Przegląd Sił Zbrojnych

Wojska Inspektorat Niemiecki inżynieryjne innowacji drapieżnik

Cena 10 zł (w tym 5% VAT) nr 2 / 2015 PRZEGLĄD marzec–kwiecień

SIŁWOJSKOWY ZBROJNYCH INSTYTUT WYDAWNICZY ISSN 2353-1975 ISSN 2353-1975 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH

PRENU- MERATA ROCZNA: 6 WYDAŃ W CENIE 5

ZAMÓW PRENUMERATĘ NA 2015 ROK

e-mailem: [email protected] listownie: Wojskowy Instytut Wydawniczy, 00-909 Warszawa, Aleje Jerozolimskie 97 telefonicznie: +4822 684 04 00

Warunkiem rozpoczęcia wysyłki jest wpłata 50 zł do 10 stycznia 2015 roku na konto: 23 1130 1017 0020 1217 3820 0002 Szanowni

WOJSKOWY INSTYTUT WYDAWNICZY Aleje Jerozolimskie 97 Czytelnicy! 00-909 Warszawa e-mail: [email protected]

Dyrektor Wojskowego Instytutu Wydawniczego PŁK DARIUSZ KACPERCZYK e-mail: [email protected]; tel.: 261 845 365, 261 845 685, Norbert Bączyk faks: 261 845 503;

Redaktor naczelny: Trudno wyobrazić sobie sprawne działanie pododdziałów czy oddziałów bez właściwego WOJCIECH KISS-ORSKI wsparcia i zabezpieczenia inżynieryjnego. Właśnie do saperów, jednostek pontonowych lub tel.: 261 840 222; drogowo-mostowych należy wiele ważnych zadań – od budowy zapór, wykonywania nisz- e-mail: [email protected] czeń i rozminowywania terenu, po utrzymanie dróg czy wydobywanie i oczyszczanie wody. Redaktor wydawniczy: Służba w wojskach inżynieryjnych jest specyficzna. Nawet w czasie pokoju, służąc na co NORBERT BĄCZYK dzień we własnym garnizonie, saperzy zawsze uczestniczą w misji. Ryzykują życie. Dosko- tel.: 261 84 51 86 nałym przykładem jest działanie patroli rozminowania, które od lat wykonują niebezpiecz- Redaktor prowadzący: ną pracę nie setki kilometrów od Polski, lecz właśnie w kraju. Zabezpieczają i utylizują nie płk rez. dr JAN BRZOZOWSKI tylko miny i pociski porzucone w lasach czy na nieużytkach, lecz także znajdowane w ba- tel.: 261 84 51 86 senach wielkich portów, przy drogach, w budynkach, na terenie wielkich inwestycji budow- Opracowanie redakcyjne: lanych, często w centrach miast. Rocznie są to setki interwencji. Również poza granicami MARYLA JANOWSKA kraju, w ramach polskich kontyngentów wojskowych, służba saperów odznacza się szcze- KATARZYNA KOCOŃ gólnym stopniem ryzyka. Partyzanci i terroryści walczą przede wszystkim skrytymi meto- Opracowanie graficzne: dami, i to właśnie na pododdziały inżynieryjne spada główny ciężar neutralizacji improwi- WYDZIAŁ SKŁADU zowanych urządzeń wybuchowych czy min. Niestety, lista saperów poległych w Iraku KOMPUTEROWEGO I GRAFIKI WIW i Afganistanie jest dość długa. Kolportaż i reklamacje: Specyfika tej służby polega również na tym, że przeciwnikiem często nie jest człowiek, TOPLOGISTIC lecz siły natury. Żołnierze wojsk inżynieryjnych mają satysfakcję, że są tel.: 22 389 65 87, kom.: 500 259 909 wsparciem dla społeczeństwa i częściej coś tworzą lub odbudowują, niż faks: 22 301 86 61 niszczą. To jednostki inżynieryjne są wzywane na pomoc w przypadku e-mail: [email protected] klęsk żywiołowych, by przywracać sprawność lokalnej infrastruktury. www.toplogistic.pl Zdając sobie sprawę, że problemy związane z działaniami żywiołów będą Druk: ARTDRUK ul. Napoleona 4, 05-230 Kobyłka w najbliższych latach narastać, powołano specjalne wojskowe jednostki odbu- www.artdruk.com dowy. Ze względu na zmiany klimatyczne muszą one być zawsze gotowe do in- Nakład: 5000 egz. terwencji. To swoiste jednostki szybkiego reagowania w pokojowej codzienno- ści, wcale nie wolnej od zagrożeń. Zdjęcie na okładce: kpt. ROBERT WŁODARCZYK Życzę miłej lektury! (mina przeciwpancerna TM-62M)

Zasady przekazywania redakcji magazynu „Przegląd Sił Zbrojnych” materiałów tekstowych i graficznych opisuje regulamin dostępny na stronie głównej portalu polska-zbrojna.pl. nr 2 / 2015 JAROSŁAW WIŚNIEWSKI JAROSŁAW TEMAT NUMERU – Spis WOJSKA INŻYNIERYJNE por. Łukasz Kowalik 28 RODZAJE PRZEPRAW PRZEZ PRZESZKODY WODNE treści ppor. Damian Grabski 12 SŁUŻYĆ LOKALNYM SPOŁECZNOŚCIOM

kpt. Piotr Pągowski, kpt. Robert Włodarczyk 15 BOJOWE POLA MINOWE

kpt. Krzysztof Odrzywolski 18 18 SPROSTAĆ NOWYM WYZWANIOM mjr dr inż. Krzysztof Wysocki 22 WSPARCIE I ZABEZPIECZENIE OBRONY ODDZIAŁU

ppłk Mariusz Ochalski, chor. Dariusz Kurzydło 34 WOJSKOWE PSY SŁUŻBOWE

ppor. Krzysztof Zagulski 40 PRZESZUKANIE WOJSKOWE – WYZWANIA STANDARYZACYJNE

ppor. Jarosław Bukowski 44 URZĄDZENIA NAWIGACYJNE

ppłk Piotr Pytel 47 PUŁKI INŻYNIERYJNE W SŁUŻBIE SPOŁECZEŃSTWU

KRZYSZTOF ODRZYWOLSKI KRZYSZTOF WOJSKO NOWYCH CZASÓW

płk Marek Malawski, płk Wojciech Ziółkowski 50 INSPEKTORAT INNOWACJI

KIERUNKI

ppłk dr Czesław Dąbrowski, mjr dr Marcin Bielewicz 56 WZMOCNIENIE POTENCJAŁU BOJOWEGO

