1 Llais Ogwan | Gorffennaf | 2020
Papur Bro Dyffryn Ogwen
Rhifyn 511 . Gorffennaf 2020 . Rhifyn Digidol . Am Ddim Dathlu gyrfa lawn a gwerthfawr ym Mhlas Ogwen
Pan ddechreuodd Amanda ond un a ddaeth â boddhad iddi Roberts ar ei gwaith yng wrth weld trigolion y cartref yn Nghartref Gofal Plas Ogwen hapus eu byd ac yn derbyn gofal ym 1982, prin y byddai wedi o safon. Wrth i’r profiad gynyddu, meddwl y byddai’n ymddeol felly hefyd y cyfrifoldebau ac, oddi yno yn 2020 yn dilyn 38 ochr yn ochr â magu ei theulu, o flynyddoedd o wasanaeth a dringodd Amanda risiau gyrfa; o degawd olaf ei chyfnod yno yn fod yn Gymhorthydd Gofal i fod yn mynnu ei harweiniad fel Rheolwr. Uwch-gymhorthydd, yn Is-reolwr Arwyddocaol hefyd oedd mai ac yna’n Rheolwr ar y Cartref gweithred olaf Amanda, o Stryd ddeng mlynedd yn ôl. Hir, Gerlan, cyn ymddeol oedd Wrth edrych yn ôl dros ei gyrfa, gosod y Cartref dan fesurau caeth mae nifer o ddigwyddiadau – bach wythnos cyn i weddill y wlad fynd a mawr – yn sefyll yn y cof: ‘dan glo’ ddiwedd Mawrth. Nid oes “Yn ogystal â dathlu cerrig yr un achos o Covid-19 wedi ei milltir allweddol yn hanes gofnodi yn y Cartref, sy’n tystio i Plas Ogwen, megis dathlu 25 ymdrechion diflino yr holl aelodau mlynedd, 40 mlynedd a hanner staff dros y misoedd diwethaf. can mlynedd ers sefydlu’r Cartref Hiraeth a yrrodd Amanda i yn 1969, mae rhywun yn dueddol ddychwelyd i Ddyffryn Ogwen, o gofio’r pethau hynny sydd yn dilyn treulio cyfnod cynnar wedi rhoi cymaint o foddhad i’r ei gyrfa yn nyrsio yn Wrecsam. preswylwyr dros y blynyddoedd – Pan ddychwelodd i’r pentref, bu’n y tripiau bws mini, y cyngherddau ffodus o gael swydd ym Mhlas niferus gan blant ysgolion yr Ogwen a derbyn ‘hyfforddiant’ ardal, y carnifalau a’r Ras Goets; pellach dan lywyddiaeth rhai heb anghofio priodas arbennig Amanda Roberts, ar ddiwrnod ei hymddeoliad, wedi 38 mlynedd o o ofalwyr profiadol y Cartref. rhwng dau o’r trigolion. wasanaeth ym Mhlas Ogwen Meddai Amanda: “Mae fy niolch yn fawr i Gyngor “Ar y pryd, fi oedd aelod Gwynedd am fuddsoddi yn fy Mhlas Ogwen, yn gwasanaethu fy maes. Braf hefyd yw deall y bydd ieuengaf y staff a chefais y pleser nghyrfa a darparu hyfforddiant milltir sgwâr a chynnal perthynas y cyswllt lleol yn parhau yn y o weithio gyda thîm o ofalwyr a chyfleon i mi ddatblygu yn y arbennig â henoed yr ardal.” Cartref, wrth i Sharon Williams, o profiadol – i gyd yn ferched swydd. Mae fy niolch mwyaf Ar adeg pan fo’r argyfwng Lanllechid yn wreiddiol a bellach – a derbyn cyngor a sgiliau yn cael ei neilltuo ar gyfer y presennol yn peri i ni fel yn byw yn Nhregarth, gymryd gwerthfawr ar gyfer gweithio yn tîm arbennig – yn gyn-aelodau cymdeithas ail-edrych ac yr awennau fel Rheolwr newydd y maes. Roedd y profiad hwnnw ac aelodau presennol – sydd ail-ystyried y cyfraniad y Plas Ogwen. yn un yr wyf i’n hynod ddiolchgar wedi darparu gofal arbennig i’r mae’r sectorau iechyd a gofal Ar ran holl ddarllenwyr ohono hyd heddiw, yn enwedig o preswylwyr dros y blynyddoedd, cymdeithasol yn ei wneud i ni fel Llais Ogwan, diolch o galon gofio nad yw llawer o’r merched ac yn parhau i wneud hynny dan aelodau cymuned, braf yw gallu am dy wasanaeth, Amanda, a hynny yma efo ni erbyn hyn.” yr amgylchiadau heriol presennol. dathlu gyrfa lawn a gwerthfawr phob dymuniad da iti ar gyfer Roedd yn waith caled, meddai, Braint oedd cael gweithio ym un o drigolion yr ardal yn y ymddeoliad hir a hapus.
www.llaisogwan.com Trydar: @Llais_Ogwan 2 Llais Ogwan | Gorffennaf | 2020 Panel Golygyddol Golygydd y mis Derfel Roberts Llais Ogwan ar CD 600965 Golygwyd rhifyn y mis hwn gan Gellir cael copi trwy gysylltu â Gwyn [email protected] Rhodri Llyr Evans. yn swyddfa’r deillion, Bangor Ieuan Wyn 01248 353604 600297 Y golygydd ym mis Medi fydd Os gwyddoch am rywun sy’n cael trafferth [email protected] Dewi A. Morgan, Park Villa, â’i olwg, ac a hoffai dderbyn copi o’r Lowri Roberts Lôn Newydd Coetmor, Bethesda, Llais ar CD bob mis, cysylltwch ag un o’r 07815 093955 Gwynedd, LL57 3DT. canlynol: [email protected] 01248 602440. Gareth Llwyd 601415 Neville Hughes 600853 Neville Hughes [email protected] 600853 [email protected] Pob deunydd i law erbyn dydd Sadwrn, Dewi A Morgan 28 Awst os gwelwch yn dda. Rhoddion i’r Llais Ni fydd angen casglu a dosbarthu gan mai 602440 £5.00 Vera Davies, Dolgoch, Bethesda. [email protected] rhifyn digidol fydd hwn. £75.00 Siân Gwenllian, Aelod Cynulliad Trystan Pritchard dros Arfon. 07402 373444 [email protected] DALIER SYLW: NID OES GWARANT Diolch yn fawr Y BYDD UNRHYW DDEUNYDD FYDD Walter a Menai Williams YN CYRRAEDD AR ÔL Y DYDDIAD 601167 CAU YN CAEL EI GYNNWYS. [email protected] Archebu Rhodri Llŷr Evans trwy’r 07713 865452 post [email protected] Clwb Cyfeillion Owain Evans Llais Ogwan 07588 636259 Yn anffodus, nid yw’n bosib i ni ddod at Gwledydd Prydain – £22 [email protected] ein gilydd i dynnu’r gwobrau yn ôl ein Ewrop – £30 Carwyn Meredydd harfer hyd nes y codir y gwaharddiadau Gweddill y Byd – £40 07867 536102 coronafeirws presennol. Owen G. Jones, 1 Erw Las, Bethesda, [email protected] Bryd hynny byddwn yn ôl-ddyddio’r Gwynedd LL57 3NN gwobrau o fis Ebrill ymlaen. [email protected] 01248 600184
Swyddogion CADEIRYDD: Dewi A Morgan, Park Villa, Lôn Newydd Coetmor, Bethesda, Gwynedd LL57 3DT 602440 [email protected] TREFNYDD HYSBYSEBION: Neville Hughes, 14 Pant, Bethesda LL57 3PA 600853 [email protected] YSGRIFENNYDD: Gareth Llwyd, Talgarnedd, 3 Sgwâr Buddug, Bethesda LL57 3AH 601415 [email protected] TRYSORYDD: Godfrey Northam, 4 Llwyn Bedw, Rachub, Llanllechid LL57 3EZ 600872 [email protected]
Y LLAIS DRWY’R POST: Owen G Jones, 1 Erw Las, Bethesda, Gwynedd LL57 3NN 600184 [email protected] 3 Llais Ogwan | Gorffennaf | 2020 Gwasanaeth Llyfrgell ar fin ei adfer yng Ngwynedd
Bydd pobl Gwynedd yn gallu archebu cartref ar gyfer rheini sydd methu casglu o’r llyfrau Print Bras a Llyfrau Llafar, yn eitemau newydd i’w darllen a dychwelyd eu llyfrgelloedd. Gymraeg a Saesneg. Bydd y Cyngor hefyd llyfrau llyfrgell yn fuan, dan gynllun adfer “Yn amlwg, diogelwch defnyddwyr a staff yn trefnu i ddosbarthu Pecynnau Dechrau gwasanaethau llyfrgell y Cyngor. ydi’r flaenoriaeth, a bydd ein llyfrgelloedd yn Da i deuluoedd babis a phlant bach. Mae Model newydd archebu a chasglu fydd dilyn canllawiau Llywodraeth Cymru ar sut i Bag Books hefyd ar gael, sy’n wych ar gyfer y gwasanaeth hwn yn y lle cyntaf ac mae drin llyfrau llyfrgell, er mwyn helpu diogelwch rhoi profiad stori aml-synhwyraidd, ac sy’n disgwyl y bydd y system yn weithredol o a llesiant pobl. addas i ddefnyddwyr gydag anawsterau neu ddechrau mis Gorffennaf. “Byddwn yn cyhoeddi rhagor o fanylion anableddau dysgu. Yn ystod y cyfnod hwn Bydd gofyn i unrhyw un sydd eisiau am yr union drefniadau yn fuan, ac mae’n hefyd mae DVDs ar gael yn rhad ac am ddim, menthyg llyfrau neu eitemau eraill gysylltu bwysig fod trigolion yn deall na fydd mod di ac nid yw’r gwasanaeth yn codi dirwyon ar gyda’r llyfrgell i’w archebu, neu archebu ni ail-agor yr adeiladau Llyfrgell i’r cyhoedd unrhyw eitem chwaith. trwy’r catalog ar-lein yn y ffordd arferol. yn y dyfodol agos. Ond rydan ni’n gobeithio Bydd mwy o wybodaeth am y gwasanaeth Bydd y llyfrgell wedyn yn cysylltu gyda’r y bydd y trefniadau newydd fydd ar waith newydd hwn yn cael ei gyhoeddi’n fuan, defnyddwyr pan fydd yr eitemau yn barod o fis nesaf ymlaen yn cynnig cam yn ôl gyda manylion llawn am sut i gysylltu gyda’r i’w casglu, a threfnu amser ar gyfer gwneud tuag at normalrwydd ar gyfer y nifer o bobl Gwasanaeth Llyfrgelloedd. hynny. Y bwriad fydd i ddefnyddwyr Gwynedd sy’n gwerthfawrogi ein gwasanaeth Cofiwch hefyd bod modd i chi ymaelodi gyda ddychwelyd eitemau trwy focsys fydd y tu llyfrgelloedd.” Llyfrgelloedd Gwynedd i fenthyg e-lyfrau ac allan i bob llyfrgell fydd wedi ail-agor. Ar gyfer y sawl sy’n methu ag ymweld â’u e-lyfrau llafar yn ogystal ag e-gylchgronau, Meddai’r Cynghorydd Gareth Thomas, Aelod llyfrgell i gasglu eitemau - am ba bynnag yn Gymraeg a Saesneg, a hynny yn rhad ac Cabinet Cyngor Gwynedd sydd â chyfrifoldeb reswm - bydd modd archebu ar gyfer eu am ddim drwy www.gwynedd.llyw.cymru/ am lyfrgelloedd: “Rydan ni’n falch iawn o allu cludo i’r cartref. Bydd y Cyngor yn cynnig y llyfrgell cadarnhau ein bwriad ar gyfer ail-gyflwyno gwasanaeth hwn i unrhyw un drwy Wynedd Mae llyfrgelloedd ar draws gogledd Cymru elfen o’r gwasanaeth llyfrgelloedd yn fuan. sydd ei angen. Bydd staff hefyd yn cysylltu yn ymrwymo i ail-gyflwyno gwasanaethau “Mi wyddom fod llyfrau yn cynnig cysur gyda defnyddwyr y Gwasanaeth i’r Cartref llyfrgell gam wrth gam dros yr wythnosau arbennig i bobl o bob oed, ac felly mae’n presennol, er mwyn cychwyn ymweld â nesaf yn unol â chanllawiau Llywodraeth bwysig ein bod yn gallu dechrau’r daith defnyddwyr presennol unwaith yn rhagor. Cymru. Bydd gwasanaeth ‘Archebu a Chasglu’, at gyflwyno’r gwasanaeth mewn modd Mae modd archebu ystod o ddeunyddiau a Gwasanaethau Llyfrgell Cartref, ar gael ar newydd yn cynnwys y Gwasanaeth cludo i’r gan y Gwasanaeth Llyfrgell, yn cynnwys draws y rhanbarth erbyn dechrau Gorffennaf.
