-TÜR K. KÜlTÜRÜ .. AR A Ş ·T1 R M A L A R 1· . Prof. Yaşar ÖNEN'e AR MA o·AN . Yıl XXVI / 1 1988 . AN K.A RA . ı 9 ş 8 MANİSA SULTAN CMIİİ Pi:ot. br. Oktay ASLANAPA Yavuz SuJ..tan Selim'in hanııriı ve Kanuru .Sultan · Süleyman'ın validesi, güielli~ ile tanınmış Ayşe - Hafsa Sultan tarafından yaptırılan çifte ı:rripareli cami Edirne Üç Şerefeli . cari P.la,nııiın lHanisa'daki en büyük örneğidir. Kanuni· Sultan Süleyman'ın iulP,U taşıyan dört ~atırlık , sülüs mermer kitabenin son mısraı ebced hesabı ile 929 (1.522-23) · tarihini vermektedir:· · · Bir su·a kesmetaş üç su·a tuğla örgülü duvaı·Jaı· üzerinde üç basa­ mak halinde yükselen cami ortajla küp biçiminde dört duvar • üzeıine 12. 30 m. çapın~a bir kubbe ve raciarda ço~ alçak tutulmuş ikişer küç'*- kubbe ile Edirne üç şerefeli camiin plan· şemasına uymaktadır. Kubbe etrafından payanda kemerleri ile takviyelidir. Beş kubbeli. s~n ' · c-emaat yerinin köşelerindel,U minal'elerle çifte minareli biı· cephe mey­ dana gelmektedir. · Ferah· aydınlık mekanda· mermer işlemeli minher ve mihı·ap olduk­ ça sadedir. f\'fi:Iırabın iki yanı.ıidaki ·pencere alınlıklannda lacivert ze~ üzerine .beyaz ola.ı·ak rumi ' hatayi, roz.et, şekayik ve nar çiçekleri zaı·if süsleıİıeli mavi _beyaz·çinilel' XVI. yüzyılın ilk çeyreği için karektel'istik olup devr.in.-e uygun hir üslup öze~ği göstermektedir. Caminin Çinii·e:çi bugÜn yalnız m:i.hrab~ iki yanındaki pencel'e alınhklaımı kaplamakta­ dır. Ayrıca milırapta ·ve penc~re alınlıklaruıda lacivert. zemke san, kırmİzı, beya-z renklerde kı~ . dallar, rumilerd,en olu~au kalem .işi süs• lemeler. de vardır. Yine caminin içi örgü motifleriyle çevrili bitki ııı:otif­ lerinden çok zengin renkli st'* siislemelerle kaplıdır. Geometrik · yudız ve geçmelerle dolguların- ince ·işlenmiş bitki motifleri ile süslemeli ahşap pencere kapaklaı1. oldukça zengindir. Kaliteli ve itinalı bir işçilik gösterir. Son cemaat yeri diş niilıtrapla.ruıda da zengin ~alem işi süslemeler 'var­ dı~:. Son cemaat yerinin XVIII. yüzyılda yapıla~. dış ı:i:ıihraplaı'I?- ç9k zaı·if Riefstalıl'a g~re '1El'ken Rönesans paye dese~eıini~' andıran alçı süslemeleri d~a soma bunların ve pencelerin üstüne. yapılan ~ğu· barok kalem işleri ile bozulmuştw:. Fakat zarif kitabesi kıvrık dallı rumiler ve ı·e.n.kli taş bordürleri ile siislemeli kapı,, göze batalı harok kalem işi süsf;"' me~er araspıçla, asale~i ile denge sağlama~tadır. 20 MANİSA SULTAN CAMİİ . Hafsa Sultan'ın Külliyesi cami ile birlikte . on odalı bir medrese · bir sibyan mektehi, bir imaret, Bj.mru:hane ve çifte hamamdan iharetti. Bunlardan imaret yıkılmış yalnız arsası k8.ımıştır. BİMARJIANE Kare bii avlu etrafında 1..-üçük kubbeli odalardan ibarettir. Kita- hesiıı.in sQn mısraı ·ehced hesabı ile 946 {1539) tarihini veriyor: Bu darı-madeı,.-i Sultan Süleymai!