56 140 PRZECIW OKRĘTOM PODWODNYM 128 120 INAPRAWA SPRZĘTU TECHNICZNA 96 OBSŁUGA 90 WOPERACJI EUFOR RŚA 86 83 PODSTAWOWY OBSERWATORÓW WYSUNIĘTYCH 74 DZIAŁANIEDRUŻYNY 62 WIELONARODOWE 145 ISTOTNY ELEMENT 110 NIEMIECKI DRAPIEŻNIK KALKULACJA RYZYKA STACJE HYDROAKUSTYCZNE ZDOLNOŚĆ DOPRZERZUTU UKRAINIE „RAPID TRIDENT’14”NA MODEL INSTRUOWANIA LOTNICZEJEDNOSTKI SZKOLENIE RECENZJE HISTORIA WSPÓŁCZESNE ARMIE LOGISTYKA kmdr ppor. Kamil Sadowski gen. dyw. drMirosław Rozmus ppor. Karol Stęchły Grzegorz Jasiński ppłk drMarek Depczyński MILITARIA st. chor. DariuszWoźniak płk rez. Tomasz Lewczak DOŚWIADCZENIA płk rez. drAleksanderWrona Krzysztof Łukawskipłk drRobert Paweł Przeździecki

62 90 110

ADAM ROIK/COMBAT CAMERA DORSZ

BARTOSZ BERA DYDAKTYKAW OBIEKTYWIE I METODYKA

KROTON

6 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2015 DYDAKTYKAW OBIEKTYWIEI METODYKA

W ODDZIALE TWORZY SIĘ NA BAZIE PLUTONU MINOWANIA ODDZIAŁ ZAPOROWY (OZAP). JEŚLI PLUTON JEST WYPOSAŻONY W INŻYNIERYJNY SYSTEM MINOWANIA KROTON, MA MOŻLIWOŚĆ MANEWROWEGO USTAWIANIA ZAPÓR MINOWYCH DŁUGOŚCI OKOŁO 1200 M W CZASIE 8–10 MIN. GŁĘBOKOŚĆ ZAPORY MINOWEJ WYNOSI OD 60 DO 280 METRÓW. W KAŻDYM TRANSPORTERZE ZNAJDUJE SIĘ 400 MIN (CZTERY WYRZUTNIE Z 20 KASETAMI, W KAŻDEJ KASECIE PO PIĘĆ MIN MN-123). US NAVY RAFAŁ MNIEDŁO/11 LDKPANC MNIEDŁO/11 RAFAŁ

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2015 7 TEMAT NUMERU – WOJSKA INŻYNIERYJNE Rodzaje przepraw przez przeszkody wodne

ZORGANIZOWANIE I UTRZYMANIE PRZEPRAW Z UŻYCIEM PARKU PONTONOWEGO JEST DUŻYM WYZWANIEM. WYMAGA NIE TYLKO WYKORZYSTANIA SPECJALISTYCZNEGO SPRZĘTU, LECZ PRZEDE WSZYSTKIM DOBREGO WYSZKOLENIA PODODDZIAŁÓW ODPOWIEDZIALNYCH ZA WYKONANIE ZADANIA.

por. Łukasz Kowalik orsowanie przeszkód wodnych jest trudną sztuką, utrzymaniu ciągłości działań. Nacierające pododdziały Fponieważ polega na uchwyceniu przez pododdzia- pokonują naturalne i sztuczne przeszkody terenowe, ta- ły przyczółka na przeciwległym brzegu, następnie za- kie jak wąskie rzeki i kanały, wysokie obwałowania, pewnieniu dopływu nań kolejnych sił, by można było wąwozy, rowy przeciwczołgowe, skarpy i przeciwskar- rozwijać powodzenie i utrzymać założone tempo pro- py zwykle samodzielnie, wykorzystując do tego celu wadzonych działań. Należy zatem wyjaśnić, kiedy od- mosty towarzyszące (BLG-67M2, PMC-90, most Bi- działy i pododdziały forsują przeszkodę wodną, a kiedy ber). Umożliwiają one przekraczanie przeszkód o szero- Autor jest oficerem się przeprawiają. kości do 19 m z użyciem przęsła mostów BLG-67M2 sekcji S-3 w Sztabie i PMC-90 oraz 20 m w przypadku mostu Biber. Możli- Batalionu Pontonowego POJĘCIA TERMINOLOGICZNE we jest zwiększenie rozpiętości mostu w zależności od 2 Pułku Inżynieryjnego. Zgodnie z zapisami zawartymi w narodowych doku- sytuacji taktycznej i terenowej dzięki połączeniu ze sobą mentach normatywnych forsowanie to nic innego jak kilku przęseł. natarcie połączone z pokonaniem bronionej przeszkody Forsowanie1 to natarcie połączone z pokonaniem bro- wodnej. Dlatego też można uznać, że kończy się nionej przez przeciwnika przeszkody wodnej. Jest za- w chwili, kiedy jej przeciwległy brzeg zostanie opano- tem specyficznym rodzajem przeprawy, kiedy podod- wany przez wojska własne, a przeciwnik nie jest w sta- działy muszą pokonać przeszkodę wodną w warunkach nie prowadzić obserwowanego ognia z takich środków oddziaływania środków ogniowych przeciwnika. Z ko- ogniowych, jak czołgi i środki przeciwpancerne. Prze- lei przeprawa2 to zorganizowane przemieszczanie wojsk kraczanie przez wojska przeszkody wodnej przyjmuje przez trudny teren, zwykle przez naturalną lub sztuczną wówczas nazwę przeprawy. przeszkodę wodną. Pokonuje się ją bez styczności Przeszkoda wodna to naturalny lub sztuczny ciek z przeciwnikiem. wodny mający odpowiednio ukształtowane koryto i brzegi, o charakterystycznych elementach, płynący PODSTAWOWE RODZAJE PRZEPRAW zgodnie z prawami grawitacji (rzeka, kanał itp.). Poko- Natarcie połączone z forsowaniem przeszkody wod- nanie jej jest integralną częścią zadania bojowego, jakim nej jest realizowane w takich etapach, jak: uchwycenie jest zdobycie przyczółka na przeciwległym brzegu oraz przyczółka przez pododdziały ogólnowojskowe, opano- przekroczenie przeszkody przez wojska własne z zachowanie go oraz umocnienie się na nim i niedopuszczenie waniem jedności ugrupowania, przy jednoczesnym do jego likwidacji przez kontratakującego przeciwnika.

1 Norma Obronna N0-02-A045 Pokonywanie przeszkód wodnych. Przeprawy. MON, s. 5. 2 Ibidem, s. 6.

8 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2015 TEMAT NUMERU – WOJSKA INŻYNIERYJNE

RYS. 1. PRZYKŁADOWY SCHEMAT ORGANIZACJI POKONYWANIA PRZESZKODY WODNEJ

Rejon załadunku sprzętu na PTS 1 – punkt przeprawy czołgów pod wodą 1, 2, 3 – punkt przeprawy desantowej na BWP 4, 5 – punkt przeprawy promowej z PP-64 6, 7 – punkt przeprawy desantowej na PTS DPP – dowódca punktu przeprawy PDPP – pomocnik dowódcy punktu przeprawy DGRE – dowódca grupy ratunkowo-ewakuacyjnej Rejon rozładowania sprzętu z PTS DDEZ – dowódca drużyny ewakuacji załóg DDEC – dowódca drużyny ewakuacji czołgów RWC – rejon wyczekiwania czołgów RW – rejon wyjściowy RUC – rejon uszczelniania czołgów Opracowanie własne. PKUWB – punkt kontroli uszczelniania wozów bojowych

