Luchtvaart 2011

Ruud Vos

De luchtvaart-jaarboeken verschijnen sinds 1976

Onder eindredactie van Henk Heiden

Fotoʼs: © fabrikanten, tenzij anders aangegeven.

ISBN 978 90 6013 360 6

Voorwoord ...... 4

Eerste vluchten september 2009 - augustus 2010 ...... 5

Nieuwe vliegtuigen ...... 34

Ontwikkelingen grote luchtvaart ...... 54

Ontwikkelingen zakelijke luchtvaart ...... 70

Ontwikkelingen kleine luchtvaart ...... 86

Ontwikkelingen helikopters ...... 103

Ontwikkelingen militaire luchtvaart ...... 126

Fokker 100 Next Generation ...... 150

Ontwikkelingen in Nederland ...... 152

Overzichten orders / leveringen ...... 177

Luchtvaartregister Nederland - stand op 1 september 2010 ...... 183

Adverteerders: Aviodrome (3) Breitling (omslag 4) Piloot en Vliegtuig (121)

2 WerkCentrale Nederland is een fullservice uitzend- organisatie, gespecialiseerd in de werving en selectie van deskundig personeel (laag- en hoogopgeleid) voor de transport & logistieke branche. Wij zijn sterk in het bemiddelen voor elke denkbare functie, van WerkCentrale Nederland B.V. magazijnmedewerker tot exportmedewerker en van Flamingoweg 32 (Freightway Building) administratief medewerker tot declarant. 1118 EE Schiphol Tel.: 020 - 405 91 11 Tal van mogelijkheden kunnen wij aanbieden, of het nu gaat Fax: 020 - 405 91 20 om werken op uitzendbasis, of een directe overname op 24 uur: 06 53 685368 E-mail: [email protected] Werving en Selectie basis. Website: www.werkcentralenederland.nl Ook bieden wij logistieke opleidingen aan waaronder: Basiscursus Luchtvrachtexpediënt Bedoelt voor nieuwkomers op Schiphol. De cursus geeft een goed beeld van de logistieke wereld van Schiphol, de goederenstromen, de documenten en de wijze waarop met klanten gecommuniceerd moet worden.

Werkt zeker

0C8>=00;D27CE00AC#74<0?0A:

D27C70E4=4;HBC03

T UIVER 4D FILM RONDVLUCHTEN IN DE COCKPI

0C8>=00;D27CE00AC#74<0?0A:E8>3A><4 0C8>=00;D27CE00AC#74<0?0A: 5<9;11>G57¡ E38D81F5>5>B¢¡¡ &&&%! Voorwoord

Het luchtvaartjaar 2010 stond in het teken van herlevend optimisme na de kredietcrisis die uitmondde in een wereldwijde economische malaise. Na het weg- zakken van passagiers, luchtvracht en het in elkaar storten van de verkoop van vliegtuigen gedurende 2009, leek het tij in de loop van 2010 te keren toen op allerlei fronten zaken aantrokken. Daarbij kreeg de Europese luchtvaart van 14 tot 20 april 2010 nog wel te maken met de dure gevolgen van de wolken met vulkaanas van de IJslandse vulkaan Eyjafjallajökull. Hierdoor konden op het dieptepunt slechts vijfduizend vluchten per dag boven het Europese luchtruim worden gemaakt, tegen 29.000 onder normale omstandigheden. De gevolgen ervan waren wereldwijd merkbaar doordat passagiers niet naar Europa konden vliegen, maar ook op het Europese continent strandden. Vol- gens de internationale luchtvaartorganisatie IATA leden maatschappijen hierdoor een schadepost van 2,8 miljard dollar. Toch is ook de IATA positief gestemd: over heel 2010 werd een winst verwacht van 2,5 miljard dollar.

Nederland ontving in april 2010 de eerste NH90 NFH (grote foto omslag). Drie jaar later dan gepland, maar dat mocht de pret niet drukken. Er zijn in totaal twintig exemplaren besteld: twaalf voor de marine en acht stuks die als transporthelikopter moeten functioneren. De NH90 gaat in ons land bij de marine de Westland Lynx (21 exemplaren) en de Agusta Bell 412 (drie stuks) aflossen. Op donderdag 15 juli 2010 arriveerde onder grote belangstelling voor het eerst een Airbus A380 op Nederlandse bodem (kleine foto rechtsboven). Het grootste verkeersvliegtuig ter wereld landde ʼs morgens rond tien uur op de Polderbaan van Schiphol. Daarna “meerde” het toestel af aan een gate, om afhandelaars een indruk te geven hoe ze het laden en lossen van de A380 het beste kunnen organiseren.

Met de eerste vlucht van de Boeing 787 Dreamliner op 15 december 2009 werd een nieuw hoofdstuk aan de luchtvaartgeschiedenis toegevoegd. De afbeelding op de omslag (kleine foto linksboven) toont de eerste vlucht van het vijfde prototype, de ZA005, op 16 juni 2010. Dit is de eerste 787 die is uitgerust met General Electric GEnx-motoren. De overige vier vliegende prototypes zijn uitgerust met Rolls-Royce Trent 1000-motoren.

In maart 2010 waren alle luchtvaartogen op Nederland gericht toen bekend werd dat de Nederlandse minister Maria van der Hoeven van Economische Zaken aan NG Aircraft een krediet ter beschikking stelde voor het Fokker 100 Next Generation-project. De Fokker 100 NG (kleine foto midden) is gebaseerd op de bestaande Fokker 100, maar krijgt onder meer geavanceerde elektronica, nieuwe zuinige motoren en winglets aan de vleugeluiteinden. Als het prototype aanslaat in de markt, zou in 2015 de eerste in Nederland geassembleer- de Fokker 100 NG uit de hangar kunnen rollen.

4 Eerste vluchten september 2009 - augustus 20110

10 september 2009: Hawker Beechcraft Corporation AT-6 De nieuwe Hawker Beechcraft Corporation (HBC) AT-6 is ontworpen om zowel opleidingstaken, verkenningsvluchten als aanvalsmissies uit te voeren. De eenmotorige turboprop is afgeleid van het T-6A/B trainingsvliegtuig. De AT-6 krijgt met het oog op missietaken een versterkte cockpit, meerdere sensoren, datalinkmogelijkheden en verschillende ophangpun- ten voor externe lading. Het nieuwe toestel krijgt een missiebereik van meer dan 1.500 kilometer, waarbij het op geringe hoogte een kruissnelheid aan kan houden van ruim 500 km/u. HBC leverde inmiddels in totaal ruim vijfhonderd T-6A/B Texan II trainingsvliegtuigen af, bij onder meer de Ame- rikaanse luchtmacht en marine. Ook de luchtmachten van Griekenland en Israël gebruiken het toestel, terwijl de NAVO het toestel in Canada inzet voor opleidingsdoeleinden. Een nieuwe afnemer wordt de luchtmacht van Irak die recent met Amerikaanse steun acht Texan IIʼs bestelde. De eerste AT-6 vloog op 10 september 2009 voor het eerst.

20 september 2009: Lynx AH Mk.9 Bij de Britse vestiging van AgustaWestland werden op 20 september 2009 de eerste proefvluchten uitgevoerd met een Lynx AH Mk.9 die met nieuwe CTS800-4N motoren is uitgerust. De testvluchten maken deel uit van een moderniseringsprogramma, waarbij twaalf Britse Mk.9 helikopters onder meer worden uitgerust met nieuwe motoren. De CTS800-4N motoren leveren 37 procent meer vermogen dan de huidige Gem-turboshafts. De eer- De HBC AT-6 ste vier ʻupgradesʼ moesten al in 2009 geleverd worden, de overige acht in kan lichte 2010. De motoren zijn ontwikkeld door de Light Helicopter Turbine Engine aanvalsmissies Company, een samenwerkingsverband van Honeywell en Rolls-Royce. uitvoeren. De Britse strijdkrachten willen de opgewaardeerde helikopters inzetten in hooggelegen warme gebieden, waaronder Afghanistan. In 2010 werd een De Lynx AH vervolgopdracht gegeven om nog eens tien extra Lynx Mk.9 helikopters te Mk.9 heeft moderniseren. nieuwe CTS800-4N 23 september 2009: Embraer Legacy 650 motoren. De Legacy 650 die op 23 september 2009 voor het eerst vloog, wordt door Embraer als ʻlarge cabin, long rangeʼ aangeboden. Het nieuwe toestel gaat evenals de ʻsuper midsizeʼ 600-versie plaatsbieden aan veertien passa- De Embraer giers. De Legacy 650 krijgt bij vier passagiers en twee piloten een vliegbe- Legacy 650 is reik van 7.223 kilometer. Bij acht passagiers ligt het bereik rond 7.000 kilo- een variant meter, ruim 925 kilometer meer dan de sinds 2002 leverbare Legacy 600. van de goed Het nieuwe toestel heeft een grotere brandstofvoorraad, 40 kN sterke Rol- verkopende ls-Royce AE 3007A2-motoren en een geavanceerde digitale Primus Elite- Legacy 600.

6 cockpit van Honeywell. Tevens wordt de cabine nog stiller en wordt standaard breedbandinternet geïnstalleerd. Nieuw zijn ook de van de ERJ- 145XR afgeleide vleugels. De Legacy 650 gaat 29,5 miljoen dollar kosten, ruim 2 miljoen dollar meer dan de Legacy 600. De nieuwe zakenvariant kwam in de loop van 2010 beschikbaar.

1 oktober 2009: ATR 72-600 De nieuwe ATR72-600 die op 1 oktober 2009 voor het eerst vloog, heeft vooral veel onderhuidse en inwendige veranderingen ondergaan in verge- lijking met de ATR72-500. De fabrikant kondigde de komst van zowel de ATR 42-600 (46-50 passagiers) en de ATR 72-600 (70-74 passagiers) in het vroege najaar van 2007. Dat was tijdens een Amerikaanse tournee tegen de achtergrond van een marktpotentieel van 1.400 nieuwe turboprops de komende twintig jaar. De nieuwe ATRʼs krijgen Pratt & Whitney Canada PW127M-turboprops die elk 2.455 pk leveren. Vergeleken met de bestaande varianten wordt tijdens de start 5 procent extra vermogen geleverd. Bovendien kunnen de nieuwe motoren worden afgesteld voor betere prestaties tijdens starts van hoog gelegen, warme vliegvelden. Ook is bij beide 600-varianten een 500 kg hoger startgewicht en een groter vliegbereik mogelijk: 1.537 kilometer. Thales Avionics levert een geïntegreerde De ATR Thales TopDeck ʻsuiteʼ met vijf LCD-schermen. Dankzij deze suite en nieu- 72-600 we avionica kan de ATR Cat III-naderingen uitvoeren. De ATR 600ʼs krij- heeft Pratt gen een geluidsarme Elegance-cabine die een doorontwikkeling is van de & Whitney huidige cabine. Daarin zullen niet alleen LED-verlichting en een geavan- Canada PW127M ceerd in-flight entertainmentsysteem worden aangebracht. Nieuw worden turboprop- ook de bagagebakken en de stoelen. Voorafgaand aan de typegoedkeu- motoren die ring moesten de ATR 72-600 en de ATR 42-600 (zie elders in dit hoofd- elk 2.455 pk stuk) respectievelijk 150 en 75 uur testvliegen. Het eerste toestel zal in leveren. 2011 worden afgeleverd. 1 oktober 2009: Tecnam P2008 De Tecnam Tecnam koos bij de nieuwe P2008 voor een kunststoffen romp met vleu- P2008 is een gels uit traditioneel vliegtuigaluminium. De romp wordt in de vestiging in licht tweeper- het Spaanse Zaragossa vervaardigd, waarna het geheel overgebracht soons sport- wordt naar het Italiaanse Capua waar de eindassemblage plaatsvindt. De vliegtuig. romp en het verticale staartgedeelte zijn gemaakt van koolstofvezel. Het nieuwe toestel krijgt de grootste cabine in zijn klasse, wordt ultrastil en gaat een uitstekend zicht vanuit de cockpit bieden. Tecnam brengt het toestel op de markt als MLA (Micro Light Aircraft) voor de Europese markt en als Special-Light Sports Aircraft (S-LSA) voor de Amerikaanse markt. Tec- nam geeft voor het zeer strak ogende toestel een kruissnelheid op van 225 km/u bij 75 procent motorvermogen en een vliegbereik van 1.278 kilometer. De overtreksnelheid van de hoogdekker komt bij 72 km/u te liggen. Dat het toestel in eerste instantie voor de Amerikaanse S-LSA markt is ontwikkeld, blijkt uit het maximale startgewicht van 600 kg. Als de specificaties tijdens tests bevestigd worden, vliegt de P2008 na 185 meter en staat het toestel na de landing binnen 150 meter weer stil. De P2008 heeft een lengte van 6,93 m, een spanwijdte 8,8 m en is 2,46 m hoog. De tweepersoons cockpit wordt 1,2 m breed en 1,1 m hoog. De tweepersoons cockpit is digitaal met een primair- (PFD) en een multifunctioneel display (MFD).

8 De Boeing AH-6i 10 oktober 2009: Boeing AH-6i is een lichte ver- Boeing heeft boven de woestijn van Arizona op 10 oktober 2009 de eer- kenningshelikop- ste vlucht uitgevoerd met de eenmotorige AH-6i. De komst van deze ter. lichte aanvals- en verkenningshelikopter werd in 2008 aangekondigd. Het eenmotorige toestel heeft een 280 kW/375 pk sterk Allison 250-C30 turboshaftmotor waarmee een kruissnelheid van 250 km/u mogelijk is. Bedek uit Israel Het vliegbereik ligt rond de 430 kilometer. De Boeing AH-6i biedt plaats is gespecialiseerd aan twee piloten en drie passagiers. Boeing heeft de helikopter ontwik- in het ombouwen van passagiers- keld voor de exportmarkt. vliegtuigen naar vrachtuit- 27 oktober 2009: Bedek Special Freighter voeringen. De De Boeing 767-300ER wordt sinds 1993 af-fabriek geleverd als vracht- 767-300BDSF vliegtuig. Boeing verkocht hiervan in totaal 82 exemplaren, waarvan is daarvan een zestig aan United Parcel Service. Een 767-300F kan 57 ton vracht over goed voorbeeld. 6.025 kilometer vervoeren bij een snelheid van 850 km/u. Bij een lading van ruim 27 ton verdubbelt deze afstand zelfs. Het uit Israel afkomstige Israel Aerospace Industries/ Bedek Aviation Group (IAI/Bedek) zag al eerder brood in het ombouwen van oudere passagiersversies van de 767ʼs tot Freighter. Na meer dan honderd Boeings te hebben omgebouwd tot Bedek Special Freighter (BDSF) wordt ook de 767-300ER als BDSF te koop aangeboden. De Portugese operator EuroAtlantic beet in november 2008 het spits af door de eerste 767-300BDSF te bestellen. De ombouw wordt uitgevoerd door M&B Conversions, een in 2007 ontstane joint venture tussen het Japanse Mitsui en IAI/Bedek, waarbij Bedek als onderaanne- mer van M&B op Ben Gurion Airport de ombouw uitvoert. In februari 2009 werd de romp van de eerste 767-300ER geschikt gemaakt voor plaatsing van de grote vrachtdeur en aanpassing van het interieur (onder meer plaatsing van 9G-netten). De eerste op deze manier omgebouwde 767 vloog op 27 oktober 2009 voor het eerst.

5 november 2009: Airbus A330-200F Met de eerste vlucht van de A330-200F (Freighter) heeft Airbus een nieuwe vrachtvariant toegevoegd aan het modellenpalet. Het toestel wordt door de fabrikant omschreven als ʻmid size´. Het van het succesvolle A330-200 verkeersvliegtuig afgeleide vrachttoestel werd eind april 2010 door de European Aviation Safety Agency (EASA) gecertificeerd na een De nieuwe testprogramma van tweehonderd uur. Het certificaat geldt voor zowel de Airbus A330- door Pratt & Whitney PW4000 als Rolls-Royce Trent 700-motoren aange- 200F is de dreven toestellen. Tijdens het testprogramma kon Airbus de hoeveelheid vrachtversie mee te nemen lading naar boven bijstellen. De 200F kan 70 ton (was 69) van de popu- vervoeren over 5.930 kilometer of 65 ton (was 64) over 7.400 kilometer. laire A330- Eind 2009 stonden er bij Airbus 67 orders in de boeken van negen maat- 200 passa- schappijen. Een A330-200F kost gemiddeld 184,2 miljoen dollar. giersvariant.

10 De tweemoto- 12 november 2009: AgustaWestland AW159 rige Agusta- De nieuwe multifunctionele AW159 helikopter van de Italiaanse fabrikant Westland AgustaWestland (AW) maakte de eerste vlucht vanaf de AW-vestiging in AW159 is een het Britse Yeovil. De helikopter krijgt een maximaal startgewicht van zes- multifunctio- duizend kilo, en biedt plaats aan twee piloten en zeven passagiers. In nele middel- totaal zet AW voor de certificatie drie AW159ʼs in om 650 vlieguren te zware heli- maken, waarna de eerste helikopters in 2014 geleverd worden. Het Britse kopter. Ministerie van Defensie bestelde in december 2008 in totaal 62 AW159ʼs. Daarvan zijn er 34 bestemd voor de landstrijdkrachten, de overige 28 voor de marine. Het toestel wordt door de Britten aangeduid als AW159 ʻLynx Wildcatʼ. De AW159 is uitgerust met twee turboshaftmotoren van Honey- well/Rolls-Royce die elk een vermogen van 1.362 pk leveren. Dat stelt de helikopter in staat om een kruissnelheid te halen van 291 km/u bij een vliegbereik van 963 kilometer. De maximale missieduur ligt rond de vieren- half uur. Het toestel moet inzetbaar worden voor transporttaken, verkenningsmissies en maritieme aanvalstaken.

13 november 2009: AgustaWestland AW149 Een dag later vloog ook de nieuwe middelzware AW149-helikopter van AgustaWestland (AW) voor het eerst. Deze tweemotorige helikopter krijgt een maximaal startgewicht van 8.000 kg en biedt plaats aan twee piloten en achttien passagiers. De AW149 is uitgerust met twee GE CT7-2E1 turboshaftmotoren met een vermogen van elk 2.000 pk. Daarmee is een kruissnelheid mogelijk tot 278 km/u. De helikopter krijgt een volledig digitale cockpit, een automatische piloot en wordt gecertificeerd voor gebruik onder alle weersomstandigheden, zowel overdag als ʻs nachts. Het toestel moet inzetbaar worden voor zowel civiele als militaire transporttaken, verkenningsmissies, Search And Rescue (SAR), vervoer van gewonden,

11 VIP-vervoer en militaire (aanvals)taken. AW biedt de AW149 ook aan als De Agusta- TUHP149. Deze is aangeboden als kandidaat voor het Turkish Utility Heli- Westland copter Programme (TUHP) voor de Turkse strijdkrachten. AW149 is zowel voor 25 november 2009: Gulfstream G650 civiel als De nieuwe G650 van Gulfstream Aerospace maakte een min of meer mis- militair lukte eerste vlucht op 25 november, toen het toestel al na twaalf minuten gebruik in moest landen door problemen met de wielluiken van het landingsstel. Het te zetten. toestel krijgt een ʻultra largeʼ cabine die plaats gaat bieden aan elf tot achttien personen. Deze cabine krijgt een breedte van 2,59 meter bij een stahoogte van 1,96 meter. Het toestel krijgt uitzonderlijk grote ramen die 71,1 bij 50,7 centimeter meten. Voor de aandrijving zorgen twee 71,6 kN sterke Rolls-Royce BR725-turbofans die een kruissnelheid van Mach 0,9 (956 km/u) mogelijk maken op een hoogte van FL 510 (15.545 m). Op deze vlieghoogte komt de cabinedruk overeen met een hoogte van 1.500 meter. Wordt op FL 410 (12.497 m) gevlogen dan is de druk vergelijkbaar met een hoogte van 1.000 meter. Hierdoor worden passagiers minder snel ver- moeid tijdens ultralange vluchten. Gulfstream belooft een startrol van maximaal 1.800 meter bij een maximaal startgewicht van 45.200 kg. Het maximale vliegbereik zal bijna 13.000 kilometer bedragen. Tijdens de tweede vlucht op 12 december 2009, die beduidend langer was, werd een serie tests uitgevoerd waarbij onder andere de werking van het onderstel, de flaps en de elektrische en hydraulische boordsystemen onder de loep werden genomen. De piloten dirigeerden het toestel naar een hoogte van bijna drie kilometer en snelheden tot 440 km/u. De eerste G650 kreeg eind februari gezelschap van het tweede prototype. Uiteindelijk zullen vier prototypes een gezamenlijk certificatieprogramma van 1.800 uur afwerken.

12 Problemen met de luiken van het landingsstel, zorgden ervoor dat de eerste vlucht met de G650 maar twaalf minuten duurde. In de zomer van 2010 vlogen er al vier prototypes.

7 december 2009: Ka-226T De Russische helikopterbouwer Kumertau Aviation Production Enterprise (KumAPE) heeft succesvolle tests uitgevoerd met een Ka-226T helikopter De Russische voorzien van Franse Turbomeca Arrius 2G-motoren. Het is de eerste keer Ka-226T is dat een Russische helikopter met coaxiale rotoren voorzien is van een uitgerust met dergelijke aandrijving. De Ka-226T heeft een maximaal startgewicht van Franse moto- vier ton en kan bijna anderhalve ton lading of negen passagiers vervoeren ren. over een afstand van 525 kilometer. Bij een kruisnelheid van maximaal 230 km/u bedraagt de missieduur ruim drie uur. Het toestel kan dankzij de Franse motoren een vlieghoogte bereiken van 7.500 meter. Wanneer een van beide motoren uitvalt, heeft de helikopter nog de beschikking over 750 pk motorvermogen om veilig te landen. De Ka-226T heeft schokbe- stendige AK-2000 stoelen en een in Rusland gebouwde VR-226N gear- box. Een andere opvallende eigenschap van de Ka-226T is de lege ruimte achter de cockpit. Het toestel is ontworpen voor meerdere doeleinden en kan op deze manier steeds worden aangepast, afhankelijk van de uit te voeren taak.

11 december 2009: Eurocopter EC175 De nieuwe tweemotorige Eurocopter EC175 onderging haar luchtdoop op 11 december 2009. De in december 2005 geïntroduceerde helikopter is door de Franse fabrikant in samenwerking met het Chinese Harbin Avia- tion Industry (HAIG) ontwikkeld en gebouwd. De EC175 is uitgerust met twee Pratt & Whitney Canada PT6C-67E turboshafts die een vijfbladige Spheriflex-hoofdrotor en een driebladige staartrotor aandrijven. De kruissnelheid bedraagt 280 m/u bij een vliegbereik van 740 kilometer. De piloten krijgen de beschikking over een digitale cockpit met vier lcd-displays. De vliegers kunnen ervoor kiezen om de besturing over te laten aan een vierassige automatische piloot. Het nieuwe toestel biedt plaats aan acht- De tien passagiers. Eurocopter heeft inmiddels 114 orders voor de EC175. De Eurocopter helikopter zal naar verwachting in 2011 gecertificeerd zijn, waarna de eer- EC175 biedt ste levering in 2012 plaatsvindt. De fabrikant verwacht de komende twintig plaats aan jaar minimaal achthonderd EC175ʼs te verkopen. Het toestel zal in China achttien pas- door HAIG onder de modelnaam Z15 te koop worden aangeboden. sagiers. De Gulfstream 11 december 2009: Gulfstream G250 G250 wordt De nieuwe super-midsize Gulfstream G250 voltooide op 11 december een in Israel ruim drie uur en twintig minuten durende eerste vlucht. Daarbij werd een gebouwd. In vlieghoogte bereikt van ruim 9.500 meter en een snelheid van bijna 470 de zomer van km/u. De G250 werd eind 2008 in Amerika geïntroduceerd als opvolger 2010 werd het van de G200. Het vliegtuig is uitgerust met twee Honeywell HTF7250G- testprogramma turbofans en kan met die motoren een afstand van maximaal 6.300 kilo- al met drie meter overbruggen. Directe verbindingen tussen bijvoorbeeld Londen-New G250’s afge- York en Londen-Dubai behoren daardoor tot de mogelijkheden. Gulfstre- werkt. am claimt voor het toestel de grootste cabine in de mid-size klasse: 7,87 meter lang, 2,18 meter breed en 1,9 meter hoog. Het toestel biedt plaats aan acht passagiers en krijgt negentien ovale ramen. De G250 wordt gebouwd bij Israel Aerospace Industries (IAI) op Ben Gurion International Airport. Daarna worden de toestellen overgevlogen naar Gulfstreams ʻCenter of Excellenceʼ in Dallas (Texas) voor de afbouw en inrichting. Eind maart 2010 werd een tweede prototype aan de testvloot toegevoegd; begin juni 2010 het derde.

11 december 2009: Airbus A400 Military Met de eerste vlucht van de Airbus A400 Military (M) op 11 december 2009 kwam een voorlopig einde aan een lange reeks vertragingen die terug was te voeren op de geavanceerde EuroPropInternational (EPI)- motoren. Toch duurt het nog tot eind 2012 voordat het eerste exemplaar wordt afgeleverd. Bij de A400M zijn de staartsectie (inclusief het richting- en hoogteroer), het vrachtluik, de wielbaaien voor het landingsstel en de propellerbladen (met kevlar-kern) gemaakt van composietmaterialen. Ook de 19 meter lange vleugelpanelen zijn opgetrokken uit composiet. Het toestel is uitgerust met vier Europrop TP400-D6 motoren die elk 11.060 pk leveren en Ratier-Figeac FH386 propellers aandrijven. Deze hebben acht bladen en een diameter van 5,3 meter. De A400M heeft een nuttige lading

15 37.000 kg. Ook kan het toestel 116 parachutisten of 125 brancards en 7 Ondanks een verpleegkundigen vervoeren bij een kruissnelheid van 780 km/u over een succesvolle afstand van maximaal 6.390 kilometer. MSN 1 kreeg in de eerste helft van eerste vlucht, 2010 gezelschap van MSN 2 (april) en (MSN 3 mei). MSN 4 volgt in janu- heeft het ari 2011. In juli 2011 wordt een vijfde toestel aan de testvloot toegevoegd. doorgaan van De vijf vliegtuigen gaan gezamenlijk een certificatieprogramma afwerken het A400M- waarbij 3.700 uur gevlogen wordt. MSN1 (1.200 uur) en MSN2 (1.100 uur) programma nemen hiervan het leeuwendeel voor hun rekening. lang aan een Na de eerste vlucht ontspon zich een discussie door een zeer forse kos- zijden draadje tenoverschrijding. Even zag het er naar uit dat het project zou worden gehangen. afgeblazen. Uiteindelijk bleken zeven landen bereid 3,5 miljard euro extra te betalen om het project te redden. België, Frankrijk, Duitsland, Luxem- burg, Spanje, het Verenigd Koninkrijk en Turkije sloten met EADS een principeakkoord, en zullen tussen 2010 en 2014 de aanbetalingen sneller verrichten. Elk toestel kost 19,4 miljoen euro meer, waardoor bijvoorbeeld België met zeven bestelde A400Mʼs 136 miljoen euro extra moet betalen. Eind 2012 moet vervolgens de eerste van vijftig door de Franse luchtmacht bestelde A400Mʼs worden afgeleverd. Het toestel wordt zowel mili

14 december 2009: Hermes 900 UAV De bij de Israëlische defensiespecialist Elbit Systems gebouwde Hermes 900 UAV maakte op 14 december 2009 de eerste vlucht. Het onbemande toestel is afgeleid van de Hermes 450, waarmee op dat moment meer dan 170.000 uur was gevlogen. De Hermes 900 heeft een maximaal startgewicht van 1.100 kg en is uitgerust met een ultrastille motor. Het toestel kan onder alle weersomstandigheden autonome missies uitvoeren met een kruissnelheid van ruim 200 km/u. Daarbij kan op een hoogte van 10 kilometer bijna 36 uur onafgebroken worden gevlogen. De UAV wordt gele-

16 De eerste vlucht met de nieuwe 787 Dreamliner van Boeing vond twee jaar later plaats dan gepland.

verd met bijna 300 kg missieapparatuur aan boord, waaronder elektro-opti- sche toepassingen zoals lasers en sensoren. Elbit wil het toestel zowel aan militaire als civiele gegadigden te koop aanbieden voor observatie- of bewakingsdoeleinden Als het aan producent 15 december 2009: Boeing 787 Dreamliner Elbit ligt, kan Twee jaar later dan gepland, maakte de 787 Dreamliner van Boeing einde- de Hermes lijk de eerste vlucht. Daaraan voorafgaand ging op 12 december 2009 tij- 900 UAV dens taxitests het neuswiel bij een snelheid van 240 km/u heel even van de zowel militair grond. Door de vertraging zal het eerste toestel pas eind 2010 bij launch als civiel wor- customer All Nippon Airways (ANA) worden afgeleverd. Ondanks de vertra- den ingezet. ging zijn de Dreamliner-klanten opmerkelijk trouw aan Boeing gebleven. 22 december 2009: Dassault Falcon 900LX De Dassault Dassault kondigde tijdens de European Aviation Convention & Exhibi- Falcon 900LX tion2008 in Genève de Falcon 900LX aan, die voortborduurt op de Falcon heeft een 900EX EASy. Het nieuwe toestel krijgt door Aviation Partners ontwikkelde vliegbereik winglets die in combinatie met andere aerodynamische aanpassingen tot van bijna een brandstofbesparing van 7 procent leiden. De Falcon 900LX kan met 8.900 acht passagiers en twee piloten 8.890 kilometer overbruggen bij een kruis- kilometer. snelheid van Mach 0,80. Dat is 500 kilometer meer dan de 900EX. Daar- door kan de LX de routes Parijs-Beijing of Londen-Mumbai zonder tussenstop vliegen. Het toestel kan dankzij drie Honeywell TFE731-60 turbofans binnen 1.540 meter optijgen en bereikt daarna binnen 20 minuten FL 390 (11.887 m). Het plafond van de 900LX komt op FL 510 (15.545 m) te liggen.

19 januari 2010: Grob Aircraft G 120TP De Duitse vliegtuigfabrikant Grob Aircraft introduceerde een nieuw trainingsvliegtuig: de door een turbomotor aangedreven Grob G 120TP. Grob heeft de G 120TP afgeleid van de bestaande G 120A die wordt aangedreven door een 260 pk sterke zuigermotor. De turbopropvariant is voorzien van een 380 pk sterke Rolls-Royce 250-B17F motor. Daarmee haalt het toestel een snelheid van 450 km/u bij een vliegbereik van maximaal 1.300 kilometer.

26 januari 2010: Kawasaki C-2 Op 26 januari 2010 voltooide de in Japan ontwikkelde Kawasaki C-2 haar eerste vlucht vanaf het vliegveld van Gifu. De C-2 is een hoogdekker die aangedreven wordt door twee General Electric CF6-80C2L1F/F138-GE- 100 motoren. Daarmee haalt het toestel een kruissnelheid van 890 km/u

18 De Grob bij een vliegbereik van 6.500 kilometer. De C-2 is ontworpen om 30 tot 35 G120TP is een ton vracht te vervoeren. Om het laden en lossen te vergemakkelijken, is licht trainings- een automatisch load-on/load-off systeem ingebouwd in de vrachtruimte. vliegtuig. Daarnaast beschikt het toestel over een forse vrachtdeur aan de achterzijde. De driekoppige bemanning heeft de beschikking over fly-by-wire. Op De Kawasaki verzoek kan ook een nachtzichtuitrusting worden ingebouwd. Het toestel C-2 is een kan in de lucht worden bijgetankt. In eerste instantie zullen acht C-2ʼs gele- vrachtvlieg- verd worden aan de Japanse luchtmacht die echter verspreid over enkele tuig voor de jaren ook dertig oudere C-1ʼs wil vervangen. Ook zullen op termijn zestien middellange C-130Hʼs en dertien NAMC YS-11ʼs door de C-2 vervangen worden. afstand. 29 januari 2010: Sukhoi T-50 De Sukhoi Dit nieuwe Russische gevechtsvliegtuig dat op 29 januari 2010 voor het T-50 krijgt eerst vloog, wordt door fabrikant Sukhoi omschreven als vijfde generatie twee AL-41F PAK FA (Prospective/Promising Aircraft System of the Frontline Aviation). turbofans met Het toestel zal naar verwachting vanaf 2015 operationeel inzetbaar zijn. elk een maxi- Het gevechtsvliegtuig wordt uitgerust met een geavanceerde radar en een male stuw- zogenoemde ʻelectronic pilotʼ-cockpit die de werkdruk van de piloot moet druk van 155 minimaliseren. De T-50 krijgt twee AL-41F turbofans met elk een maximale kN. stuwdruk van 155 kN. Tijdens de eerste vlucht werden echter minder sterke krachtbonnen gebruikt vanwege nog niet opgeloste ontwikkelingspro- blemen met de AL-motoren. De operationele missieduur zal ruim drie uur en bedragen, wat resulteert in een vliegbereik van vier- tot vijfduizend kilometer op een maximale vlieghoogte van twintig kilometer. Er wordt uitgegaan van een maximale snelheid van 2.100 km/u (Mach 2,0) en een klim- snelheid van 350 m/seconde. De Sukhoi krijgt een maximaal startgewicht van 20 ton en kan verschillende vormen van bewapening meenemen tot een gewicht van 7.500 kilogram. India, dat met de Russen samenwerkt bij de ontwikkeling van het geavanceerde toestel, is in principe bereid 250 Sukhoi T-50ʼs af te nemen voor haar eigen luchtmacht.

8 februari 2010: Boeing 747-8F Boeings nieuwe 747-8F vrachtjumbo vloog op 8 februari 2010 voor het eerst. Om 10.00 uur was Boeing die dag gereed om het vliegtuig te laten vertrekken, maar moest vanwege laaghangende bewolking boven Seattle

20 Er waren in de de vlucht bijna drie uur uitstellen. Tijdens de vlucht werd een hoogte zomer van bereikt van 5.181 meter, waarbij een snelheid 426 km/u werd bereikt. 2010 in totaal Deze vlucht vormde de opmaat voor een testprogramma waarbij met drie 76 vrachtver- 747-8Fʼs in totaal 1.600 uur zal worden gevlogen. Op 14 maart 2010 sies van de vloog het tweede prototype voor het eerst, gevolgd door het derde toestel nieuwe Boeing op 17 maart. Nummer drie mocht tijdens de eerste vlucht klimmen naar 747-8 besteld. een hoogte van FL300 (9.144 m). Tijdens de tweeënhalf uur durende test- Het eerste pro- vlucht werd een maximum snelheid opgetekend van 454 km/u. Daar waar totype werd in de nieuwe 747-8 Intercontinental-passagiersversie 3,5 meter langer is 2010 al voor- dan een Boeing 747-400, is aan de Freighter zelfs 5,6 meter toegevoegd. zien van de nieuwe huis- De vrachtversie krijgt een bereik van 8.275 kilometer met een laadvermo- stijlkleuren gen van 154 ton. Het toestel heeft bovendien 16 procent meer exploiteer- van Cargolux bare vrachtruimte dan de 747-400F bij een iets groter vliegbereik. Boven- die als eerste dien wordt uitgegaan van 15 procent lagere kosten per ton per gevlogen een 747-8F in kilometer. Boeing claimt bovendien dankzij de 787 Dreamliner-technolo- ontvangst zal gie zuiniger, stiller en schoner te kunnen vliegen, want het toestel heeft nemen. nieuw ontworpen vleugels en GEnx-2B67 motoren die voldoen aan de Stage4 en QC2 geluidseisen. De fabrikant lanceerde het 747-8 programma in november 2005 na orders van Cargolux (10) en Nippon Cargo Airli- nes (8). In het orderboek stonden tijdens de eerste vlucht 108 bestellingen voor de 747-8, waaronder 76 voor de vrachtvariant. De grootste klant is hier overigens het Amerikaanse Atlas Air dat twaalf toestellen wil. Een nieuwe 747-8F kost tussen de 301,5 en 304,5 miljoen dollar. De passa- giersuitvoering, de 747-8 Intercontinental, is 32 keer besteld. Lufthansa wil twintig toestellen en Korean Air vijf. Nederland levert ook een bijdrage aan de ontwikkeling van de 747-8. Fokker Aerostructures is betrokken bij zowel het ontwerpen, ontwikkelen en vervaardigen van de eerste serie inboard flaps voor het 747-8 programma als bij het beheren van de leverancierske- ten. De uit composietmateriaal vervaardigde lichtgewicht inboard flaps vergroten het vleugeloppervlak tijdens het opstijgen en landen. De vleugeldelen zullen worden geproduceerd in Papendrecht en Hoogeveen.

10 februari 2010: Eurocopter CH-53GA Een door Eurocopter Deutschland gemoderniseerde middelzware CH- 53GA transporthelikopter maakte op 10 februari 2010 de eerste vlucht. Tij- dens het ombouwproces werden niet alleen de wapensystemen van de helikopters aangepast, maar werden ook voorzieningen aangebracht om Eurocopter militairen snel te kunnen lokaliseren. De toestellen krijgen een digitale mag voor de cockpit, een automatische piloot en geavanceerde navigatie om bij vermin- Duitse strijd- derd zicht te kunnen blijven vliegen. Ook worden infraroodsystemen, ver- krachten 109 beterde communicatiemogelijkheden en satellietcommunicatie aange- helikopters bracht, zodat piloten tijdens missies kunnen overleggen met collegaʼs aan moderniseren boord van NH90ʼs en Tiger-helikopters. Grotere brandstoftanks verhogen tot CH-53FA het vliegbereik bovendien tot 1.200 kilometer. Eurocopter mag voor de variant. Viking Air- Duitse strijdkrachten 109 toestellen moderniseren, die na aanpassing tot craft heeft 2030 meekunnen. De eerste helikopters worden eind 2011 geleverd. Duits- meer dan vijf- land wil de inzetbaarheid van de helikopters aanmerkelijk verbeteren voor tig orders het verplaatsen van militair personeel in oorlogsgebied. Alle CH-53GAʼs voor de DHC- worden tussen 2011 en 2013 geleverd. 6 Twin Otter Series 400. 16 februari 2010: DHC-6 Twin Otter Series 400 Het eerste productie-exemplaar van de vernieuwde De Havilland Canada DHC-6 Twin Otter Series 400 vloog voor het eerst op 16 februari 2010. De Twin Otter Series 400 beschikt over een digitale Honeywell Primus Apex- cockpit en P&WC PT6A-34 turbopropmotoren. Het toestel wordt gebouwd uit aluminium. Rompdelen als neussectie, deuren en stroomlijnkappen zijn echter van kunststof. Een Twin Otter kan twintig passagiers en twee piloten vervoeren. De Series 400 haalt een kruissnelheid van 337 km/u bij een maximaal bereik van 1.435 kilometer. De nieuwste variant kost bijna 4 miljoen dollar. Het Canadese Viking Aircraft heeft meer dan vijftig orders voor het nieuwe toestel. Viking heeft sinds 2005 zowel de ontwerp- als produc- tierechten in handen van vrijwel alle De Havilland-vliegtuigen. Het eerste tweemotorige turboproptoestel werd in de zomer van 2010 afgeleverd aan het Zwitserse Zimex Aviation.

4 maart 2010: ATR 42-600 Met de eerste vlucht van bijna twee uur, voegde ATR op 4 maart 2010 ook de nieuwe ATR 42-600 toe aan het modellenpalet. Het toestel moest een testprogramma van 75 uur afwerken naast de eveneens nieuwe ATR 72- 600. Beide toestellen moeten vervolgens in 2011 leverbaar zijn. ATR kondigde de 600-serie in oktober 2007 aan, toen voor de komende twintig jaar een marktpotentieel van 1.400 nieuwe turboprops werd voorzien. Op dat moment was de succesvolle ATR42-500 al twee decennia op de markt.

23 Het toestel kwam in 1985 beschikbaar en is tot op de dag van vandaag De ATR42- door een groot aantal luchtvaartmaatschappijen besteld voor het gebruik 600 is het op ʻdunneʼ regionale luchtlijnen. kleine zusje van de ATR 10 maart 2010: KUH Surion 72-600 die in De Korean Utility Helicopter (KUH) Surion is door Eurocopter en Korea oktober 2009 Aerospace Industries ontwikkeld in het kader van het Korean Helicopter voor het eerst Program (KHP). Het tweemotorige toestel krijgt een maximaal startgewicht vloog. van 8,7 ton en gaat plaats bieden aan twee piloten en elf passagiers. Er wordt gemikt op een kruissnelheid van 240 km/u bij een missieduur van De KUH maximaal twee uur. Voor zelfverdediging wordt een tweetal mitrailleurs Kurion is ont- voorzien, terwijl tevens voorzieningen worden aangebracht voor ʻfriend or wikkeld door foeʼ -identificatie. Eurocopter levert naast de tandwielkasten en rotormast Eurocopter en ook de automatische piloot voor de nieuwe helikopter. Tevens stelt het Korea Aeros- technische expertise beschikbaar. Korea denkt naast de eigen behoefte pace Indus- ook aan een exportmarkt voor driehonderd stuks. Het contract voor de ont- tries. wikkeling van de Surion stamt uit 2006 en voorziet in de ontwikkeling, bouw en levering van 245 middelzware transporthelikopters voor de Zuid- Koreaanse strijdkrachten. Het toestel maakte op 10 maart 2010 de eerste vlucht van een half uur

12 maart 2010: Nextant 400NEXT De eerste bij het Amerikaanse Nextant Aerospace omgebouwde Beechjet 400 zakenjet maakte op 12 maart 2010 de eerste vlucht als 400NEXT. Nextant ontwikkelde een moderniseringsprogramma voor oudere Beechjet 400A/Hawker 400XP zakenvliegtuigen, en voorziet de toestellen onder meer van nieuwe motoren, een eigentijdse cockpit en moderne cabine. Nextant rust de 400NEXT uit met Williams FJ44-3AP turbofans waardoor het toestel een fractie sneller wordt dan de Beechjet/Hawker: 850 tegen 828 km/u. Het toestel is in 22 minuten op 13.106 meter en is daar 11 minuten eerder dan de Beechjet 400A/400XP. Ook dalen volgens Nextant de operationele kosten per gevlogen mijl. Tevens zal het bereik fors toenemen: van 2.200 naar 3.700 kilometer. De 400NEXT komt daarmee verder dan de nieuwe Hawker 450XP die met twee piloten en vier passagiers een bereik krijgt van 2.960 kilometer. De 400NEXT krijgt een digitale Rockwell Collins Pro Line 21-cockpit, terwijl Rockwel ook het Venue cabine-entertainmentsysteem levert. Passagiers kunnen de lichtval in de cabine langs elektronische weg zelf regelen. De 400NEXT wordt verkocht voor minder dan 4 miljoen dollar. Het toestel is daarmee de helft goedkoper dan een nieuwe HBC 450XP.

De 400NEXT is een omgebouwde Beechjet 400 zakenjet. 22 maart 2010: Virgin Galactic VSS Enterprise Deze combi- De VSS Enterprise van Virgin Galactic maakte op 22 maart 2010 de suc- natie moet in cesvolle eerste testvlucht waarbij SpaceShipTwo vastgekoppeld was aan de nabije toe- moederschip ʻEveʼ. De vlucht ging tot ruim dertien kilometer hoogte. Het is komst ruimte- de bedoeling dat het ruimteveer op vijftien kilometer hoogte afgekoppeld toerisme wordt en vervolgens met raketaandrijving verder stijgt. Het achttien meter mogelijk lange ruimtevliegtuig biedt plaats zes passagiers en twee piloten en moet maken: belangstellenden uiterlijk in 2012 op ruim 110 kilometer hoogte brengen. SpaceShipTwo De inzittenden zijn dan enkele minuten gewichtloos. In de loop van 2010 vastgekoppeld aan moeder- moest SpaceShipTwo op eigen kracht gaan vliegen. Ruim driehonderd schip ‘Eve’. ruimtetoeristen reserveerden inmiddels bij Virgin Galactic, die 200.000 dollar voor een ticket in rekening brengt. Moederschip ʻEveʼ voltooide al op 22 december 2008 haar eerste vlucht.

23 maart 2010: Avicopter AC313 De eerste door en in China ontwikkelde en gebouwde middelzware helikopter, de Avicopter AC313, vloog op 23 maart 2010 voor het eerst. Aan- sluitend op deze 25 minuten durende vlucht tekende de Chinese operator Flying Dragon een contract met fabrikant AVIC voor vijf AC313ʼs. Het toestel heeft een maximaal startgewicht van 13,8 ton en biedt plaats aan 27 passagiers. In ambulance-uitvoering kunnen vijftien stretchers mee voor het vervoer van gewonden. AVIC ziet ook een rol weggelegd voor civiele doeleinden, waaronder het vervoer van vracht, bosbrandbestrijding en zoekacties. De tweemotorige helikopter heeft een vliegbereik van 900 kilometer. De nieuwe helikopter moet in 2011 gecertificeerd zijn.

30 maart 2010: HAL-LCH De van de HAL Druv afgeleide LCH (Light Combat Helicopter) wordt mogelijk door de luchtmacht van India aangeschaft. De 5,5 ton zware helikopter heeft twee Turbomeca-Shakti turboshaftmotoren van elk 1.200 pk.

26 De AC313 is de eerste in China ontwikkelde en gebouwde middelzware helikopter.

Het toestel krijgt een kruissnelheid van 260 km/u bij een vliegbereik van 700 kilometer en een maximale vlieghoogte van 6.500 meter. Het zestien meter lange toestel heeft een rotordiameter van 13,3 meter. In gevechts- uitvoering heeft de bemanning de beschikking over een 20 mm kanon en verschillende (on)geleide raketten. Ook kan een granaatwerper worden De van de gemonteerd of een lichte bommenlading. De LCH die op 29 maart 2010 HAL Druv voor het eerst vloog, werd al in 2003 als LAH (Light Attack Helicopter) aan- afgeleide LCH is een in Paki- gekondigd om verouderde Cheetah en Chetak helikopters te vervangen. stan ontwik- Oorspronkelijk zouden 198 toestellen worden aangeschaft, maar dit aantal kelde lichte is bijgesteld naar 65. De LCH had al eind 2008 moeten vliegen, maar het aanvalsheli- project kampte met tegenslagen. Na de eerste vluchten moeten de techni- kopter. ci proberen om de helikopter nog minimaal ruim 550 kg lichter te maken. 7 april 2010: Solar Impulse De door De door zonnecellen gevoede Solar Impulse legde op 3 december 2009 zonnecellen voor het eerst een afstand af van 350 meter waarbij een ʻvlieghoogteʼ werd gevoede Solar bereikt van één meter. Op 7 april 2010 volgde de eerst echte vlucht. Het Impulse gaat toestel bereikte daarbij een hoogte van 1.200 meter, waarna het na een in de loop van vlucht van 1 uur en 27 minuten weer landde. Het toestel heeft een span- 2012 een wijdte van 63 meter, een gewicht van slechts 1.600 kilo en wordt aange- vlucht om de dreven door vier 10 pk sterke elektromotoren met zonne-energie als ener- wereld giebron. De Impulse heeft 12.000 zonnecellen op de vleugels en delen van maken. Op 9 juli 2010 de romp die ervoor zorgen dat gedurende de dag lithiumpolymeer batterij- maakte het en worden opgeladen. Die maken het mogelijk dat het vliegtuig ook ʼs toestel al een nachts kan vliegen. Het toestel, met de registratie HB-SIA, is een initiatief non-stop van de Zwitsers Bertrand Piccard en André Borschberg. Met een tweede vlucht die 26 toestel, de HB-SIB, willen de Zwitsers in 2012 een vlucht rond de wereld uur en negen maken. Het prestigieuze Zwitserse Solar Impulse-project heeft ook een minuten duur- Nederlands tintje. Radius Design Experimental uit Etten-Leur bouwt al de. Daarbij sinds 2007 presentatiemodellen van het toestel met een spanwijdte van werd een respectievelijk vier en zes meter. vlieghoogte bereikt van 28 april 2010: Antonov An-158 8.700 meter. Antonov gaat de tweemotorige An-148 ook in verlengde versie op de markt brengen als An-158. Deze variant heeft een romplengte van 30,8 meter en is 1,7 meter langer dan de AN-148, waardoor aan de binnenkant 2,5 meter extra ruimte ontstond. Ook zijn de vleugeluiteinden van het toestel voorzien van zogenoemde wing tip fences. De verlengde versie kan 99 passagiers vervoeren in een eenklasse-indeling. Antonov mikt op kruissnelheden liggend tussen 800 en 870 kilometer km/u op een hoogte van FL400 (12.200 m) bij een vliegbereik van 2.500 kilometer. Van de An-158

28 De Antonov worden in de nabije toekomst ook twee vrachtvarianten afgeleid, de An- An-158 is 1,7 158T met een laadvermogen van 13,5 ton en de 158T-100 die 25 ton meter langer vracht kan vervoeren. Ook wordt een VIP-variant ontwikkeld, de An-168. dan de Anto- Bij de nieuwe toestellen wordt veelvuldig gebruik gemaakt van composiet- nov An-148. materialen. De eerste vlucht van de An-158 duurde een uur en drie kwar- tier en vond plaats op 28 april 2010.

26 mei 2010: Jihlavan Skyleader GP One De Skyleader GP One is een uit koolstofvezel opgetrokken tweezitter. Het toestel is ontwikkeld voor de Amerikaanse Special-Light Sports Aircraft (S- LSA)-markt, maar komt ook beschikbaar voor de Europese markt tegen De GP One is een kostprijs van ongeveer 50.000 euro. een klein, De GP One haalt met een 80 pk sterk Rotax-motorblok een kruissnelheid kunststoffen van 193 km/u bij een vliegbereik van 1.370 kilometer, waarbij de ultralight sportvliegtuig al vliegt na een startrol van 110 meter. Het toestel wordt geleverd met een voor twee in de romp geïntegreerde Galaxy-reddingsparachute en een op de grond personen. verstelbare driebladige propeller. 6 juni 2010: F-35C Lightning II De F-35C De marineveriant van de Joint Strike Fighter (JSF), de F-35C Lightning II, Lightning II is maakte op 6 juni 2010 de eerste vlucht. Het toestel is voor de U.S. Navy de marinever- ontwikkeld om te worden gebruikt op vliegdekschepen. De F-35C wijkt af sie van de JSF van de F-35A en F-35B door onder meer een grotere spanwijdte en grotere besturingsvlakken. Ook heeft het toestel een verstevigd landingsstel en een versterkte romp die de in de regel harde landingen op een vliegdekschip moeten opvangen. De F-35A vloog op 15 december 2006 voor het eerst en de F-35B, de short take-off/vertical landing (STOVL)-versie, koos op 11 juni 2008 voor het eerst het luchtruim.

16 juni 2010: Boeing 787 Dreamliner ZA005 is de eerste 787 Dreamliner die uitgerust is met GE GEnx-motoren. De eerste vlucht duur 3 uur en 48 minuten. Boeing wilde voor eind juli 2010 het zesde prototype aan de vloot hebben toegevoegd. Ook dat 787- prototype zal GEnx-motoren krijgen. De eerste vier prototypes zijn uitgerust met Britse Rolls-Royce Trent 1000-motoren. Met dit kwartet prototypes was in juni 2010 al meer dan 1.000 uur gevlogen. Het totale testprogramma zal 3.100 vlieguren in beslag nemen. Daarnaast zal ook nog eens 3.700 uur testwerk op de grond worden verricht. De fabrikant voerde extra inspecties uit aan het horizontale stabilo van de toestellen omdat mogelijk enkele onderdelen niet goed waren gemonteerd. Volgens Boeing liep het afleveringsschema hierdoor geen gevaar. Boeing had begin juli 2010 in totaal 860 Dreamliners in de orderboeken staan. Daarvan waren er 669 van het type 787-800 en 191 van de grotere 787-900´s (zie voor dit toestel het hoofdstuk Nieuwe vliegtuigen).

30 Deze Dreamliner is een van de twee testtoestellen die uitgerust is met GEnx-motoren van motorfabrikant General Electric.

29 juni 2010: Euro Hawk De bij Northrop Grumman gebouwde Euro Hawk maakte op 29 juni 2010 de eerste vlucht die bijna twee uur duurde. Het onbemande toestel steeg daarbij op van Palmdale (Californië), klom vervolgens naar een hoogte van meer dan tien kilometer en landde vervolgens op Edwards Air Force Base. De onbeman- De Euro Hawk heeft een lengte van 13,54 meter en een spanwijdte van de Euro Hawk 35,41 meter. Het vliegtuig is uitgerust met een 31,4 kN sterke Allison Rol- kan maximaal 36 uur non- ls-Royce AE3007H turbofanmotor. Daarmee haalt het toestel een kruis- stop vliegen snelheid van 660 km/u op een hoogte van maximaal 65.000 voet (20.000 waarbij het meter). Het vliegtuig kan maximaal 36 uur non-stop vliegen waarbij het 24.985 km 24.985 km kan afleggen. Het Duitse Ministerie van Defensie verleende kan afleggen. Euro Hawk in 2007 de opdracht voor het ontwikkelen, testen en ondersteunen van de afgeleide RQ-4 Global Hawk die zal worden uitgerust met SIG- INT-missieapparatuur. Het vliegtuig moet rond 2016 in Duitsland de sinds 1972 operationele Breguet Atlantic aflossen. Deze toestellen werden in de loop van 2010 van de operationele sterkte gehaald. Euro Hawk is een joint venture van Northrop Grumman en EADS Defence & Security.

1 juli 2010: Sikorsky S-70i Black Hawk De eerste in Europa gebouwde Sikorsky S-70i Black Hawk maakte op 1 juli 2010 de eerste vlucht. Het nieuwe toestel is in Polen bij PZL Mielec gebouwd. Hier laat Sikorsky de voor export bestemde Black Hawks bouwen. Sikorsky Aircraft biedt de S-70i aan als een tactische helikopter die kan worden ingezet voor verschillende militaire missies. Volgens de fabrikant is de Black Hawk dankzij een nieuw ontwerp, nieuwe technologieën en verbeterde manoeuvreerbaarheid meer geavanceerd dan de helikopters die door de concurrentie worden aangeboden. Sikorsky nam de Pool- De Sikorsky se vliegtuigfabriek in 2007 over. Na modernisering van de fabriek, die werk S-70i Black biedt aan 1.500 mensen, werd de Poolse dochter ingezet bij de productie Hawk wordt van onder meer de Black Hawk. Polskie Zaklady Lotnicze (PZL) is de in Polen grootste vliegtuigbouwer in Polen. In Mielec werden onder meer lichte gebouwd en is tweemotorige transportvliegtuigen (M28 Skytruck) en eenmotorige vliegtui- bedoeld voor gen (M 18 Dromador) gebouwd. de export.

32 De HC-130J 20 juli 2010: Lockheed Martin HC-130J Super Hercu- Bij Lockheed Martin vloog de eerste van 21 bestelde HC-130J Combat les gaat bij het Rescue Tankers op 20 juli 2010 voor het eerst. De toestellen zijn bestemd ACC de HC- voor het U.S. Air Force Air Combat Command (ACC). De HC-130J Super 130 en MC- Hercules gaat bij het ACC de HC-130 en MC-130ʼs vervangen die worden 130’s vervan- ingezet voor respectievelijk reddingoperaties en speciale missies. De gen die wor- bestaande order kan uitgebreid worden naar 31 vliegtuigen (11 HCʼs en 20 den ingezet MCʼs). Ook de tankervariant, de KC-130J, is nog steeds populair. Zo voor respec- bestelde de Amerikaanse regering drie KC-130J Hercules-tankers die wor- tievelijk redden ondergebracht bij de luchtmacht van Koeweit voor het bijtanken van dingoperaties en speciale F-18 gevechtsvliegtuigen en het uitvoeren van transporttaken. Koeweit missies. vliegt al met de L-100, de civiele uitvoering van de C-130 Hercules.