Hanes awduron Llyfr Mawr y Plant yn awr arlein
Mae un o glasuron llenyddiaeth plant Cymru yn parhau i ysbrydoli gymeriadau eiconig plentyndod nifer o blant Cymru yn bodoli, gan pobl ifanc a’r genhedlaeth hŷn wrth i hanes ‘Llyfr Mawr y Plant’ fod yn mai rhwng cloriau Llyfr Mawr y Plant yr ymddangosodd cymeriadau destun cyhoeddiad newydd sydd ar gael fel e-lyfr. poblogaidd fel Siôn Blewyn Coch a Wil Cwac Cwac am y tro cyntaf. Yn Traddodwyd darlith Goffa Dafydd Orwig yn Llyfrgell Gymunedol wir, ceir cipolwg ar yr ysbrydoliaeth y tu ôl i Siôn Blewyn Coch, gyda Dyffryn Ogwen y llynedd, mewn cydweithrediad gyda Llyfrgelloedd llun hyfryd o Mic y llwynog, y bu J.O Williams yn ei gadw fel anifail Gwynedd a Phartneriaeth Ogwen. Testun y ddarlith oedd ‘JO, JJ, J. anwes.” Glyn, Jennie a Bob – cyfeillach ddiwylliannol ym Methesda 1924-40’ Nid clawr gwreiddiol cyfrol gyntaf Llyfr Mawr y Plant ydi clawr a chafodd ei thraddodi gan Dr John Ll. W. Williams. Mae’n mynd ati y ddarlith, ond fersiwn gyfoes - cyd-ddigwyddiad ffodus oedd i i drafod sut y cafodd cymeriadau fel Wil Cwac Cwac a Siôn Blewyn Wasanaeth Llyfrgelloedd Cyngor Gwynedd gynnal cystadleuaeth Coch eu datblygu. adeiladu cymeriadau llyfr allan o Lego eleni. Yr enillydd oedd Mared Meddai Nia Gruffydd, Rheolwr Llyfrgelloedd Cyngor Gwynedd: Williams o Rostryfan gyda’i hail-gread rhagorol o glawr Llyfr Mawr y “Yn garedig iawn, cytunodd Dr Williams i fynd ati i ysgrifennu’r Plant, ac yn arwydd pellach efallai o hirhoedledd ac apêl Llyfr Mawr ddarlith ar gyfer ei chyhoeddi, ac rydym yn hynod ddyledus iddo am y Plant i genhedlaeth newydd o blant Cymru! Ar ôl gweld ymgais ei waith yn paratoi’r testun, ac am rannu nifer o luniau teuluol gyda fuddugol Mared, penderfynodd Dr Williams y byddai’n addas iawn fel ni i’w cynnwys, sy’n ychwanegu at hyfrydwch y ddarlith arbennig hon. clawr i’w ddarlith. Mae John Ll. W. Williams, wrth gwrs, yn fab i J.O. Williams, ac fe fu’n Mae’r ddarlith erbyn hyn wedi ei huwchlwytho fel e-lyfr ar safle barod iawn i rannu llawer o luniau teuluol i’w cynnwys yn nhestun y Borrowbox Llyfrgelloedd Gwynedd, fel y gall pawb ledled Cymru sydd ddarlith. â diddordeb yn y cyfnod a’r hanes hwn, allu ei darllen yn rhad ac am “Mae cyfraniad y cymeriadau yn nheitl y ddarlith yn aruthrol i ddim. Er mwyn defnyddio gwasanaeth Borrowbox, rhaid i chi fod yn ddiwylliant a llenyddiaeth Cymru, ac yn benodol i’w llenyddiaeth aelod o’ch Llyfrgell, a gwybod eich rhif PIN (gellir holi amdano trwy plant. Mor hyfryd oedd derbyn testun y ddarlith ysgrifenedig gan Dr eich Gwasanaeth Llyfrgell lleol). Williams, a roddodd eu hanes ar gof a chadw, ac mae Llyfrgelloedd Mae manylion pellach ar gael ar www.gwynedd.llyw.cymru/llyfrgell Gwynedd yn falch iawn o allu hwyluso hyn. Ceir yma hanes difyr, ac mae dolen i’r e-lyfr yma: https://fe.bolindadigital.com/wldcs_bol_ hynod ddarllenadwy am y cyfeillgarwch rhwng y pump, y gymuned yn fo/b2i/productDetail.html?productId=LLC_911056&filter=all&from- Nyffryn Ogwen yn y cyfnod, a’r dylanwadau a fu ar J.O Williams. Page=1&b2bSite=4316&browseItemId=425502&ftok=6fe99b9131e- “Heb bobl fel J.O Williams a Jennie Thomas, ni fyddai rhai o 6bee98e4639030e44c4e3 4 Llais Ogwan | Gorffennaf | 2020
alw heibio am sgwrs go iawn! Talybont Anfonwn ddymuniadau am wellhad llwyr a Y Gerlan buan i Jane Griffiths, Tyˆ Mawr, sydd ynghanol Neville Hughes, 14 Pant, Bethesda Caren Brown, Cilwern, 14 Ffordd ei thriniath ar hyn o bryd. Mae Jane â gwên, 600853 Gerlan, Bethesda, LL57 3ST. Barbara Jones, a gair caredig, i bawb bob amser. 01248 602509 / 07789 916166 1 Dol Helyg, Talybont 353500 Mae Mrs Enfys Jones, 2. Cae Gwigin, yn [email protected] cerdded yn ardderchog â chymorth pedair Linda Brown, 1 Gwernydd, Gerlan, olwyn. Ni choeliai neb ei bod yn gwta pum Bethesda, LL57 3TY. 01248 601526 Ar ddiwedd mis annaturiol arall, braf yw mis ers iddi dorri ei choes. Mae ei dycnwch, gweld rhywfaint o lacio ar y cyfyngiadau a’i dewrder yn anhygoel. arnom. Gobeithio na fydd hi’n hir rwan, cyn Enfys, achubwn ar y cyfle i estyn Oes o wasanaeth i Blas Ogwen y dechreuwn ddod yn ôl i ryw fath o drefn. Y cydymdeimlad dwys atat ar achlysur colli Dim yn aml y gallwn longyfarch a diolch gamp wedyn fydd dal i feithrin yr arferion da a Ellen, dy chwaer-yng-nghyfraith ychydig yn i rywun am weithio am 38 o flynyddoedd ddaeth yn ail-natur inni yn ystod y Cyfnod Clo! ôl. Cofiwn, hefyd, am Mair Wyn, merch Ellen, yn yr un swydd, ond dyna’n union yr hoffai Gwell peidio â dechrau dwrdio am y a’i theulu. Mae Mair yn hen ffrind inni yma, preswyliaid, cyfeillion, trigolion yr adral a cynydd diweddar mewn sbwriel yn yr ardal. yn Nhalybont. staff Cartref Henoed Plas Ogwen ei wneud yn Dydi o ddim i gyd yn cael ei daflu allan o Anfonwn gofion cynhesaf at Llew, gwˆr achos Amadna Roberts, Stryd Hir, Gerlan. ffenestri ceir, cofiwch. Mae llawer ohono’n Enfys, a Dilys, chwaer Jean, Bryn Awel, ym Mae pawb ohonom yn ddiolchgar ac cael ei luchio’n gwbl ddi-híd ar ochr y pafin, Mhlas Ogwen; at Iola Williams, 5. Cae Gwigin yn falch o dy waith caled a’th ymroddiad, neu ym môn y clawdd. Biti garw, a ninnau’n gynt, yng Nghartref Ceris Newydd ac at Ifan, Amanda. Pob dymuniad da iti – rwyt ti’n byw mewn lle mor brydferth. ym Mhlas yr Wyddfa, Llanberis. Edrychwn haeddu cael rhoi dy draed i fyny! Cyfle i longyfarch sydd gennym gyntaf y ymlaen at gael ymweld âr Cartrefi’n iawn mis hwn, beth bynnag. unwaith eto, a ‘fedr Ifan ddim disgwyl dod Ymddeoliad Ar ddydd ei phenblwydd, y 27ain o Fehefin, adref am dro i brofocio cefnogwyr tîm Lerpwl. Hoffai Amanda Roberts, Stryd Hir ddiolch yn dathlodd Rita Thomas a’i gwˆr Brian o Fryn Gyda thristwch y clywsom am farwolaeth fawr iawn i holl staff, ffrindiau a theuluoedd Celyn, Gatws, eu Priodas Aur. Mae’n debyg Mrs. Nerys Coleman, Bryn, Llandygai, yng ym Mhlas Ogwen am gyfarchion, cardiau ac na fu’r dathlu’n union yn ôl y cynlluniau Nghartref Plas Hedd ddiwedd Mehefin. anrhegion a’r parti a gafodd ar achlysur ei gwreiddiol, ond yn sicr cawsant dreulio Bu yn gyn-organyddes ac yn aelod ymddeoliad. Hoffai hefyd estyn croeso mawr i diwrnod byth-gofiadwy yng nghwmni’r teulu gwerthfawr a chefnogol i bopeth yng Sharon Williams (Sharon Llan), i’w swydd fel agos. Bendith arnoch, Rita a Brian, a iechyd Nghapel Bethlehem dros y blynyddoedd. Rheolwr y Cartref. da i’r dyfodol! Anfonwn ein cydymdeimlad at ei phriod, Llongyfarchiadau a dymuniadau gorau i Mr. Ernie Coleman, yn ei brofedigaeth lem o Emma Hughes, 18. Cae Gwigin, sydd wedi golli priod annwyl. cael ei derbyn gan Brifysgol Bangor ar gwrs Hoffai Enfys Jones ddiolch o galon i’w hyfforddiant Nyrsio, i ddechrau yn yr Hydref. theulu a’i ffrindiau i gyd am yr holl gardiau, Pob bendith a llwyddiant iti, Emma, yn dy galwadau ffôn ac anrhegion a dderbynniodd yrfa ddewisiedig. Mi fyddi’n Nyrs benigamp. ar achlysur ei phenblwydd yn 90 y mis Mae Dafydd , Emma a Nel wedi cael diwethaf. Er gwaethaf cyfyngiadau Cofid, cymydog newydd, sef Mark Elderkin, un arall fe gafodd benblwydd i’w gofio yng nghôl ei o hogia’ Pesda. Mae Mark yn nai i Gwilym theulu agosaf. 0808 164 0123 Davies, ac yn gefnder i Catherine a Rachel, a Gan mai hwn yw rhifyn olaf ‘Llais Ogwan’ fu’n byw yn 35. Bro Emrys, rai blynyddoedd tan fis Medi, anfonwn longyfarchiadau a yn ôl. Bydd Mark yn teimlo’n gartrefol iawn dymuniadau gorau i bawb fydd yn dathlu yn y Sgwâr, gan fod nifer helaeth o’r trigolion penblwydd , neu benblwydd Priodas, â chysylltiau agos iawn â Bethesda, ac yn arbennig dros y gwyliau, ac i’r holl bobl ifainc gyn-ddisgyblion yn Ysgol Dyffryn Ogwen. sy’n disgwyl canlyniadau arholiad. Cofiwn, Gobeithio y byddi di, a’r ddau gi bach, yn hefyd, am unrhyw un sydd mewn helynt; yn Owen’s Tregarth hapus iawn yn dy gartref newydd, Mark. unig, neu’n gaeth i’w gartref dros yr Haf. Cerbydau 4, 8 ac 16 sedd Roeddem i gyd yn llawn pryder wrth Cofiwch roi gwybod inni am ddigwyddiadau Arbenigo mewn glywed bod Christine John, 10 Cae Gwigin, o bwys, er mwyn eu cynnwys yn y rhifyn meysydd awyr wedi cael ei chipio’n ddi-symwth i Ysbyty nesaf. Cludiant Preifat Gwynedd. Cafodd lawdriniaeth frys ond, Arhoswch yn ddiogel ac yn iach, bobl a Bws Mini erbyn hyn, deallwn ei bod yn dod yn ei blaen Talybont, a diolch am eich cefnogaeth i’n 01248 60 22 60 | 07761 619 475 yn dda. Brysia wella, Christine. Mae dy Papur Bro!. w w w . o w e n s w a l e s . c o . u k deulu a’th ffrindiau yn Nhalybont yn edrych ymlaen i’th weld yn cychwyn allan efo Reg am dro byr cyn bo hir. Dymuniadau gorau am wellhad buan i Keith Jones, 13. Dolhelyg, yn dilyn ei driniaeth y mis diwethaf yn Ysbyty Glan Clwyd. Mae Keith wedi dioddef cyfnod hir o afiechyd eleni. Hefyd, i Sister Bethan Griffiths a gafodd godwm yn ei chartref. Braf iawn eich gweld yn codi llaw arnom wrth inni basio’r tyˆ, Bethan. Bydd hi’n brafiach byth pan gawn 5 Llais Ogwan | Gorffennaf | 2020 Ysgol Llanllechid
Croeso’n ôl, blant! Mae’n llonni calonnau pawb sy’n Edrychwn ymlaen hefyd at mynd a dod, ac yn sicr yn arwydd Mae rhai o blant groesawu Miss Zoe yn ôl yn dilyn o obaith. Da iawn chi! blwyddyn 3, sef dosbarth ei habsenoldeb mamolaeth. Mrs Marian Jones, wedi Caredigrwydd bod yn brysur yn efelychu Gwellhad Buan Mae cymaint o garedigrwydd gwaith yr artist dawnus Dymuniadau gorau i Effy! Mae’n ymysg cymuned yr ysgol a Cefyn Burgess, drwy braf dweud bod Effy yn gwella ar diolchwn i bawb am fod yno yn ddarlunio rhai o gapeli’r ôl ei llawdriniaeth ddiweddar yn ein cefnogi. Rydym ninnau yma ardal. Dyma Ifan, â’i lun o Ysbyty Gwynedd. hefyd, wrth gwrs, i gynnig help Gapel Carmel. llaw. Diolch arbennig i Jake am Y Cyfnod Clo wneud cacen ac am fynd â hi Mae’r cyfnod clo yn parhau i draw at Anti Heather i sgwar lusgo ymlaen, ac er fod Mark Rachub, gan gadw pellter! Roedd Drakeford wedi llacio rhywfaint Anti Heather wrth ei bodd! Da ar y cyfyngiadau, parhau mae’r iawn ti Jake! angen i ymddwyn yn gyfrifol; cadw pellter a chadw yn lleol, er Llongyfarchiadau mwyn cadw’n iach. Do, achosodd Llongyfarchiadau i Elain Haf cael haul crasboeth ddiwedd Owen, Gruff Beech a Dylan Fehefin i’r torfeydd ymgasglu, ac Billington am ddod i’r brig mewn nid yr haul yn unig a ddenodd y cystadleuaeth ffitrwydd Gwynedd! torfeydd; erys achos ysgytwol Llongyfarchiadau gwresog, a George Floyd am byth, ac yn sgil daliwch ati i gadw’n heini! Mae’r y digwyddiad creulon, a esgorodd tystysgrifau ar y ffordd i chi! ar brotestio byd eang, llithrodd rheolau Covid. (Braf yw nodi bod Windrush a Dinasyddiaeth y protestiadau lleol wedi cael eu Mehefin 22 oedd diwrnod trefnu yn ofalus a’r digwyddiadau Cenedlaethol ‘Windrush.’ Roedd wedi bod yn llwyddiant, gan y disgyblion wedi rhyfeddu at y barchu rheolau ymbellhau). A ffaith fod hanner miliwn o bobl beth am lwyddiant diweddar tîm wedi teithio i Brydain o’r Caribî pêl-droed Lerpwl? Mrs Nerys rhwng 1948-1971 ar longau, Tegid wrth ei bodd, a Mrs Rona gydag un o’r llongau hynny yn Williams ddim mor siwˆr! Yn dwyn yr enw Empire Windrush. naturiol, bu dathlu, ac am ennyd, Daeth hyn ag atgofion pleserus Covid-19 yn cael ei anghofio! i ni am yr amser pan aeth rhai Capel Carmel gan Seth o’r disgyblion hynaf o Ysgol Arwyddion o Obaith Llanllechid i ymweld â Chaerdydd Da iawn chi blantos a fu wrthi’n i wethfawrogi a dysgu am Diolch yr haf, ac edrychwch ar ôl eich brysur yn gwneud lluniau enfys. gyfraniad pobl y Caribî mewn Diolch yn fawr i’r holl staff am eu hunain a chadwch yn saff, ac fel Mae torreth ohonynt wedi cael eu cymunedau. Yn ystod ein taith, gwaith caled a’u holl ymdrechion. sy’n cael ei ddweud yn aml y gosod ar ffenestri yng nghyntedd cafwyd cyfle i ymweld â chymuned Dymuniadau gorau i bawb dros dyddiau hyn: Daw eto haul ar fryn! Ysbyty Gwynedd i gydnabod aml ddiwylliannol Trebiwt, a gwaith ein gweithwyr allweddol. gafodd ei sefydlu cyn cyfnod y Windrush, a chyfle i gyfarfod (â’r diweddar) Betty Campbell, sef arweinydd a phrifathrawes groenddu gyntaf Cymru. Pleser oedd gwrando ar ei storiau difyr. Dywedodd bod pobl o’i chwmpas yn dweud wrthi na fyddai byth yn llwyddo, oherwydd lliw ei chroen, ond roedd gan Betty Campbell dân yn ei bôl a’r cysyniad o degwch yn ei chalon. Pan feddyliwn am yr ymgyrchoedd diweddar, cofiwn am Betty Campbell fel dynes cyn ei hamser, a ddysgodd ei chyd-ddyn i barchu gwahaniaeth mewn pobl, yn hytrach na’i feirniadu. Gwersi pwysig i’n plantos ni heddiw! Dylan Billington yn astudio’i gasgliad o wyfynnod Dylan Billington yn astudio’i gasgliad o wyfynnod 6 Llais Ogwan | Gorffennaf | 2020 Glasinfryn a Chaerhun
Y Cyfnod Clo ffyrdd wedi cael eu torri. Mae toreth ym Mryn Gwredog Isaf, Waen www.annapritchard.co.uk Pwy fuasai wedi meddwl y byddwn o flodau gwyllt hyfryd, lliwgar yn Wen. Mae Anna efo stiwdio yn Llongyfarchiadau iddynt ar eu yn dal i fod yn y cyfnod clo ers y arddurno y ffyrdd a llawer iawn o ei chartref lle mae’n cynllunio a llwyddiant. gwaharddiadau ym mis Mawrth! adar yn canu o ben bore tan hwyr y dylunio ei gwaith celf. Yn ystod y Ydi, mae o wedi newid bywyd pawb, nos – gwych yn wir! blynyddoedd diwethaf mae hi wedi Dymuniadau gorau yn enwedig yr hen blantos, ac yn Rhaid canmol tîm golygu a bod yn gwehyddu sgarffiau hyfryd Dymuniadau gorau am wellhad rhywbeth y byddant yn eu gofio chyfranwyr Llais Ogwan dros o sidan a gwlan ac, yn ddiweddar, buan i ddwy o’r ardal fu yn yr am byth. Yma yn Waen Wen, sydd y tri mis diwethaf am lwyddo blancedi a chlustogau o wlân. Mae’r ysbyty yn ddiweddar. Syrthiodd fel arfer yn ardal ddistaw, daeth i ddod a phapur bro gwerth dyluniadau wedi eu selio ar nôd Mrs Eva Thomas, Swˆn y Coed, yn newid ar fyd dri mis yn ôl! Gwelwyd chweil i’n cartrefi dros y wê. Mae clust defaid yr ardal gan fod Anna yr ardd a thorri ei choes a bu Mrs dwsinau o bobl yn cerdded, beicio erthyglau diddorol, penigamp wedi yn hannu o un o deuluoedd ffermio Marian Bryfdir Jones, Bro Eryri yn a loncian ar hyd ein lonydd a’n ymddangos, o deithiau cerdded i defaid hynaf yn Nyffryn Ogwen. Ysbyty Abergele yn cael triniaeth llwybrau lleol, a rheini yn bobl arddio a choginio, ac mae’n wych Efallai fod rhai ohonoch wedi gweld ar ei llygaid. Dymuniadau gorau i ddieithr i’r fro. “O ble maen nhw fod yr ysgolion wedi medru cyfranu ei gwaith yn Eisteddfod Llanrwst Allan Jones, Bwthyn y Waen sydd i gyd yn dod?” oedd ar wefusau a’r plantos ddim hyd yn oed yn yr y llynedd. Mae gan Anna a’i gwˆr wedi cael ambell gyfnod gwael yn pawb! ysgol! Diolch yn fawr i chwi gyd! Dewi ddiadell o ddefaid hefyd, ystod y cyfnod cythryblus hwn. Yr Mae gerddi, waliau a chloddiau yr sydd ar hyn o bryd yn pori ar dir un yw’r dymuniadau i bawb arall yn ardal fel Bodnant, a thiroedd sydd Rhaglen Ffermio yn Neiniolen dros yr haf. Bu criw yr ardal sydd ddim cystal ag arfer. wedi bod yn llwm yn llawn llysiau Ddiwedd Mehefin daeth Daloni Ffermio yno yn ffilmio hefyd ynghyd Pob dymuniad gorau i bawb dros a ffrwythau erbyn hyn. Does dim Metcalfe o raglen Ffermio S4C i â’r plant, Cadi a Guto. yr haf, gan obeithio y byddwn yn amheuaeth fod byd natur wedi bod ymweld ag Anna Griffith (Pritchard), Os hoffech weld mwy o waith a medru agor y Ganolfan unwaith eto ar ei orau eleni, gan nad yw ochr y Arlunydd Tecstiliau, sydd yn byw hanes Anna, ewch ar ei safle wê: ym mis Medi!