W pierwszym etapie podstawowym sposobem pokona- najczęściej odcinki przeszkody wodnej o minimalnej nia przeszkody wodnej będzie przeprawa desantowa szerokości, bez mielizn w korycie i przy brzegach; przeznaczona do przeprawiania pododdziałów zmecha- – mostowa z parku pontonowego PP-64, służąca do nizowanych i artylerii. Może być organizowana z uży- przeprawiania wszystkich jednostek sprzętowych o kla- ciem łodzi desantowych, bojowych wozów piechoty sie obciążenia MLC 80. Pododdziały pontonowe przy- (BWP), transporterów opancerzonych (TO) czy opance- stępują do jej przygotowania po wykonaniu manewru rzonych transporterów pływających (PTS-M). W razie technicznego z przeprawy promowej lub po marszu zastosowania wozów bojowych wybiera się i urządza bezpośrednio do rejonu budowy mostu. Czas jej urzą- osie przepraw, na których wykonuje się przejścia w za- dzenia zależy od sytuacji bojowej (budowa powinna się porach inżynieryjnych, zarówno na brzegu wyjścio- rozpocząć w momencie całkowitego opanowania przy- wym, jak i przeciwległym, oraz odpowiednio przygoto- czółka przez pododdziały szturmowe), szerokości prze- wuje zjazdy do wody i wyjazdy z niej. Zapory inżynie- szkody wodnej, prędkości prądu rzeki oraz klasy prze- ryjne, które znajdują się w wodzie, niszczy się w całym prawianych pojazdów. Do każdego punktu przeprawy pasie ruchu środków przeprawowych. Do każdej osi przygotowuje się drogi dojazdowe i wyjazdowe. Prze- przygotowuje się drogi dojazdowe. Równocześnie moż- prawy mostowe znacznie skracają czas pokonania prze- na uruchomić przeprawy desantowe na środkach przeszkody wodnej, dzięki czemu zwiększają mobilność prawowych (PTS-M). pododdziałów. W zależności od typu konstrukcji, z ja- W zależności od potrzeb przeprawa przez przeszkodę kiej zostanie zbudowany komplet parku pontonowego, wodną może być następującego rodzaju3 (rys. 1): może powstać most jednokierunkowy klasy MLC 40 – promowa z parku pontonowego PP-64, przeznaczo- lub MLC 50 i długości 123–186 m oraz most dwukie- na do przeprawiania czołgów, niepływających transpor- runkowy o klasie MLC 80 i długości 97,0 m4; terów, ciągników artyleryjskich oraz innego sprzętu bo- – czołgów pod wodą5, urządzana w celu umożliwie- jowego. Urządzają ją pododdziały pontonowe, wykorzy- nia nieprzerwanego i szybkiego narastania sił i środków stując etatowy park pontonowy oraz miejscowe środki pancernych na przeciwległym brzegu. Rozróżnia się przeprawowe, takie jak cywilne promy czy barki z pcha- przeprawę załogową i bezzałogową czołgów pod wodą czem. Przeprawy te organizuje się zaraz po uchwyceniu (rys. 2). Ważnym elementem podczas ich organizowa- przyczółka przez pododdziały szturmowe, wybierając nia jest wybór odpowiedniego odcinka przeszkody

3 M. Falkowski, A. Mondel: Pokonywanie przeszkód wodnych w działaniach taktycznych. „Zeszyty Naukowe WSOWL” 2008 nr 1, s. 61. 4 Instrukcja o forsowaniu przeszkód wodnych. MON/SWInż, zał. 17. 5 Przeprawy – podręcznik. MON, sygn. Inż. 409/77, Warszawa 1977, s. 47.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2015 9 drogi prowadzące do 1. Przeprawa załogowa RYS. 2. SPOSOBY przeszkody powinny PRZEPRAWIANIA się charakteryzować odpowiednią odcinki przeprawy powinny CZOŁGÓW PRZEZ wytrzymałością mieć łagodne brzegi PRZESZKODĘ WODNĄ

prędkość prądu do 2 m/s 2. Przeprawa bezzałogowa Dla tej przeprawy wybiera się również grunt dna musi odcinki o łagodnych brzegach i dnie być twardy z twardego gruntu, przy czym głębokość lub piaszczysty wody może być większa i wynosić 5–10 m, a prędkość prądu wahać się 5 m w granicach 2–3,5 m/s. głębokość wody 0 m MILITARIUM STUDIO PK STUDIO MILITARIUM BUNDESWEHRA

Opracowanie własne. wodnej. W razie przeprawy załogowej odcinki powinny mieć łagodne brzegi, grunt dna musi być twardy lub piaszczysty, a drogi prowadzące do przeszkody powinny – wpław; ten sposób dotyczy sytuacji, gdy nie ma się charakteryzować odpowiednią wytrzymałością. Głę- dostatecznej liczby etatowych środków przeprawowych bokość wody nie może przekraczać 5,0 m, natomiast dla żołnierzy lub gdy głębokość przeszkody wodnej prędkość prądu – 2 m/s. Dla przeprawy bezzałogowej mieści się w granicach 1,8–2,2 m. Wykorzystuje się wybiera się również odcinki o łagodnych brzegach wówczas podręczne środki, takie jak: krawędziaki, i dnie z twardego gruntu, przy czym głębokość wody okrąglaki, tratwy z desek. Dopuszcza się przeprawianie może być większa i wynosić 5–10 m, a prędkość prądu żołnierzy bez środków podręcznych, pod warunkiem wahać się w granicach 2–3,5 m/s. Batalion czołgów jednak, że umieją dobrze pływać. Najlepszym sposo- może samodzielnie wykonywać zadanie przeprawy bem przeprawiania się wpław jest użycie do tego celu czołgów pod wodą, jeżeli otrzyma wsparcie ze strony umocowanej po obu stronach rzeki liny z pływakami. pododdziałów wojsk inżynieryjnych oraz pododdziałów Jako pływaki można zastosować okrąglaki lub żerdzie. logistycznych. Na jeden batalion czołgów wyznacza się W trakcie pokonywania przeszkody żołnierz płynie, i urządza jedną lub dwie osie przeprawowe. przytrzymując się liny rękami. Zimą można organizować przeprawy po lodzie6, INNE PRZEPRAWY gdy panuje temperatura ujemna oraz lód jest odpo- W zależności od informacji uzyskanych od elemen- wiedniej grubości. Pododdziały wykorzystują do tego tów rozpoznania na temat przeszkody wodnej oraz celu własne siły i środki. Przed przystąpieniem do oporu przeciwnika nacierający może opanować prze- urządzenia przeprawy należy sprawdzić i oznakować ciwległy brzeg, przeprawiając się: jej osie. Odległości między osiami nie powinny być – w bród; jest to możliwe na niezbyt głębokich od- mniejsze niż 50 m dla przepraw poszczególnych po- cinkach przeszkody wodnej (najczęściej do 1,5 m), gdy jazdów oraz 100 m dla kolumn. Grubość pokrywy nie jest potrzebne zastosowanie specjalistycznych środ- lodowej sprawdza się lodomierzem, wykonując w lo- ków przeprawowych. Taka przeprawa jest organizowa- dzie nie mniej niż pięć otworów, z czego po jednym na samodzielnie przez wszystkie pododdziały. Przystę- przy brzegu wyjściowym i przeciwległym, pozostałe pują one do jej urządzenia z chwilą opanowania przy- w nurcie rzeki. Aby obliczyć nośność przeprawy po czółka na głębokość uniemożliwiającą prowadzenie lodzie, należy określić grubość warstwy lodu nośnego ognia obserwowanego na lustro wody. Szerokość pasa w osi przeprawy. przeprawy, który musi być sprawdzony i rozminowany, powinna wynosić 8–10 m, temperatura wody nie może CZYNNOŚCI PLANISTYCZNE być niższa niż 12°C. Nachylenia brzegów nie mogą Wszelkie przeprawy (także przez przeszkody przekraczać dla pojazdów kołowych 10–15%, a dla po- wodne) są integralnym elementem związanym z ru- jazdów gąsienicowych – 20–30%. Odległości między chem wojsk. Mogą być organizowane w następują- żołnierzami powinny wynosić 5–10 m, natomiast mię- cych sytuacjach7: dzy pojazdami – 25–30 m. Urządzając przeprawy – w styczności z przeciwnikiem na przeszkodach w bród, należy wyznaczyć oddzielne osie (trasy) dla wodnych rozdzielających walczące strony; pojazdów kołowych i gąsienicowych oraz dla pieszych. – w głębi operacyjnej na przeszkodach wodnych Każda oś przeprawy musi być oznakowana wiechami znajdujących się na terenie opanowanym przez prze- lub palikami (dolna i górna granica brodu). Obok wjaz- ciwnika; du ustawia się tabliczki, podając przeznaczenie brodu, – w obszarze tylnym na przeszkodach wodnych głębokość i szerokość przeprawy, prędkość prądu oraz na terenie opanowanym przez wojska własne lub rodzaj gruntu dna; sojusznicze.

