WÓJT GMINY G R Y B Ó W

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA

DLA

GMINY GRYBÓW

NA LATA 2004 - 2011 WRAZ Z PROGNOZ Ą DO ROKU 2015

NOWY S ĄCZ, MARZEC-LIPIEC 2004

TYTUŁ OPRACOWANIA:

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA

GMINY GRYBÓW NA LATA 2004 - 2011 WRAZ Z PROGNOZ Ą DO ROKU 2015

ZLECENIODAWCA:

WOJT GMINY GRYBÓW UL. JAKUBOWSKIEGO 33 33-330 GRYBÓW

WYKONAWCA:

Konsorcjum: „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu siedziba: ul. Ró Ŝana 22 33-300 NOWY S ĄCZ

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

SPIS TREŚCI Strona

I. WST ĘP 5 1.1. Podstawa prawna opracowania 5 1.2. Przedmiot i zakres opracowania 5 1.3. Potrzeba i cel opracowania 5 1.4 . Terminologia 7 1.4.1. Terminologia z zakresu zrównowa Ŝonego rozwoju 7 1.4.2. Terminologia z zakresu ochrony środowiska 7 1.4.3. Terminologia z zakresu gospodarki wodno – ściekowej 9 II. CHARAKTERYSTYKA GMINY 12 2.1. Poło Ŝenie 12 2.2. Ukształtowanie terenu 14 2.3. Warunki klimatyczne 17 2.4. Zasoby naturalne 20 2.5. U Ŝytkowanie terenu 22 2.6. Gleby i lasy 24 2.7. Infrastruktura 26 2.7.1. Gospodarka wodno – ściekowa 26 2.7.2. Gospodarka odpadami 29 2.7.3. Drogi i koleje 29 2.7.4. Sie ć gazowa 29 2.7.5. Podmioty gospodarcze 30 III. INWENTARYZACJA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW 31 ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO 3.1. Informacje ogólne 31 3.2. Charakterystyka elementów przyrody nieo Ŝywionej gminy 33 3.2.1. Warunki geologiczno – gruntowe 33 3.2.2. Zasoby naturalne 37 3.3. Wody powierzchniowe 40 3.4. Wody podziemne 43 3.5. Gleby i uprawy rolne 44 3.6. Charakterystyka elementów przyrody o Ŝywionej 48 3.7. Walory kulturowe 50 3.8. Walory krajobrazowe i szlaki turystyczne 67 3.9. Podsumowanie wielko ści zasobów i walorów przyrodniczych 70 IV. POLITYKA OCHRONY ŚRODOWISKA 72 4.1. Racjonalne u Ŝytkowanie zasobów naturalnych 73 4.2. Ochrona powietrza 76 4.3. Ochrona przed hałasem 82 4.4. Ochrona przed promieniowanie elektromagnetycznym 85 4.5. Ochrona wód 88 4.6. Ochrona powierzchni ziemi 92 4.7. Gospodarka odpadami 96 4.8. Zasoby przyrodnicze 96 4.9. Awarie przemysłowe 99 4.10. Harmonogram realizacji zada ń ekologicznych 101 4.11. Koszty finansowe planowanych przedsi ęwzi ęć 121

3 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

SPIS TREŚCI Strona

V. ZAŁO śENIA SYSTEMU EDUKACYJNO-INFORMACYJNEGO 122 5.1. Potrzeba edukacji ekologicznej, 122 5.2. Docelowe segmenty edukacji 125 5.2.1. Edukacja ekologiczna formalna 125 5.2.2. Edukacja ekologiczna nieformalna 126 5.3. Sposoby prowadzenia akcji edukacyjnej społeczeństwa 129 5.4. Społeczna kampania informacyjna 130 5.4.1. Pracownicy samorz ądowi 130 5.4.2. Edukacja dorosłych 130 5.4.3. Nauczyciele i dziennikarze 132 5.4.4. Współpraca Gminy ze szkołami 133 5.4.5. Udział pozarz ądowych organizacji ekologicznych w edukacji dzieci i 134 młodzie Ŝy 5.5. Media w kampanii informacyjnej 134 5.6. Przyczyny zanieczyszcze ń i sposoby zapobiegania 135 5.6.1. Zanieczyszczenia atmosfery 135 5.6.2. Zanieczyszczenia wód 137 5.6.3. Zanieczyszczenia gleb 138 5.6.4. Oddziaływanie hałasu 139 5.6.5. Pola elektromagnetyczne 139 5.6.6. Ochrona kopalin 139 5.6.7. Ochrona przyrody 140 VI. REALIZACJA PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA 142 6.1. Współpraca w ramach wdro Ŝenia Programu 142 6.2. Zało Ŝenia systemu finansowania inwestycji 146 6.3. Zarz ądzanie Programem Ochrony Środowiska 156 6.3.1. Instrumenty prawne 158 6.3.2. Instrumenty finansowe 158 6.3.3. Instrumenty społeczne 158 6.3.4. Instrumenty strukturalne 161 6.4. Monitorowanie Programu Ochrony Środowiska 161 6.4.1. Zasady monitoringu 161 6.4.2. Monitorowanie zało Ŝonych efektów ekologicznych 162 6.5. Wska źniki monitorowania celów okre ślonych w Programie Ochrony 170 Środowiska.

4 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

I. WST ĘP

1.1. Podstawa prawna opracowania 1.2. Przedmiot i zakres opracowania 1.3. Potrzeba i cel opracowania 1.4. Terminologia 1.4.1. Terminologia z zakresu zrównowa Ŝonego rozwoju 1.4.2. Terminologia z zakresu ochrony środowiska 1.4.3. Terminologia z zakresu gospodarki wodno – ściekowej

1.1. Podstawa prawna opracowania

Obowi ązuj ące od 1 pa ździernika 2001 roku Prawo Ochrony Środowiska, nakłada na organy wykonawcze gmin – Wójta Gminy Grybów - obowiązek opracowania Gminnego Programu Ochrony Środowiska. Obowi ązek ten, wynikaj ący z art. 17, ustawy - Prawo Ochrony Środowiska (Dz. U. Nr 62, poz. 627) jest formaln ą przesłank ą dla utworzenia niniejszego opracowania.

Podstaw ą opracowania jest umowa z dnia 01 pa ździernika 2003 r. zawarta pomi ędzy Gmin ą Grybów a Konsorcjum Firm: „PROFIT" Sp. z o.o. w Skrudzinie - ABRYS Technika Sp. z o.o. w Poznaniu. Siedzib ą Konsorcjum jest miasto Nowy S ącz.

1.2. Przedmiot i zakres opracowania

Przedmiotem opracowania jest Program Ochrony Środowiska dla Gminy Grybów poło Ŝonej we wschodniej cz ęś ci powiatu nowos ądeckiego.

Niniejsze opracowanie prezentuje szeroko rozumian ą problematyk ę ochrony środowiska na analizowanym terenie. Zagadnienia ochrony środowiska obejmuj ą ochron ę powietrza, wód, powierzchni ziemi, środowiska akustycznego oraz zasobów przyrodniczych. Omówienia dotycz ące gospodarki odpadami zostały zawarte w odr ębnym opracowaniu pod nazw ą Plan Gospodarki Odpadami dla Gminy Grybów.

1.3. Potrzeba i cel opracowania

Ochrona środowiska przyrodniczego jest jedn ą z głównych dróg prowadz ących do osi ągni ęcia zrównowa Ŝonego rozwoju, nale Ŝy jednak pami ęta ć, Ŝe nie jedyn ą. O w pełni zrównowa Ŝonym rozwoju mo Ŝna dopiero mówi ć po osi ągni ęciu czterech ładów:
ekologicznego,
społecznego,
ekonomicznego (gospodarczego),
przestrzennego.

5 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

Podstawowym narz ędziem osi ągni ęcia ładu ekologicznego jest ochrona i kształtowanie środowiska przyrodniczego. Ład społeczny mo Ŝe by ć osi ągni ęty np. poprzez akceptacj ę mieszka ńców dla proponowanych i poodejmowanych działa ń. Ład gospodarczy osi ąga si ę poprzez kształtowanie odpowiedniej struktury gospodarki i ograniczanie bezrobocia. Ład przestrzenny wi ąŜ e si ę np. z odpowiedni ą lokalizacj ą terenów przemysłowych, mieszkaniowych, komunikacyjnych i innych.

Powy Ŝsze zasady zrównowa Ŝonego rozwoju i ochrony środowiska zostały uwzgl ędnione w niniejszym opracowaniu, ze wskazaniem kierunków i hierarchii działa ń zmierzaj ących do ich wprowadzenia na terenie gminy. Do najistotniejszych wytyczonych dla gminy celów i kierunków działa ń w zakresie rozwoju społeczno – gospodarczego i ochrony środowiska nale Ŝą :

 racjonalne u Ŝytkowanie zasobów naturalnych (zmniejszenie zu Ŝycia energii, surowców i materiałów, wzrost udziału wykorzystywanych zasobów odnawialnych, ochrona zasobów kopalin);

 ochrona powietrza, ochrona przed hałasem (zapewnienie wysokiej jako ści powietrza, redukcja emisji gazów i pyłów, zminimalizowanie uci ąŜ liwego hałasu);

 ochrona wód (zapewnienie odpowiedniej jako ści u Ŝytkowej wód, racjonalizacja zu Ŝycia wody, ochrona przed powodzi ą, wła ściwa gospodarka wodno-ściekowa);

 ochrona gleb;

 ochrona zasobów przyrodniczych (zachowanie zasobów przyrodniczych z uwzgl ędnieniem ich ró Ŝnorodno ści oraz rozwój zasobów le śnych, racjonalna eksploatacja lasów);

 prowadzenie skutecznej akcji edukacyjno-informacyjnej gwarantuj ącej powodzenie realizacji wy Ŝej wymienionych działa ń.

Realizacja zdefiniowanych ekologicznych celów strategicznych, w powi ązaniu z programem edukacji ekologicznej społecze ństwa, powinna zapewni ć gminie rozwój zgodny z zasadami zrównowa Ŝonego rozwoju.

6 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

1.4. Terminologia

Program ochrony środowiska wymusza na wszystkich uczestnikach procesów decyzyjnych i inwestycyjnych zastosowanie jednakowej terminologii dotycz ącej całokształtu ochrony środowiska. Poni Ŝej podane zostały znaczenia zwrotów u Ŝytych w opracowaniu.

1.4.1. Terminologia z zakresu zrównowa Ŝonego rozwoju

Ochrona środowiska - rozumie si ę przez to podj ęcie lub zaniechanie działa ń, umo Ŝliwiaj ących zachowanie lub przywracanie równowagi przyrodniczej; ochrona ta polega w szczególno ści na:
racjonalnym kształtowaniu środowiska i gospodarowaniu zasobami środowiska zgodnie z zasad ą zrównowa Ŝonego rozwoju,
przeciwdziałaniu zanieczyszczeniom,
przywracaniu elementów przyrodniczych do stanu właściwego; Równowaga przyrodnicza - jest to taki stan, w którym na okre ślonym obszarze istnieje równowaga we wzajemnym oddziaływaniu: człowieka, składników przyrody Ŝywej i układu warunków siedliskowych tworzonych przez składniki przyrody nieo Ŝywionej; Środowisko – rozumie si ę przez to ogół elementów przyrodniczych, w tym tak Ŝe przekształconych w wyniku działalno ści człowieka, a w szczególno ści powierzchni ę ziemi, kopaliny, wody, powietrze, zwierz ęta i ro śliny, krajobraz oraz klimat; Zrównowa Ŝony rozwój - rozumie si ę przez to taki rozwój społeczno-gospodarczy, w którym nast ępuje proces integrowania działa ń politycznych, gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwało ści podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania mo Ŝliwo ści zaspokajania podstawowych potrzeb poszczególnych społeczno ści lub obywateli zarówno współczesnego pokolenia, jak i przyszłych pokole ń.

1.4.2. Terminologia z zakresu ochrony środowiska

Emisja – rozumie si ę przez to wprowadzane bezpo średnio lub po średnio, w wyniku działalno ści człowieka, do powietrza, wody, gleby lub ziemi:
substancje,
energie, takie jak ciepło, hałas, wibracje lub pola elektromagnetyczne;

Hałas - rozumie si ę przez to d źwi ęki o cz ęstotliwo ściach od 16 Hz do 16 000 Hz; Obszar chronionego krajobrazu - jest terenem chronionym ze wzgl ędu na wyró Ŝniaj ące si ę krajobrazowo tereny o zró Ŝnicowanych ekosystemach, warto ściowe w szczególno ści ze wzgl ędu na mo Ŝliwo ści zaspokajania potrzeb zwi ązanych z masow ą turystyk ą i

7 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

wypoczynkiem lub istniej ące albo odtwarzane korytarze ekologiczne. Celem tworzenia obszarów chronionego krajobrazu mo Ŝe by ć w szczególno ści zapewnienie powi ązania terenów poddanych ochronie w system obszarów chronionych; Oddziaływanie na środowisko - rozumie si ę przez to równie Ŝ oddziaływanie na zdrowie ludzi; Organ ochrony środowiska – rozumie si ę przez to organy administracji powołane do wykonywania zada ń publicznych z zakresu ochrony środowiska, stosownie do ich wła ściwo ści okre ślonej w tytule VII w dziale I Prawa Ochrony Środowiska; Organizacja ekologiczna – rozumie si ę przez to organizacje społeczne, których statutowym celem jest ochrona środowiska; Pomnikami przyrody – to pojedyncze twory przyrody Ŝywej i nieo Ŝywionej lub ich skupienia o szczególnej warto ści naukowej, kulturowej, historyczno-pami ątkowej i krajobrazowej odznaczaj ące si ę indywidualnymi cechami, wyró Ŝniaj ącymi je w śród innych tworów, w szczególno ści s ędziwe i okazałych rozmiarów drzewa i krzewy gatunków rodzimych lub obcych, źródła, wodospady, wywierzyska, skałki, jary, głazy narzutowe, jaskinie; Powa Ŝna awaria – rozumie si ę przez to zdarzenie, w szczególno ści emisj ę, po Ŝar lub eksplozj ę, powstałe w trakcie procesu przemysłowego, magazynowania lub transportu, w których wyst ępuje jedna lub wi ęcej niebezpiecznych substancji, prowadz ące do natychmiastowego powstania zagro Ŝenia Ŝycia lub zdrowia ludzi lub środowiska lub powstania takiego zagro Ŝenia z opó źnieniem; Powierzchnia ziemi - rozumie si ę przez to naturalne ukształtowanie terenu, gleb ę oraz znajduj ącą si ę pod ni ą ziemi ę do gł ęboko ści oddziaływania człowieka, z tym Ŝe poj ęcie „gleba” oznacza górn ą warstw ę litosfery, zło Ŝon ą z cz ęś ci mineralnych, materii organicznej, wody, powietrza i organizmów, obejmuj ącą wierzchni ą warstw ę gleby i podglebie; Powietrze - rozumie si ę przez to powietrze znajduj ące si ę w troposferze, z wył ączeniem wn ętrz budynków i miejsc pracy; Poziom hałasu – rozumie si ę przez to równowa Ŝny poziom d źwi ęku A wyra Ŝony w decybelach (dB);

Poziom substancji w powietrzu - rozumie si ę przez to st ęŜ enie substancji w powietrzu w odniesieniu do ustalonego czasu lub opad takiej substancji w odniesieniu do ustalonego czasu i powierzchni; Pozwolenie - bez podania jego rodzaju – rozumie si ę przez to pozwolenie na wprowadzanie do środowiska substancji lub energii, o którym mowa w art. 181 ust. 1 Prawa ochrony środowiska; Standardy emisyjne – rozumie si ę przez to dopuszczalne wielko ści emisji;

8 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

Substancja niebezpieczna – rozumie si ę przez to jedn ą lub wi ęcej substancji albo mieszaniny substancji, które ze wzgl ędu na swoje wła ściwo ści chemiczne, biologiczne lub promieniotwórcze mog ą, w razie nieprawidłowego obchodzenia si ę z nimi, spowodowa ć zagro Ŝenie Ŝycia lub zdrowia ludzi lub środowiska; substancj ą niebezpieczn ą mo Ŝe by ć surowiec, produkt, półprodukt, odpad, a tak Ŝe substancja powstała w wyniku awarii; UŜytki ekologiczne – rozumie si ę przez to zasługuj ące na ochron ę „pozostało ści ekosystemów maj ących znaczenie dla zachowania unikatowych typów środowisk i ich zasobów genowych”. Nale Ŝą do nich: torfowiska, bagna, nieu Ŝytkowane ł ąki i sady, drobne zbiorniki śródpolne i śródle śne, k ępy drzew i krzewów, skarpy, jary i w ąwozy, trzcinowiska itp. Wielko ść emisji - rozumie si ę przez to rodzaj i ilo ść wprowadzanych substancji lub energii w okre ślonym czasie oraz st ęŜ enia lub poziomy substancji lub energii, w szczególno ści w gazach odlotowych, wprowadzanych ściekach oraz wytwarzanych odpadach; Zakład – rozumie si ę przez to jedn ą lub kilka instalacji wraz z terenem, do którego prowadz ący instalacje posiada tytuł prawny, oraz znajduj ącymi si ę na nim urz ądzeniami; Zanieczyszczenie – rozumie si ę przez to emisj ę, która jest szkodliwa dla zdrowia ludzi lub stanu środowiska, powoduje szkod ę w dobrach materialnych, pogarsza walory estetyczne środowiska lub koliduje z innymi, uzasadnionymi sposobami korzystania ze środowiska.

1.4.3. Terminologia z zakresu gospodarki wodno – ściekowej

Ścieki – rozumie si ę przez to wprowadzane do wód lub do ziemi:
wody zu Ŝyte na cele bytowe lub gospodarcze,
ciekłe odchody zwierz ęce, z wyj ątkiem gnojówki i gnojowicy przeznaczonych do rolniczego wykorzystania w sposób i na zasadach okre ślonych w przepisach o nawozach i nawo Ŝeniu,
wody opadowe lub roztopowe, uj ęte w systemy kanalizacyjne, pochodz ące z powierzchni zanieczyszczonych, w tym z centrów miast, terenów przemysłowych i składowych, baz transportowych oraz dróg i parkingów o trwałej nawierzchni,
wody odciekowe ze składowisk odpadów, wykorzystane solanki, wody lecznicze i termalne,
wody pochodz ące z odwodnienia zakładów górniczych, z wyj ątkiem wód wprowadzanych do górotworu, je Ŝeli rodzaje i ilo ść substancji zawartych w wodzie wprowadzanej do górotworu s ą to Ŝsame z rodzajami i ilo ści ą zawartymi w pobranej wodzie,

9 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

wody wykorzystane, odprowadzane z obiektów gospodarki rybackiej, je Ŝeli wyst ępuj ą w nich nowe substancje lub zwi ększone zostan ą ilo ści substancji w stosunku do zawartych w pobranej wodzie; Ścieki bytowe – rozumie si ę przez to ścieki z budynków przeznaczonych na pobyt ludzi, z osiedli mieszkaniowych oraz z terenów usługowych, powstaj ące w szczególno ści w wyniku ludzkiego metabolizmu oraz funkcjonowania gospodarstw domowych; Ścieki komunalne – rozumie si ę przez to ścieki bytowe lub mieszanin ę ścieków bytowych ze ściekami przemysłowymi albo wodami opadowymi lub roztopowymi; Ścieki przemysłowe – rozumie si ę przez to ścieki odprowadzane z terenów, na których prowadzi si ę działalno ść handlow ą lub przemysłow ą albo składow ą, nieb ędące ściekami bytowymi lub wodami opadowymi; Instalacje – przez to rozumie si ę:
stacjonarne urz ądzenie techniczne,
zespół stacjonarnych urz ądze ń technicznych powi ązanych technologicznie, do których tytułem prawnym dysponuje ten sam podmiot i poło Ŝonych na terenie jednego zakładu,
obiekty budowlane nieb ędące urz ądzeniami technicznymi ani ich zespołami, których eksploatacja mo Ŝe spowodowa ć emisj ę; Przedsi ębiorstwo wodoci ągowo-kanalizacyjne – przedsi ębiorc ą w rozumieniu przepisów o działalno ści gospodarczej, który prowadzi działalno ść gospodarcz ą w zakresie zbiorowego zaopatrzenia w wod ę lub zbiorowego odprowadzania ścieków, oraz gminne jednostki organizacyjne nieposiadaj ące osobowo ści prawnej, prowadz ące tego rodzaju działalno ść ; Urz ądzenia wodne - rozumie si ę przez to urz ądzenia słu Ŝą ce kształtowaniu zasobów wodnych oraz korzystaniu z nich, a w szczególno ści:
budowle: pi ętrz ące, upustowe, przeciwpowodziowe i regulacyjne, a tak Ŝe kanały i rowy,
obiekty zbiorników i stopni wodnych,
stawy,
obiekty słu Ŝą ce do ujmowania wód powierzchniowych oraz podziemnych,
obiekty energetyki wodnej,
wyloty urz ądze ń kanalizacyjnych słu Ŝą ce do wprowadzania ścieków do wód,
stałe urz ądzenia słu Ŝą ce do połowu ryb lub do pozyskiwania innych organizmów wodnych,
mury oporowe, bulwary, nabrze Ŝa, pomosty, przystanie, k ąpieliska,
stałe urz ądzenia słu Ŝą ce do dokonywania przewozów mi ędzybrzegowych;

10 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

Zanieczyszczenie – rozumie si ę przez to emisj ę, która jest szkodliwa dla zdrowia ludzi lub stanu środowiska, powoduje szkod ę w dobrach materialnych, pogarsza walory estetyczne środowiska lub koliduje z innymi, uzasadnionymi sposobami korzystania ze środowiska; Eutrofizacja – rozumie si ę przez to wzbogacanie wody biogenami, w szczególno ści zwi ązkami azotu lub fosforu, powoduj ącymi przyspieszony wzrost glonów oraz wy Ŝszych form Ŝycia ro ślinnego, w wyniku którego nast ępuj ą niepo Ŝą dane zakłócenia biologicznych stosunków w środowisku wodnym oraz pogorszenie jako ści tych wód; Sie ć – przewody wodoci ągowe lub kanalizacyjne wraz z uzbrojeniem i urz ądzeniami, którymi dostarczana jest woda lub którymi odprowadzane s ą ścieki, b ędące w posiadaniu przedsi ębiorstwa wodoci ągowo-kanalizacyjnego; Urz ądzenia kanalizacyjne – sieci kanalizacyjne, wyloty urz ądze ń kanalizacyjnych słu Ŝą cych do wprowadzania ścieków do wód lub do ziemi oraz urz ądzenia podczyszczaj ące i oczyszczaj ące ścieki oraz przepompownie ścieków; Urz ądzenia wodoci ągowe – uj ęcia wód powierzchniowych i podziemnych, studnie publiczne, urz ądzenia słu Ŝą ce do magazynowania i uzdatniania wód, sieci wodociągowe, urz ądzenia reguluj ące ci śnienie wody; Przył ącze kanalizacyjne – odcinek przewodu ł ącz ącego wewn ętrzn ą instalacj ę kanalizacyjn ą w nieruchomo ści odbiorcy usług z sieci ą kanalizacyjn ą, za pierwsz ą studzienk ą, licz ąc od strony budynku, a w przypadku jej braku - od granicy nieruchomo ści; Urz ądzenie pomiarowe – przyrz ąd pomiarowy mierz ący ilo ść odprowadzanych ścieków, znajduj ący si ę na przył ączu kanalizacyjnym; Przył ącze wodoci ągowe – odcinek przewodu ł ącz ącego sie ć wodoci ągow ą z wewn ętrzn ą instalacj ą wodoci ągow ą w nieruchomo ści odbiorcy usług wraz z zaworem za wodomierzem głównym.

11 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

II. CHARAKTERYSTYKA GMINY

2.1. Poło Ŝenie 2.2. Ukształtowanie terenu 2.3. Warunki klimatyczne 2.4. Zasoby naturalne 2.5. UŜytkowanie terenu 2.6. Gleby i lasy 2.7. Infrastruktura 2.7.1. Gospodarka wodno – ściekowa 2.7.2. Gospodarka odpadami 2.7.3. Drogi i koleje 2.7.3.1. Drogi 2.7.3.2. Koleje 2.7.4. Sie ć gazowa 2.7.5. Podmioty gospodarcze

2.1. Poło Ŝenie

Gmina Grybów poło Ŝona we wschodniej cz ęś ci powiatu nowos ądeckiego zajmuje 153 km 2, co stanowi około 9,87 % powierzchni powiatu. Jest to najwi ększa gmina w powiecie nowos ądeckim, o średnim zaludnieniu. Pod wzgl ędem g ęsto ści zaludnienia gmina zajmuje 5 miejsce w powiecie, spo śród 11 gmin wiejskich, 4 gmin miejsko – wiejskich oraz 1 gminy miejskiej; osi ągaj ąc wska źnik 144 os/km 2. Według stanu na koniec 2002 roku, gmina Grybów liczyła 22 516 mieszka ńców, czyli około 11,57 % ludno ści powiatu.

Na struktur ę administracyjn ą gminy składa si ę 25 jednostek osadniczych zgrupowanych w 16 sołectwach. Podział administracyjny gminy przedstawia mapa 1.1.

12 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

Mapa 1.1. Podział administracyjny gminy Grybów

Północno – wschodnia granica gminy jest zarazem granic ą powiatu nowos ądeckiego. Sąsiadami gminy Grybów s ą tu, nale Ŝą ce do powiatu gorlickiego gminy: Bobowa, Łu Ŝna, Gorlice, Ropa i U ście Gorlickie. Od południa gmina graniczy z uzdrowiskow ą gmin ą miejsko- wiejsk ą Krynica oraz gmin ą Łabowa. Od strony północno – zachodniej i zachodniej gmina Grybów s ąsiaduje z gminami: Korzenna, Chełmiec i Kamionka Wielka.

Do najwa Ŝniejszych szlaków komunikacyjnych drogowych przechodz ących przez teren gminy nale Ŝą : droga krajowa (nr 98) Wadowice – Przemy śl (12,29 km) , oraz droga wojewódzka (nr 977) Tarnów – Krynica (14,91 km) . Ponadto przez teren gminy przebiega 8

13 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

odcinków dróg powiatowych o ł ącznej długo ści 47,54 km . Ogólna długo ść dróg gminnych wynosi 555 km . Przez teren gminy przebiega mi ędzynarodowy szlak kolejowy z kierunku Kraków – Stró Ŝe - Nowy S ącz - Muszyna – Leluchów (granica Pa ństwa) oraz krajowa linia kolejowa Kraków – Stró Ŝe – Jasło - Zagórz. W ostatnich dziesi ęciu latach wielko ść przewozów kolejowych, zarówno pasa Ŝerskich jak i towarowych, zmniejszyła si ę niemal o połow ę.

Główn ą rzek ą przepływaj ącą przez gmin ę jest rzeka Biała w górnym i cz ęś ciowo w środkowym jej biegu.

2.2. Ukształtowanie terenu

Zgodnie z podziałem Polski na jednostki fizycznogeograficzne wg J. Kondrackiego i A. Richlinga - obszar gminy nale Ŝy do: I. Prowincji 51 – 52 „Karpaty i Podkarpacie” I. 1. Podprowincji 513 – „Zewn ętrzne Karpaty Zachodnie” I. 1. 1. Makroregionu 513.6 - „Pogórze Środkowo-Beskidzkie” I. 1. 1. a) Mezoregionu 513.61 – „Pogórze Ro Ŝnowskie” (sołectwa: Chodorowa, KruŜlowa NiŜna, Kru Ŝlowa Wy Ŝna, Stara Wie ś - cz ęś ciowo, Siołkowa - cz ęś ciowo); I. 1 .1. b) Mezoregionu 513.62 – „Pogórze Ci ęŜ kowickie” (sołectwa: Biała Ni Ŝna, Stró Ŝe, Polna, Wyskitna, Gródek - cz ęś ciowo); I. 1 .2. Makroregionu 513.7 – „Beskidy Środkowe” I. 1. 2. a) Mezoregionu 513.71 – „ Beskid Niski” (Cieniawa, Stara Wie ś – cz ęś ciowo, Ptaszkowa, Siołkowa – cz ęś ciowo, Binczarowa, Florynka, Wawrzka, K ąclowa, Gródek - cz ęś ciowo.

Gmina Grybów poło Ŝona jest w obr ębie ró Ŝnorodnych układów przestrzennych, charakterystycznych dla jednostek regionalnych. Obszar gminy le Ŝy na terenie Zewn ętrznych Karpat Zachodnich, na styku Beskidów Zachodnich i Pogórza Karpackiego. Podstaw ą podziału na mniejsze jednostki regionalne s ą ró Ŝnice w typie rze źby, udział ró Ŝnych typów w danym regionie i układ przestrzenny form wypukłych i wkl ęsłych. Równocze śnie podział ten uwzgl ędnia poprzez pi ętrowo ść krajobrazu etapy ewolucji rze źby Karpat i wpływ odporno ści oraz tektoniki podło Ŝa na styl rze źby terenu.

14 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

Pogórze Środkowo-Beskidzkie jest obszarem wy Ŝynnym, zło Ŝonym z szerokich garbów o wysoko ści 300 — 500 m n.p.m., b ędących fragmentami trzech ró Ŝnej wysoko ści zrówna ń. Pas Pogórza rozszerza si ę ku wschodowi. Gmina Grybów obejmuje swym obszarem: Pogórza: Ro Ŝnowskie (513.61) i Ci ęŜ kowickie (513.62)- zwarty blok wysokich i średnich pogórzy o wysoko ści 450 — 550 m n.p.m. zbudowany z monoklinalnie ułoŜonych kompleksów jednostki śląskiej i cz ęś ciowo magurskiej, odpornych i średnio odpornych - st ąd zwarto ść Pogórza, pomimo rozci ęcia go gł ębokimi i w ąskimi dolinami, które doprowadziło do wypreparowania garbów, zwykle zbudowanych z najtrwalszych serii.

Beskidy Środkowe - wyd źwigni ęty do ró Ŝnej wysoko ści ci ąg pasm i grup górskich zw ęŜ aj ących si ę ku wschodowi, obok wysokich pasm Beskidu Wysokiego nale Ŝą cych do gór średnich o deniwelacjach 500— 1000 m wyst ępuj ą tu ni Ŝsze grupy jak Beskid Niski. Beskid Niski (513.71) – to południowy obszar gminy gdzie pojedyncze wzniesienia dochodz ą do 1000 m n.p.m. (Laskowa). Przewa Ŝaj ą tu szerokie kopulaste grzbiety o zbli Ŝonej wysoko ści 700 — 800 m n.p.m., które układaj ą si ę w dwa wyra źne ci ągi. Północny z nich, w którym le Ŝą mi ędzy innymi Magura W ątkowska (847 m n.p.m.), Cergowa (712 m n.p.m.), Bukowica (778 m n.p.m.) jest odcinkiem wy Ŝszym od południowego, którym biegnie dział wodny. Grzbiety beskidzkie wznosz ą si ę do wysoko ści ponad 600 m n.p.m. Ich wierzchowiny są szerokie, wyrównane, o małych spadkach podłu Ŝnych i poprzecznych, z niewysokimi kulminacjami (do około 10 m) w postaci sto Ŝków lub kop. Szeroko ść wierzchowin przekracza tu 100 m, nachylenie podłu Ŝnej linii grzbietów wynosi 10 - 40, wzrastaj ąc lokalnie do 90 – 120 m. Poprzeczne nachylenia dochodz ą do 40 — 60°. Wierzchowiny przechodz ą najcz ęś ciej wyra źnym załomem wypukłym w bardziej strome o nachyleniu ponad 30°. Stoki grzbietów rozci ęte s ą kilkoma gł ębokimi wciosami.

Graniczne poło Ŝenie gminy sprawia, ze przenikaj ą si ę tu dwa charakterystyczne typy rze źby: beskidzki i pogórski (L. Starkel, 1972) — uwarunkowane tektonik ą i IitoIogi ą podło Ŝa. Rze źba pogórska wnika w obr ęb Beskidu Niskiego wzdłu Ŝ stref małoodpornych i wzdłu Ŝ ci ągów dolinnych. Granica pomi ędzy rze źbą beskidzk ą, a pogórsk ą, na terenie gminy — wskutek ró Ŝnic litologicznych buduj ących je kompleksów skalnych — jest bardzo wyra źna, podkre ślona dodatkowo przez osuwiska rozwijaj ące si ę w eoce ńskiej serii łupkowej, odgraniczaj ącej bardziej odporne warstwy magurskie od inoceramowych. Wy Ŝej wymienione mezoregiony fizyczno-geograficzne nie s ą jednostkami jednorodnymi. W ich obr ębie istnieje wewn ętrzne zró Ŝnicowanie poszczególnych elementów środowiska geograficznego, które pozwala na wydzielenie najmniejszych jednostek

15 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

regionalnych — mikroregionów. W niektórych przypadkach jednak wyra źnie wyst ępuje zaz ębianie si ę cech np. krajobrazu podgórskiego z górskim - wówczas w mikroregionie granicznym wyst ępuj ą te cechy ł ącznie, nadaj ąc mu charakter przej ściowy. Mikroregion Stró Ŝ — Bobowej - stanowi najdalej na południe wysuni ętą cz ęść Mezoregionu Pogórza Ci ęŜ kowickiego, po brzeg nasuni ęcia płaszczowiny magurskiej. Wysoko ści bezwzgl ędne wynosz ą od 255 m w dolinie Białej do 558 m na zachodnim wododziale, wy Ŝszym o około 150 m od wschodniego. Nachylenia s ą zró Ŝnicowane. Lekko faliste wierzchowiny i doliny wi ększych cieków maj ą nachylenia rz ędu kilku stopni. Najwi ększe nachylenia powy Ŝej 15 0 wyst ępuj ą na zboczach małych dolin erozyjnych licznie rozcinaj ących wierzchowiny. Mikroregion buduj ą głównie łupki kro śnie ńskie, pstre i czarnorz ęckie oraz piaskowce kro śnie ńskie i ci ęŜ kowickie. Doliny płaskodenne Białej i wi ększych dopływów wypełniaj ą mady średnie i ci ęŜ kie nadaj ące si ę pod uprawy zbo Ŝowo- pastewne. Rze źba posiada charakter podgórski. Płaskie do ść rozległe wierzchowiny na wysoko ści ok. 400 m n.p.m. maj ą charakter destrukcyjny i s ą fragmentami podgórskiej powierzchni zrównania. Wzgórza Grybowskie - mikroregion obejmuje brze Ŝną stref ę Beskidu Niskiego poło Ŝon ą na wysoko ści 330 —355 m n.p.m., nad któr ą wystaj ą, „wyspowe” wzniesienia Rosochatki (753 m n.p.m.), Ma ślanej Góry (747 m n.p.m.) i Chełmu (779 m n.p.m.). Zró Ŝnicowane wysoko ści i id ące za tym zmienne nachylenia rzutuj ą na przej ściowy charakter jednostki. Osta ńcowe wzniesienia maj ą nachylenia powy Ŝej 9%, natomiast cz ęść podgórsk ą cechuj ą nachylenia 0 — 9% i tylko sporadycznie wy Ŝsze na zboczach w ąskich dolin erozyjnych. Jednostk ę buduj ą łupki i piaskowce inoceramowe oraz łupki grybowskie, natomiast wzniesienia w podgórskiej cz ęś ci —odporne piaskowce i łupki magurskie. Rze źba mikroregionu ma charakter przej ściowy. Wnikaj ą tu jeszcze formy pogórskie z licznymi fragmentami pogórskiej powierzchni zrównania ścinaj ącej wierzchowiny, niemniej w strefie wododziałowej wyst ępuj ą wysokie wzniesienia o charakterze osta ńcowym charakterystyczne dla Beskidów. Góry te maj ą budow ę monoklinaln ą i wznosz ą si ę łagodnie falist ą powierzchni ą pogórsk ą w postaci masywnych kop o silnie nachylonych stokach podatnych na denudacj ę - z licznymi osuwiskami. Pasmo Rosochatka (753 m n.p.m.) — Jaworze (882 m n.p.m.) — Tokarnia (828 m n.p.m.) - składa si ę z kilku masywów o przebiegu SE — NW. Najkrótszy jest masyw Rosochatki. Le Ŝą ce na zachód od Grybowa wzniesienie Rosochatki wysuni ęte jest najbardziej w całym przebiegu pasma w kierunku północnym. Pasmo Podstawne (816 m n.p.m.) — Jaworze ma długo ść rz ędu 7 km, a pasmo Tokarni i Czerszli (871 m n.p.m.) wznosz ące si ę nad dolin ą Kamienicy Nawojowskiej jest dwukrotnie dłu Ŝsze. Wszystkie razem tworz ą zwarte pasmo ci ągn ące si ę od przełomu Białej pomi ędzy Banic ą, a Śnietnic ą po widły Kamienicy i Kamionki zwane Górami Grybowskimi. Na grzbietach tych gór

16 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

zaznaczaj ą si ę powierzchnie zrównania. Jaworze posiada grzbiet synklinalny, natomiast Tokarnia posiada grzbiet monoklinalny. Rozdolinnienie obszaru jest du Ŝe, wynosi, bowiem 1 — 2 km/km, przy czym doliny maj ą kształt gł ębokich, stromo ści ętych wciosów. Mikroregion odwadniany jest przez Kamienic ę, Nawojowsk ą, Mosłysz ę oraz mniejsze dopływy Białej. Sama Biała na odcinku Banica, — Brunary Ni Ŝne ma charakter przełomowy i oddziela pasmo Tokarni — Jaworza od Ha ńczowskich Gór Rusztowych. Brze Ŝna strefa Beskidu Niskiego w s ąsiedztwie doliny rzeki Białej ma charakter przej ściowy pomi ędzy rze źbą typu pogórskiego i typu beskidzkiego. Strome i stosunkowo wysokie, lu źno stoj ące jak: kopuła Chełmu (744 m n.p.m.) i ni Ŝsza Liszkowa Góra (571 m n.p.m.) wznosz ą si ę ponad szerokie obni Ŝenia ci ągn ące si ę wzdłu Ŝ dolin. Doliny wci ęte s ą w te obni Ŝenia na gł ęboko ść ok. 150 m. Szczyty zbudowane s ą z warstw magurskich, w któ- rych gruboławicowe piaskowce magurskie odgrywaj ą podstawow ą rol ę. Trzy Kopce (Jelenia Góra — 686 m n.p.m., Ma ślana Góra — 747 m n.p.m., Zielona Góra —702 n n.p.m.) poło Ŝone s ą na północ od doliny Ropy przed miejscowo ści ą Szymbark, poza zwartym obszarem Beskidu Niskiego w obr ębie tzw. półwyspu Łu Ŝnej. Grzbiet zło Ŝony jest na izolowanym płacie piaskowców magurskich w obr ębie synklinalnej, poci ętej uskokami na dwa regularne bloki. W rze źbie dominuje zwarty, długi grzbiet o wysoko ści do 750 m n.p.m. Ma on profil podłu Ŝny falisty z licznymi małymi przeł ęczami i kopulastymi wierzchołkami o deniwelacji rz ędu 10—20 m. Stoki Trzech Kopców s ą proste o nachyleniu 15 - 20 o NE (stok Jeleniej Góry) lub niewyrównane, silnie przemodelowane osuwiskami. Nisze osuwisk bior ą swój pocz ątek cz ęsto bezpo średnio pod wierzchowin ą grzbietów Jeleniej Góry, Ma ślanej i Zielonej Góry. Ściany istniej ących tu nisz osuwiskowych o wysoko ści do 30 m s ą skaliste i posiadaj ą nachylenie rz ędu 30 o — 40 o. Procesem dominuj ącym jest tu odpadanie i spełzywanie skał. Dno doliny rzeki Białej w obr ębie miasta Grybów znajduje si ę na wysoko ści ok. 320 m n.p.m., a wzniesienia otaczaj ące miasto w najbli Ŝszej odległo ści si ęgaj ą. 500 m n.p.m. Brzeg Beskidów widoczny w terenie w postaci wyra źnego progu przebiega na północ od miasta i w obr ębie doliny Białej nie tworzy tak ostro zarysowanej form jak w obr ębie partii wododziałowej.

2.3. Warunki klimatyczne

Wa Ŝną cech ą prawidłowego rozkładu czasoprzestrzennego elementu klimatu na omawianym terenie jest poło Ŝenie grup górskich w stosunku do napływu mas powietrza, cha- rakter rze źby terenu i ich ekspozycja. Wg Hessa obszar gminy Grybów le Ŝy w obr ębie dwóch pięter klimatycznych, t j. w obr ębie klimatu umiarkowanego ciepłego ze średni ą temperatur ą roczn ą 6 - 8 o C z roczn ą sum ą opadów atmosferycznych 800 - 1000 mm/rok oraz klimatu

17 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

umiarkowanego chłodnego o średniej temperaturze 4 - 6 o i opadzie rocznym 1000 - 1400 mm. Typy pogody na omawianym obszarze zwi ązane s ą z zaleganiem najcz ęś ciej mas powietrza pochodzenia polarno -morskiego. Rzadziej zalegaj ą masy powietrza arktycznego. W ci ągu okresu rocznego udział poszczególnych mas powietrza przedstawia si ę następuj ąco: - powietrze arktyczne - 7,0%, - powietrze polarno -kontynentalne - 24,9%, - powietrze polarno-morskie — świe Ŝe - 28,4%, - powietrze polarno-morskie — stare - 31,8%, - powietrze zwrotnikowe - 7,9%. Polarno-morska masa powietrza powoduje:
w chłodnej porze roku ocieplenie, odwil Ŝe, wzrost zachmurzenia i opady atmosferyczne,
latem - spadek temperatury powietrza, wzrost zachmurzenia oraz przelotne opady atmosferyczne. W przebiegu rocznym — w ciepłej porze roku przewa Ŝaj ą fronty chłodne, w chłodnej — ciepłe. Nat ęŜ enie cz ęsto ści wyst ępowania frontów chłodnych w ciepłej porze roku zbiega si ę z nasileniem wyst ępowania silnych opadów atmosferycznych i burz. Maksimum wyst ępo- wania burz i opadów o du Ŝym nat ęŜ eniu oraz napływ powietrza polarno-morskiego i frontów chłodnych wyst ępuj ą w lipcu. Dorzecze rzeki Białej znajduje si ę przewa Ŝnie w zasi ęgu dolnych pr ądów powietrza, z sezonow ą zmienno ści ą nat ęŜ enia cz ęstotliwo ści okre ślonych kierunków. Gmina Grybów charakteryzuje si ę przewag ą wiatrów z kierunków 180 - 315, w tym przewa Ŝaj ą kierunki 180 i 270. Średnie pr ędko ści wiatru układaj ą si ę nast ępuj ąco: wiatry słabe w przedziale pr ędko ści I - 2 mIs — ogólna ich cz ęstotliwo ść wynosi 40 — 50%, wiatry o pr ędko ści 3 — 5 mIs wyst ępuj ą, w ilo ści 6 - 15%, wiatry wy Ŝszych klas pr ędko ści wyst ępuj ą zaledwie w przedziale kilkuprocentowych warto ści. Cz ęsto ść cisz atmosferycznych na obszarze dorzecza Białej (bez wzgl ędu na długotrwało ść ) waha si ę od 20 — 30% wszystkich pomiarów. Zauwa Ŝa si ę zmienno ść sezonow ą ze wzrostem warto ści w ciepłej i spadkiem w chłodnej porze roku, co jest zwi ązane ze zmian ą cykliczno ści nat ęŜ enia procesów atmosferycznych w chłodnej porze roku. W przebiegu dobowym du Ŝe nat ęŜ enie cisz atmosferycznych wyst ępuje rano i wieczorem, a spadek w godzinach południowych w wyniku nasłonecznienia i wzbudzonej konwekcji. W dorzeczu Białej nie mo Ŝna wyodr ębni ć cyrkulacji lokalnej (wywołanej głównie zró Ŝnicowaniem termicznym wierzchowin, stoków i den dolin) z uwagi na brak pomiarów całodobowych. W regionie tym, tak jak w innych cz ęś ciach Karpat wyst ępuje wiatr halny,

18 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

zwi ązany genetycznie z barier ą orograficzn ą Karpat. Z istniej ących materiałów mo Ŝna wnosi ć, Ŝe wiatr halny wyst ępuje w tym regionie głównie w chłodnej porze roku — od listopada do marca wł ącznie i charakteryzuje si ę du Ŝymi pr ędko ściami (od 8 mIs). Średnie roczne temperatury powietrza w dorzeczu Białej układaj ą si ę równole Ŝnikowo, od warto ści najni Ŝszych w cz ęś ci południowej — górskiej do warto ści najwy Ŝszych w cz ęś ci północnej. Rozpi ęto ść średnich rocznych temperatur powietrza mi ędzy Tarnowem, Krynic ą i Wysow ą wynosi 2,4 0C. W ci ągu doby średnie warto ści temperatury powietrza układaj ą, si ę w ten sposób, Ŝe najwi ększe zró Ŝnicowanie przypada na godziny nocne, najmniejsze natomiast wyst ępuje podczas dnia (w godzinach okołopołudniowych). Powy Ŝszy rozkład wi ąŜ e si ę z faktem, Ŝe dzienne nasłonecznienie zmniejsza kontrasty termiczne zwi ązane z rze źbą regionu, gdy natomiast nocne wypromieniowanie podło Ŝa i spływ chodnego powietrza do obni Ŝeń terenowych pot ęguje zró Ŝnicowanie termiczne regionu. Z biegu ró Ŝnych temperatur ekstremalnych wynika, Ŝe najwy Ŝsze temperatury wyst ępuj ą w lipcu i sierpniu (32,0 na południu gminy do 33,50 na północy gminy), najni Ŝsze (-30 na wschodzie do –27 na zachodzie gminy) w grudniu, styczniu i lutym. Odnotowa ć nale Ŝy fakt ró Ŝnego rozkładu temperatur maksymalnych i minimalnych. Rozkład przestrzenny temperatur maksymalnych zbli Ŝony jest do równole Ŝnikowego, podobnie jak rozkład temperatur średnich miesi ęcznych sum temperatur dodatnich, natomiast rozkład temperatur minimalnych powietrza przedstawia układ południkowy z najni Ŝszymi warto ściami w cz ęś ci wschodniej dorzecza. Okres bezprzymrozkowy na terenie gminy Grybów waha si ę od 160 na południowym wschodzie gminy do 175 dni w cz ęś ci zachodniej. Izolinie maj ą przebieg południkowy. Podobnie do rozkładu przestrzennego okresu bezprzymrozkowego układaj ą si ę daty pierwszego i ostatniego dnia przymrozkowego. Pierwsze przymrozki pojawiaj ą si ę ( średnio) 5.X. po zachodzie. Ostatnie przymrozki wyst ępuj ą pomi ędzy 25. IV do 5.V. Problem inwersji temperatury powietrza na omawianym obszarze jest istotny z uwagi na cz ęstotliwo ść wyst ępowania zjawiska i znaczne skutki gospodarcze. W przebiegu rocznym inwersje wzgl ędne najcz ęś ciej wyst ępuj ą zim ą, najrzadziej latem. W ci ągu lata rozwija si ę cyrkulacja utrudniaj ąca tworzenie si ę inwersji i utrzymywanie przez dłu Ŝszy czas. Inwersje temperatury powietrza utrudniaj ą pionow ą wymian ę, s ą zatem warstwami hamuj ącymi rozprzestrzenianie si ę i rozcie ńczanie zanieczyszcze ń w dolnej troposferze. Sumy roczne opadów wahaj ą si ę od 767 mm w Grybowie do 859 mm w Ptaszkowej. Bieg izohiet wykazuje kształt zbli Ŝony do południkowego. Dobowy rozkład sum odpadów wskazuje najwy Ŝsze warto ści w czerwcu i lipcu. Cz ęsto ść opadów w ci ągu roku waha si ę od 168 w Grybowie do 176 w Ptaszkowej. Uci ąŜ liwo ści i gospodarcze skutki du Ŝych opadów atmosferycznych w postaci ciekłej i stałej s ą zwi ązane w tym regionie z wyst ępowaniem

19 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

okre ślonych mas powietrza, spływem i frontami atmosferycznymi. Opady powy Ŝej 10 mm wyst ępuj ą najcz ęś ciej dzie ń po dniu. Opady w czasie trwania 2 dni osi ągaj ą, około 45% cz ęsto ści opadów jednodniowych i wyst ępuj ą od czerwca do sierpnia, a opady o czasie trwania 3 dni wyst ępuj ą tylko w lipcu i czerwcu. Wysokie sumy opadów z reguły wyst ępuj ą przy masie polarno-morskiej starej, w obszarach ni Ŝów barycznych oraz w strefie frontu chłodnego. W ciepłej porze roku, oprócz sytuacji pogodowej warunkuj ącej wyst ąpienie opadów, istotne s ą wzmo Ŝone pr ądy konwekcyjne powstające w wyniku nagrzania podło Ŝa. Brak zró Ŝnicowania sum opadów w zale Ŝno ści od wysoko ści nad poziom morza wskazuje na ulewny charakter wywołany najcz ęś ciej sytuacj ą burzow ą. Burze najcz ęś ciej wyst ępuj ą w ciepłej porze roku, od kwietnia do wrze śnia, a sporadycznie pojawiaj ą si ę w marcu i pa ździerniku. Długotrwało ść burz wskazuje na najcz ęstsze pojawianie si ę burz jednodniowych, burze wyst ępuj ące przez dwa dni stanowi ą ok. 50% dni burzowych, a burze wyst ępuj ące przez kolejne trzy dni stanowi ą ok. 10% ogólnej liczby burz. Pokrywa śnie Ŝna ustala si ę przeci ętnie w drugiej połowie listopada, a zanika pod koniec marca lub na pocz ątku kwietnia. Maksymalna wysoko ść pokrywy śnie Ŝnej wyst ępuje przewa Ŝnie w lutym lub marcu, najmniejsza w kwietniu i listopadzie. Liczba dni z pokryw ą śnie Ŝną waha si ę od 91 w Grybowie do 113 w Ptaszkowej.

2.4. Zasoby naturalne

Gmina Grybów nie posiada zbyt du Ŝej ilo ści surowców mineralnych. Wzdłu Ŝ doliny rzeki Białej wyst ępuj ą zło Ŝa Ŝwiru, które buduj ą teras ę nisk ą. Nie maj ą one jednak wi ększego znaczenia i eksploatowane s ą tylko dla potrzeb indywidualnych. W Grybowie oraz koło Stró Ŝ znajduje si ę zło Ŝe iłów czwartorz ędowych eksploatowane do wyrobu ceramiki budowlanej. Nie tworz ą one wi ększych nagromadze ń i eksploatowane s ą tylko lokalnie do wypalania cegły. W Chodorowej eksploatowano piaskowiec ci ęŜ kowicki, ale eksploatacja została praktycznie zarzucona. W okolicy Grybowa jedynym bardziej warto ściowym surowcem była ropa naftowa. W Posadowej ju Ŝ w 1900 r. wykonano otwory wiertnicze o gł ęboko ści prawie 700 m oraz podj ęto eksploatacj ę ropy, której jeszcze w latach 20-tych uzyskiwano około 2 — 3 ton miesi ęcznie. W Starej Wsi eksploatowano rop ę w latach 30-tych, a jeden z otworów dawał pocz ątkowo nawet 20 ton ropy miesi ęcznie. Kopalnia Nadzieja” eksploatuj ąca rop ę z gł ęboko ści około 300 m po kilku latach zako ńczyła działalno ść . Nie dały pozytywnych wyników próby podj ęte w 1939 r. Zaleganie małych złó Ŝ ropy zwi ązane jest głównie z warstwami kro śnie ńskimi, chocia Ŝ stwierdzono tak Ŝe wypływy z łupków grybowskich. Ślady ropy napotykano w wierceniach najcz ęś ciej na gł ęboko ści rz ędu 100 m. Pochodzenie ropy zwi ązane jest ze zło Ŝami zalegaj ącymi na du Ŝych gł ęboko ściach, z których ropa migrowała ku powierzchni.

20 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

Wysi ęki i wycieki ropy w rozci ęciach terenu, w ąwozach, skłaniały do poszukiwania wi ększych jej źródeł. Pocz ątkowo czyniono to bardzo prostymi metodami, kopano studnie, do których szczelinami ściekała ropa. Uzyskiwan ą w ten sposób wykorzystywano głównie do produkcji smarów mineralnych. W rejonie Grybowa czynione były próby wykorzystania bitumicznych łupków grybowskich jako surowca do otrzymywania ropy naftowej. Próby te ze wzgl ędu na zbyt mał ą zawarto ść bitumitów w łupkach (1 — 2%) nie dały pozytywnych rezultatów. Nie przedstawiaj ą równie Ŝ wi ększych warto ści powszechnie wyst ępuj ące tu piaskowce z uwagi na słabe własno ści techniczne. S ą one eksploatowane w małych kamieniołomach dla potrzeb lokalnych. W rejonie Polan stwierdzono wyst ępowanie iłołupków bentonitowych powstałych z eoce ńskich popiołów wulkanicznych. Bentonity mog ą mie ć znaczenie przemysłowe.

Na obszarze gminy Grybów wyró Ŝni ć mo Ŝna: - poziom wodono śny w utworach pokrywowych, - poziom wodono śny w utworach fliszowych. Zwierciadło wody gruntowej w Ŝwirach terasowych jest wolne i wykazuje na ogół słabe nachylenie w kierunku koryta rzeki Białej. Na niskiej terasie Białej i jej dopływów wysoko ść zwierciadła wody zale Ŝy od poziomu wody w rzece i w potokach. W Ŝwirowiskach teras wysokich, które ci ągn ą si ę wzdłu Ŝ Białej, mi ąŜ szo ść cz ęś ci zawodnionej zale Ŝy od morfologii podło Ŝa skalnego. Woda pochodzi tutaj z bezpo średniej infiltracji lub ze spływu zboczowego. Woda gruntowa wyst ępuj ąca w utworach fliszowych zwi ązana jest przede wszystkim z kompleksami piaskowcowymi. Na obszarach, gdzie przewa Ŝaj ą osady łupkowe wody tego typu praktycznie nie wyst ępuj ą. Woda ma charakter szczelinowy, przy czym zawodnienie jest zmienne, zwi ązane z g ęsto ści ą szczelin. Cz ęść wód gruntowych na skutek gł ębokiego kr ąŜ enia i długiego czasu ulega mineralizacji. S ą one zwykle mało wydajne. Wi ększ ą wydajno ść posiada wypływ wody zawieraj ącej siarkowodór, wyst ępuj ący w prawym dopływie potoku Kru Ŝlówka we wsi Chodorowa. W otworach wiertniczych wykonanych na terenie łuski Stró Ŝ stwierdzono obecno ść solanki zwi ązanej z wyst ępowaniem ropy i gazu. Skład chemiczny solanki z wiercenia w

Stró Ŝach w g/Iitr przedstawia si ę nast ępuj ąco: NaCI — 5,8460, Na 2CO 3 — 0,0344, NaHCO 3

—1,5900, Ca(HCQ 3)2 — 0,0854, Mg(HCO 3) — 0,0463, suma składników wynosi 7,6 mg/I. Najwi ększ ą rzek ą przepływaj ącą przez obszar gminy Grybów jest Biała zwana Tarnowsk ą lub Dunajcow ą. Biała jest prawobrze Ŝnym dopływem Dunajca. Bierze swój pocz ątek w Beskidzie Niskim na wysoko ści 725 m n.p.m. Przyjmuje nast ępuj ące wi ększe dopływy:

21 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

powy Ŝej Grybowa — Czyrnianka, Mostysza, Binczarka — 13,47 km , Pławianka — 15,60 km, Strzylawka — 10,05 km , poni Ŝej miasta Grybowa — potok Sudoł, Grodkówka — 13,08 km , Biełnianka i Radlanka. Biała uchodzi do Dunajca w okolicy Tarnowa na wysoko ści 194 m n.p.m. i posiada długo ść 115 km . Powierzchnia zlewni wynosi 984,4 km 2. Spadek rzeki od źródeł do uj ścia stanowi 4,8%. G ęsto ść sieci rzecznej w obr ębie Beskidu Niskiego wynosi 2,5 km/km 2 , a na Pogórzu 1,3 do 1,5 km/km 2.

