-TÜR K. KÜlTÜRÜ .. AR A Ş ·T1 R M A L A R 1· .
Prof. Yaşar ÖNEN'e AR MA o·AN .
Yıl XXVI / 1 1988 . AN K.A RA . ı 9 ş 8 MANİSA SULTAN CMIİİ Pi:ot. br. Oktay ASLANAPA
Yavuz SuJ..tan Selim'in hanııriı ve Kanuru .Sultan · Süleyman'ın validesi, güielli~ ile tanınmış Ayşe - Hafsa Sultan tarafından yaptırılan çifte ı:rripareli cami Edirne Üç Şerefeli . cari P.la,nııiın lHanisa'daki en büyük örneğidir. Kanuni· Sultan Süleyman'ın iulP,U taşıyan dört ~atırlık , sülüs mermer kitabenin son mısraı ebced hesabı ile 929 (1.522-23) · tarihini vermektedir:· · ·
Bir su·a kesmetaş üç su·a tuğla örgülü duvaı·Jaı· üzerinde üç basa mak halinde yükselen cami ortajla küp biçiminde dört duvar • üzeıine 12. 30 m. çapın~a bir kubbe ve raciarda ço~ alçak tutulmuş ikişer küç'*- kubbe ile Edirne üç şerefeli camiin plan· şemasına uymaktadır. Kubbe etrafından payanda kemerleri ile takviyelidir. Beş kubbeli. s~n ' · c-emaat yerinin köşelerindel,U minal'elerle çifte minareli biı· cephe mey dana gelmektedir. . ·
Ferah· aydınlık mekanda· mermer işlemeli minher ve mihı·ap olduk ça sadedir. f\'fi:Iırabın iki yanı.ıidaki ·pencere alınlıklannda lacivert ze~ üzerine .beyaz ola.ı·ak rumi ' hatayi, roz.et, şekayik ve nar çiçekleri zaı·if süsleıİıeli mavi _beyaz·çinilel' XVI. yüzyılın ilk çeyreği için karektel'istik olup devr.in.-e uygun hir üslup öze~ği göstermektedir. Caminin Çinii·e:çi bugÜn yalnız m:i.hrab~ iki yanındaki pencel'e alınhklaımı kaplamakta dır. Ayrıca milırapta ·ve penc~re alınlıklaruıda lacivert. zemke san, kırmİzı, beya-z renklerde kı~ . dallar, rumilerd,en olu~au kalem .işi süs• lemeler. de vardır. Yine caminin içi örgü motifleriyle çevrili bitki ııı:otif lerinden çok zengin renkli st'* siislemelerle kaplıdır. Geometrik · yudız ve geçmelerle dolguların- ince ·işlenmiş bitki motifleri ile süslemeli ahşap pencere kapaklaı1. oldukça zengindir. Kaliteli ve itinalı bir işçilik gösterir. Son cemaat yeri diş niilıtrapla.ruıda da zengin ~alem işi süslemeler 'var dı~:. Son cemaat yerinin XVIII. yüzyılda yapıla~. dış ı:i:ıihraplaı'I?- ç9k zaı·if Riefstalıl'a g~re '1El'ken Rönesans paye dese~eıini~' andıran alçı süslemeleri d~a soma bunların ve pencelerin üstüne. yapılan ~ğu· barok kalem işleri ile bozulmuştw:. Fakat zarif kitabesi kıvrık dallı rumiler ve ı·e.n.kli taş bordürleri ile siislemeli kapı,, göze batalı harok kalem işi süsf;"' me~er araspıçla, asale~i ile denge sağlama~tadır. 20 MANİSA SULTAN CAMİİ
. Hafsa Sultan'ın Külliyesi cami ile birlikte . on odalı bir medrese · bir sibyan mektehi, bir imaret, Bj.mru:hane ve çifte hamamdan iharetti. Bunlardan imaret yıkılmış yalnız arsası k8.ımıştır. .
BİMARJIANE
Kare bii avlu etrafında 1..-üçük kubbeli odalardan ibarettir. Kita- hesiıı.in sQn mısraı ·ehced hesabı ile 946 {1539) tarihini veriyor:
Bu darı-madeı,.-i Sultan Süleymai!• Bina etti ki cay i menfaatti.r ~u hayım baisi fahr ül kuzzat ol Emanet dar- ı ehl-i mekremettir Sual Qlu,rsa itmam binası De tarihi Makamı afiyettir 946 (1?39)..
Bu duruinda Biznarhane camiden 17 yıl s~nra yapılmış oluyor. oda larda ·hastalar için .zincirlerin bağlandığı halkaların yerleri bu günde · görülmekt~dir . Medrese is.e haftada iki gün tıp · deı·si ':erilir. DeVJ;in ünlü müderrisi Merkez efendi burada çeşitli :b~haratı kanştırıp yaptığı ma cunla hastalan tedavi ederdi. Son 35 yıldan beri mayısın ilk haftasında tekı: arl anan mesir bayramı bu-gel eneğin devamıdır. · ·
Medrese U şeklindeki pl an;ıyla öğı:enci odaları tabhane odalan ve dersha'nesi ayİ:u avlu içindeki camii kuşatmaktadır. Doğuda ö~enci hüc releri ve Dershane kUbbeli, hatıda tabhane odaları ile aynalı tonoz ör- tülüdÜr. .
