Moğollarda Kadin
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
T.C. NECMETTİN ERBAKAN ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ TARİH ANABİLİM DALI ORTAÇAĞ TARİHİ BİLİM DALI MOĞOLLARDA KADIN Sümeyye Melek ÖNCEL YÜKSEK LİSANS TEZİ Danışman Dr. Öğr. Üyesi Mustafa AKKUŞ Konya-2019 i ii iii ÖNSÖZ Dünya tarihini etkileyen Moğollarda kadınlar toplumun her tabakasında saygın bir konumda bulunmuşlardır. Kabileler halinde yaşamanın getirdiği bir durum olarak iş yükü kadın erkek fark etmeden paylaşılmıştır. Hatta bu paylaşımda kadına daha çok sorumluluk düşmüştür. Bu sorumluluğa bağlı olarak sosyal hayatta kadının her alanda var olmasının devamı olarak hanın karısı olan kadınlar devlet idaresinde yer almışlardır. Han hayattayken yönetime dair her türlü sorumluluğu paylaşan hatun, hanın ölümünden sonra naibe olarak görev yapmıştır. Moğollarda devletin var olduğu ilk dönemlerden kendisine bağlı olarak kurulan hanlıklar dönemine kadar kadın siyasî önemini korumuştur. Moğollarda kadın konusunun incelendiği çalışmamız, döneme dair ana kaynakların, araştırma eserlerin anlatıldığı ve Moğollarla aynı coğrafyada yaşamış olan aynı özellikleri taşıyan Türklerde kadının ele alındığı Giriş bölümü haricinde iki bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde Moğollarda Büyük Hanlar Döneminde kadının kabile yaşantısı içinde var olan hak ve sorumluluklarından bahsedilmiştir. Sosyal hayattaki güçlü kadın figürünün siyasî hayattaki varlığını hanın annesi, karısı ve kızı olarak devam ettirmesine değinilmiştir. Ayrıca hanlığı her anlamda etkileyen bazı seçkin kadınlar hakkında detaylı bilgi verilmiştir. İkinci bölümde Moğol Hanlığı’nın İran’da bir uzantısı olarak kurulan İlhanlı Devleti’nin kadınlarından bahsedilmiştir. Bu kadınların siyasî etkilerinin yanı sıra askerî ve malî güçlerine değinilmiştir. Siyasî amaçla yapılan evliliklerle dikkat çeken İlhanlı hatunlarının seçkinleri hakkında detaylı bilgi verilmiştir. Tezin hazırlanması sırasında yardımlarını esirgemeyen değerli hocam ve tez danışmanım Dr. Öğr. Üyesi Mustafa Akkuş’a, hocalarıma, arkadaşlarıma ve aileme ayrı ayrı teşekkür ederim. Sümeyye Melek ÖNCEL Konya 2019 iv ÖZET Dünya tarihini etkileyen Moğolların geleneğine göre kabile yaşantısı bünyesinde kadın erkekle sorumlulukları paylaşmıştır. Yasada yer aldığı şekilde kadın hayat şartlarının getirdiği iş yükünün yanı sıra kabile idaresine, ava ya da savaşa katılmıştır. Erkeğin yaptığı her işe dahil olması kadının saygınlığını artırmıştır. Hakimiyet sahalarının genişlemesiyle hayat şartları değişen Moğollarda, kadının var olan konumunda değişiklikler olmuş ancak genel olarak kadın saygınlığını ve önemini koruyabilmiştir. Bu tezin amacı, hakkında yeteri kadar çalışmanın yapılmadığı Moğol kadınlarının hak ve sorumluluklarını bilmenin yanı sıra idari işlere, savaşlara etkilerini daha detaylı kavramaktır. Bu çalışmamızda Cengiz Han’dan önceki dönemlerden başlayarak devletin ortaya çıktığı ve sınırlarının genişlemesiyle kollara ayrıldığı dönemleri de dahil edip bahsi geçen bu süre içerisinde bazı seçkin kadınlar hakkında ayrıntılı bilgi elde edilmeye çalışılmıştır. Büyük Hanlar dönemi kadınları haricinde, Moğol Hanına bağlı olarak İran’da kurulan İlhanlı Devleti’nin Anadolu’ya etkisi dolayısıyla İlhanlı kadınları hakkında bilgi sahibi olmak gerektiği düşünülmüştür. Anahtar Kelimeler: Moğol, İlhanlı, Kadın, Hatunlar v ABSTRACT According to Mongol Tradition affected the World history, The woman in Mongol has shared the responsibilities with man within the scope of tribal life. As in the law, The woman took apart work load of life conditions, as well as tribal administration, hunting or war. The woman involved in every work that the man does has prestige. In Mongolians whose life conditions changed with the expansion dominance territories, there were changes in the existing position of women, but in general, the Mongolian women were able to maintain their prestige and crucial position. The purpose of thesis is to comprehend the responsibilities and rights of Mongol woman about whom are not sufficiently studied, as well as their effects on the administrative affairs and wars. The information about outstanding woman has been tried to obtain in this reseach in this time starting from periods before Genghis Khan to the periods the state has come exist and the states in connection with Genghis Khan has ramified with the expansion borders. Due to the influence of the Ilkhanid Empire established in Iran in connection with the Mongol Khanate it was thought that it was necessary to have information about Ilkhans’ women. Key Words: Mongol, Ilkhanid, Woman, Ladies vi İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ ..................................................................................................................iii ÖZET .....................................................................................................................iv ABSTRACT............................................................................................................ v KISALTMALAR.................................................................................................viii GİRİŞ...................................................................................................................... 