunków studiów przesądza głównie kadra, wzrost liczby bezrobotnych po kierunku ilologia pol- którą trzeba zatrudnić w celu uruchomienia nowych za- ska (o 172%). W dalszej kolejności jest to pedagogika jęć. Fakt ten ma uzasadnienie w samorządności uczelni, – o 75,4% oraz administracja – o 46,7%. W podziale na które konstruując ofertę edukacyjną kierują się zatrud- zawody bezrobotni absolwenci z wykształceniem wyż- nieniem przede wszystkim własnych pracowników. szym to w pierwszej kolejności ekonomiści, a następnie Uruchomienie nowego kierunku to również określony pedagodzy i specjaliści administracji publicznej.
- 128 - Studia Ekonomiczne i Regionalne Nr 2 (V) 2012 Streszczenie rozprawy...
Zestawienia liczby bezrobotnych absolwentów zmiennymi potrzebami rynku pracy. Stanowi to po- z ofertami pracy jednoznacznie pokazują obraz nieko- twierdzenie pozytywnej wery ikacji drugiej hipotezy rzystnych zjawisk występujących na lubelskim rynku szczegółowej rozprawy, że lubelski (regionalny) rynek pracy w kontekście tej specy icznej grupy społecznej. usług edukacyjnych charakteryzuje zbyt duża liczba Występujący wysoki poziom aspiracji edukacyjnych absolwentów w stosunku do możliwości wchłonięcia ludności Lubelszczyzny niweczy słaba koordynacja ze ich przez rynek pracy.
Rysunek 1. Bilans bezrobocia i ofert pracy w województwie Lubelskim w latach 2001-2011. Figure 1. Balance of unemployment and job vacancies in the Lubelskie province in 2001-2011 Źródło: opracowanie własne na podstawie: dane Wojewódzkiego Urzędu Pracy 2001-2011 Niekorzystne zjawisko niedopasowania struktu- kształcenia nie tych, których potrzebuje rynek pracy. ry popytu i podaży występują pomimo aktywizacji Nastąpiła nadprodukcja absolwentów w niektórych absolwentów (Program Pierwsza Praca, Inkubator zawodach, przy jednoczesnym de icycie w innych. Przedsiębiorczości) ponieważ przyczyną jest fakt
Rysunek 2. Zawody de icytowe, nadwyżkowe i zrównoważone w województwie Lubelskim w latach 2006-2009. Figure 2. De icit, surplus and balanced professions in the Lubelskie province in 2006-2009 Źródło: opracowanie własne na podstawie: Monitoring zawodów de icytowych i nadwyżkowych w województwie lubelskim w 2009. WUP, Lublin, s. 56.; Monitoring zawodów de icytowych i nadwyżkowych w powiecie bialskim i mieście Biała Podlaska za 2009 rok. PUP, Biała Podlaska, s. 21-28.; Monitoring zawodów de icytowych i nadwyżko- wych w mieście Chełm i powiecie chełmskim za 2009 rok. PUP, Chełm, s. 18-22.
- 129 - Studia Ekonomiczne i Regionalne Nr 2 (V) 2012 Streszczenie rozprawy...
Należy również pamiętać, że rozwój gospodarczy jest szczególnie trudne w sytuacji absolwentów, niepo- wymaga pracowników o różnych poziomach wykształ- siadających jeszcze doświadczenia zawodowego(Bań- cenia. Szacuje się, że w Polsce około 60% popytu na ka 2006). Obecne przygotowanie do wejścia na rynek pracę stanowi zapotrzebowanie na absolwentów szkół pracy wymaga przecież zgromadzenia dużo większego zawodowych, tymczasem wg M. Kabaja „w ostatnim kapitału kariery niż jeszcze kilka lat temu. dziesięcioleciu robiono wszystko, aby zdyskredytować Pozytywnie zwery ikowano również hipotezę edukację zawodową i techniczną. Z badań ewolucji aspira- 3 zakładającą, że lubelski rynek pracy oraz miejsce cyjnych młodzieży wynika, że o ile w 1990 r. 30% młodych na nim absolwentów wyższych szkół zawodowych, ludzi deklarowało chęć zdobycia wykształcenia zawodo- charakteryzuje niski stopień koordynacji pomię- wego, to w 1998 już tylko 5%. Nastąpiła masowa likwida- dzy oczekiwaniami przedsiębiorców/pracodawców cja szkół zawodowych, droższych w utrzymaniu niż zastę- a oczekiwaniami absolwentów. Występujące na nim pujące je szkoły ogólnokształcące. W efekcie gospodarka niedopasowanie strukturalne, mentalne i instytucjonal- zaczyna odczuwać blokujący rozwój wielu irm narasta- ne to problem najbardziej charakterystyczny i widoczny. jący de icyt absolwentów szkół zawodowych, którzy tak- Niedopasowanie strukturalne dotyczy kwali ikacji osób że bez problemu znajdują pracę w UE”(Kabaj 2004, Sul- poszukujących pracy i kwali ikacji pożądanych z punktu micka 2007). Jest to również konsekwencja przyjętego widzenia pracodawców. Z niego bezpośrednio wynika systemu kształcenia wg formuły - 80% to uczniowie li- niedopasowanie mentalne. Analiza wywiadów z przed- ceów ogólnokształcących, zaś 20% szkół zawodowych. siębiorcami ukazuje absolwentów często niewiedzących To powoduje niedobór dotyczący wszystkich, nie tylko na czym polega praca, gdzie i jaka jest ich rola w irmie. tradycyjnie wymienianej branży IT. Takie niedopasowanie uzupełnia niedopasowanie beha- Współczesny rynek pracy nie jest stabilny, ulega nie- wioralne. Przedsiębiorcy często podkreślali w wywia- ustannej ewolucji wynikającej ze zmian, obejmujących dach, że absolwentów cechuje brak chęci do pracy i zaan- wszystkie sfery życia. Jednocześnie stale obserwujemy gażowania. Równie często wskazywali na brak własnej wzrost tempa tych zmian, niezwykle trudnych do prze- inicjatywy. Najmniej emocji wywołuje niedopasowanie widzenia, co jest przyczyną nieprzewidywalności pracy instytucjonalne – pomiędzy przedsiębiorstwem, a uczel- w przyszłości (Borkowska 2004). Zmiany w gospodar- nią. Posiadana przez młodzież wiedza o regionalnym ce, globalizacja oraz szybkie tempo rozprzestrzeniania rynku pracy oraz ocena własnych możliwości tworzą się wysokiej technologii przekładają