6 Urządzanie przepraw w warunkach zimowych. SWInż, sygn. Inż. 373/74, Warszawa 1975. 7 Norma Obronna N0-02-A045..., op.cit., s. 6.

10 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2015 TEMAT NUMERU – WOJSKA INŻYNIERYJNE

Wszystkie aspekty dotyczące ich organizowania oraz Osobami funkcyjnymi rejonu, oprócz dowódcy tak- dowodzenia i kontroli powinny być zgodne z planem tycznego, są: szef wojsk inżynieryjnych przeprawia- przeprawy. Ten zaś musi odzwierciedlać wolę dowód- nych wojsk, dowódcy punktów przeprawy i dowódca cy, a także uwzględniać sytuację. Przy tym powinien kierowania ruchem. Ponadto elementy pomocnicze do- być jasny i przejrzysty. Przygotowanie forsowania wódcy to11: sztab rejonu forsowania (przeprawy), sztab (przeprawy) odgrywa ważną rolę w procesie decyzyj- kierowania ruchem i oficerowie łącznikowi. nym. By przebiegało w sposób ciągły i niezakłócony, Na dowódcę punktu przeprawy wyznacza się oficera należy sporządzić następujące dokumenty na podsta- wojsk inżynieryjnych. Do jego obowiązków należy12: wie rozkazu bojowego dowódcy taktycznego8: – urządzenie i utrzymanie tego punktu, włącznie l plan forsowania (przeprawy), czyli główną składo- z dojazdami i wyjazdami; wą rozkazu bojowego, który zawiera informacje o: – zabezpieczenie przeprawy; – sytuacji taktycznej, – organizowanie przemieszczania wojsk przez prze- – zamiarze realizacji zadania (wytyczne i plany: szkodę wodną w danym punkcie przeprawy oraz wyda- obrony i ochrony oraz kierowania ruchem i zapewnie- wanie poleceń dowódcom przeprawianych wojsk; nia przejezdności), – współdziałanie z dowódcą kierującym ruchem – punktach przeprawy głównej, zapasowej i pozor- w rejonie wyczekiwania w organizowaniu przemiesz- nej, czania wojsk do punktu przeprawy; – drogach dojazdu do punktów przeprawy (wyjazdu – utrzymywanie elementów zabezpieczających pod z nich), względem technicznym funkcjonowanie punktu. – ugrupowaniu pododdziałów inżynieryjnych wraz Dowódca taktyczny jest osobą odpowiedzialną za z ich zadaniami, planowanie ruchu i kierowanie nim w czasie prze- – schemacie pokonania przeszkody wodnej, kraczania przeszkody wodnej. W szczególnym przy- – planie regulacji ruchu, padku może wyznaczyć dowódcę do kierowania ru- – drogach i punktach kierowania ruchem oraz rejo- chem na przeprawach. Jego organem pomocniczym nach wyczekiwania i ześrodkowania, jest sztab kierowania ruchem przeprawianych wojsk. – ograniczeniach w użytkowaniu obiektów transpor- Powinien on mieć łączność z dowódcą każdego towych, przeprawianego ugrupowania oraz kierującymi ru- – oznakowaniu i kryptonimach każdego punktu chem w rejonach ześrodkowania, wyczekiwania przeprawy, i w punktach przepraw. Do obowiązków dowódcy – rozmieszczeniu sił i środków oraz elementów za- kierującego ruchem należy13: bezpieczenia medycznego, technicznego i zaopatrzenia, – udzielanie rad dowódcy taktycznemu w odniesie- – schemacie sieci łączności, niu do kierowania ruchem wojsk na przeprawach; – organizacji ochrony i obrony punktów przeprawy; – zorganizowanie sieci łączności kierowania ruchem; l opisujące strukturę dowodzenia; – uczestniczenie w planowaniu przeprawy, tzn. l dotyczące priorytetów przeprawianych wojsk. w: wyznaczaniu i oznakowaniu dróg oraz obejść, Aby pokonać przeszkodę wodną, środki przeprawo- określaniu zasad rozśrodkowania i formowania we oraz przeprawiane wojska powinny się przemieścić kolumn, wyznaczaniu przewodników zgodnie ze z rejonu ześrodkowania do rejonu wyczekiwania poło- STANAG-iem 2174, ustalaniu czasu dokonywania żonego w pobliżu przeszkody. Każda przeprawa funk- uzupełnień i prowadzenia kontroli rozśrodkowania cjonuje w rejonie forsowania9 (przeprawy). Powinien oraz w wyborze rejonów wyczekiwania i dróg dla on być wybrany w taki sposób, by zapewniał: swobodę środków przeprawowych. manewru pododdziałów; możliwość rozśrodkowania Podsumowując omówioną problematykę, można sił na wypadek uderzeń ogniowych przeciwnika oraz stwierdzić, że urządzenie i utrzymanie przepraw jest dogodne miejsca do urządzenia przepraw głównych, trudną sztuką, wymagającą zaangażowania wielu sił zapasowych i pozornych. Chcąc zapewnić sprawne po- i środków oraz dobrego wyszkolenia pododdziałów. konywanie przeszkód wodnych, w rejonie forsowania Dodatkowo, w niektórych przypadkach, również należy zorganizować następujące elementy10: rejon ze- współdziałania z innymi rodzajami wojsk. Mnogość środkowania, rejon wyczekiwania, linię wyjściową, li- informacji i procedur oraz złożoność dowodzenia nię wyrównania lub rozwiązania, posterunki regulacji uniemożliwiają przybliżenie całości zagadnienia ruchu, główne i zapasowe punkty przeprawy, pozorne w jednym opracowaniu. Dlatego przedstawiono je punkty przeprawy, rejon załadowania i wyładowania w ograniczonym stopniu, opierając się na dokumen- PTS-M, rejon uszczelniania czołgów. tach normatywnych. n