33 Nieuwe vliegtuigen

Airbus C295 MPA/ASW Airbus Military prijst de nieuwe Maritime Patrol Aircraft (MPA) versie van de C295 aan als effectief wapen tegen onderzeeboten in het kader van Anti Submarine Warfare (ASW). Het toestel is met het oog op deze taken onder meer uitgerust met een geïntegreerd missiesysteem (Fully Integra- ted Tactical System). De C295 kan meer dan elf uur onafgebroken patrouilleren. Airbus Military besloot het toestel voor de nieuwe taak aan te prijzen na geslaagde proeven in het voorjaar van 2010, waarbij torpedoʼs gelanceerd werden die onder de vleugel van het tweemotorige maritieme patrouillevliegtuig waren opgehangen. Met de proeven wilde de fabrikant aantonen dat het toestel in staat is dezelfde taken te verrichten als de P-3 Orion of de Breguet Atlantique. Airbus had midden 2010 aan twaalf gebruikers 82 C295ʼs verkocht. Negen klanten bestelden in totaal 47 CN235/C295ʼs in MPA-uitvoering.

Boeing 737-400SF Het Amerikaanse ombouwbedrijf Aeronautical Engineers Inc. (AEI) heeft de eerste van twee tot vrachtvliegtuig omgebouwde Boeing 737-400ʼs afgeleverd bij MNG Airlines in Turkije. MNG zal het toestel vanaf Istanbul De Airbus inzetten op geregelde vrachtvluchten naar Parijs, Londen en Keulen. De C295 MPA/ASW is Boeing, een in 1989 gebouwde 737-400, vloog voorheen in passagiersuit- onder meer voering bij het Spaanse Futura International Airways voordat het in oktober uitgerust met 2009 voor ombouw naar Miami werd overgevlogen. AEI brengt bij de toe- een geïnte- stellen onder meer een speciale laadvloer en een grote vrachtdeur aan, greerd missie- waarna het toestel wordt aangeboden als 737-400SF (Special Freighter). systeem. AEI voorziet De SF-versie kan ruim 21 ton vracht vervoeren, en biedt plaats aan tien de toestellen standaard pallets. De ombouw vindt plaats onder een door fabrikant onder meer Boeing goedgekeurd programma. Het in 1958 opgerichte AEI is ʻs werelds van een spe- oudste gespecialiseerde conversiebedrijf. De onderneming bouwde sinds ciale laad- de oprichting meer dan 350 verkeersvliegtuigen om tot vrachttoestel en vloer en een heeft meer dan 120 aanvullende typecertificaten in huis om dit mogelijk te grote vracht- maken. deur, waarna het toestel Boeing Multi Mission NewGen Tanker wordt aange- De U.S. Air Force wil de sterk verouderde vloot van bijna 180 KC-135 boden als 737-400SF tankvliegtuigen vervangen. Dit proces loopt al enkele jaren, maar leidde in (Special 2008 tot een keuze voor de KC-45A, een van de Airbus A330 MRTT (Multi Freighter). Role Tanker Transport) afgeleide versie die door Northrop Grumman en Airbus naar voren was geschoven. In reactie hierop tekende mededinger Boeing (dat met een 777-variant had meegedaan) met succes bezwaar aan, waarna het anderhalf jaar stil werd. In januari 2010 deponeerde de Amerikaanse luchtmacht echter een pakket van 372 nieuwe eisen waar- aan het toekomstige tankvliegtuig zou moeten voldoen. Boeing reageerde als eerste en maakte duidelijk dat de fabriek aan elk van deze gespecifi- ceerde eisen kan voldoen. Het antwoord op alle vragen lag daarbij niet in

35 de eerder gepresenteerde 777-variant, maar in de Multi Mission NewGen De Boeing Tanker. Dat is een Boeing 767 die wordt uitgerust met zowel een ʻfly-by- Multi Mission wire boomʼ als geavanceerde elektronica en avionica zoals aanwezig in de NewGen Tan- Boeing 787 Dreamliner. Het toestel wordt daarmee beduidend geavan- ker is geba- ceerder dan de vier door Japan en eveneens vier door Italië bestelde KC- seerd op het 767J ʻAerial Refueling Tankersʼ. Boeing 767- verkeersvlieg- Boeing Phantom Ray tuig. De Phantom Ray is in twee jaar tijd ontwikkeld door Boeings Phantom Works. Het onbemande vliegtuig is ontworpen als vliegend prototype om ervaring op te doen met de eisen die aan toekomstige generaties gevechtsvliegtuigen zullen worden gesteld. Boeing denkt daarbij aan het ondersteunen van (gevecht)missies, surveillances, elektronische oorlog- voering (inclusief het storen van vijandelijke radar) en het uitvoeren van aanvallen. De Ray moet een autonoom vluchtpatroon kunnen uitvoeren waarbij het in de lucht wordt bijgetankt. Het onbemande toestel heeft een spanwijdte van 15,24 m, en is 10,97 m lang. Boeing werkt in het project onder meer samen met General Electric-Aviation (motor), Honeywell (rem- men), Woodward-HRT (automatische piloot) en Heroux-Devtek (landingsstel). Het nieuwe toestel moest voor het eind van 2010 voor het eerst vliegen.

36 De onbemande Boeing Phantom Ray is in twee jaar tijd ontwikkeld door Boeings Phantom Works.

787-9 Boeing heeft in juli 2010 het definitieve ontwerp vastgesteld voor de tweede 787-variant, de 787-9. Het toestel krijgt een vliegbereik van 14.800- 15.765 kilometer. De 9-versie gaat plaats bieden aan 250-290 passagiers, en wordt zes meter langer dan de 787-8. De spanwijdte (60 m), cabinedia- De Boeing meter (5,74 m) en hoogte (17 m) zijn bij beide vliegtuigen gelijk. Het maxi- 787-9 wordt male startgewicht van 247,2 ton komt bijna 20 ton hoger te liggen dan dat een slagje van de 787-8. Als alles volgens plan verloopt, wordt de eerste 787-9 eind groter dan 2013 afgeleverd. Begin juli 2010 stonden er 191 orders in de boeken voor de 787-8. de 787-9. Boeing 747-8 Intercontinental De Boeing Boeing begon midden 2010 met de assemblage van het eerste rompdeel 747-8I moet van de 747-8 Intercontinental. Eind mei 2010 werden al de eerste grote in 2011 op de vleugeldelen gemonteerd. Lufthansa bestelde twintig 8Iʼs en wordt de markt komen. belangrijkste klant voor de nieuwe Boeing. Eind vorig jaar bestelde Korean Air er ook vijf. Er zijn tot op heden 33 toestellen verkocht, waaronder acht in VIP-uitvoering. Boeing wil eind 2011 het eerste toestel afleveren.

Cirrus SR22T Cirrus Aircraft breidt de bestaande modellenreeks uit met de SR22T. Het nieuwe eenmotorige luxe reistoestel biedt plaats aan vier personen, en is uitgerust met een 315 pk sterke motor die Cirrus in samenwerking met motorfabrikant Teledyne Continental Motors (TCM) ontwikkelde. Volgens Cirrus leidt het nieuwe TCM-motorblok niet alleen tot betere prestaties, maar nemen ook de trillingen en het geluid in de cockpit tijdens de start af. Door een lagere compressieverhouding kan het nieuwe motorblok ook geschikt worden gemaakt voor andere brandstoffen dan loodhoudende vliegtuigbenzine. De vliegtuigfabrikant voerde tevens een aantal verbeteringen door aan het neuslandingsstel dat bovendien 7 kilo lichter werd. Ook werd de vorm van de luchtinlaten aangepast.

Cobalt Co 50 De nieuwe Franse vliegtuigfabrikant Cobalt Aircraft Industries heeft de Co 50 geïntroduceerd. Het kunststoffen toestel gaat plaats bieden aan vijf per-

38 sonen en moest al voor het eind van 2010 vliegen. Bij het opmerkelijke toestel is de motor aan de achterzijde van het toestel geplaatst. Cobalt koos hier voor een 350 pk sterke zuigermotorva- riant van Teledyne Con- tinental Motors, waarmee een kruissnelheid van ruim 450 km/u mogelijk wordt bij een vliegbereik van ruim 2.130 kilometer. Bij de Co 50 worden aan de voorzijde van de romp kleine vleugeltjes aangebracht. Deze zogenoemde canards verbeteren de stabiliteit van een De nieuwe Cirrus SR22T is een snel en luxueus reisvliegtuig. vliegtuig bij lage snelheid. Cobalt wil met de C0 50 een vuist maken tegen snelle reisvliegtuigen als de SR22 van Bij de Cobalt Co 50 Cirrus Aircraft, de Corvalis TT van Cessna en de DA50 van Diamond is de motor aan de Aircraft. Het nieuwe toestel moet niet alleen snel worden, maar ook achterzijde van het comfortabel. Wat onder meer moet blijken uit een 1,34 m brede cabi- toestel geplaatst. ne, een luxe lederen interieur en side stick besturing. Comac C919 De C919 Commercial Aircraft Corporation of China (Comac) gaat een narrow body krijgt in het verkeersvliegtuig ontwikkelen, de C919. Het nieuwe toestel moet plaats- Westen bieden aan 130 tot 200 passagiers. Comac begon al in 2009 met de bouw geproduceer- van de romp (met een hoogte van 4,16 m en een breedte van 3,96 m) en de motoren de neussectie. Het eerste model wordt ontworpen voor 156-168 passa- en een vlieg- giers in een tweeklasse-indeling. Het toestel wordt 38,6 m lang en krijgt bereik van een spanwijdte van 35,4 m (inclusief winglets). De C919 krijgt in het Wes- 4.075 kilome- ten geproduceerde motoren en een vliegbereik van 4.075 kilometer. Er ter. wordt al gedacht aan een verlengde versie met een bereik van 5.555 kilometer. De nuttige lading is voorlopig vastgesteld op 21 ton. Voor de besturing wordt fly-by-wire toegepast. Vooreerst wordt uitgegaan van een kruissnelheid van Mach 0,785 op FL398 (12.100 m). Motorproducenten Safran en GE Aviation hebben inmiddels interesse getoond in het Chinese project. Het eerste prototype moet in 2014 vliegen, gevolgd door eerste afle- veringen in 2016.

Do 228 New Generation (NG) RUAG Aerospace Services heeft eind november 2009 in het Duitse Ober- pfaffenhofen de Dornier Do 228 New Generation (NG) aan het publiek voorgesteld. De nieuwe Do 228 heeft twee 940 pk sterke turbopropmotoren van producent Garrett, elk voorzien van een vijfbladige propeller. Daar- mee is een kruissnelheid mogelijk tot 435 km/u bij een vliegbereik van 845 kilometer. Het toestel heeft een opnieuw ontworpen cabine en een digitale cockpit met sterk verbeterde navigatiesoftware en communicatiemogelijkheden. Het Zwitserse moederbedrijf RUAG besloot in oktober 2007 het tweemotorige turbopropvliegtuig opnieuw in productie te nemen. Vergele-

40 Vergeleken ken met de oude Dornier Do 228 zijn meer dan 350 verbeteringen doorge- met de oude voerd. De romp, vleugels en staartsectie worden in India bij Hindustan Dornier Do Aeronautics Limited (HAL) geproduceerd, waarna de toestellen in Duits- 228 zijn meer land worden geassembleerd. RUAG biedt het tweemotorige toestel onder dan 350 ver- meer aan als passagiersvliegtuig met ruimte voor maximaal negentien beteringen passagiers. Het toestel werd eind augustus 2010 door de Europese lucht- doorgevoerd vaartautoriteit EASA gecertificeerd. bij de 228 NG. Dornieur Seastar CD2 De Canadese vliegtuigbouwer Dornier Seaplane heeft de Canadese plaats Saint-Jean-sur-Richelieu aangewezen als productielocatie voor het nieuwe Seastar CD2-watervliegtuig. Als alles naar plan verloopt wordt in 2011 de eerste Seastar gebouwd, waarna de productie opgevoerd wordt tot 36 in 2016. Dornier had medio 2010 25 intentieverklaringen voor het toestel dat vanaf 2012 geproduceerd moet worden. Volgens Dornier gaat het project werk opleveren voor 250 mensen. De Dornier Seastar CD2 is gebaseerd op een vliegboot van Claudius Dornier die er al ver voor de Tweede Wereldoorlog furore mee maakte. Het huidige project is een particulier initiatief van de Duitse familie Dornier die tot op heden meer dan 150 miljoen dollar in het watervliegtuig investeerde en eerder onder de naam Dornier Seawings AG sinds de jaren tachtig van de vorige eeuw pogingen onder- nam het toestel in serie te produceren. Onder leiding van Conrado Dornier slaagde Seawings er in 1990 in het toestel zowel Europees als Ameri- kaans gecertificeerd te krijgen. Na de bouw van drie vliegtuigen werd dit project gestaakt door geldgebrek. Bij de huidige poging zal het nieuwe toestel op basis van dit typecertificaat geproduceerd kunnen worden. Wel wordt het interieur aangepast en zijn sterkere motoren aangebracht. De

41 volledige kunststoffen CD2 heeft twee PT6A-135A turbopropmotoren met De nieuwe elk 650 pk motorvermogen. Daarmee is een kruissnelheid mogelijk tot 330 Dornier Seas- km/u bij een vliegbereik van ruim 1.750 kilometer. Het toestel kost 6 mil- tar CD2 is joen dollar, biedt plaats aan twee piloten en twaalf passagiers, maar is ook gebaseerd op in luxe zakenuitvoering leverbaar. een vliegboot van Claudius Elektra One Dornier die al Het door de Duitse luchtvaartingenieur Calin Gologan geleide PC-Aero ver voor de heeft de door een elektromotor aangedreven Elektra One geïntroduceerd. Tweede Wereldoorlog Het vliegtuig heeft een spanwijdte van 8,6 m en krijgt dankzij een 16 kW furore maak- sterke koolborstelloze elektromotor een vliegbereik van 400 km bij een te. kruissnelheid van 160 km/u. De maximale vliegduur ligt rond de 3 uur (bij 120 km/u). Het leeggewicht van de Elektro One bedraagt inclusief basisac- cu 120 kg. Gologan werkte ook het Green Village Airfield uit. Dit concept voorziet in een hangar met zonnecollectoren die voldoende stroom kunnen leveren voor meerdere Elektraʼs. Volgens PC-Aero is 20 vierkante meter zonnepaneel voldoende om een Elektra One op jaarbasis 300 uur te laten vliegen.

Evektor EV-55 Outback De EV-55 Outback van de Tsjechische vliegtuigbouwer Evektor heeft in het vroege voorjaar van 2010 haar publiekspresentatie beleefd. De lichte tweemotorige Outback gaat plaatsbieden aan negen tot veertien inzittenden, maar kan ook in vracht- of zakenuitvoering worden geleverd. Evektor mikt met het toestel dan ook nadrukkelijk op het lichte vrachtsegment en omschrijft de nieuweling als een betaalbare ʻNew Generation Utility Turbo- propʼ. Een pluspunt is de grote flexibele cabine-inhoud van bijna 10 kubie-

42 De Elektra One heeft een 16 kW sterke koolborstelloze elektromotor.

De Evektor EV-55 ke meter. Met het oog op eventuele transporttaken wordt een grote Outback gaat deur aangebracht die 1,25 m breed en 1,31 m hoog is. Hierdoor kun- plaats bieden aan nen ook standaardcontainers vervoerd worden. De Outback krijgt twee negen tot veertien 536 pk sterke PT6A-21 Pratt & Whintey Canada turbopropmotoren die inzittenden, maar het toestel een kruissnelheid geven van 400 km/u. Het vliegbereik kan ook in vracht- komt iets boven de 700 km te liggen. De fabrikant wil de Outback op of zakenuitvoering termijn ook met drijvers aanbieden. Evektor is vooral bekend van lichte worden geleverd. sportvliegtuigen als de Eurostar SL en SportStar Sl. FF5000MV Freight Feeder De Amerikaanse vliegtuigfabrikant Freight Feeder Aircraft Corporation Aircraft Cor- (FFAC) ontwikkelt een militaire variant uit het nieuwe tweemotorige poration FF5000-vrachtvliegtuig. FFAC noemt het nieuwe vliegtuig de FF5000 Mili- (FFAC) ont- tary Variant Aircraft (FF5000MV). Het toestel zou geschikt zijn voor troe- wikkelt een pentransport, het vervoer van gewonden, het vervoer van grote lading en militaire het bijtanken van andere vliegtuigen tijden de vlucht. FFAC kondigde de variant uit het komst van het toestel eigenlijk al eind 2007 aan, maar gaf hier toen geen nieuwe twee- ruchtbaarheid aan. Volgens de vliegtuigbouwer zijn sindsdien van overhe- motorige FF5000- den en hulpverleningsorganisaties verschillende verzoeken gedaan voor vrachtvlieg- aanvullende informatie. De civiele variant van de FF5000 krijgt twee Pratt tuig. & Whitney Canada PW150A-motoren met een maximale vermogensafgifte van 5.071 pk. Met een kruissnelheid tussen 463 en 504 km/u krijgt de FF5000 een bereik van 4.000 kilometer met een lading van ruim 16 ton. FFAC heeft inmiddels met een delegatie van de Zuid-Afrikaanse luchtmacht onderhandelingen gevoerd over de eventuele levering van de FF5000MV. Aanleiding voor deze gesprekken was het Zuid-Afrikaanse besluit om af te zien van de aanschaf van het nieuwe transportvliegtuig Airbus A400M.

Grob G 120TB De Duitse vliegtuigfabrikant Grob biedt de G 120TP aan, die op 19 januari 2010 voor het eerst vloog (zie het hoofdstuk Eerste vluchten), en kan op verzoek worden uitgerust met lichtgewicht Martin-Baker Mk. 15B-schiet- stoelen. Deze versie wordt als G 120TB aangeprezen. Het nieuwe toestel krijgt een levensduur van minimaal 5.000 vlieguren.

44 De Grob Voor de nieuwe TP-ver- G120TP kan sie hebben inmiddels In- op verzoek dia, Indonesië en Groot- worden uit- Brittannië belangstelling gerust met getoond, omdat in deze Martin- landen behoefte bestaat Baker Mk. aan nieuwe, lichte trainers. Grob heeft de G 120TP afgeleid van de 15B-schiet- bestaande G 120A, een redelijk succesvol toestel waarvan de fabrikant er stoelen. tot op heden 54 wist te verkopen.

Sky-Aircraft Sk-105 Skylander De Franse onderneming Geci Aviation komt met een nieuw licht multifunctioneel vliegtuig, de Sky-Aircraft Sk-105 Skylander. De hoogdekker gaat plaats bieden aan negentien passagiers. In transportuitvoering krijgt de Sk- 105 een vrachtruim met een inhoud van 28 kubieke meter waarin 3 ton vracht kan worden vervoerd. Tevens zal het toestel beschikbaar komen in VIP-uitvoering en als troepentransportvliegtuig. De Skylander wordt uitgerust met twee Pratt & Whitney turbopropmotoren. Het toestel krijgt een maximale kruissnelheid van 435 km/u bij een vliegbereik van 2.500 kilometer. Zogenoemde ʻshort fieldʼ-eigenschappen moeten er toe leiden dat de Skylander vanaf onverharde startbanen na een aanloop van 250 meter al moet vliegen. In 2012 moeten de eerste toestellen afgeleverd worden bij

45 onder meer Maleisië en de Verenigde Arabische Emiraten die respectievelijk vier en twaalf Skylanders bestelden. De fabriek is inmiddels begonnen met de bouw van de eerste van in totaal vier prototypes. Het toestel moet in de tweede helft van 2011 voor het eerst vliegen en een jaar later gecertificeerd zijn. Volgens de fabrikant bestaat er tot 2028 een markt voor ongeveer 1.500 Skylanders. De multifunctionele Sky- HBC King Air C90GT lander wordt HBC heeft alweer de achtste variant van de in 2003 geïntroduceerde King uitgerust met Air C90 in de aanbieding, de C90GTx. Het vernieuwde toestel heeft com- twee Pratt & posiet winglets voor betere klimprestaties en minder brandstofverbruik. Whitney tur- Ook is het maximale startgewicht met 157 kg gestegen naar 4.813 kg bopropmoto- ren. waardoor de maximale nuttige lading nu 340 kg bedraagt. Dat is bijna het dubbele van dat van de C90GTi. Vergeleken met de C90GTi neemt het vliegbereik bij vier passagiers 370 kilometer toe op 2.430 ft op FL300 (9.144 m) bij een kruissnelheid van 500 km/u. De C90GTx heeft een fully- integrated Rockwell Collins Pro Line 21-avionics suite, inclusief Doppler weerradar. HBC heeft de in de C90GTx toegepaste updates ook als 90x Package beschikbaar voor gebruikers van oudere C90ʼs en E90ʼs.

KAI KC-100 Korea Aerospace Industries (KAI) werkt sinds juni 2008 aan de ontwikkeling van een nieuw vierpersoons toestel, de KC-100. Het vliegtuig moet in juni 2013 op de markt komen, waarbij de fabrikant mikt op zowel een Ame-

46 De King Air C90GT heeft composiet winglets voor betere klimprestaties en minder brandstofverbruik.

De nieuwe rikaans als Europees typecertificaat. Het eenmotorige toestel wordt volle- KAI KC-100 dig uit kunststof gebouwd en krijgt een zuigermotor aangedreven zescilin- moet in juni der TSIOF-550 Full Authority Digital Engine Control (FADEC)-motorblok 2013 op de van 310 pk waarmee kruissnelheden tot 445 km/u mogelijk moeten wor- markt komen. den. De KC-100 krijgt een geavanceerde lichtgewicht Hartzell-propeller (drie bladen) die inclusief aluminium spinner en anti-ijs voorzieningen iets meer dan 30 kg weegt. KAI mikt op een maximaal startgewicht van 1.633 kg waarbij de nuttige lading maximaal 500 kg bedraagt. Het vliegbereik wordt opgegeven als ruim 2.400 kilometer. De KC-100 krijgt een volledig digitale Avidyne-cockpit en een cabine met een breedte van 1,42 meter. Het toestel wordt 8,59 m lang en 2,87 m hoog bij een spanwijdte van 11,37 m (inclusief winglets). Om de veiligheid te vergroten, zal de laatste generatie voorzieningen worden ingebouwd om botsingen in de lucht te voorkomen.

47 Irkut MS-21-200 Het Russische overheidsbedrijf United Aircraft Corporation (UAC) bundelt bij de nieuwe Irkut MS-21-200 de krachten van Yakovlev, Tupolev, Irkut, Sukhoi en Ilyushin. De MS-21-200 gaat plaatsbieden aan 150-162 passagiers. De spanwijdte en lengte worden 35,9 meter, terwijl de hoogte 11,5 meter zal bedragen. UAC claimt dat het toestel 15 procent minder brandstof zal verbruiken dan een vergelijkbare Airbus of Boeing. Ook de operationele kosten zouden zoʼn 15 procent lager uitkomen. Het vliegbereik komt rond de 5.000 km te liggen. Het ʻsingle aisleʼ-verkeersvliegtuig kan naar keuze worden uitgerust met Russische Aviadvi- gatel PD-14 motoren of de PW1000G van Pratt & Whit- ney. De eerste vlucht staat voor 2014 op de rol, waarna het eerste productietoestel in 2016 geleverd zou kunnen worden. De MS- De Irkut MS- 21-200 wordt aangeboden 21-200 gaat in een markt waarin ook plaatsbieden Sukhoi met de SSJ100-95 aan 150-162 actief is, naast Mitsubishi passagiers in Heavy Industries met de een cabine die hoger en bre- nieuwe MRJ en de CSeries der wordt dan van Bombardier. Het Malei- een Airbus sische Crecom Burj Resour A320 of ces bestelde al vijftig Boeing 737. MS-21-200ʼs bij UAC. Cre- Ook de cock- com wil de toestellen onder pit wordt ‘sta- meer verhuren aan lucht- te of the art’. vaartmaatschappijen in Zuidoost-Azië.

48 Aeronautical MD80-Special Freighter Engineers De Amerikaanse ombouwspecialist Aeronautical Engineers (AEI) gaat (AEI) denkt 75 vliegtuigen uit de MD-80-familie tot vrachttoestellen ombouwen. In de dagen nodig afgelopen jaren zijn veel MD-80ʼs werkloos geworden en ook de komende te hebben om jaren worden veel van deze passagiersvliegtuigen afgedankt. van een gewo- AEI zegt zich vooral te willen toeleggen op de ombouw van de MD-81, ne MD-80 een MD-82, MD-83 en MD-88. Volgens de onderneming uit Miami is het twee- vrachtvlieg- motorige straalvliegtuig geschikt voor de ombouw tot ʻfreighterʼ, omdat de tuig te maken. waarde van de toestellen laag is. Ook vallen de ombouwkosten mee. Het bedrijf verwacht 75 dagen nodig te hebben om van een gewone MD-80 een vrachtvliegtuig te maken. De ombouwwerkzaamheden aan de ʻMD- 80SFʼ vinden in eerste instantie plaats op het terrein van AEI op de internationale luchthaven van Miami. Later kan de ombouw ook op andere locaties plaatsvinden. Aeronautical Engineers maakte de laatste decennia van veel Boeing 727ʼs en 737ʼs al vrachtvliegtuigen (zie ook in dit hoofdstuk bij Boeing 737-400SF).

49 QinetiQ Zephyr De QinetiQ Het onbemande door zonne-energie aangedreven vliegtuig QinetiQ Zep- Zephyr bleef hyr heeft een wereldrecord gevestigd door 336 uur en 21 minuten onafge- 336 uur en 21 broken te vliegen. Bij de recordpoging was een waarnemer van de wereld- minuten onaf- luchtsportfederatie FAI aanwezig. De Zephyr vloog in 2008 al meer dan 80 gebroken in uur onafgebroken. Het 50 kilogram zware toestel is een zogenoemde high- de lucht. altitude long endurance unmanned air system. Het werd ontwikkeld door het Britse bedrijf QinetiQ dat gespecialiseerd is in het geven van technische adviezen op het gebied van luchtvaart, defensie en beveiliging. Bij het ontwerp was al rekening gehouden met een aantal wensen van het Britse Ministerie van Defensie. De huidige versie is met een spanwijdte van 22,5 meter bijna 4 meter groter en meer dan de helft langer dan het model dat in 2008 werd gebruikt, waardoor meer zonnepanelen op de vleugel konden worden aangebracht Ook werd de aerodynamica van het uit koolstofvezel opgetrokken toestel verfijnd. Het vorige officiële duurre- cord dateert van 22 maart 2001 toen een Northrop Grumman RQ-4A Glo- bal Hawk 30 uur en 24 minuten in de lucht bleef. De langste bemande non-stop vlucht werd in december 1986 gevestigd toen de Rutan Voyager na 216 uur, 3 minuten en 44 seconden weer aan de grond kwam.

SubSonex JSX1 De Amerikaanse vliegtuigbouwer Sonex Aircraft heeft eind 2009 de door een straalmotor aangedreven SubSonex JSX1 geïntroduceerd. Het uit vliegtuigaluminium opgetrokken toestel is ontworpen voor recreatief gebruik. De JSX1 is uitgerust met een digitale cockpit en biedt plaats aan een enkele inzittende. Dankzij een uit Tsjechië afkomstige lichtgewicht PBS TJ100-turbofan kan het toestel een kruissnelheid halen van ruim 380 km/u. De turbofan is daarbij even compact als het toestel zelf. De 19 kilo-

50 De kleine SubSo- gram zware krachtbron is slechts 48,5 centimeter lang bij een doorsne- nex JSX1 heeft de van 27,2 centimeter. een topsnelheid Als het toestel in 2011 eenmaal op de markt komt, wordt het niet aange- van ruim 440 boden in de Amerikaanse Light Sports Aircraft (LSA)-klasse, omdat het km/uur. veel te snel is. LSAʼs mogen niet sneller dan 222 km/u zijn, terwijl de SubSonex bijna twee keer zo snel wordt door de topsnelheid van 443 km/u. Sonex Aircraft LCC levert sinds 1998 bouwtekeningen en bouw- De Tecnam kits voor kleine vliegtuigen. De fabrikant is niet voornemens de SubSon- P2006 MMA is ex in kitvorm aan te bieden. een missievariant die afgeleid Tecnam P-2006T Multi Mission Aircraft is van de twee- De Italiaanse vliegtuigfabrikant Tecnam heeft in samenwerking met de motorige Tec- Oostenrijkse apparatuurspecialist Airborne Technologies een missieva- nam P2006T. riant afgeleid van de tweemotorige Tecnam P2006T. Het nieuwe toestel kan bijna 5 uur onafgebroken patrouilleren met een bemanning van twee personen. De P2006 Multi Mission Aircraft (MMA) kan met volle tanks, een piloot en een operator ongeveer 80 kg aan lichtgewicht apparatuur meenemen bij een kruissnelheid van 250-260 kilometer km/u. Airborne Technolo- gies is geen onbekende in Oostenrijk. Voor Diamond Aircraft uit dat land levert het observatie- en missiesystemen voor de tweemotorige Diamond DA42 MPP en de eenmotorige HK36 MPP.

Tecnam P2010 De nieuwe Tecnam P2010 biedt plaats aan vier personen. De eenmotorige hoogdekker wordt uitgerust met een lichtgewicht Lycoming IO-360-benzi- nemotor die 180 pk gaat leveren. De P2010 borduurt voort op de in 2009 geïntroduceerde tweepersoons P2008 (zie ook het hoofdstuk Eerste vluchten). Het nieuwe toestel krijgt een spanwijdte van 10,5 meter bij een romplengte van 7,54 meter. De driedeurs cabine wordt 1,2 meter breed en 1,22 m hoog. Volgens Tecnam krijgt de vierzitter een kruissnelheid van 250 km/u bij een vliegbereik van ruim 1.200 km dankzij een tankinhoud van 210 liter. De toepassing van kunststof bij het vliegtuig is mogelijk dankzij de overname van het Spaanse CAG in 2007. Hierdoor kreeg Tecnam de mogelijkheid kunststoffen vliegtuigonderdelen te vervaardigen. Bij de P2010 zullen de cabine en een aantal interne rompdelen uit koolstofvezel vervaardigd worden. Tecnam was voornemens het nieuwe toestel tijdens de luchtvaartbeurs Aero 2011 in het Duitse Friedrichshafen voor het eerst De P2010 borduurt aan het publiek tonen. voort op de in 2009 geïntro- Traveler TR-230 duceerde De Traveler TR230 is een Duits-Zwitsers toestel. Het krijgt een Garmin tweepersoons G1000-cockpit, drie deuren en een cabine met plek voor vier personen. P2008 die in Voor het brandschot zit een 230 pk Textron Lycoming IO-540-AB1A5 oktober 2009 motor waarmee een kruissnelheid tot 296 km/u mogelijk wordt. De volle- voor het eerst dig kunststoffen hoogdekker weegt leeg 850 kg bij een maximaal startge- vloog.

52 De Traveler wicht van 1.450 kg. De Duitse vliegtuigbouwer Extra Aircraft gaat het toe- TR230 is een stel bouwen dat ongeveer 350.000 euro gaat kosten. Voor het project volledig uit tekenden het Duitse V-plane Engineering (onder leiding van Dr. Volker kunststof Kassera) en HighWing Corporation uit Zwitserland die het prototype ont- gebouwd wikkelde. De TR230 is ontwikkeld door Calin Gologan die ook achter de Duits-Zwitsers Elektra One zit. toestel. Xtreme Air Het Duitse Xtreme Air bouwt aerobatic toestellen van het type Sbach 300 Het Duitse en 342. Beide vliegtuigen zijn ontworpen door Philipp Steinbach die ooit Xtreme Air bouwt aero- bij Extra Aircraft werkte, maar tien jaar geleden voor zichzelf begon. De batic toestel- Sbach 300 en 342 zijn ʻstate of the artʼ, hebben een carbon monocoque len van het frame en zijn pure sport-/aerobatic vliegtuigen die +/- 10G aankunnen. type Sbach Het EASA-certificaat voor beide toestellen werd in de zomer van 2010 uit- 300 en 342 gereikt. De reissnelheid ligt rond de 370 km/u, waarbij de toestellen meer (afgebeeld). dan 1.000 meter per minuut kunnen klimmen. Ontwikkelingen grote luchtvaart

Overlast door vulkaanas De Europese luchtvaart ondervond in april 2010 veel hinder van een aswolk na een uitbarsting op 14 april 2010 door de IJslandse vulkaan Eyjafjallajökull. Door de ongunstige windrichting arriveerde deze wolk boven Europa waarna grote delen van het Europese luchtruim sloten. Daardoor strandden niet alleen in Europa, maar ook wereldwijd tienduizen- den passagiers. Luchtverkeersleidingsorganisatie Eurocontrol berekende dat in de periode tussen 14 en 20 april niet minder dan 95.000 vluchten in Europa afgelast werden. Op het hoogtepunt van de overlast vonden dagelijks maar 5.000 vluchten plaats, terwijl dat er normaal 28.000 tot 29.000 waren. Pas op 21 april kon het luchtverkeer weer volledig hervat worden. De door de aswolk ontstane schade bedroeg wereldwijd 5 miljard dollar, waarvan 2,2 miljard voor de luchtvaart. In mei deed zich nog een tweede situatie voor waarbij delen van het luchtruim tijdelijk gesloten werden. Die overlast was echter minder groot dan in april.

Het Amerikaans-Canadese Field Aviation paste een Dash 8 Q300 Maritime Surveillance Aircraft voor de IJslandse kustwacht aan. Dit toestel observeert, verzamelt en fotografeert vulkaanactiviteit met onder meer infraroodapparatuur. (Foto Arni Saeberg)

54 Deze foto van de zeven kilometer hoge aspluim afkomstig uit de Eyjafjallajökull is op 19 mei 2010 genomen op een hoogte van 2.500 meter door een DA42 MPP Guardian.

Het Britse Meteorologisch Instituut gaf dagelijks updates uit in de periode waarin de aswolk de luchtvaart parten speelde. Hier de situatie boven Europa op 15 april 2010.

55 DLR, het Duitse centrum voor lucht- en ruimtevaart, voert met een aangepaste Dassault Falcon 20 regelmatig meetvluchten uit boven IJsland wanneer er sprake is van vulkanische activiteit. (Foto Ber- nadett Weinzierl/ DLR Falcon flight)

Airbus A318 A318 De interconti- British Airways heeft de eerste van twee bestelde A318ʼs gekregen nentale A318’s waarmee trans-Atlantische lijndienstvluchten tussen London en New van British Air- York zullen worden uitgevoerd. Op de heenvlucht naar New York wordt ways zijn gecerti- een tussenlanding gemaakt in het Ierse Shannon. De retourvlucht van ficeerd voor de Verenigde Staten naar Groot-Brittannië kan non-stop worden over- starts en landin- brugd. De A318ʼs zijn gecertificeerd voor starts en landingen op London gen op London City Airport. De toestellen tellen elk 32 business class stoelen met inter- City Airport. netaansluiting en sms-mogelijkheden. De A318 is onderdeel van de A320- serie. Daarmee zijn sinds 1988 meer dan vijftig miljoen vluchten uitgevoerd. Sindsdien zijn met de toestellen van het type A318, A319, A320 en A321 ruim vijf miljard passagiers vervoerd. Wereldwijd zijn er meer dan 4.300 A320-varianten afgeleverd aan zoʼn 310 klanten.

Airbus A350 Nadat United Airlines een definitieve overeenkomst tekende voor de aanschaf van 25 Boeing 787-8 Dreamliners, bestelde de Amerikaanse luchtvaartmaatschappij eenzelfde aantal toestellen bij Airbus van de A350-900 XWB. De widebody-vliegtuigen krijgen Rolls-Royce Trent XWB-motoren en worden tussen 2016 en 2019 afgeleverd. Ethiopian Airlines bestelde ook twaalf A350XWB-900ʼs. Door die order liep het aantal klanten op tot Airbus maakte 32 en het aantal bestelde toestellen tot 505. De A350 komt in drie versies in december beschikbaar met een vliegbereik van 15.400 kilometer. Het toestel zal wor- 2009 de eerste “zaagsne- den aangedreven door Rolls-Royce Trent XWB-motoren. De A350 krijgt de” voor een onderdelen die in Nederland vervaardigd zijn. Stork Fokker AESP gaat de deel van de ontwikkeling en de productie van outboard flaps voor de A350 ter hand romp van nemen. Deze flaps kunnen ook tijdens de kruisvlucht versteld worden. De de A350- ontwikkelingsactiviteiten zullen ongeveer anderhalf jaar duren, waarna 900XWB. jaarlijks 140 sets worden afgeleverd.

United Airlines bestelde 25 A350- 900 XWB’s en eenzelfde aantal Dreamliners en eenzelfde aantal . Sharklets A320/A321 Airbus investeert jaarlijks 100 miljoen euro in de ontwikkeling van technologische verbeteringen. Zo werden eind 2009 de ʻsharkletʼ-vleugeltips geïntroduceerd die het toestel brandstofzuiniger maken en het vliegbereik vergroten. Air New Zealand wordt in 2012 de eerste gebruiker van met ʻsharkletsʼ uitgeruste A320ʼs. De opstaande vleugeluiteinden moeten een Air New brandstofbesparing opleveren van 3,5 procent. Daarnaast verbeteren Zealand zowel de klimprestaties als het vliegbereik. De uitstoot per vliegtuig neemt wordt in 2012 af met 700 ton per jaar. Ook leveren de ʻsharkletsʼ een extra vliegbereik de eerste gebruiker van van 185 km of een extra betalende lading van 500 kilo op. De nieuwe vleu- A320’s die geltips vergen een extra investering van 900.000 dollar per nieuw te bou- met de nieu- wen toestel. In 2010 plaatste Finnair bij Airbus ook een bestelling voor vijf we vleugeltips A321ERʼs die eveneens worden voorzien van ʻsharkletsʼ. worden uitge- De toestellen kunnen verder vliegen dan de zes A321-200ʼs rust. waarover Finnair op dat moment al beschikte. De A321ERʼs vervangen vier Boeing 757-200ʼs. Het bereik van de A321ER edraagt meer dan 5.000 kilometer. Vanaf 2013 moet de nieuwe optie ook beschikbaar zijn voor de A318 en A319.

Finnair plaatste in 2010 bij Airbus een bestelling voor vijf A321ER’s die worden voorzien van ’sharklets’.

58 Op 18 januari A380 2010 kwam Airbus zette een A380 in, om aan te tonen dat het de fabrikant ernst is Emirates Airline met het door de Verenigde Naties uitgeroepen jaar van de biodiversiteit. in Hamburg de De luchthaven van Manchester wordt ʻs werelds eerste kleinere luchtha- achtste A380 ven voor de A380. Emirates Airline wilde het toestel vanaf september ophalen. Bij- één keer per dag gaan inzetten voor een retourvlucht tussen de Britse zonder was dat stad en Dubai. Eind maart voerde Singapore Airlines de eerste lijndienst- deze vijfentwin- vlucht naar Zürich uit met een A380. Zürich is na Londen en Parijs SIAʼs tigste door Air- derde Europese bestemming voor de dubbeldekker. Ook Lufthansa ont- bus afgeleverde ving haar eerste A380 en deed daarmee verschillende luchthavens aan. A380, gelijktijdig het zesdui- Alle Lufthansa A380ʼs krijgen 526 stoelen. Tegelijkertijd met de accepta- zendste door tie, introduceerde Lufthansa een nieuw First Class-concept. Daarin voe- Airbus geprodu- ren geen afgesloten cabines, maar een open ruimte de boventoon. Een ceerde vliegtuig flexibel privéscherm zorgt desgewenst voor de nodige privacy. Lufthansa was en con- is de vijfde maatschappij die met de A380 gaat vliegen en kreeg de structienummer beschikking over het 28ste toestel dat afgeleverd werd. Ook Air France, 6.000 droeg. Singapore Airlines, Emirates Airline en Qantas vliegen er mee. De Duitse Het eerste door luchtvaartmaatschappij krijgt in 2010 nog vier A380´s. In de loop van Airbus gelever- 2010 plaatste Emirates Airline een aanvullende order voor 32 A380ʼs de toestel was waardoor de luchtvaartmaatschappij in totaal 90 dubbeldekkers in bestel- een A300B2 ling had. Emirates had op dat moment al tien A380ʼs in de vloot. In juni voor Air France 2010 waren er dertig A380ʼs in gebruik. Airbus is voornemens het maxi- in mei 1974. male startgewicht van de A380 verhogen van 569 naar 573 ton. Door deze ingreep neemt het maximale vliegbereik onder bepaalde omstan-

59 Lufthansa ontving in 2010 haar eerste A380 en deed daarmee verschillende luchthavens aan. digheden toe van 15.170 naar 15.360 kilometer. Alle A380ʼs die vanaf 2013 de productielijn verlaten, worden met het hogere toegestane startgewicht geleverd. Ook zullen de toestellen dan van licht aangepaste vleugels zijn voorzien. Om het hogere startgewicht mogelijk te maken, wordt bovendien de romp van het toestel versterkt.

ATR De nieuwe 42-600 en 72-600 (zie ook het hoofdstuk Eerste vluchten) krijgen niet alleen een nieuwe cockpit. Ook de cabine wordt aangepakt dankzij de inbreng van de Italiaanse designstudio Giugiaro. De Italiaanse designers maakten furore in de autoindus- trie, maar ontwierpen ook al inte- rieurs van zakenvliegtuigen. ATR noemt het Giugiaro-design de Armonia-cabine die volgens de fabrikant niet alleen “schoonheid, harmonie, balans en kalmte” uitstralen, De ATR-600 maar ook meer been- en bergruimte mogelijk maken. Giugiaro tekende serie krijgt hier voor de stoelen, het plafond, de zijpanelen en de bagagevakken. een nieuwe Dankzij lichtgewicht materialen wordt een gewichtsbesparing gerealiseerd cabine naar van ongeveer 160 kg. Beide ATRʼs kunnen op verzoek worden geleverd Italiaans ont- met een tweeklassenindeling. In de business class zal daarbij aan een zij- werp. de van het gangpad één stoel worden geplaatst en twee stoelen aan de andere zijde. De gewone opstelling is twee aan twee.

60 In Belfast Een order van Republic Air- werd een ways voor veertig CS300- nieuwe pro- vliegtuigen betekende een ductiefacili- forse opsteker voor de teit in gebruik Canadese vliegtuigbouwer genomen Bombardier. waar de vleugels voor de nieuwe Bom- Bombardier CSeries bardier Cse- Bombardier begon in 2010 met het vaststellen van het definitieve ontwerp ries-vliegtui- van de CSeries. Het nieuwe toestel krijgt ook Nederlandse inbreng: Fokker gen zullen Elmo gaat het elektrische bekabelingssysteem voor de PurePower worden PW1000G-vliegtuigmotor van Pratt & Whitney ontwikkelen en produceren. gemaakt. In De ontwikkelingsactiviteiten zijn inmiddels gestart op de vestiging van Fok- de loop van 2010 werd ker Elmo in het West-Brabantse Hoogerheide. In het Canadese Saint-Lau- een eerste rent arriveerde in de loop van 2010 een rompdeel voor het regionale ver- testversie van keersvliegtuig. Een echt vliegtuiggedeelte was het echter niet. Het ging om de vleugel een testexemplaar waarmee bekeken werd of de Chinese leverancier aan vervaardigd. de gestelde kwaliteitseisen kan voldoen. De cabinesectie is 7 meter lang, heeft een diameter van 3,7 meter en is gebouwd bij de Shenyang Aircraft Corporation in China. Het betreft een testexemplaar waarmee Bombardier verschillende proeven gaat uitvoeren. In Belfast werd een nieuwe produc- tiefaciliteit in gebruik genomen waar de vleugels voor de nieuwe Cseries- vliegtuigen zullen worden gemaakt. In de loop van 2010 werd een eerste testversie van de vleugel vervaardigd. Het proefexemplaar meet driekwart van de volledige spanwijdte en wordt via een uniek procédé ontworpen en gebouwd. Eerder werd in het Canadese Mirabel de eerste paal geslagen voor een nieuwe fabriek met een oppervlakte van 55.743 vierkante meter. Het Canadese onderkomen wordt door de fabrikant omschreven als Com-

61 plete Integrated Aircraft Systems Test Area waar alle tests voor de CSe- ries zullen worden uitgevoerd. Een order van Republic Airways voor veertig CS300-vliegtuigen betekende een forse opsteker voor de Canadese vliegtuigbouwer. De Amerikaanse regionale luchtvaartonderneming nam daarbij een optie op nog eens veertig toestellen. Bombardier had op dat moment definitieve bestellingen voor negentig Cseries, waaronder dertig CS100ʼs voor Lufthansa. Lease Corporation International Group bestelde drie CS100ʼs en zeventien CS300ʼs. Het nieuwe verkeersvliegtuig moet in 2012 voor het eerst vliegen en in 2013 geleverd worden.

Bombardier Dash 8-100 De levensduur van de 240 nog in actieve dienst vliegende De Havilland Canada DHC-8-100 wordt verlengd van 80.000 naar 120.000 starts en landingen. Bombardier heeft hiervoor een Extended Service Program (ESP) ontwikkeld. Hierbij worden alle systeem- en structuurcomponenten van de Dash-100 kritisch tegen het licht gehouden en waar nodig vervangen. De Noorse luchtvaartmaatschappij Widerøe werd de eerste klant. Widerøe vliegt al sinds 1993 met de Dash 8-100. Het oudste toestel heeft hier inmiddels meer dan 60.000 starts en landingen opgetekend. In het verlengde van de structurele modernisering kunnen desgewenst ook moder- nere cockpits en/of nieuwe cabines worden geïnstalleerd. Bombardier bouwde de tweemotorige turboprop tussen 1984 en 2005 en leverde in totaal 299 toestellen af. De Dash-100 kan 37-39 passagiers vervoeren bij een kruissnelheid van 500 km/u bij een maximaal vliegbereik van bijna 1.900 kilometer. Bombardier overweegt het ESP ook aan te bieden voor Bombardier bouwde de Dash 8-200 en Dash 8-300-varianten. tweemotorige Dash 8-100 Modernisering Beech 1900 tussen 1984 Hawker Beechcraft Corporation (HBC) biedt gebruikers van de Beech en 2005 en 1900 sinds 2010 de mogelijkheid hun toestel te moderniseren door de leverde in bestaande Collins EFIS 85-cockpit te vervangen door een digitale versie. totaal 299 HBC biedt hiervoor het Rockwell Collings Pro Line 32 Integrated Display toestellen af. System (IDS) aan, dat uit twee primaire beeldschermen en een multifunctioneel scherm bestaat. Dit IDS is in staat om beelden afkomstig van infrarood- en videocameraʼs te pre- senteren. Ook kunnen naar wens motorgegevens en naderingskaar- ten worden getoond. De Beech Gebruikers 1900D biedt plaats aan twee piloten en negentien passagiers. Er kan een van de Beech- kruissnelheid van 460 km/u worden behaald bij een vliegbereik van ruim craft 1900 2.700 kilometer. Er zijn tussen 1984 en 2004 bijna zevenhonderd Beech hebben sinds 1900ʼs afgeleverd. 2010 de mogelijkheid Embraer E-190 hun toestel te De Embraer E-190 mag sinds februari 2010 zogenoemde steile naderin- moderniseren gen uitvoeren. Hierbij worden vliegvelden niet aangevlogen onder de door de bestaande gebruikelijke 3,5 graden, maar wordt de nadering uitgevoerd onder een Collins EFIS hoek van 5,5 graden. Op deze manier kunnen obstakels vermeden worden 85-cockpit te of geluidshinder worden gereduceerd. Europese luchthavens waarvoor vervangen deze naderingsregels gelden zijn onder meer London City Airport (LCY) en door een digi- de Zwitserse luchthavens Lugano en Sion. Ook Marseille Provence en tale versie. Chambery in Frankrijk vallen onder dit regime, evenals Stephenville Inter- national in Canada. Bij de E-190 maakt een softwarematige aanpassing in het bestaande fly-by-wire systeem steile naderingen mogelijk. Hoewel de E-190 niet volledig afgetankt van LCY kan vertrekken, is er toch sprake van een vliegereik van 1.500 km waardoor de meeste Europese zakenbe- stemmingen bereikt kunnen worden. E-Jets hebben onder normale omstandigheden een vliegbereik van 4.448 kilometer. De eerste maatschappijen die van de nieuwe toestemming gaan profiteren zijn CityFlyer, Baboo Airlines en Lufthansa Cityline die met de E-190 op LCY gaan vliegen. Naar verwachting zullen eind 2010 vanaf LCY ongeveer een miljoen passagiers zijn vervoerd met in totaal vijftien E-Jets. Embraerʼs E-170 (British Air-

63 ways) kreeg al eerder toestemming om op LCY te landen. Embraer wil de Bij de E-190 succesvolle E-190 overigens ook in China gaan produceren. Dat wordt maakt een mogelijk wanneer een contract in 2011 afloopt dat voorziet in de bouw van softwaremati- de vijftigzits ERJ-145 in Harbin. Embraer zelf staakt de productie van dit ge aanpassing kleine regionale verkeersvliegtuig. Het opstarten van een nieuwe produc- in het bestaan- tielijn voor de E-190 duurt anderhalf jaar. de fly-by-wire systeem steile MD-80 naderingen Het Amerikaanse bedrijf Dugan Kinetics heeft voor vliegtuigen uit de MD- mogelijk, waardoor het 80-reeks een nieuw type thrust reverser ontwikkeld. Daarmee zijn volgens toestel ook op Dugan brandstofbesparingen mogelijk tot ruim 9 procent. Het bedrijf ont- London City wikkelde een toepassing waarbij koude lucht gemengd wordt met hete uit- Airport mag laatgassen. Dugan Kinetics noemt de toepassing ʻEP-80 Ejector/TRʼ, landen. waarbij proeven met de Ejector bij een aangepaste MD-83 aantoonden dat er tijdens de klimvlucht veel brandstof kan worden bespaard. Gedurende de kruisvlucht liggen de besparingen tussen de 0,5 en 8,3 procent. De besparingen konden worden bereikt door de straalomkeerders niet op de gebruikelijke manier in de motorbehuizing te plaatsen, maar erbuiten. Daardoor kan een tweede luchtstroom worden gerealiseerd die naar de hete uitlaatgassen wordt geleid en er vervolgens mee wordt gemengd. Er is patent aangevraagd op de vinding en het bedrijf was in 2010 in onder- handeling met verschillende gebruikers van de MD-80. Van de 1.191 geleverde MD-80-varianten die tussen 1980 en 1999 zijn gebouwd, is nog een groot aantal actief. Zo vliegen er bij het Amerikaanse Delta Air Lines zoʼn 120 MD-88ʼs. American Airlines heeft nog 162 MD-82ʼs en negentig MD- 83ʼs in gebruik. In Europa was SAS met 42 MD-80ʼs een grootgebruiker. De Scandinavische luchtvaartmaatschappij besloot echter begin april 2010 haar laatste achttien MD-80ʼs te verkopen aan het Amerikaanse Allegiant Travel Company.

64 Dugan Kinetics heeft voor vliegtuigen uit de MD-80-reeks een nieuw type thrust reverser ontwikkeld waarmee forse brandstofbesparingen mogelijk zijn.

Mitsubishi Regional Jet De MRJ90 In de loop van 2010 werd bekend dat BAE Systems Regional Aircraft krijgt bij een betrokken wordt bij de ontwikkeling van de Mitsubishi Regional Jet (MRJ). kruissnelheid Het Britse bedrijf gaat zich bezighouden met ontwerp-, integratie- en certi- van 900 km/u ficeringstaken die verband houden met de aandrijfsystemen van het nieu- een vliegbereik we Japanse regionale verkeersvliegtuig. BAE Systems heeft expertise op van ruim 2.400 het gebied van de motoren, motorbevestiging, motorgondels, auxiliary kilometer. power units (APUʼs) en brandstofsystemen. Tevens werd bekend gemaakt dat EADS-dochter Eurocopter voor Mitsubishi de vracht-, service- en pas- sagiersdeuren mag bouwen. Deze onderdelen zullen in het Duitse Donau- wörth worden ontwikkeld en gebouwd. Ook de Nederlandse bedrijven ADSE Consulting & Engineering en Atkins Nedtech zijn betrokken bij de ontwikkeling van het toestel. MRJ tekende in de loop van 2010 bovendien een overeenkomst met de Canadese simulatorbouwer CAE voor de ontwikkeling en bouw van een full flight simulator (FFS) om toekomstige bemanningen te kunnen trainen. Het Amerikaanse Trans States Holdings bestelde in oktober 2009 bij Mitsubishi vijftig MRJʼs met een optie op nog een vijftig. Trans States wil de MRJʼs onderbrengen bij Trans States Airli- nes en GoJet Airlines. In maart 2008 bestelde All Nippon Airways als eerste vijftien MRJʼs met opties voor nog eens tien, waardoor het totale orderboek voor de MRJ opliep naar 65 orders en 60 opties. De MRJ70 krijgt een vliegbereik van 1.480 km bij een kruissnelheid van ruim 820 km/u. De MRJ90 kan ruim 1.000 kilometer verder vliegen bij een kruissnelheid van 900 km/u. Alle toestellen zullen worden voorzien van Pratt & Whitney PurePower PW1000G-motoren. De eerste vlucht van de MRJ staat gepland voor 2012.

Sukhoi Super Jet Nadat begin In de aanloop naar certificatie voegde Sukhoi begin 2010 een vierde proto- juni 2010 type van de SSJ100/95 aan de vloot toe. Dit toestel zou hoofdzakelijk wor- proeven uit- den gebruikt om boordsystemen, brandbestrijdingssystemen en elektroni- wezen dat ca te testen. Tevens worden er bemanningen van luchtvaartmaatschap- de Sam 146 motoren geen pijen mee getraind die de SSJ100/95 hebben gekocht. Dankzij dit vierde hinder hebben toestel kon Sukhoi maandelijks 75 uur vliegtesten uitvoeren. Met de drie van op start- bestaande toestellen was medio 2010 tijdens bijna zevenhonderd test- banen aanwe- vluchten meer dan 1.800 uur gevlogen. Sukhoi had overigens de eerste zig water, van in totaal dertig door Aeroflot bestelde toestellen al eind 2009 willen werden de afleveren. Door problemen met de motoren werden deze leveringen echter motoren uitgesteld tot de tweede helft van 2010. Volgens Sukhoi waren deze pro- gecertificeerd. blemen te wijten aan het Russische NPO Saturn, dat samen met de Fran- se motorfabrikant Snecma verantwoordelijk is voor de productie van de 76,8 kN sterke PowerJet SaM 146-turbofans. De Europese luchtvaartautoriteit EASA keurde deze motor medio 2010 goed nadat er ruim zeven jaar aan was gewerkt. Nadat proeven in juni 2010 uitwezen dat de motoren geen hinder hebben van op startbanen aanwezig water, kon de certificatie worden afgerond. In de loop van 2010 had de Sukhoi/Alenia Aeronautica joint venture 126 orders voor de SSJ100/95. De meest recente order werd geplaatst door de nieuwe Laotiaanse luchtvaartmaatschappij Phongsa- vanh Airlines dat eind mei drie SSJ100/95ʼs bestelde met opties voor nog eens zes. Op de Russische thuismarkt zal het toestel vooral de verouderde Tupolev Tu-134 vervangen. Daarom bestelden Aeroflot en Armavia 32 Superjets terwijl Avialeasing er 24 wil. Ook de Finance Leasing Company bestelde er twee voor Yakutia uit Siberië, terwijl opties werden genomen op acht vliegtuigen. In Europa voegde ItAli Airlines tien toestellen toe aan de backlog en Asset Management Advisors vijf. Een niet nader genoemde klant bestelde er twintig.