się na zmiany spo- przesłanki oczekiwań i wyobrażeń o swojej roli i sytuacji łeczne, w tym dotykające świat pracy. Powszechne skró- na nim. Najczęściej tranzycja (Rożnowski 2009) wywo- cenie dystansów powoduje, że możliwe jest podjęcie łuje nadzieję w młodzieży ale też nierzadko jest to po- pracy na światowym rynku pracy. Ale rozwój technolo- czucie przytłoczenia trudnością zadań stojących przed gii to również Internet i praca za granicą bez konieczno- nią w sytuacji wkroczenia na rynek pracy. Problemem ści opuszczania domu w kraju. Telepraca to przejaw glo- młodych jest też brak wiary w poprawę sytuacji na tym balizacji o dużym wpływie na kształt i funkcjonowanie rynku. Wpływa to negatywnie na ich aktywność, wy- obecnego rynku pracy. Wzrasta również zakres wyko- rażaną na przykład tworzeniem własnych miejsc pracy, rzystania w pracy nowych technologii, które niewątpli- nasilając jednocześnie postawy migracyjne. Dodatkowo wie zwiększają wymagania kwali ikacyjne. Stanowiska młodzież wchodząca na rynek pracy czuje się nie w peł- stają się coraz bardziej zaawansowane technologicznie, ni do tego przygotowana, aczkolwiek ich wyobrażenia wymuszając wydłużenie procesów przygotowawczych. o posiadanych umiejętnościach, wiedzy i przygotowaniu Niekorzystne jest natomiast wymaganie pracodawców są wysokie to słabo korespondują z tymi wyrażanymi dotyczące gotowości do pracy zaraz po zatrudnieniu, co przez pracodawców.
Rysunek 3. Ocena przygotowania do wykonywania zawodu po studiach (dane w %). Figure 3. Evaluation of preparing to practice after graduation (data in%). Źródło: opracowanie własne
- 130 - Studia Ekonomiczne i Regionalne Nr 2 (V) 2012 Streszczenie rozprawy...
Swoje przygotowanie teoretyczne wysoko lub bar- mi ludźmi (średnio przez 40,1%) oraz umiejętność dzo wysoko oceniała niemal połowa ankietowanych samodzielnego podejmowania decyzji (średnio przez studentów studiów licencjackich i ponad połowa słu- 42,3%) i rozwiązywania problemów (średnio przez chaczy studiów podyplomowych. Ale zdecydowanie 36,4%). Są to umiejętności najbardziej cenione i po- najkorzystniej zostały ocenione umiejętności w za- żądane przez pracodawców, ale budzące jednocześnie kresie komunikacji i nawiązywania kontaktu z inny- najwięcej krytyki i zastrzeżeń
Rysunek 4. Ocena nabytej podczas studiów wiedzy i umiejętności (studenci studiów licencjackich) Figure 4. Evaluation of the knowledge and skills (bachelor students) Źródło: opracowanie własne
Najbliżej zgodności są opinie obu grup dotyczące opa- cjonalnie koresponduje z absolwentami studiów stacjo- nowania przynajmniej jednego języka obcego. W tej oce- narnych, ale ich dojrzałość zawodowa pozwala im lepiej nie co czwarty ankietowany był zdania, że opanowanie wiązać praktykę z teorią. języka obcego jest na niskim bądź bardzo niskim pozio- Zapewne można próbować przybliżyć edukację do mie. Ale w swoich ocenach nie wszyscy przedsiębiorcy są potrzeb rynku pracy ponieważ wiele rzeczy można jednakowo krytyczni chociaż powyższe niedopasowanie poprawić. Wiedza absolwentów na temat rynku pracy w różnym natężeniu podkreślają wszyscy. Nie skłania jest zdecydowanie niewystarczająca w czym może im to przedsiębiorców do głębszej analizy zjawiska czego pomóc uczelnia, chociaż jak dotąd odbywa się to z trud- dowodem jest kłopot z odpowiedzią o kierunki lub sze- nościami. Oferowana pomoc ze strony Akademickich rzej uczelnie, gdzie występuje ono częściej i czy podlega Biur Karier nie budzi zainteresowania młodzieży. Me- może jakimś zmianom. Często podkreślane przez przed- chanizmy poznawcze człowieka powodują, że studen- siębiorców w wywiadach, że dla nich jako pracodaw- ci/absolwenci nie wyobrażają sobie wielu przyszłych ców kierunek czy dyplom nie ma znaczenia, towarzyszy trudności związanych z wchodzeniem na rynek pracy. przekonaniu, że wykonania większości zadań w irmie I chociaż, jak pokazują badania obawiają się tej chwili, pracownik musi się nauczyć na miejscu. Widać w ta- to jednak nie podejmują w tym celu żadnej aktywności, kiej postawie niekonsekwencję, że niezależnie od wy- a przecież ważne jest, żeby nie ulegać iluzji w postrze- kształcenia i tak właściwa naukę odbywa się na miejscu ganiu świata pracy a to gwarantuje trafność wiedzy w przedsiębiorstwie a z drugiej strony niemożliwe do o nim. Z drugiej strony nie należy oczekiwać zmiany spełnienia życzenie o absolwenta nie wymagającego już szkół wyższych w zawodówki, których absolwenci będą takiej edukacji. Szkolenia to we współczesnych irmach zajmowali ściśle określone specjalistyczne stanowiska już standard, ale nadal mile widziane są w aplikacjach ze ściśle określonym kompendium wiedzy. Nie taka jest absolwentów również doświadczenia, staże czy prakty- rola szkoły wyższej i nie o taką edukację chodzi. Zbyt- ki. Nowością jest jednak ich postrzeganie – częściej mają nie uzawodowienie i pragmatyzm kształcenia może być one wymiar jakościowy, a nie ilościowy - mierzony ilo- nie mniej szkodliwy jak skostniałość i brak woli do pod- ścią przepracowanego czasu. Znamienne jest również jęcia zmian. Odpowiedzią na zmiany niech będą studia wysokie ocenianie, spychanych jeszcze niedawno na podyplomowe zaś studia wyższe podbudują je w solid- drugi plan, absolwentów studiów niestacjonarnych. Ich nych podstawach. Bo przecież należy wdrożyć do pod- poziom wykształcenia może nie zawsze wprost propor- trzymywania postaw wiedzy (life long learning).
