Aida (Fekollari) Bego Irena Çuçi Ilda Alushaj Libër mësuesi për tekstin shkollor GJUHA SHQIPE 5 albas Botues: Latif AJRULLAI Rita PETRO Kryeredaktore: Natasha PEPIVANI Redaktore përgjegjëse: Artemisa BUSHI Arti grafik: Ela LUMANI © Albas, 2019 ISBN 978-9928-282-74-3 Shtëpia botuese Albas Në Tiranë: Rr. “Donika Kastrioti”, pallati 14, ap. 4D. Tel: 00355 45800160 e-mail: [email protected] Në Tetovë: Rr. “Ilinden”, nr. 105 Tel.: 00389 44 344 047 e-mail: [email protected] Në Prishtinë: Rr. “Muharrem Fejza”, p.n. Tel.: 00377 45 999 770 e-mail: [email protected] Në Preshevë: Rr. “Selami Hallaqi” Tel.: 00381 17 669 677 e-mail: [email protected] Shtypur në shtypshkronjën: PËRMBAJTJE Planifikimi i lëndës 7 Aventura verore 46 Pushimet mbaruan 48 Tregimi realist 49 Teksti, fjalia dhe paragrafi 51 Futbolli nuk është vetëm për djem 52 Veshjet dhe pajisjet e veçanta për sportin 54 Fjalia, intonacioni dhe theksi 55 Theksi i fjalës dhe i fjalisë 57 Dallojmë intonacionin e duhur 58 Shoqja e re e klasës 59 Tipat e fjalisë sipas kumtimit 61 Paniku 62 Përshkrimi i ndjenjave 64 Një gërvishtje e lehtë 65 Fjalia dëftore dhe rendi i fjalëve 67 Rënia e zjarrit 68 Rregullorja 70 Fjalia dëshirore dhe nxitëse 71 Poliana bën shumë pyetje 72 Fjalia pyetëse dhe rendi i fjalëve 74 Luli i vocërr 76 Nga poezia në prozë 78 Shenjat e pikësimit në fjali 79 Matia dhe gjyshi 81 Fjalia pohore dhe mohore 83 Rruga 85 Këshilla 86 Shprehjet frazeologjike dhe fjalët e urta 87 Ditari i Konit 89 Ditari 91 Shenjat e pikësimit në dialog 92 Shkrimi i datës 94 Kujtimet e Mihal Gramenos 95 Patat e egra 97 Antonimet dhe sinonimet 98 Vjeshta 100 Përshkruajmë vjeshtën 102 Homonimet 103 3 Libër mësuesi për tekstin “Gjuha Shqipe 5” PËRMBAJTJE Fjalët më të rëndësishme 104 Fjalori një mik i madh 107 Rrëmbimi i Princit Oleomargarin 108 Kuptimet e fjalëve 110 Lindja e Gjergj Kastriotit 111 Poezi: Himni i flamurit; Lulëkuqeja 112 Gjuha standard dhe dialektet 114 Dita e madhe 116 Tema e atdheut 118 Vetëm ti mund të vazhdosh 119 Fjalët e parme dhe fjalët jo të parme 121 E gjetur pas 400 vjetësh 122 Shkrimi biografik dhe autobiografik 124 Pjesët përbërëse të fjalës 125 Emri im 128 Autoportreti (model 1) 129 Autoportreti (model 2) 130 Emri i përgjithshëm dhe i përveçëm 132 Më quajnë Tefta Tashko Koço 133 Përdorimi i shkronjës së së madhe 135 Sfida - një javë pa ekrane 136 Teksti përshkrues 142 Përshkrimi i mjedisit/Përshkruaj dhomën 142 Gjinia dhe numri i emrit 144 Pema e Vitit të Ri 147 Kartolina, ftesa 147 Ç'natë e mrekullueshme! 149 Parafjalët 151 Racizmi shpjeguar vajzës sime 152 Maçoku Mefisto 153 Lakimi i emrave; Lakimi i parë 154 Përshkruajmë kafshët 156 Jeta e një qeni 158 Lakimi i dytë 159 Kaprolli në luginën me dëborë 160 Lakimi i tretë 162 Ushtrime për lakimet e emrit 162 Shumësi i emrave shkëmb, mulli, lepur etj. 164 Poezia 165 Mbiemri (i nyjshëm dhe i panyjshme) 167 4 Libër mësuesi për tekstin “Gjuha Shqipe 5” PËRMBAJTJE Dimri 168 Liqeni në dimër dhe në verë 170 Mbiemrat e panyjshëm në numrin shumës 171 Stralisku 173 Si të pikturojmë 174 Përshtatja e mbiemrit me emrin 175 Një jashtëtokësor në familje 177 Përemrat vetorë 179 Lojërat tona 181 Lakimi i përemrave