8 Ibidem. 9 Ibidem. 10 M. Falkowski, A. Mondel: Pokonywanie przeszkód..., op.cit., s. 61. 11 Norma Obronna N0-02-A045..., op.cit., s. 9. 12 Ibidem. 13 Ibidem.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2015 11 TEMAT NUMERU – WOJSKA INŻYNIERYJNE Służyć lokalnym społecznościom

ŻOŁNIERZE JEDNOSTEK WOJSK INŻYNIERYJNYCH SĄ WSZĘDZIE TAM, GDZIE POTRZEBNE JEST WSPARCIE LUDNOŚCI CYWILNEJ.

ppor. Damian Grabski ostatnich latach w różnych regionach Polski specjalnościami wojskowymi. W związku z tym Wwystępują wzmożone zjawiska hydrologiczne opracowano wiele dokumentów związanych z for- i meteorologiczne, których siła i obszar oddziaływa- mowaniem i funkcjonowaniem WJO. Najważniejsze nia stanowią bezpośrednie zagrożenie dla ludności cy- z nich to Rozkaz nr 63/SG/SIW Szefa Sztabu Gene- wilnej. Jednym z nich, spotykanym zwłaszcza w środ- ralnego WP z dnia 21 stycznia 2013 r. w sprawie kowej i południowej części naszego kraju, są powodzie, przygotowania jednostek inżynieryjnych do utworze- szczególnie w okresie letnim. Powodują one ogromne nia Wojskowych Jednostek Odbudowy zdolnych do Autor jest młodszym spustoszenie w gospodarstwach domowych. Nasiliły reagowania na zagrożenia niemilitarne oraz Decy- inżynierem w sekcji się również huragany, połączone z obfitymi opadami zja nr 226/MON Ministra Obrony Narodowej z dnia wykonawstwa i nadzoru deszczu i gradu, powodujące duże zniszczenia budyn- 9 sierpnia 2013 r. w sprawie specjalistycznych usług robót w 2 Pułku ków mieszkalnych i gospodarczych, upraw rolnych i le- wojskowych wykonywanych w czasie realizacji za- Inżynieryjnym. śnych. Narażone na nie są zwłaszcza rejony środkowej dań szkoleniowych. i północno-wschodniej Polski. Tego typu zjawiska spo- Ze względu na specyfikę zadań oraz posiadane wodowały konieczność przygotowania oraz utrzymy- zdolności reagowania na zagrożenia niemilitarne pro- wania sił i środków wojsk inżynieryjnych w najbardziej ces przygotowania SZRP do ich wykonywania zaplano- zagrożonych rejonach kraju w gotowości do szybkiego wano w dwóch etapach, tworząc na bazie istniejących użycia. jednostek wojsk inżynieryjnych dziesięć wojskowych jednostek odbudowy. Efektem wielu przedsięwzięć re- POTRZEBA alizowanych na szczeblu Dowództwa Generalnego Mając na uwadze wymienione zagrożenia niemili- RSZ oraz jednostek wojsk inżynieryjnych było utwo- tarne, opracowano koncepcję utworzenia wojskowych rzenie w roku 2013 czterech WJO, to jest w: Inowro- jednostek odbudowy (WJO), odpowiednio przygoto- cławiu, Głogowie, Dęblinie i Nisku. wanych i wyposażonych stosownie do powstałej sytu- W 2014 roku powołano do życia sześć kolejnych w: acji kryzysowej (rys. 1). Ich głównym zadaniem jest Inowrocławiu, Szczecinie-Podjuchach, Kazuniu, budowa i odbudowa obiektów infrastruktury drogowo- Chełmnie, Brzegu i Nisku (rys. 2). Znamienne jest, że -mostowej w ramach realizacji specjalistycznych usług jednostki wojsk inżynieryjnych są rozmieszczone wojskowych na rzecz władz samorządowych oraz ad- w garnizonach położonych w rejonach, gdzie występu- ministracji państwowej. ją największe zagrożenia. 2 Pułk Inżynieryjny ma Wykonywanie tych zadań jest traktowane jako do- w swoich strukturach pięć wojskowych jednostek od- skonalenie umiejętności oraz możliwość zgrywania budowy – dwie w Inowrocławiu oraz po jednej w Dę- grup zadaniowych w czasie pokoju zgodnie z ich blinie, Nisku i Głogowie.

12 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2015 TEMAT NUMERU – WOJSKA INŻYNIERYJNE JAROSŁAW WIŚNIEWSKI JAROSŁAW RYS. 1. STRUKTURA MODUŁOWA WOJSKOWYCH JEDNOSTEK ODBUDOWY

Grupa dowodzenia

Grupa mostowa Grupa drogowa

Grupa zasilania w energię elekt. Grupa ewakuacyjna

Grupa transportowa Grupa oczyszczania wody

Grupa wsparcia logistycznego

Struktura każdorazowo dostosowana do potrzeb. Opracowanie własne.

Szkolenie i zgrywanie poszczególnych grup WJO nie przyczółków oraz montaż konstrukcji nośnej i po- odbywa się w etatowych pododdziałach jednostek kładu. Zadanie to było idealną okazją do wykorzysta- wojsk inżynieryjnych w czasie szkolenia programo- nia opanowanych wcześniej umiejętności oraz zgrania wego w garnizonie i na poligonie. Już w kwietniu żołnierzy grupy zadaniowej. Wyremontowany most 2013 roku Wojskowa Jednostka Odbudowy nr 1 w ra- został uroczyście otwarty przez ministra obrony naro- mach świadczenia specjalistycznych usług wojsko- dowej oraz szefa Sztabu Generalnego Wojska Polskie- wych oraz zgrywania podczas zajęć programowych go w towarzystwie lokalnych władz. wykonała swoje pierwsze zadanie – odbudowała most W 2013 roku wojskowe jednostki odbudowy podle- niskowodny w Lipnie (woj. kujawsko-pomorskie). głe 2 Pułkowi Inżynieryjnemu wybudowały jeszcze Prace objęły m.in. rozbiórkę starego mostu, wykona- sześć obiektów drogowo-mostowych.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2015 13 TEMAT NUMERU – WOJSKA INŻYNIERYJNE

RYS. 2. WOJSKOWE JEDNOSTKI ODBUDOWY ROZMIESZCZONE W GARNIZONACH Szczecin-Podjuchy Chełmno POŁOŻONYCH W REJONACH WYSTĘPOWANIA Inowrocław NAJWIĘKSZYCH ZAGROŻEŃ Kazuń

