Beşinci Sultan Murad'ın Tedâvîsine Ve Ölümüne Ait Rapor Ve

Beşinci Sultan Murad'ın Tedâvîsine Ve Ölümüne Ait Rapor Ve

VESIKALAR : BE~INCI SULTAN MURAD'IN TED fkViSINE VE ÖLÜMÜNE AIT RAPOR VE MEKTUPLAR 1876 - 1905 ~SMAIL HAKKI UZUNÇAR~ILI Bal~kesir Milletvekili ve T. T. Kurumu Üyesi Amcas~~ Abdülaziz'in biran evvel yerine geçmek istiyen Abdül- mecid'in büyük o~lu veliahd Murad efendi, (do~umu 1840) Abdül- aziz'in bilhassa son zamandaki asabt ve h~ rç~n hareketleri sebebiyle epi taraftar peyda etmi~ti; veliahd, münevver ve kendisinden i~~ beklenir hür fikirli oldu~undan etraf~ nda uyan~ k, yenilik taraftar~~ bir s~ n~ f~~ toplam~ § bulunuyordu; hakikaten gerek o s~ ralarda ve gerek daha sonralar~~ saltanat hanedan~~ aras~ nda Sultan Murad kadar, münevverler üzerinde sempati yapm~~~ bir hükümdar gel- memi~tir. Murad efendi nihayet 1293 h. 1876 m. de Abdülaziz'in hal'i üzerine senelerdenberi ihtirasla bekledigi saltanata nail olmu~~ ve' Be~inci Murad ad~ yle Osmanl~~ taht~ na oturmu~tu. Akl~~ ba~~nda olan Abdülaziz "cünun-~~ mutb~ k ile mecnun„ oldu~u hakk~ nda veri- len fetva ile taht~ndan indirilmi~~ ve akl~~ ba~~nda diye hükümdar ilan edilen Be~inci Murad da cülüsunun üçüncü günü Ayasofya camiine yapt~~~~ ilk selâml~ kta cinnet alâmetleri göstermi~ti. Sultan Murad'~ n bu hali vükelay~~ telâ~a dü~ürmü~, gerek Istanbul'daki doktorlara ve gerek Viyana'dan getirilen profesöre muayene ettirilmi~~ ise de iyi olam~ yaca~~na dair kat'i raporlar al~ nd~ ktan sonra ister istemez hal'ine karar verilerek yerine kar- de~i ve veliahd~~ Abdülhamid'in getirilmesi takarrür etmi~, bunun üzerine keyfiyet Abdülhamid'e bildirilerek Topkap~~ saray~ na davet olunmu~tu. Sadr-~~ âzam M. Rü~tü pa~a taraf~ ndan yine oraya ça~~- r~ lan mabeyn ba~katibi Sadullah beye de Sultan Murad'~ n hal'i tebli~~ ve kendisini derhal Be~ikta~~ ( Dolmabahçe ) saray~ ndan Ç~ra~an saray~ na nakletmesi ve keyfiyeti Sultan Murad'~ n 318 ~. HAKKI UZUNÇAR~ILI validesine bildirmesi emrolunmu~tur. Be~inci Murad'~ n hükümdar- l~~~~ üç ay üç gün sürmü~tü. Hakikaten kendisinden büyük i~ler beklenen, me~ rüti idareye taraftar olan bu uyan~ k fikirli hükümdar~ n hal'i hükümet erkan~ n~~ müteessir etti~i gibi memleket d~~~ nda da teessür uyand ~ rm~~t~~ I. Hattâ Sultan Murad'da ilk cinnet alâmeti görüldü~ü zaman ser- asker Hüseyin Avni pa~a, Abdülaziz'in tekrar hükümdar olmas~~ ihtimalini dü~ünerek "Hanedan~ n içinde en de~erlisi bu idi, o da böyle oldu„ diye teessür ve endi~esini gizlememi~ti. Sultan Murad, gerek ~ehzadeli~inde ve gerek veliahdl~~~ nda içkiye fazla dü~kün oldu~u için asab~ n~~ bozmu~~ ve onun bu ibtilâ- s~ nda ~ehzadeli~indenberi maiyyetinde