1 1.Amaç Yöntem Metod......................................................................................... 1 2.Kaynaklar .......................................................................................................... 1 2.1.Temel Kaynaklar ......................................................................................... 2 2.2.Araştırma Eserler......................................................................................... 4 3.Orta Asya’da Kadın ........................................................................................... 6 BİRİNCİ BÖLÜM BÜYÜK HANLAR DÖNEMİNDE MOĞOL KADINLARI 1.1.Moğol Kadınlarının Yaşantısı ....................................................................... 10 1.1.1.Siyasî Hayatta Hanedan Üyesi Kadınların Rolü ...................................... 17 1.1.2.Hanedan Üyesi Kadınların Askerî Güçleri .............................................. 22 1.1.3.Büyük Hanlar Döneminde Hatunlar........................................................ 23 1.1.3.1.Alan Koa (Alan-ho’a)....................................................................... 23 1.1.3.2.Höelün ............................................................................................. 29 1.1.3.3.Börte Uçin........................................................................................ 40 1.1.3.4.Kulan Hatun..................................................................................... 49 1.1.3.5.Yesügen ve Yesüy Hatunlar ............................................................. 51 1.1.3.7.Küncü Hatun.................................................................................... 53 1.1.3.8.Töregene Hatun................................................................................ 54 1.1.3.10.Ogul-Gaymış.................................................................................. 63 1.1.3.11.Sorgaktani Beki.............................................................................. 70 1.1.3.12.Organa Hatun................................................................................. 82 1.1.3.13.Cirina ............................................................................................. 84 vii İKİNCİ BÖLÜM İLHANLILAR DÖNEMİNDE KADIN 2.1.İlhanlı Kadınlarının Siyasî ve Askerî Hayattaki Rolleri ................................. 87 2.2.İlhanlı Hatunları............................................................................................ 92 2.2.1.Dokuz Hatun .......................................................................................... 92 2.2.2.Kutuy Hatun........................................................................................... 97 2.2.3.Olcay Hatun ......................................................................................... 100 2.2.4.Despina (Meryem) Hatun ..................................................................... 101 2.2.5.Tuktay Hatun........................................................................................ 103 2.2.6.Ermeni Hatun ....................................................................................... 104 2.2.7.Kutluk Hatun........................................................................................ 105 2.2.8.Uruk Hatun........................................................................................... 105 2.2.9.Tuğçak Hatun....................................................................................... 106 2.2.10.Kutlak Hatun ...................................................................................... 107 2.2.11.Selçuk Hatun ...................................................................................... 108 2.2.12. Büyük Bulugan ve Horasanlı Bulugan Hatunlar................................. 111 2.2.13.Ayşe Hatun......................................................................................... 114 2.2.14.Padişah Hatun..................................................................................... 115 2.2.15.Kukaçi Hatun...................................................................................... 125 2.2.16.Kutluğşah Hatun................................................................................. 125 2.2.17.Bağdat Hatun...................................................................................... 126 2.2.19.Dilşad Hatun....................................................................................... 133 2.2.20.Döndü Hatun .....................................................................................