Boeren, burgers en buitenlui wonend, werkend en kerkend verkennen op de fiets in gebouwen met een rijke variatie in een scala aan fraaie landschappen met water, weiland en wâlden met historische wegen en nieuwe paden met eeuwenoude buurtschappen en dorpen.

Al fietsend kunt u van dat alles genieten langs twee routes zelfs, noord en zuid, u kunt kiezen, maar natuurlijk vinden wij doe ze toch vooral allebei!

Graag wensen wij u mooie en boeiende fietstochten toe!

met 2 routes In het heden ligt het verleden, in het nu wat worden zal!

Smelne’s Erfskip zet zich in voor cultuurhistorische waarden in Smallingerland. Natuurlijk horen daar monumentale pan- den bij, evenals historische elementen in ons veelzijdige land- schap. Naast die ‘harde’ kant maken we veel werk van ons immate- riële erfgoed zoals tradities, persoonlijke geschiedenissen en overgeleverde verhalen.

Veel van deze kennis wordt verzameld door enthousiaste vrij- willigers. Maar soms schakelen we ook externe deskundigen in. Die opgebouwde kennis geven we onder meer door via: • themabijeenkomsten • Open Monumentendagen • excursies en rondleidingen • wandel- en fietsroutes • boekuitgaven • ons viermaandelijkse full colour magazine • www.smelneserfskip.nl; Facebook • digitale verhalentafel.

Voor nu wensen wij u geslaagde fietstochten toe! Introductie

Vanuit het thema Boeren, Burgers en Buitenlui heeft Smelne's Erfskip twee fietstochten in Smallingerland samengesteld: Route Noord: -Oudega----Hou- tigehage--Ureterpvallaat-Drachten. Route Zuid: Drachten---De Veen- hoop---Buitenstvallaat-Drachten. Route Noord is circa 34,5 km lang en staat op de pagina's 2-21. Route Zuid is circa 36 km lang en staat op de pagina's 22-31.

Op elke dubbele pagina staat een kaartje (noord is steeds boven) met in rode stippellijnen steeds een deel van een route, voorzien van een routebeschrijving in lichtbruin. De beziens- waardigheden worden voorafgegaan door een ▪. De afkortingen GM en RM betekenen hier gemeentelijk monument respectieve- lijk rijksmonument. Een grote rode pijl geeft aan waar uw fietstocht begint dan wel vervolgd wordt. é Voor beide routes ligt het startpunt in Drachten. Maar omdat het rondgaande routes zijn, kan op elk punt van de route begonnen worden.

De informatie over de bezienswaardigheden is beknopt gehou- den. Als u meer wilt weten, kunt u uitgebreide informatie vinden op onze website www.smelneserfskip.nl.

De afmetingen van het boekje zijn zo gekozen dat het openge- slagen in de meeste kaarthouders past.

Smelne's Erfskip wenst u veel fietsplezier in onze mooie dreven met hun interessante bezienswaardigheden! 1 Route Noord 2 3 Route Noord Met de weg mee bocht naar links Vogel- Start bij Grote Kerk Zuidkade 19 Drachten zang Grote Kerk Zuidkade 19 RM 1743 Op dit punt naar rechts gekeken: Aan de andere zijde van de Drift: Tabaksa- ▪ Torenstraat 28 Rijks HBS en conciërge- briek Zuidkade 24 RM circa 1902 woning RM 1919 en 1937

