Ayşe Hafsa

Vefatı ve Eserleri 4 عایشه حفصه :Hafsa (Osmanlı Türkçesi -d. 1479 - ö. 19 Mart 1534[4]), Osmanlı Padi ;سلطان şahı I. Selim'in 1494'te Trabzon'da evlendiği İkinci eşi, 19 Mart 1534 tarihinde oğlunun saltanatı sırasında muh- [2] Kanuni Sultan Süleyman'ın annesi ve Valide Sultan. temelen kalbe bağlı sorunlardan elli beş ya da elli al- tı yaşlarında öldü. 'daki Yavuz Sultan Selim Ca- mii'ndeki türbeye gömüldü. Yanında kızı Şah Sultan da medfundur.[20] 1 Kimliği

İsmail Hakkı Uzunçarşılı Kitabeler'de ismini “Hafsa bint- i Abdü'l-Muin” olarak vermektedir.[1] Bu 'ın kökenli olup Türk asıllı olmadığının bir delilidir. Necdet Sakaoğlu'na göre Kırım Hanı Mengli Giray'ın kı- zı olduğu iddiaları kanıtlanamamıştır.[1] Osmanlı Padişa- hı I. Selim'in Birinci eşi olan Kırım hanı[3] Mengli Gi- ray'ın kızı Âişe Hâtûn[5][6][3][7][8][9][10][11][12][13][14][15][16] ile karıştırılan Hafsa Sultan şimdiki Ukrayna sınırları içindeki Kırım Hanlığı'nda, 1479 kışına denk gelen bir zamanda dünyaya geldi.

Manisa'da Ayşe Hafsa Sultan tarafından inşa ettirilmiş 2 Osmanlı Sarayına Girişi külliyenin bir parçası olan ve özellikle psikiyatrik tedavide ün salmış Darüşşifa. 14 yaşında babası ve Osmanlı padişahı Sultan Bayezid Han'ın uygun gördükleri bir şekilde Şehzade Selim ile 'da 1522 yılında tamamlanan bimaristanı ile ün- evlendirildi. Kerç şehrinden yola çıkan kadırga ile Trab- lü külliyesinin yanı sıra, gelirlerini bu külliyeye vakfet- zon'a gelin olarak inmiştir. Sultan Selim'in şehzadelik dö- tiği Urla'da bir mescid yaptırdı. Marmaris'teki Osmanlı kervansarayı da, kitabesi 1545 tarihini taşımakla birlik- neminde Trabzon'da, oğlu Şehzade Süleyman'ın sancak [21] beyliklerinde de Kefe ve Manisa'da bulundu.[17] te, Hafsa Sultan'ın ismi ile anılmaktadır .

5 Ayşe Hafsa Sultan'ın kökeni 3 Valide Sultanlık Dönemi Ayşe Hafsa Sultan'ın kökeni hakkında çeşitli kaynaklarda iki değişik görüş yer almaktadır: Oğlunun tahta geçişiyle Hafsa Sultan da İstanbul'a geldi. Annesini çok seven, sayan ve hürmet eden Süleyman Han 1. Bunlardan birincisine göre Ayşe Hafsa Sultan, tarafında tarihte ilk defa kendisine Valide Sultan makamı “Abd'ûl-Muin” adında birinin kızıdır.[2] Diğer bir uygun görüldü. Oğlu üzerinde yoğun etkisi görülen Valide görüşe göre ise, Ayşe Hafsa Sultan Kırım hanı Sultan'ın baskın bir rol oynadığı bilinmektedir. Fakat bu Mengli Giray'ın kızıdır.[22] etkisini hiçbir zaman kötüye kullanmamıştır. 2. Gerçekten de Yavuz Sultan Selim'in eşlerinden bi- Hayatının sonuna kadar Hürrem Sultan'ın ilerleyişi risinin Mengli Giray'ın kızı, Beyhan Sultan, Hâfi- önünde set kurmuş ve ve haremdeki dengeleri iyi [18] ze Sultan ile Devlet-Şah (Yenişah) Sultan’ın annesi tutmuştur. Bu yüzden denilebilir ki iyiliği ile etkili Va- olan Âişe Hâtûn[5][2] olduğu kesin olarak bilinmek- lide Sultan yaşadığı sürece Hürrem Sultan'ın da yüksel- tedir. Ancak kesin olmayan diğer bir görüşe göre mesine bir imkan olmamaktadır. ise Kanuni Sultan Süleyman'ın öz annesi olan Ayşe Ayşe Hafsa Valide Sultan'ın günümüze ulaşan birçok Hafsa Sultan, Yavuz Sultan Selim'in Avrupa kökenli mektubu da vardır.[19] ikinci eşindir[23][24].