- 131 - Studia Ekonomiczne i Regionalne Nr 2 (V) 2012 Streszczenie rozprawy...
Literatura: w gospodarce globalnej. W: (red.) M. Dudek, Poszuki- 1. Bańka A. (2006), Kapitał kariery – uwarunkowania, wanie modelu wyższej szkoły niepaństwowej. WSM, rozwój i adaptacja do zmian organizacyjnych oraz Legnica. strukturalnych rynku pracy. W: Z. Ratajczak, A. Bańka, 6. Kabaj M. (2004), Prognoza podaży absolwentów E. Turska, Współczesna psychologia pracy i organizacji. i popytu na pracę według poziomów wykształcenia, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice. Warszawa. 2. Bańka A. (2007), Psychologiczne doradztwo zawo- 7. Pachociński R. (2004), Kierunki reform szkolnictwa dowe. Stowarzyszenie Psychologia i Architektura, wyższego na świecie. Warszawa, IBE. Poznań. 8. Rożnowski B. (2009), Przechodzenie młodzieży 3. Borkowska S. (red.) (2004), Przyszłość pracy w XXI z systemu edukacji na rynek pracy w Polsce. Analiza wieku. Warszawa, IPISS. kluczowych pojęć dotyczących rynku pracy u mło- 4. Cellary W. (2001), Edukacja w społeczeństwie infor- dzieży. KUL, Lublin. macyjnym. W: Szkoły wyższe wobec wyzwań integra- 9. Sulmicka M. (2007), Strategia Rozwoju Kraju 2007- cji europejskiej. Sejmowa Komisja Edukacji, Nauki 2015: Czy nadchodzą dobre czasy dla szkolnictwa i Młodzieży, Warszawa. i nauki. E-Mentor, SGH, Fundacja Promocji i Akre- 5. Dudek M. (2003), Wartość kapitału intelektualnego dytacji Kierunków Ekonomicznych, nr 2.
Adres do korespondencji / Mailing address: [email protected]
- 132 - ISSN 2083-3725 Studia Ekonomiczne i Regionalne www.ser.pswbp.pl Economic and Regional Studies Tom/Volume V, Nr/Issue 2, Rok/Year 2012
SPRAWOZDANIE Z KONFERENCJI „Marketing terytorialny jako czynnik rozwoju lokalnego i regionalnego” Biała Podlaska, 26-27 Kwietnia 2012
CONFERENCE REPORT “Territorial marketing as a factor in the development of local and regional” Biała Podlaska, 26-27 April 2012
Magdalena Zwolińska-Ligaj
Państwowa Szkoła Wyższa im. Papieża Jana Pawła II w Białej Podlaskiej
W dniach 26-27 kwietnia 2012 roku w PSW im. dowskiej w Lublinie, Uniwersytet im. Adama Mickie- Papieża Jana Pawła II w Białej Podlaskiej odbyła się II wicza w Poznaniu, Uniwersytet Łódzki, Uniwersytet Konferencja Naukowa poświęcona zagadnieniom mar- Warszawski, Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskie- ketingu terytorialnego pt. „Marketing terytorialny go w Warszawie, Uczelnia Łazarskiego, Państwowa jako czynnik rozwoju lokalnego i regionalnego” zor- Szkoła Wyższa im. Papieża Jana Pawła II w Białej Pod- ganizowana przez Instytut Ekonomii i Zarządzania we laskiej. Udział wzięli także praktycy zajmujący się za- współpracy z samorządem gminy Janów Podlaski. Pa- gadnieniami marketingu, reprezentujący instytucje tronat honorowy nad wydarzeniem objęli: Marszałek samorządowe (przedstawiciele Urzędu Miasta Biała Województwa Lubelskiego, Starosta Powiatu Bialskie- Podlaska, Starostwa Powiatowego w Radzyniu Podla- go, Prezydent Miasta Biała Podlaska, Wójt Gminy Biała skim) oraz podmioty prywatne (BestPlace – Europej- Podlaska, Wójt Gminy Janów Podlaski, Stadnina Janów ski Instytut Marketingu Miejsc, GreenStream Commu- Podlaski Sp. z o.o., Związek Województw Rzeczypo- nication S. A.). Wśród uczestników obrad znaleźli się spolitej Polskiej, Związek Miast Polskich, Związek także studenci PSW, głównie kierunków ekonomicz- Gmin Lubelszczyzny, BestPlace – Europejski Instytut nych, zainteresowani omawianą problematyką. Marketingu Miejsc oraz Polska Organizacja Turystycz- O icjalnego otwarcia konferencji oraz przywita- na. Patronat medialny zapewniły: Radio Lublin S.A., nia zgromadzonych uczestników dokonał JM Rektor portal samorządowy Regioportal, Gazeta Samorządu PSW, prof. zw. dr hab. Mieczysław Adamowicz, który i Administracji, tygodnik Słowo Podlasia oraz portal następnie objął przewodnictwo I sesji zatytułowanej Radiobiper, natomiast wsparcia inansowego udzieliło „Marketing terytorialny a konkurencyjność i innowa- bialskie przedsiębiorstwo Bajt. cyjność miast i regionów”. Pierwszą prelegentką była Celem Konferencji była prezentacja nowych tendencji dr Magdalena Iwańska (SGGW w Warszawie), która za- w marketingu terytorialnym, upowszechnienie wyni- prezentowała referat przygotowany wspólnie z dr hab. ków badań i analiz prowadzonych w różnych ośrodkach prof. Izabellą Sikorską-Wolak (SGGW w Warszawie) naukowych oraz skonfrontowanie ich z doświadczenia- pt. „Promocja partnerskiej współpracy międzysekto- mi praktycznymi podmiotów uczestniczących w działa- rowej jako element rozwoju i podnoszenia konkuren- niach marketingu terytorialnego. Konferencja była drugą cyjności jednostek samorządu terytorialnego”. Wystą- już