Zasoby wód podziemnych na terenie województwa małopolskiego s ą nierównomiernie rozmieszczone. Najbardziej zasobny w wod ę jest czwartorz ędowy horyzont wodono śny w dolinie Dunajca, Wisłoki, Białej, Stradomki oraz utworach Rynny Podkarpackiej. W utworach fliszu karpackiego horyzont wodono śny tworz ą wody szczelinowo- porowe zalegaj ące w warstwach gruboławicowych piaskowców. Wydajno ść tego poziomu jest du Ŝa w strefach zasilania, poza tymi strefami wydajno ść si ę zmniejsza z uwagi na trudno ści z infiltracj ą wód poprzez pokryw ę czwartorz ędow ą lub serie łupków. Zasobne fragmenty warstw wodono śnych zaliczone zostały do Głównych Zbiorników Wód Podziemnych przez Instytut Hydrogeologiczny i Geologii In Ŝynieryjnej AGH. Na terenie gminy wyst ępuj ą dwa poziomy wodono śne fliszowy i czwartorz ędowy. W obr ębie poziomu fliszowego zbiornik wody tworz ą piaskowce gruboławicowe. Wyst ępuj ą tu wody typu szczelinowego o zró Ŝnicowanej wydajno ści i gł ęboko ści wyst ępowania. Wody poziomu czwartorz ędowego wyst ępuj ą przewa Ŝnie w dolinach rzek. Warstw ą wodono śną s ą tu przewa Ŝnie Ŝwiry i piaski zalegaj ące w trudno przepuszczalnych iłach mioce ńskich. Zbiornik czwartorz ędowy tworz ą tak Ŝe pokrywy zwietrzelinowe na zboczach stoków. Woda wyst ępuje tu w utworach piaszczysto-gliniastych z domieszk ą rumoszy w miejscach kontaktu utworów zwietrzelinowych z podło Ŝem skalnym. Wydajno ść tego typu wód jest niewielka, wykazuj ą one du Ŝe wahania zwierciadła wody i temperatur.

2.5. UŜytkowanie terenu

Region, w którym poło Ŝona jest gmina Grybów ma charakter wybitnie rolniczy o du Ŝych predyspozycjach dla rekreacji (atrakcyjny krajobraz, urozmaicona rze źba terenu). Podstawow ą dziedzin ą gospodarki jest rolnictwo. Dominuj ą gospodarstwa indywidualne o ro ślinno -zwierz ęcym profilu produkcji. Rozdrobnienie indywidualnych gospodarstw jest bardzo du Ŝe. Gospodarstwa o powierzchni do 5 ha stanowi ą ok. 92%

22 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

ogólnej liczby gospodarstw. Działalno ści ą wył ącznie rolnicz ą zajmuje si ę 3 014 gospodarstw rolnych na powierzchni 9 182 ha. 206 gospodarstw na powierzchni 629 ha prowadzi działalno ść rolnicz ą i pozarolnicz ą. Dominuj ącą form ą produkcji rolnej jest uprawa zbó Ŝ (59,5%) oraz ziemniaków (22,8%). W oparciu o kryteria przyrodniczo - ekonomiczne gmina Grybów zaliczana jest, jako strefa podgórska, do obszaru o znacznych walorach krajobrazowych, średnich i trudnych warunkach do produkcji rolniczej. Pod wzgl ędem ukształtowania przestrzeni zainwestowanych — najbardziej skoncentrowane układy zabudowy wyst ępuj ą w dolinie rzeki Białej, a tak Ŝe w tradycyjnych układach we wsiach zlokalizowanych wzdłu Ŝ lokalnych potoków. Zabudowa tworzy układy ła ńcuchowe, wzdłu Ŝ dróg przebiegaj ących w znacznej mierze dolinami oraz wierzchołkami garbów terenowych. Wi ększe rozproszenie zabudowy wyst ępuje poza dolinami w wy Ŝszych partiach wzniesie ń. W strukturze przestrzennej w cz ęś ci zachodniej gminy przewa Ŝaj ą układy o kierunku wschód - zachód oraz — głównie w cz ęś ci centralnej zaznaczaj ą si ę ci ągi zabudowy o kierunku północ - południe. Du Ŝe walory krajobrazowe gminy spowodowały wł ączenie jej do systemu obszarów chronionego krajobrazu. Gmina Grybów posiada znaczne walory rekreacyjne, zarówno w zakresie mo Ŝliwo ści rozwoju turystyki jak i agroturystyki. Powi ązania gminy z otaczaj ącymi obszarami wyst ępuj ą w ró Ŝnorodnych układach i strukturach — pocz ąwszy od usytuowania w okre ślonych jednostkach geograficznych i zwi ązanych z tym charakterystycznych cech ukształtowania środowiska przyrodniczego od krajobrazu poprzez elementy struktury hydrologicznej i geologicznej na elementach infrastruktury technicznej ko ńcz ąc. Niewielkie odległo ści i dogodne powi ązania komunikacyjne inspiruj ą bezpo średnie zwi ązki z całym powiatem nowos ądeckim i województwem małopolskim. Uproszczon ą struktur ę u Ŝytkowania gruntów na terenie gminy przedstawiono w Tabeli 2.1. Struktura u Ŝytkowania gruntów na terenie gminy Grybów T a b e l a 2.1. Powierzchnia Udział w ogólnej powierzchni Rodzaje gruntów ewidencyjna [ha] [%] Powierzchnia gruntów - ogółem 15 300 100,00 UŜytki rolne 9 010 58,9 UŜytki le śne 5 169 33,8 Tereny inne 1 121 7,3

23 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

2.6. Gleby i lasy

Środowisko glebowe na terenie gminy jest dosy ć zró Ŝnicowane, co wynika w du Ŝej mierze z ró Ŝnorodno ści podło Ŝa geologicznego, ró Ŝnorodno ści topograficznej zwi ązanej z nachyleniami i wysoko ści ą powierzchni terenu, po średnio tak Ŝe z bogactwa szaty ro ślinnej, a wreszcie zmienno ści czynników antropogenicznych. Powstanie okre ślonego typu gleb jest wynikiem zale Ŝno ści pomi ędzy podło Ŝem (litologi ą, klimatem, rze źbą terenu i szat ą ro ślinn ą. Na fliszowym podło Ŝu zbudowanym ze skał o ró Ŝnorodnej zasobno ści w składniki pokarmowe powstaj ą gleby o odmiennych wła ściwo ściach, tworz ąc typowe dla obszarów górskich mozaiki glebowe. W kształtowanie pokrywy glebowej ingeruj ą silnie (oprócz szaty ro ślinnej) czynniki lokalne, jak: wypływ wód gruntowych na stokach, nadmiar wód w dnach dolin, zubo Ŝenie profilu glebowego w najdrobniejsze frakcje w wyniku oddziaływania erozji wietrznej (na grzbietach) lub wodnej (na stokach). Działalno ść człowieka doprowadziła do prawie całkowitego przekształcenia gleb w dorzeczu Białej gdzie wyst ępowały dawniej wył ącznie gleby le śne, które po odlesieniu i wprowadzeniu gospodarki pastwiskowej lub uprawy roli zostały przekształcone i silnie zdegradowane. Zagospodarowanie terenu zaczynało si ę od najbardziej warto ściowych pod wzgl ędem glebowym obszarów gleb znajduj ących si ę w korzystnym poło Ŝeniu topograficznym. Wraz ze wzrostem liczby ludno ści, a przy małej wydajno ści upraw si ęgni ęto do gleb mało warto ściowych lub wr ęcz nieprzydatnych do uprawy. Proces odlesienia trwaj ący setki lat w obr ębie Pogórzy został zatrzymany w ko ńcu XIX wieku po zagospodarowaniu prawie wszystkich gruntów mo Ŝliwych do uprawy. Z uwagi na sposób wykorzystania gleb wyró Ŝnia si ę trzy kategorie: gleby uprawne, gleby u Ŝytków zielonych i gleby le śne. Gleby okolic Grybowa nale Ŝą do gleb terenów górzystych, wytworzonych ze skał fliszowych. Wyró Ŝnia si ę tu dwa gatunki gleb: gleby gliniaste płytkie (szkieletowe) i gleby gliniaste średnio gł ębokie. Najcz ęś ciej klasyfikuj ą si ę one w IV i V kasie bonitacyjnej. Gleby szkieletowe zajmuj ą szczytowe partie najwy Ŝszych wzniesie ń. S ą to prawie wył ącznie gleby le śne w małym stopniu zmienione przez działalno ść człowieka. Odgrywaj ą one wa Ŝną rol ę hydrogeologiczn ą z uwagi na du Ŝe zdolno ści retencyjne. Gleby te mog ą chwilowo zatrzymywa ć do 100 mm opadów, wydłu Ŝaj ąc w czasie dopływ wód do koryt cieków, zmniejszaj ąc w ten sposób gwałtowno ść wezbra ń. Te same gleby u Ŝytkowane jako pastwiska maj ą minimalne znaczenie retencyjne. Gleby gliniaste średnio gł ębokie maj ą najwi ększe rozprzestrzenienie. Wyst ępuj ą zwartym obszarem w najbli Ŝszej okolicy miasta i płatami w Kru Ŝlowej, Siółkowej oraz Starej Wsi. S ą to gleby kwa śne, średnio zasobne w próchnic ę, potas i magnez, a ubogie w przyswajalny fosfor. Dobra strukturalno ść i

24 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

wodoodporno ść agregatów glebowych jest cech ą korzystn ą w warunkach pól uprawnych z du Ŝym zagro Ŝeniem erozyjnym. Gleby ilaste ci ęŜ kie wyst ępuj ące w okolicy Ptaszkowej, Gródka powstały ze zwietrzelin łupków i ubogich w składniki pokarmowe piaskowców. Rolnicza przydatno ść tych gleb jest niewielka, s ą one nadmiernie wilgotne, z rozwini ętymi procesami glejowymi. Wła ściw ą form ą u Ŝytkowania tych gleb s ą u Ŝytki zielone. W obr ębie Pogórza cz ęsto wyst ępuj ą gleby wietrzeniowe pyłowe wytworzone ze zwietrzelin skat fliszowych. Skład mechaniczny tych gleb, ich powietrzno-wodne wła ściwo ści i u Ŝyteczno ść rolnicza s ą zbli Ŝone do gleb gliniastych średnio gł ębokich. W dnach dolin, zwłaszcza w dolinie Białej dominuj ą mady powstaj ące z rzecznych aluwiów, s ą to typowe mady górskie o małej mi ąŜ szo ści profilu glebowego i du Ŝym udziale Ŝwirów. Mady zaj ęte s ą pod upraw ę roli i tak Ŝe zabudow ę skoncentrowan ą w dnach dolin. Ze wzgl ędu na ró Ŝnorodny skład mechaniczny oraz wła ściwo ści fizyczne gleby posiadaj ą ró Ŝną warto ść rolnicz ą. Pod wzgl ędem przydatno ści rolniczej okre ślanej klas ą bonitacyjn ą, 2,98 % gleb gminy nale Ŝy do klasy III, 46,97 % - klasy IV, 40,15 % do klasy V oraz 9,90 % do klasy VI. Gleby klasy I i II nie wyst ępuj ą na terenie gminy.

Z ogólnej ilo ści 15 300 ha powierzchni gruntów - uŜytki le śne wynosz ą 5 169 ha, co stanowi 33,78% ogólnej powierzchni gruntów w gminie. Drzewostan jest przewa Ŝnie młody i niewysoki, wskutek ustawicznego niszczenia przez człowieka. Tylko na stromych stokach zachowały si ę resztki lasów gr ędowych (TiIio- Carpinetum). Pierwotny skład lasów gr ędowych z d ębem, grabem, bukiem, lip ą, jaworem, klonem został zmieniony przez wyr ąb cenniejszych gatunków i wypas zwierz ąt. Lasy gr ędowe si ęgaj ą w dolinie Białej a Ŝ do Horynki. Jego siedliskiem s ą mady i gleby brunatne, mog ące wykazywa ć pewien nieznaczny stopie ń wyługowania. Obecnie lasy te ograniczone są najcz ęś ciej do stromych, nienadaj ących si ę pod upraw ę miejsc. Najwi ększe powierzchnie le śne zajmuj ą zespoły buczyny karpackiej (Fagetum carpaticum) w ró Ŝnych wariantach. S ą to najcz ęś ciej Ŝyzne wilgotne lasy z przewag ą buka z domieszk ą jodły i jaworu. W wy Ŝej pło Ŝonych terenach du Ŝe powierzchnie zajmuj ą lasy jodłowe na glebach stosunkowo ci ęŜ kich i wilgotnych, w niektórych w ąwozach schodz ą nisko w rejon pól uprawnych. Du Ŝe powierzchnie zalesione to młodniki i lasy sztucznie sadzone w ramach zagospodarowania nieu Ŝytków. W mikroregionie Stró Ŝ — Bobowej brak jest du Ŝych kompleksów le śnych. Niewielkie lasy porastaj ące źródłowe odcinki dolin i wyniosło ści nale Ŝą do lasów świe Ŝych i borów mieszanych świe Ŝych.

25 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

Wzgórza Grybowskie w odró Ŝnieniu od poprzedniego mikroregionu posiada zwarte kompleksy le śne na stokach wzniesie ń o charakterze cz ęś ciowo pierwotnym. S ą to lasy jodłowo -bukowe z udziałem w partiach szczytowych jarz ębiny, brzozy, leszczyny i czere śni. Stoki i wierzchowiny wzniesie ń pogórskich u Ŝytkowane s ą jako grunty orne, stosunkowo du Ŝy jest udział ł ąk. Osadnictwo ma charakter rozproszony. Pasmo Rosochatka — Jaworze — Tokarnia – w swej strefie obejmuj ącej pi ętro regla dolnego (pomi ędzy 500 - 900 m n.p.m.), jest wska źnikiem siedliska le śnego. Pod wzgl ędem struktury wiekowej lasy omawianego obszaru klasyfikuj ą si ę do III i IV klasy wiekowej.

2.7. Infrastruktura

2.7.1. Gospodarka wodno – ściekowa Gospodarka wodno ściekowa gminy jest nieuregulowana, brak kompleksowych rozwi ąza ń w zakresie sieci wodno-kanalizacyjnych, odprowadzania i oczyszczania ścieków. Nieuporz ądkowana gospodarka wodno - ściekowa w zlewni powy Ŝej obszaru gminy wpływa na zł ą jako ść wody rzeki Białej w obr ębie gminy i ogranicza mo Ŝliwo ść wykorzystania wód powierzchniowych jako źródła wody dla wodoci ągów zbiorczych oraz zagra Ŝa uj ęciu wody dla miasta Grybowa. Ponadto utrudnia zaopatrzenie w wod ę gmin poło Ŝonych poniŜej — Bobowa, Łu Ŝna.

Ogólna długo ść sieci wodoci ągowej w gminie wynosi 41,2 km . Korzysta z niej około 24% mieszka ńców gminy. Dane dotycz ące wielko ści sieci wodoci ągowej w poszczególnych sołectwach gminy zamieszczone zostały w poni Ŝszej Tabeli 2.2.

Tabela 2.2. Długo ść sieci wodoci ągowej % mieszka ńców [km] zaopatrywanych sieci ą Ogółem 41,20 Ok.24 Jednostki Wawrzka 6.2 Do 100% osadnicze Kąclowa 16.5 Do 60 % Ptaszkowa 5.9 Do 20 % Cieniawa 9.6 Do 80 % Kru Ŝlowa Wy Ŝna 3 Do 15 %

Obszar gminy oraz całej zlewni rzeki Białej Tarnowskiej odczuwa deficyt wody. Zaopatrzenie mieszka ńców gminy w wod ę odbywa si ę przy wykorzystaniu jednego uj ęcia

26 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

powierzchniowego oraz studni kopanych i wierconych o gł ęboko ści od 30- 50 m. Dane dotycz ące uj ęć wodnych i studni zawarte s ą w Tabeli 2.3. Tabela 2.3 . Wła ściciel/ Nr Gł ęboko ść Wydajno ść Pobór Obsługiwane Lokalizacja 3 3 uŜytkownik studni [m] [m /d] [m /d] Miejscowo ści Wawrzka Sp. wodna źródło 50 50 Wawrzka Wawrzka Kąclowa Sp. wodna j.w 200 200 Kąclowa Kąclowa Ptaszkowa Sp. wodna j.w 40 40 Ptaszkowa Ptaszkowa Cieniawa Sp. wodna j.w 100 100 Cieniawa Cieniawa Kru Ŝlowa Sp. wodna j.w 40 40 Kru Ŝlowa Ni Ŝna Kru Ŝlowa Wy Ŝna Wy Ŝna Wawrzka Sp. wodna 0-1 30 40 b.d. Wawrzka Wawrzka Kąclowa Sp. wodna 0-2 30 20 b.d Kąclowa Kąclowa Kąclowa Sp. wodna 0-3 30 20 b.d Kąclowa Kąclowa Cieniawa Sp. wodna 0-2 50 40 b.d. Ptaszkowa Cieniawa Cieniawa Sp. wodna 0-1 30 30 Nie - Ptaszkowa II ekspl. Cieniawa Sp. wodna 0-3 50 36 Nie - Ptaszkowa II ekspl. Stara Wie ś Sp. wodna 0-4 50 24 Nie - Ptaszkowa II ekspl. Kru Ŝlowa Sp. wodna P-5 30 30 b.d. Kru Ŝlowa Wy Ŝna Kru Ŝlowa Wy Ŝna i Ni Ŝna Wy Ŝna Kru Ŝlowa Sp. wodna P-6 30 80 b.d Kru Ŝlowa Ni Ŝna Kru Ŝlowa Wy Ŝna i Ni Ŝna Wy Ŝna Kru Ŝlowa Wodoci ąg P-1 30 72 Nie - Ni Ŝna gminny ekspl. w budowie Kru Ŝlowa Wodoci ąg P-2 30 20 Nie - Ni Ŝna gminny ekspl. w budowie Kru Ŝlowa Wodoci ąg P-3 30 30 Nie - Ni Ŝna gminny ekspl. w budowie Kru Ŝlowa Dla celów P-4 30 46 Nie - Ni Ŝna ppo Ŝ. ekspl Kru Ŝlowa Wodoci ąg P-9 30 60 Nie - Ni Ŝna gminny ekspl w budowie Chodorowa Wodoci ąg P-11 30 24 Nie - gminny ekspl w budowie

27 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

Tabela 2.3. – ci ąg dalszy Lokalizacja Wła ściciel/ Nr Gł ęboko ść Wydajno ść Pobór Obsługiwane uŜytkownik studni [m] [m3/d] [m3/d] Miejscowo ści Chodorowa Wodoci ąg P-12 30 60 Nie - gminny ekspl. w budowie Siołkowa Wodoci ąg P-13 30 60 Nie - gminny ekspl. w budowie Chodorowa Wodoci ąg P-14 30 30 Nie - gminny ekspl. w budowie Siołkowa Wodoci ąg P-15 30 44 Nie - gminny ekspl. w budowie Wyskitna Szkoła Podst. 0-1 30 16 b.d. - Wyskitna Biała Szkoła Podst. 0-1 30 10 b.d. - Ni Ŝna Biała Ni Ŝna Ptaszkowa Szkoła Podst. 0-1 30 20 b.d. - Ptaszkowa Biała Ni Ŝna Składowisko S-1 30 4 b.d. - Odpadów Komunalnych w Białej Ni Ŝnej Kru Ŝlowa Zdrój uliczny S-1 30 16 b.d. - Wy Ŝna – mienie gminy Florynka Na potrzeby O-1 30 36 b.d. - osiedla Romów- mienie gminy

Gmina Grybów praktycznie nie posiada kanalizacji. Długo ść sieci kanalizacyjnej wynosi 1,5 km w miejscowo ści Stró Ŝe, do której przył ączonych jest kilka domów. Na terenie gminy istnieje 6 oczyszczalni ścieków, b ędących w u Ŝytkowaniu zakładów i instytucji. Podstawowe dane na temat oczyszczalni ścieków zawarte s ą w Tabeli 2.4. Tabela 2.1.17 .

Urz ądzenia do oczyszczania ścieków na terenie gminy Przepustowo ść L.p. Lokalizacja UŜytkownik Typ Odbiornik m3/d 1. Stró Ŝe PKP bio-kon 400,0 rz.Biała Tarnowska 2. Biała Ni Ŝna ZSB "Stolbud" biologiczna 50,0 p. Sudoł 3. Siołkowa ZP Browar "Grybów" biologiczna 100,0 p. Strzylawka 4. Binczarowa Szkoła Podstawowa biologiczna 3,5 p. Binczarówka 5. Ptaszkowa Szkoła Podstawowa biologiczna 6,0 potok Ptaszkowski 6. Kąclowa Szkoła Podstawowa biologiczna 7,0 rz.Biała Tarnowska

28 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

2.7.2. Gospodarka odpadami

Szczegółowe omówienie zagadnie ń dotycz ących gospodarki odpadami na terenie gminy, wraz z propozycj ą rozwi ąza ń, zostało zamieszczone w Planie Gospodarki Odpadami dla gminy wiejskiej Grybów, b ędącym integraln ą cz ęś ci ą niniejszego opracowania.

2.7.3. Drogi i koleje

2.7.3.1. Drogi Przez obszar gminy przebiega droga krajowa Zator – Przemy śl (Nr 28) oraz droga wojewódzka Tarnów – Krzy Ŝówka (Krynica) (nr 977). Sie ć drogow ą na terenie Gminy stanowi ą: • Droga krajowa (nr 28) – o długo ści na terenie gminy 12,29 km, • Droga wojewódzka (nr 977) – o długo ści na terenie gminy 14,909 km, • Drogi powiatowe (8 odcinków) – o ł ącznej długo ści na terenie gminy 47,54 km, • Drogi gminne – o ł ącznej długo ści 555 km . Sie ć komunikacyjn ą w obr ębie gminy, głównie pomi ędzy poszczególnymi miejscowo ściami nale Ŝy uzna ć jako zadowalaj ącą. Jest to nieodzowny element zaplecza zwi ązanego z rozwijaj ąca si ę na tym terenie rekreacj ą i krajoznawstwem.

2.7.3.2. Koleje Niewielk ą rol ę dla komunikacji miejscowej odgrywa kolej. Jest ona jednak wa Ŝna z uwagi na poł ączenia w skali ponadlokalnej. Jednym z głównych węzłów komunikacji kolejowej na terenie powiatu nowos ądeckiego jest stacja Stró Ŝe. Przez teren gminy prowadzi mi ędzynarodowy szlak kolejowy z kierunku Kraków – Muszyna (przej ście graniczne Leluchów) na Bałkany. W ostatnich dziesi ęciu latach wielko ść przewozów kolejowych, zarówno pasa Ŝerskich jak i towarowych, zmniejszyła si ę niemal o połow ę.

2.7.4. Sie ć gazowa

Sie ć gazowa doprowadzona jest do wszystkich miejscowo ści w gminie. Według danych GUS (Podstawowe informacje ze spisów powszechnych – Kraków 2003) do sieci przył ączonych jest 3 149 budynków. Gaz wykorzystywany jest głównie do celów bytowych. Ocenia si ę, Ŝe z uwagi na wysokie ceny gazu, zu Ŝycie jego dla celów grzewczych jest niewielkie. Przez teren gminy przebiegaj ą dwie średniopr ęŜ ne magistrale gazowe. Według uzyskanych z Urz ędu Wojewódzkiego danych – magistrale te wymagaj ą modernizacji i remontu.

29 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

2.7.5. Podmioty gospodarcze

Cały powiat nowos ądecki charakteryzuje si ę jednym z najni Ŝszych wska źników uprzemysłowienia w województwie małopolskim. Gmina Grybów jest jedn ą z jednostek o wy Ŝszym wska źniku uprzemysłowienia w powiecie nowos ądeckim. W strukturze przemysłowej dominuj ą:
Zakład Napraw Taboru Kolejowego Stró Ŝe
Zakład Infrastruktury Kolejowej w Nowym S ączu – w ęzeł kolejowy w Stró Ŝach;
Stolbud Grybów w Białej Ni Ŝnej
Hydromet Sp. z o.o. w Stró Ŝach
Spółdzielnia Inwalidów „Karpaty” w Białej Ni Ŝnej
Z.P. Browar „Grybów” w Siołkowej
Huta Szkła – Gawlak Edward we Florynce
Ceramika „Stró Ŝe” Wro ńscy i Wspólnicy Sp. j. w Stró Ŝach
Spółdzielczy Zakład Produkcyjno-Usługowy w Białej Ni Ŝnej
Stacje Paliw w Białej Ni Ŝnej, Florynce, Ptaszkowej, Kru Ŝlowej Wy Ŝnej,
Tartak w K ąclowej,
Składowisko odpadów komunalnych w Białej Ni Ŝnej. Na terenie gminy działa 760 zarejestrowanych podmiotów gospodarki narodowej, w tym 25 publicznych i 735 prywatnych *) .

______*) – dane wg rocznika statystycznego GUS – Wybrane dane o powiatach i gminach województwa małopolskiego w roku 2002 – Urz ąd Statystyczny w Krakowie.

30 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

III. INWENTARYZACJA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO

3.1. Informacje ogólne 3.2. Charakterystyka elementów przyrody nieo Ŝywionej gminy 3.2.1. Warunki geologiczne i rze źba terenu 3.2.2. Zasoby naturalne 3.3. Wody powierzchniowe 3.4. Wody podziemne 3.5. Gleby i uprawy rolne 3.6. Charakterystyka elementów przyrody o Ŝywionej 3.7. Walory kulturowe 3.8. Walory krajobrazowe i szlaki turystyczne 3.9. Podsumowanie wielko ści zasobów i walorów przyrodniczych

3.1. Informacje ogólne

Gmina wiejska Grybów zajmuje ł ączn ą powierzchni ę 153 km 2. Formy u Ŝytkowania terenu na obszarze gminy przedstawia Tabela 3.1

Formy u Ŝytkowania terenu w gminie wiejskiej Grybów T a b e l a 3.1.

Formy u Ŝytkowania terenu Powierzchnia [ha] Odsetek powierzchni [%] Powierzchnia ogółem 15 300,01 100,0 Tereny rolnicze, w tym: 9 010,26 58,89 • grunty orne 6 063,39 39,63 • sady 246,45 1,61 • łąki i pastwiska 2 700,42 17,65 Lasy i grunty le śne 5 169,17 33,79 Grunty pod wodami 125,69 0,82 (wody stoj ące, płynące, rowy) Pozostałe grunty 970,03 6,34 Nieu Ŝytki 24,86 0,16

Źródło: Arkusze ewidencyjne gruntów.

Struktura u Ŝytkowania obszaru gminy wskazuje na jej rolniczy charakter. Szczegółowe u Ŝytkowanie gruntów na terenach poszczególnych miejscowo ści gminy (sołectw) przedstawia Tabela 1.3. T a b e l a 3.2. Formy u Ŝytkowania terenu w poszczególnych miejscowo ściach gminy Grunty UŜytki Grunty Łąki i Sady Lasy Pozostałe Miejscowo ść Ogółem rolne orne pastwiska [ha] Biała Ni Ŝna 936,75 651,10 463,05 170,60 17,45 164,27 121,38

Binczarowa 1 327,82 578,58 333,51 244,33 0,74 686,98 62,26

Chodorowa 248,28 178,54 114,37 28,46 35,71 52,48 17,26

31 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

T a b e l a 3.2.- ci ąg dalszy Formy u Ŝytkowania terenu w poszczególnych miejscowo ściach gminy Grunty UŜytki Grunty Łąki i Miejscowo ść Sady Lasy Pozostałe Ogółem rolne orne pastwiska Cieniawa 923,33 509,37 303,26 184,65 21,46 351,26 62,70

Florynka 1 874,04 768,88 427,56 338,01 3,31 1 007,85 97,31

Gródek 1 556,57 802,73 444,22 342,95 15,56 681,76 72,08

Kąclowa 1 424,29 821,76 518,14 288,16 15,46 496,84 105,69

Kru Ŝlowa 771,23 611,64 553,90 39,97 17,77 81,52 78,07 Wy Ŝna Kru Ŝlowa Ni Ŝna 526,29 384,57 313,09 56,21 15,27 99,37 42,35

Polna 660,06 522,65 433,62 78,87 10,16 80,83 56,58

Ptaszkowa 1 815,99 939,83 503,10 411,26 25,47 740,95 135,21

Siołkowa 904,84 735,94 568,52 145,70 21,72 86,64 82,26

Stara Wie ś 753,41 473,78 351,91 93,40 28,47 235,39 44,24

Stró Ŝe 744,05 517,16 367,79 135,51 13,86 130,48 96,41

Wawrzka 414,34 279,40 181,86 95,63 1,91 112,16 22,78

Wyskitna 418,72 234,33 185,49 46,71 2,13 160,39 24,00

Źródło: Arkusze ewidencyjne gruntów.

Jak wynika z zestawienia przedstawionego w tabeli 3.2. - najwi ęcej u Ŝytków rolnych w stosunku do całkowitej powierzchni gruntów, mają miejscowo ści: Siołkowa (81,33%), Kru Ŝlowa Wy Ŝna (79,31%) i Polna (79,18%). Najmniej u Ŝytków rolnych w stosunku do powierzchni ogółem znajduje si ę natomiast w miejscowo ściach: Florynka (41,03%), Binczarowa (43,57%), Gródek (51,57%) i Ptaszkowa (51,75%).

Na terenie gminy nie wyst ępuj ą szczególne formy ochrony przyrody, takie jak: parki narodowe, rezerwaty przyrody lub parki krajobrazowe. Cały natomiast teren gminy uznany jest jako obszar chronionego krajobrazu. Oznacza to, Ŝe obszar ten podlega zagospodarowaniu w sposób zapewniaj ący uzyskanie po Ŝą danego stanu równowagi w przyrodzie. Gmina posiada wyró Ŝniaj ące si ę krajobrazowo tereny o zró Ŝnicowanych typach ekosystemów, warto ściowe w szczególno ści ze wzgl ędu na mo Ŝliwo ść zaspokajania potrzeb zwi ązanych z masow ą turystyk ą i wypoczynkiem.

32 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

Ponadto na terenie gminy indywidualn ą forma ochrony obj ętych jest 2 pomniki przyrody:
10 lip w miejscowo ści Kru Ŝlowa Wy Ŝna
1 lipa w miejscowo ści Polna. Ponadto w toku post ępowania jest ustanowienie 3-ch kolejnych pomników przyrody w miejscowo ści Stró Ŝe:
tulipanowiec,
dąb szypułkowy – obiekt pojedynczy,
6 sztuk d ębów szypułkowych. Stan istniej ących jak i ustanawianych pomników przyrody uzna ć nale Ŝy jako dobry.

3.2. Charakterystyka elementów przyrody nieo Ŝywionej gminy

3.2.1. Warunki geologiczne i rze źba terenu

Jak wcze śniej wspomniano - gmina Grybów poło Ŝona jest w obr ębie ró Ŝnorodnych układów przestrzennych, charakterystycznych dla jednostek regionalnych. Obszar gminy le Ŝy na terenie Karpat Zewn ętrznych, na styku Beskidów Zachodnich i Pogórza Karpackiego. Podstaw ą podziału na mniejsze jednostki regionalne s ą ró Ŝnice w typie rze źby, udział ró Ŝnych typów w danym regionie i układ przestrzenny form wypukłych i wkl ęsłych. Równocze śnie podział ten uwzgl ędnia poprzez pi ętrowo ść krajobrazu etapy ewolucji rze źby Karpat i wpływ odporno ści oraz tektoniki podło Ŝa na styl rze źby terenu. Na obszarze gminy Grybów wyst ępuje kilka jednostek tektonicznych Karpat fliszowych. W północnej cz ęś ci gminy na powierzchni wyst ępuje jednostka śląska, na któr ą od południa nasuni ęta jest jednostka magurska. Płaszczowina magurska u swego czoła jest silnie zaburzona tektonicznie. Powstały w niej okna tektoniczne Grybowa i K ącIowej, w których ukazuj ą si ę utwory nale Ŝą ce prawdopodobnie do jednostki grybowskiej. Płaszczowina magurska na tym obszarze wykazuje południkowe zró Ŝnicowanie i dzieli si ę na trzy podjednostki. Id ąc od północy pierwsz ą jest jednostka Raczy ńska. Na linii Polany — Binczarowa —Bogusza — Królowa nasuwa si ę na ni ą od południa podjednostka bystrzycka. Na ni ą ju Ŝ poza obszarem gminy nasuwa si ę podjednostka krynicka. Płaszczowina, magurska, (której północn ą granic ę wyznacza brzeg Beskidu Niskiego) nasuni ęta jest prawdopodobnie do ść płasko, o czym świadcz ą okna tektoniczne powstałe na jej skraju. Utwory wyst ępuj ące w oknach s ą silnie zaburzone tektonicznie, brak jest w nich ciągłych profili, które mogłyby rozstrzygn ąć , do jakiej serii nale Ŝą . W utworach podjednostki raczy ńskiej wydzielono id ąc od północnego - wschodu ku południowemu - zachodowi nast ępuj ące struktury tektoniczne:

33 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

synklin ę Mu Ŝenia — Rosochatki, a na wschodzie Chełmu,
antyklin ę Nowego S ącza, a na wschodzie wi ązk ę siodeł K ąclowej,
antyklin ę Goł ąbkowia — Jaworza, a na wschodzie ł ęk Działu,
antyklin ę Falkowej — Binczarowej. Osady buduj ące płaszczowin ę śląsk ą na Pogórzu (na północ od Grybowa) s ą, generalnie mniej odporne ni Ŝ osady płaszczowiny magurskiej, st ąd tak du Ŝy kontrast mi ędzy Pogórzem, a Beskidem. Na obszarze zaj ętym przez płaszczowin ę śląsk ą wyst ępuj ą dwie synkliny zbudowane z warstw kro śnie ńskich, oraz rozdzielaj ąca je antyklina. Przebieg struktur ma w przybli Ŝeniu przebieg NWN — ESE. W j ądrze antykliny silnie zaburzonej drugorz ędnie, najstarszymi utworami s ą pstre łupki paleoce ńskie. Prawie cała ta jednostka poci ęta jest uskokami w przybli Ŝeniu prostopadłymi do przebiegu struktur ci ągłych.

Obszar gminy Grybów buduj ą wszystkie jednostki Iitologiczne Karpat fliszowych. Wi ększy obszar gminy poło Ŝony jest na obszarze wewn ętrznej cz ęś ci jednostki magurskiej. W rejonie Stró Ŝ znajduje si ę granica pomi ędzy płaszczowin ą magursk ą a płaszczowin ą śląsk ą. Najbardziej południow ą jednostk ą Karpat fliszowych jest płaszczowina magurska. Jest ona daleko nasuni ęta na swoje przedpole. Północny brzeg płaszczowiny magurskiej jest silnie rozczłonkowany i wyst ępuj ą półwyspy tektoniczne. Jej wewn ętrzna budowa jest wyra źnie ró Ŝnicowana. W cz ęś ci południowej, w strefie wyst ępowania margli śląskich, cz ęś ci antyklinalne fałdów s ą złuskowane i obalone ku północy. Cz ęść brze Ŝna jest silnie wypi ętrzona, zbudowana głównie z warstw inoceramowych a w strefach osiowych niektórych fałdów pojawiaj ą si ę okna tektoniczne, w których wyst ępuje jednostka ni Ŝsza, stanowi ąca zachodnie przedłu Ŝenie jednostki dukielskiej. Płaszczowina śląska przykryta cz ęś ciowo przez magursk ą jest w cz ęś ci południowej obni Ŝona i zbudowana głównie z warstw kro śnie ńskich, w śród których ukazuj ą si ę w ąskie antykliny o cz ęś ciowo zredukowanych skrzydłach północnych (łuska Stró Ŝ i fałd Jankowej). Ta cz ęść płaszczowiny śląskiej stanowi zachodnie zako ńczenie centralnej depresji karpackiej.

Łuska Stró Ŝ koło Grybowa.

U brzegu płaszczowiny magurskiej w okolicach Grybowa, biegnie na przestrzeni 16 km silnie złuskowane siodło — łuska Stró Ŝ. Łuska wynurza si ę spod płaszczowiny magurskiej w okolicy Mogilna, a ko ńczy si ę o 3 km na wschód od Stró Ŝ, gwałtownie obci ęta wyst ępem płaszczowiny magurskiej — półwyspem Łu Ŝnej. Północna cz ęść gminy Grybów podzielona jest przez łusk ę Stró Ŝ na dwie cz ęś ci; na północ rozci ąga si ę wielka synklina Wojnarowej, oddzielaj ąca łusk ę Stró Ŝ od siodła Jankowej. Mi ędzy łusk ą a płaszczowin ą magursk ą wyst ępuj ą głównie warstwy kro śnie ńskie, zalegaj ą one ku zachodowi silniejszym zaburzeniom prowadz ącym do wyd źwigni ęcia na powierzchni ę w ąskich smug łupków.

34 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

Jednostka magurska.

Osady buduj ące jednostk ę magursk ą reprezentuj ą interwał wiekowy od kredy górnej po doln ą cze ść oligocenu. Najstarszym ogniwem jednostki magurskiej s ą na omawianym terenie czerwone, podrz ędnie zielone łupki ze sporadycznymi wkładkami zapiaszczonych margli. Warstwy inoceramowe (ropianieckie) wykształcone s ą jako kompleks naprzemianległych zielonych, cienko- i średnioławicowych ilastych, ilastowapniowych piaskowców oraz ciemnoszarych i zielonoszarych ilastych łupków. Podrz ędnie wyst ępuj ą ławice piaskowców gruboławicowych, równie Ŝ mikowych. Ta ni Ŝsza cz ęść warstw inoceramowych wyst ępuje na południe od Grybowa. Wy Ŝsza - reprezentowana jest przez naprzemianległe cienko- i średnioławicowe, wapniste, szare piaskowce oraz ciemnoszare i szarozielone łupki. W północnej cz ęś ci jednostki magurskiej, z której zbudowany jest półwysep Łu Ŝnej, warstwy inoceramowe wykształcone s ą w facji łupkowej, piaskowce stanowi ą składnik podrz ędny, osady paleogenu w jednostce magurskiej wykazują wyra źne zmiany facjalne przebiegaj ące z północy ku południowi. Na omawianym obszarze wst ępuj ą tylko trzy bardziej zewn ętrzne strefy. Powy Ŝej warstw inoceramowych rozwini ęty jest kompleks czerwonych ilastych łupków. Łupki pstre reprezentuj ą przede wszystkim dolny eocen. Na południe od okien tektonicznych pstre łupki przechodz ą ku górze profilu w kompleks cienkoławicowych, wapnistych piaskowców przekładanych zielonoszarymi ilastymi łupkami. Ku południowi warstwy hieroglifowe zast ępowane s ą przez warstwy belowskie. S ą to cienko i średnioławicowe, laminowane piaskowce przeławicone zielonymi i szarymi łupkami marglistymi. W strefie brze Ŝnej jednostki magurskiej powy Ŝej pstrych piaskowców rozwini ęty jest kompleks grubo- i średnioławicowych, glaukonitowych piaskowców magurskich. Przekładane s ą one szarymi wapnistymi łupkami. Kompleks ten reprezentuje najwy Ŝsz ą cz ęść górnego eocenu si ęgaj ąc przypuszczalnie do oligocenu. Na południe od okien tektonicznych Grybowa piaskowce magurskie rozwini ęte s ą, przede wszystkim przez gruboławicowe, średnio- i gruboziarniste, wapniste piaskowce zawieraj ące liczny muskowit. Przekładane s ą ciemnoszarymi, ilastymi łupkami.

Seria okienna (dukielska).

W rejonie Grybowa seria ta reprezentowana jest wył ącznie przez osady oligoce ńskie. Warstwy grybowskie ukazuj ą si ę jedynie w w ąskiej antyklinie na południe od Grybowa. Silne zaburzenia tektoniczne nie pozwalaj ą na okre ślenie ich mi ąŜ szo ści, wynosi ona nie wi ęcej jednak jak kilkadziesi ąt metrów. Wykształcone s ą, w postaci szarobrunatnych, brunatnych, grubołupi ących si ę łupków i margli. W śród margli wyst ępuj ą sporadycznie ławice i soczewki ankerytów dolomitycznych. W górnej cz ęś ci profilu łupków grybowskich pojawiaj ą si ę margle

35 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

krzemionkowe z soczewkami rogowców. Ponad nimi rozwini ęty jest kilkumetrowy kompleks czarnych rogowców i brunatnych, li ściastych łupków ilastych.

Jednostka śląska.

Zajmuje ona obszar na północ od Grybowa. Reprezentowana jest przez utwory od kredy dolnej do oligocenu. Najstarszymi warstwami odsłaniaj ącymi si ę na powierzchni s ą górne łupki cieszy ńskie wykształcone jako ciemne łupki z wkładkami cienkoławicowymi, wapnistymi, ciemnych piaskowców. Ku górze seria ta przechodzi w kompleks mi ękkich, czarnych łupków wierzowskich. Kred ę górn ą reprezentuj ą czerwone i pstre łupki ilaste, w śród których w południowej cz ęś ci wyst ępuje kompleks piaskowców drobnoziarnistych, zielonych, przekładanych łupkami zielonymi warstw godulskich dolnych. Na warstwach godulskich zanikaj ą ku północy i zast ępowane s ą przez pstre łupki. Le Ŝą ce wy Ŝej warstwy istebnia ńskie dolne wykazuj ą zmienno ść facjaln ą. Wykazuj ą one warstwowanie frakcjonalne, wielokrotne. Barwa piaskowców jest jasnoszara, po wietrzeniu rdzawa. Paleocen i eocen rozpoczynaj ą piaskowce istebnia ńskie górne. S ą to piaskowce gruboławicowe, gruboziarniste, frakcjonowane oraz zlepie ńce. Zasi ęg piaskowców istebnia ńskich górnych jest wi ększy ni Ŝ dolnych i si ęgaj ą, one brze Ŝnej cz ęś ci jednostki śląskiej. Piaskowce istebnia ńskie przykryte są kilkunastocentymetrowym kompleksem czarnych, ilastych łupków z wkładkami cienkich, drobnoziarnistych jasnych piaskowców reprezentuj ących łupki istebnia ńskie górne. Łupki te w łusce Stró Ŝ nie tworz ą ci ągłego horyzontu i piaskowce istebnia ńskie kontaktuj ą si ę bezpo średnio z le Ŝą cymi wy Ŝej pstrymi łupkami lub piaskowcami ci ęŜ kowickimi. Powy Ŝej warstw istebnia ńskich górnych w wielu miejscach wyst ępuje cienki poziom pstrych łupków. Ponad nimi, w środkowej i południowej cz ęś ci jednostki śląskiej, rozwini ęty jest ni Ŝszy kompleks piaskowców i zlepie ńców ci ęŜ kowickich. W antyklinie Jankowej piaskowce ci ęŜ kowickie podzielone s ą ławicami pstrych łupków na trzy oddzielne kompleksy. Facja piaskowców ci ęŜ kowickich tylko lokalnie przekracza fałd Brzanki — Liwocza. Na zachód od Białej zast ąpiona jest przez cienko- i średnioławicowe piaskowce przekładane szarozielonymi łupkami (warstwy hieroglifowe), a te z kolei w brze Ŝnej cz ęś ci jednostki śląskiej przez pstre łupki. Na wschód od Białej pstre łupki zast ępuj ą bezpo średnio piaskowce ci ęŜ kowickie. Osady oligocenu rozpoczyna parometrowy kompleks brunatnych łupków ilastych, ponad tymi łupkami rozwini ęty jest kompleks brunatnych rogowców i margli krzemionkowych. Ku południowi ilo ść rogowców zmniejsza si ę i w łusce Stró Ŝ tworz ą si ę tylko soczewki. Ponadto wyst ępuj ą piaskowce gruboławicowe, białawe, rdzawo wietrzej ące, zwykle średnioziarniste. Piaskowce te w cz ęś ci południowej (łuska Stró Ŝ) zast ępuj ą całkowicie łupki menilitowe. Ku górze profilu zwi ększa si ę ilo ść łupków i w ko ńcu kompleks ten staje si ę prawie czysto łupkowy.

36 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

Utwory czwartorz ędowe.

Na terenie gminy Grybów wydzieli ć mo Ŝna utwory czwartorz ędowe zwi ązane szczególnie z dolin ą rzeki Białej: Ŝwiry kamie ńca, gliny, piaski i Ŝwiry terasy dennej (o wysoko ści 2 — 4 m i 4 — 6 m ), gliny, piaski i Ŝwiry terasy średniej (o wysoko ści od kilkunastu do 20 m), gliny, piaski i Ŝwiry terasy wysokiej (o wysoko ści od 30 — 60 m). Wszystkie terasy s ą, erozyjno -akumulacyjne, skalno -osadowe.

3.2.2. Zasoby naturalne

Gmina Grybów nie posiada zbyt du Ŝej ilo ści surowców mineralnych. Wzdłu Ŝ doliny rzeki Białej wyst ępuj ą zło Ŝa Ŝwiru, które buduj ą teras ę nisk ą Nie maj ą one jednak wi ększego znaczenia i eksploatowane s ą tylko dla potrzeb indywidualnych. W Grybowie oraz koło Stró Ŝ znajduje si ę zło Ŝe iłów czwartorz ędowych eksploatowane do wyrobu ceramiki budowlanej. Nie tworz ą one wi ększych nagromadze ń i eksploatowane s ą tylko lokalnie do wypalania cegły. W Chodorowej eksploatowano piaskowiec ci ęŜ kowicki, ale eksploatacja została praktycznie zarzucona. W okolicy Grybowa jedynym bardziej warto ściowym surowcem była ropa naftowa. W Posadowej ju Ŝ w 1900 r. wykonano otwory wiertnicze o gł ęboko ści prawie 700 m oraz podj ęto eksploatacj ę ropy, której jeszcze w latach 20-tych uzyskiwano około 2 — 3 ton miesi ęcznie. W Starej Wsi eksploatowano rop ę w latach 30-tych, a jeden z otworów dawał pocz ątkowo nawet 20 ton ropy miesi ęcznie. Kopalnia Nadzieja” eksploatuj ąca rop ę z gł ęboko ści około 300 m po kilku latach zako ńczyła działalno ść . Nie dały pozytywnych wyników próby podj ęte w 1939 r. Zaleganie małych złó Ŝ ropy zwi ązane jest głównie z warstwami kro śnie ńskimi, chocia Ŝ stwierdzono tak Ŝe wypływy z łupków grybowskich. Ślady ropy napotykano w wierceniach najcz ęś ciej na gł ęboko ści rz ędu 100 m. Pochodzenie ropy zwi ązane jest ze zło Ŝami zalegaj ącymi na du Ŝych gł ęboko ściach, z których ropa migrowała ku powierzchni. Wysi ęki i wycieki ropy w rozci ęciach terenu, w ąwozach, skłaniały do poszukiwania wi ększych jej źródeł. Pocz ątkowo czyniono to bardzo prostymi metodami, kopano studnie, do których szczelinami ściekała ropa. Uzyskiwan ą w ten sposób wykorzystywano głównie do produkcji smarów mineralnych. Zainteresowanie ropono śnymi terenami było do ść du Ŝe, ale krótkotrwałe. Kolejne nieudane próby nie przyniosły korzy ści materialnych. Tak Ŝe próby prowadzone w okresie powojennym nie dały efektów, a opinie, co do zasobno ści ewentualnych gł ębokich złó Ŝ s ą podzielone. Nie przedstawiaj ą wi ększych warto ści powszechnie wyst ępuj ące tu piaskowce z uwagi na słabe własno ści techniczne. S ą one eksploatowane w małych kamieniołomach dla potrzeb lokalnych. W rejonie Grybowa czynione były próby wykorzystania bitumicznych

37 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

łupków grybowskich jako surowca do otrzymywania ropy naftowej. Próby te ze wzgl ędu na zbyt mał ą zawarto ść bitumitów w łupkach (1 — 2%) nie dały pozytywnych rezultatów. W rejonie Polan stwierdzono wyst ępowanie iłołupków bentonitowych powstałych z eoce ńskich popiołów wulkanicznych. Bentonity mog ą mie ć znaczenie przemysłowe. Wielokrotnie stwierdzano wyst ępowanie wód mineralnych, najcz ęś ciej zawieraj ących zwi ązki siarki. Nie przedstawiaj ą one jednak warto ści z uwagi na mał ą wydajno ść i brak stałego składu chemicznego.

Surowce ilaste. Na obszarze gminy Grybów, zwłaszcza w jej północno-wschodniej cz ęś ci wyst ępuje do ść du Ŝa ilo ść odsłoni ęć i punktów eksploatacyjnych surowców ilastych maj ących przydatno ść dla lokalnych potrzeb ceramiki budowlanej. Parti ę zło Ŝow ą buduj ą gliny, gliny piaszczyste, piaski gliniaste. Na omawianym obszarze w latach ubiegłych istniała wi ększa ilo ść prywatnych cegielni, w których wypalano cegł ę pełn ą głównie na indywidualne potrzeby ich wła ścicieli. Wi ększo ść z nich została zlikwidowana, a produkcj ę cegły zarzucono głównie z powodów ekonomicznych lub te Ŝ po wykorzystaniu produktu na cele bie Ŝą ce. W miejscowo ści Biała Ni Ŝna istnieje okresowo czynna cegielnia, która wykorzystuje surowiec z pobliskiej glinianki do produkcji cegły pełnej. Glinianka funkcjonuje w obszarze nowo udokumentowanego zło Ŝa nr VII „Biała Ni Ŝna” surowców ilastych ceramiki budowlanej (gliny czwartorzędowe i iłołupki kro śnie ńskie). W roku 1982 przeprowadzono wst ępne badania geologiczne w poszukiwaniu surow- ców ilastych dla celów ceramiki budowlanej. Wyznaczono dwa obszary: „Stró Ŝe Ni Ŝne” Nr 1 i „Ptaszkowa”. Obszar „Stró Ŝe Ni Ŝne” jako rokuj ący wi ększe perspektywy został przebadany pod k ątem przydatno ści wyst ępuj ącego tam surowca ilastego w badaniach laboratoryjnych. Surowiec pochodz ący z tego obszaru stanowi: w górnych warstwach glina, najcz ęś ciej pylasta, miejscami zapiaszczona oraz ił na ogół pylasty (niejednokrotnie zawierający wkładki piaskowca), natomiast gł ębiej poni Ŝej 10 m iłołupek posiadaj ący liczne wkładki piaskowca. Na podstawie bada ń laboratoryjnych stwierdzono, Ŝe dla potrzeb ceramiki budowlanej mo Ŝna wykorzysta ć jedynie górne warstwy surowca o mi ąŜ szo ści 8 - 15 m - głównie w cz ęś ci północnej obszaru. Powierzchni ę obszaru Stró Ŝe Ni Ŝne przyj ęto na ok. 52 500 m 2 a przybli Ŝona ilo ść zasobów surowca ilastego na 420 000 m 3 Surowiec został wst ępnie zakwalifikowany do produkcji ceramiki budowlanej (za wyj ątkiem pustaków do przewodów dymnych). Wyznaczony obszar zlokalizowany jest na północ od Stró Ŝ Ni Ŝnych na terenie gruntów rolniczych, w rozwidleniu dróg: Grybów – Tarnów oraz Stró Ŝe - Gorlice. Obszar Nr II „Polna” wyznaczony na podstawie kartowania geologicznego oraz pozytywnych wyników bada ń laboratoryjnych we wsi Polna na gruntach ornych

38 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

przylegaj ących do drogi ł ącz ącej si ę z szos ą Stró Ŝe — Gorlice. W odległo ści ok. 1 km przebiega linia kolejowa Stró Ŝe — Zagórz. Zasoby wyst ępuj ących tu glin ocenione na ok. 70 000 m 3, przy powierzchni ok. 35 000 m 2 i mi ąŜ szo ści 2 m - zakwalifikowano jako surowiec do produkcji szerokiego asortymentu ceramiki budowlanej. Obszary Nr VIII i Nr IX obejmuj ą zło Ŝa „Góra Podchełmie” na terenach le śnych oraz „Florynka” w dolinie rzeki Mostyszy. S ą to zło Ŝa piaskowców gruboławicowych warstw magurskich.

Surowce skalne Na obszarze gminy Grybów wyst ępuje kilka rodzajów piaskowców zaliczonych do grupy surowców skalnych ró Ŝni ących si ę mi ędzy sob ą wiekiem powstania, wykształceniem litologicznym, a zwłaszcza własno ściami fizyko-mechanicznymi, co za tym idzie mo Ŝliwo ści ą ich stosowania w lokalnym budownictwie i drogownictwie. Wi ększo ść odsłoni ęć piaskowców to głównie średnich rozmiarów kamieniołomy (w wi ększo ści nieczynne) oraz pewna ilo ść odsłoni ęć naturalnych, takich jak: skarpy nadbrze Ŝne i przydro Ŝne. Na omawianym obszarze brak jest złó Ŝ piaskowców z udokumentowanymi lub zarejestrowanymi zasobami. Z ko ńcem lat siedemdziesi ątych wytypowano obszar Nr VI wyst ępowania piaskowców magurskich - ,,Rosochatka” zlokalizowany na górze o tej samej nazwie o wys. 745 m n.p.m., poło Ŝony 6 km na zachód od Grybowa. W wyniku przeprowadzonych bada ń laboratoryjnych okre ślono wst ępnie rejon perspektywiczny o powierzchni około 125 000 m 2 ze średni ą mi ąŜ szo ści ą zło Ŝa 15 m i szacunkowymi zasobami perspektywicznymi 1 800 000 m 3 (ok. 4,5 mln ton). Podj ęcie eksploatacji na wi ększ ą skal ę wymagałoby w tym miejscu dokładniejszego rozpoznania zło Ŝa, a zwłaszcza rozpatrzenia aspektów ekologicznych ewentualnego przedsi ęwzi ęcia, dotycz ących głównie ochrony lasów, wód i walorów krajobrazowych najbli Ŝszej okolicy.

Surowce okruchowe Obszar Nr III „Stró Ŝe I” (północ) został wyznaczony na terasie rzeki Białej, na jej prawym brzegu ok. 1 km na północny-zachód od miejscowo ści Stró Ŝe. W najbli Ŝszej okolicy znajduje si ę okresowo czynna Ŝwirownia. Wyst ępuje tam Ŝwir wielofrakcyjny nieco zanieczyszczony domieszkami gliniastymi i mulastymi. Przyj ęto powierzchni ę na ok. 44 000 m2, przy przewidywanej mi ąŜ szo ści ok. 2 m i zasobach szacunkowych surowca na około 88 000 m 3. Surowiec ten zakwalifikowano jako materiał do nawierzchni drogowych i do robót bitumicznych klasy III. Obszar perspektywiczny znajduje si ę na rozległej terasie rzeki Białej na nieu Ŝytkowanych ł ąkach, a tylko cz ęś ciowo na polach uprawnych. W odległo ści około 1 km na wschód przebiega droga i linia kolejowa relacji Grybów — Tarnów.

39 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

Obszar Nr IV „Stró Ŝe II” (północ) znajduje si ę na prawej terasie rzeki Białej, około 700 m na południowy-zachód od zabudowa ń Stró Ŝ. Wyznaczono obszar perspektywiczny o powierzchni ok. 39 000 m 2, mi ąŜ szo ści zło Ŝa 2 m, a zasoby szacunkowe na około 78 000 m 3. Przewidziany do ewentualnej eksploatacji teren usytuowany jest pomi ędzy prawym brzegiem rzeki Białej a drog ą Grybów — Tarnów, na nieu Ŝytkach i w niewielkim stopniu na polach uprawnych. Obszar Nr V „Stró Ŝ III” (południe) wyznaczono na terenach rolnych na wschodniej terasie rzeki Białej, na zachód od składowiska odpadów komunalnych.

Zło Ŝa perspektywiczne Do chwili obecnej na obszarze gminy Grybów wytypowano ostatecznie 9 obszarów perspektywicznych dla wyst ępuj ących tam surowców mineralnych: 1) obszar nr I „Stró Ŝe Ni Ŝne” — zło Ŝe glin i iłów dla produkcji ceramiki budowlanej o szacunkowych zasobach surowca około 420 000 m 3, 2) obszar nr II „Polna” — zło Ŝe glin dla produkcji ceramiki budowlanej o szacunkowych zasobach surowca ilastego 70 000 m 3, 3) obszar nr III „Stró Ŝe I” (północ) — zło Ŝe kruszywa naturalnego ( Ŝwiru) z przeznaczeniem dla drogownictwa — nawierzchnie drogowe i roboty bitumiczne — zasoby szacunkowe około 88 000 m 3, 4) obszar nr IV „Stró Ŝe II” (północ) — zło Ŝe kruszywa naturalnego z przeznaczeniem dla drogownictwa — nawierzchnie drogowe i bitumiczne - zasoby szacowane na około 78 000 m 3 , 5) obszar nr V „Stró Ŝe III” (południe) — zło Ŝe kruszywa naturalnego terasy rzeki Białej, 6) obszar nr VI „Rosochatka” — zło Ŝe piaskowców magurskich z przeznaczeniem surowca dla budownictwa i drogownictwa o szacunkowych zasobach około 4,5 mln ton, 7) obszar nr VII „Biała Ni Ŝna” — zło Ŝe nowo udokumentowane — brak decyzji o wyznaczeniu obszaru górniczego, 8) obszar nr VIII „Góra Podchełmie” — zło Ŝe piaskowców gruboławicowych warstw magurskich, 9) obszar nr IX „Florynka” — zło Ŝe piaskowców gruboławicowych warstw magurskich.