Kuzeyde ortadaki yan yana üç o~a kUbbeli yanlardaki diğer me-. kanlar· karışık olarak aynalı torioz ve kubhe örtÜlüdür. Medrese camiin kuzeyindedir avlusu cami avlusu ile birliktedir. Sıbyaıi mektehi medrese nin k"llZeydoğu köşesinde yer alir. Aradan dar bir yol geçmektedir. Duvarlar altta mo~oz taş, üst t araflarda bir. kesme taş i1d sıra tuğl a hatıl örgülüdür.
V akfiyeye göre mektepte yerim ve fakir çocukların ·okuması .şartı vardı. Binaların tamir ve islahı için tayin edilen mimara günde üç dirhem tahsis edilece1..'tir. Tamirler hiçbir seb~pl e durmıyacak, m~suller bu masraflan karşılamazsa tamir. masrafı diğerlerine tekaddi.im edecekti. . . H afsa Sultan 19 Maı·t 1534 ramazan: ayı başında ·i stanhul'da pl müş, eşi Sultan . Şelim türbesine gömülmüştür. MANİSA SULTAN CAM1i · 21
Aslanaı•a, Oktay: "Osmanlı lVlimarisi" İst. 1986 s. 151-1?2. ·
· Gökçen, İbrahim: "Manisa tarihinde vakıfl~ır ve lıayırlar" İst. 1946 II. · İst. 1950. · . ·
Konyalı, İbrahim Hakkı: Kanuni Sultan Süleyman'ın annesi Hafsa. Sul tanın vakfi)'esi ve Nianisa.'daki Hq.yır eserleri", Vakıflar Dergisi, s. XIII .1969, s .. 47- 56.
Ünveı· A, Siiheyl: "lvianisa.'da 4 asırlık Hafsa Sultan Hastanesi iıakkında" Yeni Tıp Alemi Dergisi, İst. " 1953. ·
Ünver A, Siiheyl: "Mesir tarihimiz" Mcsir Mecmuası 1\'İanisa (Özel say"')
. Yörükoğlu,'Nihad Nuıi: Manisa Bimarlıanesi, İst. 1948 · ·
Yörükoğlu , Nihad N w-i: "Mesir" M: esir_Mecmuas~, Manisa
Uluçay 1\:l, Çağat ay.: "Kanuni Sultan Süleyman ve ailesi ile ilgili bazı not · lar ve vesikalar", ~a~uni Armağanı, Ankara. i970 .. :Riefstahl, Rudolf' M.: "Cenubi Garbi Anadolu'da Türk 1\tlimarisi" İst. 1941 Türkish Aı·chitecture in Southwestern Aİı.otolia" Cambridge, Mars 1931 20 MANİSA SULTAN CAM.İİ
. H.afsa Sultan'ın Külliyesi cami ile birlikte . on odalı bir medrese · · bir sibyan ıiıektebi, bir imaret, Bj.marh<~:ne ve çifte hamamdan ibaretti: Bunlardan imaret yıkılmış yalnız arsası kalmıştır. ·
B!MARJIANE
~are bii avlu etrafında küçük kubbeli odalardan ibarettir. ·Kita- besinin son mısraı ·ebced hesabı ile 946 .(1539) tarihini veriyor: ·
Bu darı-mader- i Sultan Süleyman Bina etti ki cay i menfaatti.r ~u hayı·ın b8i.si falıı· ül kuzzat ol Emanet dar -ı ehl-i mekremettir Sual olu,rsa itmam binası De ta.ri!ri Makamı afiyett!-r 946 (1.539)
Bu duruinda Bimarliane camiden 17 yıl s~nra yapılmış oluyor. oda larda hastalar için mıcirlerin bağlandığı halkaların yerleri bu günde görülmektedir. Medrese is.e haftada iki gün tıp dersi veıilir- Devrin ünlü müderrisi Merkez efendi burada çeşitli b~haratı k~tınp yaptığı ma cunla hastalan tedavi ederdi. Son 35 }'?ldan beri mayısın ilk haftasında tekı:arlanan mesir bayramı bu-geleneğin devamıdır. · ·
. Medrese U şeklindeki pl an,ıyla öğrenci odalan tabhane odalan ve dershanesi ayru avlu içindeki camii kuşatmaktadır. Doğuda ö~enci hüc releri ve Dershane kUbbeli, batıda tabhane odal arı ile aynalı tonoz ör- tülüdÜr. .