bulunarak hükümdarl~~~ nda ikinci mabeyincisi olan Seyit bey mühim âmil olmu~tu. Bundan ba~ka sultan Aziz'in, kendi o~lunu kendisinden sonra hükümdar yapmak istemesi veliahdi daimi surette dü~ündürmü~~ oldu~u gibi 1876 may~ s ibtidas~ nda vukua gelen softalar k~ yann üzerine Sultan Aziz'in Murad efendinin hiçbir tarafa ç~ kamamas~~ hakk~ ndaki iradesi de kendisinde suikasd yap~ laca~~~ vehmini uyand~ rm~~ t~. Veliahd, bu korku içinde bulundu~u s~ rada Abdülaziz'in hal'ini tertip eden hey'et hükümdar olaca~~~ günü kendisine bildirmi~ken bir ~üphe üzerine bir gece evvel hal'e karar verilmi~~ olmas~~ ve bu karardan .da veliahdin haberdar edilmemesi Murad efendinin zâtea bozulmu~~ olan asab~ n~~ büsbütün sarsm~~~ oldu~undan biat günü bile kendi- sinde hissedilir derecede gayr-i tabillik görülmü~tü 2 . I Sultan Murad' ~ n hal'inin Avrupa'da masonlar taraf ~ ndan teessürle kar~~ - lanm~~~ oldu~unu M ~ s~ rl ~~ prens Halim pa~a, Memduh pa~aya söyledi~i zaman bunu hayretle kar ~~ lad~~~ n ~~ yine Memduh Pa~a beyan etmektedir ( Hali'ler- iclaslar, s. 1.33) . Bu ka ~ ttan, Memduh pa~an ~ n, Sultan Murad'~ n daha veliabd iken mason locas~ na intisap etti~ini duymam ~~~ oldu~u anla~~ l ~ yor. 2 Bu hususta makale aras~ ndaki Doktor Akif pa~a ile Kapoleon'un mü~terek raporlar ~ na bak ~ n ~ z. Abdülhamid. Midhat pa~a ve arkada~lar ~ n ~ n muhakemesi esnas~ nda Midhat pa~adan, Sultan Murad'~ n cinnetine dair a~a~~ daki suali sormu~~ ve cevab~ n ~~ alm ~~t~ r ki aynen ~öyledir : Abdülhamidin sorusu Din ve nâmusunuz üzerine bâd-el-kasem Sultan Murad'~ n cülösunun ilk gününden itibaren ne vakte kadar kuvv e-i akli}esi yed-i iktidar ~ nda ve ne va- ~ ~ kitten sonra uiiruna halel geldi ini kendi dest-i hatt ~ n ~ zla E hatt- ~~ destinizle V. MURAD'IN TEDAViSINE VE ÖLÜMÜNE DAIR 319 Sultan Murad'~ n hal'inden itibaren vefat~ na kadar geçen yirmi sekiz senelik müddet, Sultan Abdülhamid'i huzursuz b~ rakm~~t~ r; çünkü münevverler taraf~ ndan sevilen sab~ k hükümdar~ n Avrupa'ya kaç~ r~ lmak istenmesi tekrar iclas için yap~ lan Ali Suavi vak'as~~ ve masonlar~ n kaç~ rma faaliyyeti, bilhassa ilk devirlerde, zaten vesveseli olan Abdülhamid'i uyan~ k davranma~a sevketmi~tir. Abdülhamid , bir gün gelip iyi olursa Murad'~ n kendi yerine hükümdar olaca~~ndan daima endi~e etmi~~ ve bu hususta yuka- r~ da zikretti~imiz hadiseler de bu korkusunu teyit edtr mahiyette bulunmu~~ olmas~~ sebebiyle biraderi ile onun validesini öldürmek istemi~~ 3 ; gerek Ali Suavi vak'as~ n ~~ müteakip ve gerek Mithad ~imdi tahriren beyan buyurman ~ z irade-i seniyye-i cenüb-~~ püdi~âhi iktizay- ~~ eelilindendir. Bunun alt~ na Midhat pa~a'n ~ n