3.3. Wody powierzchniowe

Pod wzgl ędem hydrograficznym obszar gminy zalicza si ę do „rzek i potoków Karpackich , których zasoby wodne s ą znacznie i nierównomiernie rozło Ŝone w czasie i przestrzeni. Charakteryzuje je mała bezwładno ść hydrologiczna (cz ęste zmiany stanów wody nawet w ci ągu dnia), znaczny potencjał powodziowy oraz znaczne procesy erozyjne koryt, brzegów i dna rzecznego.

40 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

Najwi ększ ą rzek ą przepływaj ącą przez obszar gminy Grybów jest Biała zwana Tarnowsk ą lub Dunajcow ą. Biała jest prawobrze Ŝnym dopływem Dunajca. Bierze swój pocz ątek w Beskidzie Niskim na wysoko ści 725 m n.p.m. Przyjmuje nast ępuj ące wi ększe dopływy:
powy Ŝej Grybowa — Czyrnianka, Mostysza, Binczarka — 13,47 km , Pławianka — 15,60 km, Strzylawka — 10,05 km ,
poni Ŝej miasta Grybowa — potok Sudoł, Grodkówka — 13,08 km , Biełnianka i Radlanka. Rzeka Biała Tarnowska uchodzi do Dunajca w okolicy Tarnowa na wysoko ści 194 m n.p.m. i posiada długo ść 115 km . Powierzchnia zlewni wynosi 984,4 km 2. Spadek rzeki od źródeł do uj ścia stanowi 4,8%. G ęsto ść sieci rzecznej w obr ębie Beskidu Niskiego wynosi 2,5 km/km 2 , a na Pogórzu 1,3 do 1,5 km/km 2. Wahania stanów wody i przepływów na rzece Białej uzale Ŝnione s ą głównie od roztopów i opadów. Opady śnie Ŝne podwy Ŝszaj ą stan wody w czasie odwil Ŝy i roztopów. Opady deszczowe powy Ŝej 20 mm powoduj ą. wzrost przepływów w cieku. Rzeka bardzo silnie reaguje na deszcze nawalne. Lata mokre cha- rakteryzuj ę si ę du Ŝymi wezbraniami wiosennymi i letnimi (lato 1997 r., wiosna 1998 r.). wzgl ędnie wysokie przypływy utrzymuj ą si ę przez 3 — 4 tygodnie, poniewa Ŝ Biała odwadnia wysoko wyniesion ą parti ę Beskidu Niskiego. Normalny średnioroczny przepływ rzeki Białej na posterunku wodowskazowym w Grybowie — zamykaj ący zlewni ę rzeki Białej o powierzchni 210 km 2 w 72 km biegu rzeki — wnosi 2,74 m3Is. Najni Ŝsze średnie miesi ęczne przepływy wyst ępuj ą we wrze śniu (0,49 m3Is). Miar ą zasobno ści zlewni w wod ę jest odpływ jednostkowy, wskazuj ący, ile litrów wody odpływa z 1 km 2 zlewni średnio w ci ągu roku. Biała pod tym wzgl ędem wyró Ŝnia si ę w śród rzek Beskidu Niskiego. Średnio w ci ągu roku odpływ jednostkowy wynosi 13,04 I/km 2 i jest najwy Ŝszy w tej grupie górskiej. Re Ŝim hydrologiczny Białej w Grybowie okre ślany jest jako re Ŝim niewyrównany z wezbraniami wiosennymi, letnimi i zimowymi oraz z deszczowo-gruntowo śnie Ŝnym zasilaniem. Wybitnie niewyrównany odpływ w cyklu rocznym i wieloletnim, długotrwałe okresy niskich przepływów i wysokie wezbrania powoduj ą., Ŝe wykorzystanie wód Białej jest do ść trudne. Rozwój gospodarczy regionu i zwi ązany z tym wzrost zapotrzebowania na wod ę spowoduje konieczno ść regulacji odpływu rzecznego przez budow ę zbiorników. Dla przeciwdziałania powstawania zagro Ŝeń powodziowych nale Ŝy d ąŜ yć do powstania regionalnego systemu małej retencji wodnej, z poszanowaniem warunków ekologicznych oraz prowadzi ć prace zwi ązane z regulacj ą rzek i potoków. Współcze śnie głównym źródłem zaopatrzenia ludno ści w wod ę s ą studnie gospodar- cze eksploatuj ące wody gruntowe. Zasobno ść wód gruntowych jest mała, a ich wyst ępo- wanie zwi ązane jest z utworami czwartorz ędowymi i gruboławicowymi piaskowcami fliszu karpackiego. Mała mi ąŜ szo ść poziomów wodono śnych, zło Ŝona fałdowa budowa

41 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

geologiczna i rze źba terenu powoduj ą, Ŝe obserwuje si ę na obszarze gminy obfito ść przejawów wyst ępowania wód gruntowych i młak na zboczach, podmokłości i okresowych źródełek. Jest to obfito ść pozorna; najcz ęś ciej zbiorniki wód podziemnych w wierzchowinowych i zboczowych poło Ŝeniach nie zaspokajaj ą potrzeb pojedynczych gospodarstw rolnych. Wody gruntowe s ą zwi ązane z opadami atmosferycznymi. Wyst ępowanie wydajnych źródeł (Grybów, Stara Wie ś, Ptaszkowa) zwi ązane jest z lokalnie bardziej wydajnymi zbiornikami wód gruntowych.

Jako ść wód powierzchniowych

Stan jako ści wód powierzchniowych oraz obecno ść organizmów Ŝyj ących w wodach są wynikiem oddziaływania ró Ŝnorodnych czynników, zarówno ekologicznych, jak i antropogenicznych. Chemizm wód determinuj ą: budowa geologiczna zlewni, klimat, typ gleb a takŜe urbanizacja, uprzemysłowienie i rolnictwo. Znacz ący wpływ na zanieczyszczenie wód ma ilo ść pobieranej wody i odprowadzanie ścieków bytowo – gospodarczych i przemysłowych.

Ocena jako ści wód polega na porównaniu pomierzonych wielko ści parametrów (wska źników zanieczyszczenia) i obliczonych st ęŜ eń ze st ęŜ eniami dopuszczalnymi dla poszczególnych klas czysto ści, okre ślonymi w zał ączniku nr 1 do rozporz ądzenia Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Le śnictwa z dnia 5 listopada 1991 roku Dz. U. 116, poz. 503 ). Bardzo ostre wymogi klasyfikacyjne prawa polskiego powoduj ą, Ŝe przekroczenie tylko jednego wska źnika decyduje o zaliczeniu danego odcinka rzeki do ni Ŝszej klasy jako ści wody. W ramach monitoringu wód powierzchniowych na rzece Białej został zlokalizowany jeden punkt pomiarowy. W 2003 r. jako ść wód tej rzeki (według „Stanu środowiska powiatu nowos ądeckiego w 2003 roku”) w przekroju Stró Ŝe poni Ŝej Grybowa przedstawiała si ę nast ępuj ąco:

 St ęŜ enia substancji organicznych odpowiadały I klasie czysto ści,  St ęŜ enia substancji nieorganicznych (chlorków, siarczanów, substancji rozpuszczonych) odpowiadały I klasie czysto ści,  Zawiesina odpowiadała I klasie czysto ści,  St ęŜ enia substancji biogennych odpowiadały III klasie czysto ści ze wzgl ędu na st ęŜ enia azotu azotanowego,

42 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

 St ęŜ enia substancji specyficznych nie przekraczały warto ści dopuszczalnych dla wód I klasy czysto ści,  Ze wzgl ędu na wska źnik hydrobiologiczny (seston) - wody II klasy czysto ści – strefy B- mezosaprobowej,  Stan sanitarny rzeki na poziomie wartości ponadnormatywnych.

W ocenie ogólnej rzeka Biała Tarnowska w obr ębie powiatu nowos ądeckiego prowadziła wody pozaklasowe ze wzgl ędu na zanieczyszczenia bakteriologiczne. W porównaniu do roku 2002 stan obecny nie uległ zmianie. Wody tego odcinka rzeki nie wykazuj ą cech eutrofizacji. Potoki i mniejsze cieki wodne znajduj ą si ę w II i III klasie czysto ści, wg oceny ogólnej.

3.4. Wody podziemne

Na wielko ść zasobów wodnych maj ą wpływ mi ędzy innymi:  czynniki hydrometeorologiczne i geologiczne: wielko ść opadów atmosferycznych, zdolno ści retencyjne zlewni, warunki infiltracji, środowisko sedymentacyjne, które uwarunkowało powstanie horyzontów wodono śnych wód podziemnych;  czynniki antropogeniczne: melioracja terenów, regulacja cieków wodnych, zmiany struktury wykorzystywania gruntów, w tym głównie wyr ąb lasów i zadrzewie ń, urbanizacja i zwi ązany z ni ą przyrost powierzchni trudno przepuszczalnych, wielko ść poboru wody, ilo ść wprowadzanych do wód i do ziemi zanieczyszcze ń, przerzuty wody.

W utworach fliszu karpackiego horyzont wodono śny tworz ą wody szczelinowo- porowe zalegaj ące w warstwach gruboławicowych piaskowców.

Wydajno ść tego poziomu jest du Ŝa w strefach zasilania, poza tymi strefami wydajno ść si ę zmniejsza z uwagi na trudno ści z infiltracj ą wód poprzez pokryw ę czwartorz ędow ą lub serie łupków.

Zasobne fragmenty warstw wodono śnych zaliczone zostały do Głównych Zbiorników Wód Podziemnych przez Instytut Hydrogeologiczny i Geologii In Ŝynieryjnej AGH.

Na terenie gminy wyst ępuj ą dwa poziomy wodono śne fliszowy i czwartorz ędowy. W obr ębie poziomu fliszowego zbiornik wody tworz ą piaskowce gruboławicowe. Wyst ępuj ą tu wody typu szczelinowego o zró Ŝnicowanej wydajno ści i gł ęboko ści wyst ępowania. Wody poziomu czwartorz ędowego wyst ępuj ą przewa Ŝnie w dolinach rzek. Warstw ą wodono śną s ą tu przewa Ŝnie Ŝwiry i piaski zalegaj ące w trudno przepuszczalnych iłach mioce ńskich. Zbiornik czwartorz ędowy tworz ą tak Ŝe pokrywy zwietrzelinowe na zboczach stoków. Woda

43 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

wyst ępuje tu w utworach piaszczysto-gliniastych z domieszk ą rumoszy w miejscach kontaktu utworów zwietrzelinowych z podło Ŝem skalnym. Wydajno ść tego typu wód jest niewielka, wykazuj ą one du Ŝe wahania zwierciadła wody i temperatur.

Poziom czwartorz ędowy tworzy Główny Zbiornik Wód Podziemnych ,,Dolina rzeki Białej” (GZWP nr 434). Na obszarze gminy Grybów zlokalizowana jest cz ęść tego zbiornika. Dla fragmentów zbiornika poło Ŝonych w obr ębie doliny Białej postulowane jest wyznaczenie obszaru najwy Ŝszej ochrony (ONO), dla pozostałej jego cz ęś ci poło Ŝonej na zboczach - obszaru wysokiej ochrony (OWO).

Jako ść wód podziemnych

Zbiorniki holoce ńskie s ą zbiornikami nie izolowanymi, natomiast zbiorniki czwartorz ędowe s ą zbiornikami słabo izolowanymi. Zagro Ŝenie stanu czysto ści wód wgł ębnych zwi ązane jest z: a) przedostawaniem si ę do warstwy wodono śnej ścieków bytowo-gospodarczych, b) infiltracj ą ska Ŝonych wód powierzchniowych, c) niewła ściwym stosowaniem i składowaniem nawozów mineralnych, nawozów sztucznych i środków ochrony ro ślin.

Niekorzystnym elementem sprzyjaj ącym zanieczyszczeniu wód podziemnych jest koncentracja zainwestowania na terenach o wi ększej przenikalno ści pionowej, co stanowi szczególne zagro Ŝenie dla wód podziemnych, odpływu wód (ze wzgl ędu na spadki terenu),a tym samym powoduje wzmo Ŝone procesy wymywania i spłukiwania zanieczyszcze ń powierzchniowych z terenu do koryt i cieków wodnych.

Zanieczyszczenia wód podziemnych ściekami o charakterze bytowym (ska Ŝenia bakteriologiczne, zwi ązki azotu i fosforu, BZT 5) nale Ŝy spodziewa ć si ę w terenie zainwestowanym, o du Ŝej wra Ŝliwo ści terenu (tereny o przenikalno ści pionowej poni Ŝej 2 lat) zwłaszcza na obszarach nie obj ętych zbiorczymi systemami kanalizacyjnymi.

3.5. Gleby i uprawy rolne

Powstanie okre ślonego typu gleb jest wynikiem zale Ŝno ści pomi ędzy podło Ŝem (litologi ą, klimatem, rze źbą terenu i szat ą ro ślinn ą). Na fliszowym podło Ŝu zbudowanym ze skał o ró Ŝnorodnej zasobno ści w składniki pokarmowe powstaj ą gleby o odmiennych wła ściwo ściach, tworz ąc typowe dla obszarów górskich mozaiki glebowe. W kształtowaniu pokrywy glebowej ingeruj ą silnie (oprócz szaty ro ślinnej) czynniki lokalne, jak: wypływ wód gruntowych na stokach, nadmiar wód w dnach

44 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

dolin, zubo Ŝenie profilu glebowego w najdrobniejsze frakcje w wyniku oddziaływania erozji wietrznej (na grzbietach) lub wodnej (na stokach). Działalno ść człowieka doprowadziła do prawie całkowitego przekształcenia gleb w dorzeczu Białej gdzie wyst ępowały dawniej wył ącznie gleby le śne, które po odlesieniu i wprowadzeniu gospodarki pastwiskowej lub uprawy roli zostały przekształcone i silnie zdegradowane. Zagospodarowanie terenu zaczynało si ę od najbardziej warto ściowych pod wzgl ędem glebowym obszarów gleb znajduj ących si ę w korzystnym poło Ŝeniu topograficznym. Wraz ze wzrostem liczby ludno ści, a przy małej wydajno ści upraw si ęgni ęto do gleb mało warto ściowych lub wr ęcz nieprzydatnych do uprawy. Proces odlesienia trwaj ący setki lat w obr ębie Pogórzy został zatrzymany w ko ńcu XIX wieku po zagospodarowaniu prawie wszystkich mo Ŝliwych do upraw gruntów. Z uwagi na sposób wykorzystania gleb wyró Ŝnia si ę trzy kategorie: gleby uprawne, gleby u Ŝytków zielonych i gleby le śne. Gleby okolic Grybowa nale Ŝą do gleb terenów górzystych, wytworzonych ze skał fliszowych. Wyró Ŝnia si ę tu dwa gatunki gleb: gleby gliniaste płytkie (szkieletowe) i gleby gliniaste średnio gł ębokie. Najcz ęś ciej klasyfikuj ą si ę one w IV i V kasie bonitacyjnej. Gleby szkieletowe zajmuj ą szczytowe partie najwy Ŝszych wzniesie ń. S ą to prawie wył ącznie gleby le śne w małym stopniu zmienione przez działalno ść człowieka. Odgrywaj ą one wa Ŝna, rol ę hydrogeologiczn ą z uwagi na du Ŝe zdolno ści retencyjne. Gleby te mog ą chwilowo zatrzymywa ć do 100 mm opadów wydłu Ŝaj ąc w czasie dopływ wód do koryt cieków, zmniejszaj ąc w ten sposób gwałtowno ść wezbra ń. Te same gleby u Ŝytkowane jako pastwiska maj ą minimalne znaczenie retencyjne. Gleby gliniaste średnio gł ębokie maj ą najwi ększe rozprzestrzenienie. Wyst ępuj ą zwartym obszarem w najbli Ŝszej okolicy miasta i płatami w Kru Ŝlowej, Siołkowej oraz Starej Wsi. S ą to gleby kwa śne, średnio zasobne w próchnic ę, potas i magnez, a ubogie w przyswajalny fosfor. Dobra strukturalno ść i wodoodporno ść agregatów glebowych jest cech ą korzystn ą w warunkach pól uprawnych z du Ŝym zagro Ŝeniem erozyjnym. Gleby ilaste ci ęŜ kie wyst ępuj ące w okolicy Ptaszkowej, Gródka powstały ze zwietrzelin łupków i ubogich w składniki pokarmowe piaskowców. Rolnicza przydatno ść tych gleb jest niewielka, s ą one nadmiernie wilgotne, z rozwini ętymi procesami glejowymi. Wła ściw ą form ą u Ŝytkowania tych gleb s ą u Ŝytki zielone. W obr ębie Pogórza cz ęsto wyst ępuj ą gleby wietrzeniowe pyłowe wytworzone ze zwietrzelin skał fliszowych. Skład mechaniczny tych gleb, ich powietrzno-wodne wła ściwo ści i u Ŝyteczno ść rolnicza s ą zbli Ŝone do gleb gliniastych średnio gł ębokich. W dnach dolin, zwłaszcza w dolinie Białej dominuj ą mady powstaj ące z rzecznych aluwiów, s ą to typowe

45 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

mady górskie o małej mi ąŜ szo ści profilu glebowego i du Ŝym udziale Ŝwirów. Mady zaj ęte s ą pod upraw ę roli i tak Ŝe zabudow ę skoncentrowan ą w dnach dolin.

Szczegółow ą charakterystyk ę gleb (klasy bonitacyjne) z podziałem na grunty orne, łąki, pastwiska oraz lasy i zadrzewienia w układzie poszczególnych miejscowo ści gminy przedstawia Tabela 3.4. na stronie 47.

Według danych GUS (podstawowe informacje ze spisów powszechnych – Kraków 2003 r.) - dominuj ącą form ą upraw rolnych s ą zbo Ŝa – 2050 ha z 3448 ha powierzchni zasiewów głównych ziemiopłodów.

Tabela 3.3. przedstawia główne kierunki upraw rolnych na terenie gminy oraz powierzchni ę zasiewów.

Tabela 3.3. Wyszczególnienie [ha] [%] Zbo Ŝa - ogółem 2050 59,5 - pszenica 1246 60,8 - Ŝyto 65 3,2 - j ęczmie ń 96 4,7 - owies 286 13,9 - pszen Ŝyto 70 3,4 - pozostałe 287 14,0 Ziemniaki 785 22,8 Pastewne 560 16,2 Pozostałe 53 1,5 Łącznie 100,0

46 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

Tabela 3.4. Charakterystyka gleb z podziałem na klasy bonitacyjne w poszczególnych miejscowo ściach gminy UśYTKI ROLNE Grunty orne Łąki i pastwiska Lasy i zadrzewienia Miejscowo ść klasy klasy klasy III IV V VI III IV V VI II III IV V VI ALP Biała Ni Ŝna 54,05 305,66 98,61 4,73 12,19 81,86 67,54 9,01 1,73 91,36 42,40 28,49 0,29 Binczarowa 11,19 172,54 149,78 12,67 185,70 45,96 16,04 128,81 1,01 541,12 Chodorowa 22,06 85,08 7,23 4,28 19,48 4,28 0,42 47,73 4,31 0,44 Cieniawa 61,67 189,53 52,06 97,47 81,18 6,00 0,76 259,14 91,36 Florynka 0,91 99,17 246,91 80,57 0,59 89,16 209,20 39,06 73,07 185,91 5,86 743,01 Gródek 0,06 257,18 161,09 25,89 0,99 162,98 161,10 17,88 38,96 231,75 46,49 3,70 360,86 Kąclowa 4,65 51,35 219,01 243,13 1,62 24,98 214,77 46,79 78,97 416,47 1,40 Kru Ŝlowa Wy Ŝna 51,35 433,24 68,07 1,24 1,17 24,10 12,89 1,81 10,28 50,48 20,76 Kru Ŝlowa Ni Ŝna 5,39 263,52 41,76 2,42 28,70 23,35 4,16 59,14 40,23 Polna 14,04 384,01 30,69 4,88 5,00 57,21 15,33 1,33 4,34 36,95 18,50 0,15 20,89 Ptaszkowa 40,27 309,34 153,49 168,88 214,64 27,74 320,12 226,72 0,09 194,02 Siołkowa 14,76 403,37 134,60 15,79 1,94 86,99 47,69 9,08 33,71 48,20 4,73 Stara Wie ś 177,10 154,98 19,83 46,96 37,99 8,45 162,65 72,33 0,41 Stró Ŝe 42,93 242,78 78,32 3,76 9,68 65,02 53,65 7,16 1,37 72,57 33,68 22,63 0,23 Wawrzka 4,19 78,52 99,15 7,44 77,23 10,96 36,37 51,95 23,84 Wyskitna 116,49 50,72 18,28 25,99 16,35 4,37 153,73 6,46 0,20 Ogółem gmina 210,20 2 936,27 2 041,92 875,00 37,46 999,89 1 422,89 240,18 3,10 218,27 1 635,93 1 409,62 18,51

47 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

3.6. Charakterystyka elementów przyrody o Ŝywionej

W podziale geobotanicznym nawi ązuj ącym do rze źby terenu wyró Ŝnia si ę dwa podokr ęgi geobotaniczne: Pogórze Fliszowe i Beskidy. Szata ro ślinna w obu podokr ęgach nie jest zbyt bogata gatunkowo, zawiera jednak elementy własne, niespotykane w innych regionach. Zró Ŝnicowanie wysoko ściowe 300 - 850 m n.p.m. i le Ŝą ce powy Ŝej pi ętro regla dolnego (pomi ędzy 500 - 900 m n.p.m.), są wska źnikiem siedliska le śnego. Stopie ń zniszczenia szaty ro ślinnej jest szczególnie du Ŝy na Pogórzu, gdzie tylko na stromych stokach zachowały si ę resztki lasów gr ędowych (TiIio-Carpinetum). Pierwotny skład lasów gr ędowych z d ębem, grabem, bukiem, lip ą, jaworem, klonem został zmieniony przez wyr ąb cenniejszych gatunków i wypas zwierz ąt. Lasy gr ędowe si ęgaj ą w dolinie Białej a Ŝ do Horynki. Jego siedliskiem s ą mady i gleby brunatne, mog ące wykazywa ć pewien nieznaczny stopie ń wyługowania. Obecnie lasy te ograniczone s ą najcz ęś ciej do stromych, nienadaj ących si ę pod upraw ę miejsc. Wyst ępuj ące w dnie doliny zbiorowiska olszyny (Alnerum incanae) zachowały si ę tylko w płatach z domieszk ą jaworu i jesionu. Towarzyszy glebom stosunkowo płytkim, wytworzonym na kamie ńcach. Drzewostan jest przewa Ŝnie młody i niewysoki, wskutek ustawicznego niszczenia przez człowieka, a runo bywa intensywnie wypasane przez bydło. Korytom rzek towarzysz ą wikliny. Najwi ększe powierzchnie le śne zajmuj ą zespoły buczyny karpackiej (Fagetum carpaticum) w ró Ŝnych wariantach. S ą to najcz ęś ciej Ŝyzne wilgotne lasy z przewag ą buka z domieszką jodły i jaworu. Buczyna karpacka w najbardziej typowej postaci wyst ępuje na wysoko ściach 600 m n.p.m. Gleba jest tu brunatna, mniej lub bardziej wyługowana. Zespół buczyny karpackiej z miesi ęcznic ą trwał ą oraz buczyna z kostrzew ą górsk ą s ą typowe dla Beskidu Niskiego i nie wyst ępuj ą na zachód od tej grupy górskiej. Zespół z miesi ęcznic ą trwał ą szczególnie cz ęsto wyst ępuje w okolicach Grybowa, na północnych, kamienistych stokach Chełmu, Jaworza, Ma ślanej Góry. Botaniczn ą osobliwo ści ą s ą tak Ŝe zespoły lasów jaworowych z paproci ą i Języcznikiem zwyczajnym ( Phyllitis scolopendrium ) na Chełmie i Ma ślanej Górze. W wy Ŝej pło Ŝonych terenach du Ŝe powierzchnie zajmuj ą lasy jodłowe na glebach stosunkowo ci ęŜ kich i wilgotnych, w niektórych w ąwozach schodz ą nisko w rejon pól uprawnych. Wykazuj ą przy tym zró Ŝnicowanie na lasy jodłowe siedlisk Ŝyznych (m.in. gleb brunatnych wyługowanych) oraz acydofilne bory jodłowe (na glebach z dalej posuni ętym procesem bielicowania). Lasy te, cz ęsto jednogatunkowe, w ostatnich dziesi ęcioleciach podlegaj ą. bardzo szybkim zmianom. Jodła masowo ginie, a przyczyny tego stanu rzeczy nie s ą jednoznaczne. Wypadanie jodły zwi ązane jest z zanieczyszczeniem powietrza, przesuszaniem stoków lub zmian ą warunków obiegu wody na stoku. Zbli Ŝone przyczyny s ą powodem gini ęcia bardzo ju Ŝ rzadkiego cisa i sztucznie wprowadzanego świerka i sosny.

48 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

Du Ŝe powierzchnie zalesione to młodniki i lasy sztucznie sadzone w ramach zagospodarowania nieu Ŝytków. Nadmierna eksploatacja lasów powoduje naruszenie równowagi ekologicznej, czego wyrazem jest masowo pojawiaj ąca si ę je Ŝyna w lasach beskidzkich utrudniaj ąca, a w wielu miejscach wr ęcz uniemo Ŝliwiaj ąca racjonalne odnawianie lasu w wykonanym wyr ębie. Pod wzgl ędem struktury wiekowej lasy omawianego obszaru klasyfikuj ą si ę do III i IV klasy wiekowej. Planowana przebudowa drzewostanów, poza zwi ększeniem udziału warto ściowych gatunków drzew zgodnych z siedliskiem, musi równocze śnie wpłyn ąć na kształtowanie si ę wła ściwego środowiska le śnego.

Zmieniaj ąca si ę sytuacja kraju, zwi ązana z działaniami w kierunku przynale Ŝno ści do okre ślonych struktur europejskich, wymusza podejmowanie przedsi ęwzi ęć warunkuj ących t ą przynale Ŝno ść . Przedsi ęwzi ęcia te dotycz ą równie Ŝ ochrony środowiska przyrodniczego. W zakresie ochrony przyrody podstawowymi aktami prawnymi s ą: - dyrektywa w sprawie ochrony siedlisk naturalnych oraz dzikiej fauny i flory - tzw. Dyrektywa Siedliskowa (DS), - dyrektywa o ochronie dziko Ŝyj ących ptaków - tzw. Dyrektywa Ptasia (DP). Dyrektywy te maj ą na celu utrzymanie bioró Ŝnorodno ści pa ństw członkowskich po- przez ochron ę najcenniejszych siedlisk oraz gatunków fauny i flory na ich terytorium. Cel ten realizowany b ędzie m. in. poprzez utworzenie spójnej europejskiej sieci ekologicznej pod nazw ą Natura 2000. Sieć b ędzie zło Ŝona z tzw. Specjalnych Obszarów Ochrony (SOQ) wytypowanych na podstawie Dyrektywy Siedliskowej i Obszarów Specjalnej Ochrony (QSO) wytypowanych na podstawie Dyrektywy Ptasiej.

Na obszarze gminy Grybów prawnymi formami ochrony przyrody obj ęte s ą:  pojedyncze drzewa lub grupy drzew – w ramach ochrony pomnikowej:
grupa 10 drzew — lipy (obecnie jest 5 drzew) wokół zabytkowego ko ścioła w Kru Ŝlowej Wy Ŝnej,
drzewo — lipa o obwodzie pnia 310 cm na działce nr 11 w Polnej,  ro śliny wyst ępuj ące w stanie dzikim - obj ęte wykazem wynikaj ącym z rozporz ądzenia Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Le śnictwa z dnia 6 kwietnia 1995 r. (Dz. U. Nr 41, poz. 214). Zakazy dotycz ące ro ślin chronionych obejmuj ą umy ślne niszczenie i zrywanie ze stanowisk naturalnych oraz ich zbywanie, nabywanie lub przemieszczanie. Zakazy te nie dotycz ą wymienionych czynno ści, je Ŝeli s ą one zwi ązane z prowadzeniem racjonalnej gospodarki. Jak szacuje si ę, ochron ą prawn ą na obszarze gminy obj ętych jest ponad 40 gatunków ro ślin. Nie wyznaczono jednak na terenie gminy

49 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

miejsc ich bezwzgl ędnej ochrony gatunkowej;  zwierz ęta wymienione w rozporz ądzeniu Ministra Ochrony Środowiska Zasobów Naturalnych i Le śnictwa z dnia 6 stycznia 1995 r. (Dz. U. Nr 13, poz. 61). Przestrzenny wymiar tej ochrony polega na obowi ązku ochrony miejsc rozrodu i regularnego przebywania niektórych gatunków, dla których winna by ć wyznaczona granica rozrodu si ęgaj ąca 200 m, a w okresie od 1 lutego do 31 sierpnia do 500 m. Na obszarze gminy nie wyznaczono takich miejsc. Zamieszczona poni Ŝej Tabela 3.5. przedstawia przykładowo wyst ępuj ące na terenie gminy chronione gatunki fauny i flory. Tabela 3.5.

Flora Fauna Gatunek Wyst ępowanie Gatunek Wyst ępowanie populacja Bluszcz pospolity pojedynczo Wilk Tereny zalesione pojedynczo Dziewi ęć sił pojedynczo Ry ś Tereny zalesione pojedynczo Parzydło le śne pojedynczo Wydra Rz. Biała 3 pary Tarnowska Widłaki pojedynczo Bóbr Rz. Biała 1 rodzina Tarnowska Języcznik pojedynczo zwyczajny

3.7. Walory kulturowe

Na terenie gminy Grybów zostało zachowane wiele historycznych pami ątek. Wyst ępuj ą tu liczne obiekty i zespoły zabytkowe oraz obiekty o znaczeniu archeologicznym, będące świadectwem wieków minionych oraz potwierdzeniem lokalnej tradycji kulturowej.  zało Ŝenia dworsko-parkowe w Gromniku,  stanowiska archeologiczne,  cmentarze parafialne, wyznaniowe i wojenne,  zespoły ko ścielno -pleba ńskie,  kaplice, kapliczki i krzy Ŝe przydro Ŝne,  domy i zagrody,  tereny dawnego przemysłu ludowego  tereny dawnych folwarków. Najstarsze ślady osadnictwa w rejonie gminy Grybów pochodz ą z epoki antycznej (otwarte osady i osiedla obronne).

50 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

Monety rzymskie z IV w. n.e. odkryto w okolicy Grybowa. Wi ększy rozwój osadnictwa zaistniał na ziemi grybowskiej w XIII I XIV w. Dolina Białej nie była tak intensywnie zasiedlana jak dolina Dunajca i Wisłoki, jednak powstanie wielu osad si ęga czasów ostatnich Piastów. Znacz ącym momentem dla rozwoju gminy była lokacja miasta Grybowa w 1340 roku. W latach 1320 — 1400 istniały wsie królewskie: Biała Ni Ŝna, Biała Wy Ŝna, Siołkowa, Binczarowa, Ptaszkowa, Kru Ŝlowa, K ąclowa, Cieniawa oraz wsie szlacheckie: Polna oraz Kru Ŝlowa Wy Ŝna. W latach 1400 — 1454 istniała wie ś królewska Gródek oraz wsie szlacheckie Stara Wie ś k/ Kru Ŝlowej oraz Stró Ŝe. W latach 1454 — 1572 rozwin ęły si ę wsie królewskie: Florynka i Woronka oraz wie ś szlachecka Chodorowa. Wi ększo ść wsi obecnej gminy powstawała pod znacz ącym wpływem miasta Grybowa, który do 1504 r. był o środkiem tzw. TENUTY, do której poza miastem nale Ŝały wsie: Siołkowa, Biała Ni Ŝna, Biała Wy Ŝna, Gródek, K ąclowa, Binczarowa oraz Bogusza (poza obszarem obecnej gminy). Najwcze śniej zwi ązane z miastem były wsie, na których lokowano Grybów, tj. Siołkowa, Biała Ni Ŝna i Wy Ŝna, a od 1428 do TENUTY wł ączone zostały Gródek i K ąclowa. Na obszarze wsi Gródek zachowały si ę ślady grodziska świadcz ące o obronnej funkcji miejsca w okresie wczesnego średniowiecza. Wsie podgrybowskie rozwijały si ę stopniowo, cz ęsto wykorzystywały nowe fale osadnicze do zasiedlania obszaru i jego aktywizacji gospodarczej. Generalnie — wsie poło Ŝone na północ od Grybowa - typowo rolnicze były własno ści ą szlacheck ą, w śród których wyró Ŝniała si ę Kru Ŝlowa, gdzie od XIV w. funkcjonował folwark rycerski. Własno ści ą prywatn ą były równie Ŝ Stró Ŝe, które w XV w. dzieliły si ę na Stró Ŝe Wy Ŝne i Stró Ŝe Ni Ŝne. W Stró Ŝach Ni Ŝnych oraz w s ąsiedniej Polnej w 2-iej połowie XV w. były folwarki rycerskie. Gospodarka folwarczna rozwijała si ę w najwi ększym stopniu w XVI w. Lata XVII i XVIII w. charakteryzowały si ę we wsiach grybowskich silnym przeludnieniem, rozdrobnieniem areału rolnego oraz ubo Ŝeniem ludno ści. Podstaw ą utrzymania było rolnictwo. Znaczna cz ęść areału wsi pozostawała w u Ŝytkowaniu folwarków. Stały przyrost ludno ści i rozdrobnienie gospodarstw sprawiły, Ŝe cz ęść mieszka ńców poszukiwała zaj ęć pozarolniczych. Rozwijało si ę tkactwo, wikliniarstwo, powro źnictwo. W połowie XIX, w, gdy miasto Grybów stało si ę o środkiem powiatowym nast ąpił rozwój rzemiosła, które stało si ę podstaw ą niektórych gał ęzi przemysłu. Rozwin ął si ę przemysł skórzany, drewniany. Pod koniec XIX w wybudowano lini ę kolejow ą, rozwin ął si ę przemysł naftowy. Walory rekreacyjne ziemi grybowskiej zostały zamieszczone w publikacjach w 1912 roku, gdzie polecono Ptaszkow ą i K ąclow ą jako miejscowo ści klimatyczne. W latach 60-tych XX w. nast ąpiła gwałtowna urbanizacja terenów miejskich wywołana

51 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

wzrostem dochodów ludno ści dwuzawodowej. Unifikacja zabudowy przyczyniła się do zatarcia cech regionalnych architektury. Obecnie nadal czytelne pozostaj ą dawne układy osadnicze wsi — typu ła ńcuchowego zwi ązane z systemem łanowym pól uprawnych. Najistotniejsze zmiany przestrzenne zaistniały w s ąsiedztwie miasta Grybowa. Wie ś Biała Wy Ŝna została wł ączona w obszar miasta Grybowa. Równie Ŝ intensywnie przekształciło si ę osadnictwo wzdłu Ŝ rzeki Białej na północ od Grybowa — Biała Ni Ŝna i Stró Ŝe. Ze wsi Polna wyodr ębniła si ę samodzielna jednostka — Wysktina. Pomimo licznych zmian w zabudowie obszaru do dnia dzisiejszego zachowała si ę do ść du Ŝa ilo ść tradycyjnej zabudowy — głównie z ko ńca XIX w I pocz ątku XX w. Obiekty i zespoły zabytkowe na obszarze gminy Grybów obj ęte s ą nast ępuj ącą ochroną prawn ą:  na podstawie ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami z dnia 23 lipca 2003 roku (Dz. U. Nr 162, poz. 1568),  na podstawie art. 7, ust. 1, pkt. 1, art. 18, ust. 2, pkt. 5 ustawy z dnia 8 marca 1990 roku o samorz ądzie terytorialnym (Dz. U. Nr 16, poz. 95 z pó źniejszymi zmianami) oraz ustawy z dnia 27 marca 2003 roku o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. Nr 80, poz. 717).

Na tle zweryfikowanych zasobów środowiska kulturowego, wyró Ŝniaj ą, si ę: zabytkowe ko ścioły, cmentarze oraz zasoby archeologiczne, które w odró Ŝnieniu od pozostałych obiektów zewidencjonowanych przez Słu Ŝbę Ochrony Zabytków (S.O.Z.), wykazuj ą na obszarze gminy warto ści szczególne, równie Ŝ ze wzgl ędu na ich liczebno ść . W tabelach 3.6. - 3.8. wymieniono obiekty wpisane do rejestru zabytków, stanowiska archeologiczne oraz obiekty zaewidencjonowane w SOZ z Nowym S ączu. Obiekty wpisane do rejestru zabytków Tabela 3.6. Miejscowo ść Nazwa obiektu Nr rejestru Binczarowa dawna cerkiew greko-katolicka obecnie ko ściół nr rej. Ks. A - 4 p.w. św. Antoniego Padewskiego cmentarz z I wojny światowej nr 127 oraz nr rej. Ks. A - 573 cmentarz parafialny Florynka dawna cerkiew greko-katolicka, obecnie nr rej. Ks. A - 16 ko ściół p.w. Naj świ ętszego Serca Pana Jezusa cmentarz z I wojny światowej nr 126 nr rej. Ks. A - 560 Stró Ŝe cmentarz wojenny nr 131 nr rej. Ks. A - 559 Wawrzka cmentarz wojenny nr 128 nr rej. Ks. A - 587

52 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

Tabela 3.6.- ci ąg dalszy Miejscowo ść Nazwa obiektu Nr rejestru Biała Ni Ŝna cmentarz Ŝydowski nr rej. Ks. A - 571 Siołkowa cmentarz Ŝydowski nr rej. Ks. A - 681 Kąclowa kapliczka przydro Ŝna na dz. nr Ew. 534/3 nr rej. Ks. A - 838 Kru Ŝlowa Wy Ŝna ko ściół parafialny p.w. Narodzenia NMP nr rej. Ks. A - 34 Ptaszkowa ko ściół parafialny nr rej. Ks. A - 105 Polna ko ściół św. Andrzeja nr rej. Ks. A - 618 zało Ŝenie parkowe nr rej. Ks. A - 194

Stanowiska archeologiczne odkryte na terenie gminy podczas Tabela 3.7. bada ń w ramach archeologicznego zdj ęcia Polski (AZP) Lp. Miejscowo ść Nr w miejscowo ści Nr na obszarze Obszar AZP 2 62 111-66 4 65 111-66 6 67 111-66 Biała Ni Ŝna 1 7 68 111-66

9 91 111-66 12 116 111-66 13 18 112-66 1 1 113-66 2 2 113-66 3 3 113-66 4 4 113-66 5 5 113-66 2 Binczarowa 6 6 113-66 7 7 113-66 8 8 113-66 9 9 113-66 11 11 113-66 12 12 113-66 1 10 111-66 2 11 111-66 3 12 111-66 3 Chodorowa 4 13 111-66 8 51 111-66 9 52 111-66 3 15 113-66 4 19 113-66 4 Florynka 6 21 113-66 7 22 113-66 5 Gródek 2 98 111-66 3 22 112-66 2 16 112-66 6 Kąclowa 1 15 112-66 5 16 113-66 7 18 113-66

53 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

Stanowiska archeologiczne odkryte na terenie gminy podczas Tabela 3.7.- ci ąg bada ń w ramach archeologicznego zdj ęcia Polski (AZP) dalszy Lp. Miejscowo ść Nr w miejscowo ści Nr na obszarze Obszar AZP 1 20 111-66 7 Kru Ŝlowa Wy Ŝna 2 21 111-66 1 125 110-66 2 152 110-66 3 153 110-66 4 154 110-66 5 155 110-66 6 156 110-66 7 157 110-66 8 158 110-66 11 161 110-66 12 162 110-66 8 Polna 9 159 110-66 10 160 110-66 13 99 111-66 14 100 111-66 16 102 111-66 19 105 111-66 21 107 111-66 22 108 111-66 23 109 111-66 25 111 111-66 4 19 111-66 1 15 111-66 2 16 111-66 7 27 111-66 9 29 111-66 12 32 111-66 13 33 111-66 9 Siołkowa 14 34 111-66 15 35 111-66 17 38 111-66 18 39 111-66 19 53 111-66 20 54 111-66 21 55 111-66 5 126 110-66 13 61 110-66 3 123 110-66 4 124 110-66 6 49 111-66 10 Stró Ŝe 7 50 111-66 8 56 111-66 9 57 111-66 10 58 111-66 11 59 111-66

54 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

Stanowiska archeologiczne odkryte na terenie gminy podczas Tabela 3.7.- ci ąg bada ń w ramach archeologicznego zdj ęcia Polski (AZP) dalszy Lp. Miejscowo ść Nr w miejscowo ści Nr na obszarze Obszar AZP 12 60 111-66 14 64 111-66 16 75 111-66 17 76 111-66 18 77 111-66 19 78 111-66 22 81 111-66 23 82 111-66 10 Stró Ŝe – ci ąg dalszy 24 83 111-66 25 84 111-66 26 85 111-66 27 86 111-66 28 87 111-66 29 88 111-66 31 92 111-66 32 93 111-66 33 94 111-66 1 23 113-66 11 Wawrzka 2 24 113-66 3 25 113-66 1 113 111-66 12 Wyskitna 3 115 111-66

Wykaz obiektów w ewidencji SOZ w Nowym S ączu Tabela 3.8. Miejscowo ść Obiekt  spichlerz folwarczny — murowany — I poi. XIX w., Biała Ni Ŝna  stodoła folwarczna — murowana — II poi. XIX w.,  dawny dwór, obecnie klasztor Sióstr Dominikanek.  dom mieszkalny nr 14— wł. Stanisław Główczyk — drewniany — 1886 r.  dom mieszkalny nr 15— wł. Katarzyna Główczyk — drewniany —4 ćw. XIX w.,  dom mieszkalny nr 16— wł. Emil Sekub — lata 1910- 20,  dom mieszkalny nr 31 — wł. Grzegorz Lig ęza — drewniany — lata Ok. 1920-30,  dom mieszkalny nr 54— wł. Władysław Górka — drewniany — ok. 1920 r., Binczarowa  dom mieszkalny nr 66— drewniany — ok. 1920 r.,  szkoła podstawowa — dawna plebania — wł. Urz ąd Gminy — drewniana — ok. 1920 r.,  kapliczka — murowana — 2 połowa XIX w.,  kapliczka — murowana — 3 ćw. XIX w.,  kapliczka — murowana, krzy Ŝ — metalowy —4 ćw. XIX w.,  kapliczka — murowana, krzy Ŝ — metalowy — obok budynku nr 54— 1884 r.,  kapliczka — murowana, krzy Ŝ — metalowy — za budynkiem nr 54 — 1890 r.,

55 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

Wykaz obiektów w ewidencji SOZ w Nowym S ączu Tabela 3.8.- ci ąg dalszy Miejscowo ść Obiekt Cieniawa  kapliczka — murowana — 3 ćw. XIX w. Chodorowa  kapliczka — murowana — ok. połowy XIX w.  dom mieszkalny nr 33— wł. Stanisław Gruca — drewniany — ok. 1910 r.,  dom mieszkalny nr 39— wł. Zbigniew Pajor — drewniany — 1943 r.,  ośrodek zdrowia nr 49 — murowany — 1945 r.,  dom mieszkalny nr 60— wł. Bogumił Grabowski — drewniany — 1922 r.,  dom mieszkalny nr 63 — wł. Stanisław Mak — drewniany — 1932 r.,  szkoła podstawowa i poczta nr 69— murowane — ok. 1920 r.,  dom mieszkalny nr 72—wł.. Jan Stec—drewniany— 1931 r.,  dom mieszkalny nr 77 — wł. Stanisław Pociecha — drewniany — 1889 r.,  dom mieszkalny nr 78 — wł. Zofia Litawa — drewniany — 1939 r.,  piwnica, zagroda nr 78— wł. Zofia Litawa — murowano - kamienna — 1939 r.,  dom mieszkalny nr 79 — wł. Piotr Szczecina — drewniany — ok. 1930 r.,  piwnica — zagroda nr 86 — wł. Wiktoria Siedlarz — kamienna — ok. 1910 r., Florynka  dom mieszkalny nr 88 — wł. Anna Kaczmarek — drewniany — 1922 r.,  dom mieszkalny nr 90 — wł. Mieczysław Obrzut — drewniany — ok. 1930 r.  dom mieszkalny nr 91 — wł. Michalina Grybo ś — drewniany — ok. 1920 r.,  dom mieszkalny nr 92 — wł. Aleksy Kaniuk — drewniany — 1929 r.,  dom mieszkalny nr 94 — wł. Katarzyna Salamon — drewniany — ok. 1930 r.,  dom mieszkalny nr 95— wł. Władysław Szewczyk — drewniany — 1929 r.,  spichlerz z piwnic ą, zagroda nr 95 — wł. Władysław Szewczyk — drewniano - kamienne — ok. 1935 r.,  spichlerz z piwnic ą, zagroda nr 96 — wł. Janusz Szewczyk — kamienno - drewniane — ok. 1925 r.,  dom mieszkalny nr 97 — wł. Władysław Hajduk — drewniany — 1883 r.,  dom mieszkalny nr 98— wł. Ludwika Nowak — drewniany — 1941 r.,  dom mieszkalny nr 100 — wł. Jan Wolski — drewniany — 1931 r.,  dom mieszkalny nr 106— wł. Zuzanna Jasi ńska — drewniany — 1927 r.,

56 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

Wykaz obiektów w ewidencji SOZ w Nowym S ączu Tabela 3.8.- ci ąg dalszy Miejscowo ść Obiekt  dom mieszkalny nr 107 — wł. Eleonora Kruczek — drewniany — ok. 1920 r.,  dom mieszkalny nr 108 — wł. Stanisław Skraba — drewniany — 1922 r.,  dom mieszkalny nr 110— wł. Czesław Ogorzałek — drewniany — 1919 r.,  dom mieszkalny nr 118 —wł. Regina Stec— drewniany— 1935 r.,  dom mieszkalny nr 119— wł. Jan Chronowski — drewniany — 1937 r.,  studnia, zagroda nr 119 — wł. Jan Chronowski — kamienna — 1937 r.  krzy Ŝ przydro Ŝny — kamienno- metalowy — szosa do Grybowa — 1899 r.,  szkoła — obok budynek nieu Ŝytkowany — murowany Florynka – ci ąg dalszy — pocz. XX w.,  dom — sklep — wł. Micha~ Gondek — drewniany — Ok. 1930 r.,  kapliczka przy drodze do Grybowa — murowana — XIX/XX w.,  kapliczka murowano-kamienna XIX/XX w., odnowiona w 1980 r., przy domu nr 86,  kapliczka kamienno- murowana ok. 1890 r., odnowiona 1990 r.,  kapliczka murowano-kamienna — pocz. XX w. — droga Florynka — K ąclowa,  figura przydro Ŝna Matka Boska z Dzieci ątkiem — kamienna — XIX/XX w., koło domu nr 107,  figura przydro Ŝna św. Jana Nepomucena — kamienna — 1890 r., przy domu nr 148,  kapliczka kamienno- murowana — ok. 1910 r.  dom mieszkalny nr 3 — wł. Ludwik Totoł — drewniany — ok. 1830 r.,  stodoła, zagroda nr 3—wł. Ludwik Totoł~ — drewniany — ok. 1830 r.,  dom mieszkalny nr 4 — wł. Ignacy Totoł~ — drewniany — 1900 r.,  dom mieszkalny nr 6— wił Franciszek Matusik — drewniany — ok. 1918 r.,  dom mieszkalny nr 8— wł. Jan Gryboł — drewniany — Gródek ok. 1918 r.,  wozownia, zagroda nr 8— wł. Jan Gryboł — drewniana — ok. 1918 r.,  dom mieszkalny nr 9—wł. Maria Liszka — drewniany — ok. 1870 r.,  dom mieszkalny nr 10— wł. Wojciech Krok — drewniany — ok. 1890 r.,  dom mieszkalny nr 11 — wł. Ludwika Wieszanowska — drewniany — 1930 r.,

57 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

Wykaz obiektów w ewidencji SOZ w Nowym S ączu Tabela 3.8.- ci ąg dalszy Miejscowo ść Obiekt  dom mieszkalny nr 19 — wł. Edward Główczyk — drewniany — lata 1880-90,  dom mieszkalny nr 27— wł. Jadwiga Radzik — drewniany — ok. 1935 r.,  dom mieszkalny nr 28— wł. Aniela Matusik — drewniany — 1925 r.,  dom mieszkalny nr 31 — wł. Barbara Bałuszy ńska — drewniany — ok. 1930 r.,  dom mieszkalny nr 36—wł. Maria Migacz— drewniany— 1932 r.,  dom mieszkalny nr 37—wł. Jacek Krok — drewniany — 1923 r.,  kapliczka drewniana na domu nr 37 — wł. Jacek Krok — 1923 r.,  dom mieszkalny nr 40— wł. Emilia Mora ńda — drewniany —1940 r.,  ku źnia, zagroda nr 43— wł. Władysław Gryboł— drewniana— 1880 r.,  ku źnia, zagroda nr 45—wł. Stanisław Krok — drewniana — 1894 r.,  parnik, zagroda nr 50— wł. Wojciech Koszyk — drewniany — 1934 r.,  dom mieszkalny nr 51 — wł. Stanisław Krok — Gródek – ci ąg dalszy drewniany — 1934 r.,  dom mieszkalny nr 52 — wł. Wojciech Koszyk — drewniany — 1868 r.,  drewutnia, zagroda nr 57 — wł. Zygmunt Bro ński — drewniana — 1907 r.,  dom mieszkalny nr 58 — wł. St. Mora ńda — drewniany -- 1937 r.,  dom mieszkalny nr 59—wł. Jan Gryboł — drewniany — 1925 r.,  stodoła, obora, boisko — zagroda nr 59 — wł. Jan Gryboł — drewniane — 1931  połowa domu mieszkalnego nr 62— wł. Józef Koszyk — drewniany — 1870 r.,  dom mieszkalny nr 64 — wł. Franciszek Durlak — drewniany — 1922 r.,  stajenka, zagroda nr 68 — wł. Zofia Wojna — drewniana — 1939 r.,  dom mieszkalny nr 68 — wł. Zofia Wojna — drewniany — 1939 r.,  stajenka, zagroda nr 75—wł. Marian Mora ńda — drewniana — 1880 r.,  krzy Ŝ przydro Ŝny przy domu nr 75— drewniany — 1935 r.,

58 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

Wykaz obiektów w ewidencji SOZ w Nowym S ączu Tabela 3.8.- ci ąg dalszy Miejscowo ść Obiekt  drewutnia, zagroda nr 76 — wł. Franciszek Witek — drewniana — 1911 r.,  dom mieszkalny nr 78— wł. Józef Mitel — drewniany — 1930 r.,  dom mieszkalny nr 79 — wł. Józef Koszyk — drewniany — ok. 1930 r.,  dom mieszkalny nr 86 — wł. Kazimierz Mora ńda — drewniany — 1945 r.,  dom mieszkalny nr 88 — wł. Leon Świ ęc — drewniany — 1945 r.,  dom mieszkalny nr 104—wł. Andrzej Migacz— drewniany— 1921 r.,  ku źnia, zagroda nr 105—wł. Józef Koszyk — drewniana — 1900 r.,  dom mieszkalny nr 109— wł. Jan Gruca — drewniany — 1945 r.,  dom mieszkalny nr 115— wł. Roman Mól — drewniany— 1906 r.,  dom mieszkalny nr 116— wł. Julian Mól — drewniany — 1901 r.,  dom mieszkalny nr 122 — wł. Władysław Gryboł — drewniany — ok. 1920 r.,  dom mieszkalny nr 151 —wł. Katarzyna Radzik— drewniany— 1901 r.,  dom mieszkalny nr 158 - wł. Jan Krok - drewniany - Gródek – ci ąg dalszy 1923 r.,  dom mieszkalny nr 182— wł. Wojciech Kłapacz — drewniany — 1934 r.,  dom mieszkalny nr 191 —wł. Maria Krok—drewniany— 1945 r.,  dom mieszkalny nr 144— wł. Cecylia Broda — drewniany — ok. 1930 r.,  dom mieszkalny nr 206 — wł. Parafia p.w. Serca Jezusa — drewniany — 1910 r.,  dom mieszkalny nr 165— wł. Ludwik Koperniak — drewniany — lata 1924-29,  dzwonnica przy ko ściele Parafii p.w. Serca Jezusa — murowana — 1910 r.,  kapliczka na drzewie — drewniana — XIXIXX w.  wiatrak - wł. Marian Durlak - drewniany — ok. 1930 r.,  szkoła podstawowa — murowana — 1910 r. — dobudowa 1961 r.,  ko ściół parafialny p.w. Serca Jezusowego — murowany z cegły — 1910 r.,  kapliczka - murowana - XIX/XX w. - szosa Gródek- Grybów,  kapliczka na drzewie — drewniana — ok. 1920 r. — szosa Gródek-Grybów,  plebania ko ścioła parafialnego p.w. Serca Jezusowego — murowana — 1914-16 r.

59 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

Wykaz obiektów w ewidencji SOZ w Nowym S ączu Tabela 3.8.- ci ąg dalszy Miejscowo ść Obiekt  kapliczka murowano-kamienna — ok. 1900 r.,  kapliczka — murowana — 1910 r. — wł. Maria Matusik — dom nr 18,  figura przydro Ŝna św. Floriana — kamienno- metalowa — 1910 r.,  kapliczka na drzewie przy domu nr 65 — drewniana — ok. 1800 r., Gródek – ci ąg dalszy  kapliczka słupowa z figur ą Chrystusa Frasobliwego — kamienno –metalowo- drewniana — ok. 1880 r. — wł. Stanisław Igielski — dom nr 113,  figura przydro Ŝna — wł. Katarzyna Radzik — kamienno- drewniana — 1937 r.,  krzy Ŝ przydro Ŝny — drewniany — 1943 r. — szosa Gródek-Grybów.  dom nr 1 - wł. Stanisław Gruca - drewniany - pocz. XX w.,  dom mieszkalny nr 9 — wł. Jan Gucwa — drewniany — 1961 r.,  dom mieszkalny nr 10—wł. Stanisław Tokarz— drewniany—ok. 1920 r.,  dom mieszkalny nr 25 — wł. Maria Tokarz — drewniany — lata 1910-1920,  dom mieszkalny nr 26 — wł. tartaku — drewniany — lata 30-40 XX w.,  dom mieszkalny nr 29 — wł. Eugeniusz Sekuła — drewniany — lata 40 XX w.,  dom mieszkalny nr 30— drewniany — lata 1900-1910,  dom mieszkalny nr 30 — wł. tartaku — drewniany lata 1900-1910,  stajnia i stodoła, zagroda nr 30 — drewniano - murowane — lata 1900-1910, Kąclowa  dom mieszkalny nr 41 — drewniany — ok. 1920 r.,  dom mieszkalny nr 91 — drewno — lata 1900-1 0,  dom mieszkalny nr 45 — wł. Florian Matuia — drewniany — lata 20-te XX w.,  dom mieszkalny nr 46 — wł. Helena Romanek — drewniany — 1927 r.,  dom mieszkalny nr 49 — wł. Helena Szczecina — drewniany — lata 30-40 XX w.,  dom mieszkalny nr 50 — wł. Maria Gruca — drewno lata 30-40 XX w.,  dom mieszkalny nr 65 - murowany - lata 20-te XX w.,  stajnia i stodoła, zagroda nr 114 — wł. Antoni Kmag — drewno — 1925 r.,  dom mieszkalny nr 118— wł. Stanisław Gruca — drewno — lata 20-te XX w.,  ku źnia, zagroda nr 118 — wł. Józef Koszyk — drewno — lata 20-30 XX w.,  dom bez numeru — drewno — ok. 1900 r.,

60 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

Wykaz obiektów w ewidencji SOZ w Nowym S ączu Tabela 3.8.- ci ąg dalszy Miejscowo ść Obiekt  przedszkole - wł. Urz ąd Gminy - drewno otynkowane — lata 1910-20,  plebania — wł. Parafia rzym.-kat. — drewniano - murowana — lata 1910-20,  kapliczka obok budynku nr 69 — murowana — 1850 r.,  kapliczka — figura Matki Boskiej — murowana — lata 20-te XX w., Kąclowa – ci ąg dalszy  kapliczka obok budynku nr 30— drewniana — 1860 r.,  ko ściół p.w. św. Wojciecha - drewniany - lata 1926-29,  kapliczka — murowana — 1858 r.,  kapliczka - figura Matki Boskiej - murowana - lata 20-te XX w.,  kapliczka — drewniana — 1846 r.,  kapliczka naprzeciw budynku nr 91- murowana - druga połowa. XX w.,  biblioteka — wł. Urz ąd Gminy — drewniana — lata 1910-20,  dom mieszkalny nr 1 — wł. Wiktoria Ryda — drewniany —4 ćw. XIX w.,  dom mieszkalny nr 5 — wł. Jan Biskup — drewniany — koniec XIX w.,  dom mieszkalny nr 38 — drewniany —4 ćw. XIX w.,  dom mieszkalny nr 39— drewniany — 1899 r., Kru Ŝlowa Ni Ŝna  dom mieszkalny nr 74 — wł. Antoni Gucwa — drewniany — 1913 r.,  dom mieszkalny nr 98 — drewniany — lata 1900-10,  dom mieszkalny bez numeru — wł. Urz ąd Gminy — murowany — lata 20 XX w.,  spichlerz — wł. Job — drewniany — koniec XIX w.,  kapliczka — obok mostu — murowana —4 ćw. XIX w.,  plebania — murowana — koniec XIX w.,  kaplica przy ko ściele — murowana — 1785 r.  dom mieszkalny nr 25 — wł. Józef Grzesiek — drewniany —4 ćw. XIX w.,  dom mieszkalny nr 75 — wł. Michał Kostrzewa — drewniany — 1940 r.,  chlewik, zagroda nr 100—wł. Władysław Motyka — drewniany — ok. 1880 r.,  krzy Ŝ przydro Ŝny przy domu nr 100— drewniany — ok. 1880 r.,  dom mieszkalny nr 100— wł. Władysław Motyka — Polna drewniany — ok. 1880 r.,  dom mieszkalny nr 109— wł. Tadeusz Abram — drewniany — 1939 r.,  kapliczka - św. Jan Nepomucen - murowana - XIX w.,  kapliczka przy drodze Stró Ŝe-Szalowa — murowana — XIX w.,  spichlerz pleba ński — drewniany — XIX w.,  budynek gospodarczy w zespole pleba ńskim — murowany — XIX w.,  plebania — murowana — pocz ątek XIX w.