okazją do podjęcia dyskusji i wymiany doświadczeń pienie koncentrowało się na przedstawieniu wyników w dziedzinie wykorzystania instrumentów marketingo- badań własnych autorki, których celem było poznanie wych w obszarze zarządzania rozwojem lokalnym i re- i ocena form współpracy pomiędzy poszczególnymi gionalnym. Na pierwszej konferencji, zorganizowanej sektorami życia społeczno-gospodarczego (publicz- w styczniu 2011 roku, poświęconej zagadnieniom mar- nym, prywatnym i pozarządowym) oraz jej wpływu ketingu terytorialnego wskazano na potrzebę kontynu- na poziom rozwoju lokalnego i budowanie przewagi owania spotkań umożliwiających prezentację i dyskusję konkurencyjnej jednostek samorządu terytorialne- poświęconą tej tematyce. go. Przeprowadzone badania umożliwiły wykazanie, W obradach uczestniczyli przedstawiciele środo- iż współpraca partnerska jest ważnym elementem ży- wisk naukowych z całego kraju, takich jak Uniwersy- cia społecznego-gospodarczego, a wartością dodaną tet w Białymstoku, Uniwersytet Rzeszowski, Katolicki stosowania w praktyce modelu partnerskiej współ- Uniwersytet Lubelski, Uniwersytet Marii Curie-Skło- pracy międzysektorowej jest przełożenie na poziom
- 133 - Studia Ekonomiczne i Regionalne Nr 2 (V) 2012 Sprawozdanie z konferencji... rozwoju gminy oraz jej konkurencyjność względem we wzmacnianiu pozycji konkurencyjnej jednostek te- innych jednostek samorządowych. Przewodniczący rytorialnych. Przewodniczący I sesji, prof. zw. dr hab. sesji, prof. zw. dr hab. Mieczysław Adamowicz po- Mieczysław Adamowicz dokonał krótkiego podsumo- dziękował za przygotowany referat o partnerstwie wania tej części obrad. uznając tą problematykę za ważny wątek konferencji Podczas II sesji Konferencji zatytułowanej „Marke- i podkreślając jednocześnie potrzebę szerokiego uj- ting terytorialny jako narzędzie zarządzania gminą”, mowania partnerstwa. Następnie głos zabrała dr hab. której przewodniczył dr hab. Jarosław Gołębiewski prof. Joanna Szwacka-Mokrzycka (PSW im. Papieża (PSW im. Papieża Jana Pawła II w Białej Podlaskiej, Jana Pawła II w Białej Podlaskiej, SGGW w Warszawie) SGGW w Warszawie) wygłoszono 5 referatów. Prze- w wystąpieniu pt. „Budowanie przewagi konkurencyj- wodniczący sesji był jednocześnie pierwszym prele- nej jednostki terytorialnej”. Tezy referatu prowadziły gentem i wygłosił referat pt. „Uwarunkowania działań do wniosków dotyczących kluczowego znaczenia na marketingowych w sektorze publicznym”. Referujący rynku terytorialnym jakości oferowanych produktów, w swoim wystąpieniu podkreślił, iż ocena funkcjo- ich właściwego pozycjonowania i wizerunku, które nowania różnych instytucji publicznych dokonywa- stanowią podstawę budowania trwałej przewagi kon- na jest przede wszystkim przez pryzmat sprawności kurencyjnej. Prof. Szwacka-Mokrzycka zaakcentowała i efektywności ich działania. W wystąpieniu przed- w swoim wystąpieniu, że wizerunek produktów regio- stawione zostały również zagadnienia związane z No- nalnych może stanowić podstawę utrzymania silnej wym Zarządzaniem Publicznym oraz zwrócono uwa- pozycji jednostki terytorialnej w długim horyzoncie gę na to, że istotą marketingu w sektorze publicznym czasowym. Następne wystąpienie, dr Wiesławy Kuź- jest zaspokojenie potrzeb obywateli. Prelegent przed- niar (Uniwersytet Rzeszowski), objęło zagadnienia stawił instrumenty wykorzystywane w marketingu związane z promowaniem turystyki wiejskiej. Celem w sektorze publicznym, a także dokonał próby dia- opracowania pt. „Podmioty promujące turystykę wiej- gnozy czynników kształtujących rozwój działalności ską w kontekście rozwoju zintegrowanego produktu marketingowej w sektorze publicznym z uwzględnie- turystycznego (na przykładzie gmin województwa niem trzech aspektów: specy iki usług publicznych, podkarpackiego)” było przedstawienie oceny aktyw- postępu technicznego oraz szczególnej roli opinii pu- ności promocyjnej wybranych podmiotów zaangażo- blicznej. Reasumując, prelegent podkreślił zasadność wanych w rozwój turystyki wiejskiej, zmierzającej do przejścia od tradycyjnych, biurokratycznych modeli tworzenia zintegrowanego produktu turystycznego funkcjonowania administracji do modelu Nowego wsi/gminy, ze szczególnym uwzględnieniem oceny Zarządzania Publicznego. Następnie głos zabrała dr władz lokalnych w tym zakresie. Ważny wniosek pły- Anna Augustyn (Uniwersytet w Białymstoku), która nący z tych badań dotyczy tego, że najbardziej odpo- przedstawiła główne tezy referatu pt. „Zintegrowa- wiednim podmiotem inicjującym, koordynującym, na komunikacja marketingowa jednostek samorządu a zarazem kontrolującym działania marketingowe na terytorialnego w kontekście