Rhaid Gwarchod Enwau Lleoedd
Sut mae diogelu enwau lleoedd â’u cyfoeth ‘Atlantic Slabs’, a gelwir crognant Clogwyn y 4. Tynnu sylw Cyngor Mynydda Prydain rhyfeddol – rhan mor allweddol o’n Geifr yng Nghwm Idwal yn ‘Devil’s Appendix’. a chyrff eraill at yr hyn sy’n digwydd, hetifeddiaeth ddiwylliannol genedlaethol? Mae’r enwau Saesneg yn mynd ar wefannau a galw am warchod enwau lleoedd y Bu sawl ymdrech yn ystod y deugain ac i lyfrynnau a llyfrau ac yn cael eu defnyddio mynydd-dir gan sicrhau bod enwau mlynedd diwethaf, ac yma yn ein hardal mewn papurau newydd a chylchgronau ac ar Cymraeg ar ddringfeydd. ni fe lwyddwyd i gael gwared â ‘Nameless y cyfryngau darlledu. 5. Sicrhau bod cronfeydd data’r cynghorau Cwm’ (uwchlaw Cwm Idwal) a ‘Nameless Dewch inni fod yn gwbl glir ar y mater sir yn gyflawn ac yn gywir o ran enwau Peak’ (Nant y Benglog) o fapiau a hwn. Mae llurgunio enwau lleoedd Cymraeg lleoedd gyda’r ffurfiau Cymraeg yn gorseddu’r enwau Cwm Cneifion a’r neu eu disodli gan enwau Saesneg yn unig yn cael eu nodi a’u defnyddio, Foelgoch. Yn ddiweddar, cafwyd ymdrech treisio’n hunaniaeth ni fel cenedl. Mae a’i gwneud hi’n ofynnol i gyrff eraill anrhydeddus gan Gymdeithas Enwau angen dybryd am ddeddf i warchod enwau ddefnyddio’r ffurfiau hynny, gan gynnwys Lleoedd Cymru gyda chymorth Dr Dai Lloyd lleoedd hanesyddol. Cafwyd ymdrech cyhoeddiadau a’r cyfryngau darlledu. AC i warchod ein henwau lleoedd drwy anrhydeddus yn lled ddiweddar i gael deddf 6. Pan fo datblygiadau newydd megis ddeddfwriaeth, ond nid chafodd y cais ei o’r fath ond bu’n aflwyddiannus, ac mae codi tai, sicrhau bod cynghorau’n mynd gefnogi gan ddigon o’r Aelodau Cynulliad. gofyn inni ddwysáu ein hymdrechion i geisio ati i holi am enwau’r lleoedd hynny fel Mae disodli enwau lleoedd Cymraeg yn goleuo gwleidyddion ynghylch pwysigrwydd bod enwau Cymraeg addas yn cael eu mynd rhagddo. Dyma rai enghreifftiau o’r gwarchod enwau lleoedd. defnyddio. tueddiad gwarthus hwn yn ardal y Carneddau Dyma awgrymiadau ar sut y gallem 7. Cymell cynghorau sir a chymuned a’r Glyderau. Aeth Coed Cerrig y Frân warchod ein henwau lleoedd: ynghyd â chymdeithasau lleol i uwchlaw Blaen y Nant ym mhen uchaf Nant 1. Galw am ddeddfwriaeth briodol gan hyrwyddo prosiectau cymunedol i Ffrancon yn ‘Mushroom Garden’, ac aeth Craig Senedd Cymru fel bod enwau lleoedd gofnodi enwau lleoedd. Cwrwgl uwchlaw’r Marchlyn Mawr yn ‘Pillar hanesyddol yn cael eu gwarchod yn 8. Cymell sefydlu gwefannau lleol ar of Elidyr’. Disodlwyd Llwybr Gwregys ar ochr statudol. enwau lleoedd ar batrwm gwefan Enwau Tryfan gan ‘Heather Terrace Path’, a Rhaeadr y 2. Galw ar Swyddfa’r Arolwg Ordnans a Dyffryn Ogwen gan Dafydd Fôn Williams. Benglog islaw Llyn Ogwen gan ‘Ogwen Falls’. chynhyrchwyr mapiau eraill i 9. Cynnwys enwau lleoedd yn rhan o Bellach ‘Australia Lake’ ydy Llyn Bochlwyd yn a. nodi enw Cymraeg gwreiddiol yn unig gwricwlwm yr ysgolion cynradd ac rhai o gyhoeddiadau Saesneg y dringwyr a’r lle bo enw Saesneg ar hyn o bryd; uwchradd drwy gyd-gysylltu iaith, cerddwyr, a chyfeirir at Glogwyn y Tarw yng b. nodi’r enw Cymraeg yn unig pan fo hanes, daearyddiaeth ac astudiaethau’r ngheg Cwm Idwal fel ‘Gribin Facet’. Yr enw ar enw Cymraeg ac enw Saesneg; amgylchedd. y draethell raean ar lan Llyn Idwal ydy’r Ro, c. cynnwys enwau lleoedd Cymraeg sydd 10. Galw ar ein holl gynghorau sir i osod ond erbyn hyn mae’r enw ‘Idwal Beach’ wedi heb fod ar y mapiau ar hyn o bryd. arwyddion yn nodi enwau llwybrau, ymddangos. Mae Creigiau Cwm Graeanog 3. Ymaelodi â Chymdeithas Enwau Lleoedd pontydd ac afonydd lle bo’n briodol. rhwng Carnedd y Filiast a Mynydd Perfedd Cymru i hyrwyddo’i hamcanion sy’n Ieuan Wyn uwchlaw Nant Ffrancon wedi cael yr enw cynnwys gwarchod yr enwau. (atgynhyrchir gyda chaniatâd Ogwen360) 7 Llais Ogwan | Gorffennaf | 2020
heintio ar ôl pob ymweliad. Teimlwn bod Bethesda cyfrifoldeb mawr arnom fel Blaenoriaid i Llandygái sicrhau nad ydym yn rhoi unrhyw aelod, Mary Jones, Iona Wyn Jones, Dyma Fo, 16 Pentref, nac ychwaith aelod o’r cyhoedd, mewn [email protected] Llandygái, Bangor LL57 4HU 07443 047642 perygl o gwbl, ac felly ni fyddwn yn 01248 354280 ystyried agor y drysau hyd nes y byddwn Joe Hughes, Awel y Nant, Ffordd Eirlys Edwards, Sŵn y Coed, 23 Pentref Ffrydlas, Bethesda wedi cael sicrwydd diamheuol bod COVID Llandygái, Bangor LL57 4HU 601902 19 wedi cilio’n llwyr. 01248 351633 Yn y cyfamser, mae gwaith cynnal a chadw yn dal i fynd yn ei flaen, er mwyn Cartref newydd ceisio sicrhau nad oes dirywiad yng Damwain Croeso i Sioned Jones a David Hayes i’w nghyflwr yr adeilad unigryw hwn. Rydym i gyd yn dymuno gwellhad buan i Mrs cartref newydd ym Mryn Caseg. Mae Sioned Anfonwn ein cofion cywiraf atoch i gyd, Joan Beer, a gafodd godwm sylweddol tra’n o Fryn Caseg yn wreiddiol a David o Sling. ac edrychwn ymlaen at gael croesawu’r aros gyda’i merch yn Stafford dros gyfnod y gymuned gyfan yn ôl i’n plith ar gyfer clo. Croeso gwahanol weithgareddau cyn bo hir iawn! Croeso cynnes i’r teulu Hanson, sef Eglwys Sant Tegai, Llandygai Tony, Llinos, Tomos a Matilda, sydd wedi Eglwys Crist, Glanogwen Ymddiheuriad ymgartrefu yn Glandwr, Rhes Douglas Eto’r mis hwn, anfonwn ein cofion Ni ymddangosodd newyddion St Tegai yn ers rhai wythnosau bellach. Pob lwc a cynhesaf at ein haelodau i gyd –yn rhifyn Mehefin 2020 o’r Llais oherwydd hapusrwydd iddynt yn eu cartref newydd. enwedig y rhai fu’n gaeth i’w cartrefi problem dechnegol. Gweler isod yr eitemau a cyhyd, gan obeithio na fydd yn hir cyn i ni gollwyd! Yr Eglwys Unedig weld ein gilydd unwaith eto. Diolch bod Gyda’r glaw yn achosi tyfiant aruthrol yng y tywydd yn dal yn caniatau i ni allu gael Dymuniadau gorau ngardd y Capel, mae’r dynion, sef Emyr, OJ a awyr iach, boed wrth fynd am dro neu Mae’n ddrwg iawn gennym glywed fod Liz Walter yn dal yn brysur yn cadw popeth yn drwy fwynhau bod yn yr ardd. Jones wedi cael damwain ac yn yr ysbyty. dwt, gyda Heulwen yn cynorthwyo a chadw Diolch i’r rhai anfonodd eu amlenni Dymunwn adferiad buan iawn iddi ac i’w gwˆr trefn arnynt hwythau – gwerthfawrogwn eu rhodd i’r Trysorydd, a chofio ein bod yn sy’n dioddef o anhwylder gartref ers rhai hymdrechion yn fawr iawn. dal yn gorfod talu’r Cyfran Esgobaethol misoedd. Yn dilyn cyfarwyddiadau manwl a ddaeth ac wrth gwrs y biliau arferol. Bydd i law o bencadlys yr Eglwys Bresbyteraidd amlenni newydd yn cael eu dosbarthu Cydymdeimlad yng Nghymru parthed y posibilrwydd gyda hyn, ac os dymunwch i ni gasglu’r Estynnwn ein cydymdeimlad dwysaf i Susan o agor y Capel ar gyfer gweddi breifat, lleill, rhowch ganiad ar y rhifau isod. a Margaret, nithoedd y ddiweddar Mrs Mary penderfyniad unfrydol y Blaenoriaid oedd na Diolch yn fawr. Robinson, Fern Cottage ar eu colled o fodryb ellid ystyried gwneud hynny ar hyn o bryd. Cofiwch os oes rhywun yn unig neu annwyl. Roedd y dair ohonynt yn gefnogwyr Cyn y gallwn agor y drysau i’r cyhoedd, am gael sgwrs, mae croeso i chwi roi brwd (ac yn enillwyr selog!) o nosweithiau bydd yn rhaid cael glanhawyr proffesiynol caniad i Glenys ar 600371 neu Barbara bingo yr eglwys ac roedd yn bleser gweld y i mewn i sicrhau nad oes arlliw o haint yn ar 600530. Gobeithiwn gael cyfarfod cyn wen siriol ar wyneb Mary wrth iddi ennill! llechu yno, ac yna mynd drwy’r broses o ddi- bo hir. Penblwydd Arbennig Dathlodd Edmond Douglas Pennant benblwydd arbennig ar ddechrau’r mis. Gobeithio eich bod wedi cael diwrnod pleserus er y cyfyngiadau, Edmond. Cawn gyfle eto yn y dyfodol i’ch llongyfarch yn bersonol!
Gwasanaethau Sant Tegai Llandygai Yn ystod cyfnod anodd y coronafirws, mae aelodau’r gynulleidfa yn cadw mewn cysylltiad clos drwy ebost neu dros y ffon ac yn ymuno 01248 298763 pob dydd Sul am 10.15 mewn cydweddi ddistaw yn y tyˆ gydag eglwysi eraill Bro Ogwen. Croeso i chi oleuo cannwyll, ddarllen darn o’r Beibl neu fyfyrdod a dweud gweddi gyda ni.