61 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

Wykaz obiektów w ewidencji SOZ w Nowym S ączu Tabela 3.8.- ci ąg dalszy Miejscowo ść Obiekt  kapliczka obok budynku nr 458 - murowana - 4 ćw. XIX w.,  kapliczka naprzeciw nowej szkoły — murowano- gipsowa — lata 1900-1910,  kapliczka naprzeciw budynku nr 235 — murowana —4 ćw. XIX w.,  ośrodek zdrowia — wł. Urz ędu Gminy — drewniany — lata 30-te XX w.,  budynek gospodarczy i spichlerz — wł. Parafia rzym.- kat. — drewniane — lata 30-te XX w.,  dom mieszkalny bez numeru — wł. Urz ędu Gminy — drewniany — lata 20-te XX  stodoła — wł. Benedykt Janusz — drewniana — lata 1910-1920,  dom mieszkalny bez numeru — wł. Benedykt Janusz — drewniany — lata 1910-20,  dom mieszkalny nr 348 — wł. Kazimiera Dzie Ŝ — drewniany otynkowany — 1936  dom mieszkalny nr 336— wł. Edward Tokarz — drewniany — 1952 r.,  dom mieszkalny nr 302 - drewniany - lata 1920-30 X w.,  dom mieszkalny nr 298 — wł. Adam Janusz — drewniany —4 ćw. XIX w.,  dom mieszkalny nr 294 — wł. Maria Świgut — Ptaszkowa drewniany — lata 1900-10,  dom mieszkalny nr 293 — murowany —4 ćw. XIX w.,  dom mieszkalny nr 288 — wł. Józefa Kmak — drewniany — 1926 r.,  dom mieszkalny nr 287 — wł. Kazimiera O ślizło — drewniany — lata 1928-32,  dom mieszkalny nr 286 - drewniany - lata 20-te XX w.,  szkoła nr 2 (nr 271)—wł. Urz ąd Gminy—murowana— ok. 1920 r.,  dom mieszkalny nr 235— drewniany — lata 1920-30 XX w.,  dom mieszkalny nr 211 — wł. Grzegorz Michalik — drewniany — lata 40-te XX  dom mieszkalny nr 164 — wł. Eugeniusz Rysiewicz — 1945 r.,  szkoła nr 2 (nr 135)— wł. Urz ąd Gminy — drewniana — lata 1930-40 XX w.,  budynek nr 76— w~. PKP — murowany — ok. 1900 r.,  dom mieszkalny nr 71 — wł. Stanisław Niepsuj — drewniany — lata 40-te XX w.,  dom mieszkalny nr 70 - drewniany - lata 1930-40 XXw.,  stodoła nr I - wł. Hilary Rysiew - drewniana - 1939 r.,  spichlerz nr I -wł. Hilary Rysiew – drewniany - 1918 r.,  dom mieszkalny nr 1 — wł. Hilary Rysiew — murowany — 1912 r.

62 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

Wykaz obiektów w ewidencji SOZ w Nowym S ączu Tabela 3.8.- ci ąg dalszy Miejscowo ść Obiekt  kapliczka przy drodze do Kru Ŝlowej — murowana — lata 70-te XIX w.,  kapliczka — św. Rodzina — murowana — lata 70-te XIX w.,  kapliczka na drzewie przy drodze do Kru Ŝlowej — drewniana — 2 po~ XIX w.,  kapliczka naprzeciw budynku nr 22 — murowano- drewniana —4 ćw. XIX w.,  Dom Ludowy—wł. Urz ędu Gminy—murowany—lata 1910-20,  dom mieszkalny bez numeru — opuszczony — drewniany —4 ćw. XIX w.,  dom mieszkalny nr 221 — wł. Anna Motyka — drewniany — 1939 r.,  dom mieszkalny nr 112 — wł. Franciszek Oleksy — drewniany — lata 1900-10,  dom mieszkalny nr 110 — wł. Roman Litwa — drewno —4 ćw. XIX w.,  dom mieszkalny nr 104— wł. Maria Kopczy ńska — drewno — 1912 r.,  dom mieszkalny nr 100— wł. Anna Forczyk — drewniany — lata 30-te XX w.,  dom mieszkalny nr 97 — drewniany otynkowany — lata 1910-20, Siołkowa  dom mieszkalny nr 87 — wł.. El Ŝbieta Świerz — drewniany — lata 40-te XX w.,  dom mieszkalny nr 87 — wł. Maria Świerz — drewniany — lata 20-te XX w.,  dom mieszkalny nr 83 — wł. Józefa Świerz — drewniany —4 ćw. XIX w.,  budynek gospodarczy nr 79—wł. Anna Wiatr — drewniany — ok. 1900 r.,  dom mieszkalny nr 73 — wł. Władysław Goły źniak — drewniany —4 ćw. XIX w.,  stodoła nr 72 — wł. Anna Góra — drewniana — lata 1910-20,  dom mieszkalny nr 72 — wł. Anna Góra — drewniany — 1910-20,  dom mieszkalny nr 69— drewniany — lata 1900-10,  dom mieszkalny nr 33 — wł. Stanisław Blacharz — drewniany — 1894 r.,  dom mieszkalny nr 29 — drewniany — lata 1919-53,  dom mieszkalny nr 26 — wł. Agata Zubiel — drewniany — ok. 1900 r.,  dom mieszkalny nr 23— wł. Franciszek Petryla — drewniany — 1901 r.,  dom mieszkalny nr 22 — wł. Edward Petryla — drewniany —4 ćw. XIX w. — 1901

63 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

Wykaz obiektów w ewidencji SOZ w Nowym S ączu Tabela 3.8.- ci ąg dalszy Miejscowo ść Obiekt  dom mieszkalny nr 21 —wł. Aniela Petryla— drewniany— 1927 r.,  dom mieszkalny nr 20 - murowany - lata 50-te XX w.,  dom mieszkalny nr 16 — wł. Mora ńdowie — drewniany - lata 1900-10,  dom mieszkalny nr 15 — wł. Józef Świerz — drewniany 1919 r., Siołkowa –ci ąg dalszy  dom mieszkalny nr 14 — wł. Alicja S ędzka — murowano-drewniany — ok. 1900  dom mieszkalny nr 8 — drewniany — lata 1910-20,  stodoła nr 6— wł. Stanisław Główczyk — drewniana — ok. 1900 r.,  dom mieszkalny nr 6 — wł. Stanisław Główczyk — drewniany —4 ćw. XIX w.  zagroda nr 99 — wł. P. Marcinkiewicz — drewniana, kryta strzech ą 1890 r.  spichlerz w zagrodzie nr 8 — wł. A. Janusz — drewniany — 1895 r., Stara Wie ś  budynek nr 9— wł. J. Szymin — drewniany, kryty strzech ą— 1870 r.,  budynek nr 106— wł. Franciszek Serafin — drewniany, kryty strzech ą— 1880 r.  dworzec kolejowy — murowany — ok. 1895 r.,  dom mieszkalny - wł. PKP - murowany - ok. 1895 r.,  przychodnia lekarska — murowana — ok. 1895 r.,  dom mieszkalny nr 82 — wł. Władysław Foryn — drewniany — ok. 1900 r.,  stajenka, zagroda nr 82 —wł. Władysław Foryn — drewniany — ok. 1900 r.,  stodoła, zagroda nr 82 — wł. Władysław Foryn — drewniany — ok. 1900 r.,  dom mieszkalny nr 220 — wł. Kazimierz Roma ńczuk — drewniany — ok. 1890 r.,  dom mieszkalny nr 222 — wł. Józef Szczepanek — drewniany — 1935 r., Stró Ŝe  dom mieszkalny nr 221 — wł. Zofia Olszanecka — drewniany — lata 1931-32,  stodoła przy domu nr 223 — wł. Władysław Olszanecki — drewniana — Ok. 1930  stodoła, zagroda nr 236— wł. Genowefa Matusik — drewniana — ok. 1870 r.,  stajenka, zagroda nr 236— wł. Genowefa Matusik — drewniana — ok. 1944 r.,  dom mieszkalny nr 238— drewniany — ok. 1930 r.,  dom mieszkalny nr 237 — wł. Maria Wiatr — drewniany — 1937 r.,  zagroda nr 237- wł. Maria Wiatr – drewniana - 1937 r.,  dom mieszkalny nr 241 — wł. Wiktor Lesiecki — drewniany — 1936 r.,

64 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

Wykaz obiektów w ewidencji SOZ w Nowym S ączu Tabela 3.8.- ci ąg dalszy Miejscowo ść Obiekt  dom mieszkalny nr 242— wł. Józef Wiatr — drewniany - ok. 1910 r.,  dom mieszkalny nr 245— wł. Helena Srebro — drewniany — ok. 1880 r.,  dom mieszkalny nr 225 — wł. Zbigniew Wiatr — drewniany — 1930 r.,  dom mieszkalny nr 255— wł. Franciszek Gruca — drewniany — około 1938 r.,  dom mieszkalny nr 226 — wł. Aleksander Łyczy ński — drewniany — 1935 r.,  dom mieszkalny nr 228— wł. Maria Fraczek — drewniany — ok. 1935 r.,  dom mieszkalny nr 229 (dawny dwór Jana Zar ęby) — wł. Jan Kasztelewicz —drewniany— 1936 r.,  dom mieszkalny nr 230 (dawny dwór Karola Zar ęby) — wł. Kazimierz Jachniak - drewniany — XIX/XX w.,  dom mieszkalny nr 230 (dawny zespół dworski Zarembów) — wł. Kazimierz Jachniak — drewniany I ćw. XX w.,  stodoła nr 230 (dawny zespół dworski Zarembów) — wł. Kazimierz Jachniak —drewniana — 1 ćw. XX w.,  stodoła nr 230 (dawny zespół dworski Zarembów) — wł. Kazimierz Jachniak —drewniana — 1 ćw. XX w.,  stajnia, zagroda nr 237 — wł. Maria Wiatr — Stró Ŝe – ci ąg dalszy drewniana - ok. 1890 r.,  stodoła, zagroda nr 244— wł. Władysław Kiełbasa — drewniana — ok. 1890 r.,  dom mieszkalny nr 244— wł. Władysław Kiełbasa — drewniany — ok. 1890 r.,  dom mieszkalny nr 246 — wł. Adam Guzowski — drewniany — Ok. 1900 r.,  stodoła, zagroda nr 246— wł. Adam Guzowski — drewniana — ok. 1900 r.,  stajnia, zagroda nr 249— wł. Franciszek Kmak — drewniana — ok. 1918 r.,  stodoła, zagroda nr 249—wł. Franciszek Kmak — drewniana — ok. 1918 r.,  dom mieszkalny nr 249 — wł. Franciszek Kmak — drewniany — ok. 1918 r.,  stodoła, zagroda nr 250—wł. Maria Matusik— drewniana—ok. 1928 r.,  stajenka, zagroda nr 250—wł. Maria Matusik— drewniana—ok. 1928 r.,  dom mieszkalny nr 250—wł. Maria Matusik — drewniany — ok. 1928 r.,  dom mieszkalny nr 251 — wł. Stanisław Witek — drewniany — 1931 r.,  ku źnia na przeciw domu nr 257— wł. Maria Klimek — murowana — ok. 1930 r.,

65 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

Wykaz obiektów w ewidencji SOZ w Nowym S ączu Tabela 3.8.- ci ąg dalszy Miejscowo ść Obiekt  dom mieszkalny nr 257 — wł. Bronisław Kantor — drewniany — 1922 r.,  dom mieszkalny nr 258—wł. Maria P ękala — drewniany — 1938 r.,  stodoła, zagroda nr 258 — wł. Maria P ękala — drewniana — 1938 r.,  stodoła, zagroda nr 263 — wł. Józef Wagner — drewniana — lata 1918-20,  dom mieszkalny nr 263 — wł. Józef Wagner — drewniany — lata 1918-20,  stajenka, zagroda nr 263 — wł. Józef Wagner — drewniana — lata 1918-20,  piwnica, zagroda nr 263 — wł. Józef Wagner — Stró Ŝe – ci ąg dalszy kamienna — lata 1918-20,  dom mieszkalny nr 66 — wł. Michał Krzysztof — drewniany — pocz ątek XX w.,  obora przy domu nr 66 — wł. Michał Krzysztof — drewniana — pocz ątek XX w.,  stodoła przy domu nr 66 — wł. Michał Krzysztof — drewniana — pocz ątek XX w.,  dom mieszkalny nr 52 — wł. M. Kaczy ńska — drewniany — XIX w.,  spichlerz przy domu nr 52 — wł. M. Kaczy ńska — drewniany — XIX w.,  oficyna dworska — obok domu mieszkalnego — wł. Zar ęba — drewniana — Ok. pot. XIX w.  dom mieszkalny nr 11 — wł. Kazimierz Dr ąg — drewniany — ok. 1920 r.,  dom mieszkalny nr 13— wł. Helena Kmak — drewniany — 1939 r.,  stajnia, zagroda nr 13—wł. Helena Kmak— drewniana— 1939 r.,  stajnia i stodoła, zagroda nr 15 — wł. Kazimierz Stachura — drewniane — 1936  piwnica, zagroda nr 15 — wł. Józef Sekuła — drewniano- kamienna — 1936 r.,  dom mieszkalny nr 19— wł. Zofia Nowak — drewniany — 1912 r. remont 1968 Wawrzka  dom mieszkalny nr 20— wł. Władysław Główczyk — drewniany — 1920 r.,  dom mieszkalny nr 23 — wł. Zofia Gucwa — drewniany — ok. 1920 r.,  ku źnia nr 28—wł. Stefan Stec—drewniana— 1924 r.,  dom mieszkalny ze stodoł ą— wł. Władysław Siuta — drewniany — ok. 1920 r.,  dom mieszkalny nr 30 — wł. Urszula Petryka — drewniany — ok. 1920 r.,  budynek katechetyczny przy ko ściele rzym. -kat. M. B. Szkaplerznej —drewniany — 1935 r., przebudowany 1950 r.,  szkolny punkt filialny — drewniany — 1945 r.

66 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

3.8. Walory krajobrazowe i szlaki turystyczne

W strefie przyrodniczo-czynnej szczególnej ochronie podlegaj ą:  du Ŝe kompleksy le śne,  zadrzewienia, zalesienia lokalne,  doliny cieków wodnych, a w szczególno ści dolina rzeki Białej oraz doliny lokalnych potoków,  flora i fauna,  powi ązania widokowe,

W strefie rolniczo-osadniczej ochrona obejmuje dominanty przestrzenne wyró Ŝniaj ące si ę w lokalnym krajobrazie obejmuj ące:  zalesione szczyty wzniesie ń,  tereny wzniesie ń u Ŝytkowane rolniczo,  sylwety zabytkowych i współczesnych obiektów kultury sakralnej, w pasmach osadniczych wzdłu Ŝ doliny rzeki Białej oraz wzdłu Ŝ dolin lokalnych potoków.

Obszar gminy powi ązany jest z Popradzkim Parkiem Krajobrazowym poprzez: punkty widokowe na Tokarni i Czerszli oraz z projektowanym Parkiem Krajobrazowym Beskidu Niskiego — na Kiczerze, Chełmie i Trzech Kopcach, a od północy i północnego-zachodu z Ro Ŝnowsko — Ci ęŜ kowickim Parkiem Krajobrazowym.

Przez teren gminy przebiega kilka szlaków turystycznych:  Ptaszkowa – Jaworze - Kopciowa (szlak niebieski) - szlak rozpoczyna si ę na przystanku PKS i prowadzi drog ą w stron ę zabytkowego ko ścioła parafialnego. Ze wsi znaki prowadz ą na szczyt Postawne (816 m) a nast ępnie na Jaworze. Stamt ąd przez drog ę do Boguszy, Wojenn ą Gór ę (794 m) i Gór ę Dział (842 m) dochodzimy do Kamiennej. Z Kamiannej szlak biegnie na Posieczk ę (792 m) sk ąd dochodzimy do drogi Grybów - Krynica do przysiółku Pod Hut ą. Stąd szlak prowadzi do Kopciowej.  szlak im. Kazimierza Pułaskiego odcinek Grybów - Wysowa (znaki niebieskie) - szlak bierze pocz ątek na dworcu PKP w Grybowie. Nast ępnie prowadzi przez przysiółek Podchełmie na szczyt Chełm (779 m). Ze szczytu zej ście do wsi Wawrzka, a nast ępnie przez przysiółek Wola wychodzimy na Tani ą Gór ę (576 m).  Grybów - Jaworze (szlak zielony) - szlak rozpoczyna si ę przy dworcu PKP w Grybowie i biegnie a Ŝ do K ąclowej. Nast ępnie szlak prowadzi na szczyt Modynianki i dalej na szczyt Jaworza, gdzie wznosi si ę krzy Ŝ.

67 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

 Stró Ŝe - Magura Małastowska – Wysowa - Krynica (szlak zielony) - szlak rozpoczyna si ę w StróŜach przy przystanku autobusowym. Drog ą w stron ę Polnej przez zabudowania Berdechowa i Wyskitnej dochodzimy do Zielonej Góry (690 m) a stamt ąd przez szczyt Ma ślanej Góry (753 m) dochodzimy do ście Ŝki oznakowanej niebieskimi kwadratami do jeziorka zatorowego :”Morskie Oko” (jeziorko powstało w wyniku usuwiska górskiego, które przegrodziło dolin ę potoku Szklarka), znajduje si ę tu wysoka na 20 m ściana, sk ąd zeszło osuwisko, zwana Diabelsk ą Przepa ści ą.

Ponadto przez teren gminy przebiega Trasa nr V „Szlaku Architektury Drewnianej” obejmuj ącego Region Krynicko – Gorlicki. Z 40 obiektów i zespołów zabytkowych na całym „Szlaku” – 4 znajduje si ę na terenie gminy:  Cerkiew greckokatolicka pod wezwaniem Św. Dymitra z 1760r. w Binczarowej - obecnie ko ściół rzymskokatolicki. Świ ątynia cz ęś ciowo przebudowana. Remontowana w 1797 i 1879 r. (w tym czasie zapewne przekształcone zostały dachy). Odnawiana m.in. w 1927 i w latach 1966-1967. Do nawy dostawiona wie Ŝa konstrukcji słupowo-ramowej, z nadwieszon ą izbic ą. Hełm wie Ŝy i sygnaturkowe wie Ŝyczki nad naw ą i prezbiterium identyczne, baniaste, z pozornymi latarniami. Nawa i prezbiterium nakryte łamanymi kopułami namiotowymi. Wewn ątrz polichromia z XX w. Wyposa Ŝenie wn ętrza:  pó źnobarokowy ikonostas z XVIII i uzupełniony w XIX w.  pó źnobarokowe ołtarze boczne z XVIII w. z obrazami Najświ ętszej Marii Panny (Pokrownej) z tego czasu i Ukrzy Ŝowania z XVIII-XIX w.  obrazy z XVIII-XIX w. Ko ściół otoczony jest kamiennym murem z Grot ą Naj świ ętszej Marii Panny z Lourdes.  Ko ściół pomocniczy pod wwezwaniem Św. Wojciecha Biskupa z XX w. w K ąclowej - jednonawowy, konstrukcji zr ębowo-słupowej, oszalowany i pokryty blach ą. Wyposa Ŝenie głównie z XX w. Zaprojektowany przez architekta Zdzisława M ącze ńskiego w tradycji dawnego budownictwa regionalnego, wzniesiony w latach 1926-29 pod kierownictwem Stanisława Mura ńda. Wie Ŝę o konstrukcji słupowo-ramowej z pozorn ą izbic ą, wie ńczy ślepa latarnia z kopułk ą. Naw ę i prezbiterium nakrywa dach wielopołaciowy z wieloboczn ą sygnaturk ą. Po bokach korpusu nawowego znajduj ą si ę podcienia. Wn ętrze nakryte jest cz ęś ciowo stropem płaskim, a cz ęś ciowo pozornym sklepieniem kolebkowym. Ołtarz główny z obrazem Ukrzy Ŝowanie Czesława Preisa, wykonał w 1960 r. Jan Puchała. Drewnian ą ambon ę i chrzcielnic ę wykonał ok. 1933 r. Czesław Gabry ś.

68 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

W oknach prezbiterium dwa witra Ŝe figuralne projektu Jana Bukowskiego wykonane w 1932 r. Organy z 1793 r. pochodz ą z ko ścioła parafialnego w Ci ęŜ kowicach.  Ko ściół pod wezwaniem Narodzenia Naj świ ętszej Marii Panny w Kru Ŝlowej Wy Ŝnej z I. poł. XVI w. - jednonawowy, konstrukcji zr ębowej. Cenna polichromia z około 1520 r., cenne wyposa Ŝenie z XVI-XVIII w. Izbicowa wie Ŝa, zwie ńczona cebulastym hełmem z latarni ą, zbudowana w konstrukcji słupowo-ramowej. Zakrystia i kaplica murowane. Zwie ńczenia dwóch pó źnogotyckich portali w ko ściele o kształcie tzw. o ślich grzbietów. Pó źnogotycki, kamienny portal do zakrystii zamkni ętym łukiem w kształcie ści ętego trójli ścia ozdobionego kartuszami z herbami. Strop w nawie ozdobiony polichromi ą z około 1520 r., a ściany nawy i kaplicy - z 1942 r. Wyposa Ŝenie ko ścioła:  ołtarz główny z otoczonym miejscowym kultem obrazem Veraicon  kopia słynnej gotyckiej rze źby Madonny z Kru Ŝlowej z ok. 1410 r., (oryginał w Muzeum Narodowym w Krakowie)  barokowa rze źba Chrystusa Zmartwychwstałego  pó źnorenesansowy ołtarz w kształcie tryptyku z 1645 r.  pó źnobarokowy ołtarz z ok. 1700 r.  gotyckie kamienne chrzcielnica i kropielnica  pó źnobarokowa ambona  krucyfiks z ok. 1520 r. umieszczony na belce t ęczowej  epitafia, feretrony  Ko ściół parafialny pod wezwaniem Naj świ ętszego Imienia Marii Panny z 1555 r. w Ptaszkowej - jednonawowy, konstrukcji zr ębowej. We wn ętrzu cenna gotycka rze źba Matki Boskiej z Dzieci ątkiem z około 1420 roku. Budowniczym ko ścioła był cie śla Jan Joachim Kukla z Grybowa. Naw ę główn ą i prezbiterium nakrywaj ą stropy, a naw ę poprzeczn ą pozorne sklepienia kopulaste wsparte na czterech parach słupów. Wn ętrze ozdobione polichromi ą z XX w. Zachowane tak Ŝe fragmenty malowideł z XVI w. oraz polichromii ze scenami starotestamentowymi z 1795 r. Wyposa Ŝenie ko ścioła - XV-XIX w.:  pó źnobarokowy ołtarz główny z łaskami słyn ącym obrazem Matki Boskiej z Dzieci ątkiem w srebrnych sukienkach  wczesnobarokowe ołtarze boczne z XVII w.  rokokowa ambona i 6 ław, płaskorze źbionych i ozdobionych malowanymi kwiatami,  kamienna chrzcielnica z 1506 r.  pó źnogotycka płaskorze źba Modlitwy w Ogrojcu  kilkana ście obrazów i rze źb wykonanych w okresie od XVII-XIX w.

69 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

3.9. Podsumowanie wielko ści zasobów i walorów przyrodniczych Rozpatruj ąc istnienie zasobów i walorów przyrodniczych na terenie gminy miejskiej nale Ŝy robi ć to w kilku płaszczyznach. Wyst ępowanie tych samych zasobów uzna ć mo Ŝna jednocze śnie jako czynnik prorozwojowy jak i ograniczaj ący rozwój. W tabeli 3.3. przedstawiono zestawienie wa Ŝniejszych czynników przyrodniczych oddziałuj ących na rozwój gminy. Tabela 3.9. Prorozwojowe i ograniczaj ące rozwój zasoby i walory przyrodnicze Czynniki pogarszaj ące mo Ŝliwo ści Element przyrodniczy Czynniki prorozwojowe rozwojowe Poło Ŝenie – w
Poza obszarem
Wzrost nat ęŜ enia ruchu – wzrost aktywnym turystycznie ekologicznego zagro Ŝenia zanieczyszczenia powietrza rejonie kraju
Rozwój ruchu turystycznego Gleby – średnia jako ść
Zast ępowanie areału
Uprawa gatunków ro ślin o niewielkich bonitacyjna rolnego o niskiej jako ści wymaganiach glebowych bonitacyjnej gleb
Niskie plony nasadzeniami le śnymi lub naturalnymi u Ŝytkami (ł ąki)

Wody podziemne –
Miejscowy brak niedoborów
Ograniczenia w zagospodarowaniu średnie zasoby wody: (Florynka, Wawrzka, terenów z uwagi na ochron ę Kąclowa, Ptaszkowa - czwartorz ędowego zbiornika wód wzdłu Ŝ osi drogi, Gródek, podziemnych; Wyskitna, Polna
Ostro Ŝne stosowanie nawozów i środków ochrony ro ślin
Niedobór wody w miejscowo ściach: Stara Wie ś, Ptaszkowa – przysiółek Podgóra, Siołkowa Wody
Urozmaicenie estetyki
Zła jako ść wód powierzchniowe – krajobrazu
Zwi ększenie zagro Ŝenia rzeka Biała i mniejsze powodziowego; cieki wodne Powietrze –
Dobry stan zieleni i lasów
ci ągi komunikacyjne, wzdłu Ŝ których zanieczyszczone w
Pozytywny wpływ na nast ępuje kumulacja zanieczyszcze ń średnim stopniu zdrowie i jako ść Ŝycia
zanieczyszczenia powietrza w mieszka ńców (drogi wyniku niskiej emisji; oddechowe) Hałas – zawłaszcza
rozwój turystyki z dala od
pogorszenie warunków mieszkania wzdłu Ŝ głównych głównych ci ągów ludno ści; ci ągów komunikacyjnych
nadmierne nat ęŜ enie hałasu wzdłu Ŝ komunikacyjnych głównych ci ągów komunikacyjnych Walory przyrodnicze
rozwój turystyki
Ograniczenia w zagospodarowaniu
wyst ępowanie obszaru terenu chronionego krajobrazu Walory kulturowe –
Rozwój turystyki
Ograniczenia w zagospodarowaniu liczne zabytki
Popularyzacja regionu terenu

70 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

Reasumuj ąc - najwa Ŝniejsze problemy środowiskowe, które s ą baz ą dla długoterminowej polityki i strategii wdro Ŝeniowej zmierzaj ącej do osi ągni ęcia zało Ŝonych celów, to: 1. Ochrona zasobów wodnych poprzez:  popraw ę jako ści wód powierzchniowych  eliminacj ę zagro Ŝenia wód podziemnych powodowanego sposobem zagospodarowania przestrzennego i stanem środowiska; 2. Zmniejszenie poziomu zanieczyszcze ń powietrza, pochodz ących ze źródeł mobilnych (dwutlenek azotu, tlenek w ęgla, benzo-a-piren) , szczególnie przy głównych ci ągach komunikacyjnych, stanowi ący zagro Ŝenie dla środowiska i zdrowia mieszka ńców.

71 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

IV. POLITYKA OCHRONY ŚRODOWISKA 4.1. Racjonalne u Ŝytkowanie zasobów naturalnych 4.1.1. Racjonalizacja u Ŝytkowania wody 4.1.2. Zmniejszenie materiałochłonno ści i odpadowo ści produkcji 4.1.3. Zmniejszenie energochłonno ści gospodarki i wzrost wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych 4.2. Ochrona powietrza 4.2.1. Ograniczenie emisji do powietrza w jednostkach gospodarczych, instytucjach i obiektach infrastruktury 4.2.2. Ograniczenie emisji w sektorze mieszkalnictwa 4.2.3. Ograniczenie emisji zanieczyszcze ń komunikacyjnych 4.3. Ochrona przed hałasem 4.3.1. Ochrona przed hałasem komunikacyjnym 4.3.2. Ochrona przed hałasem generowanym w zakładach działalno ści gospodarczej 4.4. Ochrona przed promieniowanie elektromagnetycznym 4.4.1. Inwentaryzacja źródeł promieniowania elektromagnetycznego 4.4.2. Preferowanie niskokonfliktowych lokalizacji źródeł promieniowania elektromagnetycznego 4.5. Ochrona wód 4.5.1. Zarz ądzanie zasobami wodnymi 4.5.2. Ochrona wód 4.5.3. Ochrona przeciwpowodziowa i retencja wodna 4.6. Ochrona powierzchni ziemi 4.6.1. Gleby u Ŝytkowane rolniczo 4.6.2. Surowce mineralne 4.6.3. Osuwiska 4.7. Gospodarka odpadami 4.8. Zasoby przyrodnicze 4.8.1. Ochrona i rozwój systemu obszarów chronionych 4.8.2. Integracja aspektów ekologicznych z planowaniem przestrzennym 4.8.3. Ochrona gatunkowa ro ślin i zwierz ąt 4.8.4. Ochrona lasów 4.8.5. Edukacja ekologiczna społecze ństwa w zakresie ochrony przyrody 4.9. Awarie przemysłowe 4.10. Harmonogram realizacji zada ń ekologicznych 4.11. Koszty finansowe planowanych przedsi ęwzi ęć

We wcze śniejszych rozdziałach przeprowadzono analiz ę stanu środowiska oraz uwarunkowa ń społeczno – gospodarczych na terenie gminy Grybów oraz szczegółowo omówiono poszczególne elementy środowiska.

W celu realizacji zało Ŝeń ochrony środowiska konieczne jest ustalenie głównych zasad polityki ekologicznej w odniesieniu do poszczególnych elementów środowiska. Wymaga to wyznaczenia:

72 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

• celów ekologicznych – cel po osi ągni ęciu, którego ma nast ąpi ć poprawa danego elementu środowiska stanowi ący ostateczny efekt podejmowanych działa ń;

• kierunków działa ń – kierunki słu Ŝą ce do osi ągni ęcia wyznaczonych celów ekologicznych;

• zada ń ekologicznych – konkretne przedsi ęwzi ęcia prowadz ące do realizacji wyznaczonych kierunków a tym samym celów ekologicznych. Działania te maj ą charakter długookresowy i winny by ć realizowane a Ŝ do osi ągni ęcia zało Ŝonego celu. Z uwagi na długi okres „dochodzenia” do wyznaczonego celu, zaproponowanych zada ń nale Ŝy okre śli ć zadania priorytetowe (priorytety ekologiczne) do realizacji jako najpilniejsze.

Polityka ekologiczna dla omawianego terenu oparta została na:  II Polityce Ekologicznej Pa ństwa,  Programie Zrównowa Ŝonego Rozwoju i Ochrony Środowiska Województwa Małopolskiego na lata 2011 – 2015 – „Nasza Zielona Małopolska”  istniej ących uwarunkowaniach prawnych z uwzgl ędnieniem dostosowania polskiego prawa do prawa wspólnotowego Unii Europejskiej  Programie Ochrony Środowiska dla powiatu nowos ądeckiego na lata 2004-2011.

Poni Ŝej przedstawiono cele, kierunki i zadania ekologiczne dla gminy wiejskiej Grybów w odniesieniu do konkretnych elementów środowiska. Ich realizacja zło Ŝy si ę na wypełnianie zada ń okre ślonych w Programie Zrównowa Ŝonego Rozwoju i Ochrony Środowiska Województwa Małopolskiego, oraz Programie Ochrony Środowiska dla powiatu nowos ądeckiego na lata 2004-2011, co powinno prowadzi ć do zrównowa Ŝonego rozwoju gminy.

4.1. Racjonalne u Ŝytkowanie zasobów naturalnych

Racjonalne gospodarowanie zasobami naturalnymi jest jednym z podstawowych warunków zrównowa Ŝonego rozwoju. Uwzgl ędniaj ąc to zało Ŝenie okre ślono cel ekologiczny: Racjonalizacja zu Ŝycia energii, surowców i materiałów oraz wzrost udziału zasobów odnawialnych.

73 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

W celu osi ągni ęcia w/w celu okre ślono kierunki działa ń ekologicznych:

• Racjonalizacja u Ŝytkowania wody • Zmniejszenie materiałochłonno ści i odpadowo ści produkcji • Zmniejszenie energochłonno ści gospodarki i wzrost wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych

Realizacja okre ślonych celów i kierunków ekologicznych powinna by ć realizowana przez konkretne zadania ekologiczne.

4.1.1. Racjonalizacja u Ŝytkowania wody

Racjonalizacj ą u Ŝytkowania wody powinny by ć obj ęte wszystkie działy gospodarki korzystaj ące z zasobów wody. Konieczne jest, zatem w najbli Ŝszej przyszło ści ograniczenie zu Ŝycia wody przede wszystkim w przemy śle i rolnictwie oraz ograniczenie strat zwi ązanych z jej rozprowadzaniem. Krajowy limit został ustalony w zakresie zmniejszenia wodochłonno ści produkcji o 50 % w stosunku do 1990 r.

Zadania ekologiczne prowadz ące do realizacji tego kierunku działa ń to: 1. Wprowadzenie normatywów zu Ŝycia wody w wodochłonnych dziedzinach produkcji w oparciu o zasad ę stosowania najlepszych dost ępnych technik – BAT, (przedsi ębiorstwa na terenie gminy).

2. Ustalenie normatywnych wska źników zu Ŝycia wody w gospodarce komunalnej stymuluj ących jej oszcz ędzanie.

3. Ograniczenie wykorzystywania wód podziemnych do celów przemysłowych (poza przemysłem spo Ŝywczym i niektórymi specjalnymi działami produkcji).

Realizacja przez zakłady planów racjonalnego gospodarowania wod ą (np. wprowadzaj ących zamkni ęte obiegi wody).

4.1.2. Zmniejszenie materiałochłonno ści i odpadowo ści produkcji

Działanie to jest jednym z najwa Ŝniejszych w polityce ekologicznej pa ństwa gdy Ŝ prowadzi do likwidacji zanieczyszcze ń, uci ąŜ liwo ści i zagro Ŝeń „u źródła”.

Zadania ekologiczne prowadz ące do realizacji tego kierunku działania to: 1. Wprowadzenie powiatowych wska źników materiałochłonno ści i odpadowo ści produkcji. Rozwi ązanie to powinno zmobilizowa ć przedsi ębiorstwa do stosowania technologii

74 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

odpowiadaj ących wyznaczonym lokalnym normom i bardziej przyjaznych środowisku (zmniejszenie strumienia wytwarzanych odpadów, zwi ększenie ponownego wykorzystania surowców odpadowych, rozdzielenie strumienia odpadów).

2. Wprowadzenie ogranicze ń dotycz ących mo Ŝliwo ści składowania odpadów z przemysłu ze wskazaniem wła ściwej metody ponownego wykorzystania b ądź unieszkodliwiania.

3. Wprowadzenie nowych małoodpadowych technologii.

4. Wprowadzenie bod źców ekonomicznych dla przedsi ęwzi ęć proekologicznych:  ulgi podatkowe,  współfinansowanie przedsi ęwzi ęć .

4.1.3. Zmniejszenie energochłonno ści gospodarki i wzrost wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych

W polityce energetycznej pa ństwa przewiduje si ę zmniejszenie w roku 2010 zu Ŝycia energii na jednostk ę krajowego produktu o 25% w stosunku do 2000 roku. Zakłada si ę ponadto w roku 2010 osi ągni ęcie poziomu 7,5% udziału energii odnawialnej w całkowitym zu Ŝyciu energii pierwotnej. Poziom ten ma by ć osi ągni ęty poprzez odpowiednie wykorzystanie zasobów biomasy, energii wody i wiatru, sło ńca oraz biogazu z odpadów.

Zadania ekologiczne prowadz ące do realizacji tego kierunku działania to: 1. Opracowanie i wdroŜenie (zgodnie z Prawem Energetycznym) Gminnego planu zaopatrzenia w energi ę. Dokument ten powinien okre śla ć rozwi ązania w tym przedmiocie na obszarze gminy z uwzgl ędnieniem zasad ochrony środowiska. 2. Wprowadzenie energooszcz ędnych technologii i urz ądze ń w przemy śle i energetyce oraz podniesienie ich sprawno ści. 3. Zmniejszenie strat energii, zwłaszcza cieplnej, w systemach przesyłowych, przede wszystkim poprzez uszczelnienie ruroci ągów oraz ich wła ściw ą eksploatacj ę. 4. Poprawa parametrów energetycznych budynków - termorenowacja (dobór otworów drzwiowych i okiennych o niskim współczynniku przenikalno ści cieplnej, wła ściwa izolacja termiczna ścian - ocieplenie budynków, lokalizacja nowych obiektów zgodnie z naturaln ą (cieplejsz ą), kierunkow ą orientacj ą stron świata). 5. Stosowanie indywidualnych liczników ciepła.

6. Zwi ększenie udziału energii otrzymywanej z surowców odnawialnych w całkowitym zu Ŝyciu energii.

75 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

4.2. Ochrona powietrza

Głównymi źródłami emisji zanieczyszcze ń do powietrza w gminie s ą: kotłownie lokalne i paleniska indywidualne oraz transport. Według danych zawartych w „Ocenie jako ści powietrza w województwie małopolskim w roku 2003” opracowanej przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Krakowie – w strefie obejmuj ącej teren powiatu nowosądeckiego, w tym teren gminy, obowi ązuj ą dopuszczalne pomiary substancji okre ślone :
ze wzgl ędu na ochron ę zdrowia;
ze wzgl ędu na ochron ę ro ślin; System oceny wynika ze „Wskazówek do pierwszej rocznej oceny jako ści powietrza” opracowanych przez Instytut Ochrony Środowiska w Warszawie. Zaprezentowana ocena oparta jest o warto ści kryterialne zawartej w poni Ŝszych tabelach. Tabela 4.1. Warto ści kryterialne do klasyfikacji stref dla terenu kraju – ochrona zdrowia

Dopuszczalny Dopuszczana Dopuszczalny Warto ść poziom substancji w cz ęsto ść poziom marginesu powietrzu przekroczenia Okres u średniania Substancja substancji w tolerancji powi ększony o dopuszczalnego wyników pomiaru powietrzu w roku margines tolerancji poziomu w roku [ug/m 3] 2003 za rok 2003 kalendarzowym [ug/m 3] Benzen rok kalendarzowy 5 5 10 - jedna godzina 200 70 270 18 razy Dwutlenek azotu rok kalendarzowy 40 14 54 - jedna godzina 350 60 410 24 razy Dwutlenek siarki 24 godziny 150 0 150 3 razy Ołów rok kalendarzowy 0,5 0,2 0,7 - Ozon 8 godzin 120 0 120 60 dni * Pył zawieszony 24 godziny 50 10 60 35 razy PM10 rok kalendarzowy 40 3,2 43,2 - Tlenek w ęgla 8 godzin 10000 4000 14000 -

*) - Liczba dni z przekroczeniami poziomu dopuszczalnego w roku kalendarzowym, u średniona w ci ągu ostatnich 3 lat. Je Ŝeli brak jest wyników pomiarów z 3 lat, podstaw ę klasyfikacji mog ą stanowi ć wyniki z dwóch lub jednego roku . Dopuszczana cz ęsto ść przekrocze ń poziomu dopuszczalnego odnosi si ę równie Ŝ do przekraczania warto ści poziomu dopuszczalnego powi ększonej o margines tolerancji.

76 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

Tabela 4.2. Warto ści kryterialne do klasyfikacji stref dla terenu kraju – ochrona ro ślin

Substancja Okres u średniania wyników pomiarów Dopuszczalny poziom substancji w powietrzu Tlenki azotu * rok kalendarzowy 30 ug/m 3 Dwutlenek siarki rok kalendarzowy 20 ug/m 3 Ozon (AOT40) okres wegetacyjny (1V-31VII) 24000 ug/m 3

*) suma dwutlenku azotu i tlenku azotu w przeliczeniu na dwutlenek azotu W tabelach poni Ŝej przedstawiono w skrócie zasady zaliczenia strefy do okre ślonej klasy ( A, B, C ), które zale Ŝy od st ęŜ eń zanieczyszcze ń wyst ępuj ących na ich obszarze i wi ąŜ e si ę z okre ślonymi wymaganiami, co do działa ń na rzecz poprawy jako ści powietrza. Podstaw ę zaliczenia strefy do okre ślonej klasy stanowi ą wyniki oceny uzyskane na obszarach o najwy Ŝszych poziomach st ęŜ eń danego zanieczyszczenia w strefie.

Tabela 4.3. Klasy stref i wymagane działania w zale Ŝno ści od poziomów st ęŜ eń zanieczyszczenia, uzyskanych w pierwszej rocznej ocenie jako ści powietrza, dla przypadków gdy jest okre ślony margines tolerancji

Poziom st ęŜ eń Klasa Wymagane działania strefy nie przekraczaj ący warto ści brak A dopuszczalnej * powy Ŝej warto ści dopuszczalnej *  okre ślenie obszarów przekrocze ń warto ści lecz nie przekraczaj ący warto ści dopuszczalnych B dopuszczalnej powi ększonej o margines tolerancji  okre ślenie obszarów przekrocze ń warto ści dopuszczalnych oraz warto ści powy Ŝej warto ści dopuszczalnej dopuszczalnych powi ększonych o margines C powi ększonej o margines tolerancji * tolerancji  opracowanie programu ochrony powietrza POP  okre ślenie obszarów przekrocze ń warto ści dopuszczalnych oraz potencjalnych mo Ŝliwo ść przekroczenia warto ści obszarów przekrocze ń warto ści dopuszczalnej powi ększonej o dopuszczalnych powi ększonych o margines margines tolerancji * na niektórych tolerancji (uzyskanych w oparciu o dost ępne obszarach, ocena dla tych B/C „niewystarczaj ąco pewne”, lecz wst ępnie obszarów oparta na podstawach zaakceptowane, dane i metody) uznanych za niewystarczaj ące do  przeprowadzenie dodatkowych bada ń w celu zaliczenia strefy do klasy C (do potwierdzenia potrzeby (lub braku potrzeby) opracowania POP) działa ń na rzecz poprawy jako ści powietrza (opracowania POP)

*) - z uwzgl ędnieniem dozwolonych cz ęsto ści przekrocze ń okre ślonych w RM Ś w sprawie dopuszczalnych poziomów

77 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

Tabela 4.4 - Klasy stref i wymagane działania w zale Ŝno ści od poziomów st ęŜ eń zanieczyszczenia, uzyskanych w pierwszej rocznej ocenie jako ści powietrza, dla przypadków gdy margines tolerancji nie jest okre ślony

Poziom st ęŜ eń Klasa Wymagane działania strefy nie przekraczaj ący warto ści Brak A dopuszczalnej *  okre ślenie obszarów przekrocze ń warto ści dopuszczalnych powy Ŝej warto ści dopuszczalnej * C  działania na rzecz poprawy jako ści powietrza opracowanie programu ochrony powietrza POP  okre ślenie potencjalnych obszarów mo Ŝliwo ść przekroczenia warto ści przekrocze ń warto ści dopuszczalnych dopuszczalnej * na niektórych (uzyskanych w oparciu o dost ępne obszarach, ocena dla tych „niewystarczaj ąco pewne”, lecz wst ępnie obszarów oparta na podstawach A/C zaakceptowane, dane i metody) uznanych za niewystarczaj ące do  przeprowadzenie dodatkowych bada ń w celu zaliczenia strefy do klasy C (do potwierdzenia potrzeby (lub braku potrzeby) opracowania POP) działa ń na rzecz poprawy jako ści powietrza (opracowania POP)

*) - z uwzgl ędnieniem dozwolonych cz ęsto ści przekrocze ń okre ślonych w RM Ś w sprawie dopuszczalnych poziomów Ocena jako ści powietrza w 2003 roku wykonana została na podstawie:
pomiarów prowadzonych w wojewódzkiej sieci monitoringu, w skład której wchodz ą stacje automatyczne WIO Ś oraz stacje manualne WIO Ś i WSSE,
przez analogi ę do innej podobnej strefy, która posiada prawidłowo udokumentowany system pomiarowy. Na podstawie wy Ŝej przedstawionych kryteriów w Tabelach poni Ŝej przedstawiono wyniki czysto ści powietrza w strefie nowosądeckiej, obejmuj ącej równie Ŝ teren gminy Grybów. Tabela 4.5. Klasyfikacja strefy nowosądeckiej pod k ątem ochrony zdrowia Symbol klasy dla obszaru strefy nie obejmuj ącego obszarów ochrony uzdrowiskowej dla poszczególnych Symbol klasy Rodzaj zanieczyszczenia czasów u średnienia wynikowej w strefie 24 godz. *) rok wynikowa Dwutlenek siarki (SO 2) A A A Dwutlenek azotu (NO 2) - A A A Pył zawieszony PM 10 A A A A Ołów (Pb) A A Benzen C 6H6 A A Tlenek w ęgla CO A A Ozon O 3 A A Ogólny wynik A A

Zalecenia wynikaj ące z oceny: Utrzymanie jako ści powietrza w strefie na tym samym lub lepszym poziomie.

78 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

Tabela 4.6. Klasyfikacja strefy nowosądeckiej pod k ątem ochrony ro ślin

Symbol klasy dla obszaru strefy nie Symbol Rodzaj zanieczyszczenia obejmuj ącego obszarów parków klasy narodowych wynikowej w strefie Dwutlenek siarki (SO 2) A A Tlenów azotu ( NO 2) A A Ozon O 3 A Ogólny wynik A

Zalecenia wynikaj ące z oceny: Utrzymanie jako ści powietrza w strefie na tym samym lub lepszym poziomie.

Zgodnie z przepisami polskiego prawa ochrona powietrza polega na zapobieganiu powstawaniu zanieczyszcze ń, ograniczaniu lub eliminowaniu wprowadzonych do powietrza substancji zanieczyszczaj ących w celu zmniejszenia st ęŜ eń do dopuszczalnego poziomu lub utrzymania ich na poziomie dopuszczalnych wielko ści.

Uwzgl ędniaj ąc zało Ŝenia ochrony powietrza okre ślono cel ekologiczny: Zapewnienie wysokiej jako ści powietrza, redukcja emisji pyłów i gazów cieplarnianych i niszcz ących warstw ę ozonow ą.

W celu osi ągni ęcia w/w celu okre ślono kierunki działa ń ekologicznych:

• Ograniczenie emisji do powietrza w jednostkach gospodarczych, instytucjach i obiektach infrastruktury • Ograniczenie emisji w sektorze mieszkalnictwa • Ograniczenie emisji zanieczyszcze ń komunikacyjnych

Realizacja okre ślonych celów i kierunków ekologicznych powinna by ć realizowana przez konkretne zadania ekologiczne.

4.2.1. Ograniczenie emisji do powietrza w jednostkach gospodarczych, instytucjach i obiektach infrastruktury

W emisji zanieczyszcze ń do powietrza dominuj ącą rol ę odgrywaj ą sektory wytwarzania i zaopatrzenia w energi ę, przemysł oraz jednostki gospodarcze, instytucje i obiekty infrastruktury. Skupienie si ę na ograniczeniu emisji z wymienionych sektorów przyniesie pewne efekty ekologiczne na omawianym terenie.

79 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

Zadania ekologiczne prowadz ące do realizacji tego kierunku działania to:

1. Modernizacja układów technologicznych oraz montaŜ urz ądze ń ograniczaj ących emisj ę (w takich przypadkach istnieje mo Ŝliwo ść wspólnego ubiegania si ę Urz ędów wraz z zakładami o środki finansowe np. z eko – konwersji naszego zadłuŜenia). 2. Obj ęcie pozwoleniami emisyjnymi (w ramach gospodarczego korzystania ze środowiska) wszystkich zakładów przemysłowych (zarówno du Ŝych jak i małych) nie zwolnionych obowi ązku uzyskania takiego zezwolenia na mocy postanowień art. 220 ust. 2 – ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska.” 3. Wprowadzenie systemu monitoringu i kontroli emisji zanieczyszcze ń na terenie przedsi ębiorstw (w razie przekrocze ń dopuszczalnych st ęŜ eń nale Ŝy spowodowa ć, za pomoc ą wszystkich dost ępnych środków administracyjnych, zaprzestania emisji). 4. Zach ęcanie zakładów do samokontroli poprzez wprowadzanie systemów zarz ądzania środowiskiem (ISO 14 000) w obr ębie przedsi ębiorstwa. 5. Stosowanie stref (pasów) zieleni izolacyjnej wokół du Ŝych emitorów zanieczyszcze ń (strefy te powinny by ć tworzone z gatunków ro ślinno ści o du Ŝej odporno ści na zanieczyszczenia oraz wła ściwie piel ęgnowane, a ubytki uzupełniane). 6. Spalanie w ęgla lepszej jako ści lub zamiana no śnika na bardziej ekologiczny.

4.2.2. Ograniczenie emisji w sektorze mieszkalnictwa

Tak zwana „niska emisja” zanieczyszcze ń powietrza pochodz ąca z ogrzewnictwa komunalnego stanowi w miastach około 50% ogólnej emisji zanieczyszcze ń, za ś na terenach wiejskich około 80%. Źródłem powstawania zanieczyszcze ń jest przede wszystkim wykorzystywane w przestarzałych urz ądzeniach grzewczych paliwo w postaci niskiej jako ści węgla, a tak Ŝe ró Ŝnego typu materiały odpadowe.

Zadania ekologiczne prowadz ące do realizacji tego kierunku działania to:

Eliminowanie w ęgla jako paliwa w kotłowniach lokalnych i gospodarstwach domowych, rozpowszechnienie stosowania innych rodzajów paliwa, jak: drewna, a przede wszystkim gazu. Promowanie nowych no śników energii ekologicznej pochodz ących ze źródeł odnawialnych – energia słoneczna, wiatrowa. Centralizacja uciepłownienia, prowadz ąca do likwidacji małych kotłowni i indywidualnych palenisk domowych. Rozbudowa sieci gazowej i zwi ększenie liczby odbiorców. Wspieranie finansowe inicjatyw mieszka ńców zmieniaj ących ogrzewanie w ęglowe na bardziej ekologiczne.

80 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

Edukacja ekologiczna społecze ństwa na temat wykorzystania proekologicznych no śników energii i szkodliwo ści spalania materiałów odpadowych (szczególnie tworzyw sztucznych).

4.2.3. Ograniczenie emisji zanieczyszcze ń komunikacyjnych

Ruch drogowy jest istotnym zagro Ŝeniem dla środowiska i zdrowia człowieka. Zwi ększaj ące si ę nat ęŜ enie ruchu, stan dróg oraz stan techniczny pojazdów stanowi ą źródło zagro Ŝeń, w tym przyczyniaj ą si ę do wzrostu emisji zanieczyszcze ń do powietrza.

Zadania ekologiczne prowadz ące do realizacji tego kierunku działania to:

1. Przebudowa dróg o małej przepustowo ści. 2. Bie Ŝą ca modernizacja dróg i ci ągów komunikacyjnych. 3. Egzekwowanie re Ŝimów emisji spalin przez pojazdy oraz eliminacja pojazdów o podwy Ŝszonej emisji i nie posiadaj ących katalizatorów. 4. Wspieranie rozwoju ruchu rowerowego poprzez likwidacj ę barier technicznych oraz tworzenie ścieŜek rowerowych. 5. Stosowanie stref (pasów) zieleni izolacyjnej wzdłu Ŝ ci ągów komunikacyjnych (strefy te powinny by ć komponowane z gatunków o du Ŝej odporno ści na zanieczyszczenia oraz wła ściwie piel ęgnowane, a ubytki uzupełniane).

Uwarunkowania prawne

Członkostwo w Unii Europejskiej zobowi ązuje Polsk ę do dostosowania aktualnie obowi ązuj ących przepisów do unijnych. Kompleksow ą regulacj ę w dziedzinie ochrony powietrza stanowi w Unii Europejskiej tzw. dyrektywa ramowa w sprawie oceny i zarz ądzania jako ści ą powietrza w otoczeniu – 96/62/EC oraz dyrektywy pochodne. Instrumenty prawne wykorzystywane do ograniczenia emisji zanieczyszcze ń w Polsce, uwzgl ędniaj ące wymagania dyrektyw UE, to przede wszystkim Prawo Ochrony Środowiska oraz wydane do niego przepisy wykonawcze do najwa Ŝniejszych nale Ŝą :  Rozporz ądzenie Rady Ministrów, w sprawie opłat za gospodarcze korzystanie ze środowiska (Dz. U. 2001 Nr 130 poz. 1453);  Rozporz ądzenie Ministra Środowiska, zakres i sposób przekazywania informacji dotycz ących zanieczyszczenia powietrza (Dz. U. 2002 Nr 204, poz. 1727);

81 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

 Rozporz ądzenie Ministra Środowiska, w sprawie marginesów tolerancji dla dopuszczalnych poziomów niektórych substancji w powietrzu (Dz. U. 2002 Nr 87, poz. 796);  Rozporz ądzenie Ministra Środowiska, w sprawie sposobów, metod i zakresu dokonywania oceny poziomów substancji w powietrzu, górnych i dolnych progów oszacowania dla substancji o ustalonych poziomach dopuszczalnych oraz metodyk referencyjnych modelowania jako ści powietrza (Dz. U. 2002 Nr 87, poz. 798);  Rozporz ądzenie Ministra Środowiska, w sprawie szczegółowych wymaga ń, jakim powinny odpowiada ć programy ochrony powietrza (Dz. U. 2002 Nr 115, poz. 1003);  Rozporz ądzenie Ministra Środowiska, w sprawie warto ści odniesienia dla niektórych substancji w powietrzu (Dz. U. 2003 Nr 1, poz. 12).

Zgodnie z Prawem Ochrony Środowiska art. 87, ocen ę jako ści powietrza dokonuje si ę w strefach, które stanowi ą miasta i aglomeracje o liczbie ludno ści wi ększej ni Ŝ 250 tys. oraz obszary powiatów nie wchodz ących w skład aglomeracji. Na podstawie art. 89 wojewoda, co roku dokonuje oceny poziomu substancji w powietrzu w danej strefie, a nast ępnie dokonuje klasyfikacji stref. Na podstawie art. 91 PO Ś, wojewoda, po zasi ęgni ęciu opinii starostów, okre śla w drodze rozporz ądzenia programy ochrony powietrza w strefach. W województwie małopolskim wydzielono 22 strefy (Kraków, Tarnów i Nowy S ącz oraz 19 powiatów ziemskich).