kendi el yaz ~ siyle yazd~~~~ cevap: Din ve nâmusum üzerine kasem ederek beyan eylerim ki Sultan Murad'~ n cinneti eülfisunun haftas~~ olan sal ~~ günü teayyün idüp meydana ç~ km~~t~ r. O güne kadar kuvve-i akliyyesi yed-i iktidar~ nda idi. Cülüsun be~inci cumartesi günü umum vükelây ~~ kabul iderek cümleye hitaben bir mekale irad etmek istedi ise de mizac~ nda baz~~ inhiraf oldu~u beyaniyle ltizar idiip irtesi gün dahi Abdülaziz merhumun irtihali münasebetiyle kendüsinde eser-i teessür göründi ise de bu ahvali~~~ hiç birisi kuvve-i zihniyyesini ihlal itmemi~ti. 8 Temmuz sene 97 Midhat Midhat pa~a merhumun bu cevab~~ Sultan Murad'~ n temamen cinnet eseri göstermedi~ini bildirir. Kendisine bu hastal~~~ n eül ~fisunun üçüncü cuma günü ba~~ gösterdi~ini ikinci mabeyinci Seyit bey ile Ba~kâtip Sadullah bey [ pa~a söyledikleri gibi raporlardan da böyle old~~~~ anla~~ l ~ yor. Abdülhamid'in bunu sormas~ , akl~~ ba~~ nda old~~~ n~~ ö~rendi~i Sultan Murad aleyhine âmir-i mücbir old~~~~ için fetva ve karar almakt ~ . 3 Bu hususa dair Mir'a. t-z Hakikat 'de ( C. /, s. 172) ~u kay ~ t vard ~ r : «... Nam~ k pa~a rivayet eder ki o esn,da kendisi. (yani Nam ~ k pa~a) ve Sadr-~~ âzam Mehmed Rü~tü pa~a, saray-~~ hii ~ nâyuna celb olunup Sultan Murad'~ n ve validesinin, müeerred h~ fz- ~~ âsayi~-i umumi için saray-~~ vücuttan kâ~âne i ademe lzamlar~~ hakk~ nda damad Mahmud pa~a vas~ tasiyle taraf-~~ ~ül~ âneden mahre- mane reyleri sual olunur; Nam ~ k pa~a «Bu madde bizden sorulacak ~ey de~ildir, umar.: ser'iyyedendir, icab-z ser'isi arashrzlmak kizz~nd~r » cevab~ n ~~ vermi~~ ve sadr-~~ âzam da an ~~ tasdik etmi~~ oldu~undan mesele bu kadarla kalm~~t ~ r ». Yine ayn ~~ ~eye dair Sadullah pa~a me ~ humdan naklen Mehmed Galip ~~ eyin Sadullah pa~a yahut mezardan nida isimli eserinde (s. 65)de ~öyle bir kay ~ t vard ~ r: Ali Suavi vak'as~ ndan sonra Ba~ vekil Sad~ k, Mütercin~~ Rü~tü, Ahmed Vefik ve Saf fet pa~alardan mürekkep Y~ ld ~ z saray ~ nda te~kil edilmi~~ olan bir komisyon toplant ~ s~ nda, damad Mahmud pa~a komisyon odas~ na gelip ellerini kap~ n ~ n 320 ~ . HAKK~~ UZUNÇAR~ILI pa~a muhakemesi esnas~ nda Abdülaziz'in katlini emretmi~~ olmakla itham etti~i sab~ k hükümdar~ n âmir-i mücbir oldu~una dair fetva bile alm~~t ~ ; mason olan Sultan Murad'~ n, baz~~ karinelere göre, Avrupa'da mason localar~ na mensup k~ ral, veliahd ve prensler taraf ~ ndan himaye edilmi~~ olmas~~ ve cinnet halinde bulunmas~~ Abdülhamid'in, bira- deri aleyhinde daha ileri gitmemesini icabettirmi~tir 5. Bir kayda göre Ç~ ra~an'daki Ali Suavi vak'as~ ndan sonra Y~ ld~ z'a ald~ rd~~~~ Sultan Mura d'~~ , Kleanti Skaliyeri'nin tehdidi üzerine