Głogów Dęblin

Brzeg

Nisko WJO utworzone w roku 2013

WJO utworzone w roku 2014 Opracowanie własne. MILITARIUM STUDIO MM STUDIO MILITARIUM

Rok 2014 przyniósł nowe wyzwania dla WJO, co Pomoc wojska i tutaj okazała się niezbędna. Polegała znalazło odzwierciedlenie w liczbie wykonanych zana poprawieniu ukształtowania transzei oraz montażu dań – było ich 15. Jednym z nich była odbudowa nowych umocnień. zniszczonego mostu niskowodnego w Wierzchonio- wie (gmina Kazimierz Dolny). Dotychczasowy most, ZAWSZE SŁUŻYĆ wybudowany wiele lat temu, na skutek intensywnych Wykonywanie wymienionych zadań przez żołnierzy opadów deszczu został podmyty i ostatecznie wyłą- wojskowych jednostek odbudowy to łączenie przyjem- czony z eksploatacji. Sytuacja była bardzo poważna, nego z pożytecznym. Przyjemne – to doskonalenie ich ponieważ do posesji znajdujących się nad rzeką By- umiejętności wcześniej opanowanych, pożyteczne – strą nie mogły dotrzeć nawet służby ratownicze. niewątpliwie pomoc lokalnym społecznościom. W podobnej sytuacji była społeczność w gminie Specjalistyczny sprzęt wojskowy, dobrze wyszkole- Kutno. W Rykowie uległ zniszczeniu drewniany most ni żołnierze i perfekcjonizm w każdym calu świadczą z powodu gwałtownych i nagłych ulew, które spowo- o tym, że wojsko jest potrzebne nie tylko podczas dowały wezbranie wody w rzece. Efektem tego było wojny, lecz także, a może przede wszystkim, w sytu- pozbawienie rolników jedynej drogi dojazdu do pól acjach szczególnych w czasie pokoju. Istotnym czyn- uprawnych. nikiem w realizacji każdego zadania jest bez wątpie- W ciągu ostatnich miesięcy 2014 roku WJO pod- nia czas, który od zawsze był przeciwnikiem człowie- porządkowane 2 Pułkowi Inżynieryjnemu znacząco ka i negatywnie wpływał na jego życie. Właściwa wpłynęły na życie mieszkańców w miejscowościach: ocena sytuacji oraz podejmowanie kluczowych decy- Skawa, Borek Zbornia i Kasina Wielka. zji szybko i zdecydowanie przyczyniają się do usuwa- Świadczenie specjalistycznych usług wojskowych nia powstałych szkód w możliwie najkrótszym czasie. nie oznacza tylko i wyłącznie budowy mostów. Odbu- Motto wojsk inżynieryjnych: Czasami niszczyć, dowano na przykład i zmodernizowano 16 km dróg często budować, zawsze służyć nabiera tutaj nowego w gminie Hanna. Zadanie to wykonała Wojskowa znaczenia. Dwa pierwsze słowa odnoszą się do patro- Jednostka Odbudowy z Dęblina. li rozminowania, które działają w strukturach 2 Pułku Kultywowanie historii naszego kraju oraz pamięci Inżynieryjnego i zajmują się podejmowaniem oraz żołnierzy poległych w walkach o wolność ojczyzny to niszczeniem znalezionych przedmiotów wybucho- również zadania WJO. Wyremontowano m.in. powych i niebezpiecznych pochodzenia wojskowego. mnik saperów w Głogowie oraz odbudowano skansen Kolejne słowa przytoczonego motta uświadamiają bojowy w Mniszewie. Jest to oryginalny pomnik nam jednak, jaką rolę odgrywają pododdziały wojsk walk, jakie stoczono w roku 1944 na przyczółku wa- inżynieryjnych – budować i służyć, niosąc pomoc po- recko-magnuszewskim – atrakcja turystyczna gminy. trzebującym. n

14 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2015 TEMAT NUMERU – WOJSKA INŻYNIERYJNE Bojowe pola minowe

UMIEJĘTNOŚĆ ZAKŁADANIA PRZECIWPANCERNYCH PÓL MINOWYCH TO EFEKT ŻMUDNEGO SZKOLENIA. JEGO ZALICZENIE JEST NIEZBĘDNYM ELEMENTEM PROFESJONALNEGO PRZYGOTOWANIA ŻOŁNIERZY DO UDZIAŁU W DZIAŁANIACH ZBROJNYCH.

kpt. Piotr Pągowski, kpt. Robert Włodarczyk nspektor rodzajów wojsk Dowództwa Generalnego stałych to zgrupowania poligonowe. Przygotowanie IRodzajów Sił Zbrojnych 6 sierpnia 2014 roku wydał szkolenia należy rozpocząć od dokładnej selekcji żoł- wytyczne regulujące szkolenie żołnierzy wojsk inży- nierzy pod kątem spełnienia przez nich określonych nieryjnych na ten temat. Powinni być nim objęci wszy- kryteriów (odpowiednia specjalność wojskowa i okres scy żołnierze o specjalnościach wojskowych: rozpozna- szkolenia). W tym celu organizuje się w ramach zgru- nie inżynieryjne, saperska, minowania i rozminowania. powania minersko-zaporowego sprawdzian wiedzy i umiejętności poszczególnych żołnierzy, obowiązują- KONCEPCJA cy po pierwszym roku szkolenia (doskonalenia indy- Piotr Pągowski jest Zgodnie z wytycznymi ustalono, że przygotowanie widualnego, zespołowego oraz zgrywania drużyny – szefem S-3 w Sztabie do zakładania bojowych pól minowych będzie prowa- plutonu). Komisja wyznaczona rozkazem dowódcy 2 Batalionu Saperów dzone w drugim roku pierwszego etapu szkolenia, jednostki wojskowej po jego zakończeniu podaje 12 BZ. a także w drugim etapie realizacji zadań oraz zwięk- w protokole imienną listę żołnierzy dopuszczonych szania zdolności i gotowości do działania. Ma ono do szkolenia z ustawiania bojowych pól minowych. obejmować cztery etapy: Dla żołnierzy, którzy nie wykazali się dostatecznym – pierwszy – szkolenie z ustawiania pojedynczych stopniem przygotowania, organizuje się dodatkowe przeciwpancernych pól minowych z użyciem ćwi- przeszkolenie oraz wyznacza drugi termin sprawdzia- czebnych min i zapalników; nu. Jeśli i tym razem nie wykazują predyspozycji do – drugi – nauka ustawiania pojedynczych przeciw- ustawiania bojowych pól minowych, eliminuje się ich pancernych min i pól minowych z zastosowaniem min z dalszego szkolenia. Po prostu nie są dopuszczeni do ćwiczebnych oraz bojowych zapalników; jego pierwszego etapu. Robert Włodarczyk – trzeci – przygotowanie do ustawiania pojedyn- Po zatwierdzeniu ostatecznego imiennego protoko- jest dowódcą kompanii czych bojowych min przeciwpancernych z bojowymi łu listę żołnierzy dopuszczonych do szkolenia z usta- saperów w 2 Batalionie zapalnikami oraz pokaz ustawienia i niszczenia prze- wiania bojowych pól minowych zamieszcza się w roz- Saperów 12 BZ. ciwpancernej miny bojowej; kazie dowódcy jednostki. – czwarty – szkolenie z zakładania bojowych prze- Podobnie postępuje się po każdym etapie szkolenia, ciwpancernych pól minowych. na zakończenie którego przeprowadza się komisyjne Etap pierwszy odbywa się w garnizonie na przyko- sprawdzenie wiedzy, umiejętności i predyspozycji szarowych placach ćwiczeń, miejsce realizacji pozo- żołnierzy przed kolejnymi, trudniejszymi i niebez-