Kuzeyde ortadaki yan yana üç oda kiıhbeli yanlardaki diğer nie kanlar · kanşık olarak aynalı torioz ve kubbe örtill.üdür. Medrese camiin kuzeyindedir avlus.u cami avlusu ile hirli.ktecİ.ir. Sıbyaiı mektebi medrese nin .kuzeydoğu köşesinde . yer alır. Aradan dar bir yol geçmektedir. Duvarlar altta mo~oz taş, üst taraflarda bir. kesme taş ikl sıra tuğla h atıl örgülüdür. · .
V~kfiyeye göre ~ektepte yerim ve fakir ç~cuklann ·okuması .şartı vardı. Binaların tam.ir. ve islahı için tayin edilen mimara günde '!iç dirhem tahsis edilecektir. Tamirler hiçbir sebeple durmıyacak, m:ıhsuller bu masraflan karş ıl amazsa tamir. 'masrafı diğerlerine tekaddum edecekti. . . . Hafsa Sultan 19 Mart 1534 ramazan ayı başında İstanbul'da iH müş; eşi Sultan . ı:;elim türbesine göniülmüştür. MANİSA SULTAN CAMU 21
BİBLİYOGRAFYA
Aslanapa, Oktay: "Osmanlı Mimarisi" İ st. 1986 s. 151-152.
Gökçen, İbrahim: "Manisa tarihinde vakıflar ve lıayırlar" İst. 1946 II. · · İst. 1950. · . . ·
Konyalı, İbrahim Haklo: Kanun€ Sultan Süleyman'ın annesi Hafsa. Sul ta~ın vakfiyesi ve lV.[anisa-'daki Hayır eserleri", Yakıflar Dergisi, s. XIII ,1969, s. 47- 56 .. Vnver A, Süheyl: "Nlanisa.'da 4 asırlık Hafsa Sultan Hastanesi iıakkında" Yeni Tıp Alemi Dergisi, İst. 19;53. .
Ün ver A, Süheyl: "Mesir tarihimi:;" M esir Mecmuası Manisa (Özel sayı)
. Yörükoğlu,'Nihad Nuıi : Manisa Bımarhiinesi, İst. 1948 · ·
Yörükoğln, Nihad Nuı·i: "Mesir" M:esir_- Mecmuasi, Manisa
Uluçay ~'Çağatay: "Kanuni Sultan Süleyman ve ailesi ile ilgili bazı not· -lar ve vesikalar", Ka~uni Armağani, Anka,ra. 1970 ..
Riefstahl, Rudolf 1\'1.: "Cenubi Garbi AnadoZı/da Türk Minıarisi" İst. 1941 Türkish Architecture in Southwestern Anotolia" Cambridge, Mars 1931 22 MANİSA SULTAN CAMİİ
-z <( _J a_
--~ <( u Z: <(_ z?i~ ·-z (/)::> <( ~<( (/) lı.. <( :ı: · w o ..J :if
Ç2
(/')
a:ı r- w 1.{)
,-..J 8N ....., ...... N
::ı::: w u · o _J ,. :o
, - MANİSA SULTAN CAMİ1 23
l\Jıınisa Hnfsa Sultan Camii, lllesir ~acunu. dağıtılırken
Mani~:ı Hnfsa Sultan Camii ark:ı cepheden MANiSA SULTAN CAMii
:1\I:ınisa Hafsa Sultıın Cıı.m.ii, cepheden
:1\Ianis:ı Hafsa Sultan Cıı.m.ii, m_ihrabın sağındaki çini ·pano MANİSA SULTAN CAMİİ 25
(.
i\fıınisn H:ıfsıi Sultım C~mii, ~ilirnbın solundaki çini pano !!6 MANİSA SULTAN CA.tvıli
'iii ııJ ?:>- " ' ' \ ~/ ı ~ \ ' ' .... __ ,,1 ~ O . ' ' 1 1 ~( 1 ~ ' ...... __· ~," ~'1 ~r- ·,·...,.. ______. .,~· : )-·-- ··..ı.,"t " '..! ,.. ı " o 1 ı - l ÖLÇEK ·t/200 Me- wpa O ·ı 2 3 4 S 6 7 8 9 tO MANiSA .HAFSA ( VALiDE) SULTAN BIMARHANESi PLM" 28 MAl'-tlSA SULTAN CAMii l\Innis:ı Hafsa Sultan Dimıırlıanesi MANİSA SULTAN CAMİİ 29 ,.., Z . ~ ...1 0.. f ... ~ ~ ~ :ı: "'z .~~z..J i~..... UJ O · ':i o o ....~ ~ t.ı... - ~ $2 Cl' Cl) o r-. U) o lt) o N ...... ~ t") N ~ IJJ u ..J o :o 30 MANİSA SULTAN CAMİİ Mıınisa Frnfsa Sultan Hama~ı MANİSA SULTAN CAM!t 31 ~.....----- ...... ', i ,. ,,...:' ' \ ' \ \ \ '1 1 1 1 1 t ~ O') a:ı ı-.. ın ~ M N . o g ...... · w~ o u· ..J :o