• Bina etti ki cay i menfaatti.r ~u hayım baisi fahr ül kuzzat ol Emanet dar- ı ehl-i mekremettir Sual Qlu,rsa itmam binası De tarihi Makamı afiyettir 946 (1?39).. Bu duruinda Biznarhane camiden 17 yıl s~nra yapılmış oluyor. oda­ larda ·hastalar için .zincirlerin bağlandığı halkaların yerleri bu günde · görülmekt~dir . Medrese is.e haftada iki gün tıp · deı·si ':erilir. DeVJ;in ünlü müderrisi Merkez efendi burada çeşitli :b~haratı kanştırıp yaptığı ma­ cunla hastalan tedavi ederdi. Son 35 yıldan beri mayısın ilk haftasında tekı: arl anan mesir bayramı bu-gel eneğin devamıdır. · · Medrese U şeklindeki pl an;ıyla öğı:enci odaları tabhane odalan ve dersha'nesi ayİ:u avlu içindeki camii kuşatmaktadır. Doğuda ö~enci hüc­ releri ve Dershane kUbbeli, hatıda tabhane odaları ile aynalı tonoz ör- tülüdÜr. Kuzeyde ortadaki yan yana üç o~a kUbbeli yanlardaki diğer me-. kanlar· karışık olarak aynalı torioz ve kubhe örtÜlüdür. Medrese camiin kuzeyindedir avlusu cami avlusu ile birliktedir. Sıbyaıi mektehi medrese­ nin k"llZeydoğu köşesinde yer alir. Aradan dar bir yol geçmektedir. Duvarlar altta mo~oz taş, üst t araflarda bir. kesme taş i1d sıra tuğl a hatıl örgülüdür. V akfiyeye göre mektepte yerim ve fakir çocukların ·okuması .şartı vardı. Binaların tamir ve islahı için tayin edilen mimara günde üç dirhem tahsis edilece1..'tir. Tamirler hiçbir seb~pl e durmıyacak, m~suller bu masraflan karşılamazsa tamir. masrafı diğerlerine tekaddi.im edecekti. H afsa Sultan 19 Maı·t 1534 ramazan: ayı başında ·i stanhul'da pl­ müş, eşi Sultan . Şelim türbesine gömülmüştür. MANİSA SULTAN CAM1i · 21 Aslanaı•a, Oktay: "Osmanlı lVlimarisi" İst. 1986 s. 151-1?2. · · Gökçen, İbrahim: "Manisa tarihinde vakıfl~ır ve lıayırlar" İst. 1946 II. · İst. 1950. · . · Konyalı, İbrahim Hakkı: Kanuni Sultan Süleyman'ın annesi Hafsa. Sul­ tanın vakfi)'esi ve Nianisa.'daki Hq.yır eserleri", Vakıflar Dergisi, s. XIII .1969, s .. 47- 56. Ünveı· A, Siiheyl: "lvianisa.'da 4 asırlık Hafsa Sultan Hastanesi iıakkında" Yeni Tıp Alemi Dergisi, İst. " 1953. · Ünver A, Siiheyl: "Mesir tarihimiz" Mcsir Mecmuası 1\'İanisa (Özel say"') . Yörükoğlu,'Nihad Nuıi: Manisa Bimarlıanesi, İst. 1948 · · Yörükoğlu , Nihad N w-i: "Mesir" M: esir_Mecmuas~, Manisa Uluçay 1\:l, Çağat ay.: "Kanuni Sultan Süleyman ve ailesi ile ilgili bazı not­ · lar ve vesikalar", ~a~uni Armağanı, Ankara. i970 .. :Riefstahl, Rudolf' M.: "Cenubi Garbi Anadolu'da Türk 1\tlimarisi" İst. 1941 Türkish Aı·chitecture in Southwestern Aİı.otolia" Cambridge, Mars 1931 20 MANİSA SULTAN CAM.İİ . H.afsa Sultan'ın Külliyesi cami ile birlikte . on odalı bir medrese · · bir sibyan ıiıektebi, bir imaret, Bj.marh<~:ne ve çifte hamamdan ibaretti: Bunlardan imaret yıkılmış yalnız arsası kalmıştır. · B!MARJIANE ~are bii avlu etrafında küçük kubbeli odalardan ibarettir. ·Kita- besinin son mısraı ·ebced hesabı ile 946 .(1539) tarihini veriyor: · Bu darı-mader- i Sultan Süleyman Bina etti ki cay i menfaatti.r ~u hayı·ın b8i.si falıı· ül kuzzat ol Emanet dar -ı ehl-i mekremettir Sual olu,rsa itmam binası De ta.ri!ri Makamı afiyett!-r 946 (1.539) Bu duruinda Bimarliane camiden 17 yıl s~nra yapılmış oluyor. oda­ larda hastalar için mıcirlerin bağlandığı halkaların yerleri bu günde görülmektedir. Medrese is.e haftada iki gün tıp dersi veıilir- Devrin ünlü müderrisi Merkez efendi burada çeşitli b~haratı k~tınp yaptığı ma­ cunla hastalan tedavi ederdi. Son 35 }'?ldan beri mayısın ilk haftasında tekı:arlanan mesir bayramı bu-geleneğin devamıdır. · · . Medrese U şeklindeki pl an,ıyla öğrenci odalan tabhane odalan ve dershanesi ayru avlu içindeki camii kuşatmaktadır. Doğuda ö~enci hüc­ releri ve Dershane kUbbeli, batıda tabhane odal arı ile aynalı tonoz ör- tülüdÜr. Kuzeyde ortadaki yan yana üç oda kiıhbeli yanlardaki diğer nie­ kanlar · kanşık olarak aynalı torioz ve kubbe örtill.üdür. Medrese camiin kuzeyindedir avlus.u cami avlusu ile hirli.ktecİ.ir. Sıbyaiı mektebi medrese­ nin .kuzeydoğu köşesinde . yer alır. Aradan dar bir yol geçmektedir. Duvarlar altta mo~oz taş, üst taraflarda bir. kesme taş ikl sıra tuğla h atıl örgülüdür. · . V~kfiyeye göre ~ektepte yerim ve fakir ç~cuklann ·okuması .şartı vardı. Binaların tam.ir. ve islahı için tayin edilen mimara günde '!iç dirhem tahsis edilecektir. Tamirler hiçbir sebeple durmıyacak, m:ıhsuller bu masraflan karş ıl amazsa tamir. 'masrafı diğerlerine tekaddum edecekti. Hafsa Sultan 19 Mart 1534 ramazan ayı başında İstanbul'da iH­ müş; eşi Sultan . ı:;elim türbesine göniülmüştür. MANİSA SULTAN CAMU 21 BİBLİYOGRAFYA Aslanapa, Oktay: "Osmanlı Mimarisi" İ st. 1986 s. 151-152. Gökçen, İbrahim: "Manisa tarihinde vakıflar ve lıayırlar" İst. 1946 II. · · İst. 1950. · . · Konyalı, İbrahim Haklo: Kanun€ Sultan Süleyman'ın annesi Hafsa. Sul­ ta~ın vakfiyesi ve lV.[anisa-'daki Hayır eserleri", Yakıflar Dergisi, s. XIII ,1969, s. 47- 56 .. Vnver A, Süheyl: "Nlanisa.'da 4 asırlık Hafsa Sultan Hastanesi iıakkında" Yeni Tıp Alemi Dergisi, İst. 19;53. Ün ver A, Süheyl: "Mesir tarihimi:;" M esir Mecmuası Manisa (Özel sayı) . Yörükoğlu,'Nihad Nuıi : Manisa Bımarhiinesi, İst. 1948 · · Yörükoğln, Nihad Nuı·i: "Mesir" M:esir_- Mecmuasi, Manisa Uluçay ~'Çağatay: "Kanuni Sultan Süleyman ve ailesi ile ilgili bazı not· -lar ve vesikalar", Ka~uni Armağani, Anka,ra. 1970 .. Riefstahl, Rudolf 1\'1.: "Cenubi Garbi AnadoZı/da Türk Minıarisi" İst. 1941 Türkish Architecture in Southwestern Anotolia" Cambridge, Mars 1931 22 MANİSA SULTAN CAMİİ -z <( _J a_ --~ <( u Z: <(_ z?i~ ·-z (/)::> <( ~<( (/) lı.. <( :ı: · w o ..J :if Ç2 (/') a:ı r- w 1.{) ,-..J 8N ....., ...... N ::ı::: w u · o _J ,. :o , - MANİSA SULTAN CAMİ1 23 l\Jıınisa Hnfsa Sultan Camii, lllesir ~acunu. dağıtılırken Mani~:ı Hnfsa Sultan Camii ark:ı cepheden MANiSA SULTAN CAMii :1\I:ınisa Hafsa Sultıın Cıı.m.ii, cepheden :1\Ianis:ı Hafsa Sultan Cıı.m.ii, m_ihrabın sağındaki çini ·pano MANİSA SULTAN CAMİİ 25 (. i\fıınisn H:ıfsıi Sultım C~mii, ~ilirnbın solundaki çini pano !!6 MANİSA SULTAN CA.tvıli 'iii ııJ <ll I:J . ocı: w, :E · ?:>- " ' ' \ ~/ ı ~ \ ' ' .... __ ,,1 ~ O . ' ' 1 1 ~( 1 ~ ' ....... __· ~," ~'1 ~r- ·,·...,.. ______. .,~· : )-·-- ··..ı.,"t " '..! ,.. ı "<U' . ' ı i : i!' • ı .... ·-~ ı ,, ·... "' / ..;:.;.. 0 "' c " "' '"' - " uJ "'u o :0 i\Innisa' İinfsa . Sultan Camii ve Medrcsesi,. batıdan genel' gÖrün\iş .. o 1 ı - l ÖLÇEK ·t/200 Me- wpa O ·ı 2 3 4 S 6 7 8 9 tO MANiSA .HAFSA ( VALiDE) SULTAN BIMARHANESi PLM" 28 MAl'-tlSA SULTAN CAMii l\Innis:ı Hafsa Sultan Dimıırlıanesi MANİSA SULTAN CAMİİ 29 ,.., Z . ~ ...1 0.. f ... ~ ~ ~ :ı: "'z .~~z..J i~..... UJ O · ':i o o ....~ ~ t.ı... - ~ $2 Cl' Cl) o r-. U) o lt) o N ....... ~ t") N ~ IJJ u ..J o :o 30 MANİSA SULTAN CAMİİ Mıınisa Frnfsa Sultan Hama~ı MANİSA SULTAN CAM!t 31 ~.....----- ..................', i ,. ,,...:' ' \ ' \ \ \ '1 1 1 1 1 t ~ O') a:ı ı-.. <D ' ın ~ M N . o g ............ · w~ o u· ..J :o .