Adeilad St Tegai ar gau Hoffem atgoffa ein darllenwyr bydd adeilad yr eglwys yn parhau ar gau yn y dyfodol agos ac hyd y gellir rhagweld; nid yn unig oherwydd Cofid-19 ond wrth gwrs oherwydd y gwaith atgyweirio. Ni chynhelir gwasanaethau yn yr eglwys nes bydd y gwaith ar ben. Cadwch olwg ar ein colofn am y newyddion diweddaraf ynghylch yr ail-agor. 8 Llais Ogwan | Gorffennaf | 2020 Enwau Dyffryn Ogwen (Diolch i Dafydd Fôn Williams am ei ganiatâd i ddefnyddio cynnwys allan o’r wefan ‘Enwau Dyffryn Ogwen’. Mae o’n gweithio ar y wefan ac yn cynnwys mwy o’i waith ymchwil i enwau’r ardal wrth fynd ymlaen). Yn Llais Ogwan Mis Mehefin roedd enwau’n dechrau gyda’r llythrennau A a B. Y mis hwn cyhoeddwn restr o enwau yn cychwyn gyda’r llythyren C
Cae Braich y Cafn cae ger braich o fynydd sy’n ymwthio i hafn ddofn o dir / Hafn ddofn lle mae afon yn rhedeg drwyddi Cae Coch cae wedi ei aredig Cae Cyd cae yn cael ei ddal gan fwy nag un person Cae Gwigyn cae ym meddiant dyn o’r enw Gwigyn Cae Gwilym Ddu cae ym meddiant Gwilym Ddu Cae’r Ffos cae ble’r oedd ffos ynddo Cae Gronw cae ym meddiant Gronw Cae Gwyn cae gyda thyfiant gwyn yn ei nodweddu Cae Herfin cae erfin? Maip yn tyfu ynddo. Cae Hyfaid cae ym meddiant dyn o’r enw Hyfaidd Cae Ifan Gymro cae ym meddiant dyn o’r enw Ifan Gymro Cae Mawr cae mwy na’r cyffredin, neu mwy na gweddill caeau’r Cae’r Saeson Bach (Gwern Saeson Bach) O’i gymharu â fferm fynydd gyfagos Gwern Saeson Fawr Cae Rhys William Cae oedd ym meddiant Rhys William Cae’r Wern Cae oedd ynghlwm wrth y Wern Fawr (ger Cororion) Capel Cwta Enw ‘diweddar’ - Dim hanes o gapel yno. Cwta = tir crintachlyd, gwael? Capel Ogwen Capel ar lannau Ogwen Carneddi Ardal ble’r oedd nifer o garneddau Caseg Afon wyllt, gyflym, gydag ewyn fel mwng caseg yn carlamu Cefnfaes maes ar gefnen o dir, neu ran bellaf y maes Cefn y coed tu ôl i’r coed Ceunant glyn cul Cilfodan cilfach? cawodan? Hafoden? Cilgeraint cilfach y teulu/ cilfach Geraint ( llai tebygol) Ciltrefnus ciltreflys; cilfach ble’r oedd fferm y llys Ciltwllan cilfach yr egwys dywyll (mewn coed) Clwt y Felin darn bychan o dir yn perthyn i’r felin Coed Uchaf Y coed uchaf (i fyny’r mynydd), neu y coed pellaf oddi wrth y ganolfan weinyddol Coed Isaf Isaf (i lawr y mynydd) neu agosaf i’r ganolfan weinyddol Cochwillan ystyr ddim yn wybyddus Coed Hywel coed oedd yn eiddo i Hywel Coetmor coed mawr Coed y Parc coed y darn o dir oedd wedi ei gau i mewn Corbri o’r enw personol Gwyddelig ‘Cairbre’, neu bryn bychan (cor+bre) Cwlyn lle bychan Cymysgmai y waun sy’n cael ei haredig ym Mai
Proffesiynol, diogel a chyfrinachol LLEDDFU POEN Cefn, cyhyrau, esgyrn, cymalau, a thensiwn cur pen Eli Lichtenstein ✆ 07743373895 [email protected]
Ogwen Advert Mono.indd 1 2015-09-15 8:56 AM 9 Llais Ogwan | Gorffennaf | 2020 Taith o Amgylch y Fro gydag Arwyn Oliver
Rydyn ni’n cychwyn y mis hwn o byddwch yn cyrraedd llwybr faes parcio Plas Ffrancon. Ewch i sy’n amgylchynu Moel Faban. ben draw’r maes parcio a drwy’r Mae hwn yn lle da i gael eich bwlch yn y ffens gan gymeryd gwynt atoch a mwyhau’r olygfa llwybr “Cae Boncs” i gyfeiriad fendigedig. Carneddi. Troi i’r chwith a cherdded i Cyrraedd llwybr Chwarel Pant gyfeiriad Chwarel Bryn. Dreiniog a throi i’r chwith i Dilyn y llwybr sy’n mynd â chi gyfeiriad Lôn Hen Barc. heibio gwaelod Bwlch Molchi a Troi i’r chwith ger Meithrinfa chanlyn y wal fynydd nes bron Ogwen ac ymlaen i gyfeiriad cyrraedd y chwarel. Rachub. Ymhen rhyw 100 metr, Ewch drwy’r giât a cherdded troi i’r dde i fyny’r llwybr heibio drwy’r chwarel nes cyrraedd fferm Cae Cymro. ffordd. Troi i’r chwith i lawr y Ewch drwy’r giât ger y fferm ffordd a mynd heibio mynediad a dringo’n raddol i’ch chwith. ffordd ar y dde sy’n arwain i Rydych yn sicr o ganfod y llwybr Fferm Bryn. er nad yw’n glir ar y cychwyn. Ewch ymlaen i lawr y ffordd Anelwch am y giât gyda pholyn nes cyrraedd arwyddbost llwybr gwyn arni. Wedi gadael y giât, cyhoeddus ar y chwith. Aiff y cerdded ar draws yr hen domen llwybr â chi i lawr i Lanllechid. chwarel i fyny am y giât uchaf Cymerwch y llwybr hwn. sy’n rhoi mynedfa i’r mynydd. Cyrraedd Llanllechid a throi O’r fan hyn (lle mae cronfa i’r chwith ar ffordd Llanllechid ddwˆr wedi ei chladdu ar y dde i gyfeiriad Rachub. Troi i’r dde i chwi), cerddwch ar y gwastad yn sgwâr Rachub ac ymhen 100 am waelod yr inclein sy’n codi metr, troi i’r chwith ar hyd llwybr uwchben Rachub. Lôn Bach Odro. Pellter: ychydig dros 3 Milltir Mae’r rhan yma’n eithaf serth Fe aiff y llwybr â chi heibio i Amser: tua 2 awr am ychydig. Dringwch i fyny’r Ysgol Llanllechid yn ôl at Blas Offer: esgidiau addas (rhannau mwdlyd) inclein a thua hanner ffordd Ffrancon. Math o daith: ambell i lecyn serth
SIOP Cadwch OGWEN yn saff 33 Stryd Fawr, Bethesda
Peidiwch anghofio am Siop Ogwen. Galwch draw! Anrhegion a chrefftau lleol, Cardiau, Llyfrau, Coffi Poblado, Jam Cartra, CDs, Lluniau, Gemwaith, Sebon, Canhwyllau, Dillad, Golwg, Y Cymro, Llais Ogwan a llawer mwy! Cewch archebu llyfrau Cyngor Llyfrau Cymru trwy’r siop, neu gylchgronau (e.e. Barn, Mellten, Bore Da, Y Traethodydd, O’r Pedwar Gwynt ayyb) a CDs hefyd. Ar agor ddydd Mercher (10-2), Dydd Iau /Gwener (10-5) a dydd Sadwrn (10-3).
[email protected] 600763 neu 07708 008051 01248 208 485 10 Llais Ogwan | Gorffennaf | 2020 Wil Rich mewn cyfweliad ar dâp gyda Derfel Roberts yn 1974
Ym Mis Rhagfyr 1974 cyhoeddwyd dywed y Sais, yn ddigon o arfau y cyntaf o ddau gyfweliad a ganddo i gario’r dydd bob tro. recordiwyd ar dâp gydag un o gymeriadau mwyaf gwreiddiol Dyma addasiad o’r sgwrs a y fro, sef Wil Rich neu William gafwyd gyda Wil. Richard Davies i roi iddo ei enw Ll.O: I ddechrau cychwyn Wil, lle iawn. Yn anffodus mae’r tâp cawsoch chi eich geni a’ch hwnnw wedi mynd ar goll ers magu? blynyddoedd ond mae ei gynnwys Wil: “Wel, rydw i’n enedigol o’r ar gof a chadw yn ein papur bro. Gerlan ‘ma ‘te. Wn i ddim Yn y gyfrol Byd Go Iawn Un un o ble oedd fy nhad, ond Nos Ola Leuad gan Dr J. Elwyn yma rydw i’n cofio fy hun. Hughes, dywedir bod y cymeriad Yn Stryd y Ffynnon (Well Now, Gwas Gorlan yn nofel St.) y ganwyd fi. Roedd gen Caradog Prichard wedi ei seilio i bump o chwiorydd ac un i raddau helaeth ar Wil Rich neu brawd ac rydw i’n byw efo ‘Wil Ritsh’ fel mae’n cael ei alw un chwaer o’r enw Maggie gan JEH. Mae JEH yn disgrifio yn Carneddi ar hyn o bryd.” Wil fel hyn;- Ll.O: I ba ysgol oeddech chi’n “Roedd William Richard Davies mynd yn blentyn? yn siwˆr o fod yn un o’r cymeriadau Wil: “Ysgol y Gerlan, Ysgol anwylaf, diniweitiaf a doniolaf a Glanogwen a’r County droediodd ddaear Dyffryn Ogwen School.” erioed. Ond prin y byddai unrhyw Ll.O: O, fuoch chi yn y County un yn gwybod amdano wrth ei enw School hefyd? llawn - Wil Ritsh ydoedd i bawb Wil: “Do, yn cario glo ‘te!” drwy’r ardal.” Ll.O: Faint oedd eich oed yn gadael yr ysgol? llun ar gefn mul. Ifans, Gerlan Ffarm yn gofyn Yn y cyflwyniad i’r cyfweliad yn Wil: “Doedd na fawr o waith “Dach chi’n meddwl?” i mi rywdro, Llais Ogwan dywedir, ”Y mae gadael wchi achos dôn i medda fi. “Oes gen ti isio brechdan dywediadau sydyn, bachog Wil ddim yno rhyw lawar.” “Ydw,” medda’r brawd Wil.” Rich, fel y’i gelwir wedi dod LlO: Lle fuoch chi’n gweithio? “Wel,” medda finna’, “Dowch “Oes os gwelwch chi’n dda,” bellach yn rhan o gynhysgaeth Wil: “Mi fûm yn y chwarel am allan i’r cowt ‘ma efo fi ac mi â medda fi ddiwylliannol ardal Bethesda.” gyfnod ac mi es i yn ôl yno i ar eich cefn chi wˆan.” “Rownd y dorth?” medda wedyn i ofyn am waith, a Ll.O: Sgynnoch chi stori arall am Ifan Ifans. FFRAETH dyma fi at y stiward, “Os fywyd ar y ffarm Wil? “Ia, ac yn ôl,” medda fi. Nid clyfrwch gwneud ydy dawn gwelwch yn dda Mr Rees, Wil: Oes tad, dwi’n cofio Ifan I barhau Wil, ond meddwl miniog, chwim sut mae hi’n edrych am sy’n medru cynhyrchu ateb job?” ffraeth a hwyliog i gwrdd â phob Dyma’r stiward yn gofyn i sefyllfa. Mae llawer un wedi mi, “Hogyn pwy ydach chi?” trio’i law ar wneud sbort am “Hogyn Richard Davies, ben Wil ond wedi gorfod cilio’n Gerlan,” medda fi. fuan a’i gynffon rhwng ei goesau “O ia,” medda fo, “Dwi’n ei oherwydd bod atebion Wil yn nabod o’n iawn. Wyddoch fwy gafaelgar na gosodiadau ei chi , be’ gyfaill, ewch wrthwynebwr. chi byth i’w sgidia fo tra byddwch chi byw.” CAREDIG “Maen nhw am fy nhraed i Na feddylied neb mai trwy falais rwˆan.” medda fi. yr enilla’r cymeriad hwn ei le Ll.O: Ar ôl bod yn y chwarel, beth fel brenin y dywediad ffraeth ddigwyddodd wedyn? chwaith. O na, ni chlywais i neb Wil: Mi es i o’r chwarel i Gerlan erioed yn dweud gair cas amdano. Ffarm ac rydw i’n cofio Cymeriad hoffus ydyw, heb angen rhywun yn dweud wrtha i dweud dim byd creulon am neb, y byswn i’n edrych yn dda gan fod ei arabedd, neu ei ‘wit’ fel petawn i yn cael tynnu fy 11 Llais Ogwan | Gorffennaf | 2020 Tregarth Ysgol Tregarth
Olwen Hills (Anti Olwen), 48 Bro Syr Ifor, Tregarth 600192 Babi Newydd Mae cael gweld y gwaith da mae’r plant Angharad Williams, 23 Ffordd Tanrhiw, Braf yw cael llongyfarch Mrs Lliwen Jones, yn wneud yn hyfryd ac yn rhoi gwên ar ein Tregarth 601544 Pennaeth ysgol Tregarth a Bodfeurig, a’i gwˆr gwynebau. Cadwch yn saff i gyd a chofiwch, Mr Glynne Jones ar enedigaeth eu mab bach, fe ddaw eto haul ar fryn. Deian Glyn a aned ar 26ain o Fai. Edrychwn Dathlu penblwydd arbennig ymlaen at gyfarfod Deian Glyn yn fuan. Dosbarth Ffrydlas Dathlodd Carys Williams, Y Garreg Wen, Tal Cadwch yn saff! Diolch eto i’r plant sydd wedi bod yn brysur y Cae, ei phenblwydd yn saithdeg oed yn yn gweithio adref ar wahanol brosiectau a ystod Mis Mehefin. Llongyfarchiadau mawr Dosbarth Idwal thasgau. a phob dymuniad da i’r dyfodol Carys, gan Tydi’r cyfnod clo yma ddim yn amharu dim ar Cawsant gyfle i ddysgu am rai o enwogion bawb o dy deulu a dy ffrindiau. frwdfrydedd a pharodrwydd y plant Meithrin ac arwyr ar draws y byd. Un ohonynt oedd a Derbyn i weithio’n galed a mwynhau! Stephen Hawking. Hefyd gan fod cymaint Profedigaeth Rydym yn parhau i dderbyn pentwr o waith yn y newyddion yn ddiweddar am hawliau Cydymdeimlwn gyda theulu Islwyn Jones, gwych. Yn sicr, mae gennym blant gweithgar cyfartal, fe ddarllenodd hi am Martin Valwyn, Dob, fu farw yn ddiweddar. a brwdfrydig iawn a diolch i’r rhieni sydd yn Luther King a Rosa Parks, gan wneud llun Anfonwn ein cofion at ei briod Val, y brysur yn cefnogi’r plant adref. Mae llawer ohoni hi ac o’r bws hwnnw yn Alabama a bechgyn Gethin, Lesley gan gofio am y o blant yn brysur yn cwblhau pob tasg heb ddechreuodd y protestiadau yno. diweddar Geraint a’r holl deulu yn eu sôn am feddwl am ambell dasg ychwanegol! Cafodd rhai ymestyn eu dychymyg drwy profedigaeth. Roedd Islwyn yn berchen ar Maent yn parhau i weithio’n galed ar-lein ac greu planed newydd sbon a mynd ati i y cwmni trydannol Dob Electricals ac yn ar bapur ac allan yn yr awyr agored. Rydym ddisgrifio ei nodweddion. Creodd Joel gyfres weithgar iawn yn yr ardal. yn parhau i ddilyn thema ac ar hyn o bryd yn o blanedau yn troi o gwmpas seren arbennig dysgu am greaduriaid bach sydd i’w gweld yn a’I enwi yn ‘Pecwyn’. Planed ble roedd cathod Llongyfarchiadau ein gerddi. Nid oes rhaid mynd ymhell o’r tyˆ i yn byw a greaodd Caitlin. Braf gweld plant yn Llongyfarchiadau mawr i Anwen Griffiths, ddarganfod a dysgu. Rydym wedi mwynhau’r defnyddio eu dychymyg! Cysgod y Parc, Sling, a’r teulu ar enedigaeth stori ‘Y lindysyn llwglyd iawn’ ac wedi dysgu Rhaid nodi mae’r tasgau mwyaf poblogiadd Rhianwen Mai yn ystod mis Mehefin, sef llawer am gylch bywyd pili pala. Wyddoch chi yw rhai mathemategol! Daliwch ati wir. merch fach i Hywyn a Rachel Griffiths, fod modd defnyddio lego a duplo i greu lindys? Dwygyfylchi. Cofion at Nain a’r teulu bach. A beth am greu lindys allan o frechdanau Dosbarth Ogwen a ffrwythau? Mae Dosbarth Idwal yn gallu Dros y mis diwethaf, mae dosbarth Ogwen Cydymdeimlo gwneud hyn a mwy! Roedd astudio’r pili pala wedi parhau eu hymdrechion drwy wneud Anfonwn ein cydymdeimlad gyda Ann ac yn gyfle gwych i ddysgu mwy am gymesuredd y mwyaf o’r platfform ar-lein a gweithio o Ian Cook, Carreg y Bedol, Sling. Hefyd Sion, ac mae’r plant wedi dangos eu bod yn gallu adref. Rydym wedi bod yn edrych ar bynciau Meical a’r holl deulu yn eu profedigaeth o creu llun neu ddarn o waith sy’n gymesur. megis mynyddoedd, cyfandiroedd a thirnodau golli mam a nain annwyl iawn, sef Helen Mae detholiad o dasgau celf yn cael eu gosod enwog o gwmpas y byd. Bu’r disgyblion yn Maud Williams, Mynydd Llandygai ar yn wythnosol ac rydym oll wedi dotio at y parhau i ddatblygu eu sgiliau digidol gan Fehefin 15. Roedd Anti Helen yn Anti i holl gwaith sydd yn cael ei gynhyrchu. Mae’n braf ymchwilio a defnyddio amryw o raglenni blant Ysgol Bodfeurig ers blynyddoedd, cael amser i fod yn greadigol a dysgu sgiliau gwahanol. Mae’r disgyblion wedi mwynhau wedi gweithio yng nghegin yr ysgol ac yn newydd. darllen am Antartica, gwaith ymchwil i gymorth yn y dosbarthiadau. Bydd colled Diolch o waelod calon unwaith eto i’r rhieni dirnodau enwog, ymchwilio i fynyddoedd lleol fawr ar ei hol. Yn meddwl amanoch fel a’r gwarchodwyr sydd wedi helpu’r plant i gan greu taflenni gwybodaeth a chreu model teulu. gwblhau’r tasgau a’r gweithgareddau o adref. o’r Wyddfa.