Evacuatietrainer Het Britse Electronic Design and Modelling uit Manchester bouwde in opdracht van Sukhoi en Alenia Aeronautica een beweegbare trainer waarmee een hele reeks evacuatiescenarioʼs kan worden gesimuleerd. Met de trainer kan onder meer de ontruiming van een Superjet na problemen met het landingsstel worden geoefend. De trainer zal in Venetië bij Alenia worden opgesteld voor training van toekomstige piloten en cabinepersoneel. Het nieuwe regionale verkeersvliegtuig biedt plaats aan 86 tot 103 passagiers. Het toestel haalt een kruissnelheid van ruim 825 km/u bij een maximaal vliegbereik van 2.950 kilometer.

Met deze trainer kan de ontruiming van een SSJ100/95 na bijvoorbeeld problemen met het landingsstel worden geoefend.

Inzet: de cabine van de SSJ100/95.

67 Xian MA600 gecertificeerd De Xian De MA600, het nieuw turbopropvliegtuig van de Chinese vliegtuigbo- MA600 is een uwer Xian Aircraft, is in 2010 door de Chinese luchtvaartautoriteiten verbeterde ver- gecertificeerd. Ook heeft de fabrikant het zogenoemde productiecertifi- sie van de M60 caat ontvangen waardoor het toestel in serie mag worden gebouwd. Het die in 2005 op toestel is een verbeterde versie van de M60, die in 2005 op de markt de markt werd werd gebracht. Het vliegtuig is voorzien van twee Pratt & Whitney gebracht. Canada PW127J-turbopropmotoren met een vermogen van elk 2.880 pk. Daarmee is een kruissnelheid mogelijk tot 514 km/u bij een vliegbe- De duurzame productie van reik van 2.450 kilometer. De cockpit wordt geleverd door Rockwell Col- brandstof als lins die het toestel voorziet van een Pro Line 21 digitale-cockpit. De alternatief voor ʻModern Arkʼ 600 biedt plaats aan twee piloten en zestig passagiers. Bij fossiele brand- de introductie van de MA600 in 2008 werden twee toestellen besteld stoffen neemt door de Civil Aviation Flight University of China in Guanghan. Sindsdien steeds serieuze- zijn er verder geen orders opgetekend. Van de M60 zijn tot op heden re vormen aan. 136 toestellen besteld en ruim veertig afgeleverd.

Duurzaam produceren De duurzame productie van brandstof als alternatief voor fossiele brandstoffen neemt steeds serieu- zere vormen aan. Dat blijkt uit verschillende projecten waarbij zowel Airbus en Boeing, als Embraer betrokken zijn. Hierbij speelt ook het terugdringen van de CO2-uitstoot een prominente rol. Minstens zo belangrijk is het besef dat zowel de voor de wereldvoedselpro- ductie onmisbare landbouwgron- den, als de beschikbare drinkwa-

68 Het EMB 202 tervoorraden moeten worden ontzien. Boeing, Etihad Airways, Honeywell Ipanema en het Masdar Institute of Science and Technology hebben de koppen bij gewasbe- elkaar gestoken en gaan in Abu Dhabi een duurzaam bio-energie project schermings- opzetten: het Sustainable Bioenergy Research Project (SBRP). Hierbij zal vliegtuig mag zeewater worden gebruikt om in de woestijn salicornia (zeekraal) te ver- al sinds 2004 bouwen, een plant die bekend staat in een zoute omgeving te kunnen op uit suiker- overleven. Er wordt een proeftuin opgezet met een oppervlakte van bijna riet gewonnen twee vierkante kilometer. Ook in Qatar zijn de handen ineen geslagen. ethanol vlie- Daar gaat Qatar Airways samen met Qatar Science & Technology Park, gen Qatar Petroleum en Airbus een centrum oprichten voor onderzoek naar biobrandstof: het Qatar Advanced Biofuel Platform (QABP). Dit initiatief volgde enkele maanden nadat op 12 oktober 2009 een toestel van Qatar Airways een zes uur durende vlucht van Londen naar Doha uitvoerde op een mengsel dat voor 50 procent uit GTL (vloeibaar gas) en voor 50 procent uit normale kerosine bestond. Deze GTL Jet Fuel is volgens Qatar een reëel alternatief voor traditionele kerosine. Ook wordt minder CO2 uitgestoten. QABP is het rechtstreeks gevolg van een met het Amerikaanse bedrijf Verno Systems uitgevoerde studie naar de haalbaarheid van een nieuwe generatie biobrandstoffen (BTL, Biomass To Liquid) op basis van planten en andere (rest)materialen. De grondstoffen die kunnen worden ontwikkeld of gevormd om BTL te maken, zijn inmiddels geïdentificeerd. Ook in Brazilië wordt gekeken naar duurzame brandstof. Daar is Embraer betrokken bij de Braziliaanse alliantie voor biobrandstoffen. Daarin hebben naast de fabrikant ook luchtvaartmaatschappijen als GOL Airlines, TAM Airlines en TRIP Airlines zitting, evenals producenten van jatropha en suikerriet. Embraer heeft hier de nodige ervaring omdat het door haar geproduceerde eenmotorige Emb 202 Ipanema-gewasbeschermingsvliegtuig al sinds 2004 op uit suikerriet gewonnen ethanol mag vliegen.

69 Ontwikkelingen zakelijke luchtvaart

Avro Business Jet Explorer Het Britse BAE Systems heeft tijdens de zakenluchtvaartbeurs EBACE in Genève twee speciale varianten van de viermotorige Avro Business Jet (ABJ) voorgesteld: de Explorer One en de Explorer Four. Beide toestellen krijgen een zogenoemd ʻair deckʼ waarop passagiers tijdens warme zomer- avonden ongestoord van de omgeving kunnen genieten, bijvoorbeeld tijdens een safari. BAE Systems zet beide Explorers in de markt als uniek reisconcept. De van oorsprong viermotorige regionale verkeersvliegtuigen zijn gecertificeerd voor het uitvoeren van starts en landingen vanaf onverharde banen. Doordat de toestellen onafhankelijk kunnen opereren van grondapparatuur, kunnen ze vrijwel onbeperkt worden ingezet. Het vliegbereik van deze “vliegende campers” ligt rond de drieduizend kilometer. Een vliegklare Explorer kost ruwweg 16 miljoen dollar. Het interieur van zowel de Explorer One als de Explorer Four is ontworpen door het Britse designbureau Design Q, dat al eerder tekende voor de inrichting van door BAE Systems aangeboden zakeninterieurs.

Nieuw is ook de BAe 146-200 ABJ van het Britse Chello Aviaton. Deze omgebouwde AVRO RJ biedt plaats aan 44 passagiers in een zogenoemde Club 4-configuratie. Chello ontwikkelde het toestel in samenwerking BAE Systems met Waypoint Aviation zet de ABJ en Starling Aviation en Explorer in de biedt het toestel aan markt als voor VIP- en busines- uniek reiscon- scharters. cept.

70 De vraag naar zakelijke uitvoeringen van de BAe 146-200 blijft onveranderd groot. (Foto Ruud Vos)

Corporate CSeries Er komt een zakenvariant van de nieuwe Bombardier CSeries. Het nieuwe toestel zal worden aangeduid als Corporate CSeries. Volgens Bombardier wordt de zakenvariant een directe concurrent van de op de Boeing 737- 600 gebaseerde BBJ 3. De zakelijke uitvoering van de CSeries zal ongeveer 20 procent goedkoper in het gebruik zijn dan een BBJ.

Learjet 60XR Signature Voor de Learjet 60XR komen twee zogenoemde Signature-interieuropties beschikbaar. In Signature Series Red-uitvoering gaat de 60XR plaatsbieden aan zes passagiers. In de cabine op stahoogte wordt de breedte van het gangpad op 38 cm gebracht. De toestellen krijgen grotere galleyʼs, breedbandinternet en satelliettelefoon. Bij de Signature Series Black wordt tevens een verbeterd inflight entertainment aangeboden met een LCD- televisie met een schermdiameter van 61 centimeter. De Learjet 60XR biedt plaats aan acht tot tien passagiers bij een maximale kruissnelheid van 861 km/u op 15.645 meter bij een vliegbereik van 4.450 kilometer. Tot en met 31 maart 2010 werden er in totaal 39 Learjet 60XRʼs afgeleverd. Het toestel is sinds 2007 leverbaar. Ook verlengde de fabrikant de garan- tie op fabrieksonderdelen van twee naar vijf jaar, met uitzondering van de motoren en de auxiliary power unit.

71 De Learjet 60XR is sinds 2007 leverbaar. De Signature- variant sinds 2010.

De Learjet 85 wordt het topmodel in de Learjet-reeks van Bombardier. Learjet85 De bij Rockwell Collins ontwikkelde Pro Line Fusion van de Learjet 85 wordt nog overzichtelijker en meer ergonomisch door onder meer een papierloze cockpit. Ook krijgt het toestel optioneel een head-up display, enhanced vision en synthetic vision. Lufthansa Technik zal voor de zakenjet een op ethernet gebaseerd systeem ontwikkelen waarbij zowel het inflight entertainment system als het klimaatsysteem in de cabine door middel van een enkele centrale computer geregeld worden. De kunststoffen Learjet 85 krijgt een maximaal vliegbereik van 5.555 km bij een kruissnelheid van Mach 0,82. Hoewel Bombardier het toestel wilde certificeren voor FL510, is gekozen voor een lagere hoogte: FL 490 (14.935 m). Het toestel moet binnen 18 minuten na de start FL 410 (12.497 m) bereiken. Er zijn inmiddels zestig Learjet 85ʼs besteld. Het toestel moet in 2013 op de markt komen.

Cessna Citation X De Cessna Citation X was tot de komst van de Gulfstream G650 (zie hoofdstuk Eerste vluchten) het snelste zakenvliegtuig met een maximale snelheid van Mach 0,92 (1.126 km/u). Nieuwe zogenoemde Elliptical Winglets van Winglet Technology leiden tot 5 procent minder brandstofverbruik en het eerder bereiken van een vlieghoogte FL450 (13.716 m) in 27 minuten. Op die hoogte is het toestel met 977 km/u ook nog eens 30 km/u sneller is dan voorheen. De door de Europese luchtvaartautoriteit EASA Cessna’s top- gecertificeerde winglets worden door Winglet Technology ook als retrofit model, de aangeboden. Een setje winglets kost 593.000 dollar en kan in alle Cessna- Citation X, kan ook met servicecentra worden aangebracht. Cessna leverde sinds de introductie in winglets gele- 2004 meer dan 250 Citation X-varianten af. Een nieuwe toestel kost 21,7 verd worden. miljoen dollar (exclusief winglets). De Citation X is de grootste en snelste (Foto Ruud Cessna die plaatsbiedt aan twee piloten en elf passagiers. Cessnaʼs top- Vos) model heeft een maximaal vliegbereik van 5.686 kilometer. Citation veertig jaar De veertigste verjaardag van de eerste vlucht van de Cessna Citation werd op 15 september 2009 gevierd. Het toestel werd in 1968 aangekondigd als Fanjet 500 met zespersoons drukcabine en een kruissnelheid tot 645 km/u tegen een stuksprijs van 695.000 dollar. De naam werd echter veran- derd in Citation als eerbetoon aan het paard Citation dat in 1968 de Amerikaanse Triple Crown won. Daarom werd het Cessna lever- toestel na de eerste vlucht op 15 september 1969 gelauwerd. Cessna de sinds de levert tegenwoordig de Mustang, CJ1+, CJ2+, CJ3, CJ4, XLS+, Sovereign eerste vlucht en de Citation. Sinds de eerste Citation gingen meer er dan zesduizend van de Cessna Citation-varianten over de toonbank. Citation in 1969 meer dan zesdui- Cessna Citation CJ4 zend toestel- De nieuwe tweemotorige Citation CJ4 is goedgekeurd door de Amerikaan- len af. Op de se Federal Aviation Administration (FAA). Het toestel biedt plaats aan twee foto (van links piloten en acht passagiers. De eerste exemplaren worden nog in de loop naar rechts): van 2010 afgeleverd, meldt de in Wichita (Kansas) gevestigde vliegtuigfa- testpiloot Milt brikant. De CJ4 heeft een digitale Collins Pro Line 21-cockpit en het Venue Sills, Cessna- cabine-managementsysteem van Rockwell Collins in de cabine. Passa- baas Dwane giers krijgen tevens de beschikking over Blu-Ray DVD met HD-monitoren. Wallace, test- Een afsluitbaar toilet is standaard aanwezig. piloot Jim Het toestel kan met maximale lading na een aanloop van 950 meter het LeSueur en luchtruim kiezen en bereikt binnen 28 minuten de maximale kruishoogte op Cessna’s Del 13.716 meter. Met het toestel is een kruissnelheid mogelijk van 840 km/u. Roskam. Het vliegbereik met twee piloten en vijf passagiers ligt rond de 3.700 kilometer. Iedere piloot die een aantekening heeft om te mogen vliegen met de kleinere Citations van het type CJ1+, CJ2+ of CJ3+, mag zonder aanvullende opleiding ook met de CJ4 op pad. Een nieuwe Citation CJ4 kost 9 miljoen dollar. Op het moment van certificatie waren er 150 besteld.

74 Cessna leverde Dassault Falcon 7X de eerste CJ4 in Dassault leverde in mei 2010 de 75ste Falcon 7X af. De Franse fabrikant 2010 af. (Foto had op dat moment een orderboek van 120 Falcons, maar zag dat in Ruud Vos) 2010 niet verder toenemen. Er zijn inmiddels verschillende 7X-service- bulletins uitgegeven, waaronder de zogenoemde ʻLoad 10-updateʼ voor de EASy-cockpit. ʻLoad 10ʼ bevat onder meer TOLD (Take-off and Lan- Ondanks een ding Data), waarmee vooraf verschillende snelheden (V1, V2, VR) met forse order- voorraad, wer- bijbehorende motorsettings worden berekend. Ook kan ʻLoad 10ʼ de den in 2010 benodigde baanlengte voor de landing berekenen. Onderdeel van de amper driemo- update is tevens een waarschuwingssysteem voor windschering (Wind- torige Dassaults shear Escape Guidance) en een Runway Awareness and Advisory Sys- van het type tem. Ook zijn verschillende verbeteringen aan het Digital Flight Control Falcon 7X System doorgevoerd, terwijl ook een Enhanced Flight Vision System besteld. beschikbaar kwam. Doorstart Eclipse De boedel van de in 2009 failliet verklaarde zakenjetbouwer Eclipse Avia- tion is overgenomen voor een bedrag van 40 miljoen dollar. De vier inves- teerders achter het nieuwe Eclipse Aerospace richten zich in eerste instantie alleen op het onderhoud en de service aan de vloot van de 260 reeds geproduceerde Eclipse EA500ʼs. In een later stadium wordt mogelijk ook de productie van nieuwe toestellen hervat. Om de bestaande vloot vlieg- waardig te houden, werden in 2010 zogenoemde Platinum Service Cen- ters in Amerika en Europa geopend. Het eerste Europese centrum is gehuisvest op het general aviation gedeelte van Atatürk International Air- port in Istanbul. Daar kunnen de in Europa aanwezige EA500ʼs voortaan worden onderhouden. Het Turkse centrum is ingericht voor het plegen van onderhoud, het doorvoeren van modificaties en het verrichten van repara- ties aan de tweemotorige very light jet. Eclipse Aerospace hoopt via dit Europese centrum ook service te kunnen bieden aan EA500-gebruikers in het Midden-Oosten en Afrika. De fabrikant heeft een mobiel onderhouds- team paraat om hulp te bieden als er ergens een EA500 is gestrand. Kort na de doorstart gaven de Amerikaanse luchtvaartautoriteiten groen licht voor het commercieel inzetten van de very light jet met slechts één piloot Na een door- in de cockpit. Gelijktijdig sloot Eclipse Aerospace een contract met simula- start in 2009 torbouwer SimCom voor het trainen van piloten in de vernieuwde cockpit keurde ook de van de EA500. Ook de Europese luchtvaartautoriteit EASA keurde de Europese EA500 goed. Het Spaanse luchttaxibedrijf JetReady wil de komende vier luchtvaartautoriteit EASA jaar 23 vliegtuigen aanschaffen en die inzetten vanaf zes Spaanse vlieg- de Eclipse velden. De EASA stelde verschillende aanvullende voorwaarden voor het Aerospace commercieel mogen inzetten van de EA500 in Europa. Zo moeten de toe- EA500 goed, stellen uitgerust zijn met de laatste versie van de digitale Avio NG 1,7- waardoor het cockpit. Ook moest de hoofdcomputer worden aangepast en moet de soft- Spaanse lucht- ware van de onderhoudscomputer aan boord van het toestel worden taxibedrijf Jet- opgewaardeerd. Daarnaast moet er sprake zijn van een aan GPS gekop- Ready er mee pelde automatische piloot en van een aantal analoge vlieginstrumenten. mocht gaan Tevens moeten de EA500ʼs onder omstandigheden kunnen vliegen waar- vliegen. (Foto bij ijsvorming optreedt. Ruud Vos) De nieuwe Embraer ERJ 135 Corporate Shuttle Embraer ERJ Embraer komt met een van het ERJ 135-verkeersvliegtuig afgeleide corpo- 135 Corpora- rate shuttle (CS) die plaats gaat bieden aan zestien passagiers bij een te Shuttle is vliegbereik van ruim 3.700 kilometer. De toestellen worden onder verant- afgeleid van woordelijkheid van Embraer-dochterbedrijf EEC Leasing omgebouwd. de ERJ 135 die EEC zal een aantal ERJ 135ʼs bij Embraer Aircraft Maintenance Services als regionaal in Amerika laten voorzien van een VIP-interieur. In 2008 bestelde de Brazi- verkeersvlieg- liaanse luchtmacht twee ERJ 135ʼs. Deze bestelling vormde de opmaat tuig gebruikt voor wat nu de ERJ 135 CS heet. wordt. Embraer Phenom 100/300 De European Aviation Safety Agency (EASA) verleende begin mei 2010 Embraer het typecertificaat voor de Embraer Phenom 300. Eerder verstrekten ook leverde begin de Braziliaanse ANAC en de Amerikaanse FAA al het typecertificaat voor 2010 de hon- dit toestel. derdste Phe- De zakenjet is de grotere uitvoering van de Phenom 100 en biedt plaats nom 100 af. aan tien personen. Het toestel haalt een snelheid van 839 km/u en kan een afstand van 3.650 km overbruggen. Embraer leverde begin 2010 de honderdste Phenom 100 af. De Phenom- reeks werd in 2005 geïntro- duceerd, waarbij de Phenom 100 in 2007 voor het eerst vloog en sinds eind 2008 leverbaar is. Het toestel is ook opgenomen in het Nederland- se register (PH-STI). Embra- er wil jaarlijks honderd Phen- oms afleveren en heeft in 2010 ook meerdere Phenom 300ʼs afgeleverd.

77 Garmin 3000 cockpit Zowel Piper De nieuwe PiperJet en tweemotorige HondaJet krijgen als eerste zaken- als Honda jets het nieuwe Garmin 3000 Flight Management Systeem (FMS) dat met gaan de nieu- touch screens bediend wordt. De G3000-cockpit bestaat uit drie beeld- we digitale schermen die elk een diameter hebben van 14,1 inch (35,91 cm). Het is Garmin ʻs werelds eerste cockpit waarbij de beeldschermen worden gevoed door G3000 het eveneens nieuwe Garmin GTC 570 FMS dat bediend wordt via twee gebruiken in touch screens met een diameter van elk 5,7 inch (14,48 cm). Met de GTC hun zakenjets. 570 worden onder meer de radioʼs geselecteerd, kan weersinformatie worden opgeroepen en informatie worden getoond over de belangrijkste vlieg- tuigsystemen. Piper deelde tijdens de NBAA 2009 mee in 2010 de productie met 50 procent te verhogen van 110 naar 165 vliegtuigen. De fabrikant heeft enkele honderden orders voor de 2,2 miljoen dollar kostende Piper- Jet die in 2011 gecertificeerd moet zijn.

Gulftream EVS Gulfstream heeft het vijfhonderdste met Enhanced Vision System (EVS) uitgeruste toestel afgeleverd. Dankzij een in de neus geïnstalleerde FLIR (Forward-Looking Infrared) kan ook onder slechte zichtomstandigheden nog veilig gevlogen, geland en getaxied worden. De beelden van het EVS worden vervolgens op een apart display gepresenteerd. EVS wordt sinds 2001 als optie aangeboden. Gulfstream bracht begin 2008 een verbeterde versie uit, het EVS II, dat gekoppeld wordt aan een door computers gege- nereerd kunstmatig driedimensionaal zicht. Dit zogenoemde Synthetic Vision-Primary Flight Display is in juli 2009 gecertificeerd. Het oudere EVS 1 is aangebracht in 464 Gulfstreams. Het EVS 1 wordt vaak gebruikt in combinatie met een head-up display. EVS II is inmiddels in 36 Gulfstreams ingebouwd.

78 Boven en midden: Het door Gulfstream geïntroduceerde EVS is populair bij gebruikers van de luxe zakenjets voor de lange afstand.

De meest recente versie van Gulfstream EVS werd in 2009 gecertificeerd.

79 Gulfstream G150 De eerste Gulfstream G150 is in de loop van 2010 op London City Airport De Gulf- geland. De zakenjet werd in het voorjaar van 2010 gecertificeerd voor stream G150- starts en landingen op de 1.320 meter lange startbaan van de luchthaven zakenjet mag in de binnenstad van Londen. De nadering moet er onder een hoek van sinds het 5,5 graden worden aangevlogen vanwege de in Londen geldende geluids- voorjaar van beperkingen. De in 2002 aangekondigde G150 is de opvolger van de Astra 2010 starten SPX/G100. De eerste door Israël Aircraft Industries (IAI) en Gulfstream en landen op gebouwde G150 werd in januari 2005 voorgesteld aan het publiek. Al op 3 de 1.320 mei 2005 vloog het toestel voor het eerst. Dankzij een intensief testpro- meter lange gramma met twee G150ʼs werd op 7 november 2005 zowel door de Civil baan van Lon- Aviation Administration van Israël als de Amerikaanse Federal Aviation don City Air- Administration het typecertificaat uitgereikt. De zakenjet biedt plaats aan port in de bin- twee piloten en acht passagiers. Bij vier passagiers en een kruissnelheid nenstad van van 796 km/u ligt het vliegbereik rond de 5.460 kilometer. De G150 was de Londen. eerste Gulfstream die sinds 2006 voldoet aan de extreem strenge Stage 4- geluidsregels. Ook voldoet het toestel aan de Reduced Vertical Separation Minimum-criteria. Op vlieghoogtes liggend tussen 8.839 m en 12.497 m is sinds 2005 de verticale scheiding tussen twee vliegtuigen teruggebracht van 2.000 naar 1.000 ft (van 610 naar 305 meter).

Hawker Beechcraft 800XPR Hawker Beechcraft Services (HBS) heeft productupdates aangekondigd voor de Hawker 800XP. Het pakket omvat nieuwe TFE731-50R turbofans met een stuwdruk van 20.7 kN. Meer dan zeventig veranderingen aan de turbofan moeten hier niet alleen leiden tot brandstofreductie (7 procent) maar ook tot een groter onderhoudsinterval. Het onderhoud zal onder Honeywells Maintenance Service Plan worden uitgevoerd. Dankzij winglets nemen volgens HBS zowel de stabiliteit als het klimvermogen toe. De 800XPR zal FL370 (11.287 m) 3 minuten eerder bereiken dan een gewone 800XP. De klim naar de maximale vlieghoogte op FL410 (12.497 m) duurt 25 minuten. Wie wil, kan de 800XPR vervolgens uitrusten met een digitale cockpit. Ook kan de cabine opnieuw ingericht worden.

Hawker Beechcraft Premier II De marktintroductie van de nieuwe Hawker Beechcraft Premier II is met twee jaar uitgesteld. De nieuwe zakenjet zal niet eerder dan eind 2012 leverbaar zijn. Het zespersoons toestel met Williams International FJ44- 3AP motoren en Rockwell Collins Pro Line 21-avionica gaat de Premier 1A opvolgen. Het toestel is dan ook een doorontwikkeling van deze goed verkopende Premier IA. De Premier II gaat plaatsbieden aan vier passagiers. De Premier II van Hawker Vergeleken met de 1A krijgt het toestel een hogere kruissnelheid, meer Beechcraft zal nuttige lading en 20 procent meer bereik. Hawker Beechcraft gaat de Pre- niet voor het mier II uitrusten met twee FJ44-3AP turbofans. Het toestel krijgt een bereik eind van 2012 van bijna 2.800 km bij een kruissnelheid van 861 km/u. De Premier II leverbaar zijn. moest eigenlijk in april 2009 vliegen en een jaar later gecertificeerd zijn. Kestrel Aircraft De Kestrel is Kestrel Aircraft Company(KAC) gaat op de Amerikaanse marinebasis een eenmoto- Naval Air Station Brunswick (NASB) in de Amerikaanse staat Maine begin- rige turbo- nen met de bouw van de Kestrel. De onderneming zal worden geleid door prop die Alan Klepmeier, de medeoprichter van Cirrus Design. Klapmeier trok zich plaatsbiedt in 2009 uit de succesvolle onderneming terug na een mislukte poging het aan zeven Cirrus Jet-programma naar zich toe te trekken om zich bezig te gaan hou- personen. den met nieuwe luchtvaartontwikkelingen. KAC kon bij de plannen rekenen op de steun van de Midcoast Regional Redevelopment Authority. Het opstarten van het productieproces vergde een investering van 100 miljoen dollar. De onderneming heeft hiervoor een in 2004 gebouwde hangar op NASB met een oppervlakte van ruim 15.000 vierkante meter ter beschikking die wordt omgebouwd tot productiehal. De nieuwe fabriek moet werk gaan bieden aan driehonderd mensen. KAC wilde nog voor eind 2010 de typecertificatie afronden en rond de herfst beginnen met de bouw van de eerste vliegtuigen. De Kestrel is een eenmotorige turboprop die plaats biedt aan maximaal zeven personen. Het kunststoffen toestel kan dankzij meer dan 1.000 pk motorvermogen kruissnelheden halen tot 630 km/u op een vlieghoogte van 9.500 meter. Het toestel werd in 1998 door de Brit Richard Noble en diens bedrijf Farnborough Aircraft geïntroduceerd. Noble verkocht het project later aan de Brit Geoffrey Galley die het prototype bouwde, maar er niet in slaagde het toestel in productie te nemen. Het bedrijf kreeg in 2008 een nieuwe eigenaar, waarna KAC werd gevormd. Het toestel is bedoeld als concurrent voor onder meer de turbopropmotor aangedreven TBM 850 en very light jets.

82 Het ombouwen van een CRJ200 tot zakentoestel conform de specificaties van Project Phoenix vergt ongeveer acht tot tien maanden.

Project Phoenix Phoenix CRJ heeft in het najaar van 2009 het eerste tot zakenjet omgebouwde CRJ200-verkeersvliegtuig afgeleverd bij Ritz Pacific in Macau. Hier wordt het toestel onder beheer van Jet Asia ingezet gezet voor onder meer VIP-charters. Het afgeleverde toestel werd in maart 2008 gekocht uit de boedel van Independence Air waar het toestel bijna twintigduizend uur vloog. De CRJ200 kreeg vervolgens bij Skyservice op Toronto Pearson Airport een C-Check en een moderne cockpit, waarna het bij ombouwspecialist Flying Colors van een nieuw interieur werd voorzien. Het ombouwen van een CRJ200 vergt ongeveer acht tot tien maanden. De prijs van een door Project Phoenix geleverd toestel bedraagt zoʼn 18 miljoen dollar. Pro- ject Phoenix werd tijdens de Dubai Airshow in november 2007 opgericht en kon kort daarna bestellingen noteren van Kanyan Capital (2) en Ritz Pacific (1). Een jaar later bestelde ook de Egyptische acteur en kunstenaar Yousef Mansour een CRJ200-zakenjet.

83 Voor Project Phoenix uit Dubai is overigens de Boeing 737-800 de ideale Bij Project Phoe- conversiekandidaat die in aanmerking komt voor het predicaat Phoenix nix kunnen in de LBJ (Large Business Jet). Phoenix heeft bij verschillende bedrijven in nabije toekomst Europa, Australië en Amerika offertes opgevraagd voor een VVIP-interi- ook gebruikte eur. Rupert Mann van de Britse Rainsford Mann Design Group werd Boeings van het daarbij aangezocht als interieurdesigner. Volgens Phoenix is een omge- type 737-800 bouwde 737-800 tientallen miljoenen dollars goedkoper dan een nieuwe worden omge- Boeing Business Jet (BBJ 1, 2 en 3). Phoenix verwierf eerder bekend- bouwd tot luxe heid met het ombouwen van Bombardier CRJ200ʼs tot VIP-variant. zakenjet.

84 De Russische Tu-204-300A VIP luchtvaartau- De Russische luchtvaartautoriteiten keurden medio 2010 de VIP-uitvoering toriteiten heb- van de Russische Tupolev Tu-204-300A goed. Het toestel kan met acht- ben groen tien passagiers twaalf uur onafgebroken vliegen dankzij extra brandstof- licht gegeven tanks. De Tu-204-300A VIP is uitgerust met een slaapkamer, een douche voor het en entertainmentsystemen. Tupolev toonde de VIP-versie van de Tu-204 gebruik van voor het eerst tijdens de MAKS-luchtvaartbeurs van 2009 in Moskou. een VIP-uitvoering van het Tu-204 verkeersvliegtuig.

85 Ontwikkelingen kleine luchtvaart

Vliegverbod opgeheven De Inspectie Verkeer en Waterstaat (IVW) hief medio 2010 het vliegverbod van de Zenair Zodiac CH601 XL onder voorwaarde op. Dit type werd sinds eind november 2008 aan de grond gehouden na een ongeval op 14 september 2008 boven het Markermeer waarbij de twee inzittenden om het leven kwamen. Uit voorlopig onderzoek bleek dat het verongelukte toestel neerstortte omdat de rechtervleugel omhoog vouwde. Vervolgens ontdekte de IVW een ontwerpfout die internationaal bekend werd gemaakt. Het vliegverbod werd opgeheven onder voorwaarde dat de rolroeren waren aangepast en de vleugels versterkt, conform een nieuw ontwerp. In Neder- land stonden tien van deze Zodiacs aan de grond.

Cessna

Cessna C150 vijftig Het was eind 2009 vijftig jaar geleden dat Cessna de C150 introduceerde. Sindsdien werden tussen 1959 en 1977 in totaal 23.949 exemplaren afge- De Zenair leverd. Het toestel leidde tussen 1977 en 1985 een “tweede leven”. Toen Zodiac werden er 7.584 exemplaren geleverd. CH601 XL werd door C162 Skycatcher ongevallen Kort voor de jaarwisseling 2009/2010 werd de eerste C162 Skycatcher lang aan de overhandigd aan Rose Pelton, de vrouw van Cessna-baas Jack Pelton. grond gehou- Maar doordat Cessna twee testvliegtuigen verloor tijdens spin-recovery den. (Foto tests, moest dit probleem eerst zijn opgelost voordat echt met seriematige Ruud Vos)

86 In 2009 een uitlevering kon worden begonnen. De oplossing is gevonden in aanpass- halve eeuw ingen aan het ontwerp, zoals een groter oppervlak van het richtingroer en op de markt: een kleinere uitslag van zowel elevator als ailerons. Deze aanpassingen Cessna’s C150. worden niet bij de fabriek in China aangebracht, maar bij herassemblage in Amerika bij Yingling Aviation. De leveringsvertragingen bedroegen daardoor zes tot negen maanden. De Amerikaanse fabrikant besloot eer- De eerste der het toestel niet in eigen huis te laten bouwen, maar bij de Shenyang in China Aircraft Company (SAC) in China. Met de Skycatchers wordt in China geproduceerde proef gevlogen, waarna de toestellen worden gedemonteerd. Na versche- C162 Sky- ping worden ze bij een van de drie Amerikaanse assemblagecentra catcher vloog opnieuw opgebouwd en afgeleverd. In Amerika heeft Cessna in samen- op 17 septem- werking met vliegopleider King Schools een webbased trainingsprogram- ber 2009. ma ontwikkeld. Centurion Aircraft Engines De leverings- De Duitse fabrikant van dieselblokken Centurion Aircraft Engines ontving vertragingen van de EASA een aanvullend typecertificaat voor de installatie van de 155 bedroegen pk sterke Centurion 2.0 S in de Cessna 172 Skyhawk. Het typecertificaat door ongeval- geldt voor alle Cessna 172-modellen uit de F- en S-serie. De in Amerika len met twee en Frankrijk gebouwde 172 is met meer dan veertigduizend exemplaren prototypes het best verkochte vliegtuig in de General Aviation. De Centurion 2.0 S is van de C162 beduidend sterker dan de eerder gevoerde 2.0 die 135 pk levert. Een Cess- zes tot negen na 172S heeft met het 2.0 S-blok bij een kruissnelheid van 210 km/u een maanden. vliegbereik van ruim 1.130 kilometer. Centurion Aircraft Engines verlengde in 2010 de levensduur van de transmissiekast van de nieuwe 2.0 S van 300 naar 600 uur. De fabrikant leverde in 2009 meer dan 360 motoren af. Ook werd gebruikers van oudere motoren een omruilaanbod gedaan.

Centurion Aircraft Engines voert een voortvarend ombouwbeleid met haar dieselblok. Cirrus Aircraft Cirrus introduceerde in 2010 de SR22T (zie hoofdstuk Nieuwe vliegtuigen). Daarnaast introduceerde de fabrikant de Cirrus Landing Gear Simu- lator (CLGS). Hoewel de SR20- en S22-vliegtuigen zijn uitgerust met een vast landingsstel, ziet Cirrus toepassingsmogelijkheden voor opleiders die deze vliegtuigen inzetten in het professionele opleidingstraject. De fabrikant denkt hier met name aan Multi-Pilot Licensing en vergelijkbare oplei- dingsprogrammaʼs waarin op een bepaald moment problemen met het intrekken of uitklappen van het landingsstel moet worden geoefend. CLGS bestaat uit een interfacepanel voor de piloot, een probleemscenario keuze- menu voor de instructeur en een waarschuwingssignaal (dat met een aparte knop kan worden uitgeschakeld). Het CLGS is al geïnstalleerd in verschillende toestellen.

Diamond Aircraft

DA42 Twin Star NG Diamond Aircraft waardeert oudere DA42 Twin Stars op verzoek op. Bij Volgens Dia- die ombouwoperatie worden beide TAE 135 TDi-dieselmotoren van 135 pk mond vergt de ombouw naar vervangen door AE300-diesels met een vermogen van 170 pk elk. Ook de DA42 NG- werden verschillende aanpassingen doorgevoerd om de toestellen op een status niet hoger technisch plan te krijgen. Diamond bood gegadigden daarbij de meer dan mogelijkheid een digitale automatische piloot te laten installeren en een twee tot vier nieuw interieur. Volgens Diamond vergt de ombouw naar de NG-status weken. niet meer dan twee tot vier weken. Diamond ontving van de Amerikaanse De DA42 L360 werd uitgeroepen tot het beste kleine vliegtuig van 2009. luchtvaartautoriteiten tevens een typecertificaat voor de DA42 NG die met twee AE-300 motoren is uitgerust. Onder de Amerikaanse regelge- Diamond en ving mag de DA42 NG tevens instrumentvluchten uitvoeren en vliegen EADS werken onder omstandigheden waarin ijsvorming optreedt. samen bij een biobrandstof- DA42 L360 project waarbij De DA42 L360 is door de international website aero-news.net uitgeroe- deze DA42 voor pen tot beste General Aviation toestel van 2009. Diamond Aircraft lever- het eerst vloog de sinds 2004 meer dan 600 Twin Stars af, waaronder de DA42 L360 met brandstof die gemaakt is met 160 pk sterke Lycomingblokken. Het toestel wordt in Europa meest- uit algen. De al geleverd met Austro Engine AE 300-turbodiesels. Die krachtbronnen Oostenrijkse kunnen volgens Diamond nog stiller worden dan ze al zijn. Een nieuw fabrikant wist ontwikkeld uitlaatsysteem zorgt ervoor dat een DA42 in take-off 20 dB beslag te leggen minder geluid gaat produceren dan wettelijk toegestaan. Op 600 meter op 2.000 liter hoogte produceren de AE300ʼs vervolgens maar 44 dB. ‘algae fuel’. De DA40 NG DA40NG is de opvol- De Europese luchtvaartautoriteit EASA certificeerde in 2010 de DA40 New ger van de Generation. Het toestel is uitgerust met het nieuwe 168 pk sterke Austro DA40 TDI. Engine AE-300 turbodieselblok. Het typecertificaat werd uitgereikt tijdens (Foto Ruud de jaarlijkse AERO-beurs voor de kleine luchtvaart in het Duitse Friedrichs- Vos) hafen. Diamond Aircraft ontwikkelde het nieuwe motorblok na langdurige strubbelingen bij de Duitse dieselmotorbouwer Thielert Aircraft Engines (TAE, het tegenwoordige Centurion Aircraft Engines). De fabrikant leverde meer dan 1.500 toestellen van het type DA40. De DA40 wordt geleverd met zowel een traditionele verbrandingsmotor als een dieselvariant. Diamond zette een HK36 Asmetingen MPP (Multi Na de IJslandse vulkaanuitbarstingen in april en mei 2010 zette Diamond Purpose Plat- twee vliegtuigen in voor het meten van asconcentraties boven Zwitserland en form) in voor Oostenrijk. Die metingen werden uitgevoerd met een Diamond HK36 MPP het meten (Multi Purpose Platform) en een DA42 MPP. Het Zwitserse bedrijf MetAir van ascon- vloog daarbij dagelijks op verschillende hoogtes met de HK36 MPP boven centraties. Zwitserland. Tijdens de eerste metingen werd ontdekt dat de aswolk Zwitser- land binnendreef op een hoogte van 5.000 meter en daar zichtbelemmerend In Oostenrijk werkte. Al snel daalde de wolk naar 2.000 meter, waarbij de concentratie as werden met aanmerkelijk afnam en het zicht verbeterde. In Oostenrijk werden met de een DA42 DA42 MPP in opdracht van verschillende luchthavens metingen verricht op MPP in vlieghoogtes variërend van 500 tot 6.000 meter. Daarbij moest zowel de opdracht van dichtheid als de richting van de aswolk worden bepaald. Hieruit werd duide- verschillende lijk dat de asconcentraties boven Wenen honderdvijftig keer hoger waren luchthavens dan boven de hooggelegen Semmeringpas, die in de omgeving van de Oos- metingen ver- tenrijkse hoofdstad ligt. Diamond maakte voor de vluchten in Oostenrijk richt op diverse vlieghoog- gebruik van het door MLU ontwikkelde Airpointer-systeem. tes. Flight Design De Duitse vliegtuigfabrikant Flight Design heeft speciaal voor de Ameri- kaanse markt de daar zeer goed verkopende CTLS aangepast voor gebruik door mindervalide piloten. Door gebruik te maken van onder meer een deels gefixeerde stuurkolom met handgrepen en een cargopod onder het toestel, wordt deze groep piloten een alternatief geboden. Flight Design heeft in de achterliggende jaren meer dan driehonderd CT-varianten in Amerika geleverd. Tijdens contacten met piloten werd duidelijk dat er behoefte bestond aan een aangepast toestel waarmee ook vliegers met bepaalde handicaps zouden kunnen vliegen. Ook bracht de fabrikant een cargo bay onder het toestel aan, waarin onder meer een rolstoel kan worden vervoerd.

Liberty XLT Liberty Aerospace was in 2009/2010 in de weer met een door de Britse producent Wilksch Airmotive gebouwde driecilinder WAM120 vloeistofgekoelde tweetakt dieselmotor. Volgens Liberty leidde de installatie van het 120 pk sterke dieselblok in de XL2 slechts tot een kleine aanpassing aan de motorkap van het toestel. Hoewel Liberty de XLT al in 2010 wilde leveren, zal dit zeker nog twee jaar gaan duren vanwege certificatieperikelen met het motorblok. Volgens Liberty zijn proeven noodzakelijk omdat op ter-

92 Flight Design paste een CTLS aan voor gebruik door mindervalide piloten.

mijn de levering van loodhoudende vliegtuigbrandstof niet langer gegaran- deerd is. De benzine-uitvoering van de De Liberty XL2 heeft een Teledyne Continental XLT wordt uit- van 125 pk. Daarmee is een kruissnel- gerust met heid mogelijk van 240 km/u. Het twee- een Brits die- persoons toestel heeft een vliegbereik selblok. van bijna 1.100 kilometer. Hawker Beechraft G58 Hawker Beechcraft heeft ter gelegenheid van de vijftigste verjaardag van de Beech- craft Baron in 2010 een Special Limited Edi- tion Model op de markt gebracht. Het toestel heeft onder meer speciale Hartzell Scimitar high performance propellers en vier speciale kleurenschemaʼs. Om het bijzondere karak- ter te benadrukken, zijn op de met leer be- klede stuurkolommen 14 karaats gouden emblemen aangebracht met spe- Veertien ciale logoʼs. Het toestel wordt geleverd met luxe lederen bekleding, Rosen- karaats gou- zonneschermen, headsets en airconditioning. De Limited Edition heeft een den emble- nuttige lading van 682 kg. Sinds de introductie van de Baron als gemodifi- men en spe- ceerd Model 95 Travel Air zijn er meer dan 6.700 varianten verkocht. De ciale logo’s huidige G58ʼs zijn uitgerust met 300 pk sterke Teledyne Continental IO- markeren een 550 motoren waarmee een kruissnelheid kan worden behaald van 374 halve eeuw km/u. Bij een kruissnelheid van 309 km/u kan een Baron 9 uur onafgebro- Beech G58 Baron. ken vliegen.

Mistral Engines De Amerikaanse motorproducent Mistral Eng- ines heeft de ontwikkeling van nieuwe voor de luchtvaart ontwikkelde wankelmotoren gestaakt. Als reden noemde de producent het uitblijven van noodzakelijke fondsen voor het certificeren van het 300 pk sterke motorblok. De G-300 motor zou begin 2011 door de Amerikaanse luchtvaartautoriteiten gecertificeerd worden. Mistral Engines werkte al enige tijd aan een serie vloeistofgekoelde wankelmotoren. De G staat hier voor Gasoline, Mogas, Avgas en ethanol. De blokken worden uitgerust met een zogenoemd Digital Einde oefening voor wankelmotoren in de Engine Management-systeem. Volgens Mistr- luchtvaart?

94 al zijn wankelmotoren tot 30 procent goedkoper in gebruik dan vergelijkbare benzinevarianten. Bovendien wegen de motorblokken minder en zijn ze erg stil. Al in juli 2009 besloot Mistral de ontwikkeling van de uit vier varianten bestaande G-serie met negen maanden op te schorten, ondanks een extra kapitaalinjectie van 1 miljoen euro. Daarna zouden de certificatiewerkzaam- heden voor de G-300 worden hervat.

Mooney Aircraft Mooney Aircraft is voornemens de productie te hervatten nadat de fabriek in november 2008 noodgedwongen de deuren tijdelijk sloot als gevolg van de economische crisis. De fabrikant accepteert weer aanbetalingen voor 2010- modellen. Mooney is optimistisch over een eventuele doorstart, temeer daar de 26 toestellen die in 2009 op de balans stonden inmiddels allemaal zijn verkocht.

Piper Aircraft Leverbaar met digitale cock- Piper Archer G500 ProVison pit: de Piper Piper Aircraft besloot in 2008 de productie van verschillende modellen te sta- Archer III. ken, maar zag door een aantrekkende marktvraag nieuwe mogelijkheden voor de Archer. De fabriek besloot daarop het toestel opnieuw in productie te nemen en in 2010 aan te bieden als Archer G500 Pro Vision. Het toestel wordt af-fabriek geleverd met een Garmin G500-cockpit, airconditioning, leren stoelen, een automatische piloot en digitale weerradar. Het toestel haalt kruissnelheden tot 237 km/u bij een vliegbereik tussen 822 en 967 kilometer. Dankzij infrarood is het met Piper Aircraft veili- ger vliegen.

EVS Piper Aircraft gaat samenwerken met het Amerikaanse bedrijf Forward Vision Systems om twee Enhanced Vision Systems (EVS) systemen geschikt te maken voor gebruik in Pipers van het type Malibu Mirage, Meri- dian en Matrix. Dankzij het bij EVS gebruikte FLIR (forward-looking infrared) kan ook onder slechte zichtomstandigheden nog veilig worden gevlogen, geland en getaxied. De beelden van EVS kunnen op een apart display worden gepresenteerd of via het primaire vluchtdisplay.

PiperSport Piper introduceerde begin 2010 de nieuwe tweepersoons PiperSport. Het vliegtuig wordt in licentie bij het Tsjechische Czech Sport Aircraft (CSA) geproduceerd en wordt via het bestaande dealernetwerk van Piper gedis- tribueerd. Met de PiperSport gaat Piper Aircraft zich richten op de in Ame- rika populaire Special-Light Sports Aircraft-klasse (S-LSA), waarin ook Cessna actief is met de C162 Skycatcher. De PiperSport heeft een 100 pk sterke Rotax 912-motor waarmee een maximale snelheid van 220 km/u

96 Er zijn drie mogelijk is bij een vliegbereik van ruim 1.100 kilometer. Het toestel kan varianten worden afgetankt met zowel vliegtuigbenzine (Avgas) als loodvrije auto- beschikbaar benzine, en is voorzien van een digitale cockpit. Standaard wordt een BRS van de nieuwe ballistische reddingsparachute meegeleverd, evenals leren stoelen. Piper: Piper- Sport, Piper- Warrior III Sport LT (een Piper heeft voor een Maleisische vliegopleider een reeks Warrior IIIʼs ge- trainingsver- bouwd die, dankzij een door Peterson Aviation ontwikkelde kit, ook op sie) en Piper- autobenzine kunnen vliegen. De kit is al enkele jaren door de Amerikaanse Sport LTD luchtvaartautoriteiten gecertificeerd voor de Warrior en andere PA-28 mo- (luxemodel). dellen. Piper leverde in 2009 slechts acht Warrior IIIʼs en enkele Archers III af, maar wilder er in 2010 minimaal honderd bouwen. De fabrikant heeft daarnaast diverse projecten lopen waarbij gekeken wordt naar het gebruik van alternatieve brandstoffen.

Replicaʼs Piper Cub

iCUB De door Sportair USA gevoerde iCub is een bij Zlin Aviation gebouwde Zlin Cub. Het Tsjechische toestel is geen echte Cub-replica zoals de Ame- rican Legends of de toestellen van Cubcrafters die Continental blokken voor het brandschot hebben. Bij de iCub is dat een 100 pk sterk Rotax 912 ULS-motor. Het nieuws wordt hier echter gevormd door de montage van

97 een iPad van Apple op het voorste panel en een iPhone G4 voor de passagier. Omdat beide systemen gebruikmaken van dezelfde soft- ware, kan het systeem ook voor boordcommu- nicatie worden gebruikt. Bijzonder is ook dat het toestel wordt geleverd met een aantal voor de iPhone en iPad beschikbare luchtvaart- en navigatieapplicaties (zogenoemde apps).

AmphibCub American Legend Aircraft Company leverde in 2010 de eerste met drijvers In de nieuwe uitgeruste Legend AmphibCub af. Het toestel valt in Amerika onder de S- iCub zit een LSA regelgeving. De door American Legend ontwikkelde Legend Cub is tablet pc van een replica van de beroemde Piper Cub. Het is een volgens dezelfde spe- Apple. cificaties gebouwd eenmotorige toestel dat een doorslaand succes in Amerika is. Sinds de invoering van de LSA-regels in 2005, leverde Ameri- can tot en met eind 2009 151 Legend Cubs af. De fabrikant heeft in de LSA-klasse een marktaandeel van ongeveer 10 procent.

Replica van een Piper Cub op drijvers: de AmphibCub. CubCrafter’s Carbon Cub SS Super Sport- CubCrafterʼs Super Sportcub heet sinds 2010 Carbon Cub SS. Volgens de cub heet sinds fabriek doet die nieuwe naam meer recht aan het goeddeels uit koolstofve- 2010 Carbon zel opgetrokken in- en exterieur van het toestel. De Carbon Cub is de eni- Cub SS. ge S-LSA met een 180 pk sterke CC340-motor voor het brandschot. Het toestel is afgeleid van de succesvolle in 2007 gecertificeerde Sports Cub S2. CubCrafters levert nog twee andere Cub-varianten: de Top Cub en de Cub Ex. CubCrafters neemt in het LSA-klassement de vierde plek in. Eind december 2009 waren er 109 toestellen geleverd.

Robin 400 Dankzij een overeenkomst tussen Finch Aircraft en CEAPR wordt de Robin 400 opnieuw in productie worden genomen in Dijon-Darois. Finch-eigenaar Philippe Le Corre wil daarbij aanleunen tegen de bestaande infrastructuur en kennis bij CEAPR, de huidige eigenaar van Robin. Ook wil Le Corre een overeenkomst sluiten met CEAPR om gebruik te mogen maken van diens POA en Part M (spares, continued airworthiness, maintenance, repairs) en het Apex-dealernetwerk revitaliseren. Een aanvraag voor de productiestart is inmiddels bij de Europese luchtvaartinstantie EASA ingediend. Bij groen licht wordt gedacht aan een jaarproductie van honderd tot tweehonderd toestellen. Le Corre is zelf piloot en heeft in de jaren tachtig en negentig van de vorige eeuw bij Dassault zijn sporen verdiend.

Soloy C206 Mk II De Soloy van Cessna heeft een Europees EASA-certificaat op zak waardoor de standaard aanwezige IO-540-AC1A5 of TIO-540-AJ1A benzine- motor van 300 pk in de C206 mag worden vervangende door een 400 pk

99 sterke Rolls Royce 250-B17F turbine met een TBO van 3.500 uur. Inbouw De Soloy resulteert in een kruissnelheid van 318 km/u en een vliegbereik van 1.019 C206 Mk II. kilometer.

Quartz Mountain Aviation De bezittingen van de Amerikaanse vliegtuigfabrikant Quartz Mountain Aviation zijn in maart 2010 onder de hamer gekomen. Quartz herintrodu- ceerde in 2008 de Luscombe 11 Sedan uit 1946 als QM 11E, maar werd uiteindelijk slachtoffer van de recessie. Quartz Mountain sleutelde op dat moment al meer dan tien jaar aan de 11E voordat het toestel aan kopers werd aangeboden. Het originele toestel in staartwieluitvoering werd bij QM omgebouwd naar een neuswielgestuurde versie. Het vierpersoons toestel kreeg vervolgens een 185 pk sterke Teledyne Continental-motor onder de motorkap. QM was tevens de eerste vliegtuigproducent die gebruik maakte van Garminʼs digtale G 950-cockpit. De fabrikant ontving het bewijs van luchtwaardigheid voor de QM 11E in 2007 en wist in 2008 acht toestellen Quartz Moun- te verkopen. Tot de inventaris behoorden onder meer zeven Luscombe tain Aviation 185-11 (11E) toestellen en vijf nieuwe vliegtuigmotoren. Ook werden tallo- ging helaas in ze onderdelen geveild, evenals alle mallen en speciale gereedschappen. 2010 failliet. TB20 Trinidad Daher-Socata introduceerde in 2010 de digitale Garmin G500-cockpit die kan worden ingebouwd in Socata TB20 Trinidad GT-toestellen. De Gar- min G500 bestaat uit een liggend beeldscherm dat in twee helften is verdeeld. De linker helft dient voor het weergeven van primaire vluchtgegevens, de rechter als multifunctioneel display. Het G500-systeem kan worden uitgebreid met onder meer Synthetic Vision en digitale vliegkaar- ten. Ook kan het gekoppeld worden aan de nieuwe GAD 43 automatische piloot van Garmin. De cockpit werd in de loop van 2010 door de Europe- se luchtvaartautoriteit EASA gecertificeerd. Socata leverde meer dan 2.000 TBʼs af. Het toestel biedt plaats aan vier inzittenden en wordt aangedreven door een 250 pk sterke zuigermotor waarmee een kruissnelheid tot ruim 260 km/u mogelijk is. Het vliegbereik van de TB20 ligt op bijna 1.300 kilometer. Het toestel wordt sinds 2008 alleen nog op bestelling gebouwd.

De TB 20 mag worden uitgerust met een digitale Gar- min G500-cockpit.

101 TCM-SMA De Franse De Amerikaanse vliegtuigmotorfabrikant Teledyne Continental (TCM) heeft fabrikant SMA een licentieovereenkomst gesloten met de Franse dieselfabrikant SMA. introduceerde Hierdoor kon de SMA SR305-dieselmotor versneld worden geïntroduceerd in het voor- op de Amerikaanse markt. TCM voerde in 2010 al proeven uit met een jaar van 2010 motor die in een Cessna 182 was gemonteerd. De Franse fabrikant intro- een nieuwe duceerde in het voorjaar van 2010 een nieuwe variant van de sinds 2001 variant van de gecertificeerde SR305. Deze SR305-230E levert een vermogen van 170 sinds 2001 kW (230 pk) en moet zowel Amerikaans als Europees gecertificeerd wor- gecertificeer- de SR305-die- den. Van de SR305 zijn slechts 46 exemplaren verkocht. TCM is van plan selmotor. in 2012 een zescilindervariant op de markt te brengen. Dit nieuwe dieselblok moet 350 pk gaan leveren.

102 Ontwikkelingen helikopters

AVX Het Amerikaanse bedrijf AVX Aircraft Company is op zoek naar een inves- teerder die geld wil steken in een project dat kan leiden tot de vervanging van enkele honderden Amerikaanse militaire helikopters van het type OH- 58D Kiowa Warrior. AVX staat een relatief eenvoudige oplossing voor ogen waarbij grote delen van de romp van de Warrior worden hergebruikt. Door vervolgens een coaxiaal rotorsysteem aan te brengen en ducted fans voor de horizontale aandrijving, ontstaat volgens de initiatiefnemers een helikopter die aan alle operationele eisen voldoet. Volgens AVX biedt de coaxiale rotorconstructie meerdere voordelen. Zo zou een OH-58D/AVX met een gewicht van 2.500 kg zelfs bij een buitentemperatuur van 35°C kunnen hoveren op een hoogte van 6.000 ft (1.830 m) zonder dat er sprake is van grondeffect. Ook zou het toestel (vergeleken met vergelijkbare Volgens AVX helikopters met een enkele hoofdrotor) maximaal 85 procent van het beno- bieden de coaxiale digde motorvermogen nodig hebben om dezelfde lading te kunnen tillen. rotorconstruc- Bovendien zou de vliegsnelheid van de OH-58D door de ducted fans kun- tie en de nen toenemen (van 166 km/u naar ongeveer 222 km/u) bij een operatio- ducted fans neel vliegbereik van 445 kilometer en een maximale missieduur van circa meerdere 3 uur. De onderneming wil daarbij in eerste instantie een bestaande Bell voordelen. 206 JetRanger ombouwen naar een vliegend AVX-prototype. Het bedrijf is

103 van plan de conversiekits uiteindelijk aan te bieden voor 1,5 miljoen dollar per stuk. Voor het ombouwen van een Kiowa wordt vervolgens 250.000 dollar in rekening gebracht. Oorspronkelijk zou de van de Bell 407 afgeleide Armed Reconnaissance Helicopter (ARH)-70 de Warrior opvolgen, maar een te late levering en een kostenoverschrijding leidden in 2008 tot de ontbinding van het contract.

