Beşinci Sultan Murad'ın Tedâvîsine Ve Ölümüne Ait Rapor Ve
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
VESIKALAR : BE~INCI SULTAN MURAD'IN TED fkViSINE VE ÖLÜMÜNE AIT RAPOR VE MEKTUPLAR 1876 - 1905 ~SMAIL HAKKI UZUNÇAR~ILI Bal~kesir Milletvekili ve T. T. Kurumu Üyesi Amcas~~ Abdülaziz'in biran evvel yerine geçmek istiyen Abdül- mecid'in büyük o~lu veliahd Murad efendi, (do~umu 1840) Abdül- aziz'in bilhassa son zamandaki asabt ve h~ rç~n hareketleri sebebiyle epi taraftar peyda etmi~ti; veliahd, münevver ve kendisinden i~~ beklenir hür fikirli oldu~undan etraf~ nda uyan~ k, yenilik taraftar~~ bir s~ n~ f~~ toplam~ § bulunuyordu; hakikaten gerek o s~ ralarda ve gerek daha sonralar~~ saltanat hanedan~~ aras~ nda Sultan Murad kadar, münevverler üzerinde sempati yapm~~~ bir hükümdar gel- memi~tir. Murad efendi nihayet 1293 h. 1876 m. de Abdülaziz'in hal'i üzerine senelerdenberi ihtirasla bekledigi saltanata nail olmu~~ ve' Be~inci Murad ad~ yle Osmanl~~ taht~ na oturmu~tu. Akl~~ ba~~nda olan Abdülaziz "cünun-~~ mutb~ k ile mecnun„ oldu~u hakk~ nda veri- len fetva ile taht~ndan indirilmi~~ ve akl~~ ba~~nda diye hükümdar ilan edilen Be~inci Murad da cülüsunun üçüncü günü Ayasofya camiine yapt~~~~ ilk selâml~ kta cinnet alâmetleri göstermi~ti. Sultan Murad'~ n bu hali vükelay~~ telâ~a dü~ürmü~, gerek Istanbul'daki doktorlara ve gerek Viyana'dan getirilen profesöre muayene ettirilmi~~ ise de iyi olam~ yaca~~na dair kat'i raporlar al~ nd~ ktan sonra ister istemez hal'ine karar verilerek yerine kar- de~i ve veliahd~~ Abdülhamid'in getirilmesi takarrür etmi~, bunun üzerine keyfiyet Abdülhamid'e bildirilerek Topkap~~ saray~ na davet olunmu~tu. Sadr-~~ âzam M. Rü~tü pa~a taraf~ ndan yine oraya ça~~- r~ lan mabeyn ba~katibi Sadullah beye de Sultan Murad'~ n hal'i tebli~~ ve kendisini derhal Be~ikta~~ ( Dolmabahçe ) saray~ ndan Ç~ra~an saray~ na nakletmesi ve keyfiyeti Sultan Murad'~ n 318 ~. HAKKI UZUNÇAR~ILI validesine bildirmesi emrolunmu~tur. Be~inci Murad'~ n hükümdar- l~~~~ üç ay üç gün sürmü~tü. Hakikaten kendisinden büyük i~ler beklenen, me~ rüti idareye taraftar olan bu uyan~ k fikirli hükümdar~ n hal'i hükümet erkan~ n~~ müteessir etti~i gibi memleket d~~~ nda da teessür uyand ~ rm~~t~~ I. Hattâ Sultan Murad'da ilk cinnet alâmeti görüldü~ü zaman ser- asker Hüseyin Avni pa~a, Abdülaziz'in tekrar hükümdar olmas~~ ihtimalini dü~ünerek "Hanedan~ n içinde en de~erlisi bu idi, o da böyle oldu„ diye teessür ve endi~esini gizlememi~ti. Sultan Murad, gerek ~ehzadeli~inde ve gerek veliahdl~~~ nda içkiye fazla dü~kün oldu~u için asab~ n~~ bozmu~~ ve onun bu ibtilâ- s~ nda ~ehzadeli~indenberi maiyyetinde bulunarak hükümdarl~~~ nda ikinci mabeyincisi olan Seyit bey mühim âmil olmu~tu. Bundan ba~ka sultan Aziz'in, kendi o~lunu kendisinden sonra hükümdar yapmak istemesi veliahdi daimi surette dü~ündürmü~~ oldu~u gibi 1876 may~ s ibtidas~ nda vukua gelen softalar k~ yann üzerine Sultan Aziz'in Murad efendinin hiçbir tarafa ç~ kamamas~~ hakk~ ndaki iradesi de kendisinde suikasd yap~ laca~~~ vehmini uyand~ rm~~ t~. Veliahd, bu korku içinde bulundu~u s~ rada Abdülaziz'in hal'ini tertip eden hey'et hükümdar olaca~~~ günü kendisine bildirmi~ken bir ~üphe üzerine bir gece evvel hal'e karar verilmi~~ olmas~~ ve