Moğol Tarihi" Ismiyle Üç Kitap Halinde Osmanlıca'ya Tercüme Edilmiştir
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
Abraham Constantin d'Ohsson Osmanlı tebaasından Ignatius Mouradgea-E va d'Öhsson çiftinin çocuğu olarak 26 Kasım 1779 tarihinde İstanbul' da dünyaya gelmiştir. Diplomat kökenli bir aileye sahip olan yazarın kendisi de bu geleneği devam ettirmiş ve akademik çalışmalarının yan� sıra uzun yıllar İsveç Hariciyesi'nde çeşitli mevkilerde hizmetlerde bulunmuştur. Son olarak 1835'te kont unvanı ile İsveç devletinin Berlin Elçiliği görevine atanmış ve 1851'de burada ölmüştür. NESNEL YAYlNLAR -7 Tarih Dizisi - 4 MOGOL TARİHİ BİRİNCİ BASK!: Nisan,2008 Bu kitabın Türkçesinin yayım haklan 3Sistem Bilişim Yayma h k Hiz. San.ve Tic. Ltd. Şti.'nc aittir. Genel Yayın Yönetmeni: Özgür Barış Akbayır Tasarım: Karcn Yardmıh ISBN978-9944-294-28-7 Ezgi Matbaası'nda basılnııştır. 0212 452 2302 Fulya Mah. Ortaklar Cad. Bahçeler Sok. Meral Apt. No:16/10 Mecidiyeköy- İstanbul Tel: (0212)267 4363 - (0212)267 4383 http://www.nesnelyayinlar.com ilctisim<l'!iJ.ıcsnclyayinlar.com MOGOL TARİHİ Abraham Constantin d'Ohsson Türkçesi: Bahadır Apaydın �k� -- .. •/b J_,�t) \'ii�-- \'ri. İçindekiler YAZAR veESERİ HAKKINDA ÖNSÖZ GİRİŞ I. KİTAP CENGiZHAN l.Bölüm / Orta Asya'nın göçebe milletleri-Eski Türk ve Tatar hükümetleri-Çin imparatorlarıyla münasebetleri - 13. asır başlarında Orta Asya - Bu devirdeki Tatarlar-Adetleri 2.Bölüm Moğollar'ın eski gelenekleri-Cengiz Han'ın ataları- Cengiz'in gençliği - Bir kaç kabileye bey olması-Kereyit (Kereit) hanlarıyla ilk ınünasebeti - Kereitler'e dair bilgi- Temuçin ile Ong Han'ın çeşitli Tatar kavimleri üzerine seferleri- Bu ikisinin arasının açılması-Teınuçin'in bozgunluğu - Balçuna'ya geri dönüşü-Kereitler'i ınağlupetmesi- Ong Han'ın vefatı " - Teınuçin'in Nayınanlar'ı ınağlupetmesi - Merkitler'i itaati altına alınası - Tatarlar'ı ınağlup ve Hia memleketini istila etmesi- Hia'ya dair bilgi -Kurultay ve Cengiz unvanı - Hia üstüne ikinci yürüyüş - Kırgızlar'ın itaati- Oyiratlaı:'ınitaati- Tuguta (Togtoga) üstüne sevkıyat-Uygurlar kim?- Hia üstüne üçüncü sefer 3.Bölüm Güney Çin İmparatoruna Karşı Cengiz Han'ın İsyanı- Merkitler'i yok etmesi-Başkumandan unvanı ile Mukoli'yi Çin'e yollaması- Hia mem leketini dördüncü istilası- Tayang Han!Dai Boga oğlunun Karahitay arazisine ilticası - Karahitay İmparatorluğu'na dair açıklama- Karahitay hakanına karşı Güçlük Han ile Harizm sultanının ittifakı- Güçlük Han'ın Karahitay ilini fethetmesi - Moğollar'ın burayı istilası ve Güçlük Han hükümetinin mahvedilmesi 4.Bölüm Cengiz Han'ın Moğolistan'a dönüşü - Merkitler'i yok etmesi - Baş kumandan unvanı ile Mukoli'yi Çin'e yollaması - Hia memleketini dördüncü istilası-Tayang Han/Dai Boga oğlunun Karahitay arazisine ilticası - Karahitay İmparatorluğu'na dair açıklama - Karahitay haka nına karşı Güçlük Han ile Harizm sultanının ittifakı- Güçlük Han'ın Karahitay ilini fethetmesi - Moğollar'ın burayi istilası ve Güçlük Han hükümetinin mahvedilmesi 5. Bölüm Harizm İmparatorluğu - Bu imparatorluğun büyümesi - Sultan Mu hammed ile halife Nasır arasında savaş - Bağdat üzerine sevkıyat - Sultan Muhammed'in ülkesini oğullarına taksimi - Ordusu kimlerden oluşur - Validesinin nüfuz ve