www.llaisogwan.com @Llais_Ogwan 12 Llais Ogwan | Gorffennaf | 2020 Ysgoloriaeth gwerth £1,500 ar gael i bawb fydd yn astudio rhywfaint o’u cwrs prifysgol yn Gymraeg CwisCwisAdnabod Mae Prifysgol Bangor wedi croesawu’r cyfran helaeth o’u cwrs yn Gymraeg cyhoeddiad y bydd pob myfyriwr fydd ym Mangor nag yn unman arall, mae Bro Llais yn dechrau yn y Brifysgol fis Medi, ac yn cymuned fywiog a gweithgar dros ben astudio o leiaf 40 credyd drwy gyfrwng i’r myfyrwyr yma hefyd, ac mae hynny Ogwan y Gymraeg, yn derbyn ysgoloriaeth o yn gwneud Bangor yn le delfrydol i £1,500 dros dair blynedd. astudio.” Daw hyn yn sgil y cyhoeddiad gan y Mae’r cynllun wedi derbyn cefnogaeth Coleg Cymraeg Cenedlaethol eu bod eang ar draws y sector Addysg Uwch. yn ymestyn y Cynllun Ysgoloriaeth Meddai Lleucu Myrddin, Llywydd Undeb Cymhelliant i gynnwys pob myfyriwr Myfyrwyr Cymraeg Prifysgol Bangor: Mae llythyren gyntaf pob ateb yn cael ei roi i chi, fydd yn dechrau yn y brifysgol yn mis “Mae’n wych gweld ymrywmiad y Coleg ond mae rhai o’r atebion efo mwy nag un gair. Medi 2020 sy’n dewis astudio o leiaf 40 i annog mwy o fyfyrwyr i astudio drwy credyd drwy gyfrwng y Gymraeg. Bydd gyfrwng y Gymraeg ac i roi cefnogaeth A : Stad o dai ger y Caledffrwd deiliaid yr ysgoloriaeth yn derbyn £500 y ychwanegol i brifysgolion a myfyrwyr B : Glasinfryn flwyddyn (neu £1,500 dros dair blynedd). mewn cyfnod mor ansicr. Gobeithio’n C : Ddim yn addoldy ym Mraichmelyn Fel arfer mae’r Coleg yn cynnig wir y bydd nifer dda o bobl ifanc yn D : Cae lliwgar ysgoloriaeth cymhelliant i hyd at 200 manteisio ar y cyfle arbennig hwn ac ar E : Mae coflech iddo ar siop chips Mabinogion o fyfyrwyr bob blwyddyn ond mewn y ddarpariaeth cyfrwng Cymraeg wych neu Ogwen Stores erstalwm ymateb i argyfwng Covid-19, mae’r sydd ar gael ar eu cyfer.” F : Roedd y siop yma yng Ngharneddi Coleg wedi penderfynu ymestyn y Dywedodd Cofrestrydd y Coleg, FF : Cyfaill i Caradog o’r Maes cynllun ar gyfer pob myfyriwr cymwys, Dr Dafydd Trystan: “Wrth ymateb i G : Dringwch y rhain, nid ydynt yn ddi-liw gan dargedu o leiaf 500 o fyfyrwyr, argyfwng Covid-19 mae’r Coleg wedi H : Cartref y defaid enwog a hynny ar gyfer pa bynnag bwnc ymrwymo i wneud popeth o fewn ein I : Mae gan yr ysgolhaig yma Fro y maent yn dymuno ei astudio, gan gallu i gefnogi myfyrwyr a phrifysgolion. J : Prifddinas a chapel gynnwys y Gymraeg a chyrsiau Addysg Mae’n bleser gennym felly ymestyn L : Rhwng Plas Ffrancon ac Ysgol Llanllechid Gychwynnol Athrawon is-raddedig. y cynllun ysgoloriaeth cymhelliant LL : Ger Castell Penrhyn Gobaith y Coleg yw y bydd y ac anogwn unrhyw un sy’n ystyried M : Grwp a enwyd ar ôl prifathro cymhelliad ariannol hwn yn cefnogi mwy dechrau cwrs prifysgol yng Nghymru N : O groeslon Coetmor i fyny o siaradwyr Cymraeg i ddewis astudio yn mis Medi i astudio’n Gymraeg ac i O : Afon trwy gyfrwng y Gymraeg yn mis Medi ymgeisio am ysgoloriaeth.” P : Cae chwarae i’r rhochwyr ac yn cefnogi prifysgolion, sy’n wynebu Wrth groesawu’r cynllun meddai’r R : Caellwyngrydd heriau sylweddol yn sgil yr argyfwng, Gweinidog Addysg, Kirsty Williams: RH : Allt werdd i ddarparu cyrsiau Cymraeg ar gyfer “Mae’n newyddion gwych bod y S : Fferm ar y ffordd gefn i Dalybont cynifer o fyfyrwyr â phosib. Coleg yn ehangu yn sylweddol, T : Anedd-dai i’r gwneuthurwyr dillad Bydd hyn yn ychwanegol i’r cymorth nifer yr ysgoloriaethau i fyfyrwyr W : Un o’r Moelion sydd eisioes yn cael ei gynnig gan ar gyfer mis Medi, gan gynnwys Y : Cerdd enwog am anifail gan fardd sydd wedi Prifysgol Bangor i gynorthwyo’r rheini is-raddedigion Addsyg Gychwynnol ei gladdu yng Nghoetmor sy’n dewis astudio trwy gyfrwng Athrawon a Chymraeg. Rydym angen y Gymraeg. Fel rhan o ymdrech llawer rhagor o athrawon hyderus Llywodraeth Cymru i gynyddu nifer y ddwyieithog i ddiwallu’r twf mewn myfyrwyr sy’n astudio trwy’r Gymraeg, addysg Gymraeg ac i gefnogi’r Atebion ar dudalen 22 mae Prifysgol Bangor wedi bod yn cwricwlwm newydd o 2022 ymlaen.” cynnig bwrsariaeth gwerth o £250 y Am ragor o wybodaeth ac flwyddyn i’r rhai sy’n dewis astudio i ymgeisio am ysgoloriaeth, mwy na 40 credyd y flwyddyn drwy dylai myfyrwyr ymweld â gyfrwng y Gymraeg. gwefan y Coleg a llenwi Meddai’r Athro Andrew Edwards, ffurflen gais. Dirprwy Is-Ganghellor, Prifysgol Mae mwy o wybodaeth Bangor: “Astudir mwy o gredydau trwy am y Bwrsariaethau a gyfrwng y Gymraeg ym Mangor nag yn gynigir gan Prifysgol Bangor unman arall yng Nghymru a bellach yma: https://www.bangor. gellir astudio elfennau o bob maes ac.uk/studentfinance/info/ academaidd trwy gyfrwng y Gymraeg welshbursary.php.cy yma – o fodiwl unigol hyd at radd gyfan.” Oherwydd fod cymaint yn astudio 13 Llais Ogwan | Gorffennaf | 2020
gan Derfel Roberts Côr y Penrhyn Daw colofn y mis hwn allan o Lais Ogwan Mawrth/Ebrill 1975. Fel y nodwyd yn rhifyn y mis diwethaf credir mai’r diweddar Caeron Roberts, Tregarth, Ysgrifennydd y côr ar y pryd, oedd awdur y golofn.
Yr Hen Ffefrynnau Roedd y côr wrth ei fodd yn cystadlu, ond er hyn cynhaliwyd llawer iawn o gyngherddau gwych ac wrth edrych ar y rhaglenni gwelir yr hen ffefrynnau yn ymddangos o hyd, ‘Martyrs of the Arena,’ ‘Cytgan y Pererinion,’ ‘Sound an Alarm,’ ‘Crossing the Plain,’a hefyd ‘Y Pysgotwyr.’ Hoff ddarnau corau meibion a’r gynulleidfa hefyd cofiwch chi. Mae llawer o feirniadu ymysg cerddorion y dyddiau hyn ynglyˆn â’r hen ddarnau ond Llun o’r Côr a dynnwyd ar gyfer ymweliad â’r Festival Hall yn Llundain yn 1955. rhaid gofyn y cwestiwn - beth Oes rhywun yn adnabod rhai o’r aelodau tybed? sydd wedi dod yn eu lle mewn cerddoriaeth fodern sydd yn ganadwy a hefyd sy’n boddhau’r yn dilyn hanes cerddoriaeth Anghydweld ac ymateb yn gryf i’r gwrandawyr gael syrffed ar gynulleidfa? Pobl gyffredin am gan mlynedd i fyny i’r oes Fel ymateb i’r erthygl uchod anthemau, ac erbyn hynny yr wedi dod i fwynhau gwrando bresennol. Bu canu bendigedig derbyniodd Llais Ogwan lythyr oedd mynd adref yn blaenori ar ar gôr, ac nid arbenigwyr, yw’r ar yr hen anthemau a’r ffefrynnau gan D. Wynn Williams o Landygái bopeth arall. Cofiaf ddarllen yn gynulleidfa. Hwyrach fy mod adnabyddus ond pan ddaethpwyd ac fe ymddangosodd y llythyr yn y wasg ar y pryd feirniadaeth yn crwydro oddi wrth hanes at y darnau cyfoes aeth ugeiniau, rhifyn Ebrill 1975. Dyma gynnwys am gynnwys ‘Teyrnasoedd y Côr y Penrhyn ond hoffwn roi os nad cannoedd o bobl allan y llythyr hwnnw. Ddaear’ yn y rhaglen, o gofio enghraifft o’r canu hwn. Yn ystod fesul tipyn. I mi roedd hyn yn dehongliad gymaint gwell o’r un Eisteddfod Genedlaethol Bangor amlygu nad oedd ganddynt Annwyl Syr, darn gan enillwyr y gystadleuaeth yn 1971 rhoddwyd cyngerdd ar ddiddordeb o gwbl yn y caneuon Rwyf finnau fel eich sylwedydd i gorau gwledig. Mae’n amlwg nos Iau gan gôr yr eisteddfod, cyfoes. ar faterion y côr yn cael pleser oddiwrth oslef y golofn nad wrth ganu a gwrando ar yr hen oedd y sylwedydd yn aelod ffefrynnau. Gwahaniaethwn o barti a gafodd y profiad o yn ein barn nad oes rinwedd berfformio’r gerddoriaeth gyfoes mewn cerddoriaeth gyfoes, ac ac o ganlyniad mae’n gostwng na fedr y bobl gyffredin (pwy i ragfarn. Hwyrach y buasai’n bynnag ydynt?) eu mwynhau. well ymddiried ymdriniaeth o’r DatganiadLlythyrau Pwyllgor gynhyrchu gwaith cartref na Fel pe bai hyn yn annigonol, fel miwsig cyfoes i’r “arbenigwyr” y Cyffredinol Eisteddfod dysgu ac ymarfer darnau i’w enghraifft dyfynna’r sylwedydd sonnir amdanynt yn yr erthygl. Gadeiriol Dyffryn Ogwen perfformio. Teimlwyd hefyd gyngerdd Nos Iau yn Eisteddfod Un o’r darnau prawf yn yr ail Ni fydd Eisteddfod Dyffryn na fyddai’n briodol disgwyl i’r Bangor 1971 fel enghraifft, heb gystadleuaeth i gorau meibion Ogwen yn cael ei chynnal eleni. ysgolion ymateb mewn cyfnod drafferthu i archwilio’n ddigon yn yr Eisteddfod oedd ‘Y Sipsiwn’ Mae pwyllgor yr eisteddfod mor anodd i’r athrawon a’r manwl i’r rhesymau i gymaint gan frenin y cyfansoddwyr cyfoes, wedi dod i’r penderfyniad plant. o’r gynulleidfa ymadael cyn y sef William Mathias. Gan fod Côr na fydd modd ei chynnal fis Gyda golwg ar gynnal diwedd. Tybed a feddyliodd y y Penrhyn wedi cystadlu, buasai’n Tachwedd yn ôl yr arfer, a yr eisteddfod yn y dyfodol, gallai fod rhesymau eraill? Un dda clywed barn yn sylwedydd hynny oherwydd yr ansicrwydd byddai’r pwyllgor yn falch iawn o’r rhain yn sicr, oedd hyd eithafol dienw ar honno! yn yr amgylchiadau dyrys o gael croesawu rhai ifanc y cyngerdd a threfn y canu, fel Yr eiddoch yn bur, D. Wynn presennol. o’r ardal i gynorthwyo gyda’r na chlywyd y darnau cyfoes nes Williams. Heb sicrwydd y byddai’n gwaith. bosibl cynnal yr eisteddfod fis Ymholiadau - cysyllter â’r Tachwedd, barn y pwyllgor ysgrifennydd, Lowri Roberts yw na fyddai’n deg ac ystyriol trwy ebost: www.llaisogwan.com gwahodd cystadleuwyr i [email protected] Trydar: @Llais_Ogwan 14 Llais Ogwan | Gorffennaf | 2020
Cymeriadau’r Côr Cymeriad Y Côr y mis hwn ydy Gareth Dafydd Pritchard, Tenor Un yn Ysbyty Williams o Lanfairpwll sy’n canu gyda’r Gwynedd un diwrnod a’i holi a oedd modd tenoriaid cyntaf. Peiriannydd gyda BT oedd i mi ymuno gyda Chôr y Penrhyn. Wedyn, Gareth cyn ymddeol. cefais wahoddiad i’r ymarfer cyntaf, ac mi ges i fwynhad o’r canu a hefyd cyfarfod 1. Be’ ydy dy enw llawn? nifer o ffrindiau newydd. Mi ges i groeso Gareth Wyn Williams arbennig gan bawb. 2. Oed? 67 mlwydd oed 10. Pa un ydy dy hoff gân yn rhaglen y côr? 3. Gwaith Wedi bod yn gweithio am 38 ‘Gwinllan a Roddwyd’ mlynedd gyda BT ond wedi ymddeol ers 11. Pwy ydy dy hoff ganwr/gantores? tair blynedd. Dwi’n hoffi Cerys Matthews a Bryn Fôn 4. Lle wyt ti’n byw? Llanfair PG. yn Gymraeg ac Elton John a Adele yn y 5. Un o le wyt ti’n wreiddiol? Magwyd fi Saesneg. ar fferm ym Mhenrhos, Bangor, lle mae 12. Beth ydy dy farn di am ganu pop? Ysbyty Gwynedd rwˆan. Atgofion clir o gael mwynhad yn gwrando 6. Pa dri pheth fasa’n dy ddisgrifio orau? ac yn canu caneuon pop o’r 60au a’r Caredig, isio gwneud y gorau bosib’ ym 70au efo roc a rôl, caneuon Motown mhopeth ac amyneddgar. a chaneuon gwlad yn apelio mwy na 7. Ers faint wyt ti’n aelod o’r côr - Wedi chaneuon diweddar. ymuno a’r côr tua blwyddyn yn ôl. 13. Oes gen ti atgof am ryw ymweliad efo’r 14. Pa ddiddordebau eraill sy gen ti y tu 8. Pa lais wyt ti? Tenor Un côr? Yr atgofion gorau i mi oedd cael allan i’r côr? Golff, DIY a cherdded 9. Pam wnest ti ymuno â Chôr y Penrhyn? canu ar lwyfan Somerset House yn 15 - Oes yna rywbeth faset ti’n hoffi gweld y Wedi mwynhau canu ar hyd fy mywyd ond Llundain gyda Damon Albarn o flaen nifer côr yn ei wneud? Denu mwy o bobl ifanc byth wedi cael digon o amser i ymuno â mawr iawn o bobl. Teimlo balchder mawr i’r côr a gweld côr arbennig i bobl ifanc chôr. Ar ôl ymddeol mi wnes i benderfynu am gael y fraint o gael y cynnig gan Gôr yn cael ei greu ym Methesda a’r cylch. bod rhaid gwneud rhywbeth am hynny. y Penrhyn i sefyll ar y llwyfan arbennig Efallai cawn ganu caneuon modern hefyd Mi wnaeth Anne fy ngwraig gyfarfod hwnnw. yn y dyfodol.