4.3. Ochrona przed hałasem

Dane dotycz ące zagadnie ń zanieczyszczenia środowiska hałasem s ą niedostateczne w stosunku do danych gromadzonych w celu oceny innych zagadnie ń ochrony środowiska (powietrze, woda, ścieki, odpady). Ostatnie badania wskazuj ą na poszerzanie obszarów o niekorzystnym klimacie akustycznym co w konsekwencji prowadzi do obj ęcia szkodliwym wpływem hałasu coraz wi ększej liczby ludzi. Wśród szeregu typu źródeł hałasu głównymi sprawcami uci ąŜ liwo ści akustycznej dla środowiska zewn ętrznego jest działalno ść prowadzona na terenie obiektów przemysłowych, ruch drogowy, kolejowy oraz lotniczy.

Zgodnie z Prawem Ochrony Środowiska (Dział V, art. 112), „ochrona przed hałasem polega na zapewnieniu jak najlepszego stanu akustycznego środowiska, mi ędzy innymi poprzez utrzymanie hałasu poni Ŝej poziomu dopuszczalnego lub, co najmniej na tym

82 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

poziomie oraz przez zmniejszenie poziomu hałasu, co najmniej do dopuszczalnego, w przypadku, gdy nie jest on dotrzymany”.

Uwzgl ędniaj ąc zało Ŝenia ochrony przed hałasem okre ślono cel ekologiczny: Zminimalizowanie uci ąŜ liwego hałasu w środowisku .

W celu osi ągni ęcia w/w celu okre ślono kierunki działa ń ekologicznych:

• Ochrona przed hałasem komunikacyjnym • Ochrona przed hałasem przemysłowym

Realizacja okre ślonych celów i kierunków ekologicznych powinna realizowana przez konkretne zadania ekologiczne.

4.3.1. Ochrona przed hałasem komunikacyjnym

Przez teren gminy przebiega droga krajowa Zator – Przemy śl (Nr 28) oraz droga wojewódzka Tarnów – Krzy Ŝówka (Krynica) (nr 977). Sie ć drogow ą na terenie Gminy stanowi ą: • Droga krajowa (nr 28) – o długo ści na terenie gminy 12,29 km, • Droga wojewódzka (nr 977) – o długo ści na terenie gminy 14,909 km, • Drogi powiatowe (8 odcinków) – o ł ącznej długo ści na terenie gminy 47,54 km, • Drogi gminne – o ł ącznej długo ści 555 km .

Oś kolejow ą przechodz ącą przez teren gminy stanowi linia kolejowa z kierunku Kraków – Muszyna (przej ście graniczne Leluchów) na Bałkany.

Te szlaki komunikacyjne maj ą wpływ na pogorszenie klimatu akustycznego na obszarze gminy.

Zadania ekologiczne prowadz ące do realizacji tego kierunku działania to:

1. Dokonanie rozpoznania klimatu akustycznego (sporz ądzenie map akustycznych) ze wskazaniem terenów szczególnie nara Ŝonych na emisj ę hałasu. 2. Eliminowanie ruchu tranzytowego z obszarów o g ęstej zabudowie np. przez budow ę obwodnic. 3. Modernizacja i budowa dróg (optymalizacja przebiegu tras komunikacyjnych oraz optymalizacja płynno ści ruchu).

83 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

4. Wspieranie inwestycji ograniczaj ących ujemny wpływ hałasu, mianowicie: budowy ekranów akustycznych i tworzenia pasów zwartej zieleni ochronnej, a tak Ŝe izolacji budynków (np. wymiana okien). 5. Prowadzenie monitoringu poziomu hałasu wzdłu Ŝ głównych szlaków komunikacyjnych (głównie wzdłuŜ dróg: Zator – Przemy śl oraz Tarnów – Krynica). 6. Integrowanie planów zagospodarowania przestrzennego z problemami zagro Ŝenia hałasem.

4.3.2. Ochrona przed hałasem generowanym w zakładach działalno ści gospodarczej

Poziom emisji hałasu ze źródeł przemysłowych jest porównywalny z emisj ą ze środków transportu, jednak na jego oddziaływanie jest nara Ŝona mniejsza liczba mieszka ńców. Cz ęst ą przyczyn ą złego klimatu akustycznego wokół zakładów przemysłowych jest ich niewła ściwa lokalizacja w stosunku do obiektów s ąsiaduj ących.

Zadania ekologiczne prowadz ące do realizacji tego kierunku działania to:

1. Opracowanie map akustycznych obrazuj ących rzeczywisty poziom hałasu wokół najwi ększych zakładów przemysłowych. 2. Systematyczna kontrola zakładów produkcyjnych, zwłaszcza tych zlokalizowanych w pobli Ŝu jednostek osadniczych lub na ich terenie. 3. Egzekwowanie w zakładach produkcyjnych zmian technologicznych w przypadku przekrocze ń emisji hałasu (stosowania obudów d źwi ękochłonnych, ekranów oraz tłumików akustycznych). 4. Wyznaczenie stref ochronnych wokół zakładów produkcyjnych , w obr ębie których nie nale Ŝy lokalizowa ć budynków mieszkalnych. 5. Tworzenia pasów zwartej zieleni ochronnej wokół zakładów produkcyjnych.

Uwarunkowania prawne

Zagadnienia prawne z zakresu ochrony przed hałasem, reguluje przede wszystkim Prawo Ochrony Środowiska wraz z wydanymi do niego przepisami wykonawczymi. Do najwa Ŝniejszych z nich nale Ŝą :  Rozporz ądzenie Ministra Środowiska, w sprawie warto ści progowych poziomów hałasu (Dz. U. 2002 Nr 8 poz. 81);  Rozporz ądzenie Rady Ministrów, w sprawie wysoko ści jednostkowych stawek kar za przekroczenie dopuszczalnego poziomu hałasu (Dz. U. 2001 Nr 120.1285);

84 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

 Rozporz ądzenie Ministra Środowiska, w sprawie szczegółowych wymaga ń, jakim powinny odpowiada ć programy ochrony środowiska przed hałasem (Dz. U. 2002 Nr 179. 1498).

Zgodnie z art. 117 Prawa Ochrony Środowiska dokonuje si ę oceny stanu akustycznego środowiska. Obowi ązkowo dla aglomeracji o liczbie mieszka ńców wi ększej ni Ŝ 100 tys., oraz dla terenów poza aglomeracjami okre ślonych art. 179 ust. 1. PO Ś. Dodatkowo tereny, dla których dokonywana b ędzie ocena stanu akustycznego środowiska, mog ą zosta ć równie Ŝ okre ślone w powiatowym programie ochrony środowiska. Na potrzeby oceny stanu akustycznego środowiska tworzone s ą mapy akustyczne. Na podstawie art. 118 ust. 1 PO Ś, starosta sporz ądza, co 5 lat mapy akustyczne, dla aglomeracji powy Ŝej 100 tys. mieszka ńców oraz dla terenów okre ślonych w powiatowym programie ochrony środowiska. Na podstawie art. 119 ust. 1 dla terenów, na których poziom hałasu przekracza poziom dopuszczalny, tworzy si ę programy działa ń, których celem jest dostosowanie poziomu hałasu do dopuszczalnego. Dla aglomeracji powy Ŝej 100 tys. mieszka ńców oraz dla terenów okre ślonych w powiatowym programie ochrony środowiska, programy działa ń (programy ochrony środowiska przed hałasem) uchwala rada powiatu, a dla terenów, o których mowa w art. 179 ust. 1, programy okre śla w drodze rozporz ądzenia wojewoda.

Zgodnie z zapisami ustawy z dnia 19 grudnia 2002 r. o zmianie ustawy o odpadach oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 7 poz. 78), starostowie w terminie do dnia 30 czerwca 2012 r. powinni sporz ądzi ć mapy akustyczne dla terenów okre ślonych w art. 118 ust. 1 PO Ś. Rady powiatów w terminie do dnia 30 czerwca 2013 r. powinny uchwali ć programy działa ń okre ślone w art. 119 ust. 1 PO Ś. Wojewodowie do dnia 30 czerwca 2007 r. powinni okre śli ć programy działa ń dla terenów, o których mowa w art. 179 ust.1 PO Ś.

4.4. Ochrona przed promieniowanie elektromagnetycznym

Niejonizuj ące promieniowanie elektromagnetyczne mo Ŝe wyst ępowa ć wsz ędzie: w domu, miejscu pracy i wypoczynku. Źródłem tego promieniowania s ą stacje radiowe, telewizyjne i telefonii komórkowej, medyczne urz ądzenia diagnostyczne i terapeutyczne, urz ądzenia przemysłowe i gospodarstwa domowego (kuchenki mikrofalowe) oraz systemy przesyłowe energii elektrycznej. Z punktu widzenia ochrony środowiska istotne znaczenie maj ą urz ądzenia radiokomunikacji rozsiewczej; stacje nadawcze radiowe, telewizyjne i telefonii komórkowej, które emituj ą do środowiska fale elektromagnetyczne wysokiej cz ęstotliwo ści w postaci radiofal o cz ęstotliwo ści od 0,1 – 300 MHz i mikrofal od 300 do 300.000 MHz.

85 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

Zagadnienia ochrony ludzi i środowiska przed niejonizuj ącym promieniowaniem elektromagnetycznym s ą uregulowane przepisami bezpiecze ństwa i higieny pracy, prawa budowlanego, prawa ochrony środowiska, zagospodarowania przestrzennego i przepisami sanitarnymi. Na omawianym terenie znajduj ą si ę pojedyncze sztuczne źródła pól elektromagnetycznych. Zasi ęg szkodliwego oddziaływania pól elektromagnetycznych wielu z nich nie przekracza granic obiektów niedost ępnych dla ludno ści. Ponadto na terenie gminy znajduj ą si ę liniowe źródła pól elektromagnetycznych, tzn. linie elektroenergetyczne o napi ęciu znamionowym 110 kV, 220 kV i 400 kV oraz zwi ązane z nimi stacje elektroenergetyczne. Do sztucznych źródeł pól elektromagnetycznych zaliczy ć nale Ŝy m. in.:
stacje elektroenergetyczne o napi ęciu 220 kV i o napi ęciu 110 kV i linie elektroenergetyczne o napi ęciu: 110 kV, 220 kV, 400 kV. Uci ąŜ liwo ść elektromagnetyczna stacji w zasadzie nie przekracza granic obiektów. W przypadku linii elektroenergetycznych maksymalny zasi ęg strefy ochronnej drugiego stopnia wynosi: dla linii 110 kV - 12 m, dla linii 220 kV - 22 m, natomiast dla linii 400 kV, zgodnie z "Ocen ą oddziaływania na środowisko...", zasi ęg strefy ochronnej drugiego stopnia wynosi do 24 m od osi linii w obie strony.
pojedyncze nadajniki radiowe;
stacje bazowe telefonii komórkowej instalowane na kominach, na budynkach uŜyteczno ści publicznej oraz specjalnie w tym celu stawianych wie Ŝach.;
szereg urz ądze ń emituj ących pola elektromagnetyczne pracuj ących w ró Ŝnych instytucjach, zakładach pracy, przemy śle, placówkach naukowo-badawczych, o środkach medycznych, oraz urz ądzenia b ędące w dyspozycji wojska, policji czy stra Ŝy po Ŝarnej.

Uwzgl ędniaj ąc zało Ŝenia ochrony przed promieniowaniem okre ślono cel ekologiczny: Ochrona mieszka ńców przed promieniowaniem elektromagnetycznym .

W celu osi ągni ęcia w/w celu okre ślono kierunki działa ń ekologicznych:

• Inwentaryzacja źródeł promieniowania elektromagnetycznego • Preferowanie niskokonfliktowych lokalizacji źródeł promieniowania elektromagnetycznego

Osi ągni ęcie okre ślonych celów i kierunków ekologicznych powinna by ć realizowane przez konkretne zadania ekologiczne.

86 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

4.4.1. Inwentaryzacja źródeł promieniowania elektromagnetycznego

W celu okre ślenia wielko ści problemu zanieczyszczenia środowiska elektromagnetycznym promieniowaniem niejonizuj ącym oraz jego wzrostu, konieczne jest podjecie nast ępuj ących działa ń. Zadania ekologiczne prowadz ące do realizacji tego kierunku działania to: 1. Inwentaryzacja źródeł promieniowania elektromagnetycznego na terenie gminy. 2. Kontrola wprowadzania do środowiska nowych urz ądze ń emituj ących promieniowanie.

4.4.2. Preferowanie niskokonfliktowych lokalizacji źródeł promieniowania elektromagnetycznego

Dla ograniczenia potencjalnego wpływu promieniowania na mieszka ńców nale Ŝy w ramach ochrony podj ąć nast ępuj ące działania: 1. Przestrzeganie granic stref ochronnych zgodnie z ocenami oddziaływania na środowisko dla urz ądze ń nadawczych. 2. Współpraca z zakładami energetycznymi w dziedzinie ochrony mieszka ńców przed sutkami promieniowania pola elektromagnetycznego pochodz ącego z linii i stacji elektroenergetycznych. 3. Uwzgl ędnienie w studiach uwarunkowa ń i planach zagospodarowania przestrzennego zagadnie ń pola elektromagnetycznego.

Uwarunkowania prawne Za najistotniejsze przepisy prawne w dziedzinie ochrony przed promieniowaniem nale Ŝy uzna ć zapisy ustawy Prawo Ochrony Środowiska (Dz. U. z 2001 r. Nr 62, poz. 627 z pó źn. zm.), Dział VI – Ochrona przed polami elektromagnetycznymi. Według zapisów art. 124 PO Ś, wojewoda prowadzi rejestr zawieraj ący informacj ę o terenach, na których stwierdzono przekroczenia dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku. Rejestr ten jest corocznie aktualizowany. Obecnie brak jest stosownych przepisów wykonawczych – rozporz ądze ń, reguluj ących szczegółowo zasady ochrony przed promieniowaniem. Ponadto, zagadnienia ochrony ludzi i środowiska przed niejonizujacym promieniowaniem elektromagnetycznym s ą uregulowane równie Ŝ przepisami bezpiecze ństwa i higieny pracy, prawa budowlanego, zagospodarowania przestrzennego oraz przepisami sanitarnymi.

87 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

4.5. Ochrona wód

Gospodarowanie wodami zgodnie z zasad ą zrównowa Ŝonego rozwoju, a w szczególno ści kształtowanie i ochron ę zasobów wodnych oraz korzystanie z wód reguluje ustawa Prawo Wodne. Zakłada ona gospodarowanie wodami uwzgl ędniaj ące zasad ę wspólnych interesów i powinna by ć realizowana przez współprac ę administracji publicznej, uŜytkowników wód i przedstawicieli lokalnych społeczno ści.

Uwzgl ędniaj ąc zało Ŝenia ochrony zasobów wodnych okre ślono cel ekologiczny: Zapewnienie wystarczaj ącej ilo ści wody o odpowiedniej jako ści u Ŝytkowej, racjonalizacja zu Ŝycia wody oraz ochrona przed powodzi ą.

W celu osi ągni ęcia w/w celu okre ślono kierunki działa ń ekologicznych:

• Zarz ądzanie zasobami wodnymi • Ochrona wód • Ochrona przeciwpowodziowa i retencja wodna

Realizacja okre ślonych celów i kierunków ekologicznych powinna być realizowana przez konkretne zadania ekologiczne.

4.5.1. Zarz ądzanie zasobami wodnymi

Zarz ądzanie zasobami wodnymi jest jednym z podstawowych zagadnie ń maj ących wpływ na rozwój regionu i jako ść Ŝycia na jego obszarze.

Zadania ekologiczne prowadz ące do realizacji tego kierunku działania to:

1. Opracowanie programów zaopatrzenia w wod ę na terenie gminy; 2. Opracowanie koncepcji gospodarki wodno – ściekowej, stanowi ącej podstaw ę do dalszych przedsi ęwzi ęć w tym zakresie; 3. Wprowadzenie zintegrowanego systemu zarz ądzania zasobami wodnymi, obejmuj ącego wody podziemne i powierzchniowe, na terenie gminy. 4. Podejmowanie działa ń zmierzaj ących do ograniczenia ilo ści lokalnych uj ęć wód powierzchniowych na stokach le śnych, w celu zmniejszenia wysuszania gleb i ochrony przed erozj ą oraz ochrony lasów.

88 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

4.5.2. Ochrona wód

Jednym z celów polityki ekologicznej pa ństwa jest zapewnienie mieszka ńcom wody pitnej dobrej jako ści. Wa Ŝne z tego wzgl ędu jest utrzymywanie jako ści wód podziemnych i powierzchniowych, co najmniej na poziomie wymaganym przepisami.

Zadania ekologiczne prowadz ące do realizacji tego kierunku działania to:

1. Wdro Ŝenie systemu zarz ądzania zasobami wodnymi. 2. Sukcesywna wymiana i renowacja wyeksploatowanych odcinków sieci wodoci ągowej. 3. Minimalizacja strat wody na przesyle wody wodociągowej (przewody magistralne i lokalne). 4. Modernizacja i rozbudowa stacji uzdatniania wody w celu zapewnienia wła ściwej jako ści wody. 5. Ustanowienie stref ochrony wokół uj ęć . 6. Wprowadzenie ogranicze ń w zagospodarowywaniu terenów ochronnych wód podziemnych oraz uj ęć wody. 7. Przeprowadzenie akcji edukacyjno – informacyjnej propaguj ącej optymalizacj ę zu Ŝycia wody przez indywidualnych u Ŝytkowników (np. gromadzenie wody deszczowej i wykorzystywanie jej na cele agrarne – do podlewania zieleni). 8. Wspieranie działa ń podmiotów gospodarczych w zakresie racjonalnego gospodarowania wod ą, w tym eliminowanie nieuzasadnionego wykorzystania wód podziemnych do celów przemysłowych (przez bran Ŝe inne ni Ŝ np. przemysł spo Ŝywczy), oraz przez wprowadzenie zamkni ętego obiegu wody w przemy śle. 9. Sukcesywna modernizacja istniej ącej sieci kanalizacyjnej ogólnospławnej (rozdział kanalizacji sanitarnej i deszczowej) i pilna realizacja nowych sieci na terenie gminy. 10. Optymalizacja wykorzystania (doci ąŜ enie) oraz modernizacja istniej ących oczyszczalni ścieków w kierunku spełnienia wymaga ń obowi ązuj ącego prawa oraz dyrektyw Unii Europejskiej. 11. Budowa oczyszczalni przyzagrodowych na terenach, gdzie budowa sieci kanalizacji sanitarnej jest nieopłacalna z przyczyn ekonomicznych, b ądź bardzo trudna do realizacji ze wzgl ędów technicznych (ukształtowanie terenu), wsparcie finansowe dla rolników realizuj ących oczyszczalnie przyzagrodowe. 12. Zewidencjonowanie wszystkich zbiorników bezodpływowych i zintensyfikowanie ich kontroli technicznej oraz cz ęstotliwo ści opró Ŝniania. 13. Wnikliwa kontrola punktów zrzutu ścieków przemysłowych.

89 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

14. Stopniowe ograniczanie negatywnego wpływu na środowisko zanieczyszcze ń obszarowych (pozostało ści chemicznych środków ochrony ro ślin oraz nawozów) i punktowych (składowiska obornika) pochodz ących z działalno ści rolniczej. 15. Preferowanie u Ŝytkowania ł ąkowego oraz kształtowanie pasów ro ślinno ści wzdłu Ŝ cieków wodnych. Istotnym zagadnieniem dla prawidłowego funkcjonowania mieszka ńców gminy w ramach zrównowa Ŝonego rozwoju jest kompleksowe uregulowanie zaopatrzenia w wod ę i gospodarki ściekowej. Jak wcze śniej wspomniano, gmina nie posiada praktycznie kanalizacji. Zakłada si ę, Ŝe rozwi ązanie tego problemu na terenie gminy nast ąpi w drodze wspólnego, kompleksowego rozwi ązania problemu oczyszczania ścieków i dostarczenia zdatnej wody do picia na potrzeby ludno ści w ramach przedsi ęwzi ęcia „Uporz ądkowanie gospodarki wodno-ściekowej zlewni rzeki Biała”. Projekt, którego inicjatorem jest powiat tarnowski, obejmuje miejscowo ści le Ŝą ce w zlewni rzeki Biała Tarnowska, nale Ŝą ce do powiatów: gorlickiego, nowos ądeckiego i tarnowskiego. Z powiatu nowos ądeckiego w projekt wł ączone s ą prócz gminy Grybów: Miasto Grybów, Gmina Korzenna i Gmina Krynica Zdrój. W gminie wiejskiej Grybów zakłada si ę w latach 2004-2008: 1) budow ę oczyszczalni ścieków dla miejscowo ści K ąclowa, Ptaszkowa, Stró Ŝe; 2) budow ę sieci kanalizacyjnej w miejscowo ściach: Florynka, Binczarowa, K ąclowa, Siołkowa, Gródek, Polna, Wyskitna, Ptaszkowa, Cieniawa, Stró Ŝe i Biała Ni Ŝna; 3) Budow ę i rozbudow ę sieci wodoci ągowej w miejscowo ściach: Kru Ŝlowa Ni Ŝna i Wy Ŝna, K ąclowa, Ptaszkowa, Cieniawa, Wawrzka, Siołkowa, Chodorowa oraz Stara Wie ś.

4.5.3. Ochrona przeciwpowodziowa i retencja wodna

Rzeki i potoki płyn ące przez teren gminy maj ą charakter rzek górskich i w zwi ązku z tym wezbrania i powodzie wyst ępuj ą tutaj cz ęsto, a średnio co 10 lat przybieraj ą rozmiary kl ęski Ŝywiołowej. śadna z tych rzek nie posiada pełnego systemu ochrony przeciwpowodziowej.

W ochronie przeciwpowodziowej bardzo waŜne jest wprowadzenie kompleksowego systemu ochrony przed powodzi ą oraz systemu zbiorników retencji wodnej. Ze wzgl ędu na potencjalne znaczne zagro Ŝenie powodziowe na omawianym terenie, istotne jest podj ęcie jak najszybszych działa ń zmierzaj ących do zwi ększenia ochrony przeciwpowodziowej.

90 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

Zadania ekologiczne prowadz ące do realizacji tego kierunku działania to:

1. Kontrola swobodnego przepływu i udro Ŝnienie koryt rzek i potoków. 2. Budowa małych i średnich zbiorników retencyjnych. Dla gminy Grybów jest to budowa zbiorników małej retencji: „Grodna” na potoku Grodna w miejscowo ści Siołkowa oraz na potoku Szklarka w miejscowo ści Florynka. 3. Zwi ększenie naturalnej retencji zlewni - prowadzenie zalesie ń i ograniczenie wyr ębów lasów, 4. Rekonstrukcja i nadbudowa istniejących budowli ochronnych, 5. Uporz ądkowanie i ograniczenie systemów melioracyjnych, 6. Wyznaczenie terenów zalewowych i wył ączenie ich z zabudowy,

Wszystkie te działania stanowi ć b ędą zagro Ŝenie dla naturalnych biocenoz w dolinach rzek. Projekty inwestycji przeciwpowodziowych winny by ć przeanalizowane pod kątem poszanowania wymogów ochrony środowiska i ochrony krajobrazu. W przypadku wyst ąpienia konfliktów preferowane winny by ć warianty rozwi ąza ń minimalizuj ących negatywny wpływ inwestycji na środowisko.

Uwarunkowania prawne

Główn ą regulacj ą prawn ą odnosz ącą si ę do zagadnie ń gospodarki wodnej jest ustawa Prawo Wodne z dnia 18 lipca 2001 (Dz. U. z 2001 r. Nr 115 poz. 1229). Podstawowymi aktami wspomagaj ącymi s ą Prawo Ochrony Środowiska (Dz. U. z 2001 r. Nr 62, poz. 627 z pó źn. zm.) oraz ustawa o zbiorowym zaopatrzeniu w wod ę i zbiorowym odprowadzeniu ścieków (Dz. U. z 2001 Nr 72 poz. 747). Dodatkowe regulacje w zakresie ochrony wód znajduj ą si ę w przepisach wykonawczych do wymienionych ustaw. Najwa Ŝniejsze z nich to:  Rozporz ądzenie Ministra Infrastruktury, w sprawie okre ślenia przeci ętnych norm zu Ŝycia wody (Dz. U. 2002 Nr 8 poz. 79);  Rozporz ądzenie Ministra Środowiska, w sprawie warunków, jakie nale Ŝy spełnia ć przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi oraz w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego (Dz. U. 2002 Nr 212 poz. 1799);  Rozporz ądzenie Ministra Środowiska, w sprawie wymaga ń, jakim powinny odpowiada ć wody powierzchniowe wykorzystywane do zaopatrzenia ludno ści w wod ę przeznaczon ą do spo Ŝycia oraz cz ęstotliwo ści pobierania próbek wody, metodyk referencyjnych analiz i sposobu oceny, czy wody odpowiadaj ą wymaganym warunkom (Dz. U. 2002 Nr 204 poz. 1727);

91 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

 Rozporz ądzenie Ministra Środowiska, w sprawie kryteriów wyznaczania wód wra Ŝliwych na zanieczyszczenie zwi ązkami azotu ze źródeł rolniczych oraz szczegółowych wymaga ń, jakim powinny odpowiada ć programy działa ń maj ących na celu ograniczenie odpływu azotu ze źródeł rolniczych (Dz. U. 2002 Nr 241 poz. 2093, Dz. U. 2003 Nr 4 poz. 44);  Rozporz ądzenie Ministra Środowiska, w sprawie wysoko ści jednostkowych stawek kar za przekroczenie warunków wprowadzania ścieków do wód lub do ziemi (Dz. U. 2001 Nr 146 poz. 1640);  Rozporz ądzenie Ministra Zdrowia, w sprawie warunków, jakim powinna odpowiada ć woda do picia i na potrzeby gospodarcze, woda w k ąpieliskach, oraz zasad sprawowania kontroli jako ści wody przez organy Inspekcji Sanitarnej i (Dz. U. 2000 Nr 82 poz. 937);

4.6. Ochrona powierzchni ziemi

Ochrona powierzchni ziemi zgodnie z zapisami ustawy Prawo Ochrony Środowiska, polega na zapewnieniu jej jak najlepszej jako ści.

Uwzgl ędniaj ąc zało Ŝenia ochrony powierzchni ziemi okre ślono cel ekologiczny: Ochrona powierzchni ziemi i gleb przed degradacj ą

W celu osi ągni ęcia w/w celu okre ślono kierunki działa ń ekologicznych:

• Gleby u Ŝytkowane rolniczo • Zasoby kopalin

Realizacja okre ślonych celów i kierunków ekologicznych powinna by ć realizowana przez konkretne zadania ekologiczne.

4.6.1. Gleby u Ŝytkowane rolniczo

Bior ąc pod uwag ę, klasyfikacj ę bonitacyjn ą gleb na terenie gminy, ich odczyn pH i stan zanieczyszczenia nale Ŝy d ąŜ yć do racjonalnego wykorzystania tych gleb oraz zapewnienia im wła ściwej ochrony.

Zadania ekologiczne prowadz ące do realizacji tego kierunku działania to:

1. Zapobieganie zanieczyszczeniu gleb środkami ochrony ro ślin oraz na skutek działalno ści przemysłu.

92 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

2. Prowadzenie wła ściwej struktury zagospodarowania przestrzennego (zminimalizowanie powierzchni gruntów rolnych o wy Ŝszych klasach bonitacyjnych wył ączonych z produkcji rolnej i przeznaczonych na inne cele oraz zagospodarowywanie gruntów o niskiej przydatno ści rolniczej). 3. Dostosowanie do naturalnego biologicznego potencjału gleb i intensywno ści produkcji. 4. Podnoszenie jako ści i struktury gleb poprzez wykorzystanie kompostu. 5. Ochrona i wprowadzenie zadrzewie ń i zakrzewie ń śródpolnych i przydro Ŝnych spełniaj ących rol ę przeciwerozyjn ą. 6. Kształtowanie struktury upraw przeciwdziałaj ącej erozji i pogarszaniu si ę jako ści gleb oraz przeciwdziałanie zakwaszaniu. 7. Upowszechnianie zasad dobrej praktyki rolniczej. 8. Rekultywacja terenów zdegradowanych. 9. Ograniczenie zanieczyszcze ń emitowanych do powietrza i wody, rekultywacja składowisk odpadów przemysłowych i komunalnych.

4.6.2. Surowce mineralne

W zakresie zagadnie ń zasobów kopalin, wa Ŝna jest ochrona obszarów perspektywicznych i ochrona złó Ŝ udokumentowanych. Najistotniejsze znaczenie dla gminy maj ą zasoby surowców kruszywa naturalnego oraz glin i iłów. Do chwili obecnej na obszarze gminy Grybów wytypowano ostatecznie 9 obszarów perspektywicznych dla występuj ących tam surowców mineralnych. Są to: obszar nr I „Stró Ŝe Ni Ŝne” — zło Ŝe glin i iłów dla produkcji ceramiki budowlanej o szacunkowych zasobach surowca około 420 000 m 3, obszar nr II „Polna” — zło Ŝe glin dla produkcji ceramiki budowlanej o szacunkowych zasobach surowca ilastego 70 000 m 3, obszar nr III „Stró Ŝe I” (północ) — zło Ŝe kruszywa naturalnego ( Ŝwiru) z przeznaczeniem dla drogownictwa — nawierzchnie drogowe i roboty bitumiczne — zasoby szacunkowe około 88 000 m 3, obszar nr IV „Stró Ŝe II” (północ) — zło Ŝe kruszywa naturalnego z przeznaczeniem dla drogownictwa — nawierzchnie drogowe i bitumiczne - zasoby szacowane na około 78 000 m 3 , obszar nr V „Stró Ŝe III” (południe) — zło Ŝe kruszywa naturalnego terasy rzeki Białej, obszar nr VI „Rosochatka” — zło Ŝe piaskowców magurskich z przeznaczeniem surowca dla budownictwa i drogownictwa o szacunkowych zasobach około 4,5 mln ton, obszar nr VII „Biała Ni Ŝna” — zło Ŝe nowo udokumentowane — brak decyzji o wyznaczeniu obszaru górniczego, obszar nr VIII „Góra Podchełmie” — zło Ŝe piaskowców gruboławicowych warstw magurskich,

93 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

obszar nr IX „Florynka” — zło Ŝe piaskowców gruboławicowych warstw magurskich. Według danych zawartych w „Bilansie zasobów kopalin i wód podziemnych w Polsce wg stanu na 31.12. 2001 r. – wydanie Pa ństwowego Instytutu Geologicznego, Warszawa 2002 r. – na terenie gminy udokumentowanych jest 3 zło Ŝa, w tym jedno aktualnie eksploatowane. S ą to: 1. Kruszywa naturalne w Stró Ŝach Ni Ŝnych - stan zagospodarowania zło Ŝą – R - zło Ŝe o

zasobach rozpoznanych szczegółowo w kat. A+B+C 1 , zasoby geologiczne bilansowe – 291 tys. ton, zasoby przemysłowe – 0, wydobycie – 0; 2. Surowce ilaste ceramiki budowlanej w Stró Ŝach – stan zagospodarowania zło Ŝa – Z – zło Ŝe zaniechane, zasoby geologiczne bilansowe – 30 tys. ton, zasoby przemysłowe – 0, wydobycie – 0; 3. Gliny czwartorz ędowe i łupki kro śnie ńskie w Białej Ni Ŝnej - stan zagospodarowania zło Ŝa – R – zło Ŝe o zasobach rozpoznanych szczegółowo, zasoby geologiczne bilansowe – 161 tys. m 3, zasoby przemysłowe – 0, wydobycie – 0; Ochrona złó Ŝ kopalin realizowana b ędzie w celu prowadzenia racjonalnej gospodarki i najpełniejszego wykorzystania eksploatowanych złóŜ. W tym celu pomocnym b ędzie stworzenie niezb ędnego systemu informatycznego. B ędzie on narz ędziem inwentaryzacyjnym i przetwarzaj ącym na bie Ŝą co dane o zło Ŝach, generowane przez ich uŜytkowników, np. rozliczenia i aktualizacja zasobów, weryfikacja bilansowa w/g obowi ązuj ących kryteriów, itp. System ułatwi tak Ŝe opracowanie, realizacj ę i monitoring programu zmierzaj ącego do racjonalizacji gospodarki zasobami złó Ŝ.

Zapewnienie wła ściwej rekultywacji terenów poeksploatacyjnych jest konieczne, ze wzgl ędu na ochron ę walorów krajobrazowych i przyrodniczych terenów zdegradowanych. Szczególn ą uwag ę po świ ęca ć si ę b ędzie wła ściwej rekultywacji złó Ŝ eksploatowanych w dolinach rzek. Obowi ązek rekultywacji spoczywa na u Ŝytkowniku zło Ŝa. Tam, gdzie jest to mo Ŝliwe, preferowa ć si ę b ędzie wodno - le śny kierunek rekultywacji z przeznaczaniem na cele rekreacyjne.

4.6.3. Osuwiska

Bardzo trudne jest okre ślenie warunków geologicznych stoków osuwiskowych dla potrzeb pó źniejszych prac in Ŝynieryjnych zwi ązanych z zagospodarowaniem terenu. Stoki te bardzo cz ęsto podlegaj ą bowiem ruchom wtórnym i odmładzaniu, przez co deformuj ą okresowo rze źbę terenu i wpływaj ą na dalsze warunki rozwoju morfologii. Na terenie gminy oprócz naturalnych przyczyn powstawania osuwisk, istotne s ą skutki złej polityki zagospodarowania przestrzennego wynikaj ące np. z niewła ściwego przebiegu dróg

94 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

wzgl ędem stoków. Najistotniejszym zadaniem b ędzie zapobieganie powstawaniu kolejnych osuwisk, poprzez wła ściwe zabezpieczanie terenów ze skłonno ści ą do ich powstawania. Działaniem niezb ędnym b ędzie okre ślenie w studiach i kierunkach zagospodarowania przestrzennego - terenów osuwiskowych i podatnych na rozwój ruchów masowych, niedopuszczonych, dopuszczonych i dopuszczonych pod pewnymi warunkami do inwestowania oraz konsekwentne przestrzeganie tych zapisów. Wymaga to wcze śniejszych dodatkowych prac i bada ń specjalistycznych geologiczno-in Ŝynierskich.

Obecnie realizowany jest Program zabezpieczenia osuwisk w województwie małopolskim. Zgodnie z tym dokumentem zakłada si ę, Ŝe do 2006 roku zostan ą zlikwidowane osuwiska przy drodze: Grybów - Kru Ŝlowa.

Likwidacja i zabezpieczenie dalszych ruchów osuwiskowych bardzo cz ęsto mo Ŝe zaw ęŜ ać si ę do stabilizacji skarp poprzez odwodnienia gruntu oraz wybudowania odpowiednio zakotwiczonego muru oporowego. Wymaga to wcze śniejszego okre ślanie warunków geologiczno-in Ŝynierskich na podstawie specjalistycznych prac i bada ń.

Zadania ekologiczne prowadz ące do realizacji tego kierunku działania to:

1. Okre ślenie w studiach uwarunkowa ń i kierunkach zagospodarowania przestrzennego obszarów niedopuszczonych (wykluczenie obszarów osuwiskowych z inwestowania) i dopuszczonych pod pewnymi warunkami do inwestowania. 2. Likwidacja istniej ących osuwisk oraz zabezpieczanie osuwisk przed ich rozszerzaniem si ę. 3. Wła ściwe zagospodarowywanie terenów osuwiskowych (zalesianie, wła ściwa orka, odwodnienia). 4. Wypracowanie modelowego rozwi ązania w zakresie zabezpieczenia przed powstawaniem osuwisk oraz ich usuwania. 5. Inwentaryzacja zjawisk geodynamicznych i doprowadzenie do mo Ŝliwie pełnej i systematycznej rejestracji tych zjawisk na szczeblu starostwa przy współpracy z urz ędem gminy.

Uwarunkowania prawne

Zagadnienia prawne z zakresy ochrony powierzchni ziemi, reguluj ą przede wszystkim Prawo Ochrony Środowiska (Dz. U. z 2001 r. Nr 62, poz. 627 z pó źn. zm.), Prawo geologiczne i górnicze (Dz. U. z 1994 r Nr 27, poz. 96 z pó źn. zm. – ustawa z dnia 27 lipca o zmianie ustawy Prawo geologiczne i górnicze Dz. U. 2001 Nr 110, poz. 1190), ustawa o zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. z 1994 r Nr 89, poz. 415 z pó źn. zm.) oraz ustawa

95 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

o ochronie gruntów rolnych i le śnych (Dz. U. z 1995 r. Nr 16, poz. 78 z pó źn. zm.). Do najwa Ŝniejszych przepisów wykonawczych nale Ŝą :  Rozporz ądzenie Ministra Środowiska, w sprawie okre ślenia standardów jako ści gleby (Dz. U. 2002 Nr 165 poz. 1359);  Rozporz ądzenie Rady Ministrów, w sprawie okre ślenia organów wła ściwych w zakresie administracji geologicznej i nadzoru górniczego ( Dz. U. 1998 Nr 162 poz. 1144).

4.7. Gospodarka odpadami

Ochrona środowiska przed odpadami powinna by ć traktowana priorytetowo poniewa Ŝ odpady stanowi ą źródło zanieczyszczenia wszystkich elementów środowiska. Tak te Ŝ została potraktowana w niniejszym Programie. Gminny Plan Gospodarki Odpadami na lata 2004 – 2011 wraz z prognoz ą do roku 2015 stanowi integraln ą cz ęść Programu Ochrony Środowiska dla Gminy Grybów.

Uporz ądkowanie gospodarki odpadami na terenie gminy ukierunkowane jest na wprowadzenie:

• sprawnego systemu odbioru, przetwarzania i składowania odpadów, • minimalizacj ę wytwarzania odpadów • zwi ększenie stopnia powtórnego wykorzystania i bezpieczne składowanie odpadów.

4.8. Zasoby przyrodnicze

Ochrona zasobów przyrody ma prowadzi ć do zachowania istniej ącego jej stanu (ró Ŝnorodno ści gatunkowej) oraz stwarzania warunków do jak najlepszego rozwoju.

Uwzgl ędniaj ąc konieczno ść ochrony zasobów przyrody okre ślono cel ekologiczny: Zachowanie walorów i zasobów przyrodniczych z uwzględnieniem georó Ŝnorodno ści i bioró Ŝnorodno ści oraz odtworzenie i wzbogacanie zasobów przyrody.

W celu osi ągni ęcia w/w celu okre ślono kierunki działa ń ekologicznych:

• Ochrona i rozwój systemu obszarów chronionych • Integracja aspektów ekologicznych z planowaniem przestrzennym • Ochrona gatunkowa ro ślin i zwierz ąt • Ochrona lasów • Edukacja ekologiczna społecze ństwa w zakresie ochrony przyrody

Realizacja okre ślonych celów i kierunków ekologicznych powinna by ć realizowana przez konkretne zadania ekologiczne.

96 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

4.8.1. Ochrona i rozwój systemu obszarów chronionych

Rozwój gospodarczy poci ąga za sob ą niebezpiecze ństwo degradacji obszarów i obiektów cennych przyrodniczo, z tego wzgl ędu wa Ŝne jest poł ączenie systemu rozwoju obszarów cennych przyrodniczo z rozwojem społeczno gospodarczym.

Zadania ekologiczne prowadz ące do realizacji tego kierunku działania to:

1. Ustanawianie u Ŝytków ekologicznych i zespołów przyrodniczo - krajobrazowych na terenach rolniczych, gdzie wyst ępuj ą pozostało ści ekosystemów i cennych fragmentów krajobrazu. 2. Bie Ŝą ca ochrona obszarów i obiektów prawnie chronionych. 3. Przygotowanie planu zabiegów konserwacyjnych i piel ęgnacyjnych parków oraz pomników przyrody. 4. Powi ązanie przestrzenne prawnych form i działa ń ochrony przyrody z s ąsiaduj ącymi gminami. 5. Tworzenie obszarów chronionych zgodnie z koncepcj ą sieci ekologicznej NATURA 2000.

4.8.2. Integracja aspektów ekologicznych z planowaniem przestrzennym

Ze wzgl ędu na g ęstnienie sieci infrastruktury w krajobrazie oraz potencjalny rozwój gospodarczy, nale Ŝy zadba ć o uwzgl ędnienie w planach zagospodarowania przestrzennego oraz studiach uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania, wniosków wynikaj ących z istniej ącej lub planowanej lokalizacji terenów chronionych wraz z ich otulinami (rezerwaty przyrody, parki krajobrazowe, obszary chronionego krajobrazu).

Zadania ekologiczne prowadz ące do realizacji tego kierunku działania to:

1. Uwzgl ędnienie w planach zagospodarowania przestrzennego selektywnego dost ępu do terenów wyj ątkowo cennych przyrodniczo. 2. Przestrzeganie odpowiednich procedur lokalizacyjnych chroni ących tereny cenne przyrodniczo przed przeinwestowaniem. 3. Przeciwdziałanie rozwojowi budownictwa mieszkalnego i rekreacyjnego na terenach chronionych.

4.8.3. Ochrona gatunkowa ro ślin i zwierz ąt

Celem ochrony gatunkowej jest zabezpieczenie dziko wyst ępuj ących gatunków zwierz ąt szczególnie rzadkich i zagro Ŝonych wygini ęciem oraz zachowanie ró Ŝnorodno ści gatunkowej.

97 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

Zadania ekologiczne prowadz ące do realizacji tego kierunku działania to: Opracowania planów ochrony siedlisk gatunków, które s ą zagro Ŝone. Przeprowadzenie inwentaryzacji przyrodniczej, celem wskazania cennych przyrodniczo siedlisk, które nale Ŝy wył ączy ć np. z zalesiania. Okre ślenie potrzeb w zakresie reintrodukcji ro ślin i zwierz ąt.

4.8.4. Ochrona lasów

Istniej ące na terenie gminy du Ŝe obszary le śne wymuszaj ą podj ęcie zdecydowanych działa ń ochronnych istniej ących zasobów w celu zachowania ich funkcji (przyrodniczej, społecznej i gospodarczej).

Zadania ekologiczne prowadz ące do realizacji tego kierunku działania to: Prowadzenie stałego monitoringu środowiska le śnego w celu przeciwdziałania stanom niepo Ŝą danym (choroby, szkodniki). Prowadzenie zalesiania równolegle z działaniami prowadz ącymi do zró Ŝnicowania struktury gatunkowej lasów i poprawy struktury wiekowej drzewostanów. Zalesianie le Ŝą cych odłogiem oraz słabych bonitacyjnie u Ŝytków rolnych. Stworzenie systemu zach ęcaj ącego rolników do zalesiania nieu Ŝytków b ędących ich własno ści ą. Szkolenie prywatnych wła ścicieli lasów na temat prawidłowych zasad gospodarki le śnej. Rozwój roli ochronnej i buforowej lasów.

4.8.5. Edukacja ekologiczna społecze ństwa w zakresie ochrony przyrody

Gmina Grybów ma sprzyjaj ące warunki do rozwoju turystyki i agroturystyki, co mo Ŝe stanowi ć potencjalne zagro Ŝenie dla terenów przyrodniczych. Kolejnym zagro Ŝeniem jest gospodarka rolna w pobli Ŝu terenów cennych przyrodniczo oraz intensywna zabudowa mieszkaniowa o nieuregulowanej gospodarce ściekowej. Z tego wzgl ędu wa Ŝnym zadaniem będzie wykreowanie wła ściwych zachowa ń społecze ństwa w zakresie ochrony przyrody zgodnie z zasadami zrównowa Ŝonego rozwoju.

Zadania ekologiczne prowadz ące do realizacji tego kierunku działania to: 1. Promowanie zachowa ń zwi ązanych z codziennym bytowaniem mieszka ńców a zgodnych z zasadami ochrony krajobrazu i przyrody. 2. Rygorystyczne przestrzeganie wymaga ń ochrony przyrody w ramach funkcjonowania obiektów turystycznych i rekreacyjnych, budownictwa mieszkaniowego oraz prowadzenia działalno ści rolniczej. 3. Rozwój przyrodniczych ście Ŝek dydaktycznych.

98 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

Uwarunkowania prawne

Podstawowe regulacje prawne z zakresu zasobów przyrodniczych zawarte s ą w takich aktach jak, ustawa o ochronie przyrody (Dz. U. z 2004 r. Nr 92, poz. 880 ), ustawa o lasach (Dz. U. z 1991 r. Nr 101, poz. 444 z pó źn. zm.) , Prawo Ochrony Środowiska (Dz. U. z 2001 r. Nr 62, poz. 627 z pó źn. zm.), Prawo łowieckie (Dz. U. z 1995 r. Nr 147, poz. 713 z pó źn. zm. – ustawa z dnia 26 lipca 2001 r. o zmianie ustawy prawo łowieckie Dz. U. 2001 Nr 125 poz. 1366), ustawa o przeznaczeniu gruntów rolnych do zalesienia (Dz. U. z 2001 r. Nr 73, poz. 764) oraz ustawa o ochronie gatunków rolnych i le śnych (Dz. U. z 1995 Nr 16, poz. 78). Najwa Ŝniejsze przepisy wykonawcze do wymienionych ustawa to: Rozporz ądzenie Ministra Środowiska, w sprawie rodzajów i zakresu opracowa ń ekofizjograficznych (Dz. U. 2002 Nr 155 poz. 1298); Rozporz ądzenie Ministra Środowiska, w sprawie okre ślenia rodzajów siedlisk przyrodniczych podlegaj ących ochronie (Dz. U. 2001 Nr 92 poz. 1029); Rozporz ądzenie Ministra Środowiska, w sprawie zasad współdziałania Lasów Pa ństwowych ze starostami w zakresie sporz ądzania planów zalesiania i uproszczonych planów urz ądzenia lasu, szkole ń, nadzoru nad wykonywaniem prac zalesieniowych oraz dostarczania sadzonek (Dz. U. 2002 Nr 12 poz. 121); Rozporz ądzenie Ministra Środowiska, w sprawie jednorazowego odszkodowania za przedwczesny wyr ąb drzewostanu (Dz. U. 2002 Nr 99 poz. 905); Rozporz ądzenie Ministra Środowiska, w sprawie rocznych planów łowieckich i wieloletnich łowieckich planów hodowlanych (Dz. U. 2002 Nr 194 poz. 1640); Rozporz ądzenie Ministra Środowiska w sprawie szczegółowych zasad przekazywania w zarz ąd obwodów łowieckich wył ączonych z wydzier Ŝawiania (Dz. U. 2002 Nr 219 poz. 1842); Rozporz ądzenie Ministra Środowiska, w sprawie ustalenia listy gatunków zwierz ąt łownych oraz okre ślenia okresów polowa ń na te zwierz ęta (Dz. U. 2001 Nr 43 poz. 488).

4.9. Awarie przemysłowe

Aktualnie na terenie gminy brak jest zakładów o duŜym i zwi ększonym ryzyku wyst ąpienia awarii przemysłowych.

Nale Ŝy jednak wymieni ć takie zakłady jak "Browar Grybów" ( ze wzgl ędu na amoniak i dwutlenek w ęgla), gdzie ze wzgl ędu na magazynowanie tych środków, potencjalnie mo Ŝe wyst ąpi ć zagro Ŝenie środowiska. Potencjalnym zagro Ŝeniem środowiska i zdrowia człowieka jest transport substancji niebezpiecznych przez teren

99 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

gminy. Wi ąŜ e si ę to z przebiegiem tras komunikacyjnych i nasileniem ruchu ci ęŜ arowego na tych trasach. Pod uwag ę nale Ŝy wzi ąć tu drog ę krajow ą nr 28 Zator – Przemy śl, oraz kolejowy w ęzeł komunikacyjny w miejscowo ści Stró Ŝe.

Uwzgl ędniaj ąc zagro Ŝenia jakie mog ą powsta ć na terenie gminy, okre ślono cel ekologiczny: Zmniejszanie zagro Ŝenia dla mieszka ńców i środowiska z powodu gromadzenia, przechowywania i transportu materiałów niebezpiecznych

Ustawa "Prawo ochrony środowiska" z dnia 27 kwietnia 2001 roku (Tytuł IV "Powa Ŝne awarie ") okre śla podstawowe zasady zapobiegania i przeciwdziałania powa Ŝnym awariom przemysłowym. Obowi ązki zwi ązane z awariami przemysłowymi spoczywaj ą głównie na prowadz ącym zakład o du Ŝym lub zwi ększonym ryzyku wyst ąpienia awarii oraz na organach Pa ństwowej Stra Ŝy Po Ŝarnej, a tak Ŝe Wojewodzie. Szczegółowy opis obowi ązków podaje ustawa Prawo ochrony środowiska. Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska realizuje zadania z zakresu zapobiegania wyst ępowania awarii przemysłowych poprzez: - kontrol ę podmiotów gospodarczych o du Ŝym i zwi ększonym ryzyku wyst ąpienia awarii - badanie przyczyn wyst ąpienia awarii oraz sposobów likwidacji skutków awarii - prowadzenie szkole ń i instrukta Ŝu.

Kierunki działa ń: 1. Wykreowanie wła ściwych zachowa ń społecze ństwa w sytuacji wyst ąpienia zagro Ŝeń środowiska z tytułu awarii podczas magazynowania i transportu materiałów niebezpiecznych.

100 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

4.10. Harmonogram realizacji zada ń ekologicznych

Wyznaczone cele ekologiczne i kierunki działa ń, jakie nale Ŝy podj ąć w zakresie ochrony środowiska na terenie gminy, stanowi ą podstaw ę dla realizacji konkretnych zada ń na przestrzeni kilkunastu lat. Są to mi ędzy innymi: edukacja ekologiczna oraz propagowanie działa ń proekologicznych i zasady zrównowa Ŝonego rozwoju; wspomaganie realizacji zada ń pa ństwowego monitoringu środowiska; wspomaganie innych systemów kontrolnych i pomiarowych oraz bada ń stanu środowiska, a tak Ŝe systemów pomiarowych zu Ŝycia wody i ciepła; realizowanie zada ń modernizacyjnych i inwestycyjnych, słu Ŝą cych ochronie środowiska i gospodarce wodnej, w tym instalacji lub urz ądze ń ochrony przeciwpowodziowej i obiektów małej retencji wodnej; urz ądzanie i utrzymywanie terenów zieleni, zadrzewie ń, zakrzewie ń oraz parków; realizacja przedsi ęwzi ęć zwi ązanych z gospodark ą odpadami; wspieranie działa ń przeciwdziałaj ących zanieczyszczeniom; profilaktyka zdrowotna dzieci na obszarach, na których wyst ępuj ą przekroczenia standardów jako ści środowiska; wspieranie wykorzystania lokalnych źródeł energii odnawialnej oraz pomoc dla wprowadzania bardziej przyjaznych dla środowiska no śników energii; wspieranie ekologicznych form transportu; działania z zakresu rolnictwa ekologicznego bezpo średnio oddziałuj ące na stan gleby, powietrza i wód, w szczególno ści na prowadzenie gospodarstw rolnych produkuj ących metodami ekologicznymi poło Ŝonych na obszarach szczególnie chronionych na podstawie przepisów ustawy o ochronie przyrody.

Zadania zostały wyznaczone na podstawie analizy stanu środowiska przyrodniczego na terenie gminy, przewidywanych kierunków rozwoju oraz informacji w zakresie planowanych inwestycji z dziedziny „ochrona środowiska”, które realizowane b ędą przez Urz ąd Gminy, instytucje obligatoryjnie zajmuj ące si ę ochron ą środowiska oraz inne jednostki organizacyjne działaj ące na terenie gminy. Z uwagi na szeroki zakres przedsi ęwzi ęć koniecznych do osi ągni ęcia wyznaczonych celów z po śród wszystkich zada ń ekologicznych wybrano kilka, które nale Ŝy realizowa ć w pierwszej kolejno ści. Ich zestawienie stanowi krótkoterminowy harmonogram - plan operacyjno - realizacyjny Programu Ochrony Środowiska na lata 2004-2007 (Tabela 4.7.).

101 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

Cz ęść pozostałych zada ń ekologicznych b ędzie realizowane w okresie długoterminowym w ramach długoterminowego harmonogramu – planu operacyjnego Programu Ochrony Środowiska na lata 2008-2011 z perspektyw ą na lata 2012-2015. (Tabela 4.8.).

W obu harmonogramach - poszczególnym celom strategicznym i ich kierunkom działa ń przyporz ądkowano konkretne zadania priorytetowe z okre śleniem czasu ich realizacji i instytucje, które powinny je realizowa ć lub współrealizowa ć. Z uwagi na specyfik ę niektórych zada ń np. edukacja ekologiczna, czy zadania kontrolne b ędą one realizowane zarówno w ramach harmonogramu krótko i długoterminowego.

Pozostałe zadania ekologiczne nie uj ęte w Ŝadnym z harmonogramów, a zamieszczone w cz ęś ci opisowej dotycz ącej polityki ekologicznej, stanowią dla gminy dodatkow ą baz ę mo Ŝliwo ści realizacyjnych w ramach opracowanego Programu Ochrony Środowiska. Ich ewentualne wprowadzenie do harmonogramu mo Ŝe nast ąpi ć na etapie przewidzianym Prawem Ochrony Środowiska (art. 14 ust. 2), po czteroletniej weryfikacji polityki ekologicznej pa ństwa. Bowiem w takim samym cyklu zało Ŝono przyjmowanie kolejnych etapów realizacji niniejszego Programu Ochrony Środowiska.