AgustaWestland Grand New AgustaWestland (AW) heeft met de Grand New een nieuwe medium twin helikopter aan het modellenpalet toegevoegd. Aan de buitenkant oogt deze als de sinds 2005 leverbare Grand. In de cockpit wordt echter een totaal andere, digitale wereld aangetroffen met satellietnavigatie, synthetic vision, enhanced vision, terreinwaarschuwing (HTAWS) en een dubbel uitgevoerde autopilot (vier assen) die gekoppeld is aan een state-of-the-art De Agusta- flight management systeem. AW monteerde tevens een Electronic Flight Westland Instrument System en een Integrated Display System dat aan de beman- Grand New ning en onderhoudspersoneel informatie verstrekt over de technische staat heeft een van de helikopter. Voor medische inzet zal het toestel door de Amerikaan- uiterst moder- se FAA worden gecertificeerd voor het gebruik van ʻnight vision gogglesʼ. ne digitale De fabrikant heeft meer dan 290 orders voor de Grand opgetekend, inclu- cockpit sief elf Da Vinci-uitvoeringen voor de Zwitse- re operator REGA. Deze helikopters krijgen eveneens een op de Grand New gebaseerde cockpit. (Zie ook Luchtvaart 2009). AW heeft inmiddels al meerdere orders voor de Grand New.

104 Bij de langja- Full Ice Protection System rige tests om Het Full Ice Protection System (FIPS) voor de AW139 is door de EASA het ijsbestrij- gecertificeerd. Hierdoor mag de AW139 als een van de eerste helikopters dingssysteem vliegen onder omstandigheden waarbij ijsvorming zo goed als zeker is. voor de Aan het door AW ontwikkelde FIPS wordt al sinds 2004 gesleuteld. Bij de AW139 te langjarige tests om het systeem te perfectioneren werd een aangepaste perfectione- Chinook-helikopter ingezet. Deze spoot tijdens verschillende vluchten ren werd een onderkoelde regen op de rotorbladen van de AW139 om de effectiviteit aangepaste van het FIPS te testen. De fabrikant verwachtte in 2010 twaalf met FIPS Chinook-heli- uitgeruste AW139ʼs te kunnen afleveren. Participant Bell zou rond juni kopter gebruikt. 2010 een definitief besluit nemen over voortzetting van de deelname in het BA609-tiltrotorproject. Er zijn meer dan tachtig BA609´s besteld, maar Agusta mikt ook op een order van veertig tot vijftig stuks voor de Italiaanse overheid. De wereldwijde afzetmarkt wordt geschat op vijfhonderd toestellen, die elk 29 miljoen dollar per stuk kosten. De tiltrotor moet in 2013 gecertificeerd zijn. AugustaWestland gaat tevens een joint venture aan met het Indiase Tata Sons voor het opzetten van een AW119-productielijn. In India zullen vanaf 2011 jaarlijks dertig AW119ʼs van de band moeten rollen.

AW169 AW introduceerde tijdens de Farnborough Airshow 2010 een nieuwe multifunctionele helikopter, de AW169. Het toestel krijgt een maximaal startgewicht van 4,5 ton en wordt tussen de lichtere AW109 en de grotere AW139 gepositioneerd die een maximaal startgewicht hebben van respectievelijk 2,85 en 6,4 ton. De AW169 gaat plaatsbieden aan twee piloten en tien passagiers. De helikopter krijgt twee Pratt & Whitney Canada PW210- turboshaftmotoren, een geavanceerd rotorsysteem, de laatste generatie avionica en de modernste navigatiesoftware. Ook wordt een digitale cockpit aangebracht met een dubbel uitgevoerd flight management systeem en drie grote beeldschermen. Het toestel krijgt een vierassige automatische piloot. Twee grote schuifdeuren moeten het in- en uitstappen vergemakkelijken. Volgens AW wordt daarmee ruimschoots voldaan aan de meest uit-

105 eenlopende operationele gebruikseisen. De heli werd tijdens de 2008-edi- De multifunc- tie van de Farnborough Airshow aangekondigd als model XX9. Bij de ont- tionele Agu- wikkeling van de AW169 is een belangrijke rol weggelegd voor de Britse staWestland vestiging in Yeovil. De fabrikant rekent op een markt voor bijna duizend AW169 krijgt AW169ʼs in de komende twintig jaar. Het toestel moet rond 2015 leverbaar een maximaal zijn. startgewicht van 4,5 ton.

EUROCOPTER

EC145 Mercedes-Benz Style Eurocopter en automobielfabrikant Mercedes-Benz hebben in Genève tijdens de zakenluchtvaartbeurs EBACE 2010 een speciale variant van de tweemotorige EC145 voorgesteld. Het interieur van de nieuwe helikopter is geënt op de eveneens nieuwe R-klasse van Mercedes. Eurocopter mikt met de EC145 Mercedes-Benz Style op klanten die “voor stijl en klasse gaan”. Het toestel heeft onder andere houten plafondpanelen, een schei- dingswand tussen cockpit en cabine en een high-end inflight entertainment systeem. De inrichting van de helikopter, die plaatsbiedt aan vier passagiers, werd ontworpen door de Mercedes-Benz Advanced Design Studio uit het Italiaanse Como. Eurocopter voert verschillende VIP-versies, waaronder de EC135 ʻLʼHéli- coptère par Hermèsʼ en vijf verschillende ʻStylenceʼ-versies. De modelnaam is hier een samentrekking is van ʻStyleʼ en ʻSilenceʼ

106 De EC145 MB-Style leunt qua interieurdes- gin aan tegen een luxe Mer- cedes-Benz.

Andrew Winch Designs Ook in Groot-Brittannië krijgen helikopters een personal touch. Het Britse ontwerpbureau Andrew Winch Designs is in samenwerking met jachtbouwer Edmiston en Eurocopter bezig een uitermate luxueuze VIP-variant te ontwikkelen van de tweemotorige EC155 B1 Dauphin die standaard bijna 10 miljoen dollar kost. Binnen het ʻVertical take-off tenderʼ-concept gaat dit toestel plaatsbieden aan vier tot vijf passagiers (tegen dertien in de standaarduitvoering). Winch bedacht in 2008 het winnende ontwerp van het “ultiemeʼ jacht” voor jachtbouwer Edmiston, na eerder de Super Yacht Range Rover te hebben ontworpen voor dezelfde scheepswerf. De EC155 Dauphin kan in standaarduitvoering twee piloten en dertien passagiers vervoeren bij een kruissnelheid van maximaal 324 km/u. Het maximale bereik ligt rond de 800 kilometer. De EC155 Dauphin is uitgerust met twee turboshaftmotoren van elk 1.046 pk.

107 Andrew Winch Designs ontwikkelt in samenwerking met jachtbouwer Edmiston en Eurocopter een uitermate luxueuze VIP-variant.

Eurocopter EC175 SAR-Medevac De EC175 (zie ook het hoofdstuk Eerste vluchten) komt er tevens in SAR/Medevac-uitvoering. Het toestel is niet afhankelijk van grondapparatuur en kan daardoor binnen vijf minuten na een (nood)oproep onderweg zijn. De SAR-versie krijgt een radar van 360 graden, een elektro-optisch systeem en een sterk zoeklicht. Grote bolle zijra- men moeten observaties mogelijk maken, terwijl getakeld kan worden met een dubbel uitgevoerde hoist. Twee extra brede schuifdeuren moeten het “laden en lossen” van brancards vereenvoudigen. Er zijn door veertien afnemers in totaal 114 EC175ʼs besteld. Eurocopter mikt op wereldwijde certificatie in 2011, gevolgd door de eerste leveringen in 2012.

De SAR/Medevac-versie van de nieuwe EC175 komt in 2012 op de markt. Eurocopter EC225 Voor de EC 225 heeft Eurocopter een systeem ontwikkeld waardoor het toestel kan worden ingezet als brandbestrijder. Hiertoe kan in de cabine een tank worden aangebracht die 4.000 liter blusmiddel kan bevatten. De tank kan met een flexibele slurf worden gevuld, terwijl de helikopter stil boven het water hangt. Het hele systeem (slurf, tank en waterafwerpmechanisme) kan in minder dan twintig minuten worden aangebracht of verwijderd. De nationale reddingsdienst van Zuid- Korea (119 Rescue Service) gaat als eerste gebruikmaken van een EC225 die met deze voorziening is uigerust.

GATE Eurocopter heeft met een EC145 navigatie- en precisievluchten uitgevoerd waarbij gebruik werd ge maakt van gefingeerde signalen van het nieuwe Europese vluchtna- vigatiesysteem Galileo dat momenteel ontwikkeld wordt. De proeven De EC225 kan ook gebruikt worden voor het bestrijden vonden plaats in het kader van het van bosbranden. Galileo Test and Development En- vironment-programma (GATE). Er Eurocopter voert experimentele vluchten uit waarbij werden in samenwerking met het gefingeerde signalen van het nieuwe Europese vlucht- Duitse bedrijf Funkwerk Avionics op navigatiesysteem Galileo worden opgevangen. zes bergtoppen antennes geplaatst om de Galileo-satellietsignalen (zogenoemde ʻpseudolitesʼ) te simule- ren. Om de potentie van het systeem aan te tonen, werd een met een transponder uitgeruste “gewonde brandweerman” opgespoord en “gered” nadat diens signaal door de helikopter was gelokaliseerd. Tij- dens de vlucht in Berchtesgaden activeerde de piloot tevens een door Eurocopter ontwikkeld synthetic vision systeem waarbij gebruik gemaakt wordt van het ʻtunnel in the skyʼ-principe. Hierbij verschijnt het door de piloot geplande vlucht- pad op het primaire display. Euro-

109 copter noemt dit systeem Pilas (Pilot Assistance System), maar feitelijk is het de helikoptertoepassing van ʻhighway in the skyʼ. Pilas kan dienen als virtuele copiloot waarbij, mede dankzij synthetic vision, gevaarlijke situaties vermeden kunnen worden bij vluchten op geringe hoogte.

BVI Nieuw vormgegeven rotorbladen moeten bijdragen aan minder geluidsoverlast die ontstaat wanneer de tip van een rotorblad in de luchtwervelingen komt van een ander rotorblad. Met deze rotorvorm kan het geluid dat door blade-vortex interactions (BVI) wordt veroorzaakt, met 3 tot 4 dB worden teruggedrongen. Prettig ne- veneffect: de bladen verbeteren de prestaties van de helikopter. De experimentele rotorbladen zijn aangebracht op een EC155 die er al meer dan 75 uur mee gevlogen heeft. eCO2avia Eurocopter heeft een hybride concept ontwikkeld met twee kleine diesel- Volgens Euro- copter leiden motoren en een elektromotor van Ecomotors International die de hoofd- en nieuw vormge- staartrotor aandrijven. Beide dieselblokken verbruiken volgens Eurocopter geven rotorbla- tot 30 procent minder brandstof dan bekende turbovarianten. Dit kan oplo- den tot minder pen tot 50 procent als efficiënt met de boordaccuʼs wordt omgesprongen. geluidsoverlast. De helikopter gaat plaats bieden aan zes personen en wordt liefkozend onder het eCO2avia label geplaatst.

Dit hybride model wordt volgens Eurocopter de helikopter van de toekomst. (Foto Ruud Vos) Brazilië Eurocopter en Helicópteros do Brasil-Helibras zijn in het Braziliaanse Itaju- ba begonnen met de bouw van een nieuwe fabriek waar de vijftig EC725´s gebouwd gaan worden die eind 2008 door de Braziliaanse strijdkrachten werden besteld. Helibras heeft al ervaring met het assembleren van Euro- copter´s AS350 Ecureuil. De Chileense dochteronderneming Cono Sur verkocht overigens tijdens de Fideae Air and Space Show 2010 zeven helikopters aan overheidsinstellingen en privépersonen.

Russisch trainingscentrum Eurocopter gaat in het westen van Siberië een nieuw opleidingscentrum bouwen dat in 2010 in gebruik wordt genomen. De school zal onderbracht worden bij UTair die een vloot heeft van meer dan tweehonderd helikopters, waaronder de AS350B3, AS-355N en BO-105. De toestellen worden ingezet voor onder meer het controleren van pijpleidingen, VIP-transport en ambulancediensten. Het bedrijf is tevens officieel onderhoudscentrum voor Eurocopter in de Russische regio. UTair wordt in 2012 ook de eerste Een eenmoto- klant van de nieuwe tweemotorige EC 175 waarvan de onderneming er in rige Eurocop- 2008 vijftien bestelde met opties voor eenzelfde aantal. ter AS350 B3 slaagde er in alpinisten op Bergreddingen een hoogte Een reddingshelikopter van charteroperator Fishtail Air uit Nepal heeft van 6.900 naar alle waarschijnlijkheid de hoogste bergredding ooit uitgevoerd, door meter uit op 29 april 2010 drie gestrande Spaanse bergbeklimmers met een eenmo- hun benarde torige AS350 B3 van een hoogte van 6.900 meter naar een lager gelegen positie te basiskamp te vervoeren. Het trio zat op dat moment al 36 uur vast op de bevrijden. Mount Annapurna. Bij de reddingsoperatie werd een hulpverlener aan een 200 honderd meter lange lijn naar beneden gelierd. De alpinisten werden vervolgens naar een lager gelegen basiskamp op vier kilometer hoogte gevlogen. De redding werd uitgevoerd in samenwerking met Air Zermatt uit Zwitserland dat de piloot en de redder/berggids leverde. Op 25 april 2010 werden eveneens met hulp van een deels Zwitserse helikopterbe- manning vier Koreaanse klimmers en drie Nepalese Sherpa´s in veiligheid gebracht, Deze groep was op een hoogte van 6.500 meter in moeilijkhe- den gekomen op de Mount Manaslu. heli15

SIKORSKY

S-61T Sikorsky mag voor de Amerikaanse overheid 110 oude S-61/H-3ʼs ombouwen tot S-61T. Sikorsky gaat deze helivloot voorzien van composiet rotorbladen, een digitale cockpit en nieuwe kabelbomen. Ook wordt het maximale startgewicht met 600 kg verhoogd en zullen de prestaties in hoog gelegen, warme gebieden verbeteren. De eerste vier S61-Tʼs bevinden zich inmiddels in Afghanistan, waar ze door de Amerikaanse ambassade worden ingezet voor het vervoer van personen en vracht. Het testprogramma met drie S-76D helikopters verloopt voorspoedig. De eerste productier- omp wordt binnenkort door Aero Vodochody uit Tsjechië geleverd.

SAR S-92 Sikorsky mag 24 SAR S-92ʼs leveren voor inzet in Engeland en Schotland. De order is een gevolg van het besluit van de Britse Ministeries van Defen- De Sikorsky sie en Transport om het Soteria-team (bestaande uit CHC, Thales, Sikors- S61/H3 wordt ky en de Royal Bank of Scotland) aan te wijzen als leverancier voor de opgewaar- nieuwe SAR-helikopters. Het Air Knight-consortium (British International deerd tot Helicopters, Lockheed Martin en VT) dat de EC225 aanbod, vist daardoor 61-T. De SAR S-92 achter het net. De SAR S-92 gaat de Westland Sea Kings vervangen. Met gaat in Enge- een kruissnelheid van 268-306 km/u is de Sikorsky bijna 30 procent sneller land en Schot- dan een Sea King. In SAR-uitvoering herbergt de S-92 vier bemanningsle- land de West- den en kan die tien passagiers meenemen. De Britse versies krijgen FLIR- land Sea Kings sensoren. Tevens zullen de cockpits worden ingericht voor het gebruik van vervangen. nachtzichtapparatuur. Op termijn zullen de toestellen onder civiel comman- do op vier Britse marine- en acht luchtmachtbases worden gestationeerd. Ongeveer een kwart van de bemanningsleden zal daarbij een militaire rang hebben. CHC Search and Rescue voert sinds 2007 onder een speciaal contract met vier S-92ʼs missies uit vanaf Stornoway (Schotland) en Sumburgh (Shetland Eilanden). Dat deze in een behoefte voorzien, blijkt uit de cijfers: 295 SAR-missies in 2009, waarbij Stornoway met 183 red- dingsmissies de kroon spande. Naar verwachting zullen de eerste SAR S- 92ʼs vanaf 2012 het huidige viertal komen versterken. De S-92 is sinds eind 2004 leverbaar. Met de 105 geleverde toestellen is meer dan 200.000 uur gevlogen. De helikopters vliegen gemiddeld 150 uur per maand. Kop- loper is een “vroege” S-92 die meer dan 8.100 uur gevlogen heeft; twaalf andere toestellen hebben elk meer dan 5.000 uur opgetekend. (Foto Step- hen Branley)

X-2 De experimentele Sikorsky X-2 heeft helikoptergeschiedenis geschreven door een voorwaartse snelheid op te tekenen van 311 km/u. Daarmee werd de helikopter met contraroterende hoofdrotors een van de snelste helikopters van dit moment. Tijdens proefvluchten bleek het toestel te snel voor de begeleidende Sikorsky S-76, die niet sneller kan dan 288 km/u.

113 De experimentele Sikorsky X-2 haalt inmiddels een snelheid van 482 km/u.

Kort daarna werd de snelheid opgevoerd naar ruim 335 kilometer km/u. Uiteindelijk moest het toestel, dat uitgerust is met twee LHTEC T800 turboshaftmotoren, een topsnelheid kunnen halen van meer dan 465 km/u. De AK1-2 zal in de Verenig- Eigen helikopterindustrie Emiraten de Arabische De Verenigde Arabische Emiraten gaan een eigen helikopterindustrie op Emiraten wor- poten zetten. De in Dubai gevestigde investeringsmaatschappij Perla den geprodu- Group International heeft met het oog hierop het in Oekraïne gevestigde ceerd. DB Aerocopter gekocht. DB Aerocopter uit Poltava bouwt sinds de negentiger jaren van de vorige eeuw lichte helikopters die plaatsbieden aan twee personen. Van de meest recente versie, de in 2007 geïntroduceerde AK1-3, zijn inmiddels negentig exemplaren geleverd. Het toestel wordt aangedreven door een viercilinder Subaru-zuigermotor. Naar verwachting worden in 2010 ongeveer 130 helikopters afgeleverd terwijl DB in gesprek is met Brazilië voor de levering van nog eens 200 toestellen. Een nieuwe AK1-3 kost ongeveer 200.000 dollar.

114 Enstrom Helicopter Enstrom verkocht in 2009 maar vijf helikopters en was mede daardoor gedwongen zeventig medewerkers te ontslaan. Begin 2010 lijkt keerde het tij toen een order van zestien Enstrom 480B-helikopters voor de Thaise marine binnenkwam. Kort daarna bestelde ook de Japanse luchtmacht dertig Enstroms. De 480B wordt aangedreven door een Rolls-Royce 250- C20W turboshaftmotor met een vermogen van ruim 270 pk. Daarmee is een kruissnelheid mogelijk van 225 km/u bij een vliegbereik van 685 kilometer. Het toestel biedt plaats aan maximaal vijf personen.

RUSSISCHE HELIKOPTERS

Russian Helicopters Russian Helicopters Joint Stock Company (JSC) is een in 2006 opgericht samenwerkingsverband van de helikopterproducenten Kazan, Mil Moscow en Kamov. Het bedrijf wil in Europa een nieuwe afzetmarkt vinden. De Russische helikopterindustrie begint daarbij aardig op stoom te komen. Werden in 2008 bijvoorbeeld 169 helikopters afgeleverd, in 2009 waren het er 186 (plus 9 procent). Vergeleken met 2004, toen er slechts 85 helikopters werden geleverd, is sprake van een gestage groei. Ook wordt een toenemend aantal heliʼs uitgerust met Westerse motoren, waaronder de nieuwe Ka-62 die Turbomeca Ardiden 3G -aandrijving krijgt. Russian Heli- copters ziet ook exportmogelijkheden voor de Kazan Ansat en Mi-38.

De Kazan Kazan Ansat Ansat is een De Kazan Ansat wordt gepresenteerd als een lichte tweemotorige multi- lichte twee- functionele helikopter die in standaarduitvoering plaatsbiedt aan een piloot motorige mul- en negen passagiers. Wanneer de stoelen worden verwijderd, kan de heli- tifunctionele kopter 1.000 kg vracht vervoeren. Wordt gebruik gemaakt van een ʻslingʼ helikopter. voor het vervoeren van externe lading, dan mag de vracht 1.300 kg wegen. De exportversie van de Ansat heeft twee Pratt & Whitney PW207-tur- De Kamov Ka- boshaftmotoren die elk 561 pk continu leveren en 630 pk tijdens de start. 28 wordt naar Het toestel haalt een kruissnelheid van 280 km/u bij een bereik van 635 veel landen kilometer. De maximale vlieghoogte bedraagt 5.700 m meter. geëxporteerd.

Kamov Ka-28 Kamov leverde eind 2009 de eerste drie van in totaal negen bestelde Ka- 28ʼs af bij de Chinese marine. Het toestel is de exportvariant van de Ka-27 ASW die is uitgerust met twee 2.200 pk sterke TV3-117VMAR-turboshafts. De Chinese marine bestelde in 1998 al vijf Ka- 28ʼs voor onderzeebootbestrijding en drie stuks voor reddingsoperaties op zee. De Ka-28 biedt plaats aan drie bemanningsleden en twee tot drie specialisten en kan tot 4.000 kg lading vervoeren bij een kruissnelheid van 205 km/u. Het vliegbereik is afhankelijk van het type operationele inzet, maar ligt rond de 980 kilometer. De Ka-28 wordt gebouwd bij Kumertau Aviation dat sinds de eeuwwisseling 33 Ka-28ʼs leverde aan China, India, Vietnam, Syrië, Joe- goslavië en Cuba.

Kamov Ka-32A11BC De Kamov Ka-32A11BC is door de Europese luchtvaartautoriteit EASA gecertificeerd voor Europees gebruik. Het certificaat voor de tweemotorige helikopter met coaxiale hoofdrotorbladen is ontleend aan de Canadese licentie. Door de EASA-certificatie mag de helikopter commercieel ingezet worden. Het toestel mocht al met een speciaal bewijs van luchtwaardigheid commercieel worden ingezet voor onder meer bosbrandbestrijding en de controle van hoogspanningsleidingen.

116 De Kamov De Kamov Ka-32 wordt bij Kumertau Aviation Production Enterprise Ka-32A11BC gebouwd. De helikopter biedt plaats aan twee piloten en vijftien passagiers. biedt plaats De vrachtversie kan 5 ton lading vervoeren, waarvan 3,7 ton in het vracht- aan twee ruim. Het toestel is uitgerust met twee Klimov TV3-117VMA-turboshaftmo- piloten en toren van 2.220 pk. Daarmee is een kruissnelheid mogelijk van 230 km/u. maximaal Het vliegbereik bedraagt ongeveer 670 kilometer. Met extra brandstof ligt vijftien passa- het vliegbereik rond 1.130 kilometer bij een maximale missieduur van ruim giers. zes uur. Er vlogen al verschillende Ka-32 varianten in Spanje, Portugal, en Zwitserland. De grootste gebruiker is Korea die meer dan zestig Ka-32ʼs gebruikt voor onder meer bosbrandbestrijding en kustwachttaken.

Kamov Ka-62 De nieuwe tweemotorige Kamov Ka-62 kan dankzij een overeenkomst tussen Russian Helicopters en de Franse Safran-groep worden uitgerust met Turbomeca Ardiden 3G-turboshafts. De Ka-62 kan 2.500 kg vracht vervoeren of maximaal zestien passagiers. Het toestel heeft een maximaal startgewicht van 6.250 kg. Beide motoren leveren 1.680 pk (take-off) en 1.421 pk continu. Het toestel krijgt een vliegbereik van ruim 600 km, een kruissnelheid van 270 km/u en wordt aangeboden voor onder meer de olie- industrie, bevoorradingsvluchten en ambulancetaken. De multifunctionele helikopter is een civiele uitvoering van de militaire Ka-60. In 2009 sloten Turbomeca en Russian Helicopters al een overeenkomst voor de levering van Arrius 2G1-motoren voor de tweemotorige Ka-226T met twee contraroterende hoofdrotors. Eerder werden al overeenkomsten gesloten voor het leveren van Turbomeca Arrius 2F-motoren voor de nieuwe Mi-34 Sapsan (zie ook Luchtvaart 2010).

117 De Kamov Ka-62 heeft Turbomeca Ardiden 3G turboshaftmotoren.

De Mil Mi-8 is een middelzware transporthelikopter met een startgewicht van 12 ton. Mil Mi-8/17M Russian Helicopters is in 2010 begonnen met een moderniseringsprogramma van de middelzware Mi-8 transporthelikopter, waarna deze in 2013 leverbaar moet zijn. Het toestel, waarvan er meer dan twaalfduizend zijn gebouwd, is sinds 1967 in actieve dienst bij onder meer de Russische luchtmacht. De kern van het moderniseringsprogramma wordt gevormd door een nieuwe digitale cockpit. Russian Helicopters gaat hiervoor de IBKV-17 cockpit gebruiken die momenteel al in de Mi-38 wordt ingebouwd. Deelnemers aan het moderniseringsprogramma zijn Transas, Russian Avionics en het Ramenskoye Instrument Plant Design Bureau. Na de upgrade moet de helikopter als Mi-8/17M tot 2020 meekunnen. De Mil Mi- 8 heeft een startgewicht van 12 ton. Het toestel is uitgerust met twee Kli- mov-turboshaftmotoren met een vermogen van 1.105 pk elk. Daarmee is een kruissnelheid mogelijk van 250 km/u bij een vliegbereik van 450 kilometer. De Mi-8 kan 24 passagiers of 3 ton vracht vervoeren en is wereldwijd aan vele tientallen militaire en civiele gebruikers verkocht.

Mi-171S Airfreight Aviation uit de Verenigde Arabische Emiraten heeft twintig Mi- 171S transporthelikopters besteld. De middelzware tweemotorige helikopter kan 4 ton vracht of 37 militairen vervoeren. De civiele variant biedt plaats aan 26 passagiers. Het toestel kan met een maximaal startgewicht van 12 ton ook worden ingezet als ambulancehelikopter en kan dan twaalf De civiele patiënten op stretchers vervoeren. Met de Mi-171S is een kruissnelheid variant van de mogelijk van 250 km/u bij een vliegbereik tussen 610 km en (met extra Mi-171S biedt brandstoftanks) 1.065 kilometer. Van de meer dan honderd Mi-171ʼs in het plaats aan 26 Midden-Oosten zijn er zeventig afgenomen door Airfreight Aviation die de passagiers. helikopters ook onderhoudt. De exportversie van de Mi-38 heeft twee Prat & Whitney PW-127T/S turboshaftmotoren.

Mi-38 De Mi-38 wordt aangeboden als middelzware tweemotorige multifunctionele helikopter die in standaarduitvoering plaats biedt aan twee piloten en dertig passagiers. De vrachtversie kan intern 5 ton vracht vervoeren. Wordt alleen de sling gebruikt, dan kan er 7 ton mee. De exportversie heeft twee Pratt & Whitney PW-127T/S turboshafts die tijdens de start elk 2.500 pk leveren. Het toestel kan een kruissnelheid aanhouden van 275 km/u bij een bereik van 1.300 km op een maximale vlieghoogte van 5.100 meter.

Bosbrandbestrijders Russian Helicopters heeft permanent drie helikoptertypes beschikbaar De Korshun voor bosbrandbestrijding. Naast de Kamov Ka-32A11BC zijn dat de Mi- wordt ontwik- 171 en de Mi-26T. De Mi-26T kan 19,6 ton water afwerpen in 15 secon- keld voor de den. Het toestel kan, wanneer het op een hoogte van een meter stil middellange hangt, de bucket vervolgens in 10 seconden weer herladen. afstand.

UAVʼs Russian Helicopters gaat drie onbemande helikopters ontwikkelen, de Korshun, de Ka- 117 en de Ka-135. De helikopters worden bestemd voor een breed scala aan taken waaronder observatie, vracht- vervoer en het uitvoeren van speciale missies. De Korshun wordt ontwikkeld voor de middellange afstand. Het 500 kg zware toestel krijgt een bereik van 300 km, waarover het een lading van 150 kg kan vervoeren bij een snelheid van 170

120 InspiratieNeem nu een abonnement op het grootste, meest complete en meest actuele luchtvaarttijdschrift van Nederland en België. Kies voor een eenmalige korting of een luxe verzamelband als welkomstcadeau. Twaalf keer per jaar alle ins and outs over je hobby, dat is Piloot en Vliegtuig. Ga snel naar www.pilootenvliegtuig.nl/actie en meld je aan!

DE MOTOR ACHTER JE PASSIE km/u. De Ka-135 wordt uitgerust met een coaxiaal rotorsysteem. Dit 300 kg De Ka-135 zware toestel wordt voorzien van een zuigermotor waarmee een snelheid wordt uitge- van 170 km/u kan worden bereikt. De Ka-135 kan een lading van 100 kg rust met een over maximaal 100 km transporteren. De groter uitgevoerde Ka-117 krijgt coaxiaal een vliegbereik van meer dan 400 kilometer. rotorsysteem en krijgt in de toekomst SIMULATORS gezelschap van de Ka-117. Frasca Frasca International bouwde voor de Bristow Group een gecertificeerde full flight simulator (FFS) voor de S-92. Deze FFS mag ingezet worden op de levels B, C en D en wordt over zes assen elektrisch bewogen. Het blikveld in de cockpit bedraagt dankzij het TruVision Global dome-systeem en LCOS-projectoren 220 x 70 graden. Er kan geput worden uit meerdere uitermate gedetailleerde visuele databases. De FFS wordt geleverd met een echte S-92 cockpit, dan wel een gesimuleerde versie.

Sikorsky-CAE Volgens CAE vindt ongeveer een kwart van alle helikopterongevallen plaats tijdens trainingsvluchten. De simulatorgigant wil dat aantal met de CAE 3000 Series drastisch terugdringen. De fixed base simulator is voorzien van het Tropos-6000 zichtsysteem dat getoond wordt op een scherm met een blikveld van 220 x 80 graden. Vliegbewegingen worden gesimuleerd door een platform met een bewegingsvrijheid van 3 graden. Het accent ligt daarbij op het creëren van dynamische omstandigheden zoals die voorkomen bij de offshore industrie. De prijs van een CAE 3000 begint bij 4 miljoen dollar, maar kan oplopen tot 10 miljoen dollar.

122 Frasca Interna- tional bouwde voor de Bris- tow Group een gecertificeerde full flight simulator voor de S-92.

Sikorsky en CAE bouwden een geavanceerde simulator om het aantal ongevallen met helikopters terug te dringen. DIGITALE COCKPITS

Garmin G500H Zowel Garmin als Avidyne komen met helikoptervarian- ten met geavanceerde glass panel displays. Bij Garmin is dit de G500H. Het dubbel uitgevoerde display is speciaal ontwikkeld voor helikopters, wat onder meer blijkt uit een database met meer dan 7.000 heliports en ruim dertigduizend objecten in het Helicopter Terrain Aware- ness and Warning System (HTAWS). Garmin ontwikkelde ook de helicopter synthetic vision technology. De G500H kan worden gekoppeld aan XM WX Satellite Bell Helicop- Weather (Nexrad). Beelden afkomstig van forward looking infrared (FLIR) ter richtte en andere video- en camerabronnen kunnen eveneens getoond worden. inmiddels een HTAWS kan tevens als upgrade aangeschaft worden voor de GNS Bell 407 in 430W/530W-cockpit. Bell Helicopter richtte inmiddels een Bell 407 in met met de digita- deze digitale cockpit. le Garmin G500H-cock- Avidyne EX600 MFD pit. Avidyne betreedt de helikopterarena met het EX600 Multi-Function Display (MFD) dat kan communiceren met Honeywells-terreinwaarschuwingssys- teem HTAWS, de RDR 1400 kleurenweerradar en beperkt Search & Res- cue Radar System. De producent bracht in de loop van 2010 de eerste EX600 MFD aan in een Eurocopter A-Star 350B.

124 Avidyne plaatste in 2010 de eerste EX600 Multi-Function Display in een Eurocopter A-Star 350B. Ontwikkelingen militaire luchtvaart

A319 ACJ voor Luftwaffe De Duitse regering nam in het voorjaar van 2010 de eerste van twee Airbus A319 Corporate Jetliners (AJCʼs) in ontvangst. Het toestel werd in negen maanden tijd omgebouwd bij Lufhansa Technik en is na aflevering ondergebracht bij het Flugbereitschaft des Bundesministeriums der Verteidigung (BMV). Beide AJCʼs krijgen een flexibele VIP-zone (twaalf passagiers) en een zogenoemd ʻdelegation areaʼ met 22-32 stoelen. Dit laatste deel van de cabine kan worden ingericht voor het vervoer van gewonden, terwijl de VIP- zone kan worden omgebouwd tot intensive care unit met beademingsappa- ratuur. Ook zijn de cabines aangepast aan gebruik voor minder valide passagiers. Beide toestellen krijgen een beveiligd communicatiesysteem voor het gebruik van telefoon, fax, internet en email. Door het inbouwen van vier extra brandstoftanks kunnen de A319ʼs non-stop van Berlijn naar Washing- De Duitse regering nam ton of Beijing vliegen. De Duitse Luftwaffe kocht eerder een kwartet twee- in het voor- motorige Bombardier Global 5000-jets Deze vier vliegtuigen moeten samen jaar van 2010 met beide A319ʼs de bestaande vloot van Challenger 601ʼs gaan vervan- de eerste van gen. Binnen een speciaal squadron zullen de toestellen worden ingezet twee Airbus voor VIP-transport en Medical Evacuation (MedEvac)-missies. Ook werden A319 Corpo- twee ex-Lufhansa A340-300ʼs aangeschaft. Deze werden in de loop van rate Jetliners 2010 eveneens bij Lufthansa Technik omgebouwd. in ontvangst.

126 EADS North America gaat met Northrop Grumman toch weer meedingen naar de megaorder in het kader van het tankermoderniseringsprogramma van de U.S. Air Force.

EADS KC-45 EADS North America heeft samen met haar Amerikaanse partner North- rop Grumman besloten toch weer mee te dingen naar de megaorder in het kader van het tankermoderniseringsprogramma van de U.S. Air Force (USAF). De fabriek heeft met het oog daarop op een KC-X Request for Proposal ingediend bij de Amerikaanse luchtmacht. De USAF gunde EADS in 2008 de order voor 179 tankers. Deze werd later ingetrokken na felle protesten van concurrent Boeing. EADS houdt bij het nieuwe aanbod een eerder gedane toezegging staande: een nieuwe fabriek in Mobile (Alabama) waar zowel de KC-45 als de A330 gebouwd kan worden. De KC-45 is een aan de Amerikaanse eisen aangepaste A330 Multi Role Tanker Transport (MRTT) waarvan inmiddels 28 exemplaren zijn geleverd. Deze Alenia Aermacchi Alenia Aermacchi c/n7000 MB-339CM is het zevendui- Het 7.000ste door de Italiaanse vliegtuigbouwer Alenia Aermacchi ge- zendste bouwde toestel is een MB-339CM. Dit toestel maakte eind september gebouwde 2009 de eerste testvlucht ter voorbereiding op aflevering bij de Koninklijke vliegtuig sinds Maleisische Luchtmacht. Het toestel is het zesde op rij dat wordt afgele- de oprichting verd aan Maleisië onder een in 2006 getekend contract. Alenia werd in in 1913. 1913 opgericht als Nieuport-Macchi. ATR 72-500 De Royal Thai Air Force beschikt over vier ATR72-500ʼs in VIP-uitvoering. De luchtmacht gebruikt het toestel onder meer voor het vervoer van de Thaise Koninklijke familie, regeringsfunctionarissen en hoge militairen. De toestellen hebben een luxe interieur en een passagiersdeur aan de voorzijde. Deze optie komt niet voor bij de standaarduitvoering. Het viertal werd in 2007 besteld.

Ook militaire BOEING bevelhebbers laten zich in Phantom Eye luxe vliegtui- Boeing Phantom Works heeft een nieuw onbemand spionagevliegtuig ont- gen als de wikkeld, de Phantom Eye. Het toestel kan non-stop vier dagen vliegen bij ATR72-500 een kruissnelheid van ongeveer 280 km/u. Het toestel heeft een spanwijd- vervoeren . te van 46 meter, krijgt een nuttige lading van 200 kg en wordt aangedreven door twee propellermotoren die elk 150 pk leveren dankzij waterstof- aandrijving. Na grondproeven en taxitests bij NASA op Edwards Air Force Base moet het toestel begin 2011 voor het eerst vliegen.

De Boeing Phantom Eye kan vier dagen onafgebroken vliegen. Boeings B-1B B-1B Lancer Lancer is een De B-1B Lancer is binnenkort een kwart eeuw in dienst bij de Amerikaanse strategische luchtmacht. Hoewel de viermotorige Lancer oorspronkelijk ontwikkeld werd bommenwer- als opvolger van de achtmotorige B-52, wordt het toestel sindsdien ingezet per met inter- naast de inmiddels hoogbejaarde bommenwerper. De B-1A werd rond continentaal 1975 ontworpen, maar verder dan vier vliegende prototypes kwam men vliegbereik. destijds niet, waarna de bouw werd stopgezet. Pas in 1981 werd het programma onder president Reagan weer opgepakt met de B-1B. Het eerste productietoestel vloog in 1984, waarna in mei 1988 de laatste werd gebouwd. Van de honderd geleverde Lancers vliegen er nu nog 66. De strategische bommenwerper heeft een intercontinentaal vliegbereik en kan een snelheid van Mach 1,2 halen wanneer op zeehoogte gevlogen wordt. mil6b

C-17 Globemaster III Na de eerste aflevering in juli 2009 is ook de tweede voor de NATO Airlift Management Organization (NAMO) C-17 Globemaster III afgeleverd. Het toestel wordt ingezet door de Heavy Airlift Wing (HAW) van het Strategic Airlift Capability (SAC). Nederland is een van de twaalf deelnemers in dit programma en tekende voor een jaarlijks gebruik van vijfhonderd vlieguren. De eerste C-17 werd half juli 2010 afgeleverd; de derde Globemaster volgde kort daarna. De Verenigde Arabische Emiraten hebben bij Boeing zes C-17 Globemaster IIIʼs besteld. De eerste vier toestellen worden in 2011 geleverd. De overige twee een jaar later. Ook het Britse Ministerie van Defensie heeft opnieuw een Boeing C-17 Globemaster III voor de Royal Air Force (RAF) besteld voor aflevering in december 2010. Met zes C-17ʼs is door de RAF al meer dan vijftigduizend uur gevlogen. Het zeven-

129 Er zijn ruim 220 C-17s in gebruik waarvan 193 bij de Amerikaanse luchtmacht. de toestel zal op Brize Norton in Oxfordshire worden gestationeerd. Er zijn ruim 220 C-17ʼs in gebruik, waarvan 193 bij de Amerikaanse luchtmacht. De overige negentien zijn in handen van internationale afnemers. Onder die gebruikers bevindt zich ook de luchtmacht van Qatar. Die ontving in 2009 een tweede Globemaster. Qatar bestelde in 2008 twee C 17´s met een optie voor nog eens twee stuks.

Hummingbird De onbemande A160T Hummingbird van Boeing heeft tijdens proeven aangetoond dat de helikopter in staat is autonoom twee retourvluchten van elk 280 km uit te voeren met een lading van bijna 600 kilogram binnen een door het U.S. Marine Corps ver- eist schema van zes uur. Ook bleek de A160T een lading van 1.200 kg te kunnen vervoeren naar een aflever- punt op 140 km van het vertrekpunt. De marine wil de toestellen inzetten voor troepenbevoorrading in afgelegen Afghaanse gebieden. De proeven werden uitgevoerd in opdracht van het U.S Marine Corps Warfigh- ting Laboratory.

De Hummingbird van Boeing kan een lading van 1.200 kg vervoeren.

130 Korea bestel- F-15K Slam Eagle de 21 F-15K De eerste van in totaal 21 door de Korea Air Force (ROKAF) bestelde F- Slam Eagles. 15K Slam Eagles vloog medio april 2010. Het met Pratt & Whitney F100- 229EEP turbofans uitgeruste toestel is een in technologisch opzicht sterk opgewaardeerde variant van de F-15 E. De toestellen werden besteld onder het zogenoemde Next Fighter II-contract en moeten tot 2040 mee- gaan. Boeing leverde eerder onder het Next Fighter I-contract tussen 2005 en 2008 veertig F-15Kʼs af aan Korea. Deze toestellen zijn uitgerust met een General Electric F110-129 turbofan. Werd niet geselecteerd: KC-7A7 de Boeing Boeing kwam in de loop van 2009 met een nieuw alternatief om de U.S. C-7A7 in de Air Force over de streep te trekken in de KC-X tanker contest. De fabrikant KC-X tanker wilde naast de KC-767 nu ook een tanker aanbieden op basis van de 777, contest. de KC-7A7. Vergeleken met de huidige KC 135 kan de KC-767 20 procent meer brandstof vervoeren, drie keer zoveel vracht en vijf keer zoveel passagiers. De KC-7A7 zou, vergeleken met de Airbus A330-KC45A, zelfs 23 procent meer brandstof, 44 procent meer vracht of 42 procent meer passagiers kunnen vervoeren in een ”meer betrouwbaar en technologische geavanceerder airframe”, aldus Boeing. In de loop van 2010 besloot Boeing af te zien van dit initiatief en zich te richten op de 767 die nu wordt aangeduid als Multi Mission NewGen Tanker (zie ook het hoofdstuk Nieu- we vliegtuigen).

Simulator C130 AMP Boeing heeft de eerste van drie C-130 Avionics Modernization Program Speciale (AMP) simulators afgeleverd op Little Rock Air Force Base. De full motion simulators simulator was nodig omdat de eerste van honderd te moderniseren C-130 moeten vrachtvliegtuigen voor de Amerikaanse Air Force Reserve Command en bemanningen de Air National Guard beschikbaar komen. Tijdens de AMP-conversie wor- voorbereiden den alle analoge instrumenten verwijderd en vervangen door zes digitale op het vlie- beeldschermen en een digitaal vluchtmanagementsysteem. In AMP-uit- gen met de voering zal de C-130 over dezelfde cockpit beschikken als de Next Gene- vernieuwde ration Boeing 737. C-130.

132 Daher-Socata De Franse vliegtuigbouwer Daher-Socata mag voor het Franse Ministerie van Defensie 28 Embraers van het type Embraer 121 Xingu uitrusten met een nieuwe digitale cockpit. De opdracht werd verleend na succesvol verlopen tests met twee eerder omgebouwde Xinguʼs. De modernisering vindt plaats ten behoeve van de École de lʼaviation in Avord. Onderdeel van het moderniseringsprogramma is het vervangen van de traditionele cockpit en het aanbrengen van twee Sagem Avionics ICDS-10 primary flight displays en een ICDS-10 multifunction display. Ook worden een Garmin GNS 430 navigatie-/communicatiesysteem, een Garmin SL30 communicatie- en navigatieset en een Garmin GTX 330D Mode S-transponder aangebracht. Mogelijk worden alle 39 Xinguʼs omgebouwd die de Franse defensie sinds 1982 gebruikt. Het bedrijf mag ook 26 TBM 700ʼs De Franse op een hoger plan tillen die nu nog zijn uitgerust met analoge cockpits. De vliegtuigbou- eenmotorige turbopropvliegtuigen krijgen een Garmin G1000-cockpit met wer Daher- twee primaire beeldschermen en een multifunctioneel display. Ook krijgt Socata mag elk toestel een Apibox Flight Data Recorder en worden voorzieningen aan- voor het Fran- gebracht om informatie over het weer onderweg te kunnen ontvangen. se Ministerie Gelijktijdig met het aanbrengen van de nieuwe cockpit wordt het interieur van Defensie vervangen. De TBMʼs zijn onder meer 28 Embraer ondergebracht bij de lucht- 121 Xingu’s macht (14), de landmacht uitrusten met (10) en bij het CEV Flight een nieuwe Test Center (2). De opera- digitale cock- tie moet in 2014 voltooid pit. zijn. EMBRAER Embraer verkocht in totaal Super Tucano 173 Super De Chileense luchtmacht heeft in 2010 bij Embraer de eerste vier van Tucano’s. twaalf in augustus 2008 bestelde Super Tucanoʼs in ontvangst genomen. Met de toestellen zullen onder meer piloten worden opgeleid en drugs- transporten worden bestreden. Ook de Dominicaanse Republiek kon in 2010 de eerste twee van acht bestelde Super Tucanoʼs in Sao Jose dos Campos komen ophalen. Embraer verkocht in totaal 173 Super Tucanoʼs. De Braziliaanse luchtmacht vliegt inmiddels met 83 van deze Embraers.

KC-390 Embraer gaat ontwerpaanpassingen doorvoeren bij het nieuwe transporten tankvliegtuig KC-390. Het in april 2007 geïntroduceerde toestel krijgt onder meer een grotere spanwijdte. De Braziliaanse fabrikant mikt op een marktbeschikbaarheid in 2015. Embraer besloot de KC-390 te ontwikkelen nadat de Braziliaanse luchtmacht een intentieverklaring tekende voor 23 toestellen. De KC-390ʼs vervangen daar dertig C-130ʼs van Lockheed Mar- tin. Bij recent gepresenteerde projectplannen bleek de spanwijdte met 1,1 meter toegenomen te zijn tot 35 meter, terwijl het toestel met 33,9 meter ook een halve meter langer wordt. De hoogte neemt daarentegen af van 11,4 naar 10,7 meter. Embraer wil eind 2011 beginnen met het aanmaken van gereedschappen en het bouwen van mallen voor de KC-390. De eerste vlucht van het toestel staat in de planning voor eind 2014. Het vliegtuig krijgt een kruissnelheid van 850 km/u. Het laadvermogen zal 19 ton bedragen bij een vliegbereik van 2.685 kilometer. De KC-390 kan ook worden gebruikt als tanker of voor Medical Evacuation-missies (MedEvac). Embraer verkocht inmiddels 12 toestellen aan Columbia, 6 aan Portugal, 6 aan Chili en 2 aan Tsjechië.

134 Er worden twee EUROCOPTER prototypes van het Embraer KC-390 Armed Scout transportvliegtuig American Eurocopter gaat met Lockheed Martin drie AAS-72X heli- gebouwd. kopters bouwen in opdracht van het Amerikaanse leger. Deze wil de toestellen gaan beoordelen op bewapende inzetbaarheid. Ook wil het De AAS-72X wordt leger uitzoeken welke missieapparatuur daarvoor het best gebruikt de bewapende kan worden. De AAS-72X wordt de bewapende variant van de uit de variant van de uit tweemotorige EC145 afgeleide UH-72A Lakota Light Utility Helicopter. de tweemotorige EC145 afgeleide American Eurocopter leverde hiervan al meer dan honderd exempla- UH-72A Lakota ren af, waarmee inmiddels 25.000 uur gevlogen is. Eurocopter besloot Light Utility Heli- de AAS-72X in een eerder stadium als Armed Scout 645 aan te bie- copter. den als alternatief voor een afgeblazen overheidscontract met concurrent Bell Helicopter. Bell zou 522 ARH-72 Arapaho-helikopters leveren, Helibras mag maar deze werden veel te duur door zeer forse kostenoverschrijdingen. tussen 2011 Behalve American Eurocopter (Armed Aerial Scout 72X) hebben ook AVX en 2021 voor en Sikorsky (X2 Technology Light Tactical Helicopter) oren naar de om- het Brazili- vangrijke vervangingsorder die kan oplopen tot 6 miljard dollar. (Zie ook bij aanse leger 32 Ontwikkelingen helikopters). AS365K Pant- her helikop- AS365K Panther ters moderni- Dochteronderneming Helicópteros do Brasil (Helibras) mag tussen 2011 seren. en 2021 voor het Braziliaanse leger 32 AS365K Panther-helikopters moderniseren en tevens twee Panthers opnieuw opbouwen. De toestellen krijgen nieuwe FADEC gecontroleerde Turbomeca Arriel 2C2 CG-turboshaftmotoren die 15 procent meer continu vermogen leveren. Ook krijgen de heliʼs digitale radioʼs, een vierassige autopilot en een digitale Rockwell- Collins Proline 21-cockpit. Helibras is voornemens jaarlijks vier Panthers te moderniseren.

EC225 Super Puma De Franse marine bestelde twee EC225 Super Pumaʼs die in de eerste helft van 2010 geleverd werden ter vervanging van de verouderde Super- Frelons. Beide helikopters worden ingezet voor SAR-missies boven zee en op de marinevliegbasis Lanvéoc gestationeerd. De tweemotorige EC225 heeft een vliegbereik van ruim 540 km bij een kruissnelheid van ruim 320 km/u. Het 11 ton zware toestel biedt plaats aan twee piloten en in SAR-uitvoering aan maximaal twaalf passagiers. Eind 2011 krijgen beidde EC225ʼs andere taken vanaf het moment dat de eerste NH-90ʼs arriveren.

EC635 Eurocopter heeft de achttiende tweemotorige EC635 afgeleverd aan de Zwitserse luchtmacht. De helikopters worden ingezet voor transporten trainingsdoeleinden en werden in april 2006 besteld in het kader van het

136 De Franse marine Transport and Training Helicopter-programma. In dit kader werden heeft twee EC tevens twee EC-135ʼs besteld. Ze vervangen de sterk verouderde Alou- 225 Super Puma’s ette III. Het leveringsprogramma moet in 2010 voltooid zijn. De eerste besteld ter ver- vier EC635ʼs zijn bij Eurocopter in Donauwörth gebouwd; de overige vanging van de zestien bij RUAG Aerospace in het Zwitserse Alpnach. De EC635 is de verouderde militaire variant van de EC135. Het toestel heeft een laadruimte van 4,6 Super-Frelons. kubieke meter die via twee grote schuifdeuren kan worden bereikt. Het multifunctionele toestel is geschikt om zowel overdag als ʼs nachts mis- De EC635 is de sies uit te voeren, waarbij het gebruik van nachtzichtapparatuur moge- militaire variant lijk is. van de EC135. EC645 De EC645 De nieuwe EC645 is als militaire helikopter afgeleid van de succesvolle kan twee EC145 en ontwikkeld voor een breed scala aan militaire taken. Het toestel piloten en wordt aangeboden in de klasse tot 3,5 ton startgewicht en kan worden uitge- negen pas- rust met een zogenoemd Stand Alone Weapon System. Daarnaast wordt het sagiers ver- multifunctionele toestel standaard geleverd met een missiecomputer, een voeren en elektro-optisch systeem, infrarood cameraʼs, een laser gestuurd richtsysteem wordt aan- en een keuze uit verschillende wapensystemen die gebruikt kunnen worden geboden in voor aanvals- of defensieve taken. De helikopter krijgt zelfdichtende brand- de klasse tot 3,5 ton stoftanks en voorzieningen voor het uitwerpen van flares. De EC645 kan startge- twee piloten en negen passagiers vervoeren. Het toestel is uitgerust met wicht. twee Turbomeca Arriel 1E2-turboshafts met elk een vermogen van 738 pk. Het toestel krijgt een vliegbereik van 680 km bij een maximale kruissnelheid van 246 km/u. De helikopter wordt de Europese variant van de UH-72A, waarvan 345 exemplaren zijn besteld door de Amerikaanse strijdkrachten. Ook is de EC645 een zusje van de Eurocopter AAS-72X; de bewapende verkenningshelikopter waarmee momenteel proeven worden genomen.

NH90 Simulator Helisim nam in Marignane de eerste door Thales gebouwde NH90-full flight simulator (FFS) in gebruik. De simulator zal worden gebruikt voor training van toekomstige NH90-vliegers uit Australië en Frankrijk. De simulator is uitgerust met de laatste generatie visuele databases. Daarin kunnen vrijwel alle omstandigheden worden gesimuleerd onder diverse weersomstandigheden, waarbij gebruik wordt gemaakt van zogenoemde ʻcomputer generated for- cesʼ. De FFS is ingericht voor gebruik van de derde generatie in een helmvi- zier aanwezige head-up displays.

138 Deze simulator zal worden gebruikt voor training van toekomstige NH90- vliegers.

Eurocopter Medisch interieur voor NH90 ontwikkelde voor de NH90 Eurocopter ontwikkelt voor de NH90 een nieuw medisch interieur en ver- een interieur wacht dat deze zogenoemde Forward Air MedEvac-toepassing (Medical voor het ver- Evacuation) snel gecertificeerd te hebben, waarna het kan worden inge- voer van bouwd. De Forward Air MedEvac zal in eerste instantie worden ontwikkeld gewonde mili- voor de tactische transportversie van de NH90 Tactical Transport Helicop- tairen. ter. Eurocopter wil het geheel vervolgens als eerste aanbieden aan de Duit- se strijdkrachten. Die beoordelen de NH90 dan op de geschiktheid voor Combat Search- And-Rescue-missies, waarbij gewonde militairen onder gevechtssituaties aan het front worden geëvacueerd. De toestellen kunnen voor deze taak onder meer worden uitgerust met drie machinege- weren, raketbescher- ming en een dubbel uitgevoerde lier voor het aan boord halen van militairen.

139 UH-72A Lakota Eurocop- De Amerikaanse landmacht heeft eind 2008 bij EADS North America een ver- ter mag in volgorder geplaatst voor 45 UH-72A Lakota Light Utility Helicopters. Door totaal 345 deze order is het aantal bestelde Lakotaʼs opgelopen tot 178. De eerste UH- UH-72A 72A werd in 2007 in dienst gesteld. Als alle benodigde toestellen worden Lakota’s afgenomen, zal Eurocopter in 2015 in totaal 345 Lakotaʼs hebben afgeleverd afleveren aan de Amerikaanse landmacht. Door de komst van de extra UH-72Aʼs ko- bij de men ook UH-60 Black Hawk-helikopters beschikbaar voor gevechtsmissies. Ameri- American Eurocopter leverde eind 2009 ook de eerst vijf door de Amerikaan- kaanse strijd- se U.S. Navy bestelde H-72A variant af. Dit toestel is gebaseerd op de UH- krachten. 72A Lakota. De vijf voor de marine bestemde helikopters worden ingezet voor opleidingsdoeleinden op de U.S. Naval Test Pilot School, die gevestigd is op Patuxent River Naval Air Station. De toestellen hebben zowel een cockpit voi- ce recorder als flight data recorder voor het vastleggen van cockpitgesprek- ken en vluchtgegevens. Ook worden de H-72Aʼs voorzien van uitwerpbare cockpitdeuren en een systeem voor het tonen van omringend vliegverkeer.

HAWKER BEECHCRAFT

King Air B200 De Britse Royal Air Force heeft de achtste King Air B200 in ontvangst genomen. Het toestel wordt ingezet naast zeven typegenoten en een tweetal King Air B200GTʼs. De vliegtuigen worden onder meer gebruikt voor multi-engine training. De Britten vliegen met elke King Air jaarlijks meer dan 750 uur. De toestellen worden geleast van het Britse bedrijf Serco Defence, Science & Technology.