tekrar Ç~ ra- ~an saray~ na iadeye mecbur oldu~u söylenmektedir ". iki taraf ~ na dayayarak « Efendimiz buyuruyorlar ki bu Sucivi hâdisesi selü- met-i memleket için endi~eyi mucip bir ~eydir ve bunun tekerrürii muhtemeldir ; o cihetle hâkan-~~ sab~ k ~ n bir çaresine bak ~l~ rsa mülk ve millete hizmet edilmi~~ olur» demi~. Bu kay ~ t, zann ~ ma göre bu makalenin sonundaki Il ve III numaral ~~ vesikalar ile alakadard ~ r. Abdülhamid'in Sultan Murad.' öldürmek için baz~~ fetvalar alm ~~~ oldu~unu ar~iv vesikalar ~~ aras~ nda görmekteyiz. 4 Ali Suüvi vak'as~ n ~~ müteakip Ba~ vekil Sad ~ k pa~an ~ n riyasetindeki heyet-i vükelân ~ n Sultan Murad.~ n Topkap ~~ saray ~ nda s ~ k ~~ bir muhafaza alt ~ na al ~ nma- s ~ n ~~ veyahut Kütahya, Isparta veya Sivas ~ ehirlerinden birine yollanarak orada mahfuzen ikamesini ve validesi ~evkefzü kad ~ n ~ n da Hicaz'a gönderilmesini tavsiye eden kararlar ~ n ~~ havi mazbata müsveddesi makalenin sonundaki II numa- ral ~~ vesikada görülmektedir; bundan ba~ka yine ayn ~~ vak'ay ~~ müteakip Sultan Mu- rad'~ n kendisine ait ne kadar silâh, mücevherat ve para varsa onlar ~ n miisade- resine dair yine Sad ~ k pa ~an ~ n ba~kanl ~~~ ndaki heyetin vermi~~ oldu~u (21 ca sene 95 ve 11 may~ s sene 94) tarihli karar ~~ havi ariza sureti ile silüh ve mü- cevherat listesi suretleri de vesikalar aras~ na konmu~tur. 5 Belleten'in otuzuncu say ~ s~ nda ç ~ kan (K. Skaliyeri-Aziz bey komitesi) makalesine (S. 245) bak ~ n. • 6 Sultan Murad, Suavi vakas ~ ndan sonra Y ~ ld ~ z bahçesinde Malta kö~küne hapsedildi~i zaman , dostu ve Prodos Mason mahfilinin ustad-~~ muhteremi olan Kleanti Skaliyeri'ye gönderip an ~ n çok de~erli bir vesika olarak saklam~~~ oldu~u tezlcirede ~u s ~~ retle tazallu ~n ediyordu : « E~er beni bu yerden kurtar- mazsan Malta kö~kü benim mezarz~n olacakt~ r.

View Full Text

Details

  • File Type
    pdf
  • Upload Time
    -
  • Content Languages
    English
  • Upload User
    Anonymous/Not logged-in
  • File Pages
    62 Page
  • File Size
    -

Download

Channel Download Status
Express Download Enable

Copyright

We respect the copyrights and intellectual property rights of all users. All uploaded documents are either original works of the uploader or authorized works of the rightful owners.

  • Not to be reproduced or distributed without explicit permission.
  • Not used for commercial purposes outside of approved use cases.
  • Not used to infringe on the rights of the original creators.
  • If you believe any content infringes your copyright, please contact us immediately.

Support

For help with questions, suggestions, or problems, please contact us