bod pawb ohonom yn debycach i’r casglwr a ddylem, ond ein cymharu’n hunain â Iesu, trethi nag i’r Pharisead; ond rwy’n ofni nad er mwyn gweld ein hamherffeithrwydd a’n gair neu ddau felly mae hi yn f’achos i’n rhy aml o lawer. beiau, fel y ceisiwn y maddeuant sydd ar ein Rhaid gwylio rhag yr hunan-gyfiawnder sy’n cyfer. John Pritchard gwneud i ni ein hystyried ein hunain yn well Er lles ein heneidiau, rhaid ymwrthod a nag yr ydym, ac yn well na phobl eraill. Rwy’n hunan-gyfiawnder y Pharisead y soniodd Iesu ymwybodol o’m hangen am y gras i gadw fy amdano. Ond tybed – yn y dyddiau argy- DAMEG ngolwg ar Iesu, ac ar yr Efengyl sy’n f’atgoffa fyngus sy’n dal i’n hwynebu’r haf hwn – na Mae’r Arglwydd Iesu Grist yn drwm ei lach nad trwy fy naioni fy hun, ond trwy haeddiant fyddai’r mymryn lleiaf ohono’n lles i’n hiech- arnynt. Os rhywbeth, mae’n fwy beirniadol o’r Iesu Grist, yr wyf yn dderbyniol yng ngolwg yd? Wrth i’r cyfyngiadau a fu arnom dros y rhain nag o neb arall. Dyna sy’n gwneud i mi Duw. Mor bwysig yw cofio’r hyn a ddywed misoedd diwethaf gael eu llacio ddiwedd mis anesmwytho wrth weld y duedd sydd ynof i Iesu ar ddiwedd y ddameg hon: ‘Oherwydd Mehefin, a ninnau’n gweld y torfeydd enfawr fod yn debyg iddynt. Ar brydiau, mae’r duedd darostyngir pob un sy’n ei ddyrchafu ei hun’ yn rhuthro i draeth a stryd a pharc fel pe na honno’n fwy nag y carwn ei gydnabod. Mae (Luc 18:14). fyddai’r pandemig wedi’n taro o gwbl, tybed hynny’n amlwg i mi, a gwaetha’r modd mae’n Roedd y Pharisead yn diolch nad oedd nad oes angen i bawb ohonom ein cymharu debyg ei fod yn amlwg i bobl eraill hefyd. ‘fel pawb arall, yn rheibus, yn anghyfiawn, ein hunain â phobl eraill? Ie, tybed nad oes Yn y ddameg a adroddodd am y Pharisead yn odinebus, na chwaith fel y casglwr trethi angen i ni fedru dweud ein bod yn parhau i a’r casglwr trethi mae Iesu’n portreadu’r yma’, ac yn ei ganmol ei hun am ei fod ‘yn wneud rhai pethau y bu raid i ni eu gwneud hunan-gyfiawnder hyll a oedd yn wrthun iddo. ymprydio ddwywaith yr wythnos, ac yn talu dros fisoedd y Cloi Mewn? A thybed hefyd Mae’n disgrifio’r ddau ddyn yn gweddïo yn y degwm ar bopeth a gaf’ (18:11–12). Con- na fydd hynny’n golygu y byddwn yn dweud deml: y Pharisead crefyddol yn llawn ymf- demnio’r dyn hwn a wnâi Iesu am ei fod nad ydym yn gwneud rhai pethau y mae pobl frost yn ei ddaioni ei hun ac yn gwbl ddifrïol mor barod i ymffrostio ynddo’i hun ac mor eraill yn eu gwneud? Nid er mwyn dweud ein o’r casglwr trethi; a’r casglwr trethi hwnnw’n barod hefyd i gyfrif pobl eraill yn salach nag bod yn well na neb arall, ond yn syml iawn er gwneud dim ond ceisio maddeuant a thru- ef. Nid ein cymharu’n hunain ag eraill yn y mwyn ein cadw’n hunain a phobl eraill yn fyw garedd Duw. Gwn mai dymuniad Iesu yw gobaith o’n gweld ein hunain yn well na nhw ac iach.
www.llaisogwan.com @Llais_Ogwan 15 Llais Ogwan | Gorffennaf | 2020 CHWILA R Rachub a Llanllechid
Emlyn Williams, 13 Hen Barc, Llanllechid, Gwledydd Ewrop Bangor, LL57 3RS. 01248 605582 a 07887624459 [email protected]
Da oedd clywed bod Ffiona Sherlock, Tyˆ Capel Carmel wedi gwella ac yn dechrau gweithio eto. Dymunwn yn dda i Denise Roberts, Ffordd Llanllechid, sy’n disgwyl am lawdriniaeth yn yr ysbyty. Cynyddodd nifer y bobl a oedd yn mynd o gwmpas yr ardal ar feiciau yn sylweddol ar ddechrau mis Mehefin a bu llawer o bobl leol yn cerdded ( er nad oedd y tywydd mor ffafriol yng nghanol y mis), gan groesi’r ffordd yn aml i fodloni’r rheol dau fetr. Dechreuwyd ar y gwaith hirddisgwyliedig o newid mynedfa Elidir, Ffordd Llanllechid, i greu gwell lle parcio i’r perchnogion. Newidiodd adloniant trigolion Llwyn Bedw o gwis i “charades” ar un nos Sadwrn, gyda Sara ar y microffon. Da oedd gweld bod y glaswellt mewn llefydd cyhoeddus wedi’i dorri a bod yr ysbwriel ynddynt wedi’i godi, ond gresyn oedd gweld bod rhai’n dal i luchio ysbwriel allan o gerbydau wedi hynny. Os bydd angen cael gwared o ysbwriel mawr trwy fynd i’r ganolfan ailgylchu ym Mangor, dylid ffonio Cyngor Gwynedd ar 01766 771000 i wneud apwyntiad am yr wythnos ddilynol. Yn y chwilair mis yma mae enw DEUDDEG GWLAD YN EWROP i’w darganfod, Mae un cliw Llenwyd twll dwfn yn y ffordd ger wedi ei ddangos yn barod. A oes modd i chwi ddod o hyd i’r gweddill? (Mae LL, CH, DD, TH, 18/19 Hen Barc o fewn dyddiau , wedi i’r acyb yn un llythyren yn y Gymraeg, ond i bwrpas y chwilair dangosir hwynt fel dwy lythyren cynghorydd Godfrey Northam gwyno wrth ar wahân). Gyngor Gwynedd am y perygl. NID OES ANGEN ANFON ATEBION AR GYFER Y CHWILAIR YMA, I’CH DIDDORI YN UNIG YW. Am nad oedd y plant yn cael mynd at y Dyma atebion Mehefin :- Peter, 32-67; Clement, 88-97; Alexander, 105-115; Pius y Cyntaf, caeau chwarae i fynd ar i siso, y llithren, y 140-155; Stephen, 254-257; Sylvester, 314-335; John y Cyntaf, 523-526; Gregory y siglenni ac ati, bu nifer ohonynt yn hapus Pydwerydd, 827-844; Urban yr Wythfed, 1623-1644; John Paul yr Ail, 1978-2005; Benedict, wrth chwarae gartref ar drampolin, scwter 2005-2013; Francis, 2013- etc a chwarae peldroed yn yr ardd neu yn y stryd. Mae trigolion y pentref yn ymdopi’n dda gyda’r drefn newydd yn y siop, sef dilyn Plaid Lafur Dyffryn Ogwen llwybr un ffordd, cadw pellter, dim mwy na thri person yn y siop ar unwaith ac yn y Yn ystod mis Mehefin, cafwyd ail gyfle i gan lawer am y ffordd ofalus yr oedd Prif blaen. gyfrannu at ddatblygu maniffesto Plaid Weinidog Cymru yn ymdrin â chaethiwed y Lafur Cymru ar gyfer etholiadau Senedd cyfnod clo. Cymru 2021 a chyfle am y tro cyntaf at Trist oedd clywed bod nifer y bobl a oedd ddatblygu maniffesto Plaid Lafur Prydain wedi colli eu gwaith a nifer y bobl a oedd ar gyfer etholiad cyffredinol 2024. Hefyd angen help y banciau bwyd yn ystod tri Cadwch cafwyd cyfle i gael hyfforddiant neu addysg mis cyntaf y cyfnod clo wedi dyblu, ond da ar y we gan Blaid Lafur Cymru a Phlaid oedd clywed bod Partneriaeth Ogwen wedi yn saff Lafur Prydain. sefydlu cronfa i helpu pobl leol. Deallwn Yn ogystal â hyn, daeth adroddiadau na fydd Cyngor Gwynedd yn mabwysiadu’r wythnosol o Lywodraeth Lafur Cymru cyfle i gael wythnos arall o ysgol ym mis am eu gweithredoedd e.e. y llwyddiant i Gorffennaf yn lle mis Hydref. ddileu cysgu ar y stryd ac i sicrhau bod Y mae cyfarfodydd cyffredinol blynyddol cyfradd marwolaethau Covid-19 Cymru yn y gangen a Phlaid Lafur Arfon i fod i gael eu llai nag un Lloegr. Cafwyd cefnogaeth gref cynnal ym mis Gorffennaf. 16 Llais Ogwan | Gorffennaf | 2020 Ysgol Bodfeurig
Heb os, mae’r misoedd diwethaf wedi bod yn wahanol iawn i bob plentyn. Rydym yn falch iawn o bob un o blant yr ysgol sydd wedi addasu a cario mlaen i ddysgu mewn ffordd tra wahanol.
Dosbarth Ogwen Dros y mis diwethaf mae dosbarth Ogwen wedi bod yn brysur yn dysgu am gerddoriaeth ac am y tywydd yn ogystal a chael wythnos arbennig o heriau amrywiol! Yn ystod yr wythnos heriau llwyddodd Tomos a’i deulu i ddringo pob cam i gopa’r Wyddfa ar risiau’r ty - dros 4610 gris i gyd! Da iawn chi! Yn ystod yr wythnos gerddoriaeth roedd yn wych gweld fideos o blant yn chwarae drymiau, gitars ac un yn chwarae didgeridoo! DIddorol hefyd oedd sesiwn carioci ar Zoom, llawer o chwerthin gan bawb! Mae’r thema tywydd wedi rhoi cyfle i rai edrych ar ddata tywydd gan greu graffiau tra bo eraill yn mwynhau ysgrifennu erthyglau papur newydd a straeon amdano.
Dosbarth Idwal Mae dosbarth Idwal wedi bod yn mwynhau dysgu am y tywydd a’r tymhorau ac bellach wedi symyd i thema môr ladron. Yn ystod y mis diwethaf rydym wedi gweld y plant yn cael coginio, paentio, creu modelau o longau mor ladron a cist trysor, gweld penbyliaid yn tyfu a lindys Rydym yn brysur yn paratoi i Llongyfarchiadau yn fuan ac yn pwyso 5lb. Mae yn troi’n bili pala! Bu rhai yn groesawu rhai o’r plant yn nol Dymunwn longyfarch Mrs Lliwen bellach adref, yn altro bob dydd brysur yn dysgu am liwiau’r i’r ysgol. Unwaith eto amser Jones ein pennaeth, a’i gwr ac mae pawb yno wedi mopio’n enfys, eraill yn cadw dyddiadur gwahanol ond mae pawb yn Glynne ar enedigaeth mab bach lân! Dymuniadau gorau i’r teulu tywydd a phawb yn mwynhau edrych ymlaen yn eiddgar i weld y yn ddiweddar. Cyrhaeddodd bach gan bawb o deulu a ffrindiau amser gyda’r teulu. plantos unwaith eto cyn yr Haf. Deian Glyn chwech wythnos Ysgol Bodfeurig. 17 Llais Ogwan | Gorffennaf | 2020
Camau Bach Olwen, Non ac Aneurin. Ond gwta yn Ei Law Ef, y Bugail Da, gan Rhiwlas Mae pethau’n gwella’n araf bach, dair blynedd yn ddiweddarach, erfyn arno i’m tywys yn “yr Hen y cyfyngiadau’n lleihau ond angen oherwydd salwch, roedd y tri Lwybrau lle mae ffordd dda.”(Y , 17 Bro Rhiwen, Iona Jones pwyll a gofal o hyd. Cofion atoch phlentyn ac Etta yn farw. Profiad Beibl) Diolch am yr amddiffyn Rhiwlas 01248 355336 i gyd, yn enwedig y rhai sydd heb dirdynnol yw darllen rhai o’i mawr fu drosof eleni, ac am fod yn dda yn ystod y misiedd ddyddiaduron o’r adeg hon. gael fy nghadw rhag cyflawni Genedigaeth diwethaf. Dywed mewn un rhan: pechodau ysgeler. Maddau fy Croeso i Nanw, merch fach Catrin “Yr wythnos ddiwethaf oedd holl anwireddau, O Arglwydd, a a Sion,Tyˆ’r Ysgol a chwaer fach Cyswllt WiFi wythnos dywyllaf fy mywyd hyd dod i mi dy iachawdwriaeth - i’m i Owi. Llongyfarchiadau hefyd Erbyn hyn, mae modd inni yn hyn. Gwasgwyd fi i gyfyngder galluogi i fyw ac i bregethu yn i Alwyn ar ddod yn daid am yr gysylltu â band llydan WiFi ofnadwy! ... Etta i ffwrdd (yn ceisio dda, ac i ganu Barddoniaeth na eilwaith Tybed beth mae Owi’n yn Neuadd y Pentref. Dymuna gwella o TB), a minnau yn gorfod wna lygru neb - ond yn hytrach feddwl o’i chwaer fach? pwyllgor rheoli’r Neuadd ddiolch i claddu Non fach - heb iddi ei i ddyrchafu dyn, ac er gogoniant Phil Roberts a Mike o gwmni Opal gweled!” Duw. Dy Ysbryd Sanctaidd dyro Cydymdeimlo IT Services, Rhiwlas. Maen nhw Mewn man arall mae’n i’m goleuo, i’m hyfforddi, ac i’m Bu farw perthynas i Nia Mair wedi darparu a gosod y cyfarpar disgrifio’r profiad o golli un o’i cadw yn bur. Mae Etta fach, ac Jones, Cae Glas, yn ddiweddar. yn rhad ac am ddim, a maen nhw ferched Olwen, a Non, ac Aneurin bach yn Roedd Rhodri Dafydd yn 41 oed, hefyd yn cynnig mynediad am “Bu farw gyda fy mraich chwith Dy Nefoedd Dy Hun. Tywys finnau yn wreiddiol o Ddyffryn Ardudwy ddim i’r rhyngrwyd i ddefnyddwyr oddi tani, a’i llaw fechan hi yn fy atynt i’r Aneddle Lonydd yn yˆ d ond wedi ymsefydlu yng Nghapel y neuadd. Mae’r pentref yn llaw innau.” amser da Dy hun. Garmon gyda’i wraig Eleri a’r ddiolchgar iawn iddynt am fod Anodd deall sut yr oedd modd Er mwyn Iesu Grist, Amen plant, Mabli, Miri a Twm. Roedd mor hael. iddo barhau wedi colledion John T Job yn gweithio i Gyfoeth Naturiol Unwaith y bydd cyfnod clo y Covid mor fawr, a syndod yw darllen Nos ddiwethaf y fl. 1902 Cymru fel swyddogg yr arfordir drosodd, a’r Neuadd ar agor y farddoniaeth brydferth a ac yn aml i’w glywed ar Galwad unwaith eto i’r cyhoedd, gallwch ddaeth o’i bin-ysgrifennu yn y Dwi mor ddiolchgar fod yr un Cynnar ar fore Sadwrn. I’r rhai gysylltu ag aelod o’r pwyllgor i blynyddoedd canlynol. Mae ei cysur ar gael heddiw i bob un sy’n cofio Miss Jones , Ysgol gael cyfrinair mynediad i’r wifi. brofiad, wrth gwrs yn adlais ohonom. Cysur sy’n gymorth i Waun, roedd yn fodryb i dad o’n hofn ninnau dros y misoedd wynebu marwolaeth, ond sydd Rhodri. Cofion hefyd at Gwenno Hen dad-cu diwethaf. Beth felly a’i cadwodd hefyd yn rhoi nerth i barhau i Evans, Coetmor. Braf oedd cael gweld y pennill drwy brofiadau ofnadwy’r streic fyw. Aeth Hen-dad-cu ymlaen i Cydymdeimlwn hefyd â Mrs gan fy hen dad-cu (John T Job) fawr a’i alar? ailbriodi, collodd y plentyn cyntaf Mair Roberts, Hafod Lon. Bu farw yn rhifyn Mai o’r Llais, a braf Haws gadael iddo yntau o’r briodas honno i salwch hefyd, ei chwaer, Mrs Laura Hosker, hefyd oedd cael fy ngofyn i esbonio yn ei eiriau ei hun - ond daeth hogyn bach i lonni ei yn 91 oed. Cymhwysodd fel rannu gair bach amdano. Mae’n “Dyma flwyddyn arall - lawn o galon - fy nhad-cu. A dyma finnau nyrs yn Ysbyty Môn ac Arfon a siwˆ r mai fel bardd (enillodd drugareddau wedi mynd heibio! nawr yn cael y fraint o ddilyn yn symud ymlaen wedyn i Lerpwl gadair dair gwaith a’r goron yn Pa sawl blwyddyn sydd i mi eto, ei lwybrau ef o fyw yn yr ardal ac arbenigodd fel nyrs gofal y y genedlaethol), emynydd neu tybed? Yr wyf yn gadael y cwbl hyfryd hon. llygaid. Cyfarfu â’i gwˆr, a oedd yn weinidog y mae llawer yn gwybod feddyg, yn un o ysbytai Lerpwl. amdano. Efallai fod rhai sy’n Ond wedi ymddeol dychwelodd y gwybod ychydig mwy am ei hanes ddau i fyw yn Neiniolen. Anfonwn yn ymwybodol o’r cyswllt gyda’r ein cofion at Mai Williams, Nia streic fawr yn y Penrhyn. Ond Eurwen. Gwynftyn ac Alwyn a’r hoffwn rannu gwedd arall ar ei teulu. Bu’r angladd ym mynwent fywyd - rhywbeth sydd wedi bod Eglwys Crist ac fe gymerodd Nia yn gymorth i mi yn ystod y cyfnod ran yn y gwasanaeth. Cofid-19. Hefyd fe fu farw mam Lesley Symudodd JT i Fethesda yn yr Frost, Caeau Gleision, ac fe 1890au gyda’i wraig newydd, Etta anfonwn ein cofion ati hithau o Gei Newydd, a buan y daeth hefyd a’r teulu. tri phlentyn i lonni’r aelwyd -
Byddwn yn ailgydio yn y drefn ar ôl i'r feirws fynd heibio.