140 De Britse Roy- al Air Force nam de achtste King Air B200 in ontvangst.

King Air 350ER De King Air De eerste van vier voor de Britse marine bestemde Beechcraft King Air 350ER is aan- 350ERʼs heeft met een enkele tussenstop op Newfoundland de overtocht geschaft in het gemaakt van Witchita naar Bournemouth International Airport in Engeland. kader van het Hierbij werd in twaalf uur 4.000 zeemijlen (7.408 kilometer) overbrugd. Het Military Flying toestel is voorzien van een door de FAA en EASA gecertificeerde houder, Training Sys- waarin radar en andere missieapparatuur kan worden ondergebracht. De tem-program- 350ER is door de Britten aangeschaft in het kader van het Military Flying ma. Training System-programma. T-6A/C Hawker Beechcraft Corporation (HBC) leverde in 2010 de eerste vier T-6A trainingsvliegtuigen aan de luchtmacht van Irak. De leveringen waren onderdeel van een gecombineerd contract uit 2009, waarbij Irak vijftien T-6Aʼs bestelde. Behalve vliegtuigen levert HBC ook trainingssyste- men, reserveonderdelen, technische publicaties en ondersteuning bij het onderhoud. De resterende vliegtuigen werden in de loop van 2010 geleverd. De Royal Moroccan Air Force heeft 24 T-6C trainingsvliegtuigen besteld. Het toestel is een verbeterde versie van de bekende T-6A Texan II en voorzien van een Head-Up Display, Up Front Control Panel, drie Multifunction Displays en een Hands-On Throttle and Stick. Het contract omvat tevens technische ondersteuning en training van het personeel. De T- 6C zal bij de Marokkaanse luchtmacht de T-34 en T-37 gaan vervangen. Het contract vertegenwoordigt een waarde van 185,3 miljoen dollar.

Irak bestelde vijftien T-6A’s bij Hawker Beechcraft Corpo- ration. LOCKHEED MARTIN

Pakistaanse P-3C Lockheed Martin heeft de tweede van in totaal zeven gemoderniseerde P- 3C maritieme verkenningsvliegtuigen afgeleverd in Pakistan waar ze worden ingezet bij observatie- en aanvalstaken boven zee. De Pakistani tekenden in 2006 een contract voor de modernisering van vier P-3C Orions. Later werden er nog drie vliegtuigen bijbesteld. De toestellen krijgen moderne communicatiemiddelen, alsmede akoestische, elektro-opti- sche en infraroodapparatuur voor onderzeebootbestrijding. Ook worden nieuw missiecomputers geïnstalleerd en worden de vliegtuigen geschikt gemaakt voor aanvallen op oppervlakteschepen.

142 Lockheed Martin mag zeven P-3C maritieme verkenningsvliegtuigen moderniseren voor Pakistan.

F-35 Joint Strike Fighter (JSF) De Canadese regering bestelde in 2010 in totaal 65 JSF-gevechtsvliegtuigen bij Lockheed Martin. De JSFʼs gaan bij de Canadese strijdkrachten CF-18 Hornets vervangen die sinds eind jaren zeventig in dienst zijn. Canada krijgt zijn eerste F-35 in 2016. De F-35A Lightning II-demonstrator In 2010 werd een zevende heeft een nieuw beschilderde staartsectie gekregen in Lockheed Martins F-35 Lightning F-35 Final Finishes Facility. Hoewel de sectie met de hand beschilderd is, II CTOL aan zullen de productietoestellen door robots gespoten worden. De conven- de vliegende tional take-off and landing-variant (CTOL) werd daarna weer ingezet voor testvloot toe- regulier testwerk. In 2010 werd een zevende F-35 Lightning II CTOL aan gevoegd. de vliegende testvloot toegevoegd. Met dit toestel zullen verschillende De F-35A Lightning II demonstrator heeft een nieuw beschilderde staartsectie. bewapeningssystemen worden getest. In het eerste kwartaal van 2010 Op 18 maart werden vanaf Naval Air Station in Patuxent River met drie F-35Bʼs in 2010 heeft de totaal 33 vluchten uitgevoerd. Op 10 juni vloog de Short Take Off Verti- Lockheed Martin cal Landing-versie (STOVL) voor het eerste sneller dan het geluid en F-35B Lightning tekende een snelheid op van Mach 1.07 (1.169 km/u). II voor het eerst Een statisch prototype van de F-35C Lightning II-carrier variant onder- een verticale gaat bij Vought Aircraft in Dallas tests waarbij landingen op een vlieg- landing uitge- dekschip worden gesimuleerd. Er zullen in totaal 53 “deklandingen” wor- voerd. Het toe- den uitgevoerd, waarbij vanaf een hoogte van 2,41 meter het lan- stel is van het type Short Take dingsstel onder een daalhoek van 8,8 graden met draaiende wielen Off Vertical Lan- (snelheid 246 km/u) een gesimuleerd dek raakt. Tijdens de proeven ding (STOVL). meten vijfhonderd sensoren de effecten ervan. In Dallas werden tests uitgevoerd waarbij landingen op een vliegdekschip werden gesimuleerd.

K-Max Lockheed Martin en Kaman Aerospace hebben proeven uitgevoerd met een onbemande K-Max helikopter. Onderzocht wordt of het toestel zowel autonoom als op afstand bestuurd in staat is “achter de horizon” voor- raden af te leveren. Er is inmiddels meer dan 400 uur gevlogen. De K-Max bleek in staat om binnen een schema van 6 uur twee retourvluchten van elk 300 km uit te voeren met een lading van bijna 700 kg. Ook kon de helikopter met deze lading hoveren op een hoogte van ruim 4.000 meter. Onder- deel van het testprogramma was tevens het autonoom vervoeren van een samengestel- de lading van ruim 1.500 kg die op drie verschillende vooraf geprogrammeerde punten moest worden gelost. Als de tests naar tevredenheid verlopen, zullen de toestellen worden ingezet voor het bevoorraden van Amerikaanse troepen in afgelegen gebieden in Afghanistan.

De onbemande K-Max kan binnen 6 uur twee retourvluchten van elk 300 km uitvoeren.

145 De Mil Mi-35 M wordt door de Braziliaanse luchtmacht AH-2 Sabre genoemd.

Mi-35M voor Brazilië De Braziliaanse luchtmacht heeft in 2010 de eerste drie van twaalf bestelde Mil Mi-35M-helikopters in gebruik genomen en noemt deze nieuwe aan- winst AH-2 Sabre. Het toestel zal voornamelijk worden gebruikt voor patrouilles langs de grenzen van Columbia en Bolivia. De bewapening bestaat uit een 23 mm kanon en ongeleide raketten voor het aanvallen van gronddoelen. Het in oktober 2008 getekende contract omvat ook de training van piloten en technici, het onderhoud en de levering van reserveonderdelen. Eind 2011 moet de leveringen voltooid zijn. Er wordt nog onder- handeld over een vervolgorder voor nog eens twaalf Mi-35Mʼs voor de Braziliaanse landmacht. De Brazilianen verkozen de Russische helikopter boven de AgustaWestland AW109 en AW129 en de Tiger van Eurocopter.

Pilatus PC-21 De Verenigde Arabische Emiraten hebben 25 PC-21ʼs besteld bij de Zwit- serse vliegtuigbouwer Pilatus. Het geavanceerde turboproptoestel heeft een digitale cockpit met drie AMLCD displays en AMLCK standby displays in zowel de voorste als achterste cockpit. De voorste piloot heeft de beschikking over een Head Up Display. De gegevens hiervan worden in de achterste cockpit gepresenteerd. De PC-21 is in staat een snelheid aan te houden van 600 km/u. De Emiraten zijn na Zwitserland en Singapore het derde land dat de PC-21 in gaat zetten als militair trainingsvliegtuig. Het contract voorziet tevens in de levering van onderdelen en grondapparatuur. De toestellen worden vanaf 2011 geleverd.

146 De Verenigde Arabische Emiraten hebben 25 PC-21’s besteld bij Pilatus.

SAAB

Saab 2000 Airtracer Saab heeft een nieuwe missievariant ontwikkeld die van de Saab 2000 is afgeleid: de Airtracer. Het toestel wordt aangeprezen voor maritieme patrouilletaken en voor het onderscheppen van radio- en telefonieverkeer De Saab 2000 (SIGINT). De Airtracer krijgt een missieduur van 9 uur bij kruissnelheden Airtracer tot 650 km/u op een vlieghoogte van 9.450 m bij een vliegbereik van ruim krijgt een 3.300 kilometer. De SIGINT-toepassing kan volgens de Zweedse fabrikant missieduur ook in vliegtuigen van andere fabrikanten worden ingebouwd. Saab gaat van 9 uur. de Airtracer voeren naast de Airborne Early Warning & Control-uitvoering (AEW&C) van de Saab 2000. De vliegtuigbouwer verkocht daarvan inmid- De militaire dels vijf toestellen aan de luchtmacht van Pakistan die in de loop van 2008 versie van de de eerste exemplaren in ontvangst nam. Saab 340 kan De AEW&C is voorzien van door Saab Microwave Systems ontwikkelde ook in Airbor- Erieye-radarapparatuur. Met Erieye uitgeruste toestellen van het type ne Early War- Saab 340 zijn al in gebruik in Brazilië, Griekenland, Mexico, Thailand en ning-versie Zweden. De Thaise luchtmacht bestelde recent twee extra 340ʼs waarvan worden gele- een zal worden uitgevoerd als radarvliegtuig. Saab leverde van de weinig verd. succesvolle Saab 2000 tussen 1994 en 1999 in totaal 64 exemplaren af, waarvan er nog 54 in gebruik zijn.

Saab 340 AEW De Verenigde Arabische Emiraten hebben bij Saab twee Saab 340 AEW (Airborne Early Warning) toestellen besteld. De Saabs worden uitgerust met het door Saab ontwikkelde Erieye-radarsysteem. De Emiraten gaan de toestellen inzetten voor grenscontroles en reddingsoperaties. Het contract voorziet tevens in de levering van onderdelen en grondapparatuur. Saab verkocht eerder met Erieye uitgeruste toestellen aan Thailand. Het geavanceerde radarsysteem is ook in gebruik in Brazilië, Mexico en Grie- kenland waar het in een Embraer 145 is geïnstalleerd.

Gripens voor Taiwan De eerste van zes voor Thailand bestemde Saab Gripen C- en (tweezitter) D-varianten vloog in 2010 voor het eerst. De zes Gripens worden in 2011 afgeleverd. Thailand overweegt een extra order voor nog eens zes Gri- pens. Na aflevering vervangt de Gripen in Thailand de Northrop F-5.

Sky Warrior De Amerikaanse landstrijdkrachten zijn tevreden over de betrouwbaarheid van de Centurion 2.0-dieselmotoren die in onbemande vliegtuigen worden gebruikt. De U.S. Army zet zogenoemde door General Atomic gebouwde

148 Taiwan bestelde zes Saab Gripens en mogelijk nog eens zes.

Onbewapen- onbewapende drones van het type Sky Warrior UAS in voor observatiet- de drones als aken op vlieghoogtes tot bijna 10 kilometer. De toestellen hebben een mis- de Sky Warri- sieduur van meer dan 30 uur bij kruissnelheden boven de 300 km/u. De or worden Duitse dieselmotorfabrikant Centurion is de opvolger van het ter ziele steeds vaker gegane Thielert Aircraft Engines en heeft meer dan 2.600 motorblokken uitgerust met van het type Centurion 1.7 en 2.0 afgeleverd waarmee inmiddels bijna 2 dieselmoto- miljoen uur is gevlogen. Een klein gedeelte hiervan werd aan militaire ren. afnemers geleverd. Fokker 100 Next Generation

Dat in de luchtvaart succes en verlies heel dicht bij elkaar liggen, weet luchtvaartonderne- mer Jaap Rosen Jacobson als geen ander. Zo zag Rosen Jacobson zich eind 2009 genoodzaakt de activiteiten van Denim Air te beëindigen als gevolg van de kredietcrisis (zie hiervoor het hoofdstuk Ontwikkelingen Nederland). Een enorme opsteker was echter het groene licht dat Rekkof kreeg voor de ontwikkeling van een nieuw type Fokker-vliegtuig, de Fokker 100 NG (Next Generation), dankzij een door de overheid verstrekt ontwik- kelingskrediet van 20 miljoen euro in maart 2010. NG Aircraft was op dat moment al achttien maanden bezig met het ontwerp. In februari 2010 werd in de aanloop naar dit krediet op Schiphol-Oost al ruimte gehuurd. NG Aircraft (de naam Rekkof werd niet meer gevoerd) werd op dat moment uitgebreid met 35 ingenieurs van vijf ingenieursbureaus en het Natio- naal Lucht- en Ruimtevaartlaboratorium die gezamenlijk fulltime de eerste fase voorbereiden. Het nieuwe ontwerp is gebaseerd op de structuur van de Fokker 100 met de nieuwste motoren, elektronica en winglets.

De Fokker NG zal dezelfde ʻtype ratingʼ hebben als de huidige Fokker 100 en Fokker 70 vliegtuigen, waarvan er nu nog zoʼn driehonderd van in gebruik zijn. Daardoor kunnen veel van de voorgenomen aanpassingen uiteindelijk via een aanvullend typecertificaat worden gerealiseerd. Dat scheelt niet alleen tijd, maar ook geld. Wat ook geldt voor de productie- mallen en gereedschappen. De productielijn van de Fokker 100 is nog grotendeels intact en ligt opgeslagen in een hangar op Lelystad Airport. De Fokker 100 NG wordt volgens NG Aircraft met voorsprong het lichtste, zuinigste, stilste en meest groene toestel ter wereld in de categorie tot 120 stoelen. Brandstofgebruik en CO2-uitstoot zullen 18 procent lager zijn dan van de beste concurrent. De geluidsdruk zal 70 procent lager zijn. Ook kunnen de romp en de vleugels door moderne productiemethoden en minder onderdelen 20 procent goedkoper geproduceerd worden. Het nieuwe toestel wordt ruim 2,5 ton lichter dan een honderdzitter als de Embraer E190, en weegt zelfs 7 ton minder dan de nieuwe Bombardier CSeries.

Marktvraag Het initiatief tot het Next Generation-programma kwam tot stand na aanhoudende vraag vanuit de markt. In het kader van businessplanning liet NG Aircraft vervolgens de markt grondig bestuderen en haar projecties door onafhankelijke experts doorlichten. Hieruit bleek dat het Fokker Next Generation-concept een geduchte concurrent zou kunnen worden dat bovendien zeer goed inspeelt op de noodzaak tot “vergroening” in de luchtvaart. Ten opzichte van nieuwe concurrenten heeft het Fokker-programma aanzienlijk lagere ontwikkelingskosten en risicoʼs. Ook kan gebruik gemaakt worden van de bestaande wereldwijde organisatie van Fokker Services die momenteel zevenhonderd Fokker-vliegtuigen bedient. Volgens Rosen Jacobson is het doorontwikkelen van bestaande succesvolle ontwerpen een bewezen, sterk concept. Boeing doet het al decennia met de B737 en Airbus met de A320. Deze vliegtuigen zijn vandaag nog de best verkopende verkeersvliegtuigen ter wereld. De Fokker Next Generation volgt deze filosofie.

Gefaseerd Bij de formele start van de eerste fase in augustus verdubbelde het aantal ingenieurs dat aan het nieuwe toestel werkt. In deze fase wordt een bestaande Fokker 100 omgebouwd met de nieuwe systemen en motoren om de prestaties te demonstreren. Ook vindt de voorbereiding van de tweede fase plaats. In de eerste fase zal worden toegewerkt naar

150 De Fokker 100 NG rolt mogelijk al in 2015 van de band.

Zogenoemde ´continuous iso- bar winglets´ moeten leiden tot zowel minder brandstofverbruik op kruishoogte, als tot een beter overtrekgedrag.

een vliegklaar demonstratiemodel. Hiervoor zal het allereerste prototype van de Fokker 100 worden gebruikt. Bij Fokker Services op Woensd- recht wordt dit toestel van nieuwe systemen en motoren voorzien. Een bijkomend voordeel is, dat in dit prototype alle telemetrie nog aanwezig is. Philips speelt in deze fase een belangrijke rol. Omdat NG Aircraft voornemens is het toestel in Nederland te assembleren, is het op tijd leveren van wereldwijd ingekochte onderdelen van levensbelang. In ons land heeft Philips als geen ander ervaring op het gebied van ´supply chain manage- Technische specificaties Fokker 100 NG ment´ En die kennis wil NG Aircraft bij het (Next Generation) Fokker 100 NG-project gaan beruiken. De tweede fase behelst de eigenlijke productie Inzittenden: 2 piloten, 100 passagiers van nieuwe Fokker-vliegtuigen. In 2015 Motoren: 2 turbofans (FADEC) 68,8 kN kan de eerste in Nederland geassembleer- Spanwijdte: 28,08 m de Fokker NG uit de hangar rollen. Lengte: 35,53 m Hoogte: 8,5 m Kort voor het afronden van dit jaarboek Romplengte: 32,50 m werd bekend dat de gouverneur van de Rompdiameter: 3,30 m Braziliaanse hoofdstad Brasilia gesproken Max. kruissnelheid: Mach 0,8 had met een delegatie van NG Aircraft over Dienstplafond: FL 390 (11.997 m) de mogelijkheden voor het opzetten van Startrol: 1.820 m Vliegbereik standaard: 3.889 kilometer een onderdelenfabriek. Brasilia wil graag, Vliegbereik optioneel: 4.445 kilometer net als de regio Sao Paulo de vliegtuigen Vliegbereik business jet: 5.557 kilometer van Embraer gebouwd worden, een eigen luchtvaartindustrie van de grond tillen.

151 Ontwikkelingen Nederland

Airbus A380 De Airbus A380 is op donderdag 15 juli 2010 onder grote belangstelling voor het eerst op Nederlandse bodem geland. Het betrof een van de testvliegtuigen (MSN004). Het grootste verkeersvliegtuig ter wereld landde rond 10.00 uur op de Polderbaan. Daarna “meerde” het toestel af aan een gate, om afhandelaars een indruk te geven hoe ze het laden en lossen van de A380 het beste kunnen organiseren. De luchthaven ondervond geen enkel probleem bij de ontvangst van de superjumbo. De starten landingsbanen zijn niet alleen lang en breed genoeg, ook de tijdens recent groot onderhoud verbrede bochten vormden geen enkele belemmering.

Amsterdam Airlines Amsterdam Airlines kan dankzij een volle orderportefeuille sinds eind april 2010 geregelde vluchten tussen Amsterdam en Marokko uitvoeren. De luchtvaartmaatschappij vliegt inmiddels met twee geleaste A320ʼs. De mogelijkheden van vlootuitbreiding met een derde en vierde toestel worden onderzocht, maar de maatschappij is terughoudend over een eventuele datum van ingebruikname. Vanwege een groeiend toeristenaanbod uit ons land werd het aantal bestemmingen verder opgevoerd naar onder meer Italië. Ook werden in de zomer van 2010 wekelijks twee charter- vluchten Tel-Aviv-Amsterdam uitgevoerd.

Denim Air Denim Air ging in 2010 failliet, waardoor zoʼn 160 werknemers hun baan verloren. Denim werkte echter aan een doorstart in afgeslankte vorm. Het plan was om met twee Fokker 50ʼs ACMI-activiteiten te verrichten. Het nieuwe Denim zou slechts werk bieden aan twaalf kantoormedewerkers en Airbus testte drie crews. De daaropvolgende doorstart in februari 2010 was gebaseerd met een A380 op een contract van de Norwegian Defence Logistics Organisation (NDO) of de luchtha- voor het vervoer van troepen in Afghanistan onder de nieuwe naam Denim ven Schiphol Air ACMI. Een nieuwe klant werd later gevonden: de Italiaanse luchtvaart- de superjum- maatschappij Sogeaor die een F50 voor een jaar leaste. Onder de naam bo aan kan. Amsterdam Airlines weet zich ondanks het sombere economische tij te handhaven. (Foto Niek Ver- nooij/luchtvaartnieuws.nl)

Denim Air nam in oktober 2009 de eerste Fokker 100 in gebruik. Niet lang daarna ging de luchtvaartmaatschappij failliet. (Foto Ruud Vos)

Na de doorstart in februari 2010 vloog Denim verder onder de naam Denim Air ACMI. ʻFlyoristano.comʼ worden vanaf Oristano-Fenosu met de Fokker op ACMI- basis vluchten uitgevoerd naar onder meer Brescia en Rome. De vlucht- operaties werden gestart zodra de Italiaanse luchtvaartautoriteit ENAC toestemming verleende. De operaties worden ondersteund door het FLY- Fokker Take Off-programma, het samenwerkingsverband van Denim Air ACMI en Fokker Services.

DFA duurzaam Vliegschool Dutch Flight Academy (DFA) noemt zichzelf de eerste duurzame vliegschool in Nederland omdat ze naar eigen zeggen inspeelt op ontwikkelingen omtrent duurzaamheid binnen de luchtvaart. In 2010 lanceerde de school het Green Pilot Training Program, waarbij ingestoken wordt op ʻfuel managementʼ. Met behulp van een specifiek programma worden studentvliegers bewust gemaakt van hun maatschappelijke verantwoorde- lijkheid als toekomstig piloot. Aan het einde van de opleiding sluit een tweemaal tweedaagse cursus het programma af. De school in Eelde maakt gebruik van Diamond DA-42 Twin Stars met zuinige dieselmotoren. Daarnaast wordt gewerkt met twee simulators: een DA-42 simulator en een door Sim-Industries gebouwde Boeing 737-800 NG simulator. De duurzame ontwikkeling wordt daarbij gesimuleerd met behulp van minilap- tops in de cockpit. Om luchtvaartmaatschappijen te ondersteunen bij hun missie tot het doorvoeren van duurzaamheid, bevat het programma ook een extra praktijkdag op de Boeing 737-800 NG simulator. Hierbij wordt de student onder meer bekwaam gemaakt in zogenoemde “glijvluchten”. Deze worden inmiddels op Schiphol toegepast.

FOKKER

Fokker Aerospace Group Negentig jaar nadat Anthony Fokker de Nederlandsche Vliegtuigenfabriek Fokker oprichtte, werden in 2010 zowel het merk als de naam Fokker in de markt versterkt. De groepsnaam Stork Aerospace werd daarom gewijzigd in Fokker Aerospace Group. Deze beslissing werd genomen omdat de internationale luchtvaartmarkt de naam Fokker als een sterk merk ziet, wereldwijd onlosmakelijk verbonden met luchtvaart, vliegtuigbouw, innova- tie en ondernemerschap. Die erkenning bleek onder meer uit de selectie van Hamilton Sundstrand dat Fokker Elmo selecteerde voor de ontwikkeling en productie van het elektrische bekabelingssysteem voor de PurePo- wer PW1000G-motor van Pratt & Whitney. De ontwikkelingsactiviteiten hiervoor zijn gestart in Hoogerheide, de serieproductie zal in 2011 starten. Ook werden de onderhandelingen met Hamilton Sundstrand voor de kabelbomen van de Auxiliary Power Unit APS-5000 voor de Boeing 787 succesvol afgerond. Fokker Elmo mag eveneens de Rolls-Royce Trent XWB-vliegtuigmotoren gaan bekabelen die ontwikkeld worden voor de nieuwe Airbus A350XWB. De voorbereidende ontwikkelingswerkzaamheden voor de elektrische be- kabeling worden bij Fokker Elmo in Nederland uitgevoerd. De productie zal plaatsvinden bij Fokker Elmo China.

154 Fokker Services Fokker Services tekende een onderhoudsovereenkomst met Austrian Airli- nes die tot 2020 loopt. Dit betekende tevens de aftrap voor het nieuwe FLYFokker Take Care-programma dat tijdens de Dubai Airshow 2009 werd gelanceerd. Austrian Airlines vliegt sinds 1995 met een vloot van negen Fokker 70ʼs. Sinds 2004 wordt ook gevlogen met vijftien Fokker 100ʼs. Fok- ker Services introduceerde ook een geïntegreerd Global Navigation Satelli- te System (GNSS) voor de Fokker 100 en Fokker 70. Met het GNSS zijn vluchten veel nauwkeuriger uit te voeren, waardoor onder meer kortere aanvliegroutes mogelijk zijn. Gebruikers van beide vliegtuigtypes realiseren hiermee volgens Fokker een aanzienlijke besparing op de brandstofkosten en een lagere CO2-uitstoot. Daarnaast vergroot het systeem de veiligheid en de nauwkeurigheid van het vluchtschema. Air Niugini, de nationale luchtvaartmaatschappij van Papoea Nieuw-Guinea, kocht als eerste het systeem. Een van de Fokker 100ʼs van Air Niuginiʼs werd daarbij gebruikt voor het certificeringsproces. De vergrote nauwkeurigheid van het GNSS is van bijzonder belang, omdat de toestellen van Air Niugini regelmatig moeten landen tijdens slechte weersomstandigheden.

Onderhoud Fokker Services heeft met het Zuid-Afrikaanse SA Express een ABACUS Component Repair Service-overeenkomst gesloten voor zeven Bombardier Dash 8-Q300ʼs. Het contract garandeert SA Express vaste onderhoudskos- ten en een gegarandeerde turn around time. Fokker Services onderhoudt voor meer dan dertig klanten tweehonderd vliegtuigen. Daaronder ook vijf operators die gezamenlijk met 34 Dash 8 toestellen vliegen. Fokker Servi- ces maakte tevens bekend met de Canadese fabrikant Bombardier te gaan samenwerken om de levensduur van oudere Dash 8-100ʼs, Dash Q200ʼs en Dash Q300ʼs te verlengen en daardoor de operationele waarde van de toestellen te vergroten. De samenwerking ligt in het verlengde van het ABACUS-programma waarbij Fokker Services de beschikbaarheid van onderdelen garandeert. Ook onderhoud maakt deel uit van ABACUS.

Remarketing Support Center Het door Fokker Services opgerichte Remarketing Support Center mocht twee F70ʼs vermarkten die als corporate shuttle werden gebruikt. Beide toestellen hadden elk minder dan 11.000 uur gevlogen en D-checks ondergaan. De F70ʼs bieden plaats aan 48 passagiers en hebben een vliegbereik van 4.000 kilometer. Fokker Services leverde tevens het eerste Auxilia- ry Fuel Tank System (AFTS) af voor een VIP-uitvoering van de Fokker 100. Dit AFTS bestaat uit vier extra brandstoftanks die in het voorste vrachtruim van het vliegtuig kunnen worden geïnstalleerd. Hiermee neemt het vliegbereik toe tot 5.000 kilometer.

Led-lampjes Fokker introduceerde ook een nieuw type verlichting voor gebruikers van Boeing 737ʼs . Die krijgen de mogelijkheid cabines te verlichten met LED- verlichting. De lampjes hebben een levensduur (tot 50.000 uur) die tot vijftien keer hoger ligt de gebruikelijke TL-verlichting. Installatie van deze LED- verlichting verdient zich vervolgens in drie jaar terug.

155 EINDE FOKKER

Fokker50Freighter MiniLiner uit Bergamo nam eind augustus 2009 de vierde door AircraftCon- versions omgebouwde Fokker50Freighter in ontvangst. MiniLiner bestelde in 2007 en 2008 in totaal negen tot vrachtvliegtuigen omgebouwde Fokker 50- passagiersvliegtuigen. AircraftConversions verkocht inmiddels tien Fok- ker50Freighters met opties voor nog eens vijf stuks. De ombouw vindt plaats bij het AircraftConversions Production & Installation bedrijf op Centennial Airport in het Amerikaanse Denver. De F50ʼs worden hier uitgerust met een grote vrachtdeur aan de voorzijde. Aan de achterzijde komt een zogenoemde ʻexpress cargo doorʼ voor het laden van bijvoorbeeld europallets. Ook wordt een versterkte vloer aangebracht. Het toestel is door de FAA en EASA gecertificeerd als ʻE-class freighterʼ. De vrachtversie heeft een in zeven zones verdeeld vrachtruim met een totale inhoud van 60 kubieke meter.

JetNetherlands Zakenjetoperator JetNetherlands bood in 2010 als eerste operator van privé- jets in Nederland aan klanten de mogelijkheid tot klimaatneutraal vliegen. De DJ Tiësto broeikasgassen die uitgestoten worden tijdens een vlucht kunnen daarbij huurde in 2009 een vrijwillig door klanten worden gecompenseerd. Deze compensatiegelden Citation worden vervolgens geïnvesteerd in projecten waar fossiele brandstoffen in XLS bij Jet- duurzame energiebronnen worden omgezet. JetNetherlands klopte hiervoor Nether- aan bij GreenSeat dat “groene projecten” beheert in onder meer Taiwan lands die waar fossiele brandstoffen vervangen worden door windturbines om elektri- de diskjoc- citeit op te wekken. JetNetherlands verhuurde in de zomer van 2010 ook key naar een Cessna Citation XLS die werd gebruikt voor de Europese zomertournee zijn Euro- van de Nederlandse diskjockey DJ Tiësto. De zakenjet was voorzien van pese optre- speciale stickers. Het was niet de eerste keer dat het management van DJ dens ver- Tiësto bij de zakenjetoperator aanklopte. Ook in 2009 werd een toestel voerde. gehuurd die hem naar zijn Europese optredens vervoer- de. De Citation XLS is voorzien van een luxe inrichting voor acht personen. Het toestel heeft een kruissnelheid van circa 800 km/u en kan afstanden van ruim 3.800 km overbruggen. De zakenjetoperator besloot overigens begin 2010 de eigen toestellen af te stoten en zich weer toe te leggen op het beheren en exploiteren van vliegtuigen van derden. JetNether- lands had medio 2010 negen toestellen in beheer die gebruikt werden voor zowel Eu- ropese als intercontinentale vluchten.

156 Flyinggroup De van oorsprong Belgische Flyinggroup is begonnen met activiteiten op Nederlandse bodem. Deze zakenjetaanbieder voert met drie vliegtuigen vluchten uit vanaf Rotterdam The Hague Airport en Schiphol. De opening van een Nederlandse vestiging werd al in 2009 aangekondigd op de zaken- jetbeurs EBACE in Zwitserland. In tegenstelling tot de eerdere plannen ging Flyinggroup echter niet met een Falcon 900 vanuit Nederland vliegen. Wel werd de kleinere Falcon 50EX vanaf Rotterdam en Schiphol ingezet, evenals een Cessna Citation Mustang. Het derde toestel is een Bombardier Challenger 604. Flyinggroup wil met de uitbreiding een plaats veroveren op de Nederlandse chartermarkt. Volgens het bedrijf kunnen vanaf Rotterdam en Amsterdam meer dan tweeduizend bestemmingen worden aangedaan.

KLM

KLM cityhopper KLM cityhopper (KLC) vliegt sinds 28 maart 2010 uitsluitend met straal- vliegtuigen nadat op 27 maart de laatste lijndienstvlucht werd uitgevoerd met een Fokker 50. Daarmee kwam een eind aan twee decennia trouwe dienst voor de vijftien Fokker 50ʼs waarover KLM tussen 1990 en 2010 beschikte. KLM cityhopper gaat turboproploos verder met de Fokker 70 en de Embraer E-190. Want in de loop van 2010 werden vervolgens ook alle Fokker 100ʼs te koop aangeboden. De KLM-dochter kreeg de prestigieuze KLM cityhop- ERA Airline of the Year 2009/10 Bronze Award uitgereikt. De jury kende per nam in deze toe vanwege de aandacht die KLC besteedt aan het comfort van de 2010 afscheid passagiers, het optimaliseren van het product, de vernieuwing van de vloot van de Fokker en het beheersen van de kosten. De European Regional Airlines (ERA) 50. (Foto Cor Award bestaat sinds 1991 en is uitgegroeid tot een breed erkende onder- van Gent) scheiding in de sector. Wester-Amstel huisje Het negentigste Delftsblauwe KLM-huisje is een replica van het Wester-Amstel huis in Amstelveen, een van de oudste nog bestaande koopmanshui- zen in Nederland. Het huis werd in 1662 gebouwd door Nicolaas Pancras, toenmalig burgemeester van Amsterdam en bestuurslid van de Nederlands Oost-Indische Compagnie. Delftsblauwe huisjes zijn replicaʼs van bijzondere gebouwen in Neder- land. Ze worden sinds de jaren vijftig van de vorige eeuw op intercontinentale vluchten uitgereikt aan passagiers in de World Business Class. Sinds1994 loopt het aantal in de collectie synchroon met de leeftijd van KLM. Daarbij wordt jaarlijks op 7 oktober een nieuw exemplaar aan de collectie toegevoegd. Vanwege de negentigste verjaardag van KLM werd in 2009 een speciaal boekje gemaakt over de huisjescollectie Het negentig- onder de titel “House no. 90”. Daarin wordt een overzicht gegeven van de ste Delfts- negentig replicaʼs inclusief de verhalen achter de originele panden en ver- blauwe KLM- halen over oud-bewoners. huisje is een replica van Biofuel het ‘Wester- KLM liet eind november 2009 een van de motoren van een Boeing 747- Amstel’ huis 400 draaien op een mengsel van biobrandstof, vervaardigd uit de hutten- in Amstel- veen. (Foto tutplant en reguliere kerosine. Om een extra impuls te geven aan de verdu- Capital urzaming van de luchtvaart richtte KLM samen met North Sea Petroleum Photo’s) and Spring Associates het consortium SkyEnergy op. Volgens KLM-bestu- ursvoorzitter Peter Hartman is de maatschappij “lei- dend in de verduurzaming van de luchtvaart”. “Neder-

KLM liet eind november 2009 een van de motoren van een Boeing 747-400 tijdens een vlucht op een mengsel van biobrandstof draaien. land moet die leidende positie goed gebruiken om een schone, stille en duurzame wereldluchtvaart te bereiken. Technisch kan het. Dat hebben wij laten zien. Nu moeten ook overheid, industrie en de hele samenleving hard aan de slag zodat we snel over een continue stroom verantwoorde brandstof kunnen beschikken”, aldus Hartman. Japan Air Lines (JAL) voerde begin 2009 een vergelijkbare vlucht uit met 747 en liet een van de motoren draaien op een mengsel van biobrandstof en kerosine. Evenals bij KLM was de biobrandstof gemaakt van de hutten- tutplant.

In het nieuw De ruim 11.000 leden van het cabine- en grondper- soneel èn de vrouwelijke vliegers van KLM en KLM cityhopper dragen sinds april 2010 creaties van de Nederlandse modeontwerper Mart Visser. Het model is compleet nieuw, maar het uniform houdt de blauwe KLM-kleur die al sinds 1971 wordt gevoerd.

De nieuwe Economy Comfort-zone KLM-kleding Sinds december 2009 kunnen reizigers op alle intercontinentale KLM- is ontworpen vluchten kiezen voor extra comfort in de Economy Comfort-zone. Deze door Mart zone bevindt zich vooraan in de economy class, en biedt 10 centimeter Visser. meer beenruimte. Ook kan de rugleuning van de stoel twee keer verder naar achteren. Voordeel is tevens dat men eerder van boord kan na de landing. KLM komt met de zone tegemoet aan de wensen van passagiers om op intercontinentale vluchten meer comfort en keuzemogelijkheden in de economy class te hebben.

KLM ontving op 25 augustus 2009 haar vierde Boeing 777-300 ER. Dit vliegtuig is niet in het bekende KLM-blauw, maar in het zilver met donkerblauwe accenten van de SkyTeam-alliantie uitgevoerd. Er was sprake van een dubbele primeur, want dit toestel is het eerste dat de Boeing-fabriek verliet met een milieuvriendelijker verf. (Foto Capital Photo’s) EINDE KLM De AW139 is geschikt voor Korps Landelijke Politiediensten (KLPD) de inzet van De Dienst Luchtvaartpolitie van het Korps Landelijke Politiediensten antiterreureen- (KLPD) nam op 13 januari 2010 officieel acht nieuwe helikopters in heden van de gebruik: zes Eurocopter EC135ʼs en twee grotere AgustaWestland Dienst Speciale AW139ʼs. De minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, dr. Interventies. Guusje ter Horst, droeg deze kleine armada op Schiphol-Oost tijdens (Foto Ruud een officiële bijeenkomst over aan Ruud Bik, korpschef van het KLPD. Vos) De middelzware AW139 krijgt landelijke politietaken en wordt tevens ingezet bij het toezicht op de Noordzee. Deze helikopter is tevens geschikt voor de inzet van antiterreureenheden van de Dienst Speciale Interventies. De AW139 kan vijftien passagiers vervoeren en is uitgerust met twee P&W PT6C-67C motoren van elk 1.697 pk. Het maximale startgewicht bedraagt 6.500 kg. Het toestel heeft een vliegbereik van 740 km bij 310 km/u. De AW139 heeft een vijfbladige hoofdrotor, een vierbladige staartrotor en een intrekbaar landingsstel. De lengte van het toestel is 16,65 meter, de breedte 13,8 meter en de hoogte 4,95 meter. Het KLPD beschikt na de vlootvernieuwing over de genoemde acht helikopters en drie Cessna C182ʼs. De zeven Bo-105 helikopters worden na 35 jaar trouwe dienst afgestoten.

Lockheed Martin JSF Lockheed Martin, Dutch Space en het Nationaal Lucht- en Ruimtevaart- laboratorium (NLR) gaan een zogenoemd ʻmulti-ship embeddedʼ trai-

160 ningssysteem ontwikkelen voor de F-35 Lightning II ((JSF). Dutch Space en het NLR werken hierbij samen in een geïn- tegreerd projectteam dat zich richt op de toepassing van ʻembeddedʼ training in F-35 vliegtuigen in 2011. Piloten kunnen hiermee tijdens de vlucht met meerdere F-35ʼs tegelijk Twee dagen na de gesimuleerde gevechtssituaties oefenen. Dit zorgt voor een realistische overdacht kon op en effectieve training tegen lagere kosten en minder milieubelasting. De 15 januari 2009 al vliegtuigen zijn via dataconnectie met elkaar verbonden. Deze verbin- het eerste succes ding zorgt voor synchronisatie van de gesimuleerde omgeving van de worden geboekt: deelnemende vliegtuigen. Het contract is onderdeel van de System het met een Development & Demonstration-fase van het internationale JSF-pro- EC135 uit de lucht opsporen en gramma. zo bijdragen aan de aanhouding Sim-Industries van drie overval- De Nederlandse simulatorproducent Sim-Industries uit Sassenheim en lers in Almere. het Turkse Pegasus Airlines hebben gezamenlijk een nieuw simulator- De foto van de centrum opgezet in Istanbul. Dit Pegasus Flight Training Center werd overvallers is in de loop van 2010 in gebruik genomen. Het wordt ingericht met vier vanuit de EC135 bij Sim-Industries gebouwde Airbus A320 en Boeing 737-800W Full gemaakt. (Foto’s Flight Simulators en Flight Training Devices (FTD) die door Pegasus KLPD) worden geleast via Sim-Lease. Bij de simulators wordt onder meer

161 gebruik gemaakt van de Rockwell Collins EP (Envi- ronment Processor) 1000CT voor het genereren van omgevingsbeelden. Voor de bewegingen van de 14 ton zware simulators wordt gebruik gemaakt van elektronpneumatische besturing. Sim-Industries is sinds 2003 actief in de simulatormarkt. Het bedrijf leverde onder meer simulators aan de Flight Simu- lation Company (FSC) op Schiphol-Oost, terwijl ook de Dutch Flight Academy op Eelde over een FTD uit Sassenheim beschikt.

MAF toert door Nederland Simulatorpro- In de zomer van 2010 vielen de zogenoemde Open Dagen van Mission ducent Sim- Aviation Fellowship Nederland (MAF) samen met de komst van de nieuwe Industries uit Kodiak-turboprop voor de Nederlandse afdeling van deze internationale Sassenheim en Pegasus Airli- hulpverleningsorganisatie. Tijdens deze dagen werd gedemonstreerd hoe nes hebben de Kodiak kan landen op zeer korte onverharde landingsbanen. Het flexi- gezamenlijk bele en zuinige Amerikaanse vliegtuig is speciaal ontworpen om hulp te een nieuw brengen in moeilijk bereikbare gebieden. MAF Nederland heeft zeventien simulatorcen- piloten, monteurs, managers en specialisten uitgezonden. Sinds de trum opgezet oprichting in 1945 helpt MAF met vliegtuigen, communicatie, technologie in Istanbul. en specialisten om onbereikbare plaatsen in de wereld bereikbaar te maken. MAF bedient meer dan 900 hulporganisaties met een vloot van 130 vliegtuigen in dertig landen in Afrika, Azië, Eurazië en Latijns-Amerika. De

162 De nieuwe Kodiak van Quest Aircraft werd eind mei 2010 afgeleverd. Na een ferryvlucht via de Azo- ren kreeg het toestel vliegveld Teuge als tijdelijke uitvalsbasis. Na de Open Dagen van MAF vertrok de Kodiak voor demonstratievluchten naar Denemarken en vervolgens naar een hulpverleningsge- bied. Het toestel gaat bij MAF een deel van de Cessna 206-vloot vervangen. (Foto Ruud Vos)

organisatie biedt tevens telecommunicatiediensten aan, waaronder satelliet- en internettoegang, hoge frequentie radioʼs en andere draad- loze systemen.

Solid aiR Solid aiR verhuurde Solid aiR uit Eindhoven verhuurde haar Challenger 850 in de loop van haar Challenger 2010 twee maanden aan de Amerikaanse rockband Kiss. De rock- 850 in de loop van band gebruikte het toestel voor Europees luchttransport in het kader 2010 twee maan- van de ʻSonic Boom Over Europeʼ-tournee. Op het toestel waren spe- den aan de Ameri- ciale logoʼs aangebracht, evenals teksten op de motorgondels. Na de kaanse rockband eerste tussenstop op Las Palmas vloog het toestel kriskras door Euro- Kiss. (Foto Maurits pa naar tientallen steden waar Kiss concerten gaf. Het van de Bom- Niemeijer) bardier CRJ200 afgeleide toestel is uitgerust met luxe stoelen, zes bedden, een boordkeuken en een uitgebreid inflight entertainment sys- Verschillende teem. De cockpit wordt bemand door twee piloten. Met het toestel is een Nederlandse kruissnelheid mogelijk van 819 km/u. Met vijftien passagiers ligt het maxi- zakenjetaan- male vliegbereik rond de 6.000 kilometer. Solid aiR stationeerde in 2010 op bieders stel- Rotterdam The Hague Airport een Hawker Beechcraft Premier 1. den toestellen beschikbaar Martinair voor vluchten Passagiers van Martinair kunnen bij het inchecken tegen bijbetaling een naar de naastgelegen stoel reserveren in de Economy Class of Comfort Class. wereldkam- pioenschap- Martinair vliegt op verre vakantiebestemmingen in het Caribische gebied pen voetbal, en Kenia waarbij de vluchttijden meer dan 8 uur bedragen. Uit eigen onder- waaronder zoek is gebleken dat passagiers graag beschikken over een extra stoel om ook deze redenen van comfort en/of privacy. Dassault Fal- con van Solid transavia.com aiR. (Foto In mei 2010 nam transavia.com een nieuw hoofdkantoor op Schiphol-Oost Maurits Nie- in gebruik dat het deelt met zusterbedrijf Martinair. Het gebouw is ontwik- meijer) keld door Schiphol Real Estate onder de naam TransPort. De inrichting van het kantoor maakt werken volgens het flex-combi concept mogelijk. Hierbij gebruiken de medewerkers steeds de werkplek die het beste past bij het soort werk dat zij op dat moment moeten verrichten. De gezamenlijke huis- vesting van de twee maatschappijen is tot stand gebracht door moederbedrijf Air France/KLM. Hiermee is een belangrijke stap gezet naar de integratie van zoveel mogelijk ondersteunde diensten van transavia.com en Martinair. Een verdere samensmelting van beide maatschappijen ligt daarbij mogelijk in het verschiet. Eerder besloot KLM al, om de afzonderlijke Raden van Commissarissen van transavia.com en Martinair dezelfde samenstelling te geven. Transavia heeft een vloot van 29 Boeings: tien 737-700ʼs en negentien 737-800ʼs. Martinair vliegt met zeven MD-11ʼs in vrachtuitvoering en vier Boeing 767-300ERʼs voor passagiers.

164 Deze Boeing 737-700 huurde transavia.com in de zomer van 2010 van het Canadese Enerjet, waarbij de staart de huisstijl van de verhuurder behield. (Foto Henk Heiden)

Zeppelin NT In juni 2010 maakte een Zeppelin NT vanaf Rotterdam The Hague Airport (RTHA) een week lang rondvluchten boven Rotterdam in de huisstijl van bandenfabrikant Goodyear. NT staat voor nieuw technologie. Het luchtschip is gebouwd door Zeppelin Luftschifftechnik in het Duitse Friedrichs- hafen. Dit bedrijf is de rechtsopvolger van de onderneming die in 1908 door Graaf Ferdinand von Zeppelin werd opgericht. Het sigaarvormige luchtvaartuig biedt plaats aan twaalf passagiers en is in exploitatie bij de Deutsche Zeppelin Reederei. Het luchtschip werd naar Rotterdam gehaald door het Nederlandse Aerwin Airships dat gevestigd is op het voormalige Vliegkamp Valkenburg. De Zeppelin NT heeft drie Textron Lycoming-moto- De Duitse ren van elk 200 pk die op avgas draaien en het toestel een maximale Zeppelin NT kruissnelheid van 125 km/u geven. Bij de start worden de motoren schuin maakte in juni omhoog gekanteld, waardoor de zeppelin als een helikopter opstijgt. Vanaf 2010 circa zestig rond- RTHA werd het luchtschip door één piloot bestuurd, terwijl een stewardess vluchten van- een oogje op de passagiers hield. De Zeppelin NT kan een hele week op af Rotterdam de hoeveelheid brandstof vliegen die een Boeing 767 verbruikt tijdens het The Hague taxiën van een luchthaventerminal naar het begin van de startbaan. Bij Airport. (Foto een volle gondel bedraagt het startgewicht van de NT dan ook slechts Henk Heiden) 8.040 kilogram. Eigenaar Erwin Krijger van Aerwin Airships wil het luchtschip verder populariseren en wil daartoe de NT in 2011 weer naar Nederland halen. “Weinig mensen weten nog dat er zeppelins bestaan en aan die leemte wil ik iets doen.” Aerwin Airships ont- werpt en bouwt op Valkenburg kleine onbemande luchtschepen die onder meer gebruikt kunnen worden voor reclamedoeleinden, inspectievluchten en het uitvoeren van wetenschappelijke expe- rimenten.

165 VLIEGVELDEN

Baanverlenging Eelde De Europese Commissie heeft geen bezwaar aangetekend tegen de rijks- bijdrage van 18,6 miljoen euro aan Groningen Airport Eelde voor de voorgenomen baanverlenging. Hiermee werd een volgende stap gezet in het realiseren van de baanverlening die, als de vervolgprocedures spoedig verlopen, in 2011 in gebruik kan worden genomen. Het Ministerie van Ver- keer en Waterstaat moest op grond van een eerdere uitspraak van de Raad van State opnieuw een beslissing nemen over de geuite bezwaren.

Poortwachter Oostwold Vliegveld Oostwold heeft in de loop van 2010 een nieuw havenkantoor in gebruik genomen. Het multifunctionele gebouw kan ook voor evenemen- Vliegveld ten worden gebruikt. De uitbreiding is onderdeel van een ingrijpende Oostwold is in modernisering van deze kleine luchthaven in het noordoosten van Gronin- 2009 en 2010 ingrijpend gen. Eerder werd de taxibaan al verbreed, terwijl een uit het Zwitserse gemoderni- Luzern afkomstige brandweerwagen werd aangeschaft die is ingericht om seerd. Het branden met schuim te bestrijden. Het vliegveld ontwikkelt zich gestaag tot vliegveld een van de belangrijke paraspringvelden van Nederland. Er kan op werk- beschikt zelfs dagen ongehinderd gesprongen worden vanaf een maximale hoogte van over een oude 12.500 ft (ruim 3.800 m). Tijdens de weekwisselingen ligt het springplafond Fuji als poort- op 15.000 ft (ruim 4.670 m). Parachutisten kunnen daarbij na de afsprong wachter. landen op het vliegveld. Voor hen staan twee Cessna-vliegtuigen ter beschikking, waaronder een Cessna 206 Soloy die tot een hoogte van 12.000 ft (3.660 meter) maximaal zes parachutisten kan droppen. Lelystad Airport Lelystad Airport (EHLE) mag van de gemeente Lelystad de starten landingsbaan verlengen naar 2.100 meter. Hierdoor komt er ook een rui- mere geluidszone die het mogelijk maakt dat grotere vliegtuigen als de Boeing 737 en Airbus A320 op het vliegveld mogen landen. De eigenaar van het vliegveld, de Schiphol Group, zal de luchthaven echter gefaseerd ontwikkelen. Tot het moment Er worden waarop de starten landingsbaan daadwerkelijk wordt verlengd, zal EHLE verschillende nieuwe han- worden ontwikkeld tot business airport met een baan van 1.250 meter. Om gars op Lely- dit onder de aandacht van ʻde businessʼ te brengen, was de luchthaven stad gebouwd. aanwezig op zowel de luchtvaartbeurs Aero 2010 in het Duitse Friedrichs- Dit wordt het hafen als de 2010-editie van de zakenluchtvaartbeurs EBACE 2010 in nieuwe Genève. In de loop van februari 2010 werd op de luchthaven een begin bedrijfspand gemaakt de bouw van twee hangars. De eerste is voor het Nederlandse van Quality vliegtuigonderhoudsbedrijf QAPS (Quality Aircraft Painting Service) dat er Aircraft Pain- een spuithal laat bouwen. Hierin kunnen verkeersvliegtuigen van het for- ting Service. maat ATR, Embraer, Bombardier en Fokker worden gespoten. Ook kan er groot onderhoud aan het interieur van deze vliegtuigen worden uitgevoerd. De tweede hangar is bestemd voor onder meer de Catalina-vliegboot. Deze “historische” hangar gaat tevens onderdak bieden aan een DC-3 van Speciale mar- DDA Classic Airlines die sinds 1 januari 2010 op Lelystad Airport is geves- kers wijzen tigd. helikoptervlie- De luchthaven bracht in de loop van 2010 ook grote gele platen aan, die gers de weg in duidelijk vanuit de lucht te zien zijn. Deze markeringspunten zijn bestemd de omgeving voor helikoptervliegers die daardoor een route nabij de luchthaven kunnen van Lelystad. kiezen die voor de direct omwonenden zo min mogelijk hinder oplevert. In de Milieucommissie Lelystad Airport hadden omwonenden aandacht gevraagd voor de helikoptervliegers die oefen- rondjes rond de luchthaven vliegen. Er werden afspraken gemaakt tussen de omwonenden, de helikopterbedrijven en de luchthaven om een test te doen met markeringstekens die de vliegers op enige afstand van de boerderijen zouden houden. Deze proef bleek het gewenste effect te hebben.

167 Rotterdam The Hague Airport Rotterdam Rotterdam Airport staat sinds 10 februari 2010 te boek als Rotterdam The Airport kreeg Hague Airport. De burgemeesters van Rotterdam en Den Haag onderte- op 10 februari kenden hiervoor samen met luchthavendirecteur Roland Wondolleck en 2010 een Schipholdirecteur Jos Nijhuis een convenant. Ook werden afspraken ge- andere naam. maakt over de realisering van een shuttleverbinding tussen het Randstad- railstation Meijersplein en de luchthaven om een betere bereikbaarheid met het openbaar vervoer te verkrijgen. Rotterdam en Den Haag werken onder de noemer ʻMetropoolregio Rotterdam Den Haagʼ samen om het (internationale) vestigingsklimaat te versterken.

Texel Airport Texel International Airport beleefde in 2009 het drukste jaar sinds 1997. In de eerste tien maanden van 2009 noteerde het vliegveld 26.939 vliegbewegingen tegen 22.391 in dezelfde periode van 2008. Ondanks deze groei, werd de vastgestelde geluidszone voor 2009 nog niet vol gevlogen. De forse toename van 20,3 procent had derhalve geen gevolgen voor de geluidsruimte, omdat die van 1 april 2009 tot en met 30 maart 2010 loopt. Om het vliegen in de wintermaanden te promoten, werden gereduceerde tarieven berekend voor ʻtouch and goʼs ʻ.

Seppe Airport Seppe Airport wil een bedrijvenstrook langs de snelweg ontwikkelen voor luchtvaartgebonden bedrijven. De zakelijke en recreatieve luchtvaart op Seppe worden daardoor van elkaar gescheiden. Daarmee wordt volgens

168 Baden in luxe aan boord van een uitgefa- seerd Russisch verkeersvliegtuig! Het kan op vliegveld Teuge waar dit hotelvlieg- tuig beschikbaar is voor gasten.

de luchthaven een professionaliseringsslag gemaakt die al was ingezet met het vernieuwen van de verkeerstoren en het installeren van een tank- voorziening voor jet fuel. De komst van de bedrijvigheid heeft geen gevolgen voor het aantal vliegbewegingen. Seppe Airport werd op 1 januari 2008 overgenomen door Seppe Airport NV.

Teuge Airport De Badkamer Design Award/Hotel 2010 is gewonnen door Marjolein Gar- ritsen voor het badkamerontwerp in de Vliegtuigsuite van Hotelsuites.nl op Teuge. In eerste instantie had de jury enige reserve bij een hotelsuite in een vliegtuig in ruste. Maar die gedachte werd ontzenuwd bij bezichtiging van dit nieuwe fenomeen in de Nederlandse hotelwereld. De door Garrit- sen cilindervormig vormgegeven ruimte en de ruim aanwezige vliegtui- gambiance, zorgen voor een unieke hotelervaring. “Vooral de zeer eigen locaties van slapen, baden en verblijven zijn divers en ontspannend van sfeer”, aldus de jury

169 EINDE VLIEGVELDEN

MILITAIR

NH90 NFH Nederland beschikt sinds 17 mei 2010 over de eerste eigen NH90 NFH (Nato Frigate Helicopter). Het voor de Koninklijke Marine bestemde toestel werd echter al tijdens een ceremonie op 21 april van dat jaar bij helikopter- producent AgustaWestland in het Italiaanse Vergiate formeel overgedragen. Nederland heeft in totaal twintig exemplaren besteld: twaalf voor de marine en acht stuks die als transporthelikopter moeten functioneren. De NH90 gaat in Nederland de Westland Lynx (21 exemplaren) en de Agusta Bell 412 (drie stuks) aflossen. Het toestel zou al vanaf 2007 de Lynx-helikopters moeten hebben vervangen, maar door vertragingen in de productie moesten levensduurverlengende maatregelen worden genomen om duizend extra vlieguren mogelijk te maken. De eerste voor Nederland bestemde NH90-helikopter maakte op 10 augustus 2007 de eerste vlucht. De NH90 is besteld door veertien NAVO-landen die gezamenlijk orders hebben geplaatst voor 529 helikopters. Daarvan zijn er 428 van het type TTH (Tactical Transport Helicopter) en 111 maritieme versies van het type NFH. De eerste Nederlandse NH90 NFH was het vijfenveertigste door NHIndustries geleverde toestel. Binnen het NHI-project wordt sinds 2000 samengewerkt tussen Eurocopter Frankrijk (31,25 procent), Eurocopter Deutschland (31,25 procent) en het Italiaanse Finmeccanica/Agusta West- De witte land (32 procent). Fokker Aerostructures heeft met de resterende 5,5 pro- “onderdelen” cent ook een risicodragend aandeel in het project. Fokker is betrokken bij op deze NH90 worden de ontwikkeling van het toestel en onder meer verantwoordelijk voor de bij Fokker ontwikkeling en de bouw van de staart, de deur, de wielkasten en de (tus- gemaakt, die sen)versnellingskast. En voorts voor het landingsstel dat door Fokker ook het lan- Aerostructures en Fokker Landing Gear ontwikkeld en gemaakt wordt. De dingsstel NH90-staartsectie bestaat voor een groot deel uit composiet, waardoor bouwt. (Foto aan de strenge gewichtseisen kon worden voldaan. De drie NHI-productie- Ruud Vos) De eerste lijnen in Duitsland (Donauwörth), Frankrijk (Marignane) en Italië (Vergiate) NH90 NFH kunnen jaarlijks elk twintig toestellen afleveren. AgustaWestland gaat ech- (Nato Frigate ter de productielijn van de NH90 in Vergiate op termijn verplaatsen naar Helicopter) Venetië. De helikopterbouwer krijgt er onderdak in een nieuwe fabriek werd op 17 waarin ook de Sukhoi Super Jet 100/95 zal worden gebouwd. april 2010 aan Nederland overgedragen. (Foto Ruud Vos)

De NH90NFH is in staat verschillende maritieme taken uit te voeren.