vetorë; trajtat e shkurtra 182 I zakonshëm 184 Përemrat pronorë 186 Përshkrimi i personit 187 Kur po xhirohej një film 188 Përemrat pyetës 190 Dashuria prindërore 191 Apostrofi te përemri pyetës 192 Sa dëshiroj 194 Përemri dëftor 195 Ibrahim Kodra për figurën e gruas 196 Të drejtat e grave 198 Në ajrin e mbrëmjes 199 Përshkruajmë pranverën 200 Folja: tri zgjedhimet 202 Dorëzohet bora 203 Dramatizim Fati i sundimtarit 205 Kohët e thjeshta të foljes në mënyrën dëftore 208 Përshëndetja e Hektorit me Andromakën 210 Personazhet mitologjike 212 Foljet marr, dal, jap, shoh në kohën e tashme 213 Leva e Arkimedit 215 Foljet marr, dal, jap, shoh në kohën e kryer të thjeshtë 217 Teksti letrar dhe teksti shkencor 219 Foljet marr, dal, jap, shoh në kohën e pakryer 200 Muji dhe zanat 222 Ra si ylli, po s’u shua 223 Legjenda 225 Ndajfolja 226 Lidhëzat 227 5 Libër mësuesi për tekstin “Gjuha Shqipe 5” Historia e Arlekinit 229 Fjalia e thjeshtë; gjymtyrët e saj 230 Fëmijëria 232 Grupi i kryefjalës dhe grupi i kallëzuesit 233 Ujku dhe gomari 235 Me se shprehet kryefjala 236 Fati do kapur prej flokësh 238 Magjia e përrallës 239 Me se shprehet kallëzuesi 240 Aventurat e Nils Holgersonit 242 Gjymtyrët e dyta Përcaktori 243 Sirena e vogël 244 Përralla dhe filmi vizatimor 246 Princi i lumtur 247 Kundrinori i drejtë 249 Të shtrydhësh idetë 250 Lushi në hapësirë 252 Kundrinori i zhdrejtë pa parafjalë 253 Përralla dhe teksti fantastiko-shkencor 255 Kundrinori i zhdrejtë me parafjalë 256 Aventura në ishullin lundrues 258 Bashkëtingëlloret e zëshme 260 Përshkruajmë zhurmat 261 Nën tokë 263 Ndarja e fjalëve në fund të rreshtit 265 Mogli 265 Ritmet e pyllit 267 Lisi në kodër 268 Heronjtë e mjedisit 269 Rrethanori 270 Magjia e natës në mal 271 Korriku 273 Luajmë dhe shkruajmë poezi 274 Maksi në udhëtim me klasën 275 Këshilla vere 277 Teste 279 6 Libër mësuesi për tekstin “Gjuha Shqipe 5” Shtëpia Botuese ALBAS Planifikimi i lëndës gjuha shqipe 5 Rezultatet e të nxënit për çdo kompetencë Kompetenca e komunikimit dhe e të shprehurit 1. shpreh përjetimet që e kanë shoqëruar gjatë shikimit dhe dëgjimit të një filmi, dokumentari, ekspozite, dramatizimi, recitimi, interpretimi muzikor ose leximit të një libri në njërën nga format shprehëse: me gojë, me shkrim, me vizatim, me mimikë, me lëvizje etj.; 2. dëgjon me vëmendje prezantimin e tjetrit dhe merr pjesë në diskutim me pyetje, komente apo sqarime; 3. merr pjesë në organizimin e një shfaqjeje artistike duke përdorur forma të ndryshme të të shprehurit; 4. lexon saktë me zë një tekst letrar ose joletrar të palexuar më parë; 5. shkruan një tekst (rreth një faqe) për një temë të caktuar; 6. identifikon personazhet kryesore të një tregimi, drame, filmi apo kënge dhe i analizon duke bërë një listë me tiparet e tyre, diskuton rreth tyre dhe, në bashkëveprim me moshatarët, luan rolin e njërit prej personazheve; 7. shpreh me gojë dhe me shkrim fjali të thjeshta në gjuhën e huaj dhe i përkthen ato në gjuhën amtare; 8. prezanton një temë të caktuar para të tjerëve në një kohëzgjatje deri në 10 minuta duke përdorur TIK-un. Kompetenca e të menduarit 1. Identifikon, për një temë/ngjarje, çështjet kryesore të