John T. Job, Rhiwlas 18 Llais Ogwan | Gorffennaf | 2020
Yn yr Ardd
Dyma ein mis poethaf yn aml. Mae’n amser 7. Rhowch fwyd i’r lawnt yn arbennig os na Gellir claddu cnydau sydd â gwreiddiau braf i eistedd yn yr ardd a’i mwynhau. roesoch fwyd iddi yn y gwanwyn. ee moron neu fetys, mewn tywod. [Mae Mae’n syniad da i gadw planhigion yn 8. Dyma amser da i roi llyfiad o baent i llawer i arddwr yn cadw’r rhain yn y ddaear edrych yn dda trwy dorri’r hen flodau oddi unrhyw waith coed. Sychu a Chadw tan ar ôl y Nadolig.] arnyn nhw. Mi fyddan nhw’n blodeuo am Llysiau Mae angen awyr yn yr oergell, felly gyfnod hwy wrth wneud hynny. peidiwch â’i gorlenwi. 3-5 gradd C (37-40 Bydd angen sicrhau bod unrhyw Os ydych wedi tyfu mwy o lysiau nag sydd gradd F) yw’r tymheredd iawn. blanhigion newydd yn cael digon o ddwˆr eu hangen, mae’n rhaid eu storio nhw’n Golchwch y llysiau cyn eu bwyta, ar ôl – fe wnaiff dwˆr golchi llestri yn iawn. Fel ofalus. iddynt fod yn yr oergell. y nodwyd y mis diwethaf, mi fydd hofio’n Nid yw’n syniad da i gadw tomatos yn yr rheolaidd i gadw’r chwyn dan reolaeth yn Torrwch y coesau yn y bore ar ôl i’r gwlith oergell; mae’n newid eu blas. talu ar ei ganfed. ddiflannu a chyn bo’r haul yn grasboeth. Ni ddylech ddewis ond y dail sy’n berffaith. Oeddech chi’n gwybod? Tasgau Mae rhai llysiau yn dirywio’n fuan iawn • Fod bresych yn cynnwys cymaint o 1. Tacluswch farf yr hen wˆr [clematis] ac ar ôl eu casglu. Mae hyn yn digwydd galsiwm ag sydd mewn llaeth? unrhyw blanhigion eraill sy’n dringo. oherwydd bod y siwgr naturiol yn troi’n • Os yw eich ffa dringo yn barod i’w bwyta, 2. Os oes gennych blanhigion mewn startsh. Ceisiwch gadw’r bwydydd sy’n fe fyddant yn torri’n hawdd heb blygu. ystafell haul, gellir eu gosod yn yr awyr rhyddhau ethylen - fala, afocado, bananas, • Mae hadau pwmpen yn llawn sinc ac yn iach dros yr haf. melon, nectarîn, gellyg, eirin gwlanog, dda i iechyd y brostad. 3. Dyfriwch y planhigion newydd ond eirin a thomatos -ar wahân i flodfresych, • Mae banana yn dda i wrthweithio asid yn byddwch yn ddarbodus efo’r dwˆr. ysgewyll, bresych, ciwcymbr, pys a y stumog. 4. Torrwch yr hen flodau oddi ar y phupur. • Mae mwy o fitamin C mewn llysiau planhigion er mwyn ymestyn y tymor Mae pob math o ffa yn rhewi’n dda, gwyrdd tywyll nag sydd mewn rhai blodeuo. hefyd pys, blodfresych gaeaf, ysbigoglys gwyrdd golau. 5. Os yw’n well gennych gael corbwmpen (spinaets) a moron. • Mae oddeutu 200 o hadau mewn [courgette] torrwch y marro yn ifanc. Mae’r rhan fwyaf o deulu’r bresych yn mefusen. 6. Astudiwch eich catalog er mwyn gallu aros yn y ddaear tan fod angen eu • Mae llus yn eich helpu i weld yn y archebu bylbiau at y gwanwyn nesaf. defnyddio. tywyllwch.
Llythyrau dadlennol newydd yn arwain at drysor o gyfrol am Caradog Prichard
Mae llythyrau hynod ddadlennol gwaith “yn llawn o drysorau... Ond roedd yn dechrau ysgrifennu sydd newydd ddod i’r fei mewn mae gennym le i ddiolch bellach barddoniaeth amdani hyd yn perthynas â’r bardd a’r llenor, fod y trysorau cudd hyn yn oed cyn iddi fynd i Ddinbych, ac Caradog Prichard, wedi arwain drysorau cyhoeddus.” yntau’n newyddiadurwr ifanc. A’i at gyfrol newydd amdano. Mae Mae’r ohebiaeth fwyaf dadlennol helbulon enbyd hi a ysbrydolodd Trysorau Coll Caradog Prichard yn ymwneud â mam Caradog y tair pryddest a enillodd goron yr (Y Lolfa) gan J. Elwyn Hughes yn Prichard a dreuliodd dros ddeng Eisteddfod Genedlaethol iddo dair cynnwys deunydd cwbl newydd mlynedd ar hugain yn yr ysbyty gwaith yn olynol. sy’n taflu goleuni ar berthynas meddwl yn Ninbych. Aethpwyd â Trysorau Coll Caradog Prichard Caradog gyda nifer o’i gyfeillion hi yno tua diwedd 1923 pan oedd yw trydedd gyfrol J. Elwyn Hughes a’i deulu. Caradog yn ei arddegau hwyr a am yr awdur, yn dilyn Byd a Roedd yr awdur, J. Elwyn newydd ddechrau ar ei yrfa ym Bywyd Caradog Prichard (2005) Hughes, yn gyfaill i Caradog myd papurau newydd, a bu yno a Byd Go Iawn Un Nos Ola Leuad Prichard a’i wraig Mattie, ac hyd ei marwolaeth, yn 79 oed. (2008). Bydd y gyfrol hon yn sicr o yntau’n hanu, fel Caradog, o Ymhlith y llythyrau, y mae dau a fod o ddiddordeb i unrhyw un sy’n Fethesda. Daw’r rhan fwyaf o’r ysgrifennwyd gan Margaret Jane ymddiddori mewn llenyddiaeth a deunydd o gasgliad newydd o Pritchard ei hun o’r ysbyty at barddoniaeth Gymraeg – mae’n bapurau Caradog Prichard, sydd cyfeillion a chydnabod, yn eu plith Caradog sy’n tanlinellu ei salwch gyfraniad pwysig arall gan J. erbyn hyn wedi’i gyflwyno i’r rai o enwogion Cymru a chyn- meddyliol. Elwyn Hughes i’n hymwybyddiaeth Llyfrgell Genedlaethol gan Mari gariadon. Mae’r gyfrol hefyd yn Mae salwch meddwl ei fam, a’i a’n hadnabyddiaeth o Caradog Prichard, ei ferch. Mae’r casgliad cynnwys cofnodion dyddiadur effaith arni hi ac arno yntau, ei mab, Prichard. yn cynnwys gohebiaeth rhwng Caradog rhwng 1963 a 1980. yn ganolog yng ngwaith llenyddol Mae Trysorau Coll Caradog Caradog a nifer o bobl eraill Dywed y Prifardd Alan Llwyd Caradog. Gwelwyd hynny yn ei Prichard gan J. Elwyn Hughes ar gan gynnwys aelodau o’i deulu, yn ei Gyflwyniad i’r gyfrol fod y nofel enwog Un Nos Ola Leuad. gael nawr (£14.99, Y Lolfa). 19 Llais Ogwan | Gorffennaf | 2020 Ysgol Abercaseg
Ers sawl wythnos mae ein hysgolion yn cwblhau’r helfa llyfrau, creu cerddoriaeth ar y ddefnyddio doliau LOL mae Gwenlli wedi bod Ganolfannau Gwarchod sy’n darparu seiloffon dwˆ r a chwarae tu allan yn yr haul. yn ei wneud! Mae Gwenlli ac Ynyr hefyd wedi gwasanaeth i blant gweithwyr allweddol. Yn Freya – Mae Freya wedi bod yn brysur yn bod yn plannu blodau yn yr ardd. ystod yr wythnosau diwethaf, mae athrawon cwblhau’r arbrawf enfys, ac wedi ymarfer Illtud – Mae Illtud wedi bod yn brysur Ysgol Abercaseg wedi bod yn cynllunio a ysgrifennu yn y pecyn gwaith. ofnadwy! Mynd am dro, gwneud jig-so, pharatoi tasgau a gweithgareddau amrywiol Oscar – Mae Oscar wedi bod yn brysur yn cwblhau gweithgareddau Mathemateg a ar gyfer y plant sy’n dysgu o adref. Rydym ymarfer ffurfio a dysgu am drefn yr wyddor ac darllen am y cymylau yng Ngwyddoniadur y fel athrawon wrth ein boddau’n cael gweld yn brysur yn adeiladu. Pethau Pwysig iawn yw ychydig o’r pethau beth mae’r plant wedi bod yn ei wneud yn eu Kieran – Mae Kieran wedi bod yn brysur yn mae Illtud wedi bod yn ei wneud. cartrefi yn ystod y cyfnod hwn. Dyma rannu coginio cacennau hefo Mason ei frawd bach, gyda chi, y gymuned yr hyn mae plant Ysgol ymarfer cyfri a chwarae yn yr ardd. Dosbarth Ogwen (detholiad) Abercaseg wedi bod yn ei wneud. Hoffem Isla – Os ydych yn llwglyd ar ôl y cyfnod yma hefyd gymryd y cyfle hwn i ddiolch i’r holl Dosbarth Tryfan (detholiad) gofynnwch wrth Isla am gyngor coginio! Mae rieni am eich cefnogaeth a’ch ymrwymiad Cêt – Mae Cêt wedi cael hwyl yn cynnal wedi bod wrthi yn coginio pizza a chacen, dros yr wythnosau diwethaf. Gobeithiwn y arbrawf gyda phethau da er mwyn creu enfys! sy’n edrych yn hynod o flasus! Mwynhaodd bydd pawb yn mwynhau gwyliau’r haf cyn Mae hi hefyd wedi bod yn ymarfer ei sgiliau yrarbrawf enfys, ac mae wrthi’n brysur yn dychwelyd i’r ysgol ym mis Medi. ysgrifennu. Gwych, Cêt! cwblhau’r pecyn gwaith. Cian – Tyfu berw, ymarfer ei waith amser Dosbarth Llafar (detholiad) ac ysgrifennu a chynnal arbrawf enfys yw’r Dafydd – Mae Dafydd wedi bod yn cadw’n Owain – Mae Owain wedi gwirioni gyda’r ychydig o bethau mae Cian wedi bod yn ei heini wrth fynd i gerdded mewn amryw o thema deinosoriaid ac wedi mynd ati yn syth wneud i gadw’n brysur! lefyddgwahanol. Wrth fynd am dro daeth o i gwblhau gweithgareddau yn y pecyn dysgu Gwenlli – Ymarfer ei sgiliau tynnu gan hyd i bethau diddorol iawn. Ffeindiodd bry adref. Yn ogystal â hyn mae o wedi bod yn canu hwiangerddi a mynd am dro i Foel Faban gyda’i deulu a chael siocled poeth ar y copa, blasus iawn!
Iwan – Mae Iwan wedi bod yn brysur gyda’i frawd mawr yn creu melin wynt i roi yn yr ardd yn ogystal â chwarae gem snap rhif a gwneud gwaith garddio. Mae Iwan wrth ei fodd yn gwneud gweithgareddau tu allan.
Belle – Yn ogystal â gwneud gweithgareddau o’i phecyn adref mae Belle wedi bod yn brysur yn cwblhau llyfr mathemateg ac wedi llwyddo i gyfrif a chofnodi, ymarfer creu siapiau 2D a gwneud dot-i-dot! Hefyd, mae Belle wedi ysgrifennu cardyn pen-blwydd i’w chyfnither Elsa.
Efan – Mae Efan wedi bod yn mynd am dro i’r goedwig gyda’i deulu a chasglu pethau ar gyfer yr helfa’r gwanwyn. Da iawn ti Efan! Yn ogystal â hyn, mae Efan wedi bod yn brysur yn creu tyˆ malwoden yn yr ardd gan ddefnyddio amrywiaeth o gerrig a digon o ddail i’r falwoden i fwyta!
Marilena – Yn ystod y tywydd braf mae Marilena wedi bod yn helfa blodau yn yr ardd, creu cardiau i deulu, cael cystadleuaeth taflu awyren bapur a phlannu planhigyn tomato yn yr ardd. Yn ogystal â hyn, edrychwch ar y patrwm lliwgar mae Marilena wedi creu ar ei chrys-t gwyn, bendigedig Marilena!
Dosbarth Ffrancon (detholiad) Cai – Mae Cai wedi cael hwyl gwneud y sialens 1 munud gan drio cydbwyso ar un goes, creu offerynnau allan o offer arferol a llawer mwy. Elin – Mae Elin wedi bod yn brysur yn 20 Llais Ogwan | Gorffennaf | 2020 Ysgol Abercaseg parhad o t19 NythGwaredwr y Byd y GânCastanwydden y Meirch cop eithaf mawr, ond yr un mwyaf diddorol (Salvator Mundi, paentiad Leonardo Heddiw mae’r gastanwydden – â’i hudol a chyffrous oedd yr ogof! Cafodd hefyd da Vinci o Iesu Grist) Flodau ar bob cangen; wers hanesyddol gan ei fam wrth fynd am Canhwyllau’n lliwiau llawen dro a dysgodd nifer o ffeithiau am sut oedd Ei lun sy’n gafael ynoch, a hanes A’u pêr wawl yn puro’r pren. Bethesda flynyddoedd maith yn ôl. Sydd yn hwn fel gwyddoch, Yn hen a rhan ohonoch Yn y byd ble bynnag boch. Cole – Mae Cole wedi mwynhau’r helfa o amgylch y cartref, ac wedi llwyddo i ddod o hyd ibob un. Mae o hefyd wedi bod yn cadw yn heini trwy gwblhau’r heriau ymarfer corff.