Schuin rechts tegenover de kerk de To- Bij de rotonde rechts Stationsweg op renstraat in Diagonaal aan de andere kant van de ▪ Torenstraat 3-21 Papegaaienbuurt, wo- rotonde: ningen met kleurontwerp van Theo van ▪ Noorderbuurt 95 Villa RM 1903 Doesburg, GM 1920/21 ▪Torenstraat 4 Gebouw Excelsior cen- Stationsweg doorrijden trum van SDAP/PvdA GM 1926, later Links direct aan het begin: kantoor Waterleidingbedrijf , nu ▪ Stationsweg 19 Pastorie van gesloopte zonnestudio en fysio naastgelegen kerk GM 1871, nu kantoor- ▪ Torenstraat 12 Rijkslandbouwwinter- gebouw school RM 1921/22, kleurenschema en ▪ Stationsweg 49 Woonhuis GM 1909, ontwerp glas-in-lood-ramen van Theo van nu notariskantoor Doesburg, nu woonhuis/kantoorruimte/ Rechts: muziekschool ▪ Stationsweg 64 Haersmastate RM 1843 ▪ Torenstraat 14 Rijkskweekschool GM ▪ Stationsweg 118 ULO-school GM 1923/1924, nu woonvoorziening van 1921/22, nu sociaal pension jongeren met beperking ▪ Stationsweg 114b Noorderbegraafplaats ▪ Torenstraat 18 Verenigingsgebouw Pro GM circa 1300 Rege GM 1924 verbouwd in 1953 tot kerk, sindsdien diverse religieuze bestemmin- Aan het eind op de rotonde linksaf gen De Meer ▪ Torenstraat 23 Woonhuis met praktijk GM 1928 ë

4 5 Op De Meer steeds rechtdoor en aan het eind fietspad rechts langs Noorderhogeweg Direct bij de hoek rechts: ▪ Watertoren 1959 GM ▪ Waar fietspad naar rechts afbuigt volgt het het tracé van de voormalige Philipsspoorlijn naar

Bij T-kruising met fietspad langs Kletsterlaan scherp links en door de tunnel Einde fietspad rechtsaf Kletten, gaat over in Hegewei Weg volgen langs Opeinde (ligt aan de rechterkant)

ë

6 7 ë

Hegewei blijven volgen, brug over Opeinder Kanaal, verder door buurtschap Middelburen tot einde weg, daar rechtdoor fietspad langs Aldegeasterdyk ▪ Aldegeasterdyk 6 Nijega Boerderij RM 1937 ▪ Aldegeasterdyk vlak voor vaste brug, linkerkant: Blauwe Steen RM van vóór 1664, waarschijnlijk grenssteen Oudega – Nijega

Einde fietspad bij wegsplitsing rechts aanhouden Achterwei

8 9 é Tweede weg links Gariperwei Bij T-kruising links Buorren

▪ Buorren 1 Middeleeuwse Kerk RM circa 1090

Rechtsom via It Krûmdeel, Langdeel en Fabrykswei om de kerk, daarna linksaf Buorren

▪ Buorren 7 Pastorie RM 1743/1910 nu woonhuis ▪ Buorren 11 Rechthuis RM 1738 nu cafe ▪ Buorren 19 Boerderij RM 1792, later wagenmaker,

kapperszaak, kruidenier en nu woonhuis é é Op Buorren tweede weg rechts Achterwei en eerste weg links Gariperwei é

10 11 Gariperwei ongeveer 1 km volgen, dan eerste weg rechts Opper- buorren East, wordt Swarte Wei, deze volgen tot Nijega ▪ Aan het eind links: Hearrewei 1 Kerk RM 1893

Op kruising rechtdoor Kommisjewei Direct aan het begin rechts: ▪ Kommisjewei 2 Kosterswoning en consistorie GM 1894 ▪ Kommisjewei 10 Pastorie GM 1904

12 é 13 é

Kommisjewei blijven volgen tot in Opeinde Kommisjewei wordt Nijtap ▪ Kommisjewei 168 Boerderij GM 1866 ▪ Nijtap 2 Woonhuis met werkplaats RM 1930 ▪ Kommisjewei 163 Boerderij GM 1914 Links van de weg en 40 meter naar achteren ▪ Kommisjewei 161 Boerderij GM 1875 ▪ Nijtap 3 Boerderij met linde RM 1668(!), lindeboom met om- trek van 6 m Kommisjewei blijven volgen brug over Opeinder Kanaal en verder ▪ Kommisjewei 32 en 34 Villa en veestal RM 1928 Bij kruising bij kippenrestaurant linksaf Rydwei, langs crematori- ▪ Kommisjewei 25 Kerk RM 1908 um/begraafplaats en tunnel onder de Wâldwei door ▪ Kommisjewei 7 Boerderij RM 1860