marra nga burime të ndryshme informacioni (tekst mësimor, gazetë, internet, apo burime të tjera); 2. paraqet argumente pro dhe kundër për një mendim, qëndrim, sjellje të manifestuar nga një apo më shumë persona (në klasë/shkollë apo jashtë saj). Kompetenca e të nxënit 1. shfrytëzon burime të ndryshme informacioni për përgatitjen enjë teme të dhënë; 2. identifikon dhe krahason informacionet e njohura me ato të panjohura për një temë, çështje apo ngjarje të caktuar, duke përdorur teknika të ndryshme (p.sh., duke i shënuar me shenja të ndryshme); 3. krahason përparimin e tij me përvojën paraprake gjatë kryerjes së një detyre apo një veprimtarie të caktuar; 4. përdor portofolin personal si mjet për identifikimin e përparësive dhe të mangësive të veta në fusha të caktuara, duke hartuar një plan pune me hapa konkretë për përmirësim; 5. identifikon cilësitë që zotëron dhe ato që duhen zhvilluar për të nxënë gjatë kryerjes së një detyre apo veprimtarie të caktuar duke bashkëpunuar me të tjerët; 6. prezanton, për 6-10 minuta, përvojën e vet. Kompetenca për jetën, sipërmarrjen dhe mjedisin 1. përgatit një jetëshkrim (autobiografi) ku prezanton veten, të dhënat personale dhe prirjet që ka për fusha të caktuara, duke gjetur të përbashkëtat që ato kanë me profesionet e dëshiruara; 2. përgatit një plan pune njëjavor; 3. diskuton për mënyrën e sjelljes së nxënësve në klasë, nëshkollë dhe në mjedise të tjera në një situatë të caktuar, duke prezantuar idetë nëpërmjet shembujve konkretë. 7 Libër mësuesi për tekstin “Gjuha Shqipe 5” Kompetenca personale 1. bashkëpunon në mënyrë aktive me të gjithë moshatarët (pavarësisht prejardhjes së tyre, aftësive dhe nevojave të veçanta) për arritjen e një qëllimi të përbashkët (projekti/ veprimtarie në bazë klase/shkolle apo jashtë saj). Kompetenca qytetare 1. shpreh, dëgjon dhe respekton mendimin e secilit anëtar dhe vendos për mënyrat e përfundimit të një veprimtarie të përbashkët. Kompetenca digjitale 1. organizon dhe komunikon informacionin, duke përdorur mjetet e duhura të komunikimit teknologjik për të mbledhur informacion dhe për të komunikuar me të tjerët. 8 Libër mësuesi për tekstin “Gjuha Shqipe 5” Planifikimi i orëve vjetore sipas kompetencave Kompetencat Të dëgjuarit Të folurit Të Të shkruarit Përdorimi Totali, / klasat e teksteve për të lexuarit e për qëllime i drejtë i orë të komunikuar teksteve vetjake dhe gjuhës ndryshme dhe për të letrare funksionale mësuar dhe joletrare Klasa e pestë 5 5 75 30 60 175 orë Planifikimi sintetik i lëndës në tre tremujorë Nr.i Nr. i orëve Kompetenca Tema Orët orëve sipas dyshe rubrikave Tremujori i parë - 12 javë x 5 orë = 60 orë 1. 1. Lexojmë Aventura verore 1 2. 2. Lexojmë Aventura verore 2 3. 1. Shkruajmë Pushimet mbaruan 1 4. 1. Flasim Tregimi realist, Pushimet mbaruan 2 5. 1. Njohuri gjuhësore Teksti, fjalia dhe paragrafi 1 6. 3. Lexojmë Futbolli nuk është vetëm për djem 2 7. 4. Lexojmë Futbolli nuk është vetëm për djem 1 8. 2 Shkruajmë Veshjet dhe pajisjet e veçanta për sportin 2 9. 2 Njohuri gjuhësore Fjalia, intonacioni dhe theksi 1 10. 3 Njohuri gjuhësore Theksi i fjalës dhe i fjalisë 2 11. 1 Dëgjojmë Dallojmë intonacionin e duhur 1 12.