bu karardan .da veliahdin haberdar edilmemesi Murad efendinin zâtea bozulmu~~ olan asab~ n~~ büsbütün sarsm~~~ oldu~undan biat günü bile kendi- sinde hissedilir derecede gayr-i tabillik görülmü~tü 2 . I Sultan Murad' ~ n hal'inin Avrupa'da masonlar taraf ~ ndan teessürle kar~~ - lanm~~~ oldu~unu M ~ s~ rl ~~ prens Halim pa~a, Memduh pa~aya söyledi~i zaman bunu hayretle kar ~~ lad~~~ n ~~ yine Memduh Pa~a beyan etmektedir ( Hali'ler- iclaslar, s. 1.33) . Bu ka ~ ttan, Memduh pa~an ~ n, Sultan Murad'~ n daha veliabd iken mason locas~ na intisap etti~ini duymam ~~~ oldu~u anla~~ l ~ yor. 2 Bu hususta makale aras~ ndaki Doktor Akif pa~a ile Kapoleon'un mü~terek raporlar ~ na bak ~ n ~ z. Abdülhamid. Midhat pa~a ve arkada~lar ~ n ~ n muhakemesi esnas~ nda Midhat pa~adan, Sultan Murad'~ n cinnetine dair a~a~~ daki suali sormu~~ ve cevab~ n ~~ alm ~~t~ r ki aynen ~öyledir : Abdülhamidin sorusu Din ve nâmusunuz üzerine bâd-el-kasem Sultan Murad'~ n cülösunun ilk gününden itibaren ne vakte kadar kuvv e-i akli}esi yed-i iktidar ~ nda ve ne va- ~ ~ kitten sonra uiiruna halel geldi ini kendi dest-i hatt ~ n ~ zla E hatt- ~~ destinizle V. MURAD'IN TEDAViSINE VE ÖLÜMÜNE DAIR 319 Sultan Murad'~ n hal'inden itibaren vefat~ na kadar geçen yirmi sekiz senelik müddet, Sultan Abdülhamid'i huzursuz b~ rakm~~t~ r; çünkü münevverler taraf~ ndan sevilen sab~ k hükümdar~ n Avrupa'ya kaç~ r~ lmak istenmesi tekrar iclas için yap~ lan Ali Suavi vak'as~~ ve masonlar~ n kaç~ rma faaliyyeti, bilhassa ilk devirlerde, zaten vesveseli olan Abdülhamid'i uyan~ k davranma~a sevketmi~tir. Abdülhamid , bir gün gelip iyi olursa Murad'~ n kendi yerine hükümdar olaca~~ndan daima endi~e etmi~~ ve bu hususta yuka- r~ da zikretti~imiz hadiseler de bu korkusunu teyit edtr mahiyette bulunmu~~ olmas~~ sebebiyle biraderi ile onun validesini öldürmek istemi~~ 3 ; gerek Ali Suavi vak'as~ n ~~ müteakip ve gerek Mithad ~imdi tahriren beyan buyurman ~ z irade-i seniyye-i cenüb-~~ püdi~âhi iktizay- ~~ eelilindendir. Bunun alt~ na Midhat pa~a'n ~ n kendi el yaz ~ siyle yazd~~~~ cevap: Din ve nâmusum üzerine kasem ederek beyan eylerim ki Sultan Murad'~ n cinneti eülfisunun haftas~~ olan sal ~~ günü teayyün idüp meydana ç~ km~~t~ r. O güne kadar kuvve-i akliyyesi yed-i iktidar~ nda idi. Cülüsun be~inci cumartesi günü umum vükelây ~~ kabul iderek cümleye hitaben bir mekale irad etmek istedi ise de mizac~ nda baz~~ inhiraf oldu~u beyaniyle ltizar idiip irtesi gün dahi Abdülaziz merhumun irtihali münasebetiyle kendüsinde eser-i teessür göründi ise de bu ahvali~~~ hiç birisi kuvve-i zihniyyesini ihlal itmemi~ti. 8 Temmuz sene 97 Midhat Midhat pa~a merhumun bu cevab~~ Sultan Murad'~ n temamen cinnet eseri göstermedi~ini bildirir. Kendisine bu hastal~~~ n eül ~fisunun üçüncü cuma günü ba~~ gösterdi~ini ikinci mabeyinci Seyit bey ile Ba~kâtip Sadullah bey [ pa~a söyledikleri gibi raporlardan da böyle old~~~~ anla~~ l ~ yor. Abdülhamid'in bunu sormas~ , akl~~ ba~~ nda old~~~ n~~ ö~rendi~i Sultan Murad aleyhine âmir-i mücbir old~~~~ için fetva ve karar almakt ~ . 