14 15 é

Kommisjewei blijven volgen tot in Opeinde Aan het eind van de haven vóór passantenhaven terug naar Rydwei wordt bij bocht naar rechts Efterwei Muldersplein ▪ Efterwei 32 Rentenierswoning GM 1885, eens woonhuis van ▪ Muldersplein 2 Dorpsherberg RM 1791, nu restaurant Douwe Kalma en Wike Zijlstra Bij richtingwijzer linksaf richting Surhuisterveen Buorren Aan het eind bij T-splitsing links Efterwei aan het eind van de ▪ Buorren 8 Boerderij GM 1877 Efterwei links de Haven ▪ Buorren 18 Kerk RM 1724. Daar tegenover: ▪ Haven 3 Boerderij RM circa 1850, nu woonhuis ▪ Buorren 25 Pastorie RM 1869, nu woonhuis ▪ Haven 5/7 Graanpakhuis RM 1823, nu woonhuis ▪ Haven 16 en 18 Doopsgezinde kerk RM/GM 1838 In flauwe bocht naar links rechtsaf fietspad op en fietspad vol- ▪ Haven 10 Pastorie GM 1840/1877, nu woonhuis gen, bocht naar links door tunnel onder N369 naar Foudenswei

16 17 Bij Foudenswei rechtsaf en direct links richting Houtigehaechsterwei, wordt Ds. Visscherwei

Op Ds. Visscherwei na 1 km tweede weg rechts Fabryksloane

Einde weg linksaf Skoallewyk. Na 300 m aan de linkerkant: é ▪ Skoallewyk 10 Arbeiderswoning RM 1909, ook van binnen origineel; ook nr. 12 is gerestaureerd, maar alleen aan de buiten- zijde

Einde Skoallewyk rechtsaf Luchtenveld, einde Luchtenveld rechtsaf fietspad langs Folgersterloane Direct aan de linkerkant: ▪ Folgersterloane 50 Complex Jezus leeft Kerk, pastorie, begraaf- plaats en twee woningen GM 1928/33/34

Eerste weg rechts Klammersreed na haakse bocht naar links Tsjerkebuorren

In Drachtstercompagnie rechtdoor Tsjerkebuorren volgen, einde weg links Fallaetswei

Fallaetswei met bocht naar rechts volgen tot bocht naar links

▪ Buurt rond het voormalige fallaet (sluis) in de Meerwyk

Bocht naar links De Dammen

18 19

- De Dammen volgen tot - Buurtschap Ureterpvallaat é T-kruising De Knobben uitrijden en linksaf op fietspad - De Knobben rechtsaf rich- langs weg Ureterpvallaat ting Drachten langs Vliegveld - Fietspad volgen, rotonde Drachten rechtdoor en volgende rotonde - Eerste weg links direct na rechtsaf Langewyk Verkeers Educatie Centrum - Eerste straat links Raai, Noorderend deze uitrijden tot kruising met - Noorderend volgen tot Noorder-/Zuiderdwarsvaart rotonde, daar rechtsaf fietspad - Kruising oversteken naar langs Ureterpvallaat Noordkade, fietspad oprijden - Volgende rotonde rechtdoor en rechtdoor volgen Ureterpvallaat onder N31 door - Daarna bij rotonde linksaf ▪ Noordkade 52 Woonhuis Lavendelheide, daar eerste GM 1869, later school en nu weg rechts Ureterpvallaat eetcafe Ureterpvallaat: vanaf 1657 tot ▪ Noordkade 47c Poortje GM 1963 sluis in Langewyk richting 18e eeuw (?) Ureterp/Bakkeveen Aan de overzijde: ▪ Ureterpvallaat 5 Koopmans- ▪ Zuidkade 35 Woonhuis GM woning GM 1786 1890 ▪ Ureterpvallaat 4 Sluiswach- ▪ Zuidkade 30 Woonhuis GM terswoning GM 1893 1916 ▪ Ureterpvallaat 3 Boerderij/ ▪ Zuidkade 29 Woonhuis GM eierhandel GM circa 1875 1804 (?) ▪ Ureterpvallaat 2 Bakkerij/ woning GM, gevel begin 1900 Noordkade uitrijden tot Grote ▪ Ureterpvallaat 1 Woonhuis Kerk met grutterij GM 1840 Einde route