strategicznym”, przy- poziomie gminy, zasługującym tym samym na miano gotowanego we współpracy z dr Magdaleną Florek „lidera” (przywódcy) marketingowego są władze sa- (Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu, BestPlace-Eu- morządowe. ropejski Instytut Marketingu Miejsc). W swoim wystą- Kolejnym mówcą był doc. dr Jacek Kamiński (PSW pieniu wskazała na najważniejsze przyczyny istot- im. Papieża Jana Pawła II w Białej Podlaskiej), który ności działań promocyjnych jednostek samorządu w swoim referacie pt. „W poszukiwaniu teoretycz- terytorialnego zwracając uwagę m.in. na to, że pozwa- nych źródeł marketingu terytorialnego” podjął próbę lają zaistnieć w świadomości ludzi, przyczyniają się przedstawienia koncepcji poszerzenia marketingu do kreowania wizerunku, budowania marki jednostki (Broadening the Concept of Marketing) uznawanej za samorządowej oraz wspierają realizację promocyj- jedno z teoretycznych źródeł marketingu terytorial- nych inicjatyw samorządowych. Prelegentka scharak- nego. Następnie głos zabrał dr Lech Jańczuk (Katolicki teryzowała wybrane problemy związane z promocją Uniwersytet Lubelski) prezentując główne tezy refe- oraz podkreśliła, że promocja powinna mieć charakter ratu nt. „Marketing terytorialny jako determinanta zintegrowany. Po wystąpieniu wywiązała się krótka rozwoju lokalnego”, w którym podkreślał, że marke- dyskusja zainspirowana przez pytanie doc. dr. Jacka ting terytorialny jest ważnym czynnikiem determi- Kamińskiego o cechę wyróżniającą miasto Białystok nującym realizację zadań jednostek samorządowych. oraz jego docelowego odbiorcę. Podkreślił również rolę marketingu terytorialnego Kolejnym prelegentem był dr Wawrzyniec Rudolf w dostarczaniu różnego typu informacji (rola badań (Uniwersytet Łódzki), który przedstawił referat pt. marketingowych). Ostatni referat I sesji, zatytułowa- „Między władzą, polityką lokalną a usługami publicz- ny „Marketing terytorialny jako narzędzie budowania nymi – w poszukiwaniu miejsca marketingu teryto- przewagi konkurencyjnej regionów” wygłosiła mgr rialnego”. Celem wystąpienia była krytyczna analiza inż. Ewa Ferens (SGGW w Warszawie). Referentka rozwoju marketingu w działalności samorządów te- przedstawiła istotę konkurencyjności terytorialnej rytorialnych oraz identy ikacja potencjalnych kon- oraz zaprezentowała rolę marketingu terytorialnego cepcji marketingu mających potencjalne zastosowanie
- 134 - Studia Ekonomiczne i Regionalne Nr 2 (V) 2012 Sprawozdanie z konferencji... w procesie rozwoju tej dyscypliny w kontekście no- w Lublinie) prezentując artykuł pt. „Kultura i rozrywka wych uwarunkowań. jako element kreowania wizerunku miast i rozwijania Następną prelegentką była mgr Ewelina Bilicka patriotyzmu lokalnego”. Autorka skupiła się przede (Uniwersytet im. A. Mickiewicza w Poznaniu), któ- wszystkim na działaniach z zakresu kultury i rozryw- rej wystąpienie pt. „Rola marketingu terytorialnego ki. Szczegółowo zostały omówione eventy, takie jak w rozwoju Konina” skoncentrowało się na charaktery- „Szypułkowanie truskawek”, „Sabat czarownic” oraz styce działań, jakie są podejmowane przez Urząd Mia- „Święto Kielc”. Prelegentka zwróciła uwagę na wspar- sta Konin w celu promocji miasta. Ostatni prelegent, cie mieszkańców i pokazanie ich jako twórców wielu mgr Łukasz Witkowski (Green Stream Communica- wydarzeń marketingowych, co można uznać za lekcję tion S.A.) przedstawił referat przygotowany wspólnie patriotyzmu i rozwoju tradycji regionalnych. Z kolei z mgr Moniką Krajewską-Ponczek (Green Stream Com- antropolog i kulturoznawca, mgr Kamila Węglarska munication S.A.) pt. „Komunikacja z otoczeniem władz (UMCS w Lublinie) podjęła próbę wyjaśnienia „Kultu- JST elementem marketingu miejsc: potrzeba i sposoby rowych aspektów marketingowych kształtowania wi- współpracy z mediami; prowadzenie dialogu z miesz- zerunku miejsc”. Autorka wprowadziła w zagadnienia kańcami; samorząd przyjazny inwestorom”. Prele- kultury w ujęciu aksjologicznym ze wskazaniem na gent wymienił narzędzia public relations, następnie de inicję terytorium jako tożsamości organizacyjnej, przeszedł do działań komunikacji wewnętrznej oraz kulturowej oraz konkurencyjnej. Zwrócona została też współpracy z mediami. Wskazał także na istotność uwaga na poziom metodologiczny studiów kulturo- monitorowania tego, co dzieje się w mediach. W pod- wych i nauk o zarządzaniu, które prowadzą do synergii sumowaniu tej sesji Konferencji jej przewodniczący wymiaru integracji kultury i marketingu terytorialne- wskazał na wniosek ogólny z niej płynący – działania go. Prelegentka wskazała działania w zakresie etnoin- dotyczące marketingu muszą być zintegrowane. westycji „Kraina