171 Gilze-Rijen eeuweling De vliegbasis Gilze-Rijen vierde op 11 maart 2010 in aanwezigheid van demissionair staatssecretaris van Defensie, Jack de Vries haar honderdste verjaardag. De commandant Luchtstrijdkrachten, luitenant-generaal Jac Jansen en burgemeester Renė Roep van de gemeente Gilze-Rijen onthul- den daarbij een gedenksteen die de toegangspoort van het voormalige Vliegveld Molenheide markeert. De geschiedenis van de huidige vliegbasis begon op 11 maart 1910 met de oprichting van de Eerste Nederlandsche Vliegvereniging. In de Eerste Wereldoorlog gebruikte de Luchtvaartafde- ling het vliegterrein om langs de Belgische grens te patrouilleren. Vlak voor de Tweede Wereldoorlog kreeg het civiele terrein een militaire bestemming. Gedurende 2010 werd aan het 100 jarig bestaan op verschillende momenten en manieren aandacht besteed.

Fokker F60 Twee overtollige Fokker 60 Maritime Patrol Aircraft (MPA) zijn medio 2010 overgenomen door de marine van Peru. Na anderhalf jaar onderhandelen werd eind februari 2010 een overeenkomst getekend tussen Nederland en Peru over de verkoop van beide vliegtuigen. Twee Neder- De Koninklijke Luchtmacht (KLu) vloog met vier Fokker 60 Utility-toestel- landse Fokker len, waarvan er twee ten behoeve van patrouilletaken voor de kustwacht 60’s werden op de Nederlandse Antillen en Aruba werden gemodificeerd tot MPA. Na aan Peru verde buitendienststelling eind 2007 stonden de Fokkers werkloos aan de kocht. In juni vertrokken ze grond. Begin juni 2010 werden de twee toestellen overgevlogen naar Peru. in de kleuren De KLu Fokker 60ʼs zijn de enige vliegtuigen van dit type ooit gebouwd. van de Peru- De F60 is een middelzwaar transporttoestel dat is afgeleid van de Fokker aanse marine. 50 met een 1,62 meter langere romp. De toestellen werden overbodig na (Foto Cor van de aankoop van twee extra C-130ʼs die beiden in 2010 geleverd werden. Gent) De Koninklij- C130-Hercules ke Lucht- De KLu heeft begin maart macht nam 2010 de derde C-130 Her- in maart cules in ontvangst geno- 2010 de der- men. Staatssecretaris Jack de C-130 de Vries van Defensie nam Hercules in tijdens een ceremonie het logboek van piloot Mark Brouwer in ontvangst, ontvangst. waarna De Vries het overhandigde aan luchtmachtgeneraal Jac Jansen. (Foto Erik Het toestel werd daarna drie maanden uitvoerig getest. Vorsten- In juli 2010 arriveerde ook de vierde door Nederland bestelde (korte) bosch/KLu) C130. In september 2010 werden beide nieuwe aanwinsten gedoopt en Op 15 juli kregen ze de naam van een oud KLu-vlieger. Beide “nieuwelingen” zijn 2010 arriveer- korter dan de twee toestellen waarmee de Koninklijke Luchtmacht al vloog. de ook de vierde Hercu- les C-130 EINDE MILITAIR voor de Luchtmacht. MUSEA Het toestel (de G-781) Fokker 100 vloog vanuit Op 23 juni 2010 werd een Fokker 100 overgevlogen van Schiphol naar de Cambridge Luchthaven Lelystad. De Fokker 100 was het grootste vliegtuig dat de naar Eindho- Nederlandse Fokker-vliegtuigenfabriek in zijn 85-jarig bestaan ooit bouw- ven. (Foto de. En het toestel bleef tot lang na het faillissement van de fabriek in 1996 Maurits Nie- meijer) populair. Omdat KLM Cityhopper (KLC) geleidelijk afscheid nam van haar Fokker 100ʻs werd het oudste toestel, de PH-OFA, aan het Luchtvaart- Themapark Aviodrome op Lelystad geschonken. De Fokker 100 kreeg er een plaats tussen andere Fokker-vliegtuigen uit de afgelopen eeuw: de

173 Fokker “Spin” (het vliegtuig dat in 1910 als eerste Fokker-vliegtuig vloog), De Aviodro- de Fokker Driedekker uit de Eerste Wereldoorlog en Fokkers eerste passa- me nam deze giersvliegtuig uit 1919. Ook bewaard is het enige militaire vliegtuig dat de Fokker 100 Tweede Wereldoorlog overleefde, de Fokker C.5. Evenals het vliegtuig dat voor het sym- werd bestempeld tot het mooiste Nederlandse ontwerp uit de twintigste bolische eeuw: de Fokker F.27 Friendship. In de loop van 2009 werden ook de laat- bedrag van 2 ste voorbereidingen getroffen voor de voorgenomen fusie in 2010 tussen euro over DDA Classic Airlines en het Nationaal Luchtvaart-Themapark Aviodrome op van KLM Lelystad Airport. Cityhopper (KLC). B-25 Mitchell De veterane bommenwerper van de Stichting Duke of Brabant Air Force (DBAF) begon op 20 mei 1990 aan de ferryvlucht vanuit Baton Rouge in de VS naar Nederland. Vliegers Edwin Boshoff, Maarten van Eeghen, Joe Hartung en Steve Martin brachten de North American B-25 Mitchell via Canada, Groenland, IJsland en Scotland naar haar nieuwe thuisbasis Eind- hoven waar het op 25 mei 1990 arriveerde. In de daaropvolgende jaren werd het toestel een bekende en veel gevraagde verschijning op luchtvaart- shows in binnen- en vooral buitenland. Twintig jaar later werd het toestel formeel overgedragen aan de Stichting Koninklijke Luchtmacht Historische Vlucht (SKHV). Nadat de Mitchell op 19 januari 2010 door de DBAF was ingeschreven onder de Nederlandse registratie PH-XXV, werd het op naam van de SKHV gestelde Bewijs van Inschrijving op donderdag 20 mei overhandigd aan Martin Schröder, lid van Raad van Advies van de SKHV. In de loop van 2010 zal de Mitchell weer het luchtruim kiezen. De DBAF hield door de overdracht niet op te bestaan. Er wordt aan enkele projecten gewerkt, waarover in de loop van 2010 informatie zou worden verstrekt. De SKHV gaf in de loop van 2010 de Mitchell echter terug aan de DBAF. De aanleiding was gelegen in het feit dat Stichting DBAF niet werd opgeheven, terwijl de SKHV niet de ambitie had zelfstandig met een B-25 te opereren.

174 De North American B-25 Mitchell na de ferryvlucht in mei 1990. (Foto DBAF/Ben Ullings).

Stichting Vroege Vogels De Luxemburger Pascal Kremer en de Nederlander Henk van Hoorn hebben een historische vlucht van Calais naar Dover gemaakt. De piloten vlogen ieder in een replica van de Blériot XI. Een eerdere poging in 2009 mislukte omdat er toen teveel wind stond. De Blériot XI maakt deel uit van de De in Neder- land gebouw- historische luchtvloot van Stichting Vroege Vogels (SVV) op Lelystad Air- de Blėriot XI, port. Het team van SVV begon al in 1985 met de bouw van een replica van de PH-BLE, de Blériot XI. Dit toestel is tot in detail gelijk aan het origineel waarmee vloog op 20 Louis Blériot in 1909 het Kanaal overstak. Het vliegtuig is vervaardigd uit mei 2009 van essenhout volgens de originele tekeningen en zoveel mogelijk met authen- Calais naar tieke materialen gebouwd. De Nederlandse Blériot XI bleef na de geslaag- Dover. de overtocht op 20 mei bij de Chanel Gliding club in Dover. Daarna was het toestel te zien op de KLu Open Dagen. SVV beschikt over een unieke vloot historische vliegtuigen. De collectie bestaat uit ongeveer twintig oude, soms zeldzame of weinig bekende vliegtuigtypes. Het vliegend houden van deze oude toestellen is een van de hoofddoelstellingen van de stichting. Een aantal bevindt zich daarom al in luchtwaardige staat en vliegt regelmatig. Andere toestellen zijn onder handen of in afwachting van restauratie op Lelystad te zien.

MLM Het Militaire Luchtvaart Museum (MLM) in Soesterberg heeft sinds begin 2010 een replica van een Koolhoven FK.51 in de collectie. Aan deze replica, een initiatief van de Stichting Vrienden van het Militaire Luchtvaart Museum, werd jaren gewerkt. Voor de bouw van de het toestel werd uitgebreid historisch en technisch onderzoek gedaan. De FK.51 is in delen gebouwd in Nederland, Oostenrijk en Engeland. De originele motor is afkomstig van de Stichting Koolhoven Vliegtuigen en is in Nederland gere- viseerd met onderdelen uit Zuid-Afrika. Het origineel van de FK.51 stamt Nederland uit 1935. De tweezitter werd door Nederlandse en Spaanse strijdkrachten zette de Kool- hoven FK.51 gebruikt. Nederland zette het vliegtuig voornamelijk in om piloten op te lei- voornamelijk den en als verkenningstoestel. Koolhoven ontwierp in de periode voor het in om piloten uitbreken van de Tweede Wereldoorlog bijna zestig verschillende vliegtuig- op te leiden typen. Vele honderden toestellen werden daadwerkelijk gebouwd. Wereld- en als verken- wijd is slechts een van zijn creaties bewaard gebleven. ningstoestel.

176 Burgerluchtvaart

Totaal aantal Totaal aantal Totaal aantal Totaal aantal Toename/ Nog af te orders t/m orders t/m orders t/m orders t/m afname leveren juni 2007 juni 2008 juni 2009 juni 2010

Airbus A318 100 91 83 83 0 10 A319 1566 1609 1528 1498 -30 248 A320 3.008 3.750 3.989 4.172 239 191 A321 653 722 768 810 42 204 A300 561 561 561 561 0 0 A310 260 260 260 260 0 0 A330-200/300 786 975 1022 1016 -6 318 A330-200F 63 64 0 63 A340-200/300 394 386 384 380 -4 12 A350 228 379 493 530 37 530 A380 165 192 200 234 34 214 Totaal 7.721 8925 9.351 9.608 312 1790

ATR ATR 42 416 419 424 418 -6 8 ATR 72 484 539 574 584 10 104 Totaal 900 958 998 1002 4 112

Boeing 717-200 155 155 155 155 0 0 737-600 69 69 69 69 0 0 737-700 1310 1502 1545 1520 -25 481 737-800 2207 2889 3072 3381 309 1705 737-900/900ER 221 294 299 260 -33 184 757 1.048 1.048 1.048 1.048 0 0 767 1011 1011 1036 1044 8 55 777 973 1084 1106 1143 37 262 747-400 694 694 685 685 0 0 747-8 87 105 105 109 4 109 787 Dreamliner 637 896 850 863 13 863 Totaal 7.339 9592 9970 10277 313 3659

Bombardier CRJ100/200 NB NB NB NB NB NB CRJ440 NB NB NB NB NB NB CRJ700/701/705 264 306 306 344 38 35 CRJ900 233 248 248 248 0 14 CRJ1000 38 39 74 49 -35 49 Cseries CS 100/130 50 50 90 40 90 Q100 299 0 0 0 0 Q200 100 105 105 105 0 0 Q300 258 267 267 267 0 0 Q400 251 304 347 378 31 78 Totaal 1.443 1.319 1.397 1.481 74 266

177 Burgerluchtvaart

Totaal aantal Totaal aantal Totaal aantal Totaal aantal Toename/ Nog af te orders t/m orders t/m orders t/m orders t/m afname leveren juni 2007 juni 2008 juni 2009 juni 2010

Embraer ERJ130/140/145 915 915 915 915 0 5 Embraer 170 155 186 193 191 -2 12 Embraer 175 106 134 135 137 2 8 Embraer 190 362 431 443 457 14 167 Embraer 195 32 96 111 94 -11 40 Totaal 1.570 1762 1.797 1.794 3 232

SCAC Sukhoi SSJ 100/95 72 126 156 30 156

Antonov Antonov An-148-100 30 130 100 127 Antonov An-158 20 20 20 Totaal 30 130 20 120 147

AVIC AVIC ARJ 121 90 90 90 0 90 AVIC MA 60 131 0 93 Totaal 90 90 221 0 183

MRJ Mitsibushi MRJ 15 15 30 15 30

UAC Irkut MS-21-200/300 130 130 130

Bron: SpeedNews Fabrikanten

178 Leveringen Zakenvliegtuigen

2006 2007 2008 2009 Eerste helft 2010

Airbus A318 Elite 0 0 0 0 1 ACJ CorporateJet 10 12 9 11 5 A320 Corporate Jet 0 0 0 0 2 Totaal 11 8

AvcCraft Aviation Dornier 328JET/Envoy 3 0 0 0 0 0

Boeing Business Jets BBJ 12 7 3 3 1 BBJ 2 1 0 1 0 0 BBJ 3 2 1 2 Totaal 13 7 6 4 3

Bombardier Learjet 31A 0 0 0 0 0 Learjet 40/40XR (combi met 45/45XR) 26 0 0 0 0 Learjet 45/45 XR 30 57 48 33 9 Learjet 60/60 XR 15 23 26 13 6 Challenger 300 55 51 60 33 14 Challenger 604/605 29 35 44 36 23 Global 5000 18 0 0 0 0 Global Express/XRS 22 48 52 51 25 CJ 859/870/890 18 12 17 7 5 Totaal 213 226 247 173 82

Cessna Aircraft 208 Caravan I 8 11 12 12 8 208B Caravan IB 59 68 89 85 48 Citation Mustang 1 45 101 125 41 525 CJ1 0 0 0 0 0 525 CJ1+ 25 34 20 14 1 525A CJ2 1 0 0 0 0 525A CJ2 + 36 44 56 21 7 525B C3J 73 78 88 40 7 525C CJ4 0 0 0 0 3 550 Citation Bravo 18 0 0 0 0 560 Citation Encore/Encore+ 12 23 28 5 4 560XL Citation Excel 0 0 0 9 0 560XLS Citation XLS 73 82 72 7 0 560XLS Citation XLS+ 0 0 8 37 7 680 Sovereign 57 65 77 33 4 750 Citation X 12 17 16 7 0 Totaal 375 467 567 395 130

Dassault Falcon 50EX 5 2 1 0 0 Falcon 2000 6 1 0 0 0 Falcon 900C 0 0 0 0 0 Falcon 900EX 0 0 0 0 0 Falcon 900DX 4 10 4 1 1 Falcon 900 EX Easey 16 1 19 17 7 Falcon 2000DX 3 1 0 Falcon 2000EX 0 33 0 0 0 Falcon 2000EX Easy 30 16 24 3 0 Falcon 2000 LX 0 23 16 Falcon 7X 6 21 32 21 Totaal 61 69 72 77 45

179 Leveringen Zakenvliegtuigen

2006 2007 2008 2009 Eerste helft 2010

Eclipse Aviation Eclipse 500 1 98 161 0 0

Embraer Legacy Executive 27 36 36 19 3 Phenom 100 2 97 51 Phenom 300 1 5 Lineage 1000 0 5 1 Totaal 38 122 60

Fairchild Dornier Envoy3 0 0 0 0

Gulfstream Gulfstream 100 0 0 0 0 0 Gulfstream 150200 42 59 68 19 16 Gulfstream 300 0 0 0 0 0 Gulfstream V 71 79 88 75 40 Totaal 113 138 156 94 56

Piaggio P.180 Avanti 19 0 0 0 0 P.180 Avanti II 4 21 30 24 2 Totaal 23 21 30 24 2

Pilatus PC-12 90 92 97 100 25

Quest Aircraft Company Kodiak 100 1 7 24 9

Hawker Beechcraft (Raytheon) Beech King Air C90B/GT 53 13 66 33 11 Beech King Air B200 42 9 54 37 13 Beech King Air 350 46 6 52 38 10 Beech 1900D Airliner 0 0 0 0 0 Premier I/IA 23 15 31 16 3 Hawker 400XP 53 7 35 11 3 Hawker 750XP, 0 0 23 13 1 Hawker 800XP 8 0 0 0 0 Hawker 850XP 56 10 15 3 1 Hawker 900XP 0 0 50 35 11 Hawker4000 0 0 6 20 8 Totaal 228 60 332 206 61

Sino Swearingen/Emivest SJ30-2 1 1 0 2 0

Daher-Socata (Socata) TBM 700 0 0 0 0 0 TBM 850 42 46 60 36 18

The New Piper Aircraft PA-46-500TP Meridian 49 53 52 29 8

Bron: GAMA AERO 2011

180 Leveringen Zuigervliegtuigen

2006 2007 2008 2009 Eerste helft 2010

Adam Aircraft A 500 4 3 0 0 0

Alpha Aviation 160 A 5 13 1 0 0

American Champion Adventurer 7GCAA 6 0 2 1 0 Aurora 7ECA 2 4 3 2 2 Champ 7EC 1 21 7 1 0 Super Decathalon 8KCAB 21 23 24 10 6 Citabria Explorer 7GCB 16 8 8 4 2 Scout 8GCBC 14 8 10 8 8 Totaal 60 70 54 26 18

Aviat Aircraft A-1B Husky 0 0 0 0 S-2C Pitts 0 0 0 0 Husky Pup 0 0 0 0 Totaal 0 0 0 0

Cessna Aircraft 162 SkyCather 0 1 4 172 Skyhawk 87 133 55 16 0 172S Skyhawk SP 322 240 228 110 53 182 Skylane 140 161 109 58 21 T182 Skylane Turbo Skylane 187 140 105 75 16 206 Stationair 25 20 17 3 0 T206 Stationair Turbo St 104 111 95 46 12 Cessna 350/350 Corvalis 1 14 5 1 Cessna 400/400 Corvalis TT 1 110 41 8 Totaal 865 807 733 355 115

Cirrus Design Cirrus SRV 6 10 7 0 0 Cirrus SR20 150 112 115 28 17 Cirrus SR22 565 588 427 240 110 Totaal 721 710 549 268 127

Diamond Aircraft HK 36 0 0 0 13 8 DA20 55 58 69 14 18 DA40 150 232 154 98 26 DA40 TDI 70 nb nb nb nb DA42 Twin Star 163 181 85 38 18 Totaal 438 471 308 163 70

Gippsland Aeronautics GA8 Airvan 20 17 19 11 8

Lancair /CAM Columbia 300 LC-40” 0 0 0 0 0 Columbia 350 39 34 0 0 0 Columbia 400 146 118 0 0 0 Totaal 185 152 0 0 0 CAM is in 2009 Cessna 350/400 Corvalis

Liberty Aerospace XL-2 29 38 33 13 7

181 Leveringen Zuigervliegtuigen

2006 2007 2008 2009 Eerste helft 2010

Maule Air M-4-180V 7 5 0 0 0 MXT-7-180/180 A 1 12 6 0 0 MX-7-180 A 4 0 0 0 0 MX-7-180B/180 C 3 6 4 0 1 M-7-235B 6 6 3 0 0 M-7-235C 2 0 4 1 1 MT-7-235 9 2 6 2 0 M-7-260/260C 6 4 4 4 0 M-7-420 AC 0 0 1 0 0 M-8-235 0 1 0 0 0 Totaal 38 36 28 7 2

Mooney Aircraft Bravo/M20 Bravo GX 5 1 0 0 0 M20R Ovation2/Ovation DX 0 0 21 0 0 M 20 Ovation GX 63 20 0 4 0 M20S Eagle2 0 0 0 0 0 M20TN Acclaim 7 58 44 15 2 Totaal 75 79 65 19 2

Pacific Aerospace Comp CT/4E Airtrainer n.b n.b nb nb nb PAC 750XL n.b 10 15 12 5 Totaal n.b 10 15 12 5

Hawker Beechcraft Beech Bonanza A36/G36 80 15 63 36 10 Beech Bonanza B36TC 0 0 0 0 0 Beech Baron 58/B58G 38 4 40 20 12 Totaal 118 19 103 56 22

Socata TB 9 Tampico 0 0 0 0 0 TB 10 Tobago 0 0 0 0 0 TB 200 Tobago 0 0 0 0 0 TB 20 Trinidad 0 0 0 0 0 TB 21 Trinidad 0 0 0 0 0 Totaal 0 0 0 0 0

OMF Aircraft Symphony 160 5 0 0 0 0

Piper Aircraft PA-28-161 Warrior III 19 27 23 8 22 PA-28-181 Archer III 29 16 7 1 8 PA-28R-201 Arrow 5 8 1 0 1 PA-32R-301 Saratoga II HP 10 0 0 0 0 PA-32R-301T Saratoga II TC 37 39 12 0 0 PA-32-301FT6X 10 12 0 0 0 PA-32-301FT6XT 11 0 0 0 0 PA-34-220T Seneca V 26 22 27 7 4 PA-44-180 Seminole 11 14 24 5 4 PA-46-350P Malibu Mirage 31 30 21 7 12 PA-46R-350T Matrix 0 0 101 33 16 Totaal 189 168 216 61 67

Quarz Mountain Aerospace QMA 11 E 11 0 0

Tiger Aircraft Tiger 3 0 0 0

Bron: GAMA-AERO 2011

182 Luchtvaartregister Nederland - stand op 1 september 2010

Registratie Luchtvaartuigtype Constructienummer Eigenaar

PH-AAG Bombardier CL-600-2B19 7763 Solid-aiR, Eindhoven PH-AAN Cameron Cockerel-130 4650 A.J. Barends, Enschede PH-AAX Airbus Ind A320-231 430 Amsterdam Airlines, Schiphol-Rijk PH-AAY Airbus Ind A320-232 527 Amsterdam Airlines, Schiphol-Rijk PH-ABB Piper PA-38-112 38-82A0005 Flevo Aviation, Lelystad PH-ABH Cameron N-120 4088 Met de Wind mee , Ede Gld PH-ABM Cessna 172 36540 A. Emmerzaal, Winterswijk PH-ABP Lindstrand LBL 77A 87 A.H.M. van Houdt, Delft PH-ABR Ultramagic M-65C 65/146 Ad Ballon , Breda PH-ABS Thund/Colt 90A 2383 F.R.W.G. Rongen, Sint Anthonis PH-ACE Beechcraft 300 FA-80 Air Charters Europe , Eelde PH-ACG Fokker S.11.1 6279 A.J. Dros, Sassenheim PH-ACH Reims F152 F15201838 KN Singles and Twins, Lelystad PH-ACI Cessna T303 T30300236 AIS Activa , Lelystad PH-ACK Lindstrand LBL 260A 496 Ad Ballon , Breda PH-ACM Cessna 172P 17275454 E.J. van Wijk, Sint Maartensvlotbrug PH-ACT Cessna 172M 17267244 Act Integrale Personeelsdiensten, Maassluis PH-ACW Velocity 173 FG DM0066 M.A.G. Weijenberg, Doorn PH-ACX Diamond-C DA20-A1 10008 BETAV , Montfoort PH-ADE Reims F172M F17201118 Zeeland Air , Arnemuiden PH-AED New Piper PA-28-181 2843089 De Landingsbaan , Barneveld PH-AEE New Piper PA-28-181 2843076 A.W. Vos, Arnhem PH-AFB Cameron A-210 10635 City Ballooning , Amersfoort PH-AFK SOCATA-GA TB 9 182 P. Uzunovic, Brussels PH-AFP P 170 S 20 H.M. Reyers, Epse PH-AFS Fokker S.11.1 6205 Stichting Fokker Four, Maarssen PH-AFT SOCATA-GA TB 20 2204 F.E.A. Aviation , Goor PH-AGP Lindstrand LBL 120A 924 A.G. ter Horst, Enschede PH-AHQ Boeing 767-383 24477 TUI Airlines Nederland , Rijswijk PH-AHW Thund/Colt 90A 1494 Ad Ballon , Breda PH-AHX Boeing 767-383 24847 TUI Airlines Nederland , Rijswijk PH-AHY Boeing 767-383 24848 TUI Airlines Nederland , Rijswijk PH-AIJ Piper PA-34-200T 34-7870029 Expair Holding , Roosendaal PH-AIL SMarchetti S.208 4-232 Props & Planes , Loosdrecht PH-AIS SOCATA-GA TB 9 1260 AIS Activa , Lelystad PH-AJA BX-2 CHERRY NVAV-101 D.J.A. Smit, Amsterdam PH-AJB Piper PA-36-285 36-7560040 Bogaerds Cord , Swifterbant PH-AJC BX-2 CHERRY 67 J.E.M. Cortenraad, Ransdaal PH-AJD Piper PA-34-220T 3448044 ABAB, Spijk-Gorinchem PH-AJH BX-2 CHERRY 199 A.C. van der Hulst, Geleen PH-AJK Robinson R22 BETA 1738 A. Jansen Beheer , Kootwijkerbroek PH-AJM DynʼAero S MCR-ULC 141 H.F. van Rees, Overslag PH-AJR Robinson R44 1192 W.F.R. Eikelboom, Gorinchem PH-AJT Cameron Z-105 10873 A.J. Troost , Emmeloord PH-AKJ Cessna 177RG 177RG1019 Uniwest Group , Deventer PH-ALI Reims F150M F15001161 Polder Aviation , Lelystad PH-ALJ Tecnam P2002-JF 99 J.W. van Laar, Doorn PH-ALQ Schroeder Fire Balloons G 1257 F. de Hoop, Scharsterbrug PH-ALW Reims F172M F17201226 SAS Beheer , Teuge PH-AMD Europa AL Europa TG 322 N.T. Groot, Wognum PH-AMI Cirrus SR20 1341 C.T.M. Aviation , Hoogmade PH-AMJ BX-2 CHERRY 213 J.G.H. Hermsen, Cuijk PH-AML Cessna 182R 18267739 M.C. Vriezen, Bosch En Duin PH-AMM Cameron Z-140 10499 Ballooning Adventure , Enschede PH-AMS Lindstrand LBL 150A 328 G.A. Zoet, Nederhorst Den Berg PH-ANF Piper PA-28RT-201 28R-8018004 J.A.H. Wessels, Vlaardingen PH-ANH Reims F172P F17202244 SVR, Rotterdam PH-ANJ Cessna 150M 15077028 Ruber Acia Aviation Academy, Groningen PH-ANO Cessna 560XL 560-5745 JetNetherlands , Schiphol

183 PH-ANP Diamond-C DA20-A1 10272 Vliegsport Avia Noord, Eelde PH-ANR Rans S-6S 12991352S R.W. Turk, Hoevelaken PH-ANV Cirrus SR22 2889 Leverco , Apeldoorn PH-AOA Airbus SAS A330-203 682 KLM , Amstelveen PH-AOB Airbus SAS A330-203 686 KLM , Amstelveen PH-AOC Airbus SAS A330-203 703 KLM , Amstelveen PH-AOD Airbus SAS A330-203 738 KLM , Amstelveen PH-AOE Airbus SAS A330-203 770 KLM , Amstelveen PH-AOF Airbus SAS A330-203 801 KLM , Amstelveen PH-AOH Airbus SAS A330-203 811 KLM , Amstelveen PH-AOI Airbus SAS A330-203 819 KLM , Amstelveen PH-AOK Airbus SAS A330-203 834 KLM , Amstelveen PH-AOL Airbus SAS A330-203 900 KLM , Amstelveen PH-APA Piper PA-18-135 18-3814 M. van Hemert, Schijndel PH-APE Reims FRA150L FRA15000247 H.R.J. Conens, Eelde PH-APP Ultramagic M-160 160/41 Roza Ballonvaarten , Raamsdonk PH-APR Gulfstream G-164B 204B Bogaerds Cord Holding , Swifterbant PH-AQQ Cameron N-120 3562 H.M. Paulusma, Donkerbroek PH-ARC SOCATA-GA TB 10 12 C.J. Visser, Apeldoorn PH-ARJ Cessna 150M 15078911 Bogaerds Cord Holding , Swifterbant PH-ARK FUJI FA-200-160 FA-200-174 Ö. Satir, Lelystad PH-ARR Cameron N-120 11145 R.J. den Boer, Waddinxveen PH-ART Lancair 360 246 A.H. Beekmans, Gemert PH-ARV ARV ARV1 Super 2 15 M. Wijnschenk, Lelystad PH-ASD APEX DR 400/140 B 2590 Stichting Vliegmaterieel Hoeven, Roosendaal PH-ASE SAN DR 1050 142 Twin-Air , Amsterdam PH-ASK Ultramagic M-130 130/22 A.G. ter Horst, Enschede PH-ASY Cessna 172P 17275551 H.J. Meinders, Almere PH-ATH Lindstrand LBL 69A 351 C. van Helden, Oud Turnhout PH-ATM Beechcraft 200 BB-123 Skyline Aviation , Den Helder PH-ATN Cameron Z-350 10354 Haven Management , Harfsen PH-ATT Schweizer 269C S1787 Heli Holland Holding , Emmer Compascuum PH-ATW Reims F172N F17201802 A.A.J. Zantman, Rotterdam PH-AUL Europa AL Europa XS TG 591 P.H.M. Ramaker, Eibergen PH-AUW Cameron Peacock-90 3054 A.J. Troost , Emmeloord PH-AVB Reims F172P F17202185 Vliegclub Teuge, Teuge PH-AVF Reims F172P F17202212 Luchtvaartbedrijf De Kempen , Budel PH-AVT Piper PA-28-181 28-7990075 Vliegclub Teuge, Teuge PH-AWI Reims F172M F17201343 A.A.J. Zantman, Rotterdam PH-AWS Lindstrand LBL 310A 686 Ad Ballon , Breda PH-AXO Cameron N-133 4112 Dutch Ballooning , Amersfoort PH-AXS Beechcraft E90 LW-297 Leverco , Apeldoorn PH-AYA Schroeder Fire Balloons G 1051 A.J.W.M. van Maarschalkerwaard, Leunen PH-AYF Ultramagic M-145 145/02 W.J. van Beers, Zwartsluis PH-AYS Cameron O-105 4996 Stichting Fasna Ballooning, Vaassen PH-BAD Reims F172M F17201284 Star Beheer , Brummen PH-BAF Schroeder Fire Balloons G 1042 Future Fun Ballooning , Sinderen PH-BAP Ultramagic M-145 145/68 J.A.C. van Herk, Haaren PH-BAW SOCATA-GA TB 9 1470 P.A. Goevaers, Veldhoven PH-BAZ Cameron N-145 4363 B. Spierenburg, Laren Gld PH-BBN Ultramagic N-180 180/62 Ad Ballon Ballonvaarten , Breda PH-BBS Cameron A-250 11341 B. Spierenburg, Laren Gld PH-BBW Cameron N-105 3612 P. Haven, Idskenhuizen PH-BCF SkyStar Kitfox Classic IV c-95120133 T. van der Heijden, Bergen NH PH-BDN Boeing 737-306 24261 KLM , Amstelveen PH-BDO Boeing 737-306 24262 KLM , Amstelveen PH-BDP Boeing 737-306 24404 KLM , Amstelveen PH-BDT Boeing 737-406 24530 KLM , Amstelveen PH-BDW Boeing 737-406 24858 KLM , Amstelveen PH-BDZ Boeing 737-406 25355 KLM , Amstelveen PH-BEA SOCATA-GA TB 9 1130 Target Flight Systems , Enschede PH-BEC Piper PA-28RT-201T 28R-8131041 Bogaerds Cord Holding , Swifterbant PH-BEG Piper PA-28-181 28-7890419 R.J. de Winter, Amstelveen PH-BEM CzechACWor SportCruiser 08SC215 F.W.J.M. van Pelt, Tilburg

184 PH-BEN Cameron O-56 14 Ad Ballon Ballonvaarten , Breda PH-BES Thund/Colt AX9-120 S2 10227 B.E. Sprik, Veendam PH-BEY Piper PA-25-235 25-4173 C.A.M.M. Neidt, Roosendaal PH-BFA Boeing 747-406 23999 KLM , Amstelveen PH-BFB Boeing 747-406 24000 KLM , Amstelveen PH-BFC Boeing 747-406BC 23982 KLM , Amstelveen PH-BFD Boeing 747-406BC 24001 KLM , Amstelveen PH-BFE Boeing 747-406BC 24201 KLM , Amstelveen PH-BFF Boeing 747-406BC 24202 KLM , Amstelveen PH-BFG Boeing 747-406 24517 KLM , Amstelveen PH-BFH Boeing 747-406BC 24518 KLM , Amstelveen PH-BFI Boeing 747-406BC 25086 KLM , Amstelveen PH-BFK Boeing 747-406BC 25087 KLM , Amstelveen PH-BFL Boeing 747-406 25356 KLM , Amstelveen PH-BFM Boeing 747-406BC 26373 KLM , Amstelveen PH-BFN Boeing 747-406 26372 KLM , Amstelveen PH-BFO Boeing 747-406BC 25413 KLM , Amstelveen PH-BFP Boeing 747-406BC 26374 KLM , Amstelveen PH-BFR Boeing 747-406BC 27202 KLM , Amstelveen PH-BFS Boeing 747-406BC 28195 KLM , Amstelveen PH-BFT Boeing 747-406BC 28459 KLM , Amstelveen PH-BFU Boeing 747-406BC 28196 KLM , Amstelveen PH-BFV Boeing 747-406BC 28460 KLM , Amstelveen PH-BFW Boeing 747-406BC 30454 KLM , Amstelveen PH-BFY Boeing 747-406BC 30455 KLM , Amstelveen PH-BGA Boeing 737-8K2 37593 KLM , Amstelveen PH-BGB Boeing 737-8K2 37594 KLM , Amstelveen PH-BGC Boeing 737-8K2 30361 KLM , Amstelveen PH-BGD Boeing 737-7K2 30366 KLM , Amstelveen PH-BGE Boeing 737-7K2 30371 KLM , Amstelveen PH-BGF Boeing 737-7K2 30365 KLM , Amstelveen PH-BGG Boeing 737-7K2 30367 KLM , Amstelveen PH-BGH Boeing 737-7K2 38053 KLM , Amstelveen PH-BGI Boeing 737-7K2 30364 KLM , Amstelveen PH-BGK Boeing 737-7K2 38054 KLM , Amstelveen PH-BGV Europa AL Europa 264 B.G. Veldhuizen, Loosdrecht PH-BHB Schroeder Fire Balloons G 837 Firma v.d. Broek Ballon, Handel PH-BIA Cameron A-300 11275 B. Spierenburg, Laren Gld PH-BIB Cameron AX10-150 S2 4684 J.L.M. van Hoesel, ʻs-Hertogenbosch PH-BIS SOCATA-GA TB 9 1257 AIS Activa , Lelystad PH-BIT Reims F172N F17201863 Newflying PH-BIT Ltd., Dublin 18 PH-BIZ Ultramagic N-210 210/50 Ad Ballon Ballonvaarten , Breda PH-BJB Lindstrand LBL 120A 804 J.B.M. ten Brummelhuis, Joure PH-BJX Piper PA-25-235 25-2592 C.A.M.M. Neidt, Roosendaal PH-BKB Thund/Colt 21A 1251 Ballooning Adventure , Enschede PH-BLE St.V.V. Blériot XI NVAV-78 Stichting Vroege Vogels, Lelystad PH-BLN Lindstrand LBL 105A 114 J.A.H.T. van Bommel, Someren PH-BMK Cameron Z-160 10545 A.G. ter Horst, Enschede PH-BNK Beechcraft F33C CJ-140 Aerotuijp , Volendam PH-BOE Thund/Colt AX7-77 S1 1969 H.J. Lubbers, Kerk Avezaath PH-BOM Cameron AX10-210 S2 5132 Oordt Adventures , Teuge PH-BON Aviat A-1 1212 Amsterdamsche Club Zweefvliegtuigen, Aalsmeer PH-BOV Cameron N-105 4675 Vevo Ballooning, Vogelwaarde PH-BOZ Cameron A-140 4927 G.J.W.M. Masselink, Vlaardingen PH-BPB Boeing 737-4Y0 24344 KLM , Amstelveen PH-BPC Boeing 737-4Y0 24468 KLM , Amstelveen PH-BPM Lancair 360 747 B.P.M. van Egmond, Oude-Tonge PH-BPR Lindstrand LBL 105A 113 M.H.A.M. van den Heuvel, Eindhoven PH-BQA Boeing 777-206 33711 KLM , Amstelveen PH-BQB Boeing 777-206 33712 KLM , Amstelveen PH-BQC Boeing 777-206 29397 KLM , Amstelveen PH-BQD Boeing 777-206 33713 KLM , Amstelveen PH-BQE Boeing 777-206 28691 KLM , Amstelveen PH-BQF Boeing 777-206 29398 KLM , Amstelveen

185 PH-BQG Boeing 777-206 32704 KLM , Amstelveen PH-BQH Boeing 777-206 32705 KLM , Amstelveen PH-BQI Boeing 777-206 33714 KLM , Amstelveen PH-BQK Boeing 777-206 29399 KLM , Amstelveen PH-BQL Boeing 777-206 34711 KLM , Amstelveen PH-BQM Boeing 777-206 34712 KLM , Amstelveen PH-BQN Boeing 777-206 32720 KLM , Amstelveen PH-BQO Boeing 777-206 35295 KLM , Amstelveen PH-BQP Boeing 777-206 32721 KLM , Amstelveen PH-BRB Cameron Z-105 10427 A. de Hond, Oosterhout NB PH-BRD New Piper PA-28-181 2843494 B Bird Air , Bennebroek PH-BRG CzechACWor CH 601 XL 6-9748 F. van den Berg, Nieuwegein PH-BRT SOCATA-GA TB 9 125 R.C.M. Jacobs, Someren PH-BSA Cessna 172S 172S8387 Aero-Club Maritime, Den Helder PH-BSD Schroeder Fire Balloons G 1118 H.A.G. van Bommel, Someren PH-BSF Cessna 172N 17272710 A.H. Beekmans Management , Gemert PH-BSU Cessna 208B 208B0957 Stichting Blue Sky Aerial Service, ʻs-Gravenhage PH-BSX Reims F177RG F177RG0095 A.H. Beekmans, Gemert PH-BTA Boeing 737-406 25412 KLM , Amstelveen PH-BTB Boeing 737-406 25423 KLM , Amstelveen PH-BTD Boeing 737-306 27420 KLM , Amstelveen PH-BTE Boeing 737-306 27421 KLM , Amstelveen PH-BTF Boeing 737-406 27232 KLM , Amstelveen PH-BTG Boeing 737-406 27233 KLM , Amstelveen PH-BTI Boeing 737-306 28720 KLM , Amstelveen PH-BVA Boeing 777-306ER 35671 KLM , Amstelveen PH-BVB Boeing 777-306ER 36145 KLM , Amstelveen PH-BVC Boeing 777-306ER 37582 KLM , Amstelveen PH-BVD Boeing 777-306ER 35979 KLM , Amstelveen PH-BVL Reims F172N F17201868 KN Singles and Twins Aviation, Lelystad PH-BVM Cameron A-300 10341 Ballonvaartcentrum Van Manen , Barneveld PH-BVT Piper PA-28-181 2890086 Vliegclub Teuge, Teuge PH-BWA Beechcraft A36 E-2581 KLM Luchtvaartschool , Eelde PH-BWE Beechcraft A36 E-2615 KLM Luchtvaartschool , Eelde PH-BWG Beechcraft A36 E-2619 KLM Luchtvaartschool , Eelde PH-BWK Kubicek BB30N 82 Silverstar Management Care , Vaassen PH-BWR Reims F150H F150-0365 SAS Beheer , Teuge PH-BXA Boeing 737-8K2 29131 KLM , Amstelveen PH-BXB Boeing 737-8K2 29132 KLM , Amstelveen PH-BXC Boeing 737-8K2 29133 KLM , Amstelveen PH-BXD Boeing 737-8K2 29134 KLM , Amstelveen PH-BXE Boeing 737-8K2 29595 KLM , Amstelveen PH-BXF Boeing 737-8K2 29596 KLM , Amstelveen PH-BXG Boeing 737-8K2 30357 KLM , Amstelveen PH-BXH Boeing 737-8K2 29597 KLM , Amstelveen PH-BXI Boeing 737-8K2 30358 KLM , Amstelveen PH-BXK Boeing 737-8K2 29598 KLM , Amstelveen PH-BXL Boeing 737-8K2 30359 KLM , Amstelveen PH-BXM Boeing 737-8K2 30355 KLM , Amstelveen PH-BXN Boeing 737-8K2 30356 KLM , Amstelveen PH-BXO Boeing 737-9K2 29599 KLM , Amstelveen PH-BXP Boeing 737-9K2 29600 KLM , Amstelveen PH-BXR Boeing 737-9K2 29601 KLM , Amstelveen PH-BXS Boeing 737-9K2 29602 KLM , Amstelveen PH-BXT Boeing 737-9K2 32944 KLM , Amstelveen PH-BXU Boeing 737-8BK 33028 KLM , Amstelveen PH-BXV Boeing 737-8K2 30370 KLM , Amstelveen PH-BXW Boeing 737-8K2 30360 KLM , Amstelveen PH-BXY Boeing 737-8K2 30372 KLM , Amstelveen PH-BXZ Boeing 737-8K2 30368 KLM , Amstelveen PH-BYA Beechcraft 58 TH-1609 KLM Luchtvaartschool , Eelde PH-BYB Beechcraft 58 TH-1613 KLM Luchtvaartschool , Eelde PH-BYC Raytheon 58 TH-1922 KLM Luchtvaartschool , Eelde PH-BYD Raytheon 58 TH-1836 KLM Luchtvaartschool , Eelde PH-BYN Cameron N-133 10403 Dutch Ballooning , Amersfoort

186 PH-BYR Cameron A-400 4762 Haven Management , Harfsen PH-BZN FUJI FA-200-180AO FA-200-278 Aerotuijp , Volendam PH-BZZ Cameron Z-160 11389 H.M. Paulusma, Donkerbroek PH-CAE Diamond DA 40 D D4.145 Wings over Holland , Lelystad PH-CAN Cessna 150M 15076686 J. van Egmond, Nijverdal PH-CAP Cameron N-133 4018 A.G. ter Horst, Enschede PH-CAQ Ultravia Pelican PL 686 A.P. Kitselaar, Heerlen PH-CBB Reims F152 F15201782 Flight Center Lelystad , Lelystad PH-CBD Reims F152 F15201791 R. Hijmans, Anna Paulowna PH-CBG Reims F152 F15201803 Aero-Club Maritime, Den Helder PH-CBN Reims F172N F17201985 Cantonair Holland , Hilversum PH-CBO Ultravia Pelican PL 689 J.B. Komen, Vleuten PH-CCA SOCATA-GA TB 20 2059 Chr. J.A.J. van den Akker Beheer, Nuenen PH-CCC Colt 90A 982 Ad Ballon , Breda PH-CCD Diamond DA 42 42.332 Llevantavia S.L., Felanitx PH-CCI BAe 3201 860 AIS Activa , Lelystad PH-CDA Lindstrand LBL 160A 1254 G.A. Zoet, Nederhorst Den Berg PH-CDL Piper PA-34-220T 34-8233053 Cordial Beheer en Registergoeder, Winschoten PH-CDS Cessna 152 15279972 Stella Aviation Charter , Teuge PH-CEC Diamond DA 40 40.331 P.A. Wijnand, Schin Op Geul PH-CGC Dornier 228-212 8183 Commandant der Luchtstrijdkrachten, Breda PH-CGN Dornier 228-212 8181 Commandant der Luchtstrijdkrachten, Breda PH-CGR Cirrus SR20 1960 R.H.A. van Vledder, Maarssen PH-CHC Robinson R44 II 10268 Coolen-Huijbregts , Heythuysen PH-CHT Dassault Falcon 2000EX 40 Solid-aiR , Eindhoven PH-CIJ Cessna 680 680-0185 Cartier Europe , Amsterdam PH-CIO Reims F172N F17201556 VIG/CB Group , Almelo PH-CIS SOCATA-GA TB 9 1397 AIS Activa , Lelystad PH-CJC New Piper PA-28-181 2843595 Charlie Juliet Charlie , Hilversum PH-CJI Cessna 560XL 560-5128 Uniwest Group , Deventer PH-CJO SOCATA-GA TB 20 795 J. Wind, Middelburg PH-CKA Boeing 747-406F 33694 KLM , Amstelveen PH-CKB Boeing 747-406F 33695 KLM , Amstelveen PH-CKC Boeing 747-406F 33696 KLM , Amstelveen PH-CKD Boeing 747-406F 35233 KLM , Amstelveen PH-CLC Cameron A-140 4322 Dutch Ballooning , Amersfoort PH-CLZ SOCATA TBM700 C2 299 Alibrent , ʻS-Gravenhage PH-CMB Cameron A-120 4017 G. Härle, Enschede PH-CMK Cessna T206H T20608726 Meijer Beheer , Kruiningen PH-CML Thund/Colt 120A 2277 Stichting Ad Ballon, Breda PH-CMW Cessna 525 525-0613 Uniwest Group , Deventer PH-COA Cessna 140 14737 P. Standaart, Den Burg PH-COL Lancair 320 399 J.C. Jones, Mauguio PH-COM Piper PA-30 30-279 Dutch Airline Pilots Aero Club, Heemskerk PH-COP SOCATA-GA TB 10 2113 J.W. Westerhof, Eindhoven PH-COU Cessna 172M 17267385 Handelsonderneming Evama Apeldoo, Hoog Soeren PH-COW Ultravia Pelican PL 649 R. van Gastel, Rosmalen PH-CRE Murphy Rebel 629 R E. Bosch, Minderhout PH-CRI CriCri MC 15 NVAV-130 H. van Haarlem, Lelystad PH-CRJ Vanʼs RV-6A 23773 J.T. van Wijk, Nieuwegein PH-CRM DynʼAero S MCR 4S-2002 37 L.C.A.H. van den Broek, Breda PH-CRS Cirrus SR20 1092 Cirrus Exploitatie VoF, Papendrecht PH-CRT Lindstrand LBL 120A 442 G.A. Zoet, Nederhorst Den Berg PH-CRW Cameron A-315 11097 Haven Management , Harfsen PH-CSL DHavilland DH-82A 86609 A.J.P. Reijntjes, Nieuwerkerk ad IJssel PH-CUE Cameron N-105 4683 M.R.M. Kruseman, Arnhem PH-CUY Schroeder Fire Balloons G 919 J.E.H. Boon, Kerkrade PH-CVH FlyBaby 1B 3 R.C. van Haarlem, Lelystad PH-CVT Cessna 172P 17275333 Vliegclub Teuge, Teuge PH-CVW Robinson R22 BETA 3975 A.F.C. van Westerop, Heiloo PH-CWT Lindstrand LBL 150A 974 I. Visser, Frederiksoord PH-CZM Cameron A-400 10164 Greetzz , Eindhoven PH-DAC DAC RangeR 1 Dutch Aeroplane Company, Dordrecht PH-DAH Kubicek BB85Z 569 Dutch Ballooning , Amersfoort

187 PH-DAI Diamond DA 40 D D4.135 Stichting DA 40 Flyers, Purmerend PH-DAJ Cameron N-133 10082 A.J. Barends, Enschede PH-DAN CzechACWor SportCruiser 08SC149 D.F.J. De Brandt, Grimbergen PH-DAY Ultravia Pelican PL 637 W. Bron, Drachtstercompagnie PH-DBO Lancair 360 245 D.W. de Boer, Oppenhuizen PH-DBV Thund/Colt AX9-120 S2 2209 De Hot-Leemans , Breda PH-DCX Cameron N-133 4649 Rien Jurg Promotions , Hengelo PH-DDL Cameron Z-120 10636 A.J. Troost , Emmeloord PH-DDZ Douglas DC-3C-S1C3G 19754 AllPlanes , Schiphol PH-DES Cessna 182P 18263920 Paracentrum Zeeland , Arnemuiden PH-DEZ Cessna 501 501-0279 Stella Aviation Charter , Teuge PH-DFA Diamond DA 42 42.088 DFA Holding , Eelde PH-DFB Diamond DA 42 42.229 DFA Holding , Eelde PH-DFC SOCATA-GA TB 10 1586 DFA Holding , Eelde PH-DFD Diamond DA 42 42.370 DFA Holding , Eelde PH-DFE SOCATA-GA TB 10 1069 DFA Holding , Eelde PH-DFJ SOCATA-GA TB 10 1588 DFA Holding , Eelde PH-DFW SOCATA-GA TB 10 1585 DFA Holding , Eelde PH-DGY Mooney M20K 25-1145 Handelsonderneming Evama, Hoog Soeren PH-DHC DHC DHC-2 Mk.I 965 SKLHV, Rijen PH-DHM Cameron N-133 3892 H.A.M. Achterberg, Haaksbergen PH-DHN Cameron Z-250 11046 De Hot-Leemans , Breda PH-DIA Cameron A-140 4796 M.R.M. Kruseman, Arnhem PH-DIB Schweizer 269C S1612 Swanenberg Heli Services , Schaijk PH-DID Ultramagic M-145 145/19 Ballonvaartcentrum Van Manen , Barneveld PH-DIX Pilatus PC-12/45 309 Din-Air , Budel PH-DIY Europa AL Europa XS TG 589 F.H.M. Veldman, Odoornerveen PH-DJB Schroeder Fire Balloons G 819 Action Ballooning Joure , Joure PH-DJM Denney Acf Kitfox Mk IV 1412 R.A. Norp, Bussum PH-DJO Thunder AX6-56Z 398 J.A. Bouman, Tiel PH-DKE Reims F152 F15201832 Luchtvaartbedrijf De Kempen , Budel PH-DKF Reims F172P F17202124 A.H. Beekmans, Gemert PH-DKG Cessna 172P 17275386 Luchtvaartbedrijf De Kempen , Budel PH-DKH Cessna 172P 17275655 Luchtvaartbedrijf De Kempen , Budel PH-DKI Partenavia P.68 C 297 Lammers Industries , Budel PH-DKJ Reims F150M F15001347 Luchtvaartbedrijf De Kempen , Budel PH-DKM Cessna 152 15281025 Luchtvaartbedrijf De Kempen , Budel PH-DLA Reims FR172K FR17200608 C. van Linden, Zoersel PH-DLB Cameron A-200 10484 G.J.W.M. Masselink, Vlaardingen PH-DLK DHavilland DH-82A 85030 M.I.M. Schermer Voest, Soesterberg PH-DLN Piaggio P.180 Avanti II 1175 JetNetherlands , Schiphol PH-DLY Cameron N-120 4603 J. Palte, Soest PH-DMR NCIA Bombardier DHC-8-315 569 Air Nostrum Lineas, Quart De Poblet Vale PH-DMU NCIA Bombardier DHC-8-315 568 Air Nostrum Lineas, Quart De Poblet Vale PH-DMV NCIA Bombardier DHC-8-315 570 Air Nostrum Lineas, Quart De Poblet Vale PH-DON Cessna 172P 17274985 Norvold International , Soesterberg PH-DOO Ultravia Pelican PL 692 S.L. Lampers, Burgum PH-DOS Thunder AX7-77Z 449 Ad Ballon , Breda PH-DOT Lindstrand LBL 150A 773 J.A. Struijk, Rotterdam PH-DPC Cessna 172RG 172RG0369 Uniwest Group , Deventer PH-DRI St.V.V. DR-1 152-17 Stichting Vroege Vogels, Lelystad PH-DRK Cessna 560XL 560-5258 JetNetherlands , Schiphol PH-DRL Beechcraft A36 E-1784 Transal Aero Services , Arnemuiden PH-DRN SOCATA-GA TB 10 1135 H.J.M.M. van Doorne, Mierlo PH-DRS Cessna 560XL 560-5792 JetNetherlands , Schiphol PH-DRT Piper PA-28-181 28-8490055 Dutch-Roll , Amersfoort PH-DSG Cessna 172S 172S10705 L.S. Verwelius, Huizen PH-DST Ultramagic N-300 300/28 Ad Ballon Ballonvaarten , Breda PH-DTR Lancair 320 603-320-349 R. Leeman, Epe PH-DTS Diamond DA 42 42.204 Wings over Holland , Lelystad PH-DTT Cameron Z-150 10957 Rien Jurg Promotions , Hengelo PH-DUB Piper PA-28R-200 28R-7435139 Stella Aviation Charter , Teuge PH-DUC Stod.Hamil GLASAIR II-S RG 2069 R.S. van Dijk, Aquamarine PH-DUK Cessna 185 185-0046 Wings over Holland , Lelystad PH-DVA Lindstrand LBL 105A 343 Rob Wiegers Ballonvaart , Soest