20 21 Route Zuid 22 23 Route Zuid - Na 100 meter aan de rechterkant vij- STARTé - Bij rotonde rechtdoor Start bij Museum Drachten, Museum- ver van Parkwijk de Singels ter plaatse - Aan de rechterkant nog voor de tunnel plein 2 Drachten van vroegere drafbaan Burgemeester Wuiteweg 162, Karmelietessen- ▪ Museum Drachten GM 1937 Minder- - Voor Albert Hein linksaf over Kyriat klooster RM 1936/1956, nu Karmelklooster, broedersklooster, later gemeentehuis, Onoplein met flauwe bocht naar centrum voor cultuur, inspiratie en ontmoe- nu museum rechts en flauwe bocht naar links door- ting - Rechts van museum Pier Pander- steek naar Burgemeester Wuiteweg - Door de tunnel fietspad volgen straat in - Rechtsaf over fietspad langs Burge- ▪ Aan de rechterkant Het Zuid 28, Boerderij, ▪ Pier Panderstraat 1 RK kerk GM meester Wuiteweg GM 1875 1962 met kunstwerk Bemint van Max ▪ Burgemeester Wuiteweg 71/72 Kerk - Eerste weg rechts bij wegwijzer richting Reneman en pastorie GM 1925, (links) Kortehemmen, weg heet eerst Sûderskarren, - Eerste straat links, Gauke Boelens- ▪ Burgemeester Wuiteweg 80, Woon- daarna Himsterfinnen straat huis GM 1890 (rechts) - Eerste weg links Boerestreek, bocht naar - Einde weg Gauke Boelensstraat ▪ Burgemeester Wuiteweg 89a Zuider- rechts en bij kruising met Prikwei/Boskwei schuin rechts oversteken en Reiding- begraafplaats GM circa 1450 (links) Boerestreek volgen weg in - Na 200 m aan de linkerkant wat van de weg af Boerestreek 28, Boerderij RM 1789(?) - Na vervolgens 150 m rechts pad in ▪ Middeleeuwse Kerk RM circa 1300 Verder op de Boerestreek nummer 28, Boerde- rij RM circa 1850 - Boerestreek terug gaan naar de kruising daar rechtsaf Boskwei in - Bocht naar rechts en direct daarna bij bocht - naar links rechtdoor half verhard bospad op - Door fietstunnel en daarna eerste weg rechts De Lege Ein - Na 800 m eerste weg rechts Boerestreek wordt fietspad en daarna weer weg - Voor autosnelweg A7 bocht naar links weg volgen, steeds Boerestreek

24 25 é

Einde weg links Sânbuorren en in Kortehemmen, weer eerste ▪ Aan de linkerkant Polderhoofdkanaal, gegraven in 1875, afge- weg links Easterbuorren naar Boornbergum sloten in 1959 en heropend in 2015 Aan de linkerkant: Einde weg linksaf Drachtster Heawei en brug over ▪ Easterbuorren 96, Woonhuis met depot GM 1930 Direct na de brug aan de linkerkant ▪ Easterbuorren 52, Kerk GM 1911 ▪ Kraenlânswei 1, Brugwachterswoning GM 1872, nu restaurant ▪ Easterbuorren 50, Pastorie GM 1894 Eerste weg rechts Het Stalt, daarna Eijzengapaed Bij T-kruising rechtdoor Westerbuorren ▪ Aan het eind aan de rechterkant de Noordersluis van het Aan de linkerkant: Polderhoofdkanaal. De Stichting Historische Sluizen en Stuwen ▪ Westerbuorren 11, Kerk RM 1734 Nederland heeft in 2015 de tweede prijs toegekend aan de res- ▪ Westerbuorren 35, Landarbeidershuisje GM 1895 tauratie van de sluis Westerbuorren volgen, wordt Krite daarna Boarnburgumer Hae- Rechtsaf over de brug fietspad op, fietspad gaat over in weg wei, bij afslag naar Nijbeets rechtdoor Kanaeldyk langs Polder- Bûtendiken hoofdkanaal tot einde weg, in totaal 6,5 km ▪ Rechts: Amerikaanse Windmolen Herkules RM 1905 Op de Bûtendiken na 200 m eerste fietspad rechts