Rumianku – Holowno” organizowane Trzecia sesja Konferencji poświęcona została zagad- przez Stowarzyszenie Aktywizacji Polesia Lubelskiego, nieniom „Kształtowania marketingowego wizerunku które także szeroko omówiła. Następnym prelegentem jednostki samorządu terytorialnego”, a jej przewod- Sesji III była mgr Iwona Wujastyk (pracownik samo- nictwo objęła dr Magdalena Florek (Uniwersytet Eko- rządowy i praktyk marketingu terytorialnego), która nomiczny w Poznaniu, BestPlace – Europejski Instytut przedstawiła referat nt. „System Identy ikacji Wizual- Marketingu Miejsc). Jako pierwsza wystąpiła Hanna nej jako elementu kreowania wizerunku marki tery- Szcześniak (SGGW w Warszawie) prezentując tezy re- torialnej”. Autorka wstępnie dokonała analizy różnic feratu (współautorstwo dr inż. Marzena Lemanowicz między pojęciami, takimi jak: marketing a marketing – SGGW w Warszawie) pt. „Działania promocyjne wo- terytorialny oraz marka a marka terytorialna. Powyż- jewództwa świętokrzyskiego narzędziem budowy wi- sza analiza doprowadziła do stwierdzenia, iż marki zerunku turystycznego regionu”. Prelegentka skupiła rywalizują o klienta, stąd istnieje silne zapotrzebowa- się na wymiarze praktycznym działań promocyjnych nie na środki inansowe do prowadzenia działań pro- realizowanych w omawianym regionie. Zwrócona zo- mocyjnych realizowanych przez władze samorządowe. stała uwaga na szereg przedsięwzięć składających się Następnie został omówiony System Identy ikacji Wizu- na kampanię województwa, ze szczególnym uwzględ- alnej regionu Mazowsze oraz interpretacja jego tożsa- nieniem Systemu Informacji Turystycznej, Regional- mości. Ostatnim prelegentem był dr Łukasz Konopielko nego Portalu „Świętokrzyskie” oraz udziału w targach (Uczelnia Łazarskiego). W wystąpieniu nt. „Marketing turystycznych. Autorka wskazała, iż władze podjęły terytorialny jako element realizacji Programu Ope- starania w celu poznania efektywności działań marke- racyjnego Rozwoju Polski Wschodniej” autor zwrócił tingowych z wykorzystaniem badań marketingowych. szczególną uwagę na działania promocyjne i współ- Efektem omówionych działań był m.in. czterokrotny pracę jednostek samorządu terytorialnego w ramach wzrost liczby turystów odwiedzających województwo działania I.4. Programu Operacyjnego Rozwoju Polski świętokrzyskie, jednak działania władz w zakresie Wschodniej i omówił ich realizację przez gminy sku- promocji regionu nie przyniosły efektów na rynkach pione wokół Ciechanowca. Przebieg programu odnosił zagranicznych. Kolejnym uczestnikiem obrad była dr się do stworzenia materiałów promocyjnych, spotkań Agnieszka Siedlecka (PSW im. Papieża Jana Pawła II badawczych w gminie, festynach prezentujących lokal- w Białej Podlaskiej), która przedstawiła referat pt. ne kulinaria, opracowania specjalistycznych analiz na „Kampania promocyjna miasta Biała Podlaska jako in- potrzeby pięciu województw i wspólnej strategii roz- strument marketingu terytorialnego”. Wstępnie pre- woju oraz stworzenia strony www.rdpw.ciechanowiec. legentka uzasadniła działania podjęte przez władze pl. Obrady III Sesji zostały podsumowane przez Panią miejskie w celu stworzenia wizerunku miasta Biała dr Magdalenę Florek. Pierwszy dzień Konferencji za- Podlaska, a następnie omówiła wyniki badań co do kończyła uroczysta kolacja, którą uświetnił występ ze- skuteczności działań władz miasta w opinii mieszkań- społu dziecięcego „Chwilka” pod kierownictwem pana ców. Wnioskiem końcowym było stwierdzenie, iż ze Ireneusza Para iniuka. strony decydentów nie podjęto próby oceny tych dzia- W drugim dniu Konferencji uczestnicy wzięli udział łań. Następnie głos zabrała mgr Anita Kijanka (UMCS w panelu dyskusyjnym poświęconym praktycznym
- 135 - Studia Ekonomiczne i Regionalne Nr 2 (V) 2012 Sprawozdanie z konferencji... problemom realizacji zadań z zakresu marketingu te- nów, a który może także przyczynić się do promowania rytorialnego z udziałem przedstawicieli władz samo- jej obszaru ze szczególnym uwzględnieniem walorów rządowych. Dzięki inicjatywie, zaangażowaniu oraz go- przyrodniczych. Następnie głos zabrała dyrektor GIK ścinności Wójta Gminy Janów Podlaski, mgr Jacka Hury, w Rokitnie, pani mgr Alicja Jawoszek, która przedsta- możliwe było podjęcie rzeczowej dyskusji i wymiany wiła działania podejmowane przez GIK oraz samą gmi- poglądów między praktykami i teoretykami zagadnień nę, wkomponowujące się w obszar działań z zakresu marketingu terytorialnego w siedzibie urzędu gminy marketingu terytorialnego. Następnie głos zabrał JM w Janowie Podlaskim. Uczestnikami panelu byli także Rektor PSW im. Papieża Jana Pawła II w Białej Podla- Wójt Gminy Konstantynów – mgr inż. Romuald