188 PH-DVB Cameron A-140 4354 Wilco Air , Ootmarsum PH-DVD Cirrus SR22 3612 H.J.M.M. van Doorne, Mierlo PH-DVT SOCATA-GA TB 10 2062 De Vries - Dekker Beheer , Monnickendam PH-DVW Reims FR172H FR17200342 F.A. Kettenis, Bergen Op Zoom PH-DWB Cameron A-105 2134 K.J.D. Barends, Losser PH-DWD Mediterran VM-1 Esqual-C E-180037 D.F.A. de Winter, Bonheiden PH-DWW Robinson R44 II 10776 Wikselaar Satelite Trading , Harskamp PH-DYE Cessna 550 550-0927 Solid-aiR , Eindhoven PH-DYN Cessna 550 550-0928 Solid-aiR , Eindhoven PH-DZB Kubicek BB60N 323 Rob Wiegers Ballonvaart , Soest PH-EAG Euro-Enaer EE10 4 TU Delft Faculteit Lucht- en Rui, Delft PH-EAH Piper PA-28-181 28-7990445 KN Singles and Twins, Lelystad PH-EAM Reims F172N F17201602 Vliegclub SCHIPHOL, Schiphol PH-EAR Cameron C-80 3600 Stichting Oordt Ballooning, Maastricht PH-EBF St.V.V. DR-1 155-17 Stichting Vroege Vogels, Lelystad PH-ECC Pilatus PC-12/45 107 Elas Professional Services, Valkenswaard PH-ECD Eurocopt-F EC 120 B 1169 Heli Holland Holding , Emmer Compascuum PH-ECE Eurocopt-F EC 120 B 1005 Heli Holland Holding , Emmer Compascuum PH-ECI Cessna 525 525-0321 Ypsilon , Breda PH-ECJ Eurocopt-F EC 130 B4 3604 Heli Holland Holding , Emmer Compascuum PH-ECN A.P.Robin R 1180 TD 228 M. Hagels, Hengelo Ov PH-ECR Eurocopt-F EC 120 B 1024 Heli Holland Holding , Emmer Compascuum PH-ECU Thund/Colt 120A 2055 G.A. Zoet, Nederhorst Den Berg PH-ECZ Eurocopt-F EC 130 B4 3624 Heli Holland Holding , Emmer Compascuum PH-EDB ProTech PT-2 1164 E.J.R. de Bisschop, Oud-Heverlee PH-EDD Piper PA-28-161 28-8116202 KN Singles and Twins, Lelystad PH-EDE Cameron Z-160 10584 Van Harten Ballonvaarten , Barneveld PH-EDH Piper PA-24-250 24-3361 A.W. Grandia, Amsterdam PH-EDK Schroeder Fire Balloons G 611 H.G. Riebesehl, Taaken PH-EDM Dassault Mystère-Falcon 900 188 Jet Management Europe , Schiphol PH-EEL Cameron O-90 3356 Parkstad Ballooning, Veendam PH-EGC Piper PA-34-220T 34-8133115 J.P.G. Bovee, Almere PH-EGG Cameron Egg-120 11098 M. van Dijk, Kootwijkerbroek PH-EGO Cameron A-140 4325 E. Oordt, Zwolle PH-EHN Reims F172M F17201186 Rainbow Aviation , Eindhoven PH-EHV Cessna 172M 17264973 Rainbow Aviation , Eindhoven PH-EIB Ultramagic F30-EGG 30/01 Ballonvaartcentrum Van Manen , Barneveld PH-EIJ SOCATA-GA RALLYE 150 ST 3141 B.G. Veldhuizen, Loosdrecht PH-EIN 3-i Sky Arrow 1450 L 053/01 Makelaars- en Taxateurskant. in, Bilthoven PH-EJD Thund/Colt 31A 2020 Noord Veluws Ballonteam , Oosterwolde Gld PH-EJM Cameron O-105 3723 Noord Veluws Ballonteam , Oosterwolde Gld PH-EKM Cameron A-105 4687 Stichting Boschʼ Ballongezelscha, Vught PH-ELA DynʼAero S MCR CLUB 213 M. Prekatsunakis, Amstelveen PH-ELB DynʼAero S MCR CLUB 364 M.M.D. van Eeghen, Bloemendaal PH-ELI Robinson R44 656 Lelykopters , Lelystad PH-ELP Eurocopt-D EC135 T2 370 ANWB MAA, Utrecht PH-ELT Christen A-1 1131 Stichting Belang Zweefvliegers Terlet, Arnhem PH-EMG SkyStar Kitfox Series 5 Vixen V9411-0021 R.H. Saltzmann, Bergisch Gladbach PH-EMJ Cessna 172R 17281159 Aviation Management Maastricht, Maastricht-Airport PH-EMK Cessna 172R 17281163 Aviation Management Maastricht, Maastricht-Airport PH-EMR Cameron A-105 4784 Hardbrass Partners , Barneveld PH-EMS Eurocopt-D EC135 T2 374 ANWB MAA, Utrecht PH-END Bolkow BO 208 515 C.A.J. van Andel-Konings, Raamsdonksveer PH-ENH Lindstrand LBL 105A 844 J.A. Bouman, Tiel PH-ENJ Piper PA-18-135 18-2540 E. Elbertsen, Rijen PH-ENP Cessna U206G U20605848 Eerste Nederlandse Parachutisten, Bosschenhoofd PH-ENR Cameron Z-69 10588 Ballonvaartcentrum Van Manen , Barneveld PH-ENS Thund/Colt 105A 1435 Ad Ballon , Breda PH-EPH Ultramagic N-250 250/48 G. Pals, Ter Apel PH-EPO Piper PA-28-181 28-7990557 W.J. Zoet, ʻS-Gravenhage PH-EPS Ultramagic N-210 210/52 G. Pals, Ter Apel PH-EPY Lindstrand LBL 150A 722 Van Harten Ballonvaarten , Barneveld PH-EQU Eurocopt-F EC 155 B1 6708 Eques Asset , Amsterdam

189 PH-EQV Stod.Hamil GLASAIR II RG 1072 F.F.H. Versteeg, Amsterdam PH-ERD CEA FDR 250 T 08M-4 H.L. Leuters, Münster PH-ERH Ultravia Pelican PL 688 E.R. van Helden, Kapellen PH-ERK Beechcraft F33A CE-909 N.M. Wagenaar, Blaricum PH-ERM Piper PA-28-181 2843659 Pharmair , Soest PH-ESB SOCATA-GA TB 10 2117 J.H. van der Panne, Diemen PH-ESD SOCATA-GA TB 20 2205 Devoort , Lelystad PH-ESE SOCATA-GA TB 20 2202 SICI S.r.l., Roma PH-ESG Lindstrand LBL 210A 963 P. Kooistra, Sint Nicolaasga PH-ESH Lindstrand LBL 120A 745 A.H.M. van Houdt, Delft PH-ESV Cameron O-140 10062 E.R. Smit, Veendam PH-EUB Eurocopt-F EC 155 B1 6802 CHC Helicopters Netherlands , Den Helder PH-EUC Agusta AC AW139 41210 CHC Helicopters Netherlands , Den Helder PH-EUD Agusta AW139 31295 CHC Helicopters Netherlands , Den Helder PH-EVE Cameron N-120 3903 M.M.Y. Hoogeslag - Willems, Ootmarsum PH-EVF Reims F152 F15201770 B.W.O. Shair Ali, Den Helder PH-EVR Eurocopt-F EC 120 B 1293 Coolen-Huijbregts , Heythuysen PH-EVY Dornier 328-100 3095 Elas Professional Services, Valkenswaard PH-EWK Tecnam P92-J 11 Special Air Services , Teuge PH-EZA EMBRAER ERJ 190-100 STD 19000224 KLM Cityhopper , Schiphol PH-EZB EMBRAER ERJ 190-100 STD 19000235 KLM Cityhopper , Schiphol PH-EZC EMBRAER ERJ 190-100 STD 19000250 KLM Cityhopper , Schiphol PH-EZD EMBRAER ERJ 190-100 STD 19000279 KLM Cityhopper , Schiphol PH-EZE EMBRAER ERJ 190-100 STD 19000288 KLM Cityhopper , Schiphol PH-EZF EMBRAER ERJ 190-100 STD 19000304 KLM Cityhopper , Schiphol PH-EZG EMBRAER ERJ 190-100 STD 19000315 KLM Cityhopper , Schiphol PH-EZH EMBRAER ERJ 190-100 STD 19000319 KLM Cityhopper , Schiphol PH-EZI EMBRAER ERJ 190-100 STD 19000322 KLM Cityhopper , Schiphol PH-EZK EMBRAER ERJ 190-100 STD 19000326 KLM Cityhopper , Schiphol PH-EZL EMBRAER ERJ 190-100 STD 19000334 KLM Cityhopper , Schiphol PH-EZM EMBRAER ERJ 190-100 STD 19000338 KLM Cityhopper , Schiphol PH-EZN EMBRAER ERJ 190-100 STD 19000342 KLM Cityhopper , Schiphol PH-EZO EMBRAER ERJ 190-100 STD 19000345 KLM Cityhopper , Schiphol PH-EZP EMBRAER ERJ 190-100 STD 19000347 KLM Cityhopper , Schiphol PH-FAI Fairchild 24R9 R9-418 Stichting Vroege Vogels, Lelystad PH-FAL Cirrus SR22 3662 Alibrent , ʻS-Gravenhage PH-FAM Piper PA-28RT-201T 28R-8031123 A.C. Vliegschool Teuge , Teuge PH-FAS WD Fascination D4 E 51 Peeme Aviation , Dorst PH-FCB Cameron A-415 10843 M.R.M. Kruseman, Arnhem PH-FCH SOCATA-GA TB 9 1300 P.T.B. Santegoeds, Weert PH-FDT Cameron A-300 10556 Sky Promotions , Tilburg PH-FEA SOCATA-GA TB 20 1920 Weijers Beheer , Epe PH-FEG Lindstrand LBL 150A 1209 Ballooning Adventure , Enschede PH-FHB New Piper PA-46-500TP 4697282 Faber Halbertsma Holding , Eck En Wiel PH-FHG New Piper PA-46-350P 4636022 Twinroofs , Amsterdam PH-FIF Cessna 182T 18282031 Dokter F. Schol BVBA, Zoersel PH-FIN Cameron Z-180 11189 De Hot-Leemans , Breda PH-FIS Cessna 525 525-0514 KNSF Flight Services , Amstelveen PH-FJK Cessna 525B 525B-0291 JetNetherlands , Schiphol PH-FLD Diamond DA 40 D D4.168 Stichting DA 40 Flyers, Purmerend PH-FLE Reims F172N F17201553 H. Veldkamp, Enkhuizen PH-FLF Cessna 337B 337-0669 Flying Focus Castricum , Bussum PH-FLG Piper PA-19 18-1445 J.L. Pfundt, Baarn PH-FLH Piper PA-19 18-2013 Flying Focus Castricum , Bussum PH-FLI Piper PA-18-150 18-8109049 Flying Focus Castricum , Bussum PH-FLJ Piper PA-18-105 18-284 Flying Focus Castricum , Bussum PH-FLK Diamond-C DA20-A1 10280 Stichting Katana Flyers, Purmerend PH-FLY Vanʼs RV-7A 71726 E.J. Wildenbeest, Lathum PH-FMM Cirrus SR22 1832 Bos Beheer , Oosterhout Nb PH-FRJ Schroeder Fire Balloons G 396 L.P.C.M. Leemans, Breda PH-FSB SOCATA TBM700 N 358 Air Frans , Hengelo Ov PH-FTO Cessna 172RG 172RG0546 E. Kraal, Beilen PH-FUK Cameron Z-105 10385 Oordt Adventures , Teuge PH-FUT Velocity 173 RG F02RG-001 I. Gürbüz, Rotterdam PH-FVD Robinson R44 II 11905 Delon Air , Ter Aar

190 PH-FVZ Robinson R44 1111 EBAG Helicopters , Ede PH-FWJ Lindstrand LBL 150A 896 J. Jonkman, Akmarijp PH-FZG Fokker F27 Mark 050 20202 Denim Air , Hoofddorp PH-FZH Fokker F27 Mark 050 20210 Denim Air , Hoofddorp PH-GAZ Piper PA-18-135 18-3537 SKHV, Rijen PH-GBA Piper PA-18-150 18-7909047 PA 18 , Oudewater PH-GBH Cameron A-300 11049 Rien Jurg Promotions , Hengelo PH-GBT Lindstrand LBL 150A 687 Flying Balloon Compagnie , Oudehaske PH-GDR Ultramagic N-180 180/88 L.E. Dijkstra, Nietap PH-GEN Piper J3C-65 12893 A.C. Witte, Werkhoven PH-GEO Reims F172N F17201837 Stella Aviation Charter , Teuge PH-GES Europa AL Europa XS 391 K. de Geus, Sint Maarten PH-GGD Cameron Condom-105 11037 Sky Promotions , Tilburg PH-GGG Piper PA-28RT-201T 28R-8131186 R. Schildmeijer, Amsterdam PH-GGN Cameron N-133 4976 Rien Jurg Promotions , Hengelo PH-GGW Boeing 737-8EH 35831 Transavia Airlines, Schiphol PH-GIN FUJI FA-200-180 FA-200-255 W.C. Hartgers, Amsterdam PH-GIS SOCATA-GA TB 9 1386 AIS Activa , Lelystad PH-GJA Lindstrand LBL 25A 342 Ballonvaartcentrum Van Manen , Barneveld PH-GLG SOCATA-GA TB 20 1907 Alphatronics Holding , Nijkerk Gld PH-GLT Gr.Lakes 2T-1A-2 6710J-342 H.J. Afink, Enschede PH-GMZ Cameron Z-140 10231 F.A. Snijders, Mander PH-GOG Cameron Van Gogh-110 10269 G.A. Zoet, Nederhorst Den Berg PH-GOM RAF RAF 2000 GTX SE H2-97-8-300 G.K. Gombault, Andijk PH-GOZ Aviat A-1 1211 Gooise Zweefvliegclub, Hilversum PH-GPI Lindstrand LBL 120A 664 G. Pals, Ter Apel PH-GPS Kubicek BB45N 279 G. Pals, Ter Apel PH-GPU Cameron N-90 3934 A.G. ter Horst, Enschede PH-GRA Reims F150L F15001006 Polder Aviation , Lelystad PH-GRB Fokker S.11.1 6211 SKHV, Rijen PH-GRD Cameron A-300 10975 A.J. Barends, Enschede PH-GRF Lindstrand LBL 105A 639 L.E. Dijkstra, Nietap PH-GRG AGAC AG-5B 10174 G. Hulshoff, Monnickendam PH-GRH Cessna 172P 17274269 SKHV, Rijen PH-GRN Kubicek BB70Z 364 R.H.G. Kleinsmit, Goingarijp PH-GRR Cameron A-450LW 11363 Greetzz , Eindhoven PH-GRV Cameron A-250 10974 Greetzz , Eindhoven PH-GRW Cameron Z-600 11263 Greetzz , Eindhoven PH-GRX Cameron A-300 10976 Greetzz , Eindhoven PH-GRY Fokker S.11.1 6280 SKHV, Rijen PH-GRZ Cameron A-300 10693 Greetzz , Eindhoven PH-GSB Kubicek BB70Z 437 H. Velthoven, Capelle aan den IJssel PH-GSP Cameron A-210 10138 City Ballooning , Amersfoort PH-GSY Diamond DA 40 40.060 G.C. van der Schans, De Hoef PH-GSZ DynʼAero S MCR SPORTSTER 161 O. Groesz, Huizen PH-GTI SOCATA-GA TB 20 2026 F.C.J.A. Haarman, Oosteind PH-GTM Ultramagic M-105 105/54 Ballonvaartcentrum Van Manen , Barneveld PH-GTN Cameron Z-140 11232 J. Wessels, Hengelo Ov PH-GTS Cirrus SR20 1765 F.J.H. Geelen, Beek Gem Montferland PH-GUD Piper PA-34-220T 3449374 ABAB, Spijk-Gorinchem PH-GUE Cameron A-300 10882 Rien Jurg Promotions , Hengelo PH-GVB Cessna 172S 172S8231 G.P.A.M. Voorbraak, Meerle PH-GVH Lancair Super ES-DD 206 H. van Gangelen, Gouda PH-GWJ Thund/Colt 105A 2210 G. Wijnja, Joure PH-GWK Cameron N-105 3652 H.J. Verhoeff, Dreumel PH-GWW Ruschmeyer R 90-230 RG 14 Speedbird Aviation , Rotterdam PH-GYS Reims F172N F17201871 Stichting Vliegmaterieel SCHIPHOL, Amsterdam PH-GZC Bellanca 8GCBC 344-80 Gilzer Luchtvaartclub “Illustrio, Gilze PH-HAN Lancair 360 248 B.M. Gréselle, Meudon PH-HAR Thund/Colt 56B 2573 H.A.F.M. de Greeff, Grave PH-HBB SOCATA-GA TB 20 1079 Garage Helpman , Groningen PH-HBH Hughes 269C 1100986 Heli Holland Holding , Emmer Compascuum PH-HBR Viking DragonFly Mark II 124 G.N. Zandstra, Groenlo PH-HBW Cessna 172S 172S8113 Lalmy Aviation , Hoofddorp PH-HCG Reims FR172J FR17200400 AirVan , Helmond

191 PH-HCV Lindstrand LBL 120A 507 H. Jonkman, Akkrum PH-HCW Reims F172M F17201011 W.G.J. Bennink, Mijdrecht PH-HDB Cameron N-105 4610 Klepper Ballooning , Hardenberg PH-HDK Cameron Z-225 11384 Aerostat Ballonvaarten, Moordrecht PH-HDV Ultramagic N-355 355/04 R.W. Wiegers, Soest PH-HEB Ultramagic N-250 250/52 Ballonvaartcentrum Van Manen , Barneveld PH-HEC Cameron Z-120 10425 E.L. Perina, Scheemda PH-HED Eurocopt-F EC 120 B 1068 Flying Thorn , Eindhoven PH-HEE Cameron Z-105 11193 Van Harten Ballonvaarten , Barneveld PH-HEW Robinson R44 785 R.J. Everett, Sproughton Ipswich PH-HFR Lindstrand LBL 105A 137 Ballonclub Veendam, Veendam PH-HGD Ultravia Pelican PL 678 C. Mulder, Culemborg PH-HGG Raytheon B36TC EA-683 Pluijm Air , Den Helder PH-HGL Sequoia F.8L Falco 1 G.J. van Breukelen, De Meern PH-HGO Reims F152 F15201701 SVR, Rotterdam PH-HGR Cameron Z-275 11248 M.R.M. Kruseman, Arnhem PH-HHA Schweizer 269D 14 Heli Holland Holding , Emmer Compascuum PH-HHB Schweizer 269D 16 Heli Holland Holding , Emmer Compascuum PH-HHC SNIAS AS 355 F1 5049 Heli Holland Holding , Emmer Compascuum PH-HHF Schweizer 269D 22 Heli Holland Holding , Emmer Compascuum PH-HHJ SNIAS AS 355 F2 5356 Heli Holland Holding , Emmer Compascuum PH-HHK Bell Textr 206L-1 45456 Heli Holland Holding , Emmer Compascuum PH-HII Ultramagic M-105 105/164 Rien Jurg Promotions , Hengelo PH-HIL Cessna 150L 15075161 W. van Duin, Eemnes PH-HIO Cameron N-133 3484 Rien Jurg Promotions , Hengelo PH-HIS SOCATA-GA TB 9 1293 AIS Activa , Lelystad PH-HJG SOCATA-GA TB 20 1922 Scenair , Wijk Bij Duurstede PH-HKM Piper PA-34-200T 34-8070079 KN Singles and Twin, Lelystad PH-HLD Cessna 172M 17265860 E.K. Belderok, Oostburg PH-HLE Cessna 152 15283822 E.K. Belderok, Oostburg PH-HLF Cessna 182P 18264085 E.K. Belderok, Oostburg PH-HLI Cessna 172S 172S8751 E.K. Belderok, Oostburg PH-HLM Piper PA-34-200T 34-7770393 KN Singles and Twins, Lelystad PH-HLR APEX DR 400/140 B 2595 E.K. Belderok, Oostburg PH-HMA Cessna 550 550-0972 Heerema Vliegbedrijf , ʻS-Gravenhage PH-HMG Cameron A-250 11111 M. van Dijk, Kootwijkerbroek PH-HNM Piper PA-34-200T 34-7770135 KN Singles and Twins, Lelystad PH-HOG Fokker S.11.1 6275 Stichting Fokker Four, Maarssen PH-HOH Colt 105A 760 Ad Ballon , Breda PH-HOI Fokker S.11.1 6282 SKHV, Rijen PH-HOJ Schroeder Fire Balloons G 1049 Abacus Ballooning , Laren PH-HOK Fokker S.11.1 6272 Stichting Fokker Four, Maarssen PH-HOL Fokker S.11.1 6270 Stichting Fokker Four, Maarssen PH-HOO Cameron N-105 10064 Rien Jurg Promotions , Hengelo PH-HOS Cameron Nissan Micra 2883 Rien Jurg Promotions , Hengelo PH-HOV Thund/Colt AX7-77 S1 1768 A.H. ten Dam, Loenersloot PH-HPC Thund/Colt 69A 2567 Ad Ballon , Breda PH-HPY Schroeder Fire Balloons G 1107 Fun Balloons , Cadier En Keer PH-HRJ Cameron O-105 10837 J.W. van der Kolk, Dedemsvaart PH-HRK Piaggio P.180 Avanti II 1120 Rotterdam Private Air , Rotterdam PH-HRN Cameron N-120 4761 De Hot-Leemans , Breda PH-HSA Boeing 737-8K2 34171 Transavia Airlines, Schiphol PH-HSB Boeing 737-8K2 34172 Transavia Airlines, Schiphol PH-HSC Boeing 737-8K2 34173 Transavia Airlines, Schiphol PH-HSL Cameron V-77 2495 J.L.M. van Hoesel, ʻS-Hertogenbosch PH-HSW Boeing 737-8K2 37160 Transavia Airlines, Schiphol PH-HTD Cameron A-140 3190 A.H. ten Dam, Loenersloot PH-HUB SOCATA-GA TBM700 A 127 Flying Thorn , Eindhoven PH-HUW Schroeder Fire Balloons G 1202 M.R.M. Kruseman, Arnhem PH-HVB Eurocopt-D EC135 T2+ 811 ANWB MAA, Utrecht PH-HVD Bolkow BO 208 C 616 H.J.M.M. van Doorne, Mierlo PH-HVE Zenith CH 601 HDS 6-9057 H. van Essen, Terschuur PH-HVH SNIAS AS 355 F1 5215 Heli Holland Holding , Emmer Compascuum PH-HVP Reims F150M F15001194 Stella Aviation Charter , Teuge PH-HWH Agusta AB206B 8076 Heli Holland Holding , Emmer Compascuum

192 PH-HYM Cameron N-105 4341 H.A.M. Achterberg, Haaksbergen PH-HZB Boeing 737-8K2 28374 Transavia Airlines, Schiphol PH-HZC Boeing 737-8K2 28375 Transavia Airlines, Schiphol PH-HZD Boeing 737-8K2 28376 Transavia Airlines, Schiphol PH-HZE Boeing 737-8K2 28377 Transavia Airlines, Schiphol PH-HZF Boeing 737-8K2 28378 Transavia Airlines, Schiphol PH-HZG Boeing 737-8K2 28379 Transavia Airlines, Schiphol PH-HZI Boeing 737-8K2 28380 Transavia Airlines, Schiphol PH-HZJ Boeing 737-8K2 30389 Transavia Airlines, Schiphol PH-HZK Boeing 737-8K2 30390 Transavia Airlines, Schiphol PH-HZL Boeing 737-8K2 30391 Transavia Airlines, Schiphol PH-HZM Boeing 737-8K2 30392 Transavia Airlines, Schiphol PH-HZN Boeing 737-8K2 32943 Transavia Airlines, Schiphol PH-HZO Boeing 737-8K2 34169 Transavia Airlines, Schiphol PH-HZW Boeing 737-8K2 29345 Transavia Airlines, Schiphol PH-HZX Boeing 737-8K2 28248 Transavia Airlines, Schiphol PH-IAB Cameron N-180 3981 H.T. Kleinsmit, Joure PH-IAC Cameron N-145 3979 H.T. Kleinsmit, Joure PH-IAD Cameron N-210 4059 De Hot-Leemans , Breda PH-IAE Cameron C-80 4032 Van Harten Ballonvaarten , Barneveld PH-IBF Cameron A-315 10761 Rien Jurg Promotions , Hengelo PH-IBL P 220 S 467 L.L.C.M. Philippe, Santa Cristina DʼAro PH-IBU SOCATA-GA RALLYE 235 E 13125 H.J. van der Zande, Oldenzaal PH-ICN Piper PA-32R-301 32R-8013004 Blom Holding , Delft PH-ICR Thund/Colt 120A 2309 Ad Ballon , Breda PH-IDA Piper PA-31-350 31-7852160 Epsilon Aviation S.A., Spata PH-IDR Lindstrand LBL 150A 652 L.E. Dijkstra, Nietap PH-IEJ Kubicek BB42Z 268 Rob Wiegers Ballonvaart , Soest PH-IEN Europa AL Europa XS TG 305 R. van Essen, Delden PH-IGH Schroeder Fire Balloons G 654 Beheerland , Westervoort PH-IHO Cameron N-133 4080 Rien Jurg Promotions , Hengelo PH-IIB Noorduyn Harvard Mk.II 14A-1467 SKHV, Rijen PH-IIH Cameron Inverted Balloon-105 11240 Rien Jurg Promotions , Hengelo PH-IIS SOCATA-GA TB 9 1373 AIS Activa , Lelystad PH-IJF MC/W Hassa MW 77 1 B. Stuiver, Odoorn PH-IKE Lindstrand LBL 105A 675 I. Visser, Frederiksoord PH-ILC Dassault Mystère-Falcon 900 161 Jet Management Europe , Schiphol PH-ILS SOCATA-GA TB 10 530 Jetstream Aviation , Zuid-Scharwoude PH-ILZ Cessna 560 560-0145 Solid-aiR , Eindhoven PH-IMR Mooney M20K 25-0817 W.J. Josephus Jitta, Hoorn Nh PH-INS Scamp NVAV-25 H.G. Tjoa, Hoofddorp PH-INT Cameron N-77 1386 E. van Nus, Diever PH-IRE Cameron O-120 4336 T. Brouwer, Brummen PH-IRO Reims F172M F17201088 SAS Beheer , Teuge PH-ISF CzechACWor SportCruiser 09SC254 C. von Hammel, Cloppenburg PH-ISL Reims F172M F17201018 KN Singles and Twins, Lelystad PH-ISS Schroeder Fire Balloons G 1131 Special Balloon Services , Leusden PH-ITH Ultramagic M-130 130/48 Ballonvaartcentrum Van Manen , Barneveld PH-ITS Thund/Colt 69A 1317 P. Kooistra, Sint Nicolaasga PH-IVE Kubicek BB34Z 723 B. Stuiver, Odoorn PH-IWO SE-5A (Replica) SE5-AF5447 K.A. Doornbos, Eelde PH-JAC Piper PA-28-161 28-8416130 A.C. Vliegschool Teuge , Teuge PH-JAI Europa AL Europa XS TG 460 T.E. Weert, Heerhugowaard PH-JAJ Glasair Sportsman 2+2 7294 N.J. Nanninga, ʻS-Gravenhage PH-JAS Cessna 208 20800226 Paracentrum Texel , De Cocksdorp PH-JAX HawkBeech C90GTi LJ-1913 L.S. Verwelius, Huizen PH-JBA Cameron Z-210 11398 Sky Promotions , Tilburg PH-JBB Reims F172M F17200971 Vliegbedrijf Tom van der Meulen, Oostwold PH-JBC Reims F172M F17200960 B.E.J. Antonius, Apeldoorn PH-JBF Reims F172N F17201757 Chagall Veeningen , Veeningen PH-JBG Reims F172P F17202072 Stichting Oordt Ballooning, Maastricht PH-JBH Reims F172M F17201182 J.J.W.M. Jacobs, Ballum PH-JBI Cessna R172K R1722969 W.N.H. Iding, Appeltern PH-JBJ Piper PA-34-220T 3433157 Stella Aviation Charter , Teuge PH-JBL Cameron N-120 2256 P. Kok, Bronkhorst

193 PH-JBT Ultramagic N-180 180/85 Ballonvaartcentrum Van Manen , Barneveld PH-JBY Cessna U206F U20603230 B.D. Rienks, Oosterend Nh PH-JCH Fokker F28 Mark 0070 11528 KLM Cityhopper , Schiphol PH-JCI Raytheon 390 RB-122 Solid-aiR , Eindhoven PH-JCT Fokker F28 Mark 0070 11537 KLM Cityhopper , Schiphol PH-JDK Lambert M212-200 2 B.A. Adriaens, Rotterdam PH-JDL Ruschmeyer R 90-230 RG 10 SPS Flight Service , ʻS-Hertogenbosch PH-JDM Reims F150M F15001391 J.F. van Tilburg Holding , Schiedam PH-JDR Ultramagic N-250 250/42 L.E. Dijkstra, Nietap PH-JEG Cirrus SR22 1415 Ing. Gerritse Holding , Brummen PH-JEL Cameron N-77 2199 R.W. Wiegers, Soest PH-JER SOCATA-GA TB 20 2180 R.W.J. Gielissen, Veldhoven PH-JFB Sequoia F.8L Falco 1228 J.F. Brouwer, Chonburi PH-JFC Robinson R44 II 10127 Coolen-Huijbregts , Heythuysen PH-JFH Cessna P210N P21000726 Westerheide Management, Arnhem PH-JFK APEX DR 400/140 B 2591 Teuge Aviation , Teuge PH-JFP Cessna 182Q 18267446 FL140 Parachutisme Rhone Alps, Lyon PH-JFS Pilatus PC-12/45 477 Eurofilters Holding, Overpelt PH-JGN ICP MXP-740 “Savannah” 01-03-51-055 F. Hemm, Schwabach PH-JGW Europa AL Europa XS TG 206 J.G.W. Heijboer, Ulicoten PH-JHS Rans S-6S 06981239 S J.H. Salden, Wognum PH-JIS SOCATA-GA TB 20 617 AIS Activa , Lelystad PH-JJK Glasair Sportsman 2+2 7137 Two Socks , Numansdorp PH-JJM Reims F152 F15201673 SVR, Rotterdam PH-JKJ Cameron O-105 4397 H. Velthoven, Capelle aan den IJssel PH-JLA Cameron A-180 10666 Haven Management , Harfsen PH-JLG Cameron N-133 4987 Rien Jurg Promotions , Hengelo PH-JLK Diamond DA 40 D D4.165 Pilotel , Delft PH-JLM Ultravia Pelican PL 580 C.M. Le Noble, Amsterdam PH-JLW Cameron N-105 2252 City Ballooning , Amersfoort PH-JMB Piper PA-28RT-201T 28R-7931061 Stella Aviation Charter , Teuge PH-JMP Cessna 208B 208B0583 Stichting Nationaal Parachutisten, Teuge PH-JMS Reims F182Q F18200168 C.J.M. Bertens, Esch PH-JNA Cessna 172P 17275773 Kroonduif Air , Rotterdam PH-JNE Cessna 525A 525A-0242 JetNetherlands , Schiphol PH-JNJ Lindstrand LBL 180A 128 Ad Ballon , Breda PH-JNP Cessna 172N 17267803 Special Air Activities , Teuge PH-JNX Cessna 560XL 560-5641 JetNetherlands , Schiphol PH-JNY Cameron A-300 11258 Sky Promotions , Tilburg PH-JOE Cessna 425 4250168 Kuiken, Emmeloord PH-JOL Cameron Z-210 10367 Sky Promotions , Tilburg PH-JON Lindstrand LBL 240A 691 De Hot-Leemans , Breda PH-JOP Viking DragonFly Mark II 210 J.F. Lievers, Vinkeveen PH-JOU Colt 77A 1089 J. Bosma, Heerenveen PH-JOY Thund/Colt AX7-77 S1 922 F.R. Schweppe, Breukelen Ut PH-JPH Rav.Europe RX 8 E-401 Haven Management , Harfsen PH-JPO Reims F172N F17202010 Aero Noord , Hoogeveen PH-JPR Lancair 360 SFB2001-442 L. Abresch, Oude-Tonge PH-JRL Cameron Z-140 11414 Klepper Ballooning , Hardenberg PH-JRM New Piper PA-32R-301T 3257164 Business Wings , Dordrecht PH-JSA Cessna 182N 18260367 Vliegbedrijf Tom van der Meulen, Oostwold PH-JSH Cameron N-105 4383 A.J. Troost , Emmeloord PH-JSP Mooney M20J 24-1269 J.H. Kloppenburg, Almere PH-JUR Piper PA-32R-301T 32R-8229033 Culimarque Holding , Rotterdam PH-JVB Cessna 152 15280786 Stella Aviation Charter , Teuge PH-JVD SOCATA-GA TB 20 2052 Thebe , Papendrecht PH-JVJ Cameron A-105 3396 P. Barlo, Groenekan PH-JVK Thund/Colt 120A 1618 Ad Ballon , Breda PH-JVO Reims FA150K FA15000041 A. Buitenhuis, Lelystad PH-JVR Cameron N-133 2989 T.A.J. Wahle, Joure PH-JWF Pilatus PC-7 520 J.W. van der Flier, Schilde PH-JWG Schroeder Fire Balloons G 1149 Stichting Ballonteam Limburg, Swalmen PH-JXJ Fokker F27 Mark 050 20232 Denim Air ACMI , Mijdrecht PH-JXK Fokker F27 Mark 050 20233 Denim Air ACMI , Mijdrecht PH-JXN Fokker F27 Mark 050 20239 Denim Air ACMI , Mijdrecht

194 PH-KAC Cessna 172M 17262999 SAS Beheer , Teuge PH-KAD Reims F172N F17201532 Flight Center Lelystad , Lelystad PH-KAI Slingsby T67M-200 2038 Test & Training Centre De Gouden, Bosschenhoofd PH-KAJ Slingsby T67M-200 2039 Test & Training Centre De Gouden, Bosschenhoofd PH-KAU Slingsby T67M-200 2040 Test & Training Centre De Gouden, Bosschenhoofd PH-KAX Piper PA-28-181 2890001 KLM Aeroclub, Lelystad PH-KBA Cessna 172P 17275109 KLM Aeroclub, Lelystad PH-KBB Raytheon C90A LJ-1718 AirKub , Lelystad PH-KBE Cameron N-105 4066 Rien Jurg Promotions , Hengelo PH-KBX Fokker F28 Mark 0070 11547 KLM Cityhopper , Schiphol PH-KBY Cessna 172R 17280482 Robij Onroerend Goed , Budel PH-KCA MDC MD-11 48555 KLM , Amstelveen PH-KCB MDC MD-11 48556 KLM , Amstelveen PH-KCC MDC MD-11 48557 KLM , Amstelveen PH-KCD MDC MD-11 48558 KLM , Amstelveen PH-KCE MDC MD-11 48559 KLM , Amstelveen PH-KCF MDC MD-11 48560 KLM , Amstelveen PH-KCG MDC MD-11 48561 KLM , Amstelveen PH-KCH MDC MD-11 48562 KLM , Amstelveen PH-KCI MDC MD-11 48563 KLM , Amstelveen PH-KCK MDC MD-11 48564 KLM , Amstelveen PH-KDF Reims F150L F15001111 H.J. Strating, Valkenswaard PH-KDN Reims F172N F17201735 NNAC Eelde, Eelde PH-KED Piper PA-23-250 27-7305116 Bastien Air SARL, Paris PH-KGJ Eurocopt-F EC 120 B 1265 Heli Holland Holding , Emmer Compascuum PH-KHV Beechcraft D18S A-904 SKHV, Rijen PH-KIS Christen A-1 1109 A.A.J. Zantman, Rotterdam PH-KLA Piper PA-18-150 18-1582 Special Air Activities , Teuge PH-KLD Fokker F28 Mark 0100 11269 KLM Cityhopper , Schiphol PH-KLE Fokker F28 Mark 0100 11270 KLM Cityhopper , Schiphol PH-KLG Fokker F28 Mark 0100 11271 KLM Cityhopper , Schiphol PH-KLJ BX-2 CHERRY 182 W. Timmermans, Hulsel PH-KLS Cameron Z-160 11001 Van Harten Ballonvaarten , Barneveld PH-KLU Noorduyn Harvard Mk.II 14-664 J.W. van der Flier, Schilde PH-KMM Ultramagic M-56 56/38 Ad Ballon , Breda PH-KMR Gippsland GA8 GA8-05-084 KammAir , Delft PH-KNE Piper PA-18-135 18-3825 Vliegclub Teuge, Teuge PH-KNF Piper PA-18-135 18-3826 A.P.J. Bogaerds, Dronten PH-KNG Piper PA-18-135 18-3816 D. Kampen, Veldhoven PH-KNL Piper PA-18-135 18-3849 A.P.J. Bogaerds, Dronten PH-KNY Lindstrand LBL 150A 479 J. Bosma, Heerenveen PH-KOK Cameron Z-225 10998 Van Harten Ballonvaarten , Barneveld PH-KON Ultramagic S-160 160/33 Rob Wiegers Ballonvaart , Soest PH-KOX CzechACWor SportCruiser 08SC104 R.A. Strietzel, Bad Köstritz PH-KPD Piper PA-32RT-300T 32R-7887236 K.G. Sandström, Tavelsjö PH-KPL Cameron Z-105 11436 Rien Jurg Promotions , Hengelo PH-KPR Beechcraft A36 E-3012 A.R. Koch, Amsterdam PH-KRI Reims F172G F172-0218 SAS Beheer , Teuge PH-KRN Cessna 182Q 18265228 M. Sanders , Amsterdam PH-KRS RndRobinsn KR-2S 471 M.J.J.M. Driessen, Meerlo PH-KTS Wörner NL-STU/1000 1046 Rien Jurg Promotions , Hengelo PH-KUB Kubicek BB85Z 341 Rob Wiegers Ballonvaart , Soest PH-KVG Fokker F27 Mark 050 20211 KLM Cityhopper , Schiphol PH-KVH Fokker F27 Mark 050 20217 KLM Cityhopper , Schiphol PH-KVI Fokker F27 Mark 050 20218 KLM Cityhopper , Schiphol PH-KVK Fokker F27 Mark 050 20219 KLM Cityhopper , Schiphol PH-KWC Lindstrand LBL 150A 625 H.A.F.M. de Greeff, Grave PH-KWN Cessna 182T 18282029 G.A. Kok, Bilthoven PH-KWW Cameron Z-150 10264 A.G. ter Horst, Enschede PH-KXM Fokker F27 Mark 050 20252 Denim Air , Hoofddorp PH-KXN Fokker F27 Mark 050 20254 Mass Holding, Mijdrecht PH-KXR Fokker F28 Mark 0100 11410 Aircraft Financing and Trading, Amsterdam

195 PH-KXS Fokker F27 Mark 050 20255 Mass Holding, Mijdrecht PH-KXX Fokker F27 Mark 050 20262 Mass Holding, Mijdrecht PH-KZA Fokker F28 Mark 0070 11567 KLM Cityhopper , Schiphol PH-KZB Fokker F28 Mark 0070 11562 KLM Cityhopper , Schiphol PH-KZC Fokker F28 Mark 0070 11566 KLM Cityhopper , Schiphol PH-KZD Fokker F28 Mark 0070 11582 KLM Cityhopper , Schiphol PH-KZE Fokker F28 Mark 0070 11576 KLM Cityhopper , Schiphol PH-KZF Fokker F28 Mark 0070 11577 KLM Cityhopper , Schiphol PH-KZG Fokker F28 Mark 0070 11578 KLM Cityhopper , Schiphol PH-KZH Fokker F28 Mark 0070 11583 KLM Cityhopper , Schiphol PH-KZI Fokker F28 Mark 0070 11579 KLM Cityhopper , Schiphol PH-KZK Fokker F28 Mark 0070 11581 KLM Cityhopper , Schiphol PH-KZL Fokker F28 Mark 0070 11536 KLM Cityhopper , Schiphol PH-KZM Fokker F28 Mark 0070 11561 KLM Cityhopper , Schiphol PH-KZN Fokker F28 Mark 0070 11553 KLM Cityhopper , Schiphol PH-KZO Fokker F28 Mark 0070 11538 KLM Cityhopper , Schiphol PH-KZP Fokker F28 Mark 0070 11539 KLM Cityhopper , Schiphol PH-KZR Fokker F28 Mark 0070 11551 KLM Cityhopper , Schiphol PH-KZS Fokker F28 Mark 0070 11540 KLM Cityhopper , Schiphol PH-KZT Fokker F28 Mark 0070 11541 KLM Cityhopper , Schiphol PH-KZU Fokker F28 Mark 0070 11543 KLM Cityhopper , Schiphol PH-KZV Fokker F28 Mark 0070 11556 KLM Cityhopper , Schiphol PH-KZW Fokker F28 Mark 0070 11558 KLM Cityhopper , Schiphol PH-LAB Cessna 550 550-0712 NLR, Amsterdam PH-LAG Piper PA-28-181 28-8090296 Expair Holding , Roosendaal PH-LAK Lindstrand LBL 180A 611 Ballonvaartcentrum Van Manen , Barneveld PH-LAP Schroeder Fire Balloons G 1282 “Houdt de ballon in de lucht”, Montfort PH-LAV Schroeder Fire Balloons G 1247 Firma v.d. Broek Ballon, Handel PH-LAW Cessna T310R 310R0096 Holding Y.E. Slagboom , Teuge PH-LAZ Ultramagic N-300 300/37 Ad Ballon Ballonvaarten , Breda PH-LBH Lindstrand LBL 69X 1304 P. Kooistra, Sint Nicolaasga PH-LBR Cessna 208 20800101 Tessel Air , De Cocksdorp PH-LCG Dassault Mystère-Falcon 900 143 Solid-aiR , Eindhoven PH-LCN Ultravia Pelican PL 684 K.J. Hollebeek, Vlaardingen PH-LCT Cameron A-140 4732 Stichting Kool Balloon, De Bilt PH-LEF Cessna 182Q 18267283 Bogaerds Cord Holding , Swifterbant PH-LEI Schroeder Fire Balloons G 1245 Special Balloon Services , Leusden PH-LEN Reims F172N F17201619 Aerophoto SCHIPHOL Aviation , Schiphol-Oost PH-LFA Cessna 172P 17274058 Vliegbedrijf Tom van der Meulen, Oostwold PH-LFB Cessna 172P 17275363 Vliegbedrijf Tom van der Meulen, Oostwold PH-LFC FUJI FA-200-160 FA-200-181 AIS Activa , Lelystad PH-LGR Vanʼs RV-6 1 H.J. van der Zouw, Utrecht PH-LGW New Piper PA-34-220T 3449107 Air Seppe II , Breda PH-LIK Piper J3C-65 11990 W. Portier, Alphen Nb PH-LIM Schroeder Fire Balloons G 1152 A.P.H. Kurvers, Zutendaal PH-LIN Cessna 172H 17256239 J.A. van der Linden, Goes PH-LIS Lancair Legacy L2K-317 P.W.C. Buchrnhornen, Nuenen PH-LIV Lindstrand LBL 150A 607 Sky Promotions , Tilburg PH-LKA Cameron A-275 10553 Haven Management , Harfsen PH-LKM Schroeder Fire Balloons G 1133 Puttenboorbedrijf L. Kurstjens, Montfort PH-LKP Schroeder Fire Balloons G 1387 Puttenboorbedrijf L. Kurstjens, Montfort PH-LLL Pilatus PC-6/B2-H4 954 H.J. Heijst, Amsterdam PH-LLP Cameron N-120 4902 Wilco Air , Ootmarsum PH-LLU Piper PA-34-200 34-7450185 R.D. Aalbers, Velp Gld PH-LLV APEX DR 400/500 44 S.A. Voermans, Amsterdam PH-LLY Cessna T182T T18208871 Condor Flight , Oosterhout PH-LMA Fokker F27 Mark 050 20118 Amapola Flyg AB, Stockholm PH-LMB Fokker F27 Mark 050 20119 Amapola Flyg AB, Stockholm PH-LMJ Reims FA150L FA15000112 Beheermaatschappij P.J. van den, Heesch PH-LMT Fokker F27 Mark 050 20192 Denim Air , Hoofddorp PH-LNC Lancair 360 677 C. Heijning, Laren Nh PH-LNE Fokker F28 Mark 0100 11322 Denim Air , Hoofddorp PH-LOB Europa AL Europa XS TG 394 J.J. van Heeswijk, Kaatsheuvel PH-LOT Ultramagic F33-PHAROX LAMP F33/01 A.P.H. Kurvers, Zutendaal PH-LOV Cameron A-210 11234 M. van Dijk, Kootwijkerbroek

196 PH-LOX Thund/Colt 105A 2341 Ad Ballon , Breda PH-LPH Eurocopt-F EC 120 B 1256 H.P.L. Metals , Sint Agatha PH-LPO Reims F172M F17201500 Test & Training Centre De Gouden, Bosschenhoofd PH-LPT Cameron Can-120 10086 Dutch Ballooning , Amersfoort PH-LRM Piper PA-18-135 18-3131 J. van Peppen, ʻS-Gravenhage PH-LSA CzechACWor SportCruiser 09SC270QB H. Huisinga, Bassum PH-LSK Noorduyn Harvard Mk.II 14-641 SKHV, Rijen PH-LSV Dassault Mystère-Falcon 50 315 Flying Service, Deurne PH-LUC Zenith CH 601 HD 6-9159 L.A. Kunst, Driebruggen PH-LUK Schroeder Fire Balloons G 993 W.C.D. Remmelink, Bellingwolde PH-LUS Luscombe 8A 1863 Stichting Vroege Vogels, Lelystad PH-LUU Reims F172L F17200861 PH-LUU , Klaaswaal PH-LUX New Piper PA-46-350P 4636011 Luxajet , Noordwijk Zh PH-LVS Jabiru Jabiru SK 121 B. Meijer, Purmerend PH-LXG Fokker F28 Mark 0100 11420 Aircraft Financing and Trading, Amsterdam PH-LXK Fokker F27 Mark 050 20271 SAMCO Aircraft Maintenance , Maastricht-Airport PH-LXP Fokker F27 Mark 050 20276 SAMCO Aircraft Maintenance , Maastricht-Airport PH-LXR Fokker F27 Mark 050 20277 SAMCO Aircraft Maintenance , Maastricht-Airport PH-LXT Fokker F27 Mark 050 20279 SAMCO Aircraft Maintenance , Maastricht-Airport PH-LYN Lindstrand LBL 105A 1068 J. Bosma, Heerenveen PH-LYS Kavanagh B-105 B105-286 R.H.G. Kleinsmit, Goingarijp PH-LZN Cameron A-415 10664 Haven Management , Harfsen PH-MAA Eurocopt-D EC135 T2+ 532 ANWB MAA, Utrecht PH-MAD Cameron Z-77 11166 M. van Dijk, Kootwijkerbroek PH-MAJ Thund/Colt Flying Windmill 1625 J. Bosma, Heerenveen PH-MAN CzechACWor SportCruiser 09SC252 M.J.J. Aldenhuijsen, Almere PH-MBK FUJI FA-200-160 FA-200-226 B. van der Sluijs, Amsterdam PH-MBL Piper PA-31-350 31-7405428 Target Flight Systems , Enschede PH-MBS Beechcraft C23 M-1968 C.P.C. van Goethem, Gasselte PH-MBV Reims F172N F17201849 Sky Service Netherlands , Teuge PH-MBW FUJI FA-200-160 FA-200-286 Avalanche , Bilthoven PH-MCI Boeing 767-31A 25312 Martinair Holland, Schiphol PH-MCJ Boeing 767-33A 25535 Martinair Holland, Schiphol PH-MCL Boeing 767-31A 26469 Martinair Holland, Schiphol PH-MCM Boeing 767-31A 26470 Martinair Holland, Schiphol PH-MCP MDC MD-11F 48616 Martinair Holland, Schiphol PH-MCR MDC MD-11F 48617 Martinair Holland, Schiphol PH-MCS MDC MD-11F 48618 Martinair Holland, Schiphol PH-MCT MDC MD-11F 48629 Martinair Holland, Schiphol PH-MCU MDC MD-11F 48757 Martinair Holland, Schiphol PH-MCW Boeing MD-11F 48788 Martinair Holland, Schiphol PH-MCY MDC MD-11F 48445 Martinair Holland, Schiphol PH-MDB Cessna 172K 17258604 H.P. Vermaas, Loenen aan de Vecht PH-MDF Reims F172N F17201842 Sky Service Netherlands , Teuge PH-MDL Reims F172N F17202024 Lion Air , Rotterdam PH-MDY Mudry CAP 21 17 Stichting Aerobatic Aviation, Vogelenzang PH-MEC Piper PA-38-112 38-79A0764 A.H. Beekmans, Gemert PH-MEE Cameron A-140 10630 Haven Management , Harfsen PH-MEG AGAC AG-5B 10171 K.S.R. Decock, Rotselaar PH-MEL Cameron N-145 10813 A.J. Troost , Emmeloord PH-MEX Cessna 650 650-0217 Solid-aiR Holding , Eindhoven PH-MFT HOAC DV 20 20155 Oscar Luchtvaartbedrijf , Hilversum PH-MFX Cessna 650 650-0240 Solid-aiR Holding , Eindhoven PH-MGA Teijgeler DR 1050 M 868 H.G. Teijgeler, Utrecht PH-MGJ Piper PA-28RT-201T 28R-7931139 M. Piras, Gattico PH-MGP Cameron Z-160 11181 Stichting Boschʼ Ballongezelschap, Vught PH-MGZ Lindstrand LBL 105A 591 Ballooning Adventure , Enschede PH-MHE Piper PA-32R-301 32R-8013089 E-optimaal , Deventer PH-MID Robinson R44 II 11403 I.H. Smit, Doetinchem PH-MIJ KR-2S 6898 H.G. Mijling, Venray PH-MIM Cameron A-180 10959 Rien Jurg Promotions , Hengelo PH-MIS SOCATA-GA TB 10 739 AIS Activa , Lelystad PH-MJB Piper PA-28R-201 28R-7837227 Partim Air , Gorinchem PH-MJO Fokker F28 Mark 0100 11293 Mass Holding, Mijdrecht

197 PH-MJS Beechcraft A23A M-1077 H.E.C. Peeters, Borsbeek PH-MJW Europa AL Europa XS 182 W. Hietbrink, Eibergen PH-MKH Fokker BV F28 Mark 0100 11242 Fokker Services , Hoogerheide PH-MKO Kubicek BB45N 415 M.P. Rouwendal, Tilburg PH-MLK SOCATA-GA TB 20 2036 Martinair Vestiging Lelystad, Lelystad PH-MLL SOCATA-GA TB 20 2038 Martinair Vestiging Lelystad, Lelystad PH-MLM Noorduyn Harvard Mk.II 14A-1444 SKHV, Rijen PH-MLN New Piper PA-44-180 4496166 Martinair Vestiging Lelystad, Lelystad PH-MLO SOCATA-GA TB 10 2087 Martinair Vestiging Lelystad, Lelystad PH-MLQ SOCATA-GA TB 10 2155 Martinair Vestiging Lelystad, Lelystad PH-MLR SOCATA-GA TB 10 2184 Martinair Vestiging Lelystad, Lelystad PH-MLS SOCATA-GA TB 10 2188 Martinair Vestiging Lelystad, Lelystad PH-MMB Schroeder Fire Balloons G 1003 M. Minnesma, Joure PH-MMC Schroeder Fire Balloons G 1236 M. Minnesma, Joure PH-MMD Schroeder Fire Balloons G 1200 M. Minnesma, Joure PH-MMH Schroeder Fire Balloons G 805 M. Minnesma, Joure PH-MMM Cessna 177B 17702528 R. de Weger, Hilversum PH-MMN Cameron Z-160 10864 A.G. ter Horst, Enschede PH-MMO Cameron Z-160 10863 A.G. ter Horst, Enschede PH-MMT Eurocopt-D EC135 P2+ 871 ANWB MAA, Utrecht PH-MNL Cameron Z-160 11252 Van Hooft Personenauto Schijndel, Schijndel PH-MNM Cameron Z-150 10381 Ballonvaartcentrum Van Manen , Barneveld PH-MOI Cameron C-80 4469 H.B.J. Habers, Gees PH-MOM Cirrus SR20 1090 F.A. Bittner, Bremen PH-MOP Beechcraft F33A CE-1169 H. van Oorschot, Simonshaven PH-MOT Scintex CP-1315 C3 915 F. Pot, Kapelle PH-MPB SkyBalloon 120-24 139 Stichting Boschʼ Ballongezelschap, Vught PH-MPP Boeing 747-412SF 24061 Martinair Holland, Schiphol PH-MPR Boeing 747-412SF 24226 Martinair Holland, Schiphol PH-MPS Boeing 747-412SF 24066 Martinair Holland, Schiphol PH-MRA Cessna 172M 17266964 A.F.M. Snijders, Lugano PH-MRB Gener Avia F.22 B 14 Wings over Holland , Lelystad PH-MRC Gener Avia F.22 C 8 A.C. Vliegschool Teuge , Teuge PH-MRD Cessna P210N P21000388 Laurentius , Barendrecht PH-MRG Gener Avia F.22 C 23 Teuge Aviation , Teuge PH-MRO Cessna 421C 421C0478 Gouden Arend , Middelburg PH-MRV SOCATA-GA TB 20 2132 M.R.J. Vorstenbosch, Hamont-Achel PH-MSE Mooney M20J 24-3359 Expair Holding , Roosendaal PH-MSF Schroeder Fire Balloons G 1316 Van Harten Ballonvaarten , Barneveld PH-MSI Cessna 172P 17275726 P.G.J. van Tilburg, Nistelrode PH-MSX Cessna 650 650-0134 Solid-aiR , Eindhoven PH-MTN DynʼAero S MCR 4S-2002 91 M.J.M. van den Broek, Handel PH-MUS HOAC DV 20 20149 E. Lam, Houten PH-MVR Robinson R44 1057 Wibo Vastgoed , Utrecht PH-MWF Europa AL Europa XS TG PFA 247-13277 M.C.P. Flick, Groet PH-MXX Cameron Z-160 10791 Roza Ballonvaarten , Raamsdonk PH-MYF Lancair 360 244 A.M.E. Vervaeke, Harelbeke - Hulste PH-MYX Cessna 650 650-7117 Solid-aiR , Eindhoven PH-MZW Europa AL Europa TG 247 MZ Beheer , Lemelerveld PH-NAM CzechACWor SportCruiser 07SC047 M.O.M. Vijverberg, Overijse PH-NAT SMAN Petrel O 55 J. Piepers, Capelle aan den IJssel PH-NBB Cameron O-120 11142 J.L.M. van Hoesel, ʻS-Hertogenbosch PH-NBC Thund/Colt AX8-90 S2 3632 P. Kooistra, Sint Nicolaasga PH-NCD APEX DR 400/140 B 2610 Onroerend Goed A. Dijkshoorn , Geervliet PH-NCE ERCO 415-D 4765 R.J. Maatman, Doetinchem PH-NCW SOCATA-GA TB 20 2061 Stichting SKYLARKS, Noordwijk Zh PH-NDA Piper PA-12 12-2918 Schreiner Air Leasing , Wassenaar PH-NDD SOCATA-GA TB 20 2207 Thebe , Papendrecht PH-NDK Dassault Mystère-Falcon 900 175 Solid-aiR , Eindhoven PH-NEH Auster J5B 2932 D. de Ruiter, Wolphaartsdijk PH-NEL Ultramagic S-130 130/50 M. van Dijk, Kootwijkerbroek PH-NET Taylor AOP Mk.V 1416 Stichting Wings to Victory, Krabbendijke PH-NFK Cameron A-250 10690 Rien Jurg Promotions , Hengelo PH-NFR Schroeder Fire Balloons G 1163 P. Kooistra, Sint Nicolaasga PH-NGK Taylor AOP Mk.III TAY-6111 SKHV, Rijen