102 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

Krótkoterminowy harmonogram realizacyjny (plan operacyjny) Programu Ochrony Środowiska dla gminy Grybów na lata 2004 – 2007 T a b e l a 4.7 Cel strategiczny: Racjonalizacja zu Ŝycia energii, surowców i materiałów oraz wzrost udziału zasobów odnawialnych

Kierunek Okres Koszty w poszczególnych latach realizacji (w ty ś. zł) Jednostki Źródła Zadanie priorytetowe działania realizacji realizuj ące finansowania 2004 2005 2006 2007 Racjonalizacja 1. Realizacja planów racjonalnego Urz ąd Gminy; Środki własne uŜytkowania gospodarowania wod ą (np. Zakłady produkcyjne i jednostek Zadanie wody uszczelnienie sieci ,wprowadzanie 150,0 150,0 150,0 150,0 przemysłowe oraz realizuj ących, ci ągłe zamkni ętych obiegów wody); jednostki i obiekty kredyty, dotacje infrastruktury Zmniejszenie 2. Wprowadzanie bod źców Urz ąd Gminy, Środki materiałochłonno ekonomicznych dla przedsi ęwzi ęć Starostwo Powiatowe jednostek Zadanie ści i odpadowo ści proekologicznych : realizuj ących, ci ągłe produkcji
ulgi podatkowe, dotacje
współfinansowanie 3. Termomodernizacja, b ądź remont i Urz ąd Gminy Środki własne, docieplenie: dotacje, kredyty  przedszkola 2004-2007 300,0 300,0 300,0 300,0  gimnazjum  szkoły podstawowe 4. Podj ęcie działa ń promocyjnych i Urz ąd Gminy, Środki własne doradztwa zwi ązanego z wdra Ŝaniem Zadanie Starostwo Powiatowe jednostek 2,0 3,5 3,5 3,5 pozyskiwania energii ze źródeł ci ągłe realizuj ących odnawialnych

103 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

T a b e l a 4.7.- Krótkoterminowy harmonogram realizacyjny (plan operacyjny) Programu Ochrony Środowiska dla gminy Grybów na lata 2004 – 2007 ci ąg dalszy Cel strategiczny: Zapewnienie wysokiej jako ści powietrza, (redukcja emisji pyłów i gazów cieplarnianych i niszcz ących warstw ę ozonow ą)

Kierunek Okres Koszty w poszczególnych latach realizacji (w ty ś. zł) Jednostki Źródła Zadanie priorytetowe działania realizacji realizuj ące finansowania 2004 2005 2006 2007 Ograniczenie 1. Spalanie w ęgla lepszej jako ści lub Wła ściciele mieszka ń, Środki własne Zadanie emisji do zamiana no śnika na bardziej Zarz ądcy budynków jednostek ci ągłe powietrza w ekologiczny realizuj ących jednostkach 2. Modernizacja układów Jednostki Środki własne gospodarczych, technologicznych oraz monta Ŝ gospodarcze, jednostek instytucjach i urz ądze ń ograniczaj ących emisj ę (w instytucje i inne realizuj ących, Zadanie obiektach takich przypadkach istnieje mo Ŝliwo ść obiekty infrastruktury dotacje, ci ągłe infrastruktury wspólnego ubiegania si ę Urz ędów wraz fundusze z zakładami o środki finansowe np. z ekologiczne, Eko – konwersji zadłu Ŝenia) kredyty 3. Stopniowa likwidacja kotłowni Wła ściciele obiektów Środki własne wyposa Ŝonych w stare, jednostki realizuj ącej, wyeksploatowane kotły opalane w ęglem Zadanie kredyty, oraz szeroka modernizacja technologii ci ągłe w zwi ązku z wdra Ŝaniem najlepszych dotacje, dost ępnych technik (BAT). fundusze ekologiczne Ograniczenie 4. Wymiana starych wyeksploatowanych Wła ściciele obiektów Środki własne emisji w sektorze kotłów w ęglowych na nowoczesne Zadania 70,0 80,0 100,0 120,0 jednostki mieszkalnictwa wysoko sprawne posiadaj ące atest ci ągłe realizuj ącej, przyjaznych środowisku kredyty, 5. Modernizacja kotłowni w Zakładzie 2004-2005 150,0 100, 0 dotacje, Piwowarskim „BROWAR GRYBÓW fundusze ekologiczne 6. Wsparcie finansowe dla mieszka ńców Urz ąd Gminy, Środki własne zmieniaj ących ogrzewanie w ęglowe na Zadanie Wła ściciele obiektów jednostek bardziej ekologiczne ci ągłe realizuj ących oraz dotacje i ulgi

104 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

Krótkoterminowy harmonogram realizacyjny (plan operacyjny) Programu Ochrony Środowiska dla gminy Grybów na lata 2004 – 2007 T a b e l a 4.7.- ci ąg dalszy Cel strategiczny: Zapewnienie wysokiej jako ści powietrza, (redukcja emisji pyłów i gazów cieplarnianych i niszcz ących warstw ę ozonow ą)- c. dalszy

Kierunek Okres Koszty w poszczególnych latach realizacji (w ty ś. zł) Jednostki Źródła Zadanie priorytetowe działania realizacji realizuj ące finansowania 2004 2005 2006 2007 7. Prowadzenie systematycznych akcji Starostwo Powiatowe Środki własne edukacji ekologicznej na temat Urz ąd Gminy, jednostek oszcz ędno ści energii cieplnej i Szkoły, realizuj ących, Zadanie elektrycznej oraz stosowania 1,5 1,5 1,5 1,5 Pozarz ądowe dotacje ci ągłe proekologicznych no śników energii, organizacje szkodliwo ści spalania materiałów ekologiczne odpadowych w kotłowniach domowych Ograniczenie 8. Usprawnienie systemu Zadanie GDDKiA, WZD, PZD, Środki własne emisji komunikacyjnego (poprawa ci ągłe Starostwo Powiatowe, jednostek zanieczyszcze ń nawierzchni i warunków Urz ąd Gminy realizuj ących komunikacyjnych bezpiecze ństwa ruchu, modernizacja i rozbudowa dróg) 9. Remonty i modernizacja dróg lokalnych 2004-2007 1 000,0 1 000,0 1 000,0 1 000,0 na terenie gminy 10. Wspieranie rozwoju ruchu rowerowego Urz ąd Gminy, Środki własne poprzez likwidacj ę barier technicznych Pozarz ądowe jednostek Zadanie organizacje realizuj ących, oraz tworzenie ście Ŝek rowerowych - 100,0 100,0 100,0 ci ągłe ekologiczne dotacje, fundusze ekologiczne Cel strategiczny: Zmniejszenie uci ąŜ liwo ści hałasu komunikacyjnego i hałasu pochodz ącego z obiektów działalno ści gospodarczej Ochrona przed 1. Prowadzenie monitoringu poziomu Wła ściciele i zarz ądcy Środki własne hałasem hałasu wzdłu Ŝ głównych szlaków obiektów: jednostek komunikacyjnym komunikacyjnych przechodz ących Wojewódzki Zarz ąd realizuj ących Zadanie Dróg, Powiatowy przez teren gminy ci ągłe Zarz ąd Dróg) oraz WIO Ś, Starostwo Powiatowe, Urz ąd Gminy,

105 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

Krótkoterminowy harmonogram realizacyjny (plan operacyjny) Programu Ochrony Środowiska dla gminy Grybów na lata 2004 – 2007 T a b e l a 4.7.- ci ąg dalszy Cel strategiczny: Zmniejszenie uci ąŜ liwo ści hałasu komunikacyjnego i hałasu pochodz ącego z obiektów działalno ści gospodarczej – ci ąg dalszy

Kierunek Okres Koszty w poszczególnych latach realizacji (w ty ś. zł) Jednostki Źródła Zadanie priorytetowe działania realizacji realizuj ące finansowania 2004 2005 2006 2007 2. Wprowadzenie do miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego 2004 Urz ąd Gminy zapisów sprzyjaj ących ograniczeniu zagro Ŝenia środowiska hałasem 3. Wprowadzanie rozwi ąza ń bezpo średnio Wła ściciele i zarz ądcy Środki własne ograniczaj ących wpływ hałasu na obiektów jednostek mieszka ńców, mianowicie: budowy realizuj ących Zadanie ekranów akustycznych i tworzenia ci ągłe pasów zwartej zieleni ochronnej, a tak Ŝe izolacji budynków (np. wymiana okien) Ochrona przed 4. Systematyczna kontrola zakładów WIO Ś Środki własne hałasem przemysłowych (zwłaszcza jednostek pochodz ącym z Zadanie realizuj ących zlokalizowanych w pobli Ŝu zabudowy obiektów mieszkalnej) ci ągłe działalno ści gospodarczej Cel strategiczny: Ochrona mieszka ńców przed promieniowaniem elektromagnetycznym Inwentaryzacja 1. Inwentaryzacja źródeł promieniowania Starostwo Powiatowe źródeł Urz ąd Gminy elektromagnetycznego oraz kontrola Zadanie promieniowania wprowadzania do środowiska nowych ci ągłe elektromagnetycz urz ądze ń emituj ących promieniowanie nego Preferowanie 2. Współpraca z zakładami energetycznymi, Zakłady Energetyczne, niskokonflikto- jednostkami telefonii komórkowej, jednostki telefonii wych lokalizacji stacjami przeka źnikowymi RTV w Zadanie komórkowej, stacje

źródeł promienio- dziedzinie ochrony mieszka ńców przed ci ągłe przeka źnikowe TRV, wania elektro- oddziaływaniem promieniowania Starostwo Powiatowe magnetycznego elektromagnetycznego Urz ąd Gminy

106 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

Krótkoterminowy harmonogram realizacyjny (plan operacyjny) Programu Ochrony Środowiska dla gminy Grybów na lata 2004 – 2007 T a b e l a 4.7.- ci ąg dalszy Cel strategiczny : Zapewnienie odpowiedniej ilo ści i jako ści wody do picia, d ąŜ enie do zapewnienia odpowiedniej jako ści u Ŝytkowej wody, racjonalizacja zu Ŝycia wody oraz ochrona przed powodzi ą

Kierunek Okres Koszty w poszczególnych latach realizacji (w ty ś. zł) Jednostki Źródła Zadanie priorytetowe działania realizacji realizuj ące finansowania 2004 2005 2006 2007 Zarz ądzanie 1. Wdro Ŝenie zintegrowanego systemu Jednostki zajmuj ące Środki własne zasobami zarz ądzania zasobami wodnymi Zadanie si ę ochron ą wód i jednostek wodnymi i obejmuj ącego wody podziemne i ci ągłe gospodark ą wodn ą realizuj ących ochrona wód powierzchniowe 2. Wprowadzanie zapisów do miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego chroni ących obszary szczególnie wra Ŝliwe (doliny rzeczne, Zadanie Urz ąd Gminy Środki własne obszary płytkiego zalegania wód ci ągłe podziemnych) przed zainwestowaniem i rygorystyczne przestrzeganie tych zapisów 3. Edukacja ekologiczna mieszka ńców gminy w zakresie wła ściwej lokalizacji i Zadanie ODR Nawojowa 2,0 3,0 3,0 3,0 Środki własne przechowywania obornika, gnojowicy, ci ągłe Urz ąd Gminy itp. 4. Zało Ŝenie ewidencji zbiorników 2004-2005 bezodpływowych 5. Prowadzenie bie Ŝą cych kontroli stanu Zadanie Urz ąd Gminy technicznego zbiorników ci ągłe bezodpływowych oraz cz ęstotliwo ści ich opró Ŝniania 6. Opracowanie koncepcji gospodarki Środki własne, wodno – ściekowej, stanowi ącej 2004-2005 25,0 65,0 Urz ąd Gminy Fundusz podstaw ę do dalszych przedsi ęwzi ęć w Spójno ści tym zakresie 7. Ograniczenie ilo ści lokalnych uj ęć wód Urz ąd Gminy powierzchniowych na stokach le śnych, Zadanie Nadle śnictwa: w celu zmniejszenia wysuszania gleb i Środki własne ci ągłe Nawojowa , Gorlice, ochrony przed erozj ą oraz ochrony Łosie lasów

107 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

Krótkoterminowy harmonogram realizacyjny (plan operacyjny) Programu Ochrony Środowiska dla gminy Grybów na lata 2004 – 2007 T a b e l a 4.7.- ci ąg dalszy Cel strategiczny : Zapewnienie odpowiedniej ilo ści i jako ści wody do picia, d ąŜ enie do zapewnienia odpowiedniej jako ści u Ŝytkowej wody, racjonalizacja zu Ŝycia wody oraz ochrona przed powodzi ą – ci ąg dalszy

Kierunek Okres Koszty w poszczególnych latach realizacji (w ty ś. zł) Jednostki Źródła Zadanie priorytetowe działania realizacji realizuj ące finansowania 2004 2005 2006 2007 Budowa i 8. Budowa uj ęcia wody dla mieszka ńców Środki własne, modernizacja gminy 2005-2008 - 200,0 200,0 200,0 Urz ąd Gminy Fundusz uj ęć wody oraz Spójno ści budowa i 9. Budowa sieci wodoci ągowej w ramach Środki własne modernizacja przedsi ęwzi ęcia „Uporz ądkowanie NFO ŚiGW sieci gospodarki wodno-ściekowej zlewni 2005-2008 - 800,0 800,0 800,0 Urz ąd Gminy WFO ŚiGW wodoci ągowych rzeki Biała”. Fundusz Spójno ści Intensyfikacja 10. Realizacja projektu „Uporz ądkowanie Starostwo Powiatowe Środki własne współpracy gospodarki wodno-ściekowej zlewni w Nowym S ączu, jednostek ponadlokalnej rzeki Biała w ramach Programu Czysty Starostwo Powiatowe realizuj ących dot. rozwi ązania Dunajec” w Tarnowie, urz ędy 2004-2010 NFO ŚiGW problemu miast, miast-gmin i WFO ŚiGW gospodarki gmin wł ączone w Fundusz ściekowej realizacj ę Programu; Spójno ści Urz ąd Gminy Grybów Budowa nowych 11. Budowa oczyszczalni ścieków w Środki własne oczyszczalni ramach przedsi ęwzi ęcia NFO ŚiGW ścieków „Uporz ądkowanie gospodarki wodno- 2004-2007 - 2 000,0 - 4 000,0 Urz ąd Gminy WFO ŚiGW ściekowej zlewni rzeki Biała”. Fundusz Spójno ści Budowa sieci 12. Budowa kanalizacji sanitarnej na Środki własne kanalizacyjnej terenie gminy NFO ŚiGW oraz sukcesywna 2004-2007 - 10 000,0 10 000,0 10 000,0 Urz ąd Gminy WFO ŚiGW modernizacja Fundusz istniej ącej sieci Spójno ści

108 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

Krótkoterminowy harmonogram realizacyjny (plan operacyjny) Programu Ochrony Środowiska dla gminy Grybów na lata 2004 – 2007 T a b e l a 4.7.- ci ąg dalszy Cel strategiczny: Zapewnienie odpowiedniej ilo ści i jako ści wody do picia, d ąŜ enie do zapewnienia odpowiedniej jako ści u Ŝytkowej wody, racjonalizacja zu Ŝycia wody oraz ochrona przed powodzi ą – ci ąg dalszy

Kierunek Okres Koszty w poszczególnych latach realizacji (w ty ś. zł) Jednostki Źródła Zadanie priorytetowe działania realizacji realizuj ące finansowania 2004 2005 2006 2007 Ochrona 13. Wyznaczenie i uj ęcie w studiach i Urz ąd Gminy Środki własne Zadanie przeciwpowodzio kierunkach zagospodarowania ci ągłe wa i mała przestrzennego terenów zalewowych retencja 14. Budowa zbiorników małej retencji MZMiUW w Krakowie Fundusze „Grodna” na potoku Grodna w Siołkowej unijne, bud Ŝet 2004-2007 7 000,0 8 500,0 8 500,0 8 000,0 oraz na potoku Szklarka w pa ństwa miejscowo ści Florynka 15. Budowa umocnie ń brzegów i potoków RZGW Kraków Bud Ŝet górskich oraz budowli pa ństwa; hydrotechnicznych 2004-2005 800,0 1 000,0 fundusze UE, NFO ŚiGW; WFO ŚiGW 16. Regulacja potoków Sudoł , Polnianka, MZMiUW Fundusze UE Wyskitnianka, Słopnianka, Siołkówka, 2004-2007 4 500,0 5 000,0 5 000,0 5 000,0 Bud Ŝet Kru Ŝlowianki, pa ństwa 17. Budowa obwałowa ń rzeki Białej w m. MZMiUW Fundusze UE Biała Ni Ŝna 2004-2007 - 300,0 300,0 - Bud Ŝet pa ństwa 18. Utrzymanie i konserwacja urz ądze ń Zadanie MZMiUW Bud Ŝet 500,0 500,0 600,0 600,0 melioracji podstawowej ci ągłe pa ństwa Cel strategiczny : Ochrona powierzchni ziemi i wła ściwe wykorzystanie gleb Ochrona gleb 1. Ocena jako ści gleby i ziemi oraz WIO Ś Środki własne Zadanie uŜytkowanych obserwacja zmian w ramach jednostek rolniczo pa ństwowego monitoringu środowiska ci ągłe realizuj ących 2. Kształtowanie struktury upraw ODR Nawojowa, Środki własne Zadanie przeciwdziałaj ącej erozji i pogarszaniu Urz ąd Gminy, jednostek si ę jako ści gleb oraz zakwaszeniu ci ągłe Wła ściciele gruntów realizuj ących 3. Ochrona gruntów rolnych w Urz ąd Gminy Bud Ŝet Gminy Zadanie miejscowych planach ci ągłe zagospodarowania przestrzennego

109 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

Krótkoterminowy harmonogram realizacyjny (plan operacyjny) Programu Ochrony Środowiska dla gminy Grybów na lata 2004 – 2007 T a b e l a 4.7.- ci ąg dalszy

Cel strategiczny: Ochrona powierzchni ziemi i wła ściwe wykorzystanie gleb – ci ąg dalszy

Kierunek Okres Koszty w poszczególnych latach realizacji (w ty ś. zł) Jednostki Źródła Zadanie priorytetowe działania realizacji realizuj ące finansowania 2004 2005 2006 2007 Racjonalne 4. Wapnowanie gleb zgodnie z wynikami Rolnicy Środki własne zu Ŝycie środków bada ń gleb wykorzystanych rolniczo Zadanie jednostek 50,0 50,0 50,0 50,0 ochrony ro ślin i ci ągłe realizuj ących nawozów Wdra Ŝanie i 5. Upowszechnienie Kodeksu Dobrych ODR Nawojowa Środki własne upowszechnianie Praktyk Rolniczych Zadanie Urz ąd Gminy jednostek 1,0 1,0 1,0 1,0 zasad dobrej ci ągłe realizuj ących praktyki rolniczej Prowadzenie 6. Opracowanie i wdra Ŝanie zasad ODR O/Nawojowa Środki własne Zadanie gospodarki rolnej racjonalnej gospodarki rolnej na - 5,0 1,5 1,5 Urz ąd Gminy jednostek pod k ątem terenach zagro Ŝonych erozj ą ci ągłe realizuj ących skutecznego 7. Wprowadzanie zadrzewie ń i zakrzewie ń Nadle śnictwa: Środki własne zabezpieczenia śródpolnych Zadanie Nawojowa , Gorlice i jednostek 30,0 30,0 30,0 30,0 przed erozj ą ci ągłe Łosie; realizuj ących Urz ąd Gminy Ochrona 8. Rekultywacja terenów Urz ąd Gminy Środki własne; poeksploatacyjnych (powydobywczych RZGW Kraków fundusze UE, zasobów kopalin 2005-2007 - 500,0 500,0 500,0 Ŝwiru) w miejscowości Stró Ŝe NFO ŚiGW; WFO ŚiGW 9. Uwzgl ędnienie w studiach Urz ąd Gminy Bud Ŝet Gminy uwarunkowa ń oraz planach Zadanie zagospodarowania przestrzennego ci ągłe wszystkich złó Ŝ w granicach ich udokumentowania 10. Opracowanie wykazu terenów Urz ąd Gminy Środki własne predysponowanych do osuwania si ę Starostwo Powiatowe jednostek 2005 - 18,0 Zapobieganie ziemi realizuj ących powstawaniu osuwisk na 11. Bie Ŝą ca rejestracja nowych osuwisk Urz ąd Gminy terenie gminy Zadanie oraz aktualizacja opracowanego - 0,7 0,5 0,5 wykazu terenów osuwiskowych ci ągłe

110 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

Krótkoterminowy harmonogram realizacyjny (plan operacyjny) Programu Ochrony Środowiska dla gminy Grybów na lata 2004 – 2007 T a b e l a 4.7.- ci ąg dalszy

Cel strategiczny: Ochrona powierzchni ziemi i wła ściwe wykorzystanie gleb – ci ąg dalszy

Kierunek Okres Koszty w poszczególnych latach realizacji (w ty ś. zł) Jednostki Źródła Zadanie priorytetowe działania realizacji realizuj ące finansowania 2004 2005 2006 2007 12. Rozpoznanie geologiczno-in Ŝynierskie Urz ąd Gminy Środki Powiatu, terenów osuwiskowych i Bud Ŝet Gminy predysponowanych do osuwania si ę 2004 12,0 12,0 12,0 12,0 oraz zamieszczenie wyników tego rozpoznania w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego 13. Opracowanie szczegółowego planu Starostwo Powiatowe Środki własne likwidacji osuwisk oraz zabezpieczenie 2005-2006 - 3,0 4,5 - Urz ąd Gminy jednostek przed ich rozszerzaniem si ę realizuj ących 14. Wykonanie rozpoznania geologiczno- Starostwo Powiatowe, Środki własne in Ŝynierskiego osuwisk przeznaczonych Urz ąd Gminy, jednostek do likwidacji: GDDKiA, WZD,PZD realizuj ących,  na drodze krajowej nr 28 Zator- bud Ŝet pa ństwa Przemy śl w m. Siołkowa;  droga powiatowa Grybów-Kru Ŝlowa w m. Siołkowa, Kru Ŝlowa Wy Ŝna i 2004-2007 35,0 80,0 80,0 80,0 Kru Ŝlowa Ni Ŝna  w miejscowo ści Ptaszkowa – rejon szkoły podstawowej nr 2  droga gminna Polna – K ędrówka w m. Polna  droga gminna w miejscowo ści Kąclowa (do Biskupa)

111 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

Krótkoterminowy harmonogram realizacyjny (plan operacyjny) Programu Ochrony Środowiska dla gminy Grybów na lata 2004 – 2007 T a b e l a 4.7.- ci ąg dalszy

Cel strategiczny: Ochrona powierzchni ziemi i wła ściwe wykorzystanie gleb – ci ąg dalszy

Kierunek Okres Koszty w poszczególnych latach realizacji (w ty ś. zł) Jednostki Źródła Zadanie priorytetowe działania realizacji realizuj ące finansowania 2004 2005 2006 2007 15. Likwidacja istniej ących osuwisk oraz Starostwo Powiatowe, Środki własne zabezpieczenie terenów osuwiskowych Urz ąd Gminy, jednostek przed rozszerzaniem si ę osuwisk, tym: GDDKiA, WZD,PZD realizuj ących,
opracowanie projektów i bud Ŝet pa ństwa dokumentacji likwidacji i 2004-2007 50,0 50,0 50,0 50,0 zabezpiecze ń osuwisk
fizyczna likwidacja osuwisk oraz wykonanie zabezpiecze ń przed ich 2005-2007 - 2 500,0 2 500,0 2 500,0 rozszerzaniem 16. Rozpoznanie i wytypowanie na terenie Środki własne gminy terenów osuwiskowych Starostwo Powiatowe, jednostek przeznaczonych do zalesienia i Urz ąd Gminy, realizuj ących, zakrzewienia oraz opracowanie 2004-2005 2,5 1,5 - - Nadle śnictwa: Fundusz programu zabezpieczenia tych osuwisk Nawojowa , Gorlice i Ochrony przez zalesienie i zakrzeinie Łosie Gruntów Rolnych 17. Wykonanie prac zalesienia i Środki własne zakrzewienia terenów osuwiskowych Starostwo Powiatowe, jednostek Urz ąd Gminy, realizuj ących, 2005-2007 - 20,0 20,0 25,0 Nadle śnictwa: Fundusz Nawojowa , Gorlice i Ochrony Łosie Gruntów Rolnych

112 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

Krótkoterminowy harmonogram realizacyjny (plan operacyjny) Programu Ochrony Środowiska dla gminy Grybów na lata 2004 – 2007 T a b e l a 4.7.- ci ąg dalszy Cel strategiczny : Ochrona i utrzymanie ró Ŝnorodno ści biologicznej i krajobrazowej oraz doskonalenie systemu obszarów chronionych

Kierunek Okres Koszty w poszczególnych latach realizacji (w ty ś. zł) Jednostki Źródła Zadanie priorytetowe działania realizacji realizuj ące finansowania 2004 2005 2006 2007 Ochrona i rozwój 1. Prowadzenie prac piel ęgnacyjnych i Urz ąd Gminy Środki własne Zadanie systemu konserwacyjnych parków i pomników 1,0 1,0 1,0 1,0 jednostek ci ągłe obszarów przyrody realizuj ących, chronionych 2. Rozpoznanie przyrodnicze wskazanych Urz ąd Gminy Środki własne Zadanie do obj ęcia ochron ą obszarów i obiektów NFO ŚiGW ci ągłe pomnikowych WFO ŚiGW Integracja 3. Przestrzeganie procedur Urz ąd Gminy Środki własne aspektów lokalizacyjnych chroni ących tereny Zadanie ekologicznych z cenne przyrodniczo przed ci ągłe planowaniem przeinwestowaniem przestrzennym Ochrona 4. Uwzgl ędnianie w planach miejscowych Urz ąd Gminy Środki własne elementów zagospodarowania przestrzennego Zadanie środowiska zapisów dot. zachowania tradycyjnych ci ągłe przyrodniczo- układów miejscowo ści oraz kulturowego specyficznych form zabudowy, itp. 5. Zachowanie elementów małej Zadanie Urz ąd Gminy Środki własne 5,0 5,0 5,0 5,0 architektury (np. kapliczki przydro Ŝne) ci ągłe Ochrona 6. Ochrona otoczenia obiektów Wła ściciele obiektów; Środki własne kompozycji zabytkowych Zadanie Urz ąd Gminy jednostek 10,0 10,0 10,0 10,0 układów zieleni ci ągłe realizuj ących

113 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

Krótkoterminowy harmonogram realizacyjny (plan operacyjny) Programu Ochrony Środowiska dla gminy Grybów na lata 2004 – 2007 T a b e l a 4.7.- ci ąg dalszy Cel strategiczny : Ochrona i utrzymanie ró Ŝnorodno ści biologicznej i krajobrazowej oraz doskonalenie systemu obszarów chronionych

Kierunek Okres Koszty w poszczególnych latach realizacji (w ty ś. zł) Jednostki Źródła Zadanie priorytetowe działania realizacji realizuj ące finansowania 2004 2005 2006 2007 Ochrona lasów 7. Stały monitoring środowiska le śnego w Nadle śnictwa : Środki własne celu przeciwdziałania stanom Zadanie Nawojowa , Gorlice i jednostek 20,0 20,0 20,0 20,0 niepo Ŝą danym (choroby szkodniki) ci ągłe Łosie realizuj ących

8. Nadzorowanie procesu zalesiania Nadle śnictwa : Środki własne równolegle z działaniami prowadz ącymi Nawojowa , Gorlice i jednostek Zadanie do zró Ŝnicowania struktury gatunkowej Łosie realizuj ących, ci ągłe lasów i poprawy struktury wiekowej Urz ąd Gminy dotacje drzewostanów 9. Zach ęcanie rolników do racjonalnego Urz ąd Gminy Środki własne Zadanie zalesiania śródle śnych nieu Ŝytków ci ągłe będących ich własno ści ą Edukacja 10. Rozwój szlaków turystycznych i Nadle śnictwa: Środki własne ekologiczna przyrodniczych ście Ŝek dydaktycznych Nawojowa , Gorlice i jednostek społecze ństwa w Łosie, realizuj ących, zakresie ochrony 2004-2007 20,0 40,0 40,0 40,0 Urz ąd Gminy, dotacje przyrody Pozarz ądowe organizacje ekologiczne 11. Wł ączenie w akcj ę edukacji Starostwo Powiatowe, Środki własne ekologicznej proekologicznych Urz ąd Gminy jednostek organizacji pozarz ądowych Zadanie ODR Nawojowa, realizuj ących,

ci ągłe Nadle śnictwa: dotacje Nawojowa, Gorlice i Łosie 12. Promowanie zachowa ń zwi ązanych z Starostwo Powiatowe, Środki własne codziennym bytowaniem mieszka ńców Zadanie Urz ąd Gminy, jednostek

zgodnych z zasadami ochrony ci ągłe Szkoły realizuj ących, przyrody i krajobrazu dotacje

114 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

Długoterminowy harmonogram realizacyjny Programu Ochrony Środowiska dla gminy Grybów na lata 2008 – 2011 z perspektyw ą na lata 2012 – 2015. T a b e l a 4.8. Jednostka Cel strategiczny Kierunek działania Zadanie priorytetowe Lata realizacji Źródła finansowania realizuj ąca Racjonalizacja Racjonalizacja 1. Zaniechanie nieuzasadnionego wykorzystywania wód Zadanie Zakłady Środki własne zu Ŝycia energii, uŜytkowania wody podziemnych na cele przemysłowe Ci ągłe przemysłowe, jednostek surowców i WIO Ś realizuj ących, dotacje materiałów oraz wzrost udziału Zmniejszenie 2. Stosowanie bod źców ekonomicznych dla przedsi ęwzi ęć Zadanie Urz ąd Gminy Środki własne zasobów materiałochłonno ści i proekologicznych (ulgi podatkowe, mo Ŝliwo ści ci ągłe jednostek odnawialnych odpadowo ści produkcji współfinansowania); realizuj ących (ulgi podatkowe) Zmniejszenie 3. Poprawa parametrów energetycznych budynków – termo Zadanie Urz ąd Gminy Środki własne energochłonno ści renowacja (dobór otworów drzwiowych i okiennych o niskim ci ągłe Wła ściciele i jednostek gospodarki i wzrost współczynniku przenikalno ści cieplnej, wła ściwa izolacja zarz ądcy i realizuj ących, dotacje, wykorzystania energii termiczna ścian – ocieplenie budynków, lokalizacja nowych budynków kredyty ze źródeł obiektów zgodnie z naturaln ą (cieplejsz ą), kierunkow ą odnawialnych orientacj ą stron świata); 4. Stosowanie indywidualnych liczników ciepła Zadanie Wła ściciele i Środki własne ci ągłe zarz ądcy i jednostek budynków realizuj ących, dotacje, kredyty 5. Stopniowe zwi ększanie udziału energii otrzymanej z Zadanie Urz ąd Gminy, Środki własne surowców odnawialnych w całkowitym zu Ŝyciu energii; ci ągłe Zakłady jednostek przemysłowe, realizuj ących, dotacje, wła ściciele i kredyty zarz ądcy i budynków Zapewnienie Ograniczenie emisji do 1. Wprowadzenie systemu monitoringu i kontroli emisji 2010 Starostwo Środki własne wysokiej jako ści powietrza w zanieczyszcze ń na terenie przedsi ębiorstw (w razie Powiatowe, jednostek powietrza, (redukcja jednostkach przekrocze ń dopuszczalnych st ęŜ eń nale Ŝy spowodowa ć, za WIO Ś realizuj ących, dotacje, emisji pyłów i gazów gospodarczych, pomoc ą dost ępnych środków administracyjnych zaprzestania Urz ąd Gminy, cieplarnianych i niszcz ących warstw ę instytucjach i emisji); ozonow ą) obiektach 2. Stosowanie stref (pasów) zieleni izolacyjnej wokół du Ŝych Zadanie Wła ściciele Środki własne infrastruktury emitorów zanieczyszcze ń (strefy te powinny by ć tworzone z ci ągłe emitorów – zakłady jednostek gatunków ro ślinno ści o du Ŝej odporno ści na zanieczyszczenia przemysłowe realizuj ących, oraz wła ściwie piel ęgnowane, a ubytki uzupełniane);

115 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

T a b e l a 4.8.- ci ąg Długoterminowy harmonogram realizacyjny Programu Ochrony Środowiska dla gminy Grybów na lata 2008 – 2011 z perspektyw ą na lata 2012 – 2015. dalszy Jednostka Cel strategiczny Kierunek działania Zadanie priorytetowe Lata realizacji Źródła finansowania realizuj ąca Zapewnienie Ograniczenie emisji w 3. Sukcesywna zamiana w ęgla na alternatywne no śniki ciepła Zadanie Urz ąd Gminy, Środki własne wysokiej jako ści sektorze (gaz, brykiet drzewny, brykiety drzewne, biomasa); ci ągłe Mieszka ńcy jednostek powietrza, (redukcja mieszkalnictwa realizuj ących, dotacje emisji pyłów i gazów cieplarnianych i niszcz ących warstw ę 4. Wsparcie finansowe dla mieszka ńców zmieniaj ących Zadanie Starostwo Środki własne ozonow ą)- ci ąg ogrzewanie w ęglowe na bardziej ekologiczne; ci ągłe Powiatowe, jednostek dalszy Urz ąd Gminy realizuj ących (dotacje, ulgi, zwolnienia podatkowe) 5. Edukacja ekologiczna społecze ństwa na temat wykorzystania Zadanie Starostwo Środki własne proekologicznych no śników energii i szkodliwo ści spalania ci ągłe Powiatowe, Urz ąd jednostek materiałów odpadowych Gminy, Szkoły, realizuj ących, dotacje pozarz ądowe organizacje ekologiczne Ograniczenie emisji 6. Budowa nowych dróg i obiektów mostowych oraz kontynuacja Zadanie Urz ąd Gminy, Środki własne zanieczyszcze ń modernizacji przebudowy dróg oraz odbudowy sieci drogowej ci ągłe GDDKiA, WZD, jednostek komunikacyjnych i zlokalizowanych w jej ci ągu mostów PZD realizuj ących, dotacje, kredyty 3. Wspieranie budowy infrastruktury rowerowej poprzez budow ę Zadanie Urz ąd gminy, Środki własne nowych tras rowerowych i modernizacje istniej ących ci ągłe Pozarz ądowe jednostek organizacje realizuj ących, dotacje, ekologiczne 4. Stosowanie stref (pasów) zieleni izolacyjnej wzdłu Ŝ ci ągów Zadanie Urz ąd gminy, Środki własne komunikacyjnych (strefy te powinny by ć komponowane z ci ągłe WZD, PZD, jednostek gatunków o du Ŝej odporno ści na zanieczyszczenia oraz realizuj ących, wła ściwie piel ęgnowane, a ubytki uzupełniane). Zminimalizowanie Ochrona przed 1. Wspieranie inwestycji ograniczaj ących wpływ hałasu, Zadanie Urz ąd gminy, Środki własne uci ąŜ liwego hałasu w hałasem mianowicie: budowy ekranów akustycznych i tworzenia ci ągłe GDDKiA, WZD, jednostek środowisku komunikacyjnym pasów zwartej zieleni ochronnej, a tak Ŝe izolacji budynków PZD, realizuj ących, dotacje, (np. wymiana okien); kredyty 2. Prowadzenie monitoringu hałasu wzdłu Ŝ głównych szlaków 2011 GDDkIA, PZD, Środki własne komunikacyjnych przechodz ących przez teren gminy WZD, WIO Ś jednostek realizuj ących, dotacje 3. Integrowanie planów zagospodarowania przestrzennego z Zadanie Urz ąd Gminy problemami zagro Ŝenia hałasem; ci ągłe -*

116 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

T a b e l a 4.8.- ci ąg Długoterminowy harmonogram realizacyjny Programu Ochrony Środowiska dla gminy Grybów na lata 2008 – 2011 z perspektyw ą na lata 2012 – 2015. dalszy Jednostka Cel strategiczny Kierunek działania Zadanie priorytetowe Lata realizacji Źródła finansowania realizuj ąca Zminimalizowanie Ochrona przed 4. Systematyczna kontrola zakładów przemysłowych (zwłaszcza Zadanie WIO Ś uci ąŜ liwego hałasu w hałasem zlokalizowanych w pobli Ŝu zabudowy mieszkalnej) i ci ągłe -* środowisku – ci ąg generowanym w egzekwowanie warunków decyzji o dopuszczalnym poziomie dalszy zakładach działalno ści hałasu; gospodarczej 5. Egzekwowanie na zakładach zmian technologicznych w Zadanie Zakłady Środki własne przypadku przekrocze ń emisji hałasu (stosowania obudów, ci ągłe przemysłowe, jednostek dźwi ękochłonnych, ekranów oraz tłumików akustycznych); Starostwo realizuj ących, Powiatowe, WIO Ś 6. Tworzenia pasów zwartej zieleni ochronnej wokół zakładów Zadanie Zakłady Środki własne ci ągłe przemysłowe jednostek realizuj ących, Ochrona Inwentaryzacja źródeł 1. Inwentaryzacja źródeł promieniowania elektromagnetycznego Zadanie Starostwo mieszka ńców przed promieniowania oraz kontrola wprowadzania do środowiska nowych urz ądze ń ci ągłe Powiatowe * - promieniowaniem elektromagnetycznego emituj ących promieniowanie Urz ąd Gminy elektromagnetycznym Preferowanie 2. Współpraca z zakładami energetycznymi w dziedzinie Zadanie Zakład niskokonfliktowych ochrony mieszka ńców przed oddziaływaniem promieniowania ci ągłe Energetyczny lokalizacji źródeł elektromagnetycznego; Starostwo -* promieniowania Powiatowe, Urz ąd Elektromagnetycznego Gminy Zapewnienie Zarz ądzanie zasobami 1. Budowa nowych sieci wodoci ągowych oraz sukcesywna Zadanie Urz ąd Gminy Środki własne mieszka ńcom wodnymi i wymiana i renowacja wyeksploatowanych odcinków sieci ci ągłe jednostek odpowiedniej jako ści ochrona wód wodoci ągowej; realizuj ących, dotacje, ilo ści wody do picia, kredyty dąŜ enie do zapewnienia 2. Minimalizacja strat wody na przesyle wody wodociągowej Zadanie Urz ąd Gminy, Środki własne odpowiedniej jako ści (przewody magistralne i lokalne); ci ągłe wła ściciele sieci jednostek uŜytkowe wód, realizuj ących, racjonalizacja 3. Budowa i modernizacja uj ęć wody oraz stacji uzdatniania w Zadanie Urz ąd Gminy Środki własne zu Ŝycia wody oraz celu dostosowania jako ści wody do picia do wymaga ń ci ągłe jednostek ochrona przed prawnych; realizuj ących, dotacje, powodzi ą kredyty 4. Uruchomienie procedur formalno –prawnych w celu Zadanie Wła ściciele uj ęć Środki własne ustanowienia stref ochrony wokół uj ęć ; ci ągłe jednostek realizuj ących,

117 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

T a b e l a 4.8.- ci ąg Długoterminowy harmonogram realizacyjny Programu Ochrony Środowiska dla gminy Grybów na lata 2008 – 2011 z perspektyw ą na lata 2012 – 2015. dalszy Jednostka Cel strategiczny Kierunek działania Zadanie priorytetowe Lata realizacji Źródła finansowania realizuj ąca Zapewnienie Zarz ądzanie zasobami 5. Przeprowadzenie akcji edukacyjno – informacyjnej Zadanie Starostwo Środki własne mieszka ńcom wodnymi i propaguj ącej optymalizacj ę zu Ŝycia wody przez ci ągłe Powiatowe, Urz ąd jednostek odpowiedniej jako ści ochrona wód – ci ąg indywidualnych u Ŝytkowników (np. gromadzenie wody Gminy, Szkoły, realizuj ących, dotacje, ilo ści wody do picia, dalszy deszczowej i wykorzystywanie jej na cele agrarne – do pozarz ądowe dąŜ enie do zapewnienia podlewania zieleni) organizacje odpowiedniej jako ści ekologiczne uŜytkowe wód, racjonalizacja 6. Sukcesywna modernizacja istniej ącej sieci kanalizacji Zadanie Urz ąd Gminy Środki własne zu Ŝycia wody oraz ogólnospławnej (rozdział kanalizacji sanitarnej i deszczowej) i ci ągłe jednostek ochrona przed realizacja nowych sieci realizuj ących, dotacje, powodzi ą – ci ąg 7. Optymalizacja wykorzystania (doci ąŜ enie) oraz budowa, Urz ąd Gminy Środki własne dalszy rozbudowa i modernizacja istniej ących oczyszczalni ścieków jednostek (w kierunku spełnienia wymaga ń obowi ązuj ącego prawa oraz 2008-2015 realizuj ących, dotacje, dyrektyw UE); 10. Zewidencjonowanie wszystkich zbiorników bezodpływowych i 2008 Urz ąd Gminy zintensyfikowanie ich kontroli technicznej oraz cz ęstotliwo ści opró Ŝniania; -* 11. Stopniowe ograniczanie negatywnego wpływu na środowisko Zadanie Urz ąd Gminy , Środki własne zanieczyszcze ń obszarowych (pozostało ści chemicznych ci ągłe ODR Nawojowa jednostek środków ochrony ro ślin oraz nawozów) i punktowych realizuj ących, dotacje, (składowiska obornika) pochodz ących z działalno ści rolniczej; 12. Preferowanie u Ŝytkowania ł ąkowego oraz kształtowanie Zadanie Urz ąd Gminy Środki własne pasów ro ślinno ści wzdłu Ŝ cieków wodnych; ci ągłe jednostek realizuj ących, dotacje, Ochrona 13. Budowa umocnie ń brzegów rzek i potoków Zadanie Wła ściciele cieków Środki własne przeciwpowodziowa i ci ągłe i uj ęć wody, jednostek mała retencja ODGW, Urz ąd realizuj ących, dotacje, Gminy 14. Uporz ądkowanie oraz ograniczenie systemów melioracyjnych Zadanie Wła ściciele cieków, Środki własne ci ągłe ODGW, Spółki jednostek wodne realizuj ących, dotacje,

118 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

T a b e l a 4.8.- ci ąg Długoterminowy harmonogram realizacyjny Programu Ochrony Środowiska dla gminy Grybów na lata 2008 – 2011 z perspektyw ą na lata 2012 – 2015. dalszy Jednostka Cel strategiczny Kierunek działania Zadanie priorytetowe Lata realizacji Źródła finansowania realizuj ąca Ochrona powierzchni Gleby u Ŝytkowane 1. Prowadzenie wła ściwej struktury zagospodarowania Zadanie Urz ąd Gminy Środki własne ziemi i wła ściwe rolniczo przestrzennego (zminimalizowanie powierzchni gruntów ci ągłe jednostek wykorzystanie gleb rolnych o wy Ŝszych klasach bonitacyjnych wył ączonych z realizuj ących, dotacje, produkcji rolnej i przeznaczonych na inne cele oraz zagospodarowywanie gruntów o niskiej przydatno ści rolniczej); 2. Dostosowanie formy zagospodarowania oraz kierunków i Zadanie ODR Nawojowa, Środki własne intensywno ści produkcji do naturalnego potencjału gleb ci ągłe Wła ściciele jednostek gruntów realizuj ących, 3. Podnoszenie jako ści i struktury gleb poprzez wykorzystanie Zadanie ODR Nawojowa, Środki własne kompostu; ci ągłe rolnicy, wła ściciele jednostek gruntów realizuj ących, 4. Rekultywacja terenów zdegradowanych; Zadanie Wła ściciele Środki własne ci ągłe gruntów jednostek realizuj ących, dotacje, kredyty Zasoby kopalin 5. Uwzgl ędnienie w studiach uwarunkowa ń oraz planach Zadanie Urz ąd Gminy zagospodarowania przestrzennego wszystkich złó Ŝ wraz z ci ągłe zapisami o ochronie przed zainwestowaniem -*

6. Bie Ŝą ca rekultywacja terenów poeksploatacyjnych; Zadanie Eksploatatorzy Środki własne ci ągłe zasobów jednostek realizuj ących, Ochrona i utrzymanie Ochrona i rozwój 1. Zapewnienie ochrony obszarów cennych przyrodniczo, Zadanie Urz ąd Gminy, Środki własne ró Ŝnorodno ści systemu obszarów dotychczas nie obj ętych ochron ą ci ągłe Pozarz ądowe jednostek biologicznej i chronionych organizacje realizuj ących, krajobrazowej oraz ekologiczne doskonalenie systemu obszarów Integracja aspektów 2. Przeciwdziałanie rozwojowi budownictwa mieszkalnego i Urz ąd Gminy Środki własne, środki chronionych ekologicznych z rekreacyjnego na terenach chronionych ( środki 2008-2012 UE, dotacje planowaniem administracyjno – prawne); przestrzennym Ochrona gatunkowa 3. Przeprowadzenie inwentaryzacji przyrodniczej, celem Zadanie Urz ąd Gminy ro ślin i zwierz ąt wskazania cennych przyrodniczo siedlisk, które naleŜy ci ągłe -* wył ączy ć np. z zalesiania;

119 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

T a b e l a 4.8.- ci ąg Długoterminowy harmonogram realizacyjny Programu Ochrony Środowiska dla gminy Grybów na lata 2008 – 2011 z perspektyw ą na lata 2012 – 2015. dalszy Jednostka Cel strategiczny Kierunek działania Zadanie priorytetowe Lata realizacji Źródła finansowania realizująca Ochrona i utrzymanie Ochrona lasów 4. Prowadzenie stałego monitoringu środowiska le śnego w celu Zadanie Nadle śnictwa: Środki własne ró Ŝnorodno ści przeciwdziałania stanom niepo Ŝą danym (choroby, szkodniki); ci ągłe Nawojowa, Gorlice jednostek biologicznej i i Łosie realizuj ących, krajobrazowej oraz doskonalenie 5. Prowadzenie zalesiania równolegle z działaniami Zadanie Starostwo Środki własne systemu obszarów prowadz ącymi do zró Ŝnicowania struktury gatunkowej lasów i ci ągłe Powiatowe, Urz ąd jednostek chronionych- ci ąg poprawy struktury wiekowej drzewostanów Gminy, realizuj ących, dotacje, dalszy Nadle śnictwa: kredyty Nawojowa , Gorlice i Łosie 6. Zalesianie le Ŝą cych odłogiem oraz słabych bonitacyjnie Zadanie Starostwo Środki własne uŜytków rolnych; ci ągłe Powiatowe, Urz ąd jednostek Gminy, realizuj ących, dotacje Nadle śnictwa: Nawojowa , Gorlice i Łosie 7. Stworzenie systemu zach ęcaj ącego rolników do zalesiania Zadanie Urz ąd Gminy, Środki własne nieu Ŝytków b ędących ich własno ści ą; ci ągłe Nadle śnictwa: jednostek Nawojowa , Gorlice realizuj ących, (dotacje, i Łosie ulgi) 9. Szkolenie prywatnych wła ścicieli lasów na temat Zadanie Nadle śnictwa: Środki własne prawidłowych zasad gospodarki le śnej; ci ągłe Nawojowa, Gorlice jednostek i Łosie; realizuj ących, dotacje Pozarz ądowe organizacje ekologiczne Edukacja ekologiczna 10. Rozwój szlaków turystycznych i przyrodniczych ście Ŝek Zadanie Nadle śnictwa: społecze ństwa w dydaktycznych ci ągłe Nawojowa, Gorlice zakresie ochrony i Łosie, przyrody Urz ąd Gminy, -* Pozarz ądowe organizacje ekologiczne,

120 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

4.11. Koszty finansowe planowanych przedsi ęwzi ęć

Okre ślone w Rozdziale 4.10 - cele ekologiczne i kierunki działa ń, jakie nale Ŝy podj ąć w zakresie ochrony środowiska na terenie gminy wiejskiej Grybów wymagają okre ślonych środków finansowych, jakie nale Ŝy ponie ść na przestrzeni najbli Ŝszych lat. W ni Ŝej przedstawionych zestawieniu nakładów finansowych przewidzianych do poniesienia w latach 2004-2007 ustalono orientacyjne wielko ści niezb ędne dla osi ągni ęcia zakładanych celów ekologicznych okre ślonych w Programie. Wielko ści te winny by ć urealniane w takcie konkretyzowania zada ń słu Ŝą cych poprawie stanu środowiska w gminie.

Zestawienie kosztów realizacji „Planu operacyjnego” Programu Ochrony Środowiska w latach 2004- 2007 w gminie wiejskiej Grybów. Koszty w tys. zł Zadanie Razem lata 2004 2005 2006 2007 2004-2007

Jako ść wód i stosunki 95 790,0 12 975,0 28 515,0 25 550,0 28 750,0 wodne  zaopatrzenie w wod ę 3 600,0 150,0 1 150,0 1 150,0 1 150,0  gospodarka ściekowa 36 090,0 25,0 12 065,0 10 000,0 14 000,0  ochrona przed powodzi ą 56 100,0 12 800,0 15 300,0 14 400,0 13 600,0 Ochrona powietrza 6 120,0 1520,0 1 580,0 1 500,0 1 520,0 atmosferycznego  redukcja emisji niskiej 1 820,0 520,0 480,0 400,0 420,0  ograniczenie emisji zanieczyszcze ń 4 300,0 1 000,0 1 100,0 1 100,0 1 100,0 komunikacyjnych Ochrona przyrody i 64,0 16,0 16,0 16,0 16,0 krajobrazu Ochrona lasów 80,0 20,0 20,0 20,0 20,0 Ochrona gleb 328,0 80,0 85,0 81,5 81,5 Ochrona zasobów kopalin 1 500,0 - 500,0 500,0 500,0 Zapobieganie powstawaniu 8 119,2 99,5 2 685,2 2 667,0 2 667,5 osuwisk na terenie gminy Edukacja ekologiczna 173,5 26,5 49,0 49,0 49,0

OGÓŁEM 112 174,7 14 737,0 33 450,2 30 383,5 33 604,0

121 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

V. ZAŁO śENIA SYSTEMU EDUKACYJNO-INFORMACYJNEGO

5.1. Potrzeba edukacji ekologicznej 5.2. Docelowe segmenty edukacji 5.2.1. Edukacja ekologiczna formalna 5.2.2. Edukacja ekologiczna nieformalna 5.3. Sposoby prowadzenia akcji edukacyjnej społecze ństwa 5.4. Społeczna kampania informacyjna 5.4.1. Pracownicy samorz ądowi 5.4.2. Edukacja dorosłych 5.4.3. Nauczyciele i dziennikarze 5.4.4. Współpraca Gminy ze szkołami 5.4.5. Udział pozarz ądowych organizacji ekologicznych w edukacji dzieci i młodzie Ŝy 5.5. Media w kampanii informacyjnej 5.6. Przyczyny zanieczyszcze ń i sposoby zapobiegania 5.6.1. Zanieczyszczenie atmosfery 5.6.2. Zanieczyszczenia wód 5.6.3. Zanieczyszczenia gleb 5.6.4. Hałas 5.6.5. Pole elektromagnetyczne 5.6.6. Ochrona kopalin 5.6.7. Ochrona przyrody

5.1. Potrzeba edukacji ekologicznej

Edukacja ekologiczna to koncepcja kształcenia i wychowania społecze ństwa w duchu poszanowania środowiska przyrodniczego zgodnie z hasłem „ my śle ć globalnie, działa ć lokalnie”. Powinna ona obejmować wszystkie grupy społecze ństwa – od dzieci , młodzie Ŝy, dorosłych do decydentów. Prawidłowo i skutecznie prowadzona edukacja ekologiczna jest warunkiem powodzenia pozostałych działa ń w zakresie ochrony środowiska. Do świadczenia wielu zachodnich pa ństw wskazuj ą, Ŝe tylko przy współudziale mieszka ńców mo Ŝna uzyska ć zakładane efekty. Dlatego wa Ŝne jest zaanga Ŝowanie ka Ŝdego mieszka ńca gminy, a tak Ŝe turysty odwiedzaj ącego rejon gminy w t ą problematyk ę. Poprzedzone to musi by ć odpowiednim teoretycznym przygotowaniem społecze ństwa do planowanych działa ń, aby przyniosło po Ŝą dane efekty. Edukacja ekologiczna na terenie Gminy Grybów prowadzona jest w podstawowym wymiarze w ramach działalno ści dydaktycznej i pedagogicznej szkół podstawowych i gimnazjalnych. Organizowane s ą konkursy ekologiczne na szczeblu szkół podstawowych i

122 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

gimnazjalnych. Ponadto prowadzone s ą akcje zbiórki surowców wtórnych oraz akcje porz ądkowe z okazji: „ Dnia Ziemi”, „Sprz ątanie Świata”, itp. Szerszy wymiar przyjmuje działalno ść edukacyjna prowadzona przez organizacje pozarz ądowe, samorz ąd Gminy Grybów, Lasy Pa ństwowe i inne. Mówi ąc o jednostkach prowadz ących edukacj ę ekologiczn ą w Gminie nale Ŝy wymieni ć: • Nadle śnictwa: Nawojowa i Gorlice, • Pozarz ądowe organizacje ekologiczne: PKE, LOP, PTTK • Małopolski O środek Doradztwa Rolniczego oddz. w Nawojowej Gmina Grybów uczestniczy w realizacji programu pod hasłem „ Uratuj swoj ą miejscowo ść przed zasypywaniem gór ą śmieci ” w ramach programu „Czyste Sądeckie”. Jest to program edukacyjny w zakresie racjonalnej gospodarki odpadami w swoim otoczeniu, miejscowo ści , skierowany do wszystkich grup mieszka ńców a zwi ązany z przekonywaniem i uświadamianiem lokalnej społeczno ści o słuszno ści wyboru systemu gospodarki odpadami opartego na: • unikaniu odpadów, • wielokrotnym wykorzystaniu produktu, • ponownym przetwarzaniu odpadów, • utylizacji odpadów najlepsza dost ępn ą technologi ą • składowaniu ( w oczekiwaniu na technologi ę) • składowaniu bezpiecznego balastu ( ko ńcowe). Ponadto pracownicy Gminy uczestnicz ą w prelekcjach, wykładach, warsztatach z zakresu edukacji ekologicznej prowadzonej przez przedstawicieli Wydziału Ochrony Środowiska, Rolnictwa i Le śnictwa Starostwa Powiatowego. Raz w roku, uczniowie szkół z terenu Gminy bior ą udział w konkursie wiedzy ekologicznej organizowanym przez miasto Stary S ącz dla uczniów z gmin powiatu nowos ądeckiego. Edukacja w zakresie ochrony przyrody na terenie Gminy realizowana jest te Ŝ przez Nadle śnictwo Nawojowa, które swoim zasi ęgiem obejmuje gmin ę Grybów. Nadle śnictwo posiada opracowany Program edukacji le śnej społecze ństwa na lata 2004 - 2008, (zgodnie z Zarz ądzeniem nr 57 Dyrektora Generalnego LP). Program ten uwzgl ędnia działania z szeroko poj ętej edukacji przyrodniczej: zaj ęcia w szkołach, konkursy, pogadanki, zielone lekcje, przygotowywanie ście Ŝek przyrodniczych, wydawanie folderów informacyjnych o nadle śnictwie, prowadzenie szkole ń, warsztatów dla nauczycieli. Nadle śnictwo współpracuje równie Ŝ z organizacjami przyrodniczymi: LOP, Komitet Ochrony Orłów, Stowarzyszenie "Greenworks", PTTK.

123 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

Na terenie Nadle śnictwa Nawojowa znajduj ą si ę trzy ście Ŝki ekologiczne przygotowane do prowadzenia zaj ęć terenowych, z których mog ą korzysta ć uczniowie szkół gminy. Na najbli Ŝsze lata planowane jest wydanie filmu i folderu dotycz ącego terenu nadle śnictwa, a zatem i gminy. Le śnicy współpracuj ą ze szkołami podstawowymi, gimnazjami i organizacjami ekologicznymi. W najbliŜszych latach planowane jest uruchomienie sali ekologicznej oraz w przyszło ści pawilonu edukacji przyrodniczo-le śnej. Na bie Ŝą co, w formie folderów, wydawane s ą informacje o nadle śnictwie. Stowarzyszeniem promuj ącym edukacj ę ekologiczn ą, szczególnie edukacj ę w terenie jest Stowarzyszenie „ Turystyczna Wie ś Retro ” z siedzib ą w Nawojowej. W ramach prowadzonej działalno ści w roku 2002 zrealizowano program „ Ochrona środowiska przez edukacj ę w terenie ” dotowany przez WFO ŚiGW w Krakowie i GFO Ś UNDP w Warszawie w ramach, którego m.in. przygotowano stanowiska tematyczne w terenie, przeprowadzono zaj ęcia warsztatowe dla wszystkich szkół podstawowych i gimnazjów z terenu gminy Grybów, zało Ŝono 5 bibliotek ekologicznych w gimnazjach Gminy Grybów, wydano publikacj ę „Edukacja w terenie”. W roku 2003 Stowarzyszenie realizowało Program „Biologiczna ró Ŝnorodno ść i zielona edukacja w Gminie Grybów ” dofinansowany przez WFO ŚiGW. W jego zakresie przeprowadzono szkolenia nt. ochrony środowiska, wydano publikacj ę „ Ekologia w regionie Grybowskim”, przeprowadzono konkursy wiedzy ekologicznej.

Na terenie Gminy aktywn ą działalno ść w zakresie edukacji ekologicznej prowadz ą równie Ŝ organizacje pozarz ądowe m.in. koła LOP działaj ące przy placówkach o światowych. Głównym celem kół jest edukacja przyrodnicza dzieci i młodzie Ŝy, prowadzenie kampanii np. „Woda źródłem Ŝycia”, „Bł ękitny kciuk ”, prowadzenie programu ekozespołów, przygotowanie i prowadzenie warsztatów przyrodniczych w S ądeckie Centrum Edukacji Środowiskowej przy współpracy z Wojewódzkim O środkiem Metodycznym, który opracował program warsztatów przyrodniczych dla nauczycieli ró Ŝnych specjalno ści - jako formy doskonalenia. Celem takich warsztatów jest przygotowanie nauczycieli do prowadzenia terenowych, zaj ęć przyrodniczych, a w których uczestnicz ą tak Ŝe nauczyciele z terenu Gminy. Edukacja ekologiczna dla mieszka ńców Gminy prowadzona jest równie Ŝ przez Małopolski O środek Doradztwa Rolniczego oddział w Nawojowej, który prowadzi swoj ą działalno ść poprzez indywidualne doradztwo, szkolenia, kursy, wyjazdy studyjne, konkursy, wystawy, prezentacje w mediach i własnych wydawnictwach. W działalno ści doradczej z zakresu ochrony środowiska i ekologii zwraca szczególn ą uwag ę na nast ępuj ące zagadnienia:

124 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

• organizacj ę produkcji w gospodarstwie zgodnie z zało Ŝeniami KDPR, w sposób umo Ŝliwiaj ący racjonalne gospodarowanie zasobami przyrody oraz zapobiegaj ący szkodliwym wpływom na środowisko, • podstawowe zasady produkcji ro ślinnej i zwierz ęcej w rolnictwie ekologicznym, • przestawianie gospodarstw na ekologiczne metody produkcji, • system kontroli produkcji w gospodarstwach i przetwórniach ekologicznych, • ekologia w domu i zagrodzie w tym przydomowe oczyszczalnie ścieków i zagospodarowanie odpadów komunalnych.