1 2 8 KAYNAKÇA

Diğer taraftan da Ayşe Hafsa Sultan, kendisinden yüz yıl [3] Reşat Kasaba (1 Dec 2009). A moveable empire: Ottoman kadar önce yaşamış olan Aydınoğlu Beyliği'nin son beyi nomads, migrants, and refugees. University of Washington Aydınoğlu İsa 'in kızı ve Yıldırım Beyazıd'ın eşi olan Press. s. 44. ISBN 978-0-295-80149-0. “Hafsa Sultan, the Hafsa ile karıştırılmamalıdır. Edirne'nin Havsa ka- daughter of the Crimean ruler Mengli Giray .” sabasının ismini Hafsa Hatun'un orada yaşamış olmasın- [4] E.J. Brill’s First Encyclopaedia of , 1913-1936 By dan dolayı ondan aldığı söylenir. Ama aslında adını ya- Martijn Theodoor Houtsma kınlardaki Has Köyünde büyük bir külliye yaptıran Fa- tih Sultan Mehmet'in sadrazamlarından Mahmud Paşa'ya [5] Sakaoğlu, Necdet (2008). Bu mülkün kadın sultanları: izâfeten “Havass’ı Mahmud Paşa"dan (i.e. Mahmud Paşa Vâlide sultanlar, hâtunlar, hasekiler, kadınefendiler, Has’ları) almıştır[25]. sultanefendiler. Oğlak Yayıncılık. s. 149. ISBN 978-9- 753-29623-6. https://books.google.com.tr/books?redir_ esc=y&hl=tr&id=6WUMAQAAMAAJ&dq=havatin+ hatun&focus=searchwithinvolume&q=mengli+giray.

[6] Wander Stories (30 Dec 2013). Istanbul Tour Guide Top 10: a travel guide and tour as with the best local guide. WanderStories. ISBN 978-9-949-51624-7. “Hafsa Sultan was most likely the daughter of Mengli Giray”

[7] Peter G. Bietenholz, Thomas Brian Deutscher (2003). Contemporaries of Erasmus: A Biographical Register of the Renaissance and Reformation, Volumes 1-3. University of Toronto Press. s. 298. ISBN 978-0-802-08577-1. “Sule- iman i (Solymannus), known in the West as , was the son of * and Hafsa Sultan, the daughter of Mengli Giray”

Hafsa Sultan'ın Türbesi, 'teki Yavuz Selim Camii'nin içeri- [8] Brian Glyn Williams (1 Jan 2001). The : sindedir. The Diaspora Experience and the Forging of a Nation. BRILL. s. 56. ISBN 978-9-004-12122-5. “Selim I (who married Mengli Giray Khan’s daughter, Hafsa Hatum)"

[9] Janusz Duzinkiewicz (2004). Derzhavi, Suspilʹstva, Kulʹ- 6 Çocukları tury: Skhid i Zakhid : Zbirnik Na Poshanu IAroslava Pe- lensʹkogo. Ross Pub.. ISBN 978-0-883-54181-4. 1. I. Süleyman [10] Halil İnalcık, Cemal Kafadar (1993). Süleymân The Se- 2. Hatice Sultan cond [i.e. the First] and his time. Isis Press. “she was a Tatar, a daughter of the Crimean Khan Mengli Giray” 3. Fatma Sultan [11] André Clot, Matthew Reisz (2005). Suleiman the Magni- 4. Hafsa Sultan[2] ficent. Saqi. s. 26. ISBN 978-0-863-56510-6. “His mot- her, Hafsa Hatun, is believed to have been the daughter of Mengli Giray, the khan of the Crimean Tartars.”

7 Popüler kültürdeki yeri [12] John Freely (1 Jul 2001). Inside the Seraglio: private lives of the in Istanbul. Penguin. “Suleyman’s mother, 2003 yapımlı Hürrem Sultan dizisinde Ayşe Hafsa “Va- Hafsa Hatun, who was seventeen at the time of his birth, may have been a daughter of Mengli Giray, khan of the lide Sultan"ı Deniz Türkali canlandırırken, Muhteşem Crimean Tartars.” Yüzyıl dizisinde ise Nebahat Çehre tarafından canlandı- rılmıştır. [13] Carolus Bovillus (2002). Lettres et poèmes de Charles de Bovelles: édition critique, introduction et commentaire du ms. 1134 de la Bibliothèque de l'Université de Paris. Cham- 8 Kaynakça pion. ISBN 978-2-745-30658-6. [14] Henk Boom (2010). De Grote Turk: in het voetspoor van [1] Sakaoğlu, Necdet (2008). Bu mülkün kadın sultanları: Süleyman de Prachtlievende (1494-1566). Athenaeum- Vâlide sultanlar, hâtunlar, hasekiler, kadınefendiler, Polak & Van Gennep. ISBN 978-9-025-36764-0. sultanefendiler. Oğlak Yayıncılık. s. 148. ISBN 978-9- 753-29623-6. https://books.google.com.tr/books?redir_ [15] Gillian Long, Uradyn Erden Bulag, Michael Gervers esc=y&hl=tr&id=6WUMAQAAMAAJ&dq=havatin+ (2005). History and society in central and inner Asia: pa- hatun&focus=searchwithinvolume&q=hafsa+sultan. pers presented at the Central and Inner Asia Seminar, Uni- versity of Toronto, 16-17 April 2004. Asian Institute, Uni- [2] The Imperial House of Osman - 4 versity of Toronto. ISBN 978-0-772-77601-3. 3