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2015 15 TEMAT NUMERU – WOJSKA INŻYNIERYJNE

piecznymi etapami. Za każdym razem podaje się Zapotrzebować należy ćwiczebne miny przeciwpan- w rozkazie dowódcy jednostki listę żołnierzy, którzy cerne niezbędne do ustawienia odcinków pól mino- są dopuszczeni do dalszego szkolenia. wych, jak również materiały wybuchowe potrzebne do przeprowadzenia zajęć (Zapoznanie z materiałami wy- ASPEKTY buchowymi i środkami zapalającymi) podczas szkole- TECHNICZNE I LOGISTYCZNE nia programowego w miejscu stałej dyslokacji w punk- Równocześnie z przygotowaniem merytorycznym cie nauczania. Termin ich zamówienia zgodnie z wy- i metodycznym trzeba zadbać o odpowiednią liczbę tycznymi WOG wynosi odpowiednio 35 dni przed min, zapalników oraz środków minersko-zaporowych. początkiem planowanych zajęć. W szkoleniu należy stosować przeciwpancerne miny W odniesieniu do bojowych min przeciwpancernych bojowe typu TM-62M. Na każdą drużynę nalicza się używanych w II, III i IV etapie szkolenia, które jest pro- niezbędną ich liczbę do ustawienia stumetrowego od- wadzone na poligonach, wytyczne WOG stanowią: Na cinka przeciwpancernego pola minowego, czyli mini- przewidzianą do zużycia podczas szkolenia poligono- mum 75 min bojowych. Należy przy tym pamiętać, by wego amunicję, środki minersko-zaporowe i środki w rozkazie dowódcy jednostki dokładnie określić, jaka OPBMR należy składać pisemne zapotrzebowanie część zapotrzebowanych min może być zużyta w cza- (najpóźniej na 65 dni przed terminem planowanych za- sie szkolenia (np. zniszczona w ramach pokazu pod- jęć) do WOG. czas trzeciego etapu). W czasie planowania tych etapów należy uwzględnić Po otrzymaniu min, zapalników i środków minersko- liczbę bojowych i ćwiczebnych min do ustawienia od- -zaporowych oraz sprzętu niezbędnego do przeprowa- cinków pól minowych, jak również materiałów wybu- dzenia szkolenia komisja techniczna sprawdza ich stan chowych potrzebnych do pokazu ustawiania i niszcze- techniczny. Sprawdzone miny bojowe oznakowuje na nia przeciwpancernej miny bojowej. kadłubie trwałą farbą, malując czerwone koło szeroko- Trzeba również pamiętać o złożeniu zapotrzebowa- ści 40 mm wokół gniazda zapalnika. Po zakończeniu nia na farbę niezbędną do oznakowania bojowych min pracy komisja sporządza protokół, w którym wyszcze- przeciwpancernych dla komisji technicznej wyznaczo- gólnia liczbę sprawdzonych min, zapalników i innych nej w rozkazie dowódcy pododdziału organizującego środków bojowych oraz sprzętu wydzielonego do szko- szkolenie. Z odpowiednim wyprzedzeniem powinien je lenia. Pojemniki ze sprawdzonymi minami i zapalnika- otrzymać szef służby czołgowo-samochodowej. mi plombuje się i przekazuje wyznaczonemu magazynierowi. Działalność komisji technicznej powinna się SZKOLENIE zakończyć najpóźniej w dniu poprzedzającym drugi Przed jego rozpoczęciem należy wystawić poste- etap, czyli w pierwszym dniu szkolenia z użyciem runki ochronne, które uniemożliwią przebywanie środków bojowych. osób postronnych i pojazdów w rejonie wykonywania Jednocześnie z działaniem komisji technicznej do- prac. Ich liczba powinna być dostosowana do warun- wódca pododdziału wyznaczony do przeprowadzenia ków terenowych i pozwalać przede wszystkim na za- szkolenia z ustawiania przeciwpancernych pól mino- bezpieczenie wszystkich dróg prowadzących do tego wych siłami własnego pododdziału przystępuje do rejonu. Żołnierzy na posterunkach należy wyposażyć przygotowania poszczególnych placów szkoleniowych w techniczne środki łączności zapewniające komuni- oraz polowego składu materiałów wybuchowych kację między posterunkami, dowódcą ubezpieczenia i środków zapalających zgodnie z instrukcjami: Budo- oraz kierownikiem zajęć. Posterunki ochronne wolno wa i pokonywanie zapór inżynieryjnych (sygn. Inż. zdjąć dopiero po zakończeniu zajęć i całkowitym roz- 570/93) oraz Prace minerskie i niszczenia (sygn. Inż. minowaniu terenu. 572/94). Etap pierwszy jest realizowany w garnizonie. Szko- Istotnym elementem przygotowania szkolenia jest lenie rozpoczyna się od szczegółowego omówienia prawidłowe zabezpieczenie materiałowo-techniczne (w ramach przypomnienia i pogłębienia wiedzy) mate- zajęć. Współpraca z wojskowymi oddziałami gospo- riałów wybuchowych i środków zapalających, a także darczymi narzuca sztywne terminy podawania punk- przeznaczenia, budowy i zasad działania poszczegól- tów do rozkazu jednostki wojskowej oraz składania zanych typów min i zapalników. Następnie przechodzi się potrzebowań na środki minersko-zaporowe niezbędne do ustawienia i rozbrojenia pojedynczej ćwiczebnej mi- do zajęć – zgodnie z wytycznymi nr 73 inspektora ro- ny przeciwpancernej z ćwiczebnym zapalnikiem. Na dzajów wojsk – zarówno w garnizonie, jak i podczas zakończenie tego etapu szkolący się pododdział zakła- zgrupowania poligonowego. W odniesieniu do min da przeciwpancerne pole minowe z użyciem ćwiczeb- ćwiczebnych WOG określają następujące reżimy cza- nych min przeciwpancernych z ćwiczebnymi zapalni- sowe: Każdorazowo przed zamierzonym szkoleniem kami. W każdym momencie szkolenia wszyscy żołnie- z użyciem środków bojowych należy podawać (najpóź- rze są oceniani indywidualnie w celu dopuszczenia ich niej na dziesięć dni roboczych przed terminem zajęć) do kolejnych etapów. punkt w rozkazie dziennym, określając w nim termin, Po przemieszczeniu się na poligon przystępuje się do osoby funkcyjne oraz rodzaj i ilość planowanych do zu- drugiego etapu szkolenia z zakładania bojowych pól życia środków bojowych minowych. Rozpoczyna się on od szkolenia w ustawia-