26 27 é

Einde fietspad links Drachtster Heawei Fietspad steeds volgen, gaat langs woonwijk met bruggetje aan Aan de rechterkant linkerkant ▪ Drachtster Heawei 38 Mr J.B. Kan Hoeve en 40 Jhr. mr. Ch.J.M. Ruijs de Beerenbrouck Hoeve GM circa 1930 Einde fietspad, fietspad links langs Drachtster Heawei gaat over in Biskopswei, heet na de brug Postlaan In de Wilgen eerste fietspad links Mûntseleane, gaat over in betonweg Direct na jachthaven linksaf Buitenstvallaat

Einde weg links Kleasterkampen Weg blijven volgen, voor Botenopslag van Bolt bocht naar links ▪ Tegenover de Mûnsteleane kloosterheuvel waar ooit middel- dan voor ingang jachthaven bocht naar rechts, door tot aan de eeuws klooster stond Drachtstervaart ▪ Buitenstvallaat, ingang van de Drachtstervaart (1641) Na 400m op de Kleasterkampen: Smalle Ee ▪ Buitenstvallaat 4, Sluis met brug en woning RM/GM 1893 ▪ Aan de rechtkant het restant van een ooit belangrijker haven ▪ Buitenstvallaat 8 en 9, Scheepswerf en woning GM 1893

Terug de Kleasterkampen op en na 350 m eerste weg rechts, gaat Weg terug nemen en direct na de botenopslag van Bolt eerste voor recreatieterrein rechtsaf over in fietspad weg links De Werf, daarna eerste fietspad rechts 28 29 é

Fietspad gaat langs woonwijk, eerst aan de linkerkant, daarna ▪ Aan de overzijde Moleneind NZ hoek Oliemolenstraat, stomp ook rechts van Oliemolen GM 1850

Einde fietspad even op T-kruising weg rechts, daarna direct links Moleneind om passantenhaven heen blijven volgen Jelle Plantingastraat met aan de rechtkant bos en park en links ▪ Direct na haven Moleneind ZZ 71, Boerderij GM 187, 5, nu nieuwbouw van vrijstaande woningen restaurant ▪ Moleneind ZZ 25, Tabaksfabriek GM 1902, nu winkel Aan het eind in de bocht naar rechts fietspaadje rechtdoor ne- ▪ Moleneind ZZ 11, Dokterswoning RM 1806, later museum/ men, doorsteek naar de Zuiderhogeweg, daar fietspad linksaf oudheidkamer, nu tandartspraktijk ▪ Moleneind ZZ 7, Bankgebouw GM 1963, nu winkel Bij splitsing van het fietspad voor de brug links aanhouden, ▪ Aan de overzijde Moleneind NZ 14, Gemeentehuis GM 1901, onder de brug door en op het Moleneind ZZ langs de Dracht- nu restaurant stervaart ▪ Drachtstervaart, gegraven in 1641, gedempt in 1966/67 en Bij Carillon rechtsaf (lopen) Zuiderbuurt gedeeltelijk weer open in 2015 (nog niet volledig op bovenstaand ▪ Carillon 1996, Gunnar Daan kaartje aangegeven) ▪ Zuiderbuurt 9, Winkel/woning PM 1953 ▪ Zuiderbuurt 26, Doopsgezinde kerk RM 1790 Bij ophaalbrug rechtdoor ▪ Zuiderbuurt 28, Consistorie GM circa 1790 ▪ Direct na de brug Moleneind ZZ 85, Woning GM 1950 ▪ Moleneind ZZ 81, Duimstokkenfabriek GM 1948/49 Museumplein einde van de route

30 31 Colofon

Dit boekje met twee fietsroutes in Smallingerland is vanuit het thema Boeren, Burgers en Buitenlui door Smelne’s Erfskip uitge- geven ter gelegenheid van de Open Monumentendag 2017.

Ontwerp en beschrijving van de routes Gerrit Leistra

Vormgeving en lay-out Jaap van der Wal

Financiële ondersteuning Gemeente Smallingerland

Druk Van der Eems –

Publicatie September 2017

Rechten © Smelne’s Erfskip

32