[16] Elena Vladimirovna Boĭkova, R. B. Rybakov, Kinship in the Altaic World: Proceedings of the 48th Permanent International Altaistic Conference, Moscow 10–15 July 2005, pg.341

[17] http://www.islamansiklopedisi.info/dia/ayrmetin.php? idno=150122&idno2=c150069#1

[18] Nihat Yörükoğlu, “Hafsa Sultan’ın Portresi”, Vakıflar Bülteni, İstanbul 1970, s. 90-92

[19] Adnan Giz, “Yavuz’un Zevcesi, Kanunî Sultan Süley- man’ın Annesi Hafsa Hatun’un Mektupları”, Tarih Dün- yası, sy. 2, İstanbul 1952, s. 18, 768-769, 789-790

[20] http://haber.stargazete.com/yasam/ sah-sultanin-mezari-400-yil-sonra-bulundu/ haber-739328

[21] Kervansarayın, Kanuni Sultan Süleyman'ın 1522 Rodos Seferi sürecinde, Marmaris Kalesi ile eşzamanlı olarak in- şa edildiğini belirten kaynaklar da mevcuttur.

[22] Prof. İlber Ortaylı'nın Ceviz Kabuğu programında padişah anneleriyle ilgili sözleri hakkında bir yazı

[23] Bahçesaray Dergisi 35. sayı, Eylül-Ekim 2005, Kırım Derneği, İstanbul

[24] Yavuz Sultan Selim'in eşleri, Osmanlı Araştırmaları Vakfı web sitesinden

[25] Edirne Sâl Nâme’si, 1310 sahife 395

9 Dış bağlantılar

• Manisa Hafsa Sultan külliyesi: “Hafsa Sultan Complex” (İngilizce). Archnet. http://www.archnet. org/library/sites/one-site.jsp?site_id=14037 Mani- sa Hafsa Sultan külliyesi:.

• Fatih, İstanbul, Yavuz Sultan Selim külliyesi: “Se- lim I Complex (Hafsa Sultan tomb)" (İngiliz- ce). Archnet. http://www.archnet.org/library/sites/ one-site.jsp?site_id=7910 Fatih, İstanbul, Yavuz Sultan Selim külliyesi:. 4 10 METİN VE GÖRÜNTÜ KAYNAKLARI, YAZARLAR VE LİSANS

10 Metin ve görüntü kaynakları, yazarlar ve lisans

10.1 Metin

• Ayşe Hafsa Sultan Kaynak: https://tr.wikipedia.org/wiki/Ay%C5%9Fe_Hafsa_Sultan?oldid=17488239 Katkıda bulunanlar: Timurberk, Karadeniz, Denisutku, İncelemeelemani, Cretanforever~trwiki, Arved, Vikiyazar, Nosferatü, Tarih, Dünya vatandaşı, Kibele, Commons- Delinker, TXiKiBoT, Ravages, Sakhalinio, Vikiçizer, robot, Kağıt, Takabeg, Cobija, Théoden, Luckas-bot, Superyetkin, Sadrettin, Khutuck Bot, İazak, Kılıç46, Rapsar, Türk Süvarisi, Rubinbot, Milesbroke, EmausBot, YBot, GAWB, Esc2003, KumulBot, Wall-e Bot, Kasirbot, Drgulcu, MerlIwBot, KediÇobanı, Eskayra, Kaslifter, Keivan.f, Ladytimide, SeyitA, EMr KnG, Beyaz Zenci, Vadaada, Eğitmen, Muratero, Dexbot, YFdyh-bot, Antmqr, Selenagomezgonzalez, Pipapo7, Ruzigar, Kara Şah, Zorluşah, Addbot, Ebrudilmen, Beyazmavi, Doruk455, Mavrikant, Mümtaz tekkalan, Diyapazon, Muhlisi, Lolefelol, Hasmetlihasmet, Dilude, Galaksidekiotostopcu, Cimbom741, Okanfan, Shej121999, Hasbey8, Shej51999, İsawthesun, Wertmy22, Yaslient1, Osmanliiiiii1213, TahirEr ve Anonim: 95

10.2 Resimler

• Dosya:AyseHafsaSultanHospice&MentalHospital_16thcentury_ManisaTurkey.jpg Kaynak: https://upload.wikimedia.org/ wikipedia/commons/5/5a/AyseHafsaSultanHospice%26MentalHospital_16thcentury_ManisaTurkey.jpg Lisans: CC BY 3.0 Katkıda bulunanlar: http://wowturkey.com/t.php?p=/tr164/yasinylnz_sultan_c_darussifa.jpg Main page: http://wowturkey.com User!Yasin Yalnız Özgün yazarı: User: Yasin Yalnız • Dosya:İstanbul_-_Yavuz_Selim_Camii_-_Mart_2013_-_r3.JPG Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/8/89/ %C4%B0stanbul_-_Yavuz_Selim_Camii_-_Mart_2013_-_r3.JPG Lisans: CC BY-SA 3.0 Katkıda bulunanlar: Yükleyenin kendi çalışması Özgün yazarı: VikiPicture

10.3 İçerik lisans

• Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0