16 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2015 TEMAT NUMERU – WOJSKA INŻYNIERYJNE

niu pojedynczej ćwiczebnej miny przeciwpancernej, Po wykonaniu wszystkich wymienionych czynno- ale już z zapalnikiem bojowym. Żołnierz po wykona- ści oraz sprawdzeniu i rozminowaniu terenu miejsce niu tej czynności musi samodzielnie minę rozbroić. prowadzenia szkolenia należy komisyjnie, protokolar- Gdy wszyscy żołnierze zaliczą te czynności, podod- nie przekazać przedstawicielowi poligonu (ośrodka dział przystępuje do założenia przeciwpancernego pola szkolenia). minowego z użyciem ćwiczebnych min i bojowych za- Na koniec warto przypomnieć, że na każdym etapie palników. Jest to pierwszy etap, w którym można szkolenia z zakładania przeciwpancernych bojowych sprawdzić predyspozycje żołnierzy do wykonywania pól minowych trzeba przestrzegać przepisów bezpie- zadań pod wpływem stresu związanego z rozbrajaniem czeństwa, bezwzględnie wymagając tego od wszyst- bojowego zapalnika. kich żołnierzy biorących w nim udział. Etap trzeci to głównie ustawienie miny bojowej z bojowym zapalnikiem. Każdy żołnierz musi indy- DOKUMENTACJA I KOMISJE widualnie zaliczyć ten element szkolenia, następnie Wytyczne inspektora rodzajów wojsk DGRSZ na- samodzielnie rozbroić ustawioną wcześniej minę. rzucają konieczność powołania w specjalnym rozka- Etap ten kończy się pokazem niszczenia przeciwpan- zie komisji do kontroli najważniejszych elementów cernej miny bojowej. szkolenia. W etapie czwartym pododdział otrzymuje zadanie Komisja do sprawdzenia stopnia przygotowania żoł- założenia odcinka bojowego przeciwpancernego pola nierzy ma za zadanie przeprowadzenie sprawdzianu minowego (z zastosowaniem bojowych min z bojowy- wiedzy i umiejętności poszczególnych żołnierzy, zdo- mi zapalnikami). Po jego wykonaniu i ocenie przez ko- bytych w pierwszym roku szkolenia (po doskonaleniu misję powołaną rozkazem dowódcy jednostki wojsko- indywidualnym i zespołowym oraz zgrywaniu druży- ISTOTNYM wej przystępuje do rozbrojenia min i zdjęcia założone- ny – plutonu). Dla żołnierzy, którzy w czasie spraw- ELEMENTEM go odcinka pola minowego. Wszyscy żołnierze dzianów nie wykazali się dostateczną znajomością za- PRZYGOTOWANIA uczestniczący w szkoleniu otrzymują ocenę, a ich gadnień związanych z minami bojowymi, należy zor- SZKOLENIA udział w nim oraz poziom wyszkolenia i fakt sprawdze- ganizować przed wyjazdem na zgrupowanie dodatkowe JEST PRAWIDŁOWE nia ich umiejętności odnotowuje się w rozkazie dowód- przeszkolenie. Tych, którzy po tym przygotowaniu nie ZABEZPIECZENIE cy jednostki wojskowej. opanowali umiejętności i nie wykazują predyspozycji MATERIAŁOWO- do wykonywania zadań minersko-zaporowych, należy -TECHNICZNE wyłączyć z dalszego szkolenia. NA ZAKOŃCZENIE ZAJĘĆ Oprócz właściwego przygotowania i przeprowadze- Komisja techniczna sprawdza stan techniczny środ- nia szkolenia z ustawiania przeciwpancernych bojo- ków bojowych oraz sprzętu wydzielonego do użycia wych pól minowych nie mniej ważne są czynności, podczas szkolenia w czasie pokoju. Sprawdzone miny które są wykonywane równocześnie lub po jego za- bojowe, wykorzystywane w tym procesie, oznakowuje kończeniu. przez namalowanie na ich kadłubie czerwonego koła Każdorazowo po założeniu odcinka pola minowego wokół gniazda zapalnika. Po zakończeniu pracy spo- należy pamiętać o sporządzeniu jego formularza, a po rządza protokół, w którym wyszczególnia liczbę spraw- zakończeniu zajęć – o sprawdzeniu terenu pod kątem dzonych środków bojowych i sprzętu wydzielonego do obecności materiałów wybuchowych i niebezpiecz- szkolenia, plombuje pojemniki z minami oraz przeka- nych. Po każdych zajęciach w ramach zgrupowania zuje środki bojowe wyznaczonemu magazynierowi. minersko-zaporowego należy również ocenić stan Komisja do przekazania terenu, na którym było pro- techniczny min i zapalników, zakonserwować je oraz wadzone szkolenie z użyciem bojowych środków mi- sporządzić protokół, na podstawie którego zdaje się je nersko-zaporowych, jest zobowiązana do jego spraw- do polowego składu min. Miny sprawdza oraz proto- dzenia i sporządzenia protokołu stwierdzającego wyko- kół sporządza wyznaczona rozkazem komisja. Każdy nanie tej czynności oraz całkowite jego rozminowanie. z jej członków powinien mieć nadany w rozkazie Do protokołu należy załączyć szkic sytuacyjny rejonu dwucyfrowy numer (np. przewodniczący – 01, człon- zakładania bojowych pól minowych. Protokół z przeka- kowie – 02, 03, 04). Na każdej bojowej minie zdjętej zania terenu przechowuje się w jednostce dwa lata. z pola minowego, po jej sprawdzeniu i konserwacji, Ponadto trzeba też wyznaczyć skład komisji do prze- umieszcza się z prawej strony oznakowania fabrycz- prowadzenia egzaminów po każdym etapie szkolenia. nego znak w formie ułamka, którego licznik to nume- Komisja ocenia wszystkich żołnierzy. Egzaminy orga- ry członka komisji, a dwie ostatnie cyfry – roku nizuje się w dniu zakończenia danego etapu szkolenia. sprawdzenia (np. 01-14). Mianownik odpowiada nu- Ich wyniki odnotowuje się w rozkazie dziennym do- merowi jednostki wojskowej prowadzącej szkolenie. wódcy jednostki, w dziennikach ewidencji szkolenia Tak oznakowane miny pakuje się w skrzynie transpor- oraz w kartach indywidualnego wyszkolenia. towe i zdaje do magazynu. Do składu komisji sprawdzających wiedzę i umiejęt- Jeżeli podczas zdejmowania założonego wcześniej ności oraz komisji technicznych należy powoływać ofi- pola minowego okaże się, że występują miny uszko- cerów i podoficerów z dużym doświadczeniem w wy- dzone lub takie, których zdjęcie z pola (rozbrojenie) nie konywaniu prac z użyciem środków minersko-zaporo- jest możliwe, należy je niszczyć na miejscu. wych oraz sprzętu saperskiego. n

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2015 17 