198 PH-NGN Cameron A-530 10170 Haven Management , Harfsen PH-NHN Lindstrand LBL 210A 763 Windpassenger Lda., Parede PH-NIE Brady Nieuport 28 C1 1 Stichting Vroege Vogels, Lelystad PH-NIJ Cameron A-160 4819 H.A.M. Achterberg, Haaksbergen PH-NLB New Piper PA-34-220T 3449020 Servicios Aereos La Plana, Castellon PH-NLV Cameron A-415 10918 Haven Management , Harfsen PH-NLZ Swearingen SA226-TC TC-277 NLR, Amsterdam PH-NMD Cameron Z-160 10511 M. van Dijk, Kootwijkerbroek PH-NNN CzechACWor SportCruiser 08SC159 B.P.M. Verlinden, Maartensdijk PH-NOD Reims F150M F15001165 Stella Aviation Charter , Teuge PH-NPT Reims F172N F17201641 Aviation Management Maastricht, Maastricht-Airport PH-NRA Piper PA-38-112 38-80A0092 J.W. Westerhof, Eindhoven PH-NSC APEX DR 400/140 B 2611 Onroerend Goed A. Dijkshoorn , Geervliet PH-NVK Cessna 340A 340A1018 Madrono 55 S.L., Madrid PH-NYK Lindstrand LBL 150A 897 P. Kooistra, Sint Nicolaasga PH-NYN Thund/Colt 77A 4674 J.E. Weidema, Amsterdam PH-NZD Sikorsky S-61N 61489 CHC Helicopters Netherlands , Den Helder PH-NZS Sikorsky S-76B 760325 CHC Helicopters Netherlands , Den Helder PH-NZT Sikorsky S-76B 760326 CHC Helicopters Netherlands , Den Helder PH-NZU Sikorsky S-76B 760329 CHC Helicopters Netherlands , Den Helder PH-NZV Sikorsky S-76B 760336 CHC Helicopters Netherlands , Den Helder PH-NZW Sikorsky S-76B 760381 CHC Helicopters Netherlands , Den Helder PH-NZZ Sikorsky S-76B 760316 CHC Helicopters Netherlands , Den Helder PH-OAG Cameron A-105 3624 G. Härle, Enschede PH-OBE Schroeder Fire Balloons G 1009 Excellent Ballooning , Laren PH-OCA Schroeder Fire Balloons G 342 C.J.F. Pauw, Cadier En Keer PH-OEF Cameron C-80 4182 H.T. Kleinsmit, Joure PH-OEI Piper J3C-65 17360 H.E. ter Reehorst - Korsman, Maarssen PH-OEJ Boeing 737-7BD 33920 Transavia Airlines, Schiphol PH-OEK Cameron N-100 4339 Ruif Ballooning , Vaassen PH-OEM Lindstrand LBL 105A 365 F.T.W. Kastelijn, Tilburg PH-OEV Ultramagic M-160 160/46 Ballonvaartcentrum Van Manen , Barneveld PH-OFC Fokker F28 Mark 0100 11263 KLM Cityhopper , Schiphol PH-OFD Fokker F28 Mark 0100 11259 KLM Cityhopper , Schiphol PH-OFE Fokker F28 Mark 0100 11260 KLM Cityhopper , Schiphol PH-OFF Fokker F28 Mark 0100 11274 KLM Cityhopper , Schiphol PH-OFG Fokker F28 Mark 0100 11275 KLM Cityhopper , Schiphol PH-OFH Fokker F28 Mark 0100 11277 KLM Cityhopper , Schiphol PH-OFI Fokker F28 Mark 0100 11279 KLM Cityhopper , Schiphol PH-OFK Fokker F28 Mark 0100 11249 KLM Cityhopper , Schiphol PH-OFL Fokker F28 Mark 0100 11444 KLM Cityhopper , Schiphol PH-OFM Fokker F28 Mark 0100 11475 KLM Cityhopper , Schiphol PH-OFN Fokker F28 Mark 0100 11477 KLM Cityhopper , Schiphol PH-OFO Fokker F28 Mark 0100 11462 KLM Cityhopper , Schiphol PH-OFP Fokker F28 Mark 0100 11472 KLM Cityhopper , Schiphol PH-OHE Cameron A-210 4425 G.J. Oudenampsen, Laren Gld PH-OHI Cameron Inverted Balloon-78 4078 Rien Jurg Promotions , Hengelo PH-OHM SOCATA-GA TB 9 1834 R. Modhvadia, Achel PH-OIH Cameron Inverted Balloon-78 3485 Rien Jurg Promotions , Hengelo PH-OII Cessna 182P 18262722 Vliegbedrijf Tom van der Meulen, Oostwold PH-OIN Cameron N-100 4261 J.L.M. van Hoesel, ʻS-Hertogenbosch PH-OJO Cameron C-80 3921 H. Rotman, Harfsen PH-OKE Hughes 269C 930241 N.R.G. van der Meer, Almere PH-OLE Schroeder Fire Balloons G 1059 Excellent Ballooning , Laren PH-OLL SOCATA-GA TB 20 1244 G.P.J. den Hollander, Vleuten PH-OMA Piper PA-25-235 25-8056002 C.A.M.M. Neidt, Roosendaal PH-OME Thund/Colt 77A 1354 S. Fortuin, Rheden PH-OMI RndRobinsn KR-2S 7318 A. Weerts, Venray PH-ONG Thund/Colt 105A 1858 R. van Beusekom, Barneveld PH-OOI Cameron A-160 10051 H.T. Kleinsmit, Joure PH-OOL Ultramagic M-65C 65/166 Excellent Ballooning , Laren PH-OOM Cirrus SR20 1977 A.W.M. van den Heuvel, Winssen PH-OOY BX-2 CHERRY NVAV-92 B.J. Kroes, Ooij PH-OPA Stampe SV 4 B 1202 Twin Wing Aerobatics Holland , Wageningen

199 PH-OPC Piper PA-28RT-201T 28R-8331031 DFA Holding , Eelde PH-OSD Beechcraft 76 ME-341 Ö. Satir, Lelystad PH-OTH Piper PA-31-350 31-7552075 Fugro Aerial Mapping , Leidschendam PH-OTJ Cessna T207A 20700590 Fugro Aerial Mapping , Leidschendam PH-OTK Reims F172N F17201963 Aviodrome, Lelystad PH-OTO Schweizer 269C S1889 Rotavisie , Barneveld PH-OUN Cameron A-140 10117 Rien Jurg Promotions , Hengelo PH-OUQ Vickers Spitfire Mk IX CBAF IX.1732 SKHV, Rijen PH-OXY Ultravia Pelican PL 683 I.A. Nijstad, Weesp PH-PAC Reims F182Q F18200118 Cretan Sky Diving Aero Club, Crete PH-PAD Piper PA-28-181 28-8090316 Stichting Rotterdam Aviation, Rotterdam PH-PAL DynʼAero S MCR 4S-2002 4 M. Bavdaz, Oegstgeest PH-PAM Cameron N-133 4291 Dutch Ballooning , Amersfoort PH-PAP Cameron N-133 11077 Van Leeuwen Autobedrijf , Waddinxveen PH-PAU Stod.Hamil GLASAIR II RG 1065 F.M. Wachter, Loosdrecht PH-PAW Piper PA-25-260 25-2203 C.A.M.M. Neidt, Roosendaal PH-PAZ Cessna T182T T18208081 True North Rentals , Oudenbosch PH-PBA Douglas DC-3C-S1C3G 19434 AllPlanes , Schiphol PH-PBB Stinson L-5B 3401 SKHV, Rijen PH-PBJ Schroeder Fire Balloons G 1021 P. Kooistra, Sint Nicolaasga PH-PBL Cessna 172M 17267417 Flying Focus Castricum , Bussum PH-PBN Cameron A-180 4234 Haven Management , Harfsen PH-PBW Cessna T182T T18208537 Sky Adventure Waalwijk , Kaatsheuvel PH-PBY CVAC 28-5ACF 300 Stichting Exploitatie Catalina P, Lelystad PH-PCA Diamond DA 40 D D4.275 M.M.C.P. Wellens, Loosdrecht PH-PCF Cessna U206G U20605691 Vliegbedrijf Tom van der Meulen, Oostwold PH-PCI Cameron N-120 3606 Ballonvaartcentrum Van Manen , Barneveld PH-PCT Cessna U206F U20602337 Tessel Air , De Cocksdorp PH-PCV FUJI FA-200-180AO FA-200-271 A. Ruska, Amsterdam PH-PDA Aquila AT01 AT01-180 J.A. Kilpatrick, Loenen Aan De Vecht PH-PDH Lindstrand LBL 210A 1291 A. de Hond, Oosterhout Nb PH-PDL Piper PA-18-150 18-8276 Vliegbedrijf Tom van der Meulen, Oostwold PH-PDN Cessna 182P 18262694 Duinair , Wormerveer PH-PED SOCATA TBM700 N 537 C.J.M. Bertens, Esch PH-PEF SOCATA-GA TB 9 1832 C.J.M.A.L. de Peffer, Goirle PH-PEJ Cessna 172P 17275401 I.J. van Maldegem, Kortgene PH-PEP Aviat S-2B 5251 H.J. Evers, Harmelen PH-PGM Ultramagic N-180 180/57 J.A.C. van Herk, Haaren PH-PGO Lindstrand LBL 260A 1309 De Hot-Leemans , Breda PH-PGP Pitts S-2A 2186 Wings over Holland , Lelystad PH-PHE Piper PA-28RT-201T 28R-8331022 Stella Aviation Charter , Teuge PH-PHX Christen A-1 1130 C.M. Struik, Wolphaartsdijk PH-PHY Schweizer 269C S1668 A.M. Prince, Zonnemaire PH-PHZ Schweizer 269C S1384 A.M. Prince, Zonnemaire PH-PIE Piper PA-28RT-201T 28R-8031165 Aviation Management Maastricht, Maastricht-Airport PH-PIG SOCATA-GA TB 20 1053 Nooyen Roosters , Deurne PH-PIM Cessna R172K R1722376 A.H. Creaser, Jheckington PH-PIX Swearingen SA226-T T-267 Aerodata Remote-Sensing , Breda PH-PJB Piper PA-28-235 28-7110004 Stichting Aviation Medicine, Oegstgeest PH-PJH Rav.Europe FS 83 A E-198B Haven Management , Harfsen PH-PJL Cessna 172P 17275586 Polder Aviation , Lelystad PH-PJR Cirrus SR20 1933 J. Ruitenschild, Zeewolde PH-PJT SOCATA-GA TB 10 1462 Jung Holding , Harlingen PH-PJW Cameron Z-140 10386 Sky Promotions , Tilburg PH-PKB Cameron A-140 4775 P. Barlo, Groenekan PH-PLC Ultravia Pelican PL 690 Friesland Aviation , Visvliet PH-PLG Piper PA-28-181 28-8190138 Special Air Activities , Teuge PH-PLK SOCATA-GA GY-80-180 239 H.G. van Dorp, Den Ham Ov PH-PMA SOCATA-GA TB 20 2160 Aviation Service Europe , Moergestel PH-PME SOCATA-GA TB 10 188 Peeme Aviation , Dorst PH-PND Lindstrand LBL 180A 1176 I. Visser, Frederiksoord PH-PNG Pilatus PC-12/47E 1121 H.J. Heijst, Amsterdam PH-POJ CzechACWor SportCruiser 06SC017 J.L. Bron, Drachten PH-PON Ultramagic N-180 180/24 Rob Wiegers Ballonvaart , Soest

200 PH-POP Europa AL Europa 157 R.M. Zeelenberg, Amsterdam PH-POS BX-2 CHERRY 117 G. Post, Doornspijk PH-PPG Cirrus SR20 2014 P.M.A.M. Tijburg, Wijk Bij Duurstede PH-PPJ Kubicek BB42Z 251 Ruif Ballooning , Vaassen PH-PPL Kubicek BB30N 184 J.G. Echtermeijer, Hengelo Ov PH-PPP Piper PA-28RT-201T 28R-7931020 Kempenaars Beheer , ʻS-Hertogenbosch PH-PPR Kubicek BB37N 453 J.G. Echtermeijer, Hengelo Ov PH-PPS Cessna 208B 208B0773 Blue Skies Aviation , Echt PH-PPV Kubicek BB45Z 659 J.G. Echtermeijer, Hengelo Ov PH-PPW Piper PA-18-135 18-3812 Stichting Koninklijke Luchtmacht, Rijen PH-PRM Piper PA-44-180 44-7995279 Stella Aviation Charter , Teuge PH-PRT Cameron N-133 3978 Sky Promotions , Tilburg PH-PSC Piper PA-18-135 18-3827 SKHV, Rijen PH-PSI N.American P-51D 122-40965 Vliegbedrijf Tom van der Meulen, Oostwold PH-PST EMBRAER EMB-500 50000132 P.G. Stibbe, Blaricum PH-PTB Cameron O-105 11069 T. Brouwer, Brummen PH-PTS Cirrus SR20 1418 P.H. Scholtens, Veendam PH-PUB Cameron A-275 11290 Oordt Adventures , Teuge PH-PUC Cameron N-133 4602 A.G. ter Horst, Enschede PH-PUK Thund/Colt 31A 1254 P. Kooistra, Sint Nicolaasga PH-PUL Aero-Desig PULSAR XP 252 G. Spitzer, Lautertal - Coburg PH-PVG Reims F172M F17201473 SAS Beheer , Teuge PH-PVH Cameron A-250 10155 Van Harten Ballonvaarten , Barneveld PH-PVO Cameron N-120 3883 Ad Ballon , Breda PH-PWA Vanʼs RV-8 80836 M. de Ferranti, Bnewbury - Berks PH-PWP Vanʼs RV-7A 72167 A.J. de Brie, Katwoude PH-PXA Eurocopt-D EC135 P2+ 760 KLPD Dienst Luchtvaart Politie, Schiphol-Oost PH-PXB Eurocopt-D EC135 P2+ 784 KLPD Dienst Luchtvaart Politie, Schiphol-Oost PH-PXC Eurocopt-D EC135 P2+ 795 KLPD Dienst Luchtvaart Politie, Schiphol-Oost PH-PXD Eurocopt-D EC135 P2+ 798 KLPD Dienst Luchtvaart Politie, Schiphol-Oost PH-PXE Eurocopt-D EC135 P2+ 807 KLPD Dienst Luchtvaart Politie, Schiphol-Oost PH-PXF Eurocopt-D EC135 P2+ 809 KLPD Dienst Luchtvaart Politie, Schiphol-Oost PH-PXY Agusta AW139 31267 KLPD Dienst Luchtvaart Politie, Schiphol-Oost PH-PXZ Agusta AW139 31250 KLPD Dienst Luchtvaart Politie, Schiphol-Oost PH-PYL Lancair 360 609 J. Bruinier, Lelystad PH-RAB Diamond DA 40 D D4.162 Stichting Rotterdam Aviation, Rotterdam PH-RAC Diamond DA 40 D D4.163 Stichting Rotterdam Aviation, Rotterdam PH-RAD Diamond DA 40 D D4.161 Stichting Rotterdam Aviation, Rotterdam PH-RAF Thund/Colt 90A 2554 Ad Ballon , Breda PH-RAI Cameron N-145 2338 Stichting Kool Balloon, De Bilt PH-RAJ Cessna 421C 421C0457 Lowlands Air Inc., Amsterdam PH-RAP Lancair 360 266 P.F. Kenney, Amsterdam PH-RAY Denney Acf Kitfox Mk IV 1411 T.J. Volkeri, Zierikzee PH-RBC Eurocopt-F EC 120 B 1069 Van der Most Beheer , Slagharen PH-RBV Ultramagic M-160 160/48 Ballonvaartcentrum Van Manen , Barneveld PH-RCF Reims F172N F17202034 Avia Noord, Eelde PH-RCM SOCATA-GA TB 20 1451 E.J.R. van der Meer, Veldhoven PH-RCV SOCATA-GA TB 10 1318 A.J.G. Lemmen, Someren PH-RDA Cameron V-77 2358 AIS Activa , Lelystad PH-RDD Cameron A-300 3710 J.H. Fokken, Oosterwolde Fr PH-RDE Colt 77A 1076 De Hot-Leemans , Breda PH-RDF Cameron N-120 3567 R. Fokken - Dopper, Oosterwolde Fr PH-RDJ Lindstrand LBL 210A 828 R. de Jong, Rhede PH-REG Kubicek BB42Z 427 B.S. Zonneveld, Diepenveen PH-REK BX-2 CHERRY 157 E.L.M. Oomen, Wernhout PH-REM Cameron N-105 4758 Ballooning Adventure , Enschede PH-REP CzechACWor SportCruiser 08SC172 P.J.T. Mombers, Meise PH-RER New Piper PA-28-181 2843255 H.J. Scheiwe, Lohmar PH-RES Reims F172N F17201597 A.A.J. Zantman, Rotterdam PH-REY Cameron A-140 4992 Ballooning Adventure , Enschede PH-RFA Cameron A-105 3382 J.L.M. van Hoesel, ʻS-Hertogenbosch PH-RIC Mudry CAP10B 2 H. Martens, Waddinxveen PH-RID Cessna 680 680-0212 Cartier Europe , Amsterdam PH-RIJ Schroeder Fire Balloons G 911 M. Minnesma, Joure PH-RIN Reims F150M F15001365 Luchtvaartbedrijf De Kempen , Budel

201 PH-RIS Eurocopt-F EC 130 B4 4215 KNSF Flight Services , Amstelveen PH-RJC Schroeder Fire Balloons G 869 A.P.H. Kurvers, Zutendaal PH-RJL Robinson R22 BETA 4237 Logjes Beheer , Zaandam PH-RJU Cameron A-105 10958 Rien Jurg Promotions , Hengelo PH-RKC Cameron A-340HL 11254 Sky Promotions , Tilburg PH-RKF Lindstrand LBL 150A 1167 R.H.G. Kleinsmit, Goingarijp PH-RKG Cameron A-180 4997 R.H.G. Kleinsmit, Goingarijp PH-RKJ Kubicek BB60Z 426 R.H.G. Kleinsmit, Goingarijp PH-RLA SAAB 91D 91.367 Stichting Levende Oude Luchtvaart, Bosch En Duin PH-RLD SAAB 91D 91.370 F.T.W.M. van Ierssel, Breda PH-RLY Cessna 402B 402B1231 Heli Holland Holding , Emmer Compascuum PH-RMC Schroeder Fire Balloons G 507 W.C.D. Remmelink, Bellingwolde PH-RMD New Piper PA-32R-301T 3257281 R. Dijkstra Air , Amstelveen PH-RNC SOCATA-GA RALLYE 150 ST 3177 L. Koonstra, Opeinde PH-RNG Beechcraft 1900D UE-70 Orange Aircraft Leasing , Sassenheim PH-RNW Cameron V-90 2909 Noord Veluws Ballonteam , Oosterwolde Gld PH-ROB Piper PA-18-150 18-7910 R.T. Heinen, Anna Paulowna PH-ROC Cameron Frog-90 4101 H.T. Kleinsmit, Joure PH-ROD Piper PA-46-350P 4636443 J. Vlasveld, Zwanenburg PH-ROF Kubicek BB37N 289 Action Ballooning Joure , Joure PH-ROK Cameron A-120 4113 Intersoft, Duffel PH-RON Schroeder Fire Balloons G 1171 Beheerland , Westervoort PH-ROS Lancair Super ES ES-054 FB G. Post, Doornspijk PH-ROY Cameron A-180 3980 City Ballooning , Amersfoort PH-RPB Reims F172H F172-0568 A. Osterholt, Amsterdam PH-RPH Cessna 182R 18267808 KLPD Dienst Luchtvaart Politie, Schiphol-Oost PH-RPI Cessna 182R 18267809 KLPD Dienst Luchtvaart Politie, Schiphol-Oost PH-RPJ Cessna 182R 18267833 KLPD Dienst Luchtvaart Politie, Schiphol-Oost PH-RPR MBB BO 105 C S356 KLPD Dienst Luchtvaart Politie, Schiphol-Oost PH-RPS MBB BO 105 C S355 KLPD Dienst Luchtvaart Politie, Schiphol-Oost PH-RPV MBB BO 105 CB S-249 KLPD Dienst Luchtvaart Politie, Schiphol-Oost PH-RPW MBB BO 105 CB S-250 KLPD Dienst Luchtvaart Politie, Schiphol-Oost PH-RPX MBB BO 105 CBS-4 S-425 KLPD Dienst Luchtvaart Politie, Schiphol-Oost PH-RPY MBB BO 105 CBS-4 S-544 KLPD Dienst Luchtvaart Politie, Schiphol-Oost PH-RPZ MBB BO 105 CBS-4 S-777 KLPD Dienst Luchtvaart Politie, Schiphol-Oost PH-RRR Piper PA-28-181 28-8290156 Vliegclub Twente, Enschede PH-RRZ Schroeder Fire Balloons G 478 W.C.D. Remmelink, Bellingwolde PH-RSA Cessna 560XL 560-5110 Uniwest Group , Deventer PH-RSM Schroeder Fire Balloons G 1218 AeroVentura Ballooning , Maastricht PH-RTD Lindstrand LBL 150A 840 I. Visser, Frederiksoord PH-RTF Cameron Z-140 10363 R.U. de Groot, Westbroek PH-RTK Lindstrand LBL 90B 750 B.M.M. Sebregts, Gilze PH-RTS R. Supply DR 1050 M 946 R.M. Supply, Zillebeke PH-RTT Cameron Z-140 10275 Sky Promotions , Tilburg PH-RUD Reims F150M F15001163 Stella Aviation Charter , Teuge PH-RUN SkyBalloon 160-24 119 J.A. Oranje, Poppel PH-RUT Lindstrand LBL 150A 344 Ad Ballon Ballonvaarten , Breda PH-RVA van As B8-MRR RVA 001 R. van As, Arnemuiden PH-RVB van As Commander Elite (side by side) RVA 002 R. van As, Arnemuiden PH-RVC van As Parsons II RVA 003 R. van As, Arnemuiden PH-RVF Farrington Twinstarr TS98-018 R. van As, Arnemuiden PH-RVG Piper PA-28-181 28-8390024 A.R. Tjon Tjauw Liem, Dinteloord PH-RVH CP-328 NVAV-75 R.C. van Haarlem, Lelystad PH-RVK Schroeder Fire Balloons G 1362 Beheerland , Westervoort PH-RVN Vanʼs RV-9A 91073 L.M. Verhoeven, Veghel PH-RVS Partenavia P.68 B “Victor” 98 Holding Y.E. Slagboom , Teuge PH-RWB Cameron N-90 920 I. Visser, Frederiksoord PH-RWJ SOCATA-GA TB 9 1839 R.W.J. Gielissen, Veldhoven PH-RWL SOCATA-GA TB 9 1268 Ruwila , Bergen PH-RWX Schweizer 269C S1740 P.J.M. Bos, Uitwellingerga PH-RYF Hughes 269C 1050444 Heli Holland Holding , Emmer Compascuum PH-RYM Cameron A-140 3705 J.H. Fokken, Oosterwolde Fr PH-SAA Piper PA-44-180 44-95010 Stella Aviation Charter , Teuge PH-SAB Cessna 172R 17280959 Stella Aviation Charter , Teuge

202 PH-SAC Piper PA-28R-201 28R-7837299 Stella Aviation Charter , Teuge PH-SAE Piper PA-44-180 44-7995179 Stella Aviation Charter , Teuge PH-SAF Piper PA-44-180 44-7995327 Stella Aviation Charter , Teuge PH-SAH Piper PA-28R-201 28R-7837120 Stella Aviation Charter , Teuge PH-SAL Cameron A-275 10724 W.J. van Beers, Zwartsluis PH-SBB Ultramagic N-180 180/67 Ad Ballon , Breda PH-SBL Schroeder Fire Balloons G 982 D.J. Wendt, Leusden PH-SBM Reims F172N F17201637 A.A.J. Zantman, Rotterdam PH-SBR Europa AL Europa XS TG A168 Tribussy , Roosendaal PH-SCA Cameron Z-140 11260 Stichting Boschʼ Ballongezelschap, Vught PH-SCC Ultramagic N-180 180/70 Ballonvaartcentrum Van Manen , Barneveld PH-SCP Vanʼs RV-9 91318 S.C. Paul, Beek Lb PH-SCT Piper PA-28-161 28-8116119 KN Singles and Twins, Lelystad PH-SCX Cessna 152 15282148 Stella Aviation Charter , Teuge PH-SDN Piper PA-28R-200 28R-7535192 Stella Aviation Charter , Teuge PH-SEK Lindstrand LBL 150A 163 Ruif Ballooning , Vaassen PH-SEL Cessna 172P 17274194 Flying View, Rotterdam PH-SER Piper PA-18-150 18-1772 C.A.M.M. Neidt, Roosendaal PH-SET Piper PA-28-161 2816059 KN Singles and Twins, Lelystad PH-SEW Robinson R22 BETA 4131 Wikselaar Satelite Trading , Harskamp PH-SFK Cirrus SR22 2287 Judeska Holding , Huissen PH-SFT Piper PA-28-161 28-8416119 KN Singles and Twins, Lelystad PH-SGB Slingsby T67C 2077 KN Singles and Twins, Lelystad PH-SGE Slingsby T67C 2083 K. Stoter, Groningen PH-SGF Slingsby T67C 2087 E.J.L. Griez, Spa PH-SGG Slingsby T67C 2099 J. Niestadt, Castelnau DʼAngles PH-SGH Slingsby T67C 2100 I.M. King, Delfzijl PH-SHK Agusta AB139 31030 CHC Helicopters Netherlands , Den Helder PH-SHL Agusta AB139 31041 CHC Helicopters Netherlands , Den Helder PH-SHN Eurocopt-F EC 155 B1 6735 CHC Helicopters Netherlands , Den Helder PH-SHO Eurocopt-F EC 155 B1 6739 CHC Helicopters Netherlands , Den Helder PH-SHP Agusta AW139 31099 CHC Helicopters Netherlands , Den Helder PH-SHQ Agusta AW139 31134 CHC Helicopters Netherlands , Den Helder PH-SIB Cameron N-105 2939 Parkstad Ballooning, Veendam PH-SIM Thunder AX7-77Z 884 Ad Ballon Ballonvaarten , Breda PH-SIR Reims F172M F17201263 S. Riedstra, Huizen PH-SIS Cameron N-90 2551 A.M. van der Meer, Swifterbant PH-SJK Cameron Z-56 11316 Aerostat Ballonvaarten, Moordrecht PH-SKB Reims F172N F17201549 Luchtvaartbedrijf Ben-Air , Hilversum PH-SKC Reims F172N F17201673 Oscar Luchtvaartbedrijf , Hilversum PH-SKE Cessna 172P 17274730 Oscar Luchtvaartbedrijf , Hilversum PH-SKF Cessna 150M 15078927 KN Singles and Twins, Lelystad PH-SKG Cessna 152 15285168 Stella Aviation Charter , Teuge PH-SKJ Cessna 172M 17266607 A.A.J. Zantman, Rotterdam PH-SKN Cessna 172M 17265655 Oscar Luchtvaartbedrijf , Hilversum PH-SKY DynʼAero S MCR 4S 1 W. Kooij, Huizen PH-SLA Cessna 180J 18052637 J. Midavaine, Teuge PH-SLK Cessna 182T 18282070 Take Off Promotions , Maarheeze PH-SLO Fokker S.11.1 6281 R. Sloots, Varsseveld PH-SLT Lindstrand LBL 180A 1162 P. Kooistra, Sint Nicolaasga PH-SMA Reims F172H F172-0506 SAS Beheer , Teuge PH-SMF Schroeder Fire Balloons G 452 Stichting Ballonteam Limburg, Swalmen PH-SMR Cameron A-300 10507 Sjaak Struijk , Rotterdam PH-SND Cameron Z-160 10578 Greetzz , Eindhoven PH-SNE Piper PA-28-180 28-7505181 Expair Holding , Roosendaal PH-SOB Schroeder Fire Balloons G 1398 Future Fun Ballooning , Sinderen PH-SOD Thund/Colt AX7-77Z 1112 F.E. Demenint, Rijswijk Zh PH-SOE Pilatus PC-12/47E 1101 H.M. van Soest, Laakdal PH-SOL Cessna 525 525-0417 Solid-aiR Holding , Eindhoven PH-SOP Sopwith Type 9901 (Replica) 3 Stichting Vroege Vogels, Lelystad PH-SOX Dornier 328-100 3060 Victor Rijssen , Rijssen PH-SPC Grob G 115 8044 Expair Holding , Roosendaal PH-SPD Grob G 115 8078 Expair Holding , Roosendaal PH-SPF Piper PA-28RT-201T 28R-8531006 Exploitatie Arrow Seppe , Delft PH-SPH Grob G 115 8024 Expair Holding , Roosendaal

203 PH-SPI Cessna 182S 18280065 A. Buijtendijk, Den Helder PH-SPK Cameron Z-120 10307 J.L.M. van Hoesel, ʻS-Hertogenbosch PH-SPL Ultramagic S-160 160/44 S.T.A. van den Dungen, Schijndel PH-SPN Fokker NVF Spin III 5365 Aviorome, Lelystad PH-SPV Grob G 115 8041 Expair Holding , Roosendaal PH-SPZ APEX DR 400/140 B 2597 Expair Holding , Roosendaal PH-SRN Piper PA-28-151 28-7615053 J.M. Stevens, Helmond PH-SRP Piper PA-28-151 28-7715209 Dutch Living Air Colours , Vlissingen PH-SRU Piper PA-28-161 28-7816485 SVR, Rotterdam PH-SSZ A.P.Robin DR 400/180 1112 Stichting Sleepvliegen Zeeland, Moerkapelle PH-STL Cessna U206G U20604266 Parachutisten Centrum Midden Ned, Hilversum PH-STN Cessna 172R 17280929 Stella Aviation Charter , Teuge PH-STP Cessna 172R 17280928 Stella Aviation Charter , Teuge PH-STQ Reims F152 F15201468 Stella Aviation Charter , Teuge PH-STS Cessna 172R 17280332 Stella Aviation Charter , Teuge PH-STT Cessna 172S 172S8898 Stella Aviation Charter , Teuge PH-STU Cessna 172R 17281009 Stella Aviation Charter , Teuge PH-STV Mudry CAP10B 89 Stichting Aerobatics Unlimited, Oegstgeest PH-STW Cessna 172R 17280158 Stella Aviation Charter , Teuge PH-STX Cessna 172S 172S9292 Stella Aviation Charter , Teuge PH-STY Piper PA-28RT-201T 28-31036 Stella Aviation Charter , Teuge PH-STZ Cessna 172R 17280246 Stella Aviation Charter , Teuge PH-SUU Schroeder Fire Balloons G 924 Firma v.d. Broek Ballon, Handel PH-SVG Piper PA-28-161 28-8616055 SVR, Rotterdam PH-SVH Piper PA-28-161 2841300 SVR, Rotterdam PH-SVI Piper PA-28-161 28-8416075 SVR, Rotterdam PH-SVL AvionRobin DR 400/120 2379 Transal Aero Services , Arnemuiden PH-SVM AvionRobin DR 400/120 2388 SVR, Rotterdam PH-SVN Robin R2160 343 SVR, Rotterdam PH-SVP New Piper PA-28-181 2843102 SVR, Rotterdam PH-SVQ CAB DR 400/160 2555 SVR, Rotterdam PH-SVR Diamond DA 40 D D4.180 SVR, Rotterdam PH-SVT APEX DR 400/140 B 2622 SVR, Rotterdam PH-SVU APEX DR 400/140 B 2623 SVR, Rotterdam PH-SVW Stod.Hamil GLASAIR II-S RG 2037 G.J.L. Reynaerts, Hannut PH-SVX Piper PA-31T2 31T-1166004 Holding Y.E. Slagboom , Teuge PH-SVY Piper PA-31T 31T-8020041 Holding Y.E. Slagboom , Teuge PH-SWN Cessna 414A 414A0420 H.S. Swen, Santpoort-Zuid PH-SWP Cessna 208B 208B1124 Stichting Nationaal Parachutiste, Teuge PH-SXN SOCATA-GA TB 9 1541 VIG/CB Group , Almelo PH-SYS Cameron A-105 2432 Ballooning Company , Loenersloot PH-TAJ P 220 S 166 A.J. Jacobs, Niel bij As PH-TAK Diamond DA 42 42.190 Nederlands Centrum voor Interim-Management, Leidschendam PH-TAM Ultramagic N-210 210/30 Ballonvaartcentrum Van Manen , Barneveld PH-TAP Ultramagic N-180 180/60 Future Fun Ballooning , Sinderen PH-TAT Slepcev Storch Mk.4 49 A.J. Jacobs, Niel bij As PH-TBE Cameron Z-210 10830 Sky Promotions , Tilburg PH-TBI Cameron Z-105 10582 Rien Jurg Promotions , Hengelo PH-TBR Noorduyn Harvard Mk.II 14A-808 SKHV, Rijen PH-TCM Tecnam P2002-JF 43 Cantonair Holland , Hilversum PH-TCN Piaggio P.180 Avanti 1089 Plano Di Volo , Utrecht PH-TCS New Piper PA-32R-301T 3257241 M.B.M. Morriën, Leersum PH-TDE Diamond DA 40 D D4.106 Wings over Holland , Lelystad PH-TDG Diamond DA 40 D D4.219 Wings over Holland , Lelystad PH-TDH Lindstrand LBL 150A 1292 A. de Hond, Oosterhout Nb PH-TDI Diamond DA 40 D D4.146 Stichting DA 40 Flyers, Purmerend PH-TDM Mooney M20M 27-0057 F.H. Schouten, Brissago PH-TDR Tecnam P92-J 12 T.M. de Ruiter, Elim PH-TEB SOCATA-GA TB 10 393 AIS Activa , Lelystad PH-TEC Tecnam P92-JS 17 Senga Flight , Lelystad PH-TEE Colt AX7-77 (ʻGolf Ballʼ) 384 J.L.M. van Hoesel, ʻS-Hertogenbosch PH-TEJ P 180 S NVAV-80 A.J. Jacobs, Niel bij As PH-TES Tecnam P92-JS 31 Koos Schoenmaker Engineering , Venhuizen PH-TEV Cessna 500 500-0086 Uniwest Group , Deventer

204 PH-TEX Reims F172M F17201010 Tessel Air , De Cocksdorp PH-TEY Gyroflug SC01 B-160 S 25 A.J. Jacobs, Niel bij As PH-TFA Boeing 737-8K5 35100 TUI Airlines Nederland , Rijswijk PH-TFB Boeing 737-8K5 35149 TUI Airlines Nederland , Rijswijk PH-TFC Boeing 737-8K5 35146 TUI Airlines Nederland , Rijswijk PH-TFS SOCATA-GA TB 200 1445 Target Flight Systems , Enschede PH-TGA Reims F150M F15001394 Stella Aviation Charter , Teuge PH-TGB Reims F152 F15201742 NNAC Eelde, Eelde PH-TGC Cessna 182R 18268401 Parachutisten Centrum Midden Ned, Hilversum PH-TGD Cessna 152 15285960 Aero Noord , Hoogeveen PH-TGF Piper PA-28-181 28-8590011 NNAC Eelde, Eelde PH-TGH Cessna 172P 17275457 NNAC Eelde, Eelde PH-TGM Reims F172N F17201887 SAS Beheer , Teuge PH-TGV Reims F172N F17201640 Star Beheer , Brummen PH-THB Robinson R22 BETA 2333 VIG/CB Group , Almelo PH-THE CriCri MC 15 NVAV-131 A.J. Jacobs, Niel bij As PH-THO CzechACWor CH 601 XL 6-9903 T.W. Relling, Utrecht PH-THS Cessna 172N 17272193 K. Mulder, Yde PH-TIB Thund/Colt 105A 2223 H.J. Verhoeff, Dreumel PH-TIG Lindstrand LBL 310A 769 Ad Ballon Ballonvaarten , Breda PH-TIJ Cameron N-105 3206 Aero East Ballooning , Eibergen PH-TIL Piper PA-32-260 32-833 M. van Til, Groet PH-TIM A.P.Robin DR 400/180 2311 Tihold , Leidschendam PH-TIN Diamond DA 40 D D4.205 F.G. Tinbergen, Boxtel PH-TIR Ultramagic M-65C 65/97 J.H. Fokken, Oosterwolde Fr PH-TJA SOCATA TBM700 N 428 Rembrand van Rijn , Eindhoven PH-TMA Thund/Colt AX8-105 S2 1987 G.J.W.M. Masselink, Vlaardingen PH-TMH Piper PA-38-112 38-79A0261 A. Breslin, Co. Laois PH-TML Zenith CH 601 HD 6-9044 J.J.M. Vlaar, Helmond PH-TMS Schroeder Fire Balloons G 1264 J.A.H.T. van Bommel, Someren PH-TNC Thund/Colt 120A 1523 Ad Ballon , Breda PH-TNS Kubicek BB20XR 709 B. Stuiver, Odoorn PH-TOF Piper PA-25-260 25-7405573 Vliegbedrijf Tom van der Meulen, Oostwold PH-TOH Cameron A-210 10960 Rien Jurg Promotions , Hengelo PH-TOK Piper PA-18-135 18-3604 Aero Service , Lelystad PH-TOL Cessna 172M 17263133 Vliegbedrijf Tom van der Meulen, Oostwold PH-TOO Cessna U206G U20606258 Vliegbedrijf Tom van der Meulen, Oostwold PH-TOP Piper PA-18-150 18-8257 Vliegbedrijf Tom van der Meulen, Oostwold PH-TOR Piper PA-25-260 25-4960 Vliegbedrijf Tom van der Meulen, Oostwold PH-TRG Cessna 172S 172S9801 H.M. van Soest, Laakdal PH-TSL Schroeder Fire Balloons G 1064 AeroVentura Ballooning , Maastricht PH-TSN Diamond DA 42 42.017 Twin Star Netherlands Ltd., Rotterdam PH-TTY Ultravia Pelican PL 687 L.F.M. Berretty, Waalre PH-TUA Ultramagic T-210 210/59 F.A. Kohnen, Aachen PH-TUL Lindstrand LBL 210A 688 R. de Jong, Rhede PH-TVB Piper PA-31 31-408 Zeeland Air , Arnemuiden PH-TVW Piper J3L-65 3307 A.J. van Werkhoven, Oisterwijk PH-TWK Cessna 172S 172S8533 Vliegclub Twente, Enschede PH-TWM Cessna 172P 17275859 Vliegclub Twente, Enschede PH-TWP Piper PA-28RT-201 28R-7918215 Satellite Aviation , Wassenaar PH-TWT SOCATA-GA TB 20 459 H.J.F. Geenen, Helmond PH-TXA Cessna 510 510-0111 AirField Holding , Hilversum PH-TYD Piper PA-28-140 28-7325421 F.J. Hoens, Eindhoven PH-TYG DHavilland DH-82A 82535 SKHV, Rijen PH-TYN Cameron N-210 10027 H.T. Kleinsmit, Joure PH-TYR Cameron N-77 2267 J.H. Fokken, Oosterwolde Fr PH-TZC Piper PA-18-135 18-3839 J.H.G. Kuipers, Harbrinkhoek PH-UCI Piper J3C-65 13351 A. Daams, Loosdrecht PH-UCS Piper J3C-65 13228 J.H.A.M. Beerens, Den Hout Nb PH-UEY Agusta AB204B 3035 R.T. Heinen, Anna Paulowna PH-UGB Cameron Z-150 10815 M. van Dijk, Kootwijkerbroek PH-UGO SkyStar PULSAR III P98010548 P.H. van der Voort, Woubrugge PH-UGS Piper PA-28-161 28-7916340 KN Singles and Twins, Lelystad PH-UHC Cameron N-105 1980 Dutch Ballooning , Amersfoort PH-UII Cameron Onion-105 10265 De Hot-Leemans , Breda

205 PH-UKK SOCATA TBM700 N 372 Gaznafta Investments Ltd., Limasol PH-ULH Revolution MINI-500 146 E. Meijns, Wormer PH-ULN Tecnam P92-J 6 W. Nedermeijer, Ermelo PH-ULP Eurocopt-D EC135 T2 376 ANWB MAA, Utrecht PH-UNA Kubicek BB45N 499 Silverstar Management Care , Vaassen PH-UNN Eurocopt-F EC 120 B 1310 Coolen-Huijbregts , Heythuysen PH-UNX Cameron Unox-110 4323 Dutch Ballooning , Amersfoort PH-URK Piper PA-31 31-478 Business Express , Urk PH-URS CzechACWor SportCruiser 08SC121 J. Verroen, Doorn PH-USA Cessna 172P 17274718 J.G.J. Philipsen, Helenaveen PH-USB Cessna 172S 172S10720 Unisign , Panningen PH-USC Cessna 172N 17273517 Aero-Club Maritime, Den Helder PH-USG Cameron N-145 10003 Future Fun Ballooning , Sinderen PH-USH HOAC DV 20 20024 ZME , Utrecht PH-USI HOAC DV 20 20072 Holding Wings Lelystad , Lelystad PH-USJ HOAC DV 20 20139 Wings over Europe , Lelystad PH-USK Diamond DA 40 40.057 Wings over Holland , Lelystad PH-USL Diamond DA 40 40.078 J. Valk Beheer , Wervershoof PH-UUB Robinson R44 739 Az Industrials , Barneveld PH-UUU SOCATA-GA TB 9 919 R.K.K.M. Hoenderop, Tiel PH-UVE Cameron Z-150 10956 Rien Jurg Promotions , Hengelo PH-UVO Cameron Spaceship-110 4041 J.H. Fokken, Oosterwolde Fr PH-UWE Wolf LLC Samson II WS-002 U. Schlätker, Nordhorn PH-UWL Cessna 421C 421C1234 Zurenborgh Beheer , Heiloo PH-VAN Vanʼs RV-9A 91209 A.J.C.M. Tromp, Lanaken PH-VBB Kubicek BB30Z 407 W.J. van Beers, Zwartsluis PH-VBG Dassault Falcon 2000EX 5 JetNetherlands , Schiphol PH-VBH Lindstrand LBL 240A 525 Ad Ballon , Breda PH-VBN Lindstrand LBL 310A 807 Sky Promotions , Tilburg PH-VBO Cameron O-105 4310 R.T. Hoenderdaal, Maartensdijk PH-VBQ Lindstrand LBL 317S 505 Sky Promotions , Tilburg PH-VBV Cameron V-90 3028 Van Harten Ballonvaarten , Barneveld PH-VBW Cameron 140A 4396 Marberts Ballonteam Barneveld, Apeldoorn PH-VBX Ultramagic T-210 210/46 Sky Promotions , Tilburg PH-VCF SOCATA-GA TB 10 784 AIS Activa , Lelystad PH-VCS Schroeder Fire Balloons G 1083 A.P.H. Kurvers, Zutendaal PH-VCY Piper PA-18 18-3785 J.M. Voeten, Roosendaal PH-VDB Schroeder Fire Balloons G 72 M.J.M. van den Broek, Handel PH-VDC Cessna T210M 21062368 C.A.J. van Andel-Konings, Raamsdonksveer PH-VDF N.American P-51D 122-39381 J.W. van der Flier, Schilde PH-VDL Cessna 182T 18282134 Aviation Charters , Vlaardingen PH-VDS Mooney M20K 25-1001 Almedzo Beheer , Leende PH-VES Reims F172P F17202063 G.J.M. Hofstee, Hoogeveen PH-VFA Piper PA-28-161 2841360 Vliegclub Flevo, Lelystad PH-VFB Piper PA-28-161 2841361 Vliegclub Flevo, Lelystad PH-VFC Piper PA-28-161 2841314 Vliegclub Flevo, Lelystad PH-VGA Cessna T303 T30300157 M.H.A. Brinkman Beheer , Emmen PH-VGC Cessna 172N 17271277 G.H. van der Bie, Bussum PH-VGH DynʼAero S MCR 4S-2002 24 J.P. Dias da Silva, Porto PH-VGN Cameron Z-140 10371 Rien Jurg Promotions , Hengelo PH-VGO Cameron A-140 4525 Wilco Air , Ootmarsum PH-VHA Tecnam P2002-JF 30 Victor Hotel Alpha , Hilversum PH-VHC Tecnam P2002-JF 31 Victor Hotel Charlie , Hilversum PH-VHD Tecnam P2002-JF 64 Cantonair Holland , Hilversum PH-VHG Cameron Z-105 4752 Beheermaatschappij Van Helvoort, Gemert PH-VIA Cameron Z-160 11264 G. Härle, Enschede PH-VII Vanʼs RV-7 71681 A.T. van ʻt Veld, Veenendaal PH-VIN BX-2 CHERRY 039/NVAV 121 J.H. Zier, ʻS-Gravenhage PH-VIP Cameron C-100 10629 Haven Management , Harfsen PH-VKA Piper PA-44-180 44-8095027 SVR, Rotterdam PH-VKB Reims F150J F150-0451 A.F.L. van Kaam - Borm, Veldhoven PH-VKL Ultravia Pelican PL 685 L.M. Verhoeven, Veghel PH-VLH Revolution MINI-500 145 H.O. Nitzinger, Westerstede PH-VLK Piper PA-28-181 28-7890268 MSI Communication , Zwaag PH-VLT Cameron Z-315 10266 De Hot-Leemans , Breda

206 PH-VMA Piper PA-32R-301T 32R-8129098 R.K. Jacobson, Wassenaar PH-VMS DHavilland DH-82A 3318 M.R. van der Straaten, Hendrik Ido Ambacht PH-VNK Cameron Z-120 10585 B. Stuiver, Odoorn PH-VNL Ultramagic N-210 210/60 Ad Ballon Ballonvaarten , Breda PH-VOC Cameron N-105 4800 A.G. ter Horst, Enschede PH-VOP Cessna 172R 17280808 T. Vermeulen, Amsterdam PH-VOS Reims F150L F15001092 C. Stevens, Werkendam PH-VPA Piper PA-34-200 34-7250182 Listo Aviation, Diemen PH-VPI Evans VP-1 NVAV0027 R. van As, Arnemuiden PH-VRD Cameron N-105 2005 Rob Wiegers Ballonvaart , Soest PH-VRM Cameron N-145 11277 T.A.J. Wahle, Joure PH-VRW Reims F150K F15000071 KN Singles and Twins Aviation Co, Lelystad PH-VSF Reims F172L F17200877 Uniwest Group , Deventer PH-VSN Reims F152 F15201714 Aero Noord , Hoogeveen PH-VSQ APEX DR 400/140 B 2581 Stichting Vliegmaterieel Hoeven, Roosendaal PH-VSR Reims F172P F17202041 Uniwest Group , Deventer PH-VSS Reims F172P F17202199 E. Amrani, Bergen Op Zoom PH-VSX New Piper PA-28-181 2890231 Stichting Vliegmaterieel Hoeven, Roosendaal PH-VSY New Piper PA-28-161 2842018 SVR, Rotterdam PH-VTF Cameron N-105 4314 J.L.M. van Hoesel, ʻS-Hertogenbosch PH-VTW Piper PA-32R-301T 32R-8129089 J.F. Martinez Cabanero, Betera PH-VUT Thund/Colt AX10-180 S1 3646 Sjaak Struijk Sport en Spel Prom, Rotterdam PH-VVB Commander 114B 14622 F.P. van Boven, Kapellen PH-VVD Reims F150M F15001372 M.E.M. van Hoorn, Schilde PH-VVK Ultramagic N-250 250/53 Ballonvaartcentrum Van Manen , Barneveld PH-VVV CzechACWor SportCruiser 08SC179 J. Verroen, Doorn PH-VYF Cameron C-100 4357 Haven Management , Harfsen PH-VZS Thund/Colt 105A 1888 H.T. Kleinsmit, Joure PH-VZV Reims F172N F17201797 Csavargo Andor , Odoornerveen PH-WAA Reims F172L F17200818 Vliegbedrijf Tom van der Meulen, Oostwold PH-WAI Reims F172M F17200961 S.M.J. ten Bruggenkate, Leiderdorp PH-WAU Ultramagic N-250 250/26 J.A. Oranje, Poppel PH-WBF Cameron N-120 3820 Future Fun Ballooning , Sinderen PH-WBM Ultramagic N-250 250/08 Rob Wiegers Ballonvaart , Soest PH-WBN Cameron N-120 4604 Rob Wiegers Ballonvaart , Soest PH-WBO Kubicek BB40Z 702 Rob Wiegers Ballonvaart , Soest PH-WBP Kubicek BB60Z 701 Rob Wiegers Ballonvaart , Soest PH-WBQ Kubicek BB30Z 720 Rob Wiegers Ballonvaart , Soest PH-WBR Cessna 175C 17557033 C.E.G. Goezinne, Hoofddorp PH-WBU Cameron Z-425LW 11178 Rob Wiegers Ballonvaart , Soest PH-WBY Kubicek BB37N 464 Rob Wiegers Ballonvaart , Soest PH-WBZ Kubicek BB51Z 471 Rob Wiegers Ballonvaart , Soest PH-WCJ Lindstrand LBL 180A 150 G. Wijnja, Joure PH-WCK Ultravia Pelican PL 677 C.L. Ouwersloot, Oegstgeest PH-WCU Piper PA-28R-201T 28R-7703094 KN Singles and Twins Aviation Co, Lelystad PH-WDR Piper PA-18-135 18-3852 Superwings , Bussum PH-WDY Pitts S-1S Well4Q2 F.M. van Houten, Sint Maarten PH-WEB Cameron Z-140 10574 J.L.M. van Hoesel, ʻS-Hertogenbosch PH-WEE Cessna 152 15280083 Stella Aviation Charter , Teuge PH-WEN Hughes 269C 470591 Vliegbedrijf Tom van der Meulen, Oostwold PH-WEO Cameron O-77 3093 H.A.G. van Bommel, Someren PH-WFG Cameron N-90 2389 A.G. ter Horst, Enschede PH-WGN Cameron N-105 4492 Westfalen Gassen Nederland , Deventer PH-WIJ Cameron Z-133 4817 Stichting Fasna Ballooning, Vaassen PH-WIN Cameron N-77 2885 W. Keikes, Lochem PH-WJB Ultramagic M-105 105/29 Stichting Kool Balloon, De Bilt PH-WJH Cameron Z-160 10546 A.G. ter Horst, Enschede PH-WJK Robinson R44 1157 A. Jansen Beheer , Kootwijkerbroek PH-WJW Robinson R44 93 Helicon , Bergen Op Zoom PH-WKA SOCATA-GA TB 10 1027 F.W.N. Verhoef, Loosdrecht PH-WKB Piper PA-28-181 2843664 Chemische Fabriek Rijswijk, Wassenaar PH-WLC Cameron A-120 3722 Ad Ballon , Breda PH-WLD Cameron A-105 4776 R.U. de Groot, Westbroek PH-WLE Cameron O-105 10166 H.A.M. Achterberg, Haaksbergen PH-WLF Cameron O-105 10229 Van Leeuwen Autobedrijf , Waddinxveen

207 PH-WMA Reims F172P F17202064 Ventura Film Distributors , Geldrop PH-WMV Schroeder Fire Balloons G 1105 Future Fun Ballooning , Sinderen PH-WMW Robinson R44 2072 Helicon , Bergen Op Zoom PH-WNG Cameron N-105 4385 J. Rijnders, Amersfoort PH-WNW Robinson R44 2077 Helicon , Bergen Op Zoom PH-WOU Piper PA-28-181 28-8190243 J. van der Woude, Ouddorp Zh PH-WPS Thund/Colt 77A 2045 J.A. Oranje, Poppel PH-WPW Robinson R44 2078 Helicon , Bergen Op Zoom PH-WQW Robinson R44 2084 Helicon , Bergen Op Zoom PH-WRS Cameron N-90 4394 Future Fun Ballooning , Sinderen PH-WRW Eurocopt-F EC 120 B 1277 Heli Holland Holding , Emmer Compascuum PH-WSF Piper PA-28-140 28-7325019 KN Singles and Twins, Lelystad PH-WSW Robinson R44 463 Helicon , Bergen Op Zoom PH-WUR 3-i Sky Arrow 650 TCNS CNS024 Alterra, Wageningen PH-WVL Rans S-10 1192150 W.A.J. van Lieshout, Amsterdam PH-WVM Thund/Colt 105A 1516 Ad Ballon , Breda PH-WVO Cessna 172P 17274784 KLM Aeroclub, Lelystad PH-WWF Lindstrand LBL 77A 595 I. Visser, Frederiksoord PH-WWL Schroeder Fire Balloons G 1229 Willems Project- en Woningstoffen, Gronsveld PH-WWS Schroeder Fire Balloons G 1160 Willems Project- en Woningstoffen, Gronsveld PH-WXA Fokker F28 Mark 0070 11570 KLM Cityhopper , Schiphol PH-WXC Fokker F28 Mark 0070 11574 KLM Cityhopper , Schiphol PH-WXD Fokker F28 Mark 0070 11563 KLM Cityhopper , Schiphol PH-WYN Cessna 177B 17702310 H. Broersma, Kootstertille PH-XDR Schroeder Fire Balloons G 1357 H.A.G. van Bommel, Someren PH-XGN Vanʼs RV-6 21460 G.P. Nielsen, ʻS-Gravenhage PH-XII Pilatus PC-12/45 550 De Hondert Margen , De Lier PH-XJB Diamond DA 40 D D4.113 Stichting Fly40 Zeeland, Arnemuiden PH-XMR CzechACWor SportCruiser 08SC195 R. Michl, Plattling PH-XPI Piper PA-31-350 31-7752187 Bravo Zulu (Malta) Limited, Floriana PH-XRA Boeing 737-7K2 30784 Transavia Airlines, Schiphol PH-XRB Boeing 737-7K2 28256 Transavia Airlines, Schiphol PH-XRD Boeing 737-7K2 30659 Transavia Airlines, Schiphol PH-XRE Boeing 737-7K2 30668 Transavia Airlines, Schiphol PH-XRV Boeing 737-7K2 34170 Transavia Airlines, Schiphol PH-XRW Boeing 737-7K2 33465 Transavia Airlines, Schiphol PH-XRX Boeing 737-7K2 33464 Transavia Airlines, Schiphol PH-XRY Boeing 737-7K2 33463 Transavia Airlines, Schiphol PH-XRZ Boeing 737-7K2 33462 Transavia Airlines, Schiphol PH-XXV N.American B-25N 108-32782 Duke of Brabant Air Force, Eindhoven PH-YAN Lindstrand LBL 150A 1214 J. Bosma, Heerenveen PH-YBC Lindstrand LBL 150A 1087 P. Kooistra, Sint Nicolaasga PH-YCM BX-2 CHERRY 164 L.M.C. Schoenmakers, Oisterwijk PH-YMC Cirrus SR20 1539 YouFly , ʻS-Gravenhage PH-YNC Cameron Z-150 11175 Ballooning Company , Loenersloot PH-YOO DynʼAero S MCR 4S 83 Menerga Energie Systemen, Warmond PH-YOY DynʼAero S MCR CLUB 397 Menerga Energie Systemen, Warmond PH-YRD Schroeder Fire Balloons G 967 L.E. Dijkstra, Nietap PH-YYY Cameron N-105 2838 R. van Beusekom, Barneveld PH-YZR Lindstrand LBL 310A 570 Ad Ballon , Breda PH-ZAN Kubicek BB45Z 509 Van Harten Ballonvaarten , Barneveld PH-ZCR Piper PA-18-135 18-3865 J.J. Veldt, Slootdorp PH-ZCT Piper PA-18-135 18-3859 Rainbow Aviation , Eindhoven PH-ZFT Fokker F28 Mark 0070 11559 Fokker Services , Hoogerheide PH-ZLA Reims FA150K FA15000007 MDA Aviation Ltd., Ashbourne PH-ZOK Lindstrand LBL 105A 735 S. Clement, Alkmaar PH-ZOZ Thunder AX7-77Z 794 J.T. van der Werf, Saint Saud Lacoussie PH-ZSC Cameron Z-105 10294 Greetzz , Eindhoven PH-ZSL SkyBalloon Sky 25-16 138 Van Harten Ballonvaarten , Barneveld PH-ZUI Cameron A-180 11124 Aerostat Ballonvaarten, Moordrecht PH-ZVC Piper PA-18-135 18-3855 Zuidhollandse Vliegclub, Leiderdorp PH-ZVN Cameron A-210 10631 Haven Management , Harfsen PH-ZZF Cessna T207A 20700747 Paracentrum Hoogeveen, Hoogeveen PH-ZZY SOCATA-GA M.S. 893 E 12704 M.L.B. Warriner, Uhelston

208