Muraw- skiej, prof. zw. dr hab. Mieczysław Adamowicz, który ski oraz dyrektor Gminnej Instytucji Kultury w Rokit- podziękował za możliwość odbycia spotkania Wójtowi nie – mgr Alicja Jawoszek. PSW im. Papieża Jana Pawła II Gminy Janów Podlaski oraz pozostałym uczestnikom w Białej Podlaskiej reprezentował JM Rektor, prof. zw. dr panelu, następnie stwierdził, że współpraca między sa- hab. Mieczysław Adamowicz. Panel rozpoczął Wójt Gmi- morządem gminy i stadniną koni w Janowie Podlaskim ny Janów Podlaski, mgr Jacek Hura, który na początku jest bardzo dobrze wykorzystywana w działalności powitał gości oraz przedstawił charakterystykę gminy promocyjnej oraz zwrócił uwagę na możliwości szer- Janów Podlaski z uwzględnieniem jej najważniejszych szego wykorzystania bogatej historii regionu w nawią- uwarunkowań i problemów rozwojowych. Wójt zwrócił zaniu do ważnych, historycznie miejsc i postaci zwią- uwagę przede wszystkim na takie, jak duży udział w jej zanych z gminą Janów Podlaski. Rektor zadeklarował powierzchni obszarów chronionych takich, jak m.in. chęć i gotowość współpracy z przedstawicielami władz Natura 2000, co ogranicza możliwość realizacji niektó- samorządowych uczestniczących w panelu, możliwej rych inwestycji, peryferyjne położenie w stosunku do do podjęcia w różnych obszarach, w tym działalności dużych miast i węzłów komunikacyjnych, niski poziom naukowo-badawczej oraz kulturalnej zwracając uwagę dochodów społeczeństwa czy też problem nadmiaru na te elementy potencjału PSW im. Papieża Jana Pawła zadań zleconych przy braku dostatecznych środków na II w Białej Podlaskiej, które mogą być wykorzystywane. ich realizację. Wójt wskazał także na pozytywne aspek- Po wystąpieniach uczestników panelu otworzona zo- ty związane z rozwojem gminy Janów Podlaski. Należą stała otwarta dyskusja. Pytania do przedstawicieli władz do nich – znaczna rola środków Unii Europejskiej w roz- samorządowych skierowali: dr Wawrzyniec Rudolf woju gminy, sukcesy gminy w zakresie wykorzystywa- (Uniwersytet Łódzki), dr Anna Augustyn (Uniwersytet nia odnawialnych źródeł energii. Odnośnie zagadnień w Białymstoku), dr hab. prof. Joanna Szwacka-Mokrzyc- marketingu terytorialnego mgr Jacek Hura wskazał na ka (PSW im. Papieża Jana Pawła II w Białej Podlaskiej, rolę Stadniny Koni w Janowie Podlaskim w promocji sa- SGGW W Warszawie), dr Magdalena Florek (Uniwersytet mej gminy. Następnie głos zabrał Wójt Gminy Konstan- Ekonomiczny w Poznaniu, BestPlace – Europejski Insty- tynów, mgr inż. Romuald Murawski, który także doko- tut Marketingu Miejsc) oraz doc. dr Jacek Kamiński (PSW nał prezentacji gminy, a następnie jej najważniejszych im. Papieża Jana Pawła II w Białej Podlaskiej). problemów rozwojowych. Następnie Wójt odniósł się Po zakończeniu obrad i poczęstunku uczestnicy do działań promocyjnych, które podejmuje samorząd Konferencji odbyli wycieczkę autokarową do punktu gminy Konstantynów. Mgr inż. Romuald Murawski widokowego na rzekę Bug w miejscowości Neple oraz podkreślił znaczenie łączenia się gmin w działalności zwiedzili malowniczo położony Kościół w Krzycze- promocyjnej i podał za przykład projekt pt. „Bug – ra- wie. W trakcie wycieczki historię regionu, zwiedza- jem dla turysty”, który będzie realizowany w ramach nych miejsc i najważniejszych osób i wydarzeń z nim Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka, Oś powiązanych przedstawiał Pan Grzegorz Głowacki, priorytetowa 6. Polska gospodarka na rynku między- pilot wycieczek i przewodnik – student PSW im. Papie- narodowym, Działanie 6.4 Inwestycje w produkty tu- ża Jana Pawła II w Białej Podlaskiej. Wycieczka zakoń- rystyczne o znaczeniu ponadregionalnym. Projekt ten czyła się zwiedzaniem Stadniny Koni w Janowie Pod- będzie realizowany w partnerstwie, które obejmuje laskim oraz obiadem. siedem jednostek samorządów gminnych: Gmina Dro- Podsumowując to wydarzenie należy stwierdzić, że hiczyn, Gmina Korczew, Gmina Konstantynów, Gmina obok wysokiego poziomu merytorycznego prowadzo- Mielnik, Gmina Perlejewo, Gmina Sarnaki, Gmina Sie- nych obrad, dzięki uczestnictwu przedstawicieli wielu miatycze oraz Stowarzyszeniem Gmin, Powiatów i Re- ośrodków akademickich ważnym i konstruktywnym gionów Nadbużańskich. Ważnym elementem projektu elementem formuły Konferencji było podjęcie dysku- będzie promocja obszaru. Wójt Gminy Konstantynów sji z przedstawicielami samorządu terytorialnego, co przedstawił kolejny, interesujący projekt, w którego wzbogaciło spojrzenie na problematykę realizacji przez realizację w ramach Programu Operacyjnego Rozwój jednostki samorządowe zadań z zakresu marketingu Polski Wschodniej zaangażowała się gmina Konstanty- terytorialnego.