5.2. Docelowe segmenty edukacji

Edukacja ekologiczna jest dialogiem jaki musi zostać przeprowadzony z mieszka ńcami Gminy Grybów w celu integracji działa ń na rzecz ochrony środowiska oraz poczucia odpowiedzialno ści za jego jako ść . Musi ona dotrze ć do wszystkich grup społecznych, zarówno dzieci jak i dorosłych. Wa Ŝne jest znalezienie odpowiednich środków przekazu, tak aby w najprostszy i najskuteczniejszy sposób przekaza ć wiedz ę ekologiczn ą.

Cel ekologiczny zakładaj ący wykształcenie w śród mieszka ńców nawyków kultury ekologicznej jest zgodny z zało Ŝeniami Polityki Ekologicznej Pa ństwa (PEP), która kładzie nacisk na wł ączanie i rozszerzanie współpracy, szczególnie instytucji publicznych z pozarz ądowymi organizacjami ekologicznymi, jak równie Ŝ wł ączenie organizacji pozarz ądowych, a tym samym społecze ństwa w procedury konsultowania wa Ŝnych dla środowiska przedsi ęwzi ęć i decyzji. Dlatego strategi ę realizacji celu zogniskowano wokół zagadnie ń: • edukacja ekologiczna formalna (edukacja dzieci i młodzie Ŝy w systemie szkolnictwa) • edukacja ekologiczna nieformalna (pozaszkolna)

5.2.1. Edukacja ekologiczna formalna

Kształtowanie świadomo ści ekologicznej dzieci i młodzie Ŝy jest wa Ŝnym zadaniem realizowanym w formalnym systemie kształcenia obejmuj ącym wychowanie przedszkolne, szkolnictwo podstawowe i gimnazjalne. Rozporz ądzenie MEN z dn. 15.02. 1999 dotycz ące podstawy programowej kształcenia ogólnego okre śla podstawowe zadania szkoły w zakresie nauczania, umiej ętno ści i pracy wychowawczej uwzgl ędniaj ąc w nich działania maj ące na celu wzrost świadomo ści ekologicznej uczniów. Rozporz ądzenie to wprowadza równie Ŝ obok przedmiotów i bloków przedmiotowych realizacj ę ście Ŝki mi ędzyprzedmiotowej. Wymóg ten do 2003 roku obejmuje szkoły podstawowe i gimnazja. Jedn ą ze ście Ŝek interdyscyplinarnych jest edukacja ekologiczna. Tematyka ekologiczna stanowi element

125 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

wielu przedmiotów a jej wła ściwa realizacja zale Ŝy przede wszystkim od zaanga Ŝowania nauczycieli, od ich znajomo ści najwa Ŝniejszych problemów z zakresu ochrony środowiska swojego regionu. Wa Ŝnym zadaniem jest wprowadzanie do programów szkolnych zagadnie ń zwi ązanych z edukacj ą ekologiczn ą szczególnie dotykaj ącą tych problemów, które w danej gminie s ą najistotniejsze, np. stosowanie ekologicznych źródeł energii, selektywna zbiórka odpadów, wła ściwa gospodarka wodno-ściekowa itp. Stosowanie przez nauczycieli metod aktywizuj ących i poszukuj ących tj. burza mózgów, karty pracy, projekty; zaj ęcia terenowe oparte na bezpo średnim kontakcie ucznia z przedstawian ą problematyk ą wykształci w uczniu umiej ętno ść obserwacji, logicznego my ślenia, kojarzenia, wyci ągania wniosków. Zadaniem nauczyciela w szeroko poj ętej edukacji ekologicznej jest: • kształtowanie u ucznia postawy odpowiedzialno ści za stan środowiska, • zach ęcanie ucznia do prowadzenia własnych obserwacji, bada ń i analizy środowiska, • kształtowanie umiej ętno ści rozwi ązywania problemów zgodnie z posiadana wiedz ą, • umo Ŝliwienie dzieciom i młodzie Ŝy podejmowania praktycznych działa ń na rzecz ochrony środowiska w ich otoczeniu. We wszystkich tych podejmowanych działaniach niezb ędne jest wsparcie Gminy, zarówno programowe jak i finansowe. Stosunkowo nieskomplikowanymi przykładami wspierania działa ń ekologicznych szkoły s ą współfinansowanie , wspólna organizacja i pomoc merytoryczna w takich przedsi ęwzi ęciach jak: • konkursy zwi ązane z tematyk ą środowiskow ą / lokaln ą/, • organizacja Dnia Ziemi czy Światowego Dnia Ochrony Środowiska, • prowadzenie programów autorskich czy innowacji pedagogicznych w szkołach, • udział w zaj ęciach terenowych klas b ądź kół przyrodniczych w charakterze specjalistów, w zakresie okre ślonym tematem zaj ęć terenowych, • prenumerata czasopism przyrodniczych i ekologicznych, • wzbogacanie bibliotek szkolnych w materiały dydaktyczne przydatne w realizacji zagadnie ń związanych z ekologi ą i ochron ą środowiska, Oczywi ście zamieszczone tu przykłady nie wyczerpuj ą wszystkich mo Ŝliwo ści jakie niesie ze sob ą praktyka i zapewne zostan ą one zweryfikowane w działaniu.

5.2.2. Edukacja ekologiczna nieformalna

Jednym z podstawowych warunków zrównowa Ŝonego rozwoju jest wł ączenie do udziału w nim całego społecze ństwa. Dlatego konieczna jest jak najbardziej wszechstronna edukacja ekologiczna skierowana do: osób dorosłych, ró Ŝnych grup zawodowych (rolników, organizatorów turystyki, przedsi ębiorców). Edukacja osób dorosłych wymaga znalezienia

126 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

wła ściwego sposobu kształtowania świadomo ści ekologicznej .Najlepszym i najefektywniejszym sposobem podniesienia świadomo ści ekologicznej osób dorosłych jest zaanga Ŝowanie mieszka ńców gminy w procesy decyzyjne. Wymaga to szerokiego informowania społecze ństwa o stanie środowiska, działaniach na rzecz jego ochrony, a tak Ŝe o mo Ŝliwo ściach prawnych uczestniczenia mieszka ńców w podejmowaniu decyzji maj ących wpływ na stan środowiska. W śród wielu wa Ŝnych tematów edukacji ekologicznej znacz ące miejsce nale Ŝy przypisa ć edukacji w zakresie gospodarki odpadami komunalnymi, gospodarki ściekowej, ochrony powietrza atmosferycznego, oszczędno ści energii itp. Ze wzgl ędu na mo Ŝliwo ści rozwoju turystyki, agroturystyki i rekreacji w gminie, konieczne jest obj ęcie edukacj ą ekologiczn ą organizatorów turystyki i wypoczynku jak i osób korzystaj ących z oferowanych usług . Edukacja ekologiczna dorosłych powinna by ć poł ączona równie Ŝ z rozrywk ą mieszka ńców gminy , jak i turystów przebywaj ących w regionie. Interesuj ącymi przykładami s ą organizowane z powodzeniem przeró Ŝne imprezy ekologiczne np.: festyny, wystawy, konkursy, wycieczki itp. Imprezy tego typu zazwyczaj przeznaczane s ą dla całych rodzin. Stanowi to sposobno ść do wł ączenia dzieci w prezentacje ekologiczne i przekazywanie wiedzy rodzicom zaanga Ŝowanym w wyst ępy dzieci. Nowym i wa Ŝnym wezwaniem dla edukacji jest zmieniaj ąca si ę pozycja polskiego rolnictwa i wsi . Przemianom w tej sferze gospodarki musi towarzyszy ć zwi ększenie świadomo ści ekologicznej rolników i zachowanie tradycji przyjaznego dla środowiska rolnictwa (np. poprzez wdra Ŝanie Kodeksu Dobrych Praktyk Rolniczych). Zdecydowanie najwi ększy wpływ na poziom świadomo ści ekologicznej społecze ństwa maj ą media co potwierdzaj ą wyniki bada ń. Podkre śli ć nale Ŝy, ze istnieje ścisła zale Ŝno ść mi ędzy wiedz ą społecze ństwa z zakresu stanu środowiska i nastawieniem do działa ń na rzecz jego ochrony, a sposobem ukazywania problemów ekologicznych w mediach. Media przekazuj ą wiedz ę na temat funkcjonowania, znaczenia i zagro Ŝeń przyrody, ale równie Ŝ informuj ą na bie Ŝą co o problemach i działaniach na rzecz ochrony środowiska. Coraz wi ększego znaczenia nabieraj ą:  tematyczne programy publicystyczne,  filmy popularnonaukowe o tematyce środowiskowej  reklama społeczna promuj ąca działania przyjazne środowisku. Współpraca w zakresie propagowania edukacji ekologicznej poprzez media powinna by ć realizowana we współpracy z innymi gminami powiatu i zaowocowa ć cyklicznym ukazywaniem si ę artykułów w prasie lokalnej oraz programów telewizji lokalnej, audycji radiowych, w których przybli Ŝałoby si ę mieszka ńcom bie Ŝą ce problemy i działania.

127 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

Wa Ŝną inicjatyw ą słu Ŝą cą komunikacji społecznej i informowaniu mieszka ńców o podejmowanych przez władze gminy działaniach jest wykorzystanie mo Ŝliwo ści jakie daje Internet T ą drog ą istnieje du Ŝa szansa dotarcia do młodzie Ŝy w śród której Internet jest najbardziej popularnym środkiem komunikacji . Równie Ŝ ze wzgl ędu na rozwój i coraz szerszy dost ęp dorosłych mieszka ńców gminy do Internetu coraz wi ększe znaczenie b ędą miały informacje i tre ści edukacyjne na stronach www oraz mo Ŝliwo ść kontaktu i dyskusji droga internetow ą. • strona www. Stworzenie strony Internetowej na której znalazłyby si ę wszystkie informacje dotycz ące problemów ochrony środowiska w gminie; • poczta elektroniczna. Mo Ŝemy wysyła ć listy elektroniczne zawieraj ące informacje o stanie środowiska, zagro Ŝeniach ekologicznych. Dodatkowo poczta elektroniczna daje mo Ŝliwo ść zgłaszania przez internautów – mieszka ńców postulatów zwi ązanych z ochron ą środowiska do władz gminnych. • Elektroniczna baza danych. Znalazłyby si ę tutaj np.: katalog biblioteki Centrum Informacji Ekologicznej, informacje dotycz ące prowadzonych w gminie akcjach ekologicznych, itp.

Du Ŝe znaczenie w edukacji ekologicznej dorosłych maj ą działania pozaszkolne podejmowane przez uczniów i pedagogów placówek o światowych. Umo Ŝliwiaj ą one wł ączenie do programu edukacji ekologicznej cał ą społeczno ść lokaln ą, bez poparcia której Ŝadne działania na rzecz ochrony środowiska nie przyniosłyby oczekiwanych efektów. Równocze śnie wspólne działania dzieci i rodziców stwarzaj ą szans ę na zmian ę mentalno ści i zachowania lokalnej społeczno ści oraz kształtowania świadomo ści proekologicznej. St ąd koniecznym jest zapewnienie mieszka ńcom gminy Grybów niezb ędnych informacji dotycz ących stanu środowiska oraz działa ń na rzecz jego ochrony , współdziałanie władz lokalnych z zakładami pracy i pozarz ądowymi organizacji w celu efektywnego wykorzystania ró Ŝnych form edukacji ekologicznej ,współdziałanie władz gminy z mediami w zakresie prezentacji stanu środowiska i pozytywnych przykładów działa ń podejmowanych na rzecz jego ochrony . Równocze śnie konieczne jest okre ślenie celów i efektów, jakie ma przynie ść prowadzona akcja edukacyjno-informacyjna. S ą nimi przede wszystkim : 1. Powstanie trwałych grup mieszka ńców, które współpracuj ą z samorz ądem lokalnym i podejmują nowe wyzwania w zakresie edukacji ekologicznej. 2. Sprzyjaj ące nastawienie społecze ństwa gminy do ochrony środowiska.

Aby to mogło by ć realizowane musi nast ąpi ć upowszechnienie informacji o środowisku. Zgodnie z ustaw ą Prawo ochrony środowiska ( art. 19 PO Ś ) organy administracji tak rz ądowej jak i samorz ądowej s ą zobowi ązane do udost ępnienia informacji o środowisku i

128 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

jego ochronie, znajduj ące si ę swoim posiadaniu. Zakres informacji i zasady ich udost ępniania okre śla Dział IV Informacje o środowisku. Do tego celu powinna słu Ŝyć współpraca mediami. Ma ona na celu uzyskanie aktywnego poparcia mieszka ńców dla realizowanych przez samorz ąd działa ń. Chodzi o tak ą profesjonaln ą działalno ść z zakresu public relations ,której celem jest nie tylko przeforsowanie trudnych decyzji Kierownictwa Gminy lecz przede wszystkim promowanie postaw pro społecznych .Dzi ęki pomocy mediów w trakcie realizacji programu mo Ŝliwe b ędzie równie Ŝ przeprowadzenie rozmaitych akcji i kampanii edukacyjnych.

5.3. Sposoby prowadzenia akcji edukacyjnej społecze ństwa

Dla prawidłowego funkcjonowania kampanii edukacji społecze ństwa zwi ązanej z cał ą problematyk ą ochrony środowiska na terenie Gminy Grybów niezb ędna jest sprawna koordynacja wszystkich działa ń edukacyjnych. Zadanie to nale Ŝy powierzy ć Kierownictwu Gminy. Proponujemy powoła ć przy siedzibie gminy w Grybowie Centrum Edukacji Ekologicznej, które byłoby odpowiedzialne za prowadzenie edukacji ekologicznej. Centrum podejmowało i prowadziłoby ró Ŝne działania zwi ązane z edukacj ą ekologiczn ą, których celem w dłu Ŝszym okresie czasu byłoby promowanie zasad i idei zrównowa Ŝonego rozwoju. Działania edukacyjne prowadzone w Centrum Edukacji Ekologicznej przedstawia poni Ŝsza tabela . Działania edukacyjne prowadzone na terenie Gminy Grybów przez Tabela 5.1. Centrum Edukacji Ekologicznej Akcje Edukacja ekologiczna Szkolenia Polityka medialna Ekologiczne

• Przedszkola; • Pracownicy • Prasa • Sprz ątanie • Szkoły podstawowe; Gminy, Radni • Radio Świata • Gimnazja; • Nauczyciele • Internet • Wystawy • Dziennikarze • Konkursy • Słu Ŝby • Zielony telefon komunalne • Festyny

129 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

5.4. Społeczna kampania informacyjna

5.4.1. Pracownicy samorz ądowi

Pod powy Ŝszym poj ęciem rozumie ć kierownictwo urz ędu gminy, radnych gminy i radnych powiatowych reprezentuj ących gmin ę oraz sołtysów poszczególnych wsi wchodz ących w skład Gminy. Podstawowe funkcje zarz ądu jednostki samorz ądowej w dziedzinie ochrony środowiska to:
funkcja planowania, programowania i rozwoju - jej zadaniem jest podejmowanie działa ń inwestycyjnych i organizacyjnych, zwi ązanych ze zrównowa Ŝonym rozwojem i ochron ą środowiska na terenie gminy;
funkcja sprowadzaj ące si ę do zapewnienia świadczenia usług zwi ązanych działaniami na rzecz ochrony środowiska przez organizacj ę własnych form działalno ści gospodarczej lub zlecania wykonywania tych usług;
funkcje zarz ądzania i kontroli.

Decydenci powinni posiada ć odpowiednie przygotowanie zawodowe. Konieczne jest równie Ŝ ci ągłe ich dokształcanie si ę poprzez udział w ró Ŝnorodnych formach szkolenia, konferencjach, wizytacjach ró Ŝnych rozwi ąza ń technicznych, targach ekologicznych oraz samokształcenie poprzez czytanie fachowej literatury i prasy.

PROPOZYCJE: 1. Zakup specjalistycznych publikacji. 2. Prenumerata specjalistycznych pism i czasopism. 3. Szkolenia danej grupy w siedzibie Centrum Edukacji Ekologicznej ( tak Gminnym jak i Powiatowym ) – warsztaty ekologiczne. 4. Wyjazd danej grupy na specjalistyczne konferencje.

5.4.2. Edukacja dorosłych

Edukacja osób dorosłych wymaga znalezienia wła ściwego sposobu kształtowania świadomo ści ekologicznej. Specjalnie organizowane spotkania, wykłady, czy kluby dyskusyjne nie zawsze przynosz ą, zamierzone rezultaty. Kr ąg odbiorców tego typu form edukacyjnych bywa bardzo zaw ęŜ ony (pojawiaj ą si ę tylko zainteresowani). Z bada ń wynika, Ŝe na kształtowanie świadomo ści ekologicznej du Ŝy wpływ wywieraj ą media. Przekazuj ą one wiedz ę na temat funkcjonowania, znaczenia i zagro Ŝeń przyrody, ale równie Ŝ informuj ą na bie Ŝą co o problemach i działaniach na rzecz ochrony środowiska. Dlatego te Ŝ współpraca z mediami (prasa lokalna, telewizja, lokalna telewizja ,rozgło śnie radiowe) nie tylko poszerza

130 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

znacznie kr ąg edukowanych, ale tak Ŝe przekazuje tre ści ekologiczne wraz z informacjami o konkretnych działaniach.

Dobrze przeprowadzona edukacja w prasie lokalnej ma na celu rozbudzenie świadomo ści mieszka ńców przejawiaj ącej si ę w konkretnych działaniach , z trosk ą o najbli Ŝsze środowisko. Wa Ŝny jest równie Ŝ wybór odpowiednich tre ści, poło Ŝenie szczególnego nacisku na u świadomienie, Ŝe pojedyncze zachowania ka Ŝdego z nas maj ą wielkie znaczenie w zachowaniu czysto ści i estetyki. Dlatego niezb ędna jest tematyka zwi ązana z odpadami, recyklingiem, oraz ze znaczeniem przyrody w Ŝyciu codziennym ka Ŝdego człowieka. Ta forma edukacji ekologicznej jest stosunkowo prosta do przeprowadzenia. Edukacja ekologiczna dorosłych powinna by ć poł ączona równie Ŝ z rozrywk ą mieszka ńców gminy, jak i turystów przebywaj ących w regionie. Interesuj ącymi przykładami są organizowane z powodzeniem przeró Ŝne imprezy ekologiczne np.: festyny (przykład podano w dalszej cz ęś ci rozdziału), wystawy, konkursy, wycieczki, koncerty itp. Imprezy tego typu zazwyczaj przeznaczone s ą dla całych rodzin. Stanowi to sposobno ść do wł ączania dzieci w prezentacje ekologiczne i przekazywanie wiedzy rodzicom zaanga Ŝowanym w wyst ępy dzieci. Elementy edukacji ekologicznej mo Ŝna wł ącza ć do wszystkich imprez kulturalnych odbywaj ących si ę na terenie gminy. Taki sposób edukowania dorosłych (rodziców) stanowi bardzo skuteczn ą form ę przekazywania i rozpowszechniania tre ści ekologicznych. Nie nale Ŝy równie Ŝ zapomnie ć o tzw. „akcjach ekologicznych”, najcz ęś ciej sezonowych. Stawiaj ą sobie one za cel ochron ę przyrody, ostrzegaj ą przed zagro Ŝeniami, uświadamiaj ą szkodliwo ść niektórych zachowa ń człowieka. Poni Ŝej przedstawiono propozycje takich programów edukacyjnych: • Wystawa – Pomniki przyrody , • Konkursy np. – Czy wiesz, jak chroni ć przyrod ę Wystawa - Świat opakowany , • Spotkania Zielonych – Kropelka czystej wody. • Festyn pod hasłem - Mój Dzie ń Ziemi

Na omawianym terenie proponowane formy przekazu treści ekologicznych powinny mie ć charakter cykliczny. Mo Ŝna do ich organizacji wykorzysta ć Gminny O środek Kultury, szkoły, remiz ę stra Ŝack ą (wystawy) a tak Ŝe boiska czy scen ę widowiskow ą (festyny).

131 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

5.4.3. Nauczyciele i dziennikarze

Dla pomy ślnego promowania zagadnie ń ekologicznych niezb ędne jest wł ączenie środków masowego przekazu. Spełniaj ą one wa Ŝne miejsce w kształtowaniu świadomo ści proekologicznej. Posiadaj ąc spore mo Ŝliwo ści oddziaływania, winny traktowa ć edukacj ę ekologiczn ą jako stały element działalno ści. Powinny w sposób rzetelny przedstawia ć stan środowiska przyrodniczego okolic i w równie rzetelny sposób informowa ć o zagro Ŝeniach, jakie na danym terenie wyst ępuj ą. Wa Ŝne jest nawi ązanie bliskiej współpracy mediów z instytucjami i organizacjami zajmuj ącymi si ę ochron ą środowiska, dla pełniejszego rozeznania w sprawach ekologii. Dziennikarze powinni tworzy ć i udost ępnia ć szeroki wachlarz materiałów ukazuj ących pi ękno przyrody, jako niebagatelnego bod źca ochrony środowiska, Powinni uczestniczy ć w kampaniach na rzecz środowiska, czy wspiera ć lokalne inicjatywy w tym zakresie.

Dla programu edukacji mieszka ńców gminy w zakresie podniesienia świadomo ści ekologicznej pomocne zapewne b ędą media: • prasa; • radio.

PROPOZYCJE: 1. Szkolenia wybranej grupy na miejscu. 2. Wyjazd danej grupy na specjalistyczn ą konferencj ę. 3. Prenumerata i zakup specjalistycznych pism i publikacji, 4. Zakup innych materiałów edukacyjnych np. filmy wideo, kasety. 5. Zamówienie specjalistycznych artykułów dla prasy (w wydawnictwach i czasopismach ekologicznych).

Działalno ść nauczycieli w Gminie Grybów w ramach edukacji ekologicznej rozpoczyna si ę ju Ŝ w przedszkolu, przez szkol ę podstawow ą . Edukacja ekologiczna powinna by ć przeprowadzana na wszystkich przedmiotach a szczególnie w ramach realizacji tzw. mi ędzyprzedmiotowej ście Ŝki ekologicznej czy odr ębnie przeprowadzanych zaj ęć edukacyjnych - ście Ŝki ekologicznej. Niezb ędnym jest wi ęc, by wszyscy nauczyciele a nie tylko przyrody czy biologii posiadali wiedz ę z zakresu ochrony środowiska.

132 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

PROPOZYCJE: 1. Szkolenia nauczycieli na miejscu. 2. Prowadzenie w szkołach odr ębnych zaj ęć w ramach ście Ŝki ekologicznej, 3. Zakup ksi ąŜ ek, wydawnictw, publikacji ekologicznych. 4. Zakup kaset wideo, płyt DVD o tematyce ekologicznej. 5. Wyjazd wybranej grupy na targi ekologiczne. 6. Prowadzenie zaj ęć edukacyjno – dydaktycznych na terenie Nadle śnictwa Nawojowa

5.4.4. Współpraca Gminy ze szkołami

Edukacja ekologiczna uczniów musi mie ć szerszy aspekt. Nauczyciele i uczniowie, otrzymuj ąc wsparcie gminy w tym zakresie (np. poprzez kontakt z Gminnym Centrum Edukacji Ekologicznej), mog ą i podejmuj ą w praktyce szereg działa ń na rzecz środowiska lokalnego. Wsparcie ze strony gminy jak i powiatu jest jednak niezb ędne. Dotyczy to zarówno wsparcia programowego jak i finansowego, przygotowywanych przez poszczególnych nauczycieli czy placówki o światowe działa ń. Niestety cz ęsto obydwie strony s ą za mało zorientowane we wzajemnych potrzebach i mo Ŝliwo ściach. Dlatego bardzo przydatne, ze strony gminy, byłoby przygotowanie ka Ŝdego roku informatora dla szkół o mo Ŝliwo ściach oferowanej pomocy przez Gmin ę czy Powiat Nowos ądecki w okre ślonym zakresie zwi ązanym z edukacj ą ekologiczn ą . Stosunkowo nieskomplikowanymi dla gminy przykładami wspierania ekologicznych działa ń szkoły s ą współfinansowanie, wspólna organizacja i pomoc merytoryczna w takich przedsi ęwzi ęciach jak:  konkursy zwi ązane z tematyk ą środowiskow ą (przede wszystkim lokaln ą),  organizacja Dnia Ziemi czy Światowego Dnia Ochrony Środowiska,  prowadzenie programów autorskich czy innowacji pedagogicznych w szkołach,  programy edukacyjne na rzecz środowiska,  udział w zaj ęciach terenowych klas b ądź kół przyrodniczych, w charakterze specjalistów, w zakresie okre ślonym tematem zaj ęć terenowych,  udost ępnianie i popularyzacja informacji, w tym tak Ŝe materiałów drukowanych, nt. zagro Ŝeń i pro środowiskowych działa ń powiatu czy gminy, celem wspólnej edukacji mieszka ńców danego terenu,  prenumerata czasopism przyrodniczych i ekologicznych,  wzbogacanie bibliotek szkolnych w materiały dydaktyczne przydatne w realizacji zagadnie ń zwi ązanych z ekologi ą i ochron ą środowiska,  wspieranie programów i ekologicznych przedsi ęwzi ęć szkół w niezb ędne pomoce naukowe wykorzystywane podczas realizacji tych działa ń,

133 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

 współorganizacja z Gminnym Centrum Edukacji Ekologicznej i Wojewódzkim Ośrodkiem Metodycznym form doskonalenia nauczycieli (np. warsztatowych) w zakresie edukacji ekologicznej/ środowiskowej.

Oczywi ście zamieszczone tu przykłady nie wyczerpuj ą wszystkich mo Ŝliwo ści jakie niesie ze sob ą praktyka i zapewne zostan ą one zweryfikowane w działaniu.

5.4.5. Udział pozarz ądowych organizacji ekologicznych w edukacji dzieci i młodzie Ŝy

Lokalne organizacje pozarz ądowe zajmuj ące si ę ekologi ą stanowi ą cz ęsto podstawowy czynnik w anga Ŝowaniu młodzie Ŝy w akcje edukacji ekologicznej. Lista społecznych organizacji ekologicznych jest bardzo długa. Do najwa Ŝniejszych pozarz ądowych organizacji czy stowarzysze ń zajmuj ących si ę problemami ekologicznymi nale Ŝą m.in.:  Liga Ochrony Przyrody,  Polski Klub Ekologiczny  Zwi ązek Harcerstwa Polskiego  Federacja Zielonych  Nasza Ziemia Grybowska

Urz ąd gminy powinien w jak najszerszym stopniu współpracowa ć z organizacjami ekologicznymi przy podejmowanych na swoich terenach działaniach na rzecz ochrony środowiska naturalnego i zrównowa Ŝonego rozwoju. Powinien zach ęca ć mieszka ńców do zakładania kół , oddziałów czy nowych organizacji społecznych oraz wspiera ć ich działalno ść .

5.5. Media w kampanii informacyjnej

Współpraca z mediami ma na celu uzyskanie aktywnego poparcia mieszka ńców dla realizowanych przez samorz ąd działa ń. Chodzi o tak ą profesjonaln ą działalno ść z zakresu public relations, której celem jest nie tylko przeforsowanie trudnych decyzji Wójta, lecz przede wszystkim promowanie postaw pro społecznych. Promocja za po średnictwem mediów zachowa ń proekologicznych, a szczególnie selektywnej zbiórki odpadów odgrywa bardzo wa Ŝną rol ę i jest jednym z podstawowych źródeł informacji. Dzi ęki pomocy mediów w trakcie realizacji programu mo Ŝliwe b ędzie równie Ŝ przeprowadzenie rozmaitych akcji i kampanii edukacyjnych.

134 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

Wa Ŝną inicjatyw ą słu Ŝą cą komunikacji społecznej i informowaniu mieszka ńców o podejmowanych przez władze samorz ądowe działa ń jest wykorzystanie mo Ŝliwo ści jakie daje Internet. T ą drog ą istnieje du Ŝa szansa dotarcia do młodzie Ŝy, w śród której Internet jest najbardziej popularnym środkiem komunikacji.

5.6. Przyczyny zanieczyszcze ń i sposoby zapobiegania

Wa Ŝnym elementem kampanii edukacyjnej jest u świadomienie społecze ństwu negatywnego wpływu na środowisko poszczególnych zachowa ń ludzi. Z tego te Ŝ wzgl ędu poni Ŝej zaprezentowano kilka przyczyn zanieczyszcze ń środowiska i sposobów zapobiegania powstawania tych zanieczyszcze ń.

5.6.1. Zanieczyszczenie atmosfery

Przenikanie do atmosfery rozmaitych substancji oraz ró Ŝnych postaci energii nazywamy emisj ą. Substancje te mog ą wyst ępowa ć we wszystkich trzech stanach skupienia(stałym, ciekłym i gazowym), a ich źródłem s ą naturalne procesy (chemiczne, biologiczne, fizyczne i fotochemiczne) zachodz ące w przyrodzie oraz działalno ść antropogeniczna.

Główne źródła zanieczyszcze ń:

Zanieczyszczenia naturalne: wybuchy wulkanów (zanieczyszczenia pyłowe i gazowe);

przebieg procesów biologicznych (powstawanie w ęglowodorów – C xHy, siarczku wodoru

– H 2S, tlenków azotu – NO x, amoniaku – NH 3); przebieg procesów fizycznych (wyładowania elektryczne – źródło istotnych ilo ści tlenków

azotu NO x).

Zanieczyszczenia antropogeniczne: małe rozproszone stacjonarne źródła punktowe uwalniaj ące głównie produkty spalania paliw kopalnych tj. paleniska domowe kotłownie lokalne zakłady rzemie ślnicze du Ŝe źródła punktowe emituj ące produkty spalania paliw i zanieczyszczenia wynikaj ące z profilu produkcji tj. elektrownie

135 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

 elektrociepłownie rafinerie du Ŝe zakłady przemysłowe środki transportu wprowadzaj ące do atmosfery zanieczyszczenia: gazowe

dwutlenek w ęgla (CO 2) tlenek w ęgla zwany czadem (CO)

tlenki azotu (NO x)

węglowodory (C xHy) pyłowe – emitowane wraz z gazami odlotowymi oraz powstaj ące wskutek ścierania opon, nawierzchni dróg i okładzin hamulcowych; wypalanie trwałych u Ŝytków zielonych, lasów; palenie tytoniu.

Konkretne działania proekologiczne

Nie spalajmy śmieci - je Ŝeli spalamy śmieci, odpady plastikowe i gumowe, to w naszych piecach powstaj ą dziesi ątki bardzo szkodliwych, dra Ŝni ących a nawet powoduj ących choroby nowotworowe zwi ązków chemicznych. Najbardziej rakotwórcze to Dioksyny i Furany. Kominy naszych domów nie s ą wysokie. Wszystkie pyły i szkodliwe substancje nie ulatuj ą nad chmury, lecz snuj ą si ę przy ziemi, zatruwaj ąc wszystko dookoła.

Pami ętaj! Z kominów unosz ą si ę truj ące, rakotwórcze, mutagenne substancje szczególnie szkodliwe dla małych dzieci a nawet tych, jeszcze nie narodzonych!!!

Jak i czym ogrzewa ć domy by nie tru ć si ę wzajemnie? 1. nale Ŝy uszczelni ć okna i ociepli ć ściany 2. wykorzystywa ć pr ąd elektryczny, gaz, olej opalowy 3. spala ć czyste nie malowane i nie impregnowane drewno 4. wykorzystywa ć energi ę słoneczn ą poprzez instalacj ę kolektorów słonecznych 5. nie pali ć resztek ro ślinnych – kompostuj je.

136 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

5.6.2. Zanieczyszczenia wód

Główne źródła zanieczyszcze ń:  Zanieczyszczenia fizyczne a) substancje radioaktywne (działalno ść elektrowni w ęglowych i j ądrowych, zakłady przeróbki materiałów radioaktywnych); b) osady denne (sedymentacja cz ąstek stałych);

 Zanieczyszczenie termiczne (zrzut do wód powierzchniowych podgrzanych wód pochodz ących z układów chłodniczych);

 Zanieczyszczenia mineralne substancje toksyczne gł. jony metali ci ęŜ kich (rt ęci Hg, ołowiu Pb, kadmu Cd, niklu Ni, arsenu As i glinu Al); zasolenie wód (wprowadzenie do wód powierzchniowych zasolonych wód dołowych, - 2 zawieraj ących znaczne ilo ści jonów chloru Cl i siarczanu SO 4 )

 Zanieczyszczenia organiczne a) rozpuszczone detergenty, b) ropa naftowa i substancje naftopochodne, c) wypłukiwane z gleby zwi ązki z nawozów sztucznych, d) fenol, e) wielopier ścieniowe w ęglowodory aromatyczne (WWA), f) polichlorowane bifenyle (PCB)

Zanieczyszczenia antropogeniczne a) ścieki bytowo-gospodarcze (wody zu Ŝyte w gospodarstwach domowych); b) ścieki przemysłowe (wody zu Ŝyte w procesach technologicznych, wody chłodnicze, kopalniane wody dołowe); c) wody deszczowe (wody opadowe spłukuj ące zanieczyszczenia z powierzchni terenu); d) ścieki z rolnictwa (intensywna hodowla bydła i trzody chlewnej) e) eutrofizacja – proces polegaj ący na wzbogacaniu si ę środowiska w substancje pokarmowe wskutek wzmo Ŝonego ich dopływu głównie azotu i fosforu.

137 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

Konkretne działania proekologiczne Nie u Ŝywaj środków do prania zawieraj ących fosforany; Sprawd ź, czy u Ŝywane środki czysto ści ulegaj ą biodegradacji; Korzystaj z myjni samochodowych; Niezwłocznie zreperuj ciekn ący kran; Korzystaj z prysznica – jest zdrowszy i oszcz ędniejszy Zbieraj deszczówk ę.

5.6.3. Zanieczyszczenia gleb

Główne źródła zanieczyszcze ń: Przenikanie do gleb zanieczyszcze ń pochodz ących z: atmosfery (pyły, gazy, kwa śny opad atmosferyczny) wód ( ścieki, nawadnianie) odpadów przemysłowych (hałdy) komunalnych (wysypisk śmieci) komunikacji (du Ŝe nat ęŜ enie ruchu pojazdów) Przemysł (najwi ększe zanieczyszczenie w s ąsiedztwie zakładów )

Post ępuj ąca chemizacja rolnictwa oraz przemysłowa hodowla bydła i trzody chlewnej

Erozja (wodna, wietrzna, powierzchniowa) – wymywanie lub wywiewanie powierzchniowej warstwy gleby.

Konkretne działania proekologiczne Zabiegi chroni ące gleby przed erozj ą: a) tarasowanie stromych stoków; b) prowadzenie dróg małymi spadkami; c) unikanie monokultur i stosowanie płodozmianu; d) zaprzestanie nadmiernego i nieuzasadnionego wyrębu drzew; e) ograniczenie odwadniania; f) zwi ększanie zalesie ń i zadrzewie ń stosuj ąc pasy zieleni.

Ograniczenie emisji pyłowo-gazowych (gł. SO 2 i metali ci ęŜ kich). Rozs ądne dostosowanie chemicznych środków ochrony ro ślin i nawozów do rodzajów upraw. Wła ściwe składowanie odpadów przemysłowych i komunalnych w postaci hałd i wysypisk śmieci. Wykorzystywanie gleb najsłabszych na cele budownictwa, przemysłu, komunikacji.

138 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

5.6.4. Hałas

Główne źródła hałasu: instalacje; zakłady przemysłowe; urz ądzenia; drogi, linie kolejowe;

Konkretne działania proekologiczne:

1. Monitoring środowiska. 2. Okre ślenie miejscowego dopuszczalnego poziomu hałasu w środowisku.

5.6.5. Pole elektromagnetyczne

Główne źródła pól elektromagnetycznych:

 linie i stacje elektroenergetyczne o napi ęciu znamionowym 110 kilowoltów lub wy Ŝszym,  radiokomunikacyjne, radionawigacyjne i radiolokacyjne, których równowa Ŝna moc promieniowana izotropowo jest równa 15 watów lub wyŜsza, emituj ących pola elektromagnetyczne o cz ęstotliwo ściach od 0,03 megaherca do 300000 megaherców.

Konkretne działania proekologiczne Zmniejszenie poziomów pól elektromagnetycznych do dopuszczalnych, gdy nie s ą one dotrzymane. Utrzymanie poziomów pól elektromagnetycznych poni Ŝej dopuszczalnych lub na tych poziomach. Poprzez ustalenie okre ślonych zakresów cz ęstotliwo ści pól elektromagnetycznych, dla których okre śla si ę czynniki fizyczne charakteryzuj ące oddziaływanie pól elektromagnetycznych na środowisko oraz okre ślenie dopuszczalnych warto ści czynników fizycznych dla poszczególnych zakresów częstotliwo ści.

5.6.6. Ochrona kopalin

Zło Ŝem kopaliny jest takie naturalne nagromadzenie minerałów i skał oraz innych substancji stałych, gazowych i ciekłych, których wydobywanie mo Ŝe przynie ść korzy ść gospodarcz ą (Prawo geologiczne i górnicze z dnia 4 lutego 1994 r.):

139 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

1. Zło Ŝa kopalin podlegaj ą ochronie polegaj ącej na racjonalnym gospodarowaniu ich zasobami oraz kompleksowym wykorzystaniu kopalin, w tym równie Ŝ kopalin towarzysz ących. 2. Obszary wyst ępowania złó Ŝ kopalin oraz obecne i przyszłe potrzeby eksploatacji tych złó Ŝ uwzgl ędnia si ę w i gminnym planie zagospodarowania przestrzennego, w planie zagospodarowania przestrzennego województwa oraz w studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego. 3. Eksploatacj ę zło Ŝa kopaliny prowadzi si ę w sposób gospodarczo uzasadniony oraz przy zastosowaniu środków ograniczaj ących szkody w środowisku i przy zapewnieniu racjonalnego wydobycia i zagospodarowania kopalin. 4. Podejmuj ący eksploatacj ę złó Ŝ kopaliny lub prowadz ący t ę eksploatacj ę jest obowi ązany przedsi ębra ć środki niezb ędne do ochrony zasobów zło Ŝa, jak równie Ŝ do ochrony powierzchni ziemi oraz wód powierzchniowych i podziemnych, sukcesywnie prowadzi ć rekultywacj ę terenów poeksploatacyjnych oraz przywraca ć do wła ściwego stanu inne elementy przyrodnicze. 5. Zasady gospodarowania zło Ŝem kopaliny i zwi ązanej z eksploatacj ą zło Ŝa ochrony środowiska okre ślaj ą przepisy prawa geologicznego i górniczego.

5.6.7. Ochrona przyrody

Ochrona przyrody – to zachowanie, restytuowanie i wła ściwe u Ŝytkowanie zasobów przyrody i jej tworów o Ŝywionych i nieo Ŝywionych, których utrzymanie le Ŝy w interesie społecze ństwa ze wzgl ędów naukowych, gospodarczych, historyczno-pami ątkowych, estetycznych, rekreacyjnych i krajoznawczych. Ka Ŝdy z mieszka ńców ma mo Ŝliwo ść , w swoim własnym zakresie, przyczynia ć si ę do poszanowania przyrody.

Konkretne działania proekologiczne: Nie zrywaj i nie niszcz ro ślin prawnie chronionych.  Dokarmiaj zwierz ęta zim ą (karmniki, pasieki); np. zorganizowa ć w szkołach akcje dokarmiania zwierz ąt.  Bierz udział w akcjach sadzenia drzew.  Zadbaj o przydomowy krajobraz (np. konkurs o najpi ękniej utrzymany ogród w gminie, we wsi).

140 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

Ochrona zwierz ąt i ro ślin polega na: zachowaniu cennych ekosystemów, bioró Ŝnorodno ści i utrzymaniu równowagi przyrodniczej, tworzeniu warunków prawidłowego rozwoju i optymalnego spełniania przez zwierz ęta i ro ślinno ść funkcji biologicznej na rzecz środowiska, zapobieganiu lub ograniczaniu szkodliwych oddziaływa ń na środowisko, które mogłyby niekorzystnie wpływa ć na zasoby oraz stan zwierz ąt i ro ślin, zapobieganiu zagro Ŝeniom dla naturalnych kompleksów i tworów przyrody.

Ochrona, o której mowa jest realizowana w szczególno ści przez: 1. obejmowanie ochron ą obszarów i obiektów cennych przyrodniczo, 2. ustanawianie ochrony gatunków zwierz ąt i ro ślin zagro Ŝonych wygini ęciem, 3. ograniczanie mo Ŝliwo ści pozyskiwania dziko wyst ępuj ących zwierz ąt i ro ślin, 4. odtwarzanie populacji i stanowiska oraz zapewnianie reprodukcji dziko wyst ępuj ących zwierz ąt i ro ślin, 5. zabezpieczenie lasów i zadrzewie ń przed zanieczyszczeniem i po Ŝarami, 6. ograniczanie mo Ŝliwo ści wycinania drzew i krzewów oraz likwidacji terenów zieleni, 7. zalesianie, zadrzewianie lub tworzenie skupisk ro ślinno ści zwłaszcza gdy przemawiaj ą za tym potrzeby ochrony gleby, zwierz ąt, kształtowania klimatu oraz inne potrzeby zwi ązane z zapewnieniem bioró Ŝnorodno ści, równowagi przyrodniczej i zaspokajania potrzeb rekreacyjno - wypoczynkowych ludzi, 8. nadzorowanie wprowadzania do środowiska genetycznie zmodyfikowanych organizmów.

Szczegółowe zasady w zakresie: ochrony obszarów i obiektów o warto ściach przyrodniczych, krajobrazu, zwierz ąt i ro ślin zagro Ŝonych wygini ęciem oraz drzew, krzewów i zieleni okre ślaj ą przepisy o ochronie przyrody, ochrony lasów okre ślaj ą przepisy o lasach, ochrony dziko wyst ępuj ących zwierz ąt okre ślaj ą przepisy o łowiectwie, o rybactwie śródl ądowym i rybołówstwie morskim, ochrony zwierz ąt gospodarskich i domowych okre ślaj ą przepisy o ochronie zwierz ąt.

141 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

VI. REALIZACJA PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA

6.1. Współpraca w ramach wdro Ŝenia Programu 6.1.1. Wprowadzenie 6.1.2. Współpraca z jednostkami szczebla wojewódzkiego i powiatowego 6.1.3. Inspekcja Ochrony Środowiska - Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska 6.1.4. Fundusze Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej 6.1.5. Współpraca z samorz ądami gminnymi 6.1.6. Współpraca z pozarz ądowymi organizacjami ekologicznymi 6.1.7. Inne instytucje i organizacje 6.2. Zało Ŝenia systemu finansowania inwestycji 6.2.1. Emisja obligacji komunalnych 6.2.2. Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej 6.2.3. EkoFundusz 6.2.4. Fundusz Spójno ści 6.2.5. Bank Ochrony Środowiska 6.3. Zarz ądzanie Programem Ochrony Środowiska 6.3.1. Instrumenty prawne 6.3.2. Instrumenty finansowe 6.3.3. Instrumenty społeczne 6.3.4. Instrumenty strukturalne 6.4. Monitorowanie Programu Ochrony Środowiska 6.4.1. Zasady monitoringu 6.4.2. Monitorowanie zało Ŝonych efektów ekologicznych 6.5. Wska źniki monitorowania celów okre ślonych w Programie Ochrony Środowiska

6.1. Współpraca w ramach wdro Ŝenia Programu

6.1.1. Wprowadzenie

Niezale Ŝnie od istniej ących kompetencji na poszczególnych szczeblach zarz ądzania i zakresu odpowiedzialno ści uwarunkowanej ustawodawstwem, bardzo wa Ŝnym czynnikiem sukcesu Programu jest dobra i szeroko poj ęta współpraca mi ędzy ró Ŝnymi partnerami, uczestnikami Programu. Współpraca powinna uwzgl ędnia ć nast ępuj ące zasady: swobody działania - poszczególne podmioty maj ą swobod ę działania według posiadanych przez nie kompetencji. Realizuj ą one własne cele zapisane w statutach; maj ą własne struktury, procedury, techniki działania zapisane w dokumentach organizacyjnych i regulaminach, dobrowolno ści i równo ści, efektywnego u Ŝycia środków (zasobów) - na wszystkich podmiotach ci ąŜ y obowi ązek efektywnego i racjonalnego u Ŝycia środków, wykorzystania prostych rezerw - priorytetem w polityce krótko- i średniookresowej powinny by ć działania przynosz ące du Ŝe efekty ekologiczne przy stosunkowo niskich nakładach. Do tych działa ń nale Ŝą wszelkie działania prewencyjne, poprawa organizacji zarz ądzania, wprowadzanie zasad czystszej produkcji, poszanowanie

142 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

energii i surowców oraz edukacja ekologiczna i działania na rzecz podniesienia świadomo ści ekologicznej, pomocniczo ści i solidarno ści - wszyscy uczestnicy Programu s ą zobowi ązani do współpracy w realizacji Programu, do solidarnego ponoszenia kosztów jego realizacji oraz wspierania słabszych partnerów.

Post ępowanie wszystkich uczestników programu zgodnie z tymi zasadami gwarantuje: uspołecznienie decyzji, współdziałanie, równo ść podmiotów uczestnicz ących w zarz ądzaniu, swobod ę przepływu informacji.

Wśród najwa Ŝniejszych partnerów wł ączonych zarówno w proces opracowania Programu, jak i jego wdra Ŝania nale Ŝy wymieni ć:
jednostki szczebla wojewódzkiego i powiatowego,
Inspekcj ę Ochrony Środowiska (WIO Ś),
Fundusze Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFO ŚiGW w Warszawie, WFO ŚiGW w Krakowie),
sąsiednie gminy,
podmioty gospodarcze,
organizacje pozarz ądowe.

6.1.2. Współpraca z jednostkami szczebla wojewódzkiego i powiatowego

Zagro Ŝenia dla środowiska mog ą mie ć pochodzenie lokalne, ale tak Ŝe mog ą wynika ć z zanieczyszcze ń pochodz ących spoza obszaru gminy. St ąd potrzeba koordynacji działa ń o charakterze ponadlokalnym, podejmowanych na szczeblu powiatu lub województwa.

Na realizacj ę programu środki finansowe pochodzi ć b ędą tak Ŝe z bud Ŝetu Wojewody i z bud Ŝetu samorz ądowego województwa małopolskiego.

Zgodnie z ustaw ą z dnia 27 kwietnia 2001 roku - Prawo ochrony środowiska (Art. 17, ust. 2) projekt programu musi by ć opiniowany przez Zarz ąd Powiatu .

Działania maj ące na celu popraw ę jako ści wód powierzchniowych musz ą obejmowa ć swym zasi ęgiem cał ą zlewni ę. Przykładem tego mo Ŝe by ć realizacja zada ń zwi ązanych z uporz ądkowaniem gospodarki wodno-ściekowej zlewni rzeki Biała w ramach Programu

143 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

„Czysty Dunajec”, podejmowanych na szczeblu powiatów: tarnowskiego i nowos ądeckiego i gorlickiego.

6.1.3. Inspekcja Ochrony Środowiska - Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska

Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska kontroluje respektowanie prawa przez podmioty gospodarcze w zakresie korzystania ze środowiska oraz koordynuje lokalne sieci monitoringu środowiska. W okresie wdra Ŝania programu zostanie zintensyfikowana współpraca, zwłaszcza w zakresie wymiany informacji i wiedzy. Informacje zdobyte przez WIO Ś w trakcie kontroli zakładów przemysłowych mog ą by ć podstaw ą stosownych wyst ąpie ń o weryfikacj ę pozwole ń wydawanych przez Starost ę, zwłaszcza dla tych zakładów, które b ędą wdra Ŝały normy zarz ądzania środowiskowego. Uzyskane informacje posłu Ŝą równie Ŝ do weryfikacji wska źników monitorowania celów okre ślonych w Programie oraz przeciwdziałania powstawaniu niekorzystnych dla środowiska zjawisk.

6.1.4. Fundusze Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej

Posiadanie odpowiednich środków finansowych jest bardzo wa Ŝnym warunkiem wdro Ŝenia programu ochrony środowiska. W rozdziale 6.2. omówione zostały potencjalne źródła finansowania przedsi ęwzi ęć zdefiniowanych w Programie. Wiele działa ń b ędzie realizowane poprzez środki pochodz ące z przedmiotowych funduszy. S ą to: Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFO ŚiGW) oraz Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Krakowie (WFO ŚiGW),

Dokonanie wyboru priorytetów musi opiera ć si ę o dobr ą współprac ę mi ędzy władzami gminy Grybów a Narodowym i Wojewódzkim Funduszem Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, tak aby realizowane inwestycje przyniosły jak najwi ększe efekty dla środowiska i zdrowia człowieka. Nale Ŝy zaznaczy ć, Ŝe w perspektywie długoterminowej udział środków pochodz ących z funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej (narodowego, wojewódzkiego, powiatowego i gminnych) w inwestycjach na rzecz ochrony środowiska b ędzie malał, co wynika z prognozowanych coraz mniejszych wpływów.

144 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

6.1.5. Współpraca z samorz ądami gminnymi

Realizacja przedsi ęwzi ęć na rzecz ochrony środowiska w znacznym stopniu zale Ŝy od efektywnej współpracy mi ędzy gminami, która jest konieczna na ka Ŝdym etapie polityki ochrony środowiska. Wiele działa ń musi by ć wdra Ŝanych na poziomie lokalnym, b ądź co najmniej wymaga udziału gmin. Do nich nale Ŝą przede wszystkim zadania z zakresu: gospodarki wodno-ściekowej, gospodarki odpadami komunalnymi, zbiórki odpadów niebezpiecznych. Bardzo wa Ŝnym tematem b ędzie edukacja ekologiczna, gdzie udział gmin b ędzie ści śle sprecyzowany poprzez zdefiniowanie form współpracy zarówno z władzami powiatu, województwa, jak i pozarz ądowymi organizacjami ekologicznymi. Współpraca z s ąsiednimi gminami, oprócz pozytywnych efektów dla środowiska, mo Ŝe przynie ść tak Ŝe wymierne korzy ści ekonomiczne. Współpraca ta powinna dotyczy ć przede wszystkim: poprawy stanu czysto ści wód, systemu powi ąza ń komunikacyjnych: budowa i modernizacja głównych korytarzy transportowych, wdra Ŝania systemu Natura 2000, rozwoju obszarów wiejskich i rolnictwa: restrukturyzacja rolniczej przestrzeni produkcyjnej, modernizacji infrastruktury i urz ądze ń melioracyjnych, modernizacji i utrzymania systemu ochrony przeciwpowodziowej, poprawy gospodarowania odpadami komunalnymi.

6.1.6. Współpraca z pozarz ądowymi organizacjami ekologicznymi

Organizacje pozarz ądowe coraz cz ęś ciej bior ą udział w pracach nad programami ochrony środowiska, a przede wszystkim w działaniach zwi ązanych z edukacj ą i informacj ą ekologiczn ą. Z punktu widzenia władz gminnych, pozarz ądowe organizacje ekologiczne mog ą spełnia ć nast ępuj ące zadania:  wyja śnia ć znaczenie działa ń, maj ących na celu ochron ę przyrody i środowiska,  reprezentowa ć opinie społecze ństwa szczególnie w przypadku, gdy ciesz ą si ę szerokim poparciem społecznym,  bra ć udział w komunikacji środowiskowej, edukacji ekologicznej i promowaniu zrównowa Ŝonego rozwoju,  zabiega ć o coraz to wi ększe poparcie opinii publicznej dla polityki władz w zakresie ochrony środowiska,

145 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

 stanowi ć przeciwwag ę dla interesów, które brane s ą pod uwag ę w procesie podejmowania decyzji dotycz ących środowiska naturalnego,  bra ć udział w opracowywaniu i wdra Ŝaniu programu ochrony środowiska,  wnosi ć wiedz ę oraz dostarcza ć alternatywne ekspertyzy przydatne w procesie opracowywania polityki ochrony środowiska i podejmowania decyzji. Oczekuje si ę, Ŝe organizacje ekologiczne, w oparciu o własne siły, wyka Ŝą inicjatyw ę ukierunkowan ą na mieszka ńców i placówki edukacyjne, takie jak szkoły podstawowe, gimnazjalne i ponadgimnazjalne, aby rozszerzy ć edukacj ę ekologiczn ą nastawion ą na podniesienie świadomo ści ekologicznej oraz wdro Ŝyć projekty pilota Ŝowe i specjalne programy realizowane w ścisłej współpracy z samorz ądem wojewódzkim, powiatowym i gminnym. W układzie sił - pozarz ądowe organizacje ekologiczne maj ą okre ślon ą pozycj ę (tworz ą oddzieln ą sił ę). Przecenianie swojego wpływu na polityk ę ochrony środowiska i mo Ŝliwo ści zmian np. decyzji dot. inwestycji wa Ŝnych w skali regionu, stanowi zagro Ŝenie dla efektywnego działania organizacji.

6.1.7. Inne instytucje i organizacje

Do instytucji z którymi władze gminy b ędą współpracowa ć nale Ŝy tak Ŝe zaliczy ć: Powiatow ą Stacj ę Sanitarno-Epidemiologiczn ą w Nowym S ączu Nadle śnictwa: w Nawojowej i Gorlicach oraz Regionaln ą Dyrekcj ę Lasów Pa ństwowych w Krakowie Regionalny Zarz ąd Gospodarki Wodnej w Krakowie Małopolski Zarz ąd Melioracji i Urz ądze ń Wodnych w Krakowie Ośrodek Doskonalenia Rolniczego w Nawojowej. Wszystkie te jednostki zajmuj ą wa Ŝne miejsce na polu ochrony środowiska i ich do świadczenia b ędą wykorzystane przy realizacji Programu Ochrony Środowiska.

6.2. Zało Ŝenia systemu finansowania inwestycji

Realizacja zada ń wytyczonych w Programie Ochrony Środowiska wi ąŜ e si ę z wysokimi nakładami inwestycyjnymi. Wi ększo ść instytucji, które udzielaj ą dotacji lub korzystnie oprocentowanych kredytów na inwestycje w dziedzinie ochrony środowiska wymaga, Ŝeby inwestycja osi ągn ęła odpowiednio du Ŝy efekt ekologiczny i obj ęła swym zasi ęgiem mo Ŝliwie najwi ększ ą liczb ę mieszka ńców gminy. Dlatego w przypadku gminy Grybów nale Ŝy d ąŜ yć aby podejmowane działania obejmowały swym zasi ęgiem kilka gmin (np. mi ędzygminne działania na rzecz ochrony środowiska).

146 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

Wspólne działanie kilku gmin nie tylko ma wpływ na finansowanie inwestycji (obni Ŝy koszty, które b ędzie musiała ponie ść pojedyncza gmina), ale równie Ŝ obni Ŝy koszty eksploatacyjne. Oznacza to, Ŝe przedsi ęwzi ęcia winny by ć wspólnie realizowane. W zale Ŝno ści od przyj ętego w danym przypadku rozwi ązania wariantu organizacyjnego gmina Grybów samodzielnie lub wspólnie z innymi gminami b ędzie finansowa ć realizacj ę konkretnych zada ń. Środki na finansowanie zada ń zwi ązanych z ochron ą środowiska i gospodark ą odpadami pochodzi ć mog ą z nast ępuj ących źródeł:  środków własnych,  dofinansowania z Gminnego, Powiatowego, Wojewódzkiego i Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej,  emisji obligacji komunalnych,  funduszy pomocowych i zwi ązanych z eko-konwersj ą (Ekofundusz),  funduszu pomocowego ISPA,  kredytów bankowych na preferencyjnych warunkach (np. Bank Ochrony Środowiska),  pozyskanych inwestorów strategicznych, w tym tak Ŝe inwestorów zagranicznych.

Nale Ŝy zaznaczy ć, Ŝe wszystkie instytucje udzielaj ące pomocy finansowej w dziedzinie ochrony środowiska wymagaj ą od inwestora nie tylko wypełnienia odpowiedniego formularza, ale równie Ŝ przedstawienia szeregu opracowa ń i dokumentacji planuj ących czy opisuj ących dane przedsi ęwzi ęcie. S ą to mi ędzy innymi.: plan zagospodarowania przestrzennego i strategia rozwoju gminy, Program Ochrony Środowiska, Plan Gospodarki Odpadami, Koncepcja Gospodarki Wodno-ściekowej, Plan Zalesiania itp. projekt budowlany i wykonawczy wraz ze źródłow ą dokumentacj ą ekonomiczn ą, finansow ą i przetargow ą, studium wykonalno ści (lub biznes plan w przypadku przedsi ęwzi ęć komercyjnych), wymagane przez prawo zezwolenia na realizacj ę projektu.