3 Bu hususa dair Mir'a. t-z Hakikat 'de ( C. /, s. 172) ~u kay ~ t vard ~ r : «... Nam~ k pa~a rivayet eder ki o esn,da kendisi. (yani Nam ~ k pa~a) ve Sadr-~~ âzam Mehmed Rü~tü pa~a, saray-~~ hii ~ nâyuna celb olunup Sultan Murad'~ n ve validesinin, müeerred h~ fz- ~~ âsayi~-i umumi için saray-~~ vücuttan kâ~âne i ademe lzamlar~~ hakk~ nda damad Mahmud pa~a vas~ tasiyle taraf-~~ ~ül~ âneden mahre- mane reyleri sual olunur; Nam ~ k pa~a «Bu madde bizden sorulacak ~ey de~ildir, umar.: ser'iyyedendir, icab-z ser'isi arashrzlmak kizz~nd~r » cevab~ n ~~ vermi~~ ve sadr-~~ âzam da an ~~ tasdik etmi~~ oldu~undan mesele bu kadarla kalm~~t ~ r ». Yine ayn ~~ ~eye dair Sadullah pa~a me ~ humdan naklen Mehmed Galip ~~ eyin Sadullah pa~a yahut mezardan nida isimli eserinde (s. 65)de ~öyle bir kay ~ t vard ~ r: Ali Suavi vak'as~ ndan sonra Ba~ vekil Sad~ k, Mütercin~~ Rü~tü, Ahmed Vefik ve Saf fet pa~alardan mürekkep Y~ ld ~ z saray ~ nda te~kil edilmi~~ olan bir komisyon toplant ~ s~ nda, damad Mahmud pa~a komisyon odas~ na gelip ellerini kap~ n ~ n 320 ~ . HAKK~~ UZUNÇAR~ILI pa~a muhakemesi esnas~ nda Abdülaziz'in katlini emretmi~~ olmakla itham etti~i sab~ k hükümdar~ n âmir-i mücbir oldu~una dair fetva bile alm~~t ~ ; mason olan Sultan Murad'~ n, baz~~ karinelere göre, Avrupa'da mason localar~ na mensup k~ ral, veliahd ve prensler taraf ~ ndan himaye edilmi~~ olmas~~ ve cinnet halinde bulunmas~~ Abdülhamid'in, bira- deri aleyhinde daha ileri gitmemesini icabettirmi~tir 5. Bir kayda göre Ç~ ra~an'daki Ali Suavi vak'as~ ndan sonra Y~ ld~ z'a ald~ rd~~~~ Sultan Mura d'~~ , Kleanti Skaliyeri'nin tehdidi üzerine tekrar Ç~ ra- ~an saray~ na iadeye mecbur oldu~u söylenmektedir ". iki taraf ~ na dayayarak « Efendimiz buyuruyorlar ki bu Sucivi hâdisesi selü- met-i memleket için endi~eyi mucip bir ~eydir ve bunun tekerrürii muhtemeldir ; o cihetle hâkan-~~ sab~ k ~ n bir çaresine bak ~l~ rsa mülk ve millete hizmet edilmi~~ olur» demi~. Bu kay ~ t, zann ~ ma göre bu makalenin sonundaki Il ve III numaral ~~ vesikalar ile alakadard ~ r. Abdülhamid'in Sultan Murad.' öldürmek için baz~~ fetvalar alm ~~~ oldu~unu ar~iv vesikalar ~~ aras~ nda görmekteyiz. 4 Ali Suüvi vak'as~ n ~~ müteakip Ba~ vekil Sad ~ k pa~an ~ n riyasetindeki heyet-i vükelân ~ n Sultan Murad.~ n Topkap ~~ saray ~ nda s ~ k ~~ bir muhafaza alt ~ na al ~ nma- s ~ n ~~ veyahut Kütahya, Isparta veya Sivas ~ ehirlerinden birine yollanarak orada mahfuzen ikamesini ve validesi ~evkefzü kad ~ n ~ n da Hicaz'a gönderilmesini tavsiye eden kararlar ~ n ~~ havi mazbata müsveddesi makalenin sonundaki II numa- ral ~~ vesikada görülmektedir; bundan ba~ka yine ayn ~~ vak'ay ~~ müteakip Sultan Mu- rad'~ n kendisine ait ne kadar silâh, mücevherat ve para varsa onlar ~ n miisade- resine dair yine Sad ~ k pa ~an ~ n ba~kanl ~~~ ndaki heyetin vermi~~ oldu~u (21 ca sene 95 ve 11 may~ s sene 94) tarihli karar ~~ havi ariza sureti ile silüh ve mü- cevherat listesi suretleri de vesikalar aras~ na konmu~tur. 5 Belleten'in otuzuncu say ~ s~ nda ç ~ kan (K. Skaliyeri-Aziz bey komitesi) makalesine (S. 245) bak ~ n. • 6 Sultan Murad, Suavi vakas ~ ndan sonra Y ~ ld ~ z bahçesinde Malta kö~küne hapsedildi~i zaman , dostu ve Prodos Mason mahfilinin ustad-~~ muhteremi olan Kleanti Skaliyeri'ye gönderip an ~ n çok de~erli bir vesika olarak saklam~~~ oldu~u tezlcirede ~u s ~~ retle tazallu ~n ediyordu : « E~er beni bu yerden kurtar- mazsan Malta kö~kü benim mezarz~n olacakt~ r.