Adres do korespondencji/ Mailing address: [email protected]
- 136 - Studia Ekonomiczne i Regionalne Nr 2 (V) 2012 Spis treści / Contents
SPIS TREŚCI: CONTENTS:
CZĘŚĆ I: ARTYKUŁY PART I: ARITCLES
1. Vásáry Miklós 1. Vásáry Miklós Trendy konkurencyjności w handlu Trends of competitiveness rolno-spożywczym krajów grupy Wyszehradzkiej .....5 in the agro-trade of visegrad countries ...... 5 2. Karolina Ertmańska, Leonid Worobjow 2. Karolina Ertmańska, Leonid Worobjow Źródła przewagi konkurencyjnej regionów ...... 14 Sources of regional competitive advantage ...... 14 3. Beata Żelazko 3. Beata Żelazko Marketingowe strategie kształtowania sektora Marketing strategies of creating wysokich technologii w regionie a region’s high-technology sector: – aspekt teoretyczny i praktyczny ...... 22 theoretical and empirical aspects ...... 22 4. Marcin Kęsy 4. Marcin Kęsy Analiza odbioru społecznego działań Public perceptions jednostek samorządu terytorialnego dotyczących of the implementation realizacji zadań z zakresu of the competence improvement doskonalenia kompetencji ...... 31 program by local governments ...... 31 5. Izabella Sikorska-Wolak, Magdalena Iwańska 5. Izabella Sikorska-Wolak, Magdalena Iwańska Promocja partnerskiej współpracy Promotion of cross-sectoral międzysektorowej jako element rozwoju partnerships as an element i podnoszenia konkurencyjności enhancing local government jednostek samorządu terytorialnego ...... 43 development and competitiveness ...... 43 6. Artur Zimny 6. Artur Zimny Lokalne grupy działania – forma promocji Local action groups - a form of i zarządzania obszarami wiejskimi ...... 58 promotion and management of rural areas ...... 58 7. Sławomir Kamosiński 7. Sławomir Kamosiński Przeciwności losu a cele marketingowe Adversities in reaching jednostek terytorialnych. the aims of local marketing. Studia przypadku ...... 65 Case studies ...... 65 8. Tomasz Holecki, Krzysztof Kaczmarek, 8. Tomasz Holecki, Krzysztof Kaczmarek, Joanna Woźniak-Holecka, Joanna Woźniak-Holecka, Magdalena Syrkiewicz-Świtała Magdalena Syrkiewicz-Świtała Promocja zdrowia w aspekcie Health promotion and the cooperation współpracy samorządów wojewódzkich of provincial governments z organizacjami pozarządowymi ...... 74 with non-government organizations ...... 74 9. Marek Kuźmicki, Monika Łęska 9. Marek Kuźmicki, Monika Łęska Aktywność gminnych jednostek samorządu The county government actions terytorialnego w tworzeniu warunków rozwoju in the creation of conditions przedsiębiorstw turystycznych funkcjonujących for the tourism enterprise na terenie województwa lubelskiego ...... 83 development in lubelskie voivodship ...... 83 10. Magdalena Zwolińska-Ligaj, Marta Ciechańska 10. Magdalena Zwolińska-Ligaj, Marta Ciechańska Infrastruktura techniczna The technical infrastructure jako czynnik rozwoju lokalnego as a local development factor: na przykładzie gminy Terespol ...... 91 the example of terespol county ...... 91 11. Matylda Gwoździcka-Piotrowska 11. Matylda Gwoździcka-Piotrowska Budżet gminy jako element zarządzania County budget as a management jednostką samorządu terytorialnego ...... 100 tool in local governments ...... 100 12. Leonid Worobjow, Daria Dębowska 12. Leonid Worobjow, Daria Dębowska Zachowania gospodarcze konsumentów powiatu Consumer behavior in view drawskiego wobec czynów karalnych ...... 107 of criminal offenses in drawsko county...... 107 13. Justyna Chodkowska-Miszczuk 13. Justyna Chodkowska-Miszczuk Obszar turystyczny Dolina Zielawy w kontekście The solar energy utilization wykorzystania energii słonecznej ...... 112 in the Zielawa Valley tourist area ...... 112 CZĘŚĆ II: INNE PART II: OTHER
14. Mariusz Chudak 14. Mariusz Chudak Wpływ planowania przestrzennego The in luence of planning spatial na rozwój działalności gospodarczej for business development w miastach średniej wielkości (zarys koncepcji in the medium-sized cities (the teoretical teoretyczno-metodologicznej badań) ...... 119 and methodological conception) ...... 119 15. Monika Łęska 15. Monika Łęska Streszczenie rozprawy doktorskiej: Summary of doctoral dissertation: Kształtowanie oferty edukacyjnej The development of educational offer wyższych szkół zawodowych of the higher vocational schools a regionalny rynek pracy ...... 125 and the regional labour market ...... 125 16. Magdalena Zwolińska-Ligaj 16. Magdalena Zwolińska-Ligaj Sprawozdanie z konferencji: Conference report: Territorial marketing Marketing terytorialny jako czynnik rozwoju as a factor in the development lokalnego i regionalnego, Biała Podlaska, of local and regional Biała Podlaska, 26-27 kwietnia 2012 ...... 133 26-27 April 2012 ...... 133
- 142 -