6.2.1. Emisja obligacji komunalnych

Jako nowy sposób gromadzenia środków finansowych wprowadzono emisj ę obligacji. Dzi ęki obligacjom Emitent pozyskuje środki na rozwój, a kupuj ący obligacje - korzystne ulokowanie środków pieni ęŜ nych na okre ślony czas. Istnieje mo Ŝliwo ść emisji obligacji na inwestycje słu Ŝą ce ochronie środowiska. W przypadku podmiotów szczególnie uci ąŜ liwych dla otoczenia obligacje mog ą by ć odpowiednio uatrakcyjnione zobowi ązaniem do radykalnego ograniczenia tej uci ąŜ liwo ści. Podmiotowe obligacje mog ą by ć nabywane przez bud Ŝet terenowy, Narodowy Fundusz

147 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej oraz kupowane przez inne podmioty, odczuwaj ące ekologiczn ą uci ąŜ liwo ść emitenta. Obligacja jest wyrazem zobowi ąza ń przedmiotu emituj ącego i jednocze śnie praw nabywców obligacji do otrzymywania ich spłaty wraz z odsetkami i innych świadcze ń o charakterze rzeczowym. Jest zatem zbli Ŝona do transakcji kredytowej w banku.

Przez emisj ę obligacji realizuje si ę przepływ kapitału. Kredyt uzyskany w drodze emisji obligacji nie jest łatwy ani tani, gdy Ŝ zysk zamierzonego przedsi ęwzi ęcia musi by ć na tyle wysoki, aby pokrywał zwi ązane z obligacj ą zobowi ązania. Mo Ŝna przewidywa ć, Ŝe zainteresowanie obligacjami – dot ąd znikome – b ędzie wzrasta ć w miar ę wykształcenia si ę my ślenia kategoriami maj ątkowymi (kapitałowymi).

6.2.2. Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej

Polskie miasta i gminy najcz ęś ciej korzystaj ą z pomocy finansowej Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFO Ś i GW). Jednym z priorytetów tego funduszu jest ochrona powierzchni ziemi. Fundusz przewiduje dofinansowanie (poprzez po Ŝyczki) wdra Ŝania projektów zwi ązanych z realizacj ą programów ochrony poszczególnych elementów środowiska, w tym tak Ŝe gospodarki odpadami. Wniosek do NFO ŚiGW składa si ę wg wzoru stosowanego w Funduszu. Maksymalnym udziałem pomocy funduszu w finansowaniu przedsi ęwzi ęcia jest po Ŝyczka w wysoko ści 50% cało ści nakładów inwestycyjnych. Oprocentowanie tej po Ŝyczki wynosi dla samorz ądów terytorialnych 0,3% stopy redyskontowej.

W NFO ŚiGW istnieje mo Ŝliwo ść umarzania po Ŝyczek je śli: zadanie zostało zrealizowane terminowo, osi ągni ęto zało Ŝony efekt rzeczowy i ekologiczny, spłacono terminowo co najmniej 50% udzielonej po Ŝyczki wraz z oprocentowaniem.

Fundusz preferuje wnioski podmiotów, które zadeklaruj ą przeznaczenie umorzonych kwot na inwestycje proekologiczne. Okres spłaty po Ŝyczki wynosi maksymalnie 5 lat.

6.2.3. EkoFundusz

Środki EkoFunduszu pochodz ą z bezzwrotnej pomocy zagranicznej i z tzw. ekokonwersji (zamian ę kwot polskiego długu zagranicznego na środki inwestycyjne w dziedzinie ochrony środowiska). Zadaniem EkoFunduszu jest dofinansowywanie przedsi ęwzi ęć w dziedzinie ochrony środowiska, które maj ą przynie ść efekt w skali nie tylko regionu czy kraju, ale takŜe

148 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

wpływaj ą na osi ągni ęcie celów ekologicznych uznanych za priorytetowe w skali europejskiej a nawet światowej. W Statucie EkoFunduszu pi ęć sektorów ochrony środowiska uznanych zostało za dziedziny priorytetowe. S ą nimi: ograniczenie transgranicznego transportu dwutlenku siarki i tlenków azotu; ograniczenie dopływu zanieczyszcze ń do Bałtyku oraz ochrona zasobów wody pitnej; ograniczenie emisji gazów powoduj ących zmiany klimatu Ziemi (ochrona klimatu); ochrona ró Ŝnorodno ści biologicznej; gospodarka odpadami i rekultywacja gleb zanieczyszczonych.

EkoFundusz udziela wsparcia finansowego w formie preferencyjnych po Ŝyczek lub/i bezzwrotnych dotacji. Pomoc finansow ą uzyska ć mog ą jedynie projekty dotycz ące inwestycji bezpo średnio zwi ązanych z ochron ą środowiska (w ich fazie implementacyjnej), a w dziedzinie ochrony przyrody równie Ŝ projekty nieinwestycyjne. Maksymalna kwota, jak ą mo Ŝe otrzyma ć jednostka samorz ądowa wynosi 30% nakładów na projekt. W przypadku jednostek gospodarczych kwota ta wynosi 20%. Specyfika EkoFunduszu polega równie Ŝ na tym, i Ŝ inwestor mo Ŝe liczy ć na zwolnienie dokonanych za granic ą zakupów od ceł i opłat granicznych. W wyj ątkowych uzasadnionych przypadkach maksymalnym udziałem pomocy funduszu w finansowaniu przedsi ęwzi ęcia jest po Ŝyczka w wysoko ści 50% cało ści nakładów inwestycyjnych. Oprocentowanie tej po Ŝyczki wynosi dla samorz ądów terytorialnych 0,3% stopy redyskontowej. Wszystkie wnioski o dofinansowanie oceniane s ą w EkoFunduszu z punktu widzenia ekologicznego, technologicznego, ekonomicznego i organizacyjnego. Aby otrzyma ć po Ŝyczk ę lub/i dotacj ę wszystkie te oceny musz ą by ć pozytywne, a inwestor musi wykaza ć si ę wiarygodno ści ą finansow ą i posiadaniem zabezpiecze ń, a tak Ŝe zapewnieniem pełnego finansowania projektu w cz ęś ci nie obj ętej dofinansowaniem EkoFunduszu.

EkoFundusz nie dofinansowuje bada ń naukowych, akcji pomiarowych i edukacyjnych, konferencji i sympozjów, tworzenia i prowadzenia systemów monitoringu środowiska, wszelkiego rodzaju studiów i opracowa ń oraz tworzenia dokumentacji projektowej. Ze środków EkoFunduszu nie mog ą tak Ŝe korzysta ć te przedsi ęwzi ęcia, które kwalifikuj ą si ę do udzielenia znacz ącej pomocy ze strony przedakcesyjnych programów pomocowych Unii Europejskiej - ISPA i PHARE,

Wszystkie projekty rozpatrywane przez EkoFundusz moŜna podzieli ć na projekty techniczne (inwestycyjne) oraz projekty przyrodnicze. W śród projektów technicznych wyró Ŝni ć mo Ŝna projekty komercyjne, czyli takie które generuj ą znaczne zyski po ich

149 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

zako ńczeniu oraz niekomercyjne, których głównym celem jest poprawa stanu środowiska oraz wzgl ędy społeczne, a przyszłe opłaty u Ŝytkowników jedynie pokrywaj ą koszty, bez generowania zysków, b ądź generuj ą zyski w niewielkiej wysoko ści. W obydwu grupach projektów mo Ŝna wyró Ŝni ć projekty typowe oraz projekty innowacyjne. Przez przedsi ęwzi ęcia innowacyjne EkoFundusz rozumie takie, które wprowadzaj ą na polski rynek nowe, lepsze ni Ŝ dot ąd rozwi ązania techniczne słu Ŝą ce ochronie środowiska, oferowane zarówno przez firmy polskie, jak i firmy z krajów – donatorów. Zadaniem EkoFunduszu jest upowszechnianie takich sprawdzonych, a nie stosowanych dot ąd w kraju lub w danym regionie rozwi ąza ń.

Pewnym ograniczeniem stawianym przez EkoFundusz jest konieczno ść wprowadzania technologii pochodz ącej z jednego z krajów donatorów, które przeznaczyły cz ęść polskiego długu na ochron ę środowiska (USA, Francja, Szwajcaria, Szwecja, Norwegia, Włochy).

6.2.4. Fundusz Spójno ści

Fundusz Spójno ści, inaczej nazwany Funduszem Kohezji lub Europejskim Funduszem Kohezji, jest to czasowe wsparcie finansowe dla krajów Unii Europejskiej, których produkt krajowy brutto nie przekracza 90 % średniej dla wszystkich krajów członkowskich (Grecja, Portugalia, Hiszpania i Irlandia).

Fundusz ten nie nale Ŝy do grupy Funduszy Strukturalnych, ze wzgl ędu na okre ślony czas w którym działa. Ze wzgl ędu na charakter i cel Fundusz Spójno ści jest instrumentem polityki strukturalnej. Realizacj ę Funduszu Spójno ści zaplanowano na lata 1993-99. Na szczycie UE w Berlinie postanowiono przedłu Ŝyć jego działanie do 2006 r. W zwi ązku z wej ściem Polski do UE, po 1 maja 2004 roku stał si ę on dost ępny tak Ŝe dla naszego kraju.

Fundusz Kohezji (Spójno ści) redystrybuowany jest przez Komisj ę Europejsk ą na podstawie składanych wniosków w odpowiednich terminach. Tak wi ęc to nie instytucje krajowe, ale stosowne organy Unii Europejskiej rozpatruj ą konkretne projekty, akceptuj ąc je, a nast ępnie finansuj ąc.

Pomoc, któr ą te kraje otrzymuj ą w ramach Funduszu obejmuje finansowanie projektów dotycz ących inwestycji w zakresie ochrony środowiska i infrastruktury transportowej (w tym wspieranie rozwoju sieci korytarzy transeuropejskich).

Bud Ŝet Funduszu Spójno ści na lata 2000 - 2006 wynosi 18 mld Euro (w latach 1994 - 1999 wynosił 15,5 mld Euro).

150 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

Fundusz mo Ŝe przyczynia ć si ę do finansowania: projektów, lub etapów projektu, które s ą technicznie lub finansowo niezale Ŝne, lub grupy projektów powi ązanych ze sob ą widoczn ą strategi ą tworz ącą spójn ą cało ść .

Fundusz mo Ŝe zapewni ć pomoc dla:  projektów dotycz ących środowiska, przyczyniaj ących si ę do osi ągni ęcia celów art. 130 R Traktatu, ł ącznie z projektami wynikaj ącymi z przyj ętych zgodnie z art. 130 S działa ń, a w szczególno ści projekty zgodne z priorytetami nało Ŝonymi na wspólnotow ą polityk ę w zakresie ochrony środowiska przez Pi ąty Program Polityki i Działania odnosz ący si ę do Środowiska i Stałego Rozwoju,  projektów pozostaj ących we wspólnym interesie, dotycz ących infrastruktury transportu, finansowanych przez pa ństwa członkowskie, które s ą obj ęte wytycznymi wymienionymi w art. 129 C Traktatu; jednak Ŝe inne projekty dotycz ące infrastruktury transportu, przyczyniaj ące si ę do osi ągni ęcia celów zawartych w art. 129 B Traktatu, mog ą by ć finansowane a Ŝ do przyj ęcia odpowiedniej orientacji przez Rad ę.

Fundusz mo Ŝe równie Ŝ udziela ć pomocy:  na wst ępne badania odnosz ące si ę do kwalifikuj ących si ę projektów, ł ącznie z tymi, które są konieczne dla ich wprowadzenia,  na środki wsparcia technicznego, a w szczególno ści: a) na środki poziome takie jak badania porównawcze maj ące na celu ocen ę wpływu pomocy wspólnotowej; b) na środki i badania, które przyczyniaj ą si ę do oceny, monitorowania lub oszacowania projektów, oraz wzmocnienia i zagwarantowania koordynowania projektów i ich spójno ści, a w szczególno ści spójno ści z politykami wspólnotowymi; c) na działania i badania pomagaj ące w sporz ądzeniu koniecznych dostosowa ń we wprowadzanych projektach.

6.2.5. Bank Ochrony Środowiska

Bank Ochrony Środowiska udziela kredytów ze środków własnych oraz środków NFO ŚiGW i WFO ŚiGW z przeznaczeniem na inwestycje słu Ŝą ce likwidacji degradacji i ochron ę środowiska.

Na bazie wieloletniego do świadczenia Bank realizuje zadania zwi ązane z jego proekologiczn ą misj ą, współpracuje z organizacjami zajmuj ącymi si ę finansowaniem ochrony

151 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

środowiska tj. Narodowym Funduszem Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, Wojewódzkimi Funduszami Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, Europejskim Funduszem Rozwoju Wsi Polskiej oraz innymi funduszami pomocowymi. Bank udziela na cele proekologiczne nast ępuj ących instrumentów:
Kredyty na inwestycje słu Ŝą ce ochronie środowiska udzielane we współpracy z WFO ŚiGW – kredyty udzielane s ą ze środków WFO ŚiGW (w tym w formie linii kredytowych) lub ze środków Banku z dopłatami WFO ŚiGW do oprocentowania z przeznaczeniem na inwestycje słu Ŝą ce ochronie środowiska przynosz ące wymierny efekt ekologiczny. Przedmiotem kredytowania s ą inwestycje z zakresu ochrony środowiska polegaj ące na realizacji/modernizacji obiektów słu Ŝą cych: ochronie wód i gospodarce wodnej (np. oczyszczalnie ścieków wraz z systemem kanalizacji, modernizacje technologii słu Ŝą ce oszcz ędno ści wody), ochronie atmosfery (np. budowa i modernizacja instalacji ograniczaj ących emisj ę zanieczyszcze ń do atmosfery, wykorzystanie odnawialnych źródeł energii), ochronie powierzchni ziemi (np. redukcja odpadów u źródeł wytwarzania, składowiska odpadów, zakłady utylizacji odpadów)

Kredyty na zakup lub monta Ŝ urz ądze ń i wyrobów słu Ŝą cych ochronie środowiska - kredyt dla Sprzedawców lub/i Wykonawców na zakup lub montaŜ urz ądze ń i wyrobów słu Ŝą cych ochronie środowiska, np.: przydomowych oczyszczalni ścieków, materiałów do ocieple ń budynków, pomp ciepła, okien termoizolacyjnych, itd. Przedmiotem kredytowania jest zakup, zakup i monta Ŝ lub monta Ŝ urz ądze ń i wyrobów słu Ŝą cych ochronie środowiska, np.: przydomowych oczyszczalni ścieków, kolektorów słonecznych, pomp ciepła, grzejników konwekcyjnych, kotłów gazowych, olejowych lub zasilanych energi ą elektryczn ą, zaworów termostatycznych, materiałów do ocieplania budynków, okien termoizolacyjnych, rolet zewn ętrznych i okiennic, drzwi zewn ętrznych charakteryzuj ących si ę niskim współczynnikiem przenikania ciepła. Kredytowane urz ądzenia i wyroby winny posiada ć wymagane prawem dokumenty potwierdzaj ące jako ść (aprobaty, certyfikaty, deklaracje producenta, itp.) - zgodne z Ustaw ą o badaniach i certyfikacji oraz rozporz ądzeniami wykonawczymi do tej Ustawy. Monta Ŝ wyrobów mo Ŝe by ć kredytowany w przypadku gdy: a) Sprzedawca, z którym Bank podpisał porozumienie jest jednocze śnie Wykonawc ą, b) Wykonawca jest jednostk ą autoryzowan ą przez Sprzedawc ę, z którym Bank podpisał porozumienie, c) Bank podpisał z Wykonawc ą porozumienie dotycz ące monta Ŝu urz ądze ń i wyrobów zakupionych wył ącznie na zasadach obowi ązuj ących dla niniejszego produktu.

152 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

Kwota kredytu – do 100% kosztów inwestycji - czyli ceny zakupu i monta Ŝu urz ądzenia lub wyrobu. Okres kredytowania: do 5 lat. Oprocentowanie: według zmiennej stopy procentowej lub indywidualnie dla ka Ŝdego wyrobu i urz ądzenia.

Kredyty na energooszcz ędne przedsi ęwzi ęcia z zakresu modernizacji o świetlenia – kredyt na energooszcz ędne przedsi ęwzi ęcia z zakresu modernizacji o świetlenia ulic, placów itp. polegaj ące na zmianie dotychczasowych urz ądze ń na energooszcz ędne, udzielany jest ze środków Banku Ochrony Środowiska S.A. Przedmiotem kredytowania jest pełny lub cz ęś ciowy zakres prac zwi ązanych z modernizacj ą o świetlenia (zakup i instalacja Ŝarówek, opraw, urz ądze ń steruj ących, słupów i wysi ęgników). Kwota kredytu do 100% warto ści przedsi ęwzi ęcia. Okres kredytowania do 5 lat, zale Ŝny od uzyskiwanych oszcz ędno ści energii (nie wi ęcej ni Ŝ suma okresu realizacji inwestycji, ewentualnej karencji w spłacie kapitału oraz okresu spłaty całego kredytu).

Kredyty na realizacj ę przedsi ęwzi ęć termomodernizacyjnych – kredyt na realizacj ę przedsi ęwzi ęć termomodernizacyjnych w rozumieniu ustawy z dnia 18 grudnia 1998 r. o wspieraniu przedsi ęwzi ęć termomodernizacyjnych, m.in. na ulepszenia, w wyniku których nast ępuje: zmniejszenie rocznego zapotrzebowania na energi ę zu Ŝywan ą na potrzeby ogrzewania i podgrzewania wody u Ŝytkowej lub zmniejszenie strat energii pierwotnej w lokalnym źródle ciepła i lokalnej sieci ciepłowniczej, wykonanie przył ączy technicznych do scentralizowanego źródła ciepła w zwi ązku z likwidacj ą lokalnego źródła ciepła, całkowita lub cz ęś ciowa zamian ę źródeł energii z konwencjonalnych na niekonwencjonalne (w tym odnawialne). Przeznaczenie kredytu dla jednostek samorz ądu terytorialnego realizuj ących przedsi ęwzi ęcia termomodernizacyjne w budynku stanowi ącym ich własno ść i wykorzystywanym do wykonywania zada ń publicznych. Przedmiotem kredytowania s ą: a) ulepszenia, w wyniku których nast ępuje zmniejszenie rocznego zapotrzebowania na energi ę zu Ŝywan ą na potrzeby ogrzewania i podgrzewania ciepłej wody: w budynkach, w których modernizuje si ę jedynie system grzewczy – co najmniej o 10%, w budynkach, w których w latach 1985-2001 przeprowadzono modernizacj ę systemu grzewczego – co najmniej o 15%, w pozostałych budynkach – co najmniej o 25%,

153 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

b) ulepszenia, w wyniku których nast ępuje zmniejszenie rocznych strat energii pierwotnej w lokalnym źródle ciepła i w lokalnej sieci ciepłowniczej – co najmniej o 25%, c) wykonanie przył ączy technicznych do scentralizowanego źródła ciepła, w zwi ązku z likwidacj ą lokalnego źródła ciepła, w celu zmniejszenia kosztów zakupu ciepła dostarczanego do budynków – co najmniej o 20% w stosunku rocznym.

Kwota kredytu : do 80% kosztów inwestycji. Okres kredytowania do 10 lat. Oprocentowanie wg zmiennej stopy procentowej
Kredyty na przedsi ęwzi ęcia inwestycyjne z zakresu agroturystyki ze środków Fundacji "Europejski Fundusz Rozwoju Wsi Polskiej - Counterpart Fund" - kredyt na inwestycje zwi ązane z uruchomieniem nowych lub rozwojem istniej ących przedsi ęwzi ęć gospodarczych w zakresie agroturystyki na wsi lub w miastach do 10 tys. mieszka ńców obejmuj ące tworzenie i rozwój bazy noclegowej, gastronomicznej, rekreacyjno-sportowej i kulturowej. Przeznaczony dla rolników i członków ich rodzin oraz innych osób fizycznych wykonuj ących działalno ść gospodarcz ą, spółek handlowych, organizacji pozarz ądowych (fundacji i stowarzysze ń) posiadaj ących osobowo ść prawn ą, zarz ądów gmin (o kredyt nie mog ą ubiega ć si ę jednostki pa ństwowe ani spółdzielcze). Przedmiot kredytowania:  zakup, budowa, rozbudowa, modernizacja i adaptacja budynków mieszkalnych, towarzysz ących i gospodarskich (stodoły, stajnie, itp.) na agroturystyczn ą baz ę noclegow ą dla turystów (pokoje go ścinne, domki rekreacyjne, pensjonaty, kwatery grupowe, itp.), w tym budowa/modernizacja instalacji kanalizacyjnej, wodnej, systemu grzewczego, instalacji gazowej i elektrycznej w budynkach przewidzianych do u Ŝytkowania jako agroturystyczna baza noclegowa,  zakup, budowa, rozbudowa, modernizacja, adaptacja obiektów/punktów przeznaczonych do świadczenia usług gastronomicznych dla turystów, w tym zało Ŝenie/instalacja urz ądze ń kuchennych, budowa/modernizacja instalacji kanalizacyjnej, wodnej, systemu grzewczego, instalacji gazowej i elektrycznej w pomieszczeniach kuchennych, jadalniach oraz w zapleczu magazynowym artykułów spo Ŝywczych,  zakup, budowa, rozbudowa, modernizacja i adaptacja obiektów stanowi ących lokaln ą atrakcj ę turystyczn ą, zwi ązanych z bezpo średnim świadczeniem usług rekreacyjno-sportowych i kulturowych dla turystów obejmuj ące zakładanie pól biwakowych i kempingów, budow ę i modernizacj ę lokalnych obiektów i

154 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

urz ądze ń sportowo-rekreacyjnych (wypo Ŝyczalnie sprz ętu turystycznego, kąpieliska, pla Ŝe, przystanie kajakowe i Ŝeglarskie, ście Ŝki rowerowe, ście Ŝki zdrowia, stałe parki rekreacyjno-rozrywkowe i szlaki turystyczne, wyci ągi narciarskie), zakup koni oraz budowa i modernizacja stajni i padoków słu Ŝą cych usługom je ździeckim, sportowym leczniczym, zakup, budowa, rozbudowa, modernizacja i adaptacja obiektów/punktów lokalnej kultury ludowej (warsztaty tkackie, kowalsko-artystyczne, garncarskie, wikliniarskie, galerie oraz punkty sprzeda Ŝy wyrobów lokalnego r ękodzieła i rzemiosła artystycznego),  zakup niezb ędnego, pierwszego wyposa Ŝenia inwestycyjnego budowanych obiektów agroturystycznych obejmuj ącego zarówno środki trwałe, jak i inne rzeczowe składniki maj ątku obrotowego wielokrotnego u Ŝytku (np. naczy ń, sztu ćców, po ścieli) ści śle i jednoznacznie zwi ązanego z wyposa Ŝeniem i funkcjonowaniem wymienionych wy Ŝej obiektów. Kwota kredytu : a) do 150 tys. zł, nie wi ęcej ni Ŝ 70% warto ści kosztorysowej zadania inwestycyjnego, b) do 100 tys. zł, nie wi ęcej ni Ŝ 75% warto ści kosztorysowej zadania inwestycyjnego, c) do 50 tys. zł, nie wi ęcej ni Ŝ 80% warto ści kosztorysowej zadania inwestycyjnego. Okres kredytowania do 5 lat (wliczaj ąc okres karencji w spłacie kredytu nie przekraczaj ący 1 roku). Oprocentowanie według zmiennej stopy procentowej dla kredytów do 50 tys. zł - 0,5 stopy redyskonta weksli NBP, dla kredytów do 100 tys. zł - 0,6 stopy redyskonta weksli NBP, dla kredytów do 150 tys. zł - 0,7 stopy redyskonta weksli NBP.

155 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

6.3. Zarz ądzanie Programem Ochrony Środowiska

Jednym z warunków realizacji Programu Ochrony Środowiska jest ustalenie systemu zarz ądzania tym programem. Zarz ądzanie Programem odbywa si ę, z uwzgl ędnieniem zasad zrównowa Ŝonego rozwoju, w oparciu o instrumenty zarz ądzania zgodne z kompetencjami i obowi ązków podmiotów zarz ądzaj ących.

W odniesieniu do niniejszego Programu Ochrony Środowiska jednostk ą, na której będą spoczywały główne zadania zarz ądzania tym programem b ędzie Urz ąd Gminy. Jednak cało ściowe zarz ądzanie środowiskiem b ędzie odbywa ć si ę na kilku szczeblach. Oprócz szczebla gminnego s ą jeszcze szczeble powiatowy i wojewódzki - obejmuj ące działania podejmowane w skali powiatu i województwa , a tak Ŝe szczeble jednostek organizacyjnych, obejmuj ących działania podejmowane przez podmioty gospodarcze korzystaj ące ze środowiska. Na kaŜdą z tych jednostek nało Ŝone s ą ró Ŝne (czasami zbie Ŝne) obowi ązki (Tabela 6.1.).

Ustawowe zadania poszczególnych samorz ądowych jednostek organizacyjnych Tabela 6.1. Jednostka Zakres obowi ązków administracyjna Województwo opracowanie strategii rozwoju opracowanie planów wieloletnich opracowanie planów zagospodarowania przestrzennego realizacja polityki rozwoju edukacja publiczna promocja i ochrona zdrowia pomoc społeczna ochrona środowiska gospodarka wodna obronno ść bezpiecze ństwo publiczne

156 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

Tabela 6.1. – ci ąg dalszy Jednostka Zakres obowi ązków administracyjna Powiat  zagospodarowania przestrzennego i nadzoru budowlanego;  gospodarki wodnej;  ochrony środowiska i przyrody;  ochrony przeciwpowodziowej;  zapobiegania nadzwyczajnym zagro Ŝeniom Ŝycia i zdrowia ludzi oraz środowiska;  promocji i ochrony zdrowia;  administracji geologicznej Gmina  gospodarka odpadami komunalnymi;  zaopatrzenie w wod ę dla celów komunalnych;  oczyszczanie ścieków komunalnych;  tworzenie prawa miejscowego w zakresie gospodarki przestrzennej;  tworzenie niektórych obszarów chronionych;  ochrona i tworzenie terenów zieleni miejskiej i parkowej;  wydawanie informacji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu;  prowadzenie kampanii i programów edukacyjnych.

Na troch ę innych zasadach odbywa si ę zarz ądzanie w stosunku do podmiotów gospodarczych korzystaj ących ze środowiska. Kieruj ą si ę one głównie rachunkiem (efektami) ekonomicznym i zasadami konkurencji rynkowej, cho ć od jakiego ś czasu uwzgl ędniaj ą one tak Ŝe głos opinii społecznej. Na tym szczeblu zarz ądzane środowiskiem odbywa si ę przez:  dotrzymywanie wymaga ń stawianych przez przepisy prawa,  porz ądkowanie technologii i re Ŝimów obsługi urz ądze ń  modernizacje stosowanych technologii,  eliminowanie technologii uci ąŜ liwych dla środowiska,  instalowanie urz ądze ń ochrony środowiska,  stał ą kontrole zanieczyszcze ń.

Instytucje działaj ące w ramach administracji a odpowiedzialne za wykonanie i egzekwowanie prawa maja głównie na celu zapobieganie zanieczyszczeniom środowiska poprzez: racjonalne planowanie przestrzenne, kontrolowanie gospodarczego korzystania ze środowiska, porz ądkowanie działalno ści zwi ązanej z gospodarczym korzystaniem ze środowiska, instalowanie urz ądze ń ochrony środowiska.

157 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

Instrumenty słu Ŝą ce do zarz ądzania programem ochrony środowiska wynikaj ą z obowi ązuj ących aktów prawnych (np. Prawo ochrony środowiska, o zagospodarowaniu przestrzennym, o ochronie przyrody, o odpadach itp.) i mo Ŝna je podzieli ć na instrumenty prawne, finansowe, społeczne oraz strukturalne.

6.3.1. Instrumenty prawne

Do instrumentów prawnych zaliczamy: pozwolenia na wprowadzanie do środowiska substancji lub energii, w tym pozwolenia zintegrowane, decyzje zatwierdzaj ące plany gospodarki odpadami, koncesje geologiczne wydawane na rozpoznanie i eksploatacje surowców mineralnych, oceny oddziaływania na środowisko planowanych czy istniej ących inwestycji, decyzje zatwierdzaj ące plany zagospodarowania przestrzennego.

Szczególnym instrumentem prawnym jest od niedawna monitoring czyli pomiar stanu środowiska. Prowadzony on jest zarówno jako badania jako ści środowiska jak te Ŝ w odniesieniu do ilo ści zasobów środowiska. Obecnie, wprowadzenie bada ń monitoringowych jako obowi ązuj ących przez zapisy w niektórych aktach prawnych czyni ą je instrumentem o znaczeniu prawym.

6.3.2. Instrumenty finansowe

Do instrumentów finansowych zaliczamy:  opłaty za korzystanie ze środowiska – za emisje zanieczyszcze ń do powietrza, za pobór wody powierzchniowej i podziemnej, za odprowadzanie ścieków do wód lub ziemi, za składowanie odpadów, za powierzchnie, z której odprowadzane s ą ścieki,  administracyjne kary pieni ęŜ ne,  odpowiedzialno ść cywilna, karna i administracyjna,  kredyty i dotacje z funduszy ochrony środowiska.

6.3.3. Instrumenty społeczne

Wśród instrumentów społecznych jako najwa Ŝniejszy nale Ŝy wymieni ć współdziałanie. Uzgodnienia i usprawnienia instytucjonalne s ą wa Ŝnym elementem skutecznego zarz ądzania opartego o zasady zrównowa Ŝonego rozwoju. Mo Ŝna je podzieli ć na :  narz ędzia dla usprawnienia współpracy i budowania partnerstwa tzw. „uczenie si ę poprzez działanie”. Mo Ŝna w nich dwie kategorie dotycz ące:

158 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

a) działa ń samorz ądów (dokształcanie profesjonalne i system szkole ń, interdyscyplinarny model pracy, współpraca i partnerstwo w systemach sieciowych), b) powi ąza ń miedzy władzami samorz ądowymi a społecze ństwem (udział społecze ństwa w zarz ądzaniu poprzez system konsultacji i debat publicznych, wprowadzenie mechanizmów, tzw. budowania świadomo ści – kampanie edukacyjne)  narz ędzia dla formułowania, integrowania i wdro Ŝenia polityk środowiskowych: środowiskowe porozumienia, karty, deklaracje, statuty, strategie i plany działa ń, systemy zarz ądzania środowiskiem, ocena wpływu na środowisko, ocena strategii środowiskowych.  narz ędzia wł ączaj ące mechanizmy rynkowe w realizacje zrównowa Ŝonego rozwoju: a) opłaty, podatki, grzywny (na rzecz środowiska), b) regulacje cenowe, c) regulacje u Ŝytkowania, oceny inwestycji, d) środowiskowe zalecenia dla bud Ŝetowania, e) kryteria środowiskowe w procedurach przetargowych.  narz ędzia dla pomiaru, oceny i monitorowania skutków zrównowa Ŝonego rozwoju: a) wska źniki równowagi środowiskowej, b) ustalenie wyra źnych celów operacyjnych, c) monitorowanie skuteczno ści procesów zarz ądzania

Kolejnym bardzo istotnym elementem instrumentów społecznych jest edukacja ekologiczna. Pod tym poj ęciem nale Ŝy rozumie ć ró Ŝnorodne działania, które zmierzaj ą do kształtowania świadomo ści ekologicznej społecze ństwa oraz przyjaznych dla środowiska nawyków. Podstaw ą jest tu rzetelne i ci ągłe przekazywanie wiedzy na temat ochrony środowiska oraz komunikowanie si ę władz samorz ądów lokalnych ze społecze ństwem na drodze podejmowanych działa ń inwestycyjnych.

Wa Ŝna dla ochrony środowiska jest równie Ŝ współpraca pomi ędzy słu Ŝbami ochrony środowiska, instytucjami naukowymi, organizacjami społecznymi oraz podmiotami gospodarczymi. Powinny to by ć relacje partnerskie prowadz ące do wspólnej realizacji poszczególnych przedsi ęwzi ęć . I tak pozarz ądowe organizacje ekologiczne mog ą zajmowa ć si ę zarówno działaniami planistycznymi (np. przygotowywać plany ochrony rezerwatów i parków narodowych, opracowywa ć operaty ochrony przyrody dla nadle śnictw), prowadzi ć

159 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

konstruktywne (i jak najbardziej fachowe) programy ochrony ró Ŝnych gatunków czy typów siedlisk, realizowa ć pro środowiskowe inwestycje (np. związane z alternatywnymi źródłami energii) itp. Tradycyjn ą rol ą organizacji jest te Ŝ prowadzenie kontroli przestrzegania przepisów ochrony środowiska i monitoringu.

Niezb ędne jest aby prowadzona komunikacja społeczna obj ęła swym zasi ęgiem wszystkie grupy społecze ństwa. Bardzo wa Ŝną spraw ą jest wła ściwe, rzetelne i odpowiednio wcze śniejsze informowanie tych mieszka ńców, których planowane inwestycje b ędą dotyczyły w sposób bezpo średni (np. mieszka ńców przez posesje których b ędzie przebiega ć wodoci ąg). Nie mo Ŝe mie ć miejsca sytuacja, Ŝe o planowanych zamierzeniach dowiaduj ą si ę oni z „innych” źródeł np. prasy. W takim przypadku wielokrotnie zajm ą oni postaw ę negatywn ą (czasami nawet wrog ą) w stosunku do planowanej inwestycji. Jak uczy do świadczenie, wydłu Ŝa to lub nawet czasami uniemo Ŝliwia realizacje planowanych celów.

Nale Ŝy jednak pami ęta ć, Ŝe głównym celem prowadzonej edukacji ekologicznej będzie zmiana postaw (nawyków) społecze ństwa w odniesieniu do poszczególnych dziedzin Ŝycia tak, aby były one zgodne z zasadami zrównowa Ŝonego rozwoju. Z uwagi na specyfik ę tego zagadnienia trzeba mie ć świadomo ść , Ŝe b ędzie to proces wieloletni co nie oznacza , Ŝe nie nale Ŝy go prowadzi ć.

Działania edukacyjne powinny by ć realizowane w ró Ŝnych dziedzinach, ró Ŝnych formach oraz na ró Ŝnych poziomach, pocz ąwszy od szkół wszystkich stopni a sko ńczywszy na tematycznych szkoleniach adresowanych do poszczególnych grup zawodowych i organizacji.

W szczególno ści szkolenia ekologiczne powinny by ć organizowane dla:  pracowników administracji;  samorz ądów mieszka ńców;  nauczycieli szkół wszystkich szczebli;  dziennikarzy;  dyrekcji i kadry zakładów produkcyjnych.

Edukacja i informacja z komunikacj ą s ą ze sob ą ści śle powi ązane, bowiem dobra i wła ściwa informacja pot ęguje proces edukacji.

160 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

6.3.4. Instrumenty strukturalne

Do instrumentów strukturalnych nale Ŝą wszelkie programy strategiczne np. strategie rozwoju wraz z programami sektorowymi a tak Ŝe program ochrony środowiska i to one wytyczaj ą główne tendencje i kierunki działa ń w ramach rozwoju gospodarczego, społecznego i ochrony środowiska. Nadrz ędnym dokumentem powinna by ć strategia rozwoju, jako dokument wytyczaj ący główne tendencje i kierunki działa ń w ramach rozwoju gospodarczego, społecznego i ochrony środowiska. Dokument ten jest baz ą dla opracowania programów sektorowych np. dotycz ących rozwoju obszarów wiejskich, przemysłu ochrony zdrowia turystyki ochrony środowiska itp.

W programach tych powinny by ć uwzgl ędnione z jednej strony kierunki rozwoju poszczególnych dziedzin gospodarki i ich konsekwencje dla środowiska, a z drugiej wytyczono pewne ramy tego rozwoju, warunkowane trosk ą o stan środowiska.

Oznacza to, Ŝe ochrona środowiska na terenie gminy wymaga podejmowania pewnych działa ń w okre ślonych dziedzinach gospodarki jak i codziennego Ŝycia jego mieszka ńców.

6.4. Monitorowanie Programu Ochrony Środowiska

6.4.1. Zasady monitoringu

W procesie wdra Ŝania Programu wa Ŝna jest kontrola przebiegu tego procesu oraz ocena stopnia realizacji zada ń w nim wyznaczonych z punktu widzenia osi ągni ęcia zało Ŝonych celów. Z tego wzgl ędu wa Ŝne jest wyznaczenie systemu monitorowania, na podstawie którego b ędzie mo Ŝliwe dokonanie oceny procesu wdra Ŝania, jak i równie Ŝ b ędą mogły by ć dokonane ewentualne modyfikacje Programu.

Monitoring powinien by ć sprawowany w nast ępuj ących zakresach:  monitoring środowiska;  monitoring programu;  monitoring odczu ć społecznych.

Monitoring środowiska – system kontroli środowiska, jest narz ędziem wspomagaj ącym prawne, finansowe i społeczne instrumenty zarz ądzania środowiskiem. Dostarcza informacji o efektach wszystkich działa ń na rzecz ochrony środowiska i mo Ŝe by ć traktowany jako podstawa do oceny całej polityki ochrony środowiska. Monitoring środowiska jest jednym z najwa Ŝniejszych kryteriów, na podstawie których tworzona jest nowa polityka. Mierniki efektów ekologicznych s ą w znacznym stopniu dost ępne jako wielko ści mierzone w

161 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

ramach istniej ących systemów kontroli i monitoringu. Pomiary poziomów emisji i imisji, zanieczyszczenia wód powierzchniowych i podziemnych, są wykonywane w ramach działalno ści np. WIO Ś, RZGW, IMGW, a przyrost obszarów aktywnych przyrodniczo (lasów, łąk, terenów parkowych, u Ŝytków ekologicznych) znany jest instytucj ą takim jak np. Urz ędy Gmin, RDLP, Dyrekcje Parków Narodowych i Krajobrazowych.

Monitoring programu – najwa Ŝniejszym wska źnikiem jest monitorowanie realizacji poszczególnych zada ń, które powinno si ę odbywa ć np. co roku, na podstawie zestawienia planu działa ń przewidzianych do realizacji z post ępem ich wdro Ŝenia. W przypadku nie osi ągni ęcia zaplanowanych zamierze ń nale Ŝy dokona ć analizy sytuacji i pozna ć jej przyczyny. Powodem mog ą by ć np. brak czasu, pieni ędzy, zasobów ludzkich lub te Ŝ zmiana kolejno ści przewidzianych w programie zada ń priorytetowych.

Monitoring odczu ć społecznych – jest on sprawowany na podstawie bada ń opinii społecznej i specjalistycznych opracowa ń słu Ŝą cych jako ściowej ocenie udziału społecze ństwa w działaniach na rzecz poprawy stanu środowiska, a tak Ŝe ocenie odbioru przez społecze ństwo efektów Programu, mi ędzy innymi przez ilo ść i jako ść zgłoszonych interwencji.

6.4.2. Monitorowanie zało Ŝonych efektów ekologicznych

W ocenie post ępu wdra Ŝania Programu Ochrony Środowiska oraz jego faktycznego wpływu na środowisko pomocna jest analiza i monitorowanie załoŜonych efektów ekologicznych, jakie powinna przynie ść realizacja wyznaczonych celów.

W efekcie realizacji wyznaczonych dla gminy wiejskiej Grybów celów ekologicznych powinno uzyska ć si ę zamieszczone w Tabeli 6.2. efekty ekologiczne.

162 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

Zakładane efekty działa ń proponowanych w Programie Ochrony Środowiska Tabela 6.2. Zakładany efekt Proponowane działania Bezpo średnie Po średnie Ochrona powietrza

Wyposa Ŝanie emitentów w • Ograniczenie emisji • Czystsze powietrze, filtry wyłapuj ące zanieczyszczenia • Zwi ększenie zanieczyszczenia do powietrza atrakcyjno ści powietrza atmosferycznego – turystycznej gminy najwi ększe podmioty Mniejsze zagroŜenie dla gospodarcze emituj ące zdrowia ludzi zanieczyszczenia Lepsze warunki rozwoju flory i fauny Kontrola emitowanych przestrzeganie limitów zanieczyszcze ń przez emisyjnych podmioty gospodarcze Zmiana systemu grzewczego i • ograniczenie emisji • Wzrost energetycznego na terenie niskiej do powietrza zapotrzebowania na gminy • zmniejszenie „ekologiczne” surowce zanieczyszczenia energetyczne (gaz, powietrza zwi ązkami słoma drewno wierzba siarki i pyłami energetyczna, geotermia) • Mo Ŝliwo ść zagospodarowania niewykorzystanego dotychczas areału lub fragmentów pól uprawnych o słabszej klasie bonitacyjnej do produkcji surowców energetycznych • Tworzenie nowych miejsc pracy

163 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

Tabela 6.2. – ci ąg dalszy Zakładany efekt Proponowane działania Bezpo średnie Po średnie Ochrona powietrza – ci ąg dalszy

Poprawa (usprawnienie) • Zmniejszenie Zmniejszenie efektu systemów przesyłania energii zapotrzebowania na cieplarnianego cieplnej oraz poprawa no śniki energii Ograniczenie ilo ści parametrów cieplno- • Ograniczenie zu Ŝycia odpadów ze spalania energetycznych budynków surowców energetycznych • Zmniejszenie emisji zanieczyszcze ń do powietrza Reorganizacja transportu • Ograniczenie emisji Zapotrzebowanie na zbiorowego spalin ekologiczne środki nap ędowe (gaz, biopaliwa) Przebudowa układu • Zmniejszenie nat ęŜ enia • Zwi ększenie komunikacyjnego ruchu drogowego zatrudnienia • Ograniczenie emisji • Ograniczenie poziomu spalin hałasu Tworzenie stref ochronnych • Ograniczanie Zwi ększenie zadrzewie ń wokół najwi ększych emitorów rozprzestrzeniania si ę zanieczyszcze ń oraz emitowanych najbardziej ucz ęszczanych zanieczyszcze ń ci ągów komunikacyjnych Nowe nasadzenia – zalesianie • Zwi ększenie potencjału Zwi ększenie produkcyjnego „produkcji tlenu” charakteru lasu – mo Ŝliwo ści pozyskiwania drewna • Nowe miejsca rekreacji i wypoczynku

164 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

Tabela 6.2. – ci ąg dalszy Zakładany efekt Proponowane działania Bezpo średnie Po średnie

Ochrona wód Opracowanie bilansu wodno – • Stworzenie zało Ŝeń gospodarczego ochrony zasobów wodnych na terenie gminy Budowa wodoci ągów • Zmniejszenie • Zmniejszenie i skanalizowanie jak zanieczyszczenia wód zagro Ŝenie zdrowia najwi ększego terenu gminy powierzchniowych i ludzi podziemnych • Zwi ększenie • Dostarczanie ludno ści atrakcyjno ści wody pitnej o dobrych turystycznej gminy parametrach jako ściowych • Lepsze warunki rozwoju fauny i flory zwłaszcza wodnej Budowa nowych uj ęć wody • Zwi ększenie • Dostarczanie dyspozycyjnych mieszka ńcom wody o zasobów wodnych dobrej jako ści • Wzrost mo Ŝliwo ści osadniczych Podł ączenie maksymalnej • Ograniczenie • Zmniejszenie zagro Ŝeń ilo ści mieszka ńców do zanieczyszczenia wód dla zdrowia istniej ących lub nowo powierzchniowych mieszka ńców projektowanych) oczyszczalni i podziemnych • Zwi ększenie ścieków zbiorczych atrakcyjno ści i przydomowych turystycznej gminy • Lepsze warunki do rozwoju fauny i flory Wyznaczenie norm zu Ŝycia • Zachowanie zasobów • Mo Ŝliwo ści rozwojowe wody przy poszczególnych wodnych gminy – osadnictwo, rodzajach działalno ści • Ograniczenie ilo ści działalno ść produkcyjnej ścieków gospodarcza • Zmniejszenie nakładów na inwestycje zwi ązane z zaopatrzeniem w wod ę i oczyszczaniem ścieków wód

165 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

Tabela 6.2. – ci ąg dalszy Zakładany efekt Proponowane działania Bezpo średnie Po średnie

Ochrona wód – ci ąg dalszy Promowanie dziedzin • Ograniczenie zu Ŝycia • Wzrost zatrudnienia produkcji o małej wody wodochłonno ści • Zmniejszenie ilo ści odprowadzanych ścieków Zwi ększenie kontroli poboru • Naliczanie wła ściwych wody i zrzutu ścieków stawek za u Ŝytkowanie wód Budowa lokalnych zbiorników • Zmniejszenie • Wzrost zatrudnienia retencyjnych zagro Ŝenia przeciw • Wzrost atrakcyjno ści powodziowego turystycznej • Zwi ększenie łatwo • Nowe miejsca dost ępnych zasobów wypoczynki i rekreacji wodnych Budowa, kontrola oraz • Zmniejszenie • Zmniejszenie strat konserwacja wałów i urz ądze ń zagro Ŝenia materialnych w przeciw powodziowych powodziowego przypadku wyst ąpienia powodzi Odbudowa oraz prawidłowa • Poprawa stosunków • Zmniejszenie eksploatacja systemów wodnych na terenie zagro Ŝenia melioracji gminy powodziowego • Poprawa warunków upraw • Wzrost zatrudnienia Ochrona powierzchni ziemi

Prowadzenie racjonalnej • Zachowanie walorów • Utrzymanie plonów na gospodarki uprawowej uŜytkowych terenów dotychczasowym upranych poziome lub ich zwi ększenie • Zmniejszenie zagro Ŝenia zanieczyszcze ń wód podziemnych w skutek przenawo Ŝenia

166 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

Tabela 6.2. – ci ąg dalszy Zakładany efekt Proponowane działania Bezpo średnie Po średnie

Ochrona powierzchni ziemi – ci ąg dalszy

Prowadzenie edukacji • Wykorzystanie • Wzrost zatrudnienia dotycz ącej racjonalnej potencjału rolnego • Wzrost gospodarki rolnej, gminy przedsi ębiorczo ści wprowadzania nowych metod, zwi ązanej z nowych upraw gospodark ą roln ą • Nowe mo Ŝliwo ści przychodów dla mieszka ńców Wykorzystanie kompostu do • Wzrost wydajno ści • Podniesienie nawo Ŝenia gleb uprawianych gleb wydajno ści upraw • Podniesienie jako ści • Ograniczenie (Ŝyzno ści) ziemi degradacji gleb

Ochrona przed hałasem Tworzenie naturalnych i • Obni Ŝenie poziomu • Zwi ększenie komfortu sztucznych stref ochronnych hałasu egzystencji wokół najwi ększych emitorów mieszkańców hałasu oraz najbardziej • Polepszenie warunków uci ąŜ liwych ci ągów rozwoju fauny komunikacyjnych • Wzrost liczby zadrzewie ń – zwi ększenie produkcji tlenu • Zwi ększenie estetyki Wprowadzanie nowych • Eliminacja źródeł • Zwi ększenie komfortu „cichych” technologii hałasu egzystencji mieszka ńców • Polepszenie warunków rozwoju fauny • Wzrost liczby zadrzewie ń – zwi ększenie produkcji tlenu • Zwi ększenie estetyki

167 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

Tabela 6.2. – ci ąg dalszy Zakładany efekt Proponowane działania Bezpo średnie Po średnie

Odpady Zmiana profilu produkcji • Zmniejszenie ilo ści • Zmniejszenie - zmniejszenie wytwarzanych odpadów zapotrzebowania na materiałochłonno ści • Zmniejszenie instalacje do przerobu i odpadochłonno ści zapotrzebowania na wykorzystania i no śniki energii unieszkodliwiania odpadów • Zmniejszenie zapotrzebowania miejsca pod instalacje do unieszkodliwiania odpadów (składowiska) • Zmniejszenie emisji zanieczyszcze ń Likwidacja „dzikich wysypisk • Poprawa estetyki gminy • Zmniejszenie „śmieci zagro Ŝenia dla zdrowia ludzi • Zmniejszenie zagro Ŝenia dla rozwoju fauny i flory • Zmniejszenie potencjalnych zanieczyszcze ń wód podziemnych i powierzchniowych Wprowadzenie selektywnej • Zmniejszenie ilo ści • Zmniejszenie zbiórki odpadów odpadów trafiaj ących zagro Ŝenia dla zdrowia na składowiska ludzi • Pozyskiwanie czystych • Ochrona terenu – surowców do przeróbki zmniejszenie • Zmniejszenie liczby zapotrzebowania na „dzikich wysypisk” teren pod składowiska śmieci • Poprawa estetyki gminy • Zwi ększenie zatrudnienia

168 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

Tabela 6.2. – ci ąg dalszy Zakładany efekt Proponowane działania Bezpo średnie Po średnie

Odpady – ci ąg dalszy Przerób odpadów • Wydłu Ŝenia czasu • Zmniejszenie eksploatacji istniej ących materiałochłonno ści i i projektowanych energochłonno ści składowisk produkcji • Produkcja wyrobów • Wykorzystanie z odpadów np. kompostu do elementy małej piel ęgnacji terenów architektury, kompostu zielonych • Pozyskanie źródła cz ęś ciowego finansowania systemu gospodarki odpadami Prowadzenie akcji edukacyjnej • Unikanie powstawania • Ochrona środowiska odpadów • Wzrost świadomo ści • Wła ściwe post ępowanie ekologicznej z odpadami

Ochrona dóbr kultury Prowadzenie renowacji • Zachowanie zabytków • Zwi ększenie istniej ących zabytków dla przyszłych pokole ń atrakcyjno ści gminy • Wzrost świadomo ści narodowej Inwentaryzacja istniej ących • Stworzenie bazy danych • Mo Ŝliwo ść planowania dóbr kultury dóbr kultury na terenie zabiegów gminy konserwatorskich Wprowadzenie wła ściwego • Zwi ększenie • Promocja gminy oznakowania i opisu dóbr atrakcyjno ści gminy Grybów kultury

169 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

6.5. Wska źniki monitorowania celów okre ślonych w Programie Ochrony Środowiska

Podstaw ą wła ściwego systemu oceny realizacji zada ń okre ślonych w Programie Ochrony Środowiska jest system sprawozdawczo ści, oparty na wska źnikach (miernikach) stanu środowiska i zmiany presji na środowisko w tym zakresie. Poni Ŝej przedstawiono grup ę wska źników przyjmuj ąc Ŝe lista ta nie jest wyczerpuj ąca i b ędzie sukcesywnie modyfikowana.

6.5.1. Gospodarka wodna i ściekowa oraz stosunki wodne CELE WSKA ŹNIK STAN WYJ ŚCIOWY (2003 r.) Zapewnienie mieszka ńcom gminy 1. Zwodoci ągowanie gminy (%) 24,0 odpowiedniej jako ści i ilo ści wody do 2. Zu Ŝycie w gospodarstwach picia domowych wody wodoci ągowej b.d. 3 (m /rok*M)

3. Długo ść sieci wodoci ągowej (km) 41,2 4. Liczba przył ączy (szt.) 720 DąŜ enie do zapewnienia 5. Skanalizowanie gminy (%) 0,4 odpowiedniej jako ści u Ŝytkowej wód 6. Długo ść sieci kanalizacyjnej

(km) 1,79 7. Liczba przył ączy (szt.) 25 8. Ludno ść obsługiwana przez oczyszczalnie ścieków w % 0,7 ludno ści ogółem 9. Ścieki przemysłowe i komunalne wymagaj ące oczyszczania w - dam 3 na 1 km 2 Ochrona przed powodzi ą 10. Długo ść konserwowanych rowów melioracyjnych w ci ągu 3,68 roku [km]

6.5.2. Ochrona powietrza atmosferycznego CELE WSKA ŹNIK STAN WYJ ŚCIOWY (2003 r.) Poprawa jako ści powietrza 1. Klasa strefy : atmosferycznego  pod k ątem ochrony zdrowia A  pod k ątem ochrony A ro ślin 2. Emisja pyłów i gazów pyłowych: 0,05 (w tys. Mg/ rok) gazowych: 0,15 3. Liczba zmodernizowanych Systematyczna redukcja niskiej emisji b.d. kotłowni lokalnych 4. Sie ć gazowa rozdzielcza Wszystkie miejscowo ści 5. Odbiorcy gazu z sieci (tys.) 6. Zu Ŝycie gazu z sieci na 1 3 3 620 m /Ma/rok odbiorc ę w m

170 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

6.5.2. Ochrona powietrza atmosferycznego – ci ąg dalszy CELE WSKA ŹNIK STAN WYJ ŚCIOWY (2003 r.) Systematyczna redukcja emisji 7. Poprawa nawierzchni i b.d. zanieczyszcze ń komunikacyjnych do warunków bezpiecze ństwa powietrza ruchu, modernizacja i rozbudowa dróg 8. Drogi powiatowe o ulepszonej powierzchni 45/47,5 (km) do ogólnej długo ści dróg powiatowych 9. Drogi gminne o ulepszonej powierzchni (km) do 62/555 ogólnej długo ści dróg gminnych

6.5.3. Ochrona przed hałasem CELE WSKA ŹNIK STAN WYJ ŚCIOWY (2003 r.) Zmniejszenie uci ąŜ liwo ści hałasu 1. Miejsca, gdzie poziom b.d. komunikacyjnego i hałasu pochodz ącego z hałasu przekracza warto ść obiektów działalno ści gospodarczej progow ą 2. Ekrany akustyczne b.d. (długo ść w mb) 3. Udział podmiotów b.d. gospodarczych nie spełniaj ących wymaga ń w zakresie emisji w ogólnej liczbie kontrolowanych

6.5.4. Ochrona przed promieniowaniem elektromagnetycznym CELE WSKA ŹNIK STAN WYJ ŚCIOWY (2003 r.) Rozeznanie skali zagro Ŝenia polami Liczba miejsc, na których b.d. elektromagnetycznymi stwierdzono przekroczenie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku z wyszczególnieniem: a) terenów przeznaczonych pod zabudow ę mieszkaniow ą b) miejsc dost ępnych dla ludzi

6.5.5. Ochrona przyrody CELE WSKA ŹNIK STAN WYJ ŚCIOWY (2003 r.) Ochrona i utrzymanie ró Ŝnorodno ści 1. Procentowy udział 100,0 % biologicznej i krajobrazowej oraz obszaru chronionego doskonalenie systemu obszarów krajobrazu chronionych 2. Procentowy udział terenu - obj ętego sieci ą NATURA 2000 3. Udział parków krajobrazowych w - całkowitej powierzchni gminy

171 PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA –GMINA GRYBÓW

6.5.5. Ochrona przyrody – ci ąg dalszy CELE WSKA ŹNIK STAN WYJ ŚCIOWY (2003 R.) Ochrona i utrzymanie ró Ŝnorodno ści 4. Liczba parków - biologicznej i krajobrazowej oraz krajobrazowych doskonalenie systemu obszarów 5. Liczba pomników 2 chronionych – ci ąg dalszy przyrody, w tym:  grupa 5 drzew 1  pojedyncze drzewo 1 6. Liczba pomników przyrody (poj. drzewa) poddanych - zabiegom piel ęgnacyjnym 7. Liczba u Ŝytków - ekologicznych 8. Liczba akcji pomagaj ących b.d. w pokonywaniu tras komunikacyjnych zwierzynie drobnej 9. Liczba gospodarstw 3 agroturystycznych

6.5.6. Ochrona lasów CELE WSKA ŹNIK STAN WYJ ŚCIOWY (2003 r.) Ochrona terenów le śnych oraz Wska źnik lesisto ści 33,79% powi ększanie ich zasobów. Zrównowa Ŝona 1. Powierzchnia lasów pod wzgl ędem ekonomicznym, społecznym ogółem: 5 169 ha i ekologicznym gospodarka le śna. w tym: 1937/37,5 ha/(%)  lasy publiczne 3232/62,5 ha/(%)  lasy prywatne 2. Powierzchnia w ha ća 11 ha zalesiona w ci ągu roku

6.5.7. Ochrona gleb CELE WSKA ŹNIK STAN WYJ ŚCIOWY (2003 r.) Ochrona i wła ściwe wykorzystanie gleb 1. Liczba metrów bie Ŝą cych b.d nasadze ń śródpolnych 2. Powierzchnia gruntów 1,65 ha zdegradowanych 3. Udział gruntów 100 % wymagaj ących rekultywacji (%) 4. Liczba przeprowadzonych w ci ągu roku bada ń zanieczyszczenia gleb 5. Liczba wybudowanych w ci ągu roku płyt obornikowych, zbiorników na gnojowic ę

172