Jac Delwyn – Mae Jac wedi dal ati ac wedi dyfalbarhau gyda’i lawysgrifen, mae’n ymarferffurfio llythrennau a rhifau yn ddyddiol. Wrth fynd am dro, sylwodd fod llythrennau o’igwmpas ym mhob man! Daeth o hyd i frigyn anferthol ym Mharc Meurig ac aeth ati iamcangyfri hyd y brigyn ac yna ei fesur. Os ydy eich car yn fudur,mi fydd Jac yn siwr o helpu! Aeth ati i helpu ei fam a’i dad i olchi’r car. Chwarae teg i chdi Jac! Peillio Y Fronfraith Dosbarth Ffrydlas (detholiad) Yn gynnar y daw’r gwenyn, yn bwyllog (yr aelod o Gôr y Wig sy’n canu gyntaf yn y Angharad – Mae Angharad wedi bod yn I beillio sawl blodyn; bore) O’r hadau gwelir wedyn greadigol iawn gyda Lego, wedi gwneud cacen Liwiau braf ar ael y bryn. O’r galon cyfyd bronfraith – ei hunawd banana ac wedi bod yn didoli yn defnyddio Swynol ar foreugwaith; Diagram Carroll. Ffos y Felin Am orig y mae’i haraith Mae hi’n rhoi ei grym yn rhydd, yn ynni Yn fawl hael i’r dwyfol waith. Dafydd – Mam bach, mae Dafydd wedi bod I’r mecanwaith celfydd; yn andros o brysur! Mae wedi gwneud llwyth Rhed y dŵr ar hyd y dydd Draenen Ddu o waith darllen a mathemateg, mae wedi I olwyn droi echelydd. Mae’r ddraenen mor ysblennydd – yn ei gwisg darganfod bod ei frawd yn mesur 155cm. O wyn ar y bronnydd, Mae o wedi cael profiad gwych yn adeiladu tyˆ Y Saer Maen Ac eilun i arlunydd adra gyda’i dad a Shaun, ac wedi gwneud llun Y gwir sydd yn ein geiriau yr awr hon Ei chlogyn ar derfyn dydd. Wrth roi ein teimladau anhygoel o barot yn defnyddio syniadau o lyfr Am ŵr sy’n codi muriau, Y Wennol darlunio arbennig. Y gŵr sy’n gweld bwlch a’i gau. Yn firain daw o fwriad, – a gwanu Uwch y gweunydd gwastad; Gruff – Mae Gruff wedi bod yn brysur iawn Gaeaf y Cwm Daw’n glau i ymweld â’n gwlad, mis diwethaf, mae o wedi gwneud sgons O grwydro’r dyffryn diffrwyth Yn ôl â’i hudol hediad. cartref. (Mae Miss Williams a Mrs Briggs yn Gwelwn y lle mor llwm, edrych ymlaen i gael sgons gen ti ryw ben, Yn dyfiant yn y gweunydd Gwanwyn yn y gweunydd Gruff!) Mae wedi gwneud arbrofion diddorol Mor fyr yw glaswellt cwm. Sawr gwin gwefusau’r gweunydd – yn hudol iawn gyda phapur tisw gegin, pinnau ffelt a Briodas ysblennydd; dwˆr, wedi gwneud graff hoff liw pawb yn y tyˆ, Trwy grinder rhedyn rhodio Llwyfan i lân lawenydd I gwr y gwyntoedd main A’r cusanu’n dathlu’r dydd. wedi rhoi cynnig gwych yn ysgrifennu ei enw Lle safai merlod mynydd – yn defnyddio bodiau ei draed i ddal y beiro! Mor galed oedd y rhain. Hen Amddiffynfa Gwynedd Anrhydedd y Carneddau – yw iddynt Gwion – Gwaith dweud yr amser, adio Eu gwisg yn drwchus drechai Roi nodded fel caerau cannoedd a lluosi dim ond ychydig o beth Y dywydd ddôi i’w rhan, Uwch y tir yn gylch tyrau, mae Gwion wedi bod yn gwneud i gadw’n A hynny drwy y flwyddyn Yn gylch rhag yr estron gau. brysur. Mae Gwion hefyd wedi bod yn brysur O fyw’n yr uchel fan. yn gwneud anrhegion i’w ffrindiau, syniad Cymru bendigedig i godi calon! Llwynog â’i gyfran gyfrwys Na chiliwn rhag ei ch’wilydd, – yfory A meini uwch ei ben Adferwn ei bröydd, Yn swatio, eto’n gwrando, A chynnal iaith ei chynnydd Lily – Mae Lily wedi cwblhau her 1 munud Tu ôl i gadarn len. Yn daer i ennill y dydd. ac wedi darganfod ei bod hi’n gallu gwneud 28 ‘eistedd a neidio’ ar y trampolîn mewn Pan ddaw rhyw eglur oglau, Gronwy Wyn Owen 1 munud, wedi gwneud llun bendigedig o Y blewyn coch a gwyd Banda, wedi cwblhau’r helfa dyfeisiwr, wedi Ei ffroenau main i’w arwain ateb llwyth o gwestiynau am y deinosoriaid ac At fymryn prin o fwyd. wedi gwneud llun arbennig o’r Triseratops. Dafydd Morris 21 Llais Ogwan | Gorffennaf | 2020 I un gwˆr mae’r hyn sy›n gall Pa ddiben gorffen y gwaith Yn wirion i un arall. Heb ei orffen yn berffaith? Pwy Sy’n D. Gwyn Evans Alan Llwyd I’r neb a gâr fro’i febyd ’Rôl blino’n treiglo pob tref, Cofio Onid baich yw newid byd? Teg edrych tuag adref. Alan Llwyd Llawdden
Ddoe? Llawer milltir o hiraeth Segurdod yw clod y cledd, © Y sydd mewn un ergyd saeth A rhwd yw ei anrhydedd. Dr J. Elwyn Hughes Huw Cae Llwyd William Ambrose (Emrys)
Mae eisiau dyn cymwys, doeth Wedi dweud gwendidau dyn, I drin creadur annoeth. Dyweder y da wedyn. William T. Edwards (Gwilym Deudraeth) Morris Jones (Morris Cyfannedd)
Cwpledi Melys hedd wedi aml siom, Y cyfaill gorau, cofia, Distawrwydd wedi storom. A lleufer dyn yw llyfr da. cofiadwy 2 Ei feddargraff ei hun Evan Evans (Ieuan Fardd) D. Emrys James (Dewi Emrys) Sypyn arall, y tro hwn, o gwpledi sydd ymhlith Gorffennaf gyda’r rhain (ac fe welwch nad Na lunia air tu ôl i neb ydyn nhw’n dilyn yr un patrwm â’r rhai llawer iawn sydd wedi apelio ata i. Dw i bob Na fynnit ef i’w wyneb. uchod): amser yn llawn edmygedd o’r beirdd medrus Emlyn Oswald Evans (Emlyn Afan) hynny sy’n gallu dweud cymaint o fewn dwy Os cregyn gwag fydd yn y sach, linell fer (ac mi fydd y cyfarwydd yn eich plith Ni bu haf heb ei ofid Cregyn ddaw allan, bobol bach. yn sylwi eu bod, gan amlaf, yn saith sill yr Na bore oer heb ei wrid. Richard Davies (Mynyddog) un, yn odli ac yn cynnwys cynghanedd). O Roger Jones ran cynnwys, yr hyn sy’n ddiddorol ydi fod Ymffrostiaf bellach yn f’ymennydd pwˆl, – y rhan fwyaf ohonyn nhw naill ai’n traethu Ni sieryd oes a wˆyr dau, Nid oes paradwys fel paradwys ffwˆl. rhyw wirionedd oesol (yn wir ddoe, heddiw ac Rhy fawr yw ef i eiriau. T. H. Parry-Williams yfory) a hefyd, ar adegau, yn rhoi rhyw gyngor R. Williams Parry Pe bai gynnoch chi enghreifftiau o gwpledi (neu neu’i gilydd i’r darllenydd, gyda chyffyrddiad o O wylltio’n fflam daw amarch; benillion neu gerddi byrion) cofiadwy, teimlwch hiwmor ambell dro. Gobeithiaf y cewch flas ar A gyll ei ben a gyll barch. yn rhydd i’w hanfon ataf drwy e-bost i’r y casgliad bach a ganlyn: Elwyn Edwards cyfeiriad a ganlyn: [email protected]
Cyngor Gwynedd yn gwarchod bywyd gwyllt ymyl ffordd
Mae Cyngor Gwynedd wedi gloÿnnod byw.” ddulliau gwahanol o reoli ac mewn lleoliadau ble mae cyflwyno newidiadau i’w dull Yn draddodiadol, mae tuedd tyfiant a chwyn. llwybrau cerdded.” o ymdrin a ymylon ffyrdd yn y wedi bod o dorri ymylon ffyrdd Meddai Lea Connelly, Ychwanegodd Cynghorydd sir er mwyn gwarchod a hybu yn gynnar yn y gwanwyn sydd Swyddog Bioamrywiaeth Wager: “Mae wedi bod yn bioamrywiaeth. yn cael effaith ar eu gwerth Cyngor Gwynedd: “Mae’r hyfryd gweld blodau gwyllt ar Meddai’r Cynghorydd Catrin fel llecynnau i gefnogi ein coridorau yma mor bwysig i ein ffyrdd dros yr wythnosau Wager, Aelod Cabinet Cyngor bioamrywiaeth. Eleni, bu oedi fioamrywiaeth Gwynedd. Mae’r diwethaf, gan wybod eu bod nid Gwynedd dros Briffyrdd yn y toriad cyntaf, sydd yn blodau gwyllt yma nid yn unig yn unig yn edrych yn dlws, ond a Bwrdeistrefol: “Yn ôl rhoi cyfle i blanhigion flodeuo yn hardd i’w gweld ar ochor hefyd yn cefnogi pob math o adroddiad diweddar mae 41% a hadu cyn torri’r gwair. Mae y ffordd, ond yn ffynhonnell fywyd gwyllt. Rwy’n gobeithio o rywogaethau Cymru wedi hyn yn hybu twf mewn blodau bwysig o fwyd i wenyn a y bydd trigolion y sir yn cytuno gweld lleihad yn eu poblogaeth gwyllt, sydd nid yn unig yn pheillwyr eraill. y bydd y trefniadau newydd yn ers y 70au, ac mae 8% o’n edrych yn dlws, ond sydd hefyd “Maent yn cefnogi cymaint llwyddo i gadw cydbwysedd rhywogaethau yn wynebu cael yn gweithredu fel ffynhonnell o wahanol greaduriaid a rhwng gwarchod natur arbennig eu colli am byth (https://nbn. fwyd a chynefin i nifer o planhigion ac yn cysylltu ein sir, a chadw defnyddwyr ein org.uk/stateofnature2019/). rywogaethau. cynefinoedd gyda’i gilydd.” ffyrdd yn ddiogel.” “Mae gwarchod amgylchedd Lle bosib, bydd y toriad cyntaf Meddai Steffan Jones, Bydd Cefnffyrdd a mannau a rhywogaethau arbennig ein yma ond yn ymestyn 1 medr o’r Pennaeth Adran Priffyrdd a trefol, ble mae cyfyngiad 30 neu sir yn bwysig. Drwy newid ffordd, gan adael y gweddill fel Bwrdeistrefol Cyngor Gwynedd: 40 milltir yr awr hefyd yn gweld y ffordd yr ydym yn rheoli’r cynefin. Bydd toriad llawn yn “Mae hwn yn gam mawr o patrymau torri gwahanol. tyfiant ar ochr ein ffyrdd, ystod diwedd yr Haf / Hydref ran hybu bioamrywiaeth ein Mae’r drefn eisoes wedi gallwn gael dylanwad bositif ar unwaith mae’r blodau gwyllt sir, ac rwy’n falch ein bod yn dechrau yn ardal Dwyfor a fioamrywiaeth. wedi hadu i flwyddyn nesaf. gweithredu ar hyn. Wrth gwrs bydd yn dechrau yn Arfon “Mae’n bosib i ymylon ffyrdd Fel rhan o’r ymgais i hybu mae hefyd yn bwysig fod ein a Meirionydd tua ganol mis weithredu fel coridorau o bioamrywiaeth ar ochr ein ffyrdd sirol yn saff, ac felly mae’n Mehefin. Mae torri ymylon gynefinoedd pwysig i gefnogi ffyrdd, bydd y Cyngor hefyd werth nodi y bydd trefniadau cefnffyrdd wedi dechrau bob math o greaduriaid; o yn lleihau ar ei ddefnydd o gwahanol mewn lleoliadau megis ym mhob ardal ers dechrau famaliaid bychain i wenyn a chwynladdwyr ac edrych ar cyffyrdd, ger rhai cylchfannau Mehefin. 22 Llais Ogwan | Gorffennaf | 2020 Miss Charlesworth Gan Andre Lomozik
Ddechrau mis Mai, derbyniais gryno ddisg oddi wrth Arthur am rai dyddiau cyn i’r heddlu ddod o hyd iddi, a’i hebrwng yn ôl i’w Rowlands, Pandy, Cefnddwysarn, Bala. Ar y ddisg ‘roedd casgliad swyddfa er mwyn ei holi. o luniau cardiau post. ‘Roeddynt yn amrywio o luniau Bethesda, Dyma adroddiadau o’r newyddiaduron am y digwyddiadau:- Biwmares, Llangefni, Llanberis, Llangollen, ac yn y blaen. ‘Roedd The Cambrian News & Merionethshire Standard Ionawr 8, 1909, bron i gant o gardiau yn y casgliad i gyd, ond tynnodd un cardyn fy t,5. sylw yn arbennig, sef yr un isod. (Wedi ei gyfieithu) Mewn damwain modur ger Llandudno dydd Sadwrn, darfu i Miss Charlesworth gael ei lluchio tros y dibyn i’r môr a’i golchi i ffwrdd gan y môr. Ar yr un dyddiad cawn yr adroddiad yma yn Y Dydd t,8:- Achosir cryn gyffro yn y papurau Seisnig y dyddiau hyn ynglyn â p’run a ydyw Miss Violet Charlesworth wedi ei lladd mewn damwain ar Penmaenbach, ger Penmaenmawr, nos Sadwrn. Ar y cychwyn tybid ei bod wedi cwympo o’r Motor-car dros y dibyn i’r môr, a chredir hynny gan rai eto, ond amheuir hyn gan eraill. Anhawdd dweud beth sydd wedi digwydd. Yn rhyfedd iawn mae ei chwaer a’r gyrrwr yn hynod ddistaw ar y mater. Blwyddyn yn ddiweddarach cawn yr adroddiad yma o bapur Y Dydd, Chwefror 25, 1910, t, 8:- Miss Charlesworth: Côf gan ein darllenwyr am yr helynt fu ynglyn â’r eneth uchod flwyddyn yn ôl, Mae’r ysgrifen ar y cardyn yn egluro mai dyma’r man lle pan honid ei bod wedi mynd dros y dibyn ger Penmaenmawr fel digwyddodd damwain, a bod y groes yn dangos lle aeth modur y canlyniad damwain i’w cherbyd modur. Ddoe, dygwyd hi a’i mam o ferch trwy’r wal, a’r lle y syrthiodd hi ar y creigiau i’r môr. Ar gefn flaen y barnwr ym Mrawdlys Derby ar gyhuddiad o gael £400 gan un y cardyn roedd y geiriau hyn wedi ei ysgrifennu “Darlun o’r lle y Mrs Smith, Derby, trwy dwyll, a £5,430 oddiar Dr E. H. Jones, Rhyl, darfu Miss Charlesworth honni ei bod wedi syrthio”. ‘Roedd hyn - dywedai ei bod yn dod i “fortune” pan yn 25 oed. Anfonwyd hi a’i wedi codi diddordeb ynof i ddarganfod pwy oedd Miss Charlesworth, mam i garchar am 5 mlynedd. a phaham ‘roedd y digwyddiad yma yn haeddu cael llun cardyn Gostyngwyd y ddedfryd i dair blynedd ar ôl i’r barnwr ail ystyried post ohono. ‘Roedd yn amlwg o edrych ar y cardyn ei fod yn dyddio y ddedfryd. Rhyddhawyd Violet Charnesworth o’r carchar yn y o ddechrau’r ganrif ddiwethaf, ac felly dyma fynd i chwilio am flwyddyn 1912, ac nid oes gwybodaeth amdani ar ôl y dyddiad yma. yr hanes. Ymddengys fod Miss Charlesworth wedi byw bywyd ychydig yn uwch na’i modd, a’i bod mewn trafferthion ariannol. ‘Roedd yn ferch i David a Miriam Charlesworth, ac ‘roedd ganddi frawd o’r enw Fred a dwy chwaer, sef Lilian a Miriam. Ganwyd wyth o blant i’r rhieni i gyd ond bu pedwar farw yn fabanod. ‘Roeddynt yn byw yn Whittington, Derbyshire, yn ôl cyfrifiad 1891, ac ‘roedd ei thad yn gweithio fel arolygwr gyda chwmni yswiriant y Prudential yno. Erbyn digwyddiad y ddamwain ‘roedd ei thad wedi ymfudo i’r America a Violet a’i theulu yn byw yn Bod Erw yng nghyffiniau Abergele. Ar ddiwrnod y ddamwain ‘roedd hi a’i chwaer, gyda gyrrwr y modur, wedi teithio i Fangor am y diwrnod, ac ar y ffordd adref penderfynodd Violet yrru’r modur gan ei bod yn yrrwr profiadol. Mewn adroddiad papur a ymddangosodd wedyn dywedodd Violet ei bod wedi brawychu ar ôl y ddamwain, gan nad oedd yn gallu dod o hyd i’w chwaer na gyrrwr y modur, felly dihangodd o’r lle, gan feddwl ei bod yn gyfrifol am eu marwolaeth. Cymerodd y trên o Gonwy i Criw ac yna i’r Alban, lle bu yn aros
Atebion i Gwis Llais Ogwan Mis Mai A: Annes Glynn B : Braichmelyn C: Caerhun D: Doyle E : Elen F: Felinhen FF: Ffynnon G : Glanogwen a Gelli H: Huw Derfel Hughes I: Ieuan Wyn J: J.O.Williams a Jennie Thomas L: Londis LL: Llechen Las M: Moelyci N: Nant y Benglog CwisCwisAtebion O: Orwig P: Pandy R: R. Williams Parry RH: ( Gruff) Rhys S: Sling T: Tansgrafell W: Weiren Wib Y: Yr Hen Orsaf