yetkisi - Cengiz Han'ın beyannamesi - Tataristan'dan Otrar'a gelen taeirierin katli - Cengiz Han'ın savaş hazırlıkları - Elçisinin katli - Türkistan'da, Harizmler ile Moğollar'ın savaşı - Harizm İmparatorluğu üstüne Cengiz Han'ın yürümesi - Sultan Muhammed'in savunma hazırlığı 6. Bölüm Cengiz Han'ın Harizm hududuna ulaşması - Maveraünnehr'i zabtı - Sultan Muhaınmed'i takip - Sultan Muhariuned'in Abiskun adasına ilticası ve burada vefatı - V alidesinin ve zevcclerinin esareti -Harizm'in istilası- Herat'ın tahribi- Celalüddin'i terk eden ordunun akıbeti- Sind, Multan, Lahor'u tahripleri-Cengiz Han'ın Tataristan'a dönüşü 7.-Bölüm Cebe ve Subutay fetihlerinin sonu - Irak Acem, Azerbayı;an, İran'ın tahribi - Alan ve Lazkiler'in bozgunu - Kıpçak ilini istila - Ruslar'ı mağlup - Güney Rusya'yı tahrip - Bulgarlar'ı mağlup etmeleri - Moğol ordusunun Tataristan'a dönüşü- Irak Acem'e yeni hücumları S.Bölüm Coçi'nin vetatı- Güney Çin'de kumandan Munkoli' nin (Muhali) fetihleri - Kin ve Sung imparatorları arasında muharebe- Cengiz Han'ın Tangut'u istilası - Tangut Krallığı'nın imhası - Cengiz Han'ın vefatı - Naaşının Tataristan'a nakli- Cengiz'in askeri usulleri- Av-Yollar- Cengiz Han yasası - Eşl�ri ve cariyeleri II. KİTAP ÖGEDEY l.Bölüm Cengiz'in oğullarına ve akrabalarına verdiği eyaletlet - Tolu'nun veka leti - Kurultay - Ögedey'in seçilmesi - Ögedey'in ilk işi - Seferler- Kin İmparatorluğu'nu istila- Nankin'i muhasara ve fetih- Kin imparatorunun Tsai Tsu'ya firarı- Tsai Tsu'un fethi- İmparator Nin-Kia-su'nun vefatı ve Kin İmparatorluğu'nun sona cnnesi-Tolu'nun vefatı - Kurultay-Yeni seferler - Y elü-Çu-Tsai'nin idare usulü - İki mektcp - Sunglar'a karşı savaş - Kore'nin itaatı - Karakurum'un kurulması - Ögedcy'in vefatı - Müsrifliği- Ünvanları- Çağatay'ın vefatı- Buhara'da karışıklık 2.Bölüm Volga'nın batısındaki memleketlere sefer - Bulgar ilini fetih- Kıpçak ilini fetih -Guney Rusya'yı fetih -Polanya'yı istila - Lingniç (Legnica) savaşı-Silezyave Moravya'nın tahribi- Macaristan' ı istila- Macar �rdu sunun bozgunluğu-Bela'nın Adriyatik sahiline doğru firarı- l\1oğollar'ın Dalmaçya seferi - Geri dönmeleri -Tekrar Macaristan ve Polanya'yı istilaları - Rusya' daki hakimiyetleri 3.Bölüm İmparatoriçe Töregene'nin hükümdar vekilliği -Güyük'ün seçilmesi - Saltanat devri- Vefatı-Papa innocent tarafmdan Moğollar'a gönderilen misyonerler-Jean dePlan Carpine'in Tataristan'da misyonu-Sn. Louis tarafından Tataristan'a gönderilen Andre de Lonjumcl'un misyonu III. KİTAP KUBİLAY 1. Bölüm Yang seferi- Sung imparatoru ile barış-Arık Böke'nin (Arıkboğa!Buqa) beyanatı-Kubilay'ın beyanatı- İkisi arasında savaş- Kubilay'ın zaferi Arık Böke'nin görünürde itaati - İkinci savaş - Kubilay'ın zaferi - Arık Böke ile Algu (Alghu) arasında savaş -Arık Böke'nin Kubilay'a itaati -Arık Böke'nin vefatı - Ögedey'in tarunu Kaydu ile Kubilay arasında savaş- Kubilay'ın Sunglar'la savaşı- Güney Çin'de Moğol fetihleri-Sung başkentinin zaptı-İmparator ve ailesinin esir edilişi-Deniz savaşı- Çin filosunun yok edilmesi-TiPing'in vefatı-Bütün Çin'in Kubilay'a itaati -Japon seferi-Yunnan'ın fethi- Mien Tien krallığının itaati - Koşinşin savaşı -Tonkin savaşı - Hind denizinde birçok büyük adaların itaati - Kaydu'ya karşı savaş -Kaydu'nun müttefiki prens Bayan'ın bozgunluğu ve vefatı- Lieu-Keu adasına sefer-Kubilay'ın vefatı 2.Bölüm Kubilay İmparatorluğu'nun genişliği -İdari taksimi - Postalar -Çin'in nüfusu - Ordu - Kaiıne (kağıt) paralar - Maliye nazıriarı - Çin'deki Cengiz sülalesinin yeni adı - Kubilay'ın ataları adına inşa olunan ma betler- Kubilay'ın dini - Budizm - Moğol yazısı - Çin'de Hristiyanlar --Müslümanlar-Sarayın müneccimlcri- Hakan'ın ikametgahı- Sarayda bayramlar-Av-Hakan'ın kadınları- Oğulları 3.Bölüm Temür'ün Han seçilmesi-Prens Kaydu ve Duva ilc savaş-Kaydu'nun vefatı-Oğlu Çapar'ın (Cebbar) tahta çıkınası-Duva ve Çapar'ın Temür'e boyun eğmeleri- Duva ile Çapar arasında savaş- Ögedey sülalesinin sonu ve Duva'nın reisliği altında Türkistan ve Maveraünnchr'in birleşmesi - Bu prensin ahlakı- Tcmür'ün vefatı - Kayhan, Ayurbarwada, Cudibala (Shidibala)'nın, Yesün Temür'ün, Koşila (Qgshila 1 Qıtuqtu)'nun, Tok Temür'ün, Toğan Temür'ün saltanatları- Güney Çin'de isyan- Ming (Mançu) hafi"edanı kurucusu T'ai Tsu (ChuYuan -chang)'ın bu impara torluğu fethi -Toğan T emür' ün kovulması-Torunlarının Tataristan' daki Moğol kabileleri üstündeki hakimiyetleri - Çin' deki hristiyanlar - Çin'deki müslümanlar ve diğer yabancılar KAYNAKÇA EKLER CengizHan'ın Büyük Yasası Moğol İmparatorluğuHaritası Yazar ve EseriHakkı nda EsERiN YAZARI OLAN ABRAHAM CoNSTANTIN d'OHssoN, Osmanlı tebaasından Ignatius Mouradgea-Eva d'Ohsson çiftinin çocuğu olarak 26 Kasım 1779 tarihinde İstanbul'da dünyaya gelmiştir. Diplomat kökenli bir aileye sahip olan yazarın kendisi de bu geleneği devam ettirmiş ve akademik çalışmalarının yanı sıra uzun yıllar İsveç Hariciyesi'nde çeşitli mevkilerde hizmetlerde bulunmuştur. Son olarak 1835'te kent unvanı ile İsveç devletinin Berlin Elçiliği görevine atanmış ve 1851'de burada ölmüştür. Abraham Constantin d'Ohsson'un yaşam serüveni ve çalışmaları hakkında es�slı bir bilgiye sahip olmak için öncelikle çalışmalarının eğitim altyapısınısağlayan d'Ohsson ailesi hakkında bilgi vermek icap etmektedir. Babası Ignatius Mouradgea d'Ohsson, Osmanlı Ermeni cemaatine mensup Johannes Mouradgea'nın büyük oğlu olup, 31 Temmuz 1740'ta Beyoğlu'nda dünyaya gelmiştir. d'Ohsson ailesinin kökeni ve Osmanlı arşivlerindeki kayıtlarda babasının ve dedesinin isminin türlü kullanış biçimleri hakkında dilimizdeki en kapsamlı çalışma Prof Dr. Kemal BeydillP tarafından kaleme alınmıştır. Bu konudaki diğer bir başvuru kaynağı da Carter Findley'in kaleme aldığı "Presenting The Ottomans to Europe: Mouradgea d'Ohsson and His Ta bleau general de l'empire Othoman" başlıklı çalışmadır. 2 1 Kemal BEYDİLLİ, "İgnatius Mouradgea d'Ohsson (Muradcan Tosunyan) Ailesi Hakkında Kayıtlar, Nizam-ı Cedid'e Dair Lahiyası ve Osmanlı imparatorluğundaki Siyasi Hayatı", TD., sayı 34, İstanbul, 1984 , s.253-314 2 C arter V. FİNDLEY, "Presenting1he Ottomans to Europe: Moumdgea d'Ohssonmzd His Tab!eau genera/de !'empire Othomaıı", Swedish research Institute in İstanbul, Stockholm, 2003 ll Baba Ignatius Mouradgea, ilk görevine muhtemelen, İsveç'in İzmir Konsolosluğu tercümanlanndan olan babasının yanında başlamıştır. 1763'te İstanbul'daki İsveç elçiliğine tercüman olmuş, 1768'de ise baştercüman mevkisine yükselmiştir. Fransisken ve Darniniken papazları