Rocznik Sądecki Tom Osiemnasty
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
, ROCZNIK SĄDECKI TOM OSIEMNASTY " / WYDAWCA: Zarząd Oddziału Polskiego Towarzystwa Historycznego w Nowym Sączu REDAKTOR: Kazimierz Zając ROCZNIK SĄDECKI ODZNACZONY Złotą Tarczą Herbową miasta Nowego Sącza, Złotą Odznaką FJN „Zasłużony dla Ziemi Sądeckiej" Wydano z dotacji Miejskiej Rady Narodowej w Nowym Sączu ISSN 0080-3561 Drukarnia Narodowa, Kraków ul. Manifestu Lipcowego 19 Zam. 270186. Nakład 1000 egz. L-21 1298 POLSKIE TOWARZYSTWO HISTORYCZNE ODDZIAŁ W NOWYM SĄCZU ROCZNIK SĄDECKI OSIEMNASTY L TOM NOWY SĄCZ - 1987 ... •.. IlEGI0.1 SPIS TREŚCI ARTYKUŁY Ma r i a Ca b a Isk a, Zesp"6ł os adniczy w Mu szynie, woj. Nowy Sącz - Zalllek . • . 5 '1-{alina Tomalsk a, Colloquium gorlickie w 1617r.. 19 Mieczysław Ad amczy k, Szkolnictwo ludowe w obwodzie sądeckim w latach 1772-1848. ... 35 �tanisław Hebda, Sądecka Rada Obwodowa od 24 marca 1848 r. do 1 grudnia 1848 r. w świetle Księgi Wniosk ów Rady Obwodowej Sądeckiej . 67. Ju lian Buda, Ustrój miasta Nowego Sącza w latach 1866-1918 83 Urszula Perk o wsk a, Seweryn Udziela 1857-1937. 117 )�n Szopa, Grażyna Berezowsk a, Wpływ zwiększonej aktywności ruchowej na stopień i tempo rozwoju niektórych cec h antropome trycznych u młodzieży szkoły sportowej i szkoły nr 18 w Nowym Sączu . 137 MATERIAŁY He nryk Ma lin owski, Zabezpieczenie obronne przemysłu naftowego oraz gromadzenie zasobów materiałowych i finansowych na terenie powiatu gorlickiego w latach 1938-1939 . 157 Ludwik Dus za, Z działalności„ ,,Młodego Lasu" i Związku Mł odzieży Wiejskiej RP „Wici na terenie byłego powiatu gorlickiego w Jatach 1939-1948 . 171 Józ ef Bieniek, W kręgu Beskidu i Gorców, cz. II Placówki . 199 Wi told Rakowski„ Te resa Szoka, Powiązania Nowego Sączaz regio- nem i krajem w świetle komunikacji kolejowej i samochodowej . 25(, KOMUNIK ATY Komunikaty Zarządu Oddziału PTH Nr 1-7 . 304 KRONIK A ŻAŁOBNA Rys z a_r d Gessi n g, Wspomnienie pośmiertneo Henryku Stamirsk im . 30, A n to n i Site k„ Wspomnienie pośmiertne o Franciszku Grotkowskim -:- . 309 MARIA CABALSKA ZESPÓi OSADNICZY W MUSZYNIE WOJ. NOWY SĄCZ ZAMEK Zespół osadniczy w Muszynie leży na ostamim wypięt�zeniu pasma górskiego między potokami Muszynką a Szczawnikiem. Dolina Popradu poszerzona przez Muszynkę stanowi teren o znakomitych walorach osadni czych w oparciu o korzystny układ cieków wodnych. Badaniami 1 objęto obydwa obiekty: gródek posadowiony na najwyższym wzniesieniu i zamek zbudowany nad samym Popradem na urwistym wypłaszczeniu skalnym. W świetle badań wykopaliskowych ustalono, że gródek był czynny od XI do XV w. stanowiąc najpierw posiadłość rycerską, a następnie własność biskupa krakowskiego. Problematykę badawczą tego obiektu przedstawiłam w pierw 2 szej części niniejszego cyklu p.t. Gródek • Uwagę badaczy i krajoznawców przykuwały zawsze ruiny zamku malow niczo wznoszącego się nad Popradem. Ich piękno rozsławili malarze na rycinach i akwarelach z XIX w. publikowanych 3 w różnych czasopismach. Rzut poziomy ruin zamku zamieścił Sczęsny Morawski 4 w Sądecczyźnie, opierając się na widocznych jeszcze w jego czasach ciągach murów. Nie podał jednak wymiarów i trudno ustalić w jakiej skali wykonane jest zdjęcie. Wszystkie publikacje z tego czasu opisywały ruiny zalecając zwiedzanie te go zabytku, co w dużym stopniu przyczyniło się do jego zniszczenia. Problematyką tego obiektu interesowali się tacy przedstawiciele krakow skiego środowiska naukowego jak W. De metrykiewiczS, L. Sawicki6 i K. Po dkański7. - Szczegółowe opracowanie poświęciła zamkowi H. La ngerówna8 po dając dane historyczne i opis zabytku. Wprowadziła do literatury przedmiotu mniemanie, że góra zamkowa była terenem osadnictwa obronnego najpierw w postaci gródka drewnianego, a następnie murowanej siedziby biskupiej. K. Pierad z ka9 powtórzyła te wyaiki dodając rozważania o roli biskupa Muskaty, który miał fortyfikować murami górę zamkową. 5 ' Po II wo1n1e z szerokim planem badań obiektów średniowiecznych, szczególnie zamków, wystąpił A. Ża k i 10• Rozpoczęte w 1963 r. badania w Muszynie zostały rychło przerwane i nigdy więcej nie podjęte. Krótkie sprawozdanie M. Fr as i a 11 relacjonuje wyniki badań na zamku, gdzie wykonano dwa niewielkie wykopy na „dziedziiicu„ wschodnim i zachodnim. Szersze prace wykopaliskowe rozpoczęto w latach 1973 i 1974. Przebadano możliwie dokładnie gródek oraz rozpoczęto badania nawarstwień i ciągów 2 murów zamku 1 • Miały one przynieść możliwie pełną weryfikację planu Szczęsnego Mor a wskiego w oparciu o zachowane ryciny i akwarele. Niestety nie wykonano całego programu, ponieważ fundusze przeznaczone na badania ówczesny Konserwator Wojewódzki z Nowego Sącza przekazał Towarzystwu Miłośników Muszyny, które bez nadzoru archeologa odgruzo wało basztę wschodnią sądząc, że własnymi siłami można ją restaurować. Skończyło się niestety na dobrych chęciach, a badania wykopaliskowe nie były więcej kontynuowane. Nie wykonano również szczegółowego pomiaru 3 zamku, a plan jakim się posługuję jest daleki od doskonałości (ryc. 1) 1 • Mimo tych braków baza jaką stanowią dotychczasowe badania jest wystarczająca do podjęcia problematyki zamku i dokonania ustaleń jego przypuszczalnej wielkości i wyglądu. Zamek stoi na niewielkim wypłaszczeniu skały opadającej w postaci urwiska tak w dolinę Muszynki jak i Popradu. Północny stok porasta las, a tylko na niewielkich odcinkach widoczna jest skala. Nie uchwycono żadnego muru od tej strony i należy się spodziewać, że osunęły się one nie mając oparcia w skalnym podłożu. Cala przestrzeń plateau o osi północny wschód - południowy zachód została zabudowana, a mur obwodowy przybudowano do skały, wzmacniając go grubymi do dziś zachowanymi przyporami. Od strony wschodniej odcięto zamek fosą wykorzystując natu ralną rynnę skalną sztucznie pogłębioną. Dużą część góry porastają lasy i chaszcze specjalnie w zachodniej i północnej części, co bardzo utrudnia rozpoznanie założenia obronnego. Wykopy rozłożono (ryc. 1,2) na całej przestrzeni objętej murami, a wolnej od zarośli. Tak zwany „wał" oddzielający część zachodnią od wschodniej został przecięty niewielkim wykopem A. Ża k i ego trudnym do zlokalizo wania, podobnie jak drugi jego wykop w zachodniej części dziedzińca. Dwa szerokoprzestrzenne wykopy usytuowano pomiędzy ruinami baszty wschod niej, a nasypem tzw. wałów. Wykop I/1973 (ryc. 3) o wymiarach 5 na 5 m znalazł się ok. 3 mod szkarpy, a przytykający doń do zachodu wykop 11/1973 (ryc. 3) o wymiarach 4 na 5,5 m znajdował się w odległości 1,5 m od tzw. „walów',, zbliżając się do szkarpy południowej na na odległość ok. 2 m. Na całej badanej przestrzeni występowała skała zalegająca na głębokości 30 do 40 cm w części południowej wykopu, a na głębokości 40-60 cm w części północnej. Przez środek wykopu biegło nieco skośnie zagłębienie skalne 6 wypełnione kamieniami o celowym układzie w formie źle zachowanej rynny odprowadzającej wodę. Bruk ten znajdował kontynuację na wykopie II/ 1973, którego południowo-zachodnią część zajmowała zwarta lawa kamieni w nienaruszonym układzie (ryc. 3). Przy pomocy wąskiego wykopu III/1973 wychodzącego z zachodniej ściany wykopu 11/1973, a biegnącego wzdłuż „walów" stwierdzono, że bruk nie sięga na północ dalej, jak to wskazuje sytuacja na wykopie 11/1973. W północnej części wykopu III/1973 w odległości 3 mod wykopu II/1973 skala zalegała się na głębokości 30-45 cm i opadała w f<ierunku polucniowym do ok. 3 m. Tworzył się w ten sposób rów mogący być negatywem fundamentu muru przebiegającego w odległości - 2 m od wykopu II/1973. Niestety nie dysponuję profilem tego wykopu, ponieważ ulewne deszcze spowodowały zawalenie się ścian. Na północny wschód od ·wykopu I/1973 posadowiono dwa wykopy wąskoprzestrzenne. Pierwszy z nich IX/1974 umiejscowiony ok. 2 m od zachowanej ruiny ze śladami sklepienia miał wymiary 5 na 2 m. W części ,-vschodniej pod 40 cm warstwą humusu odsłonięto 70 cm nasyp gruzu i ru lmoszu skalnego przemieszanego z gliną rdzawego koloru pokrywającego skalę. W zachodnim końcu tego wykopu pod 30 cm nasypem czarnobrunat nej ziemi pokazała się skala. Na północ na skłonie wzniesienia znajdował się wykop X/ 1974 o wymiarach 2 na 2 m, który na głębokości 2 m osiągnął calec w postaci żółtopomarańczowej gliny przerośniętej rdzawymi wkładkami. Nad nim zalegała prawie jednolita czarna ziemia jaśniejąca w miarę pogłęniania wykopu, a przemieszana z kamieniami i rumoszem skalnym. Obok wytyczo no niedokończony wykop III/1973. Bliżej północnej krawędzi znajdował się prawdopodobnie wykop A. Ża k iego , w którym pod nasypami nowożytny mi, na głębokości 125 cm natrafiono na „klepisko z ilastej przepalonej miejscami glinki, odciętej od pozostałych w tym poziomie warstw grubfl 14 zwęgloną belką" • Nasyp „wału" został przecięty małym wykopem A. Ża kiego15 oraz długim wykopem VI/1973 o wymiarach 12,5 na 1 m stanowiącym oś wschód zachód układu krzyżowego (ryc. 1,2). Oba cięcia nie ujawniły (we wnętrzu ,,walu") żadnego muru, a jedynie kamienie z rumoszem i grudkami zaprawy. Wyżej wspomniany przekop krzyżowy (ryc. 1) został posadowiony w zachodniej partii wzgórza zamkowego zwanej również dziedzińcem zachod nim. Oba ramiona tak usytuowano, aby przecięły cały dziedziniec w obu osiach wschód zachód i północ południe. Wykop V /1973 N-S dl. 11,5 szer. 1 m zaczyna się ok. 3 m od krawędzi południowej, a przecina plateau aż. do północnego skłonu. Wykop VI/1973 W-O długi 12,5 m szeroki 1 m dochodzi do kulminacji „walu". Cięcie N-S ujawniło na głębokości 20-35 cm neregularnie rozrzucone kamienie rzeczne w części południowej, a na głębokości 60-75 cm niezabużoną warstwę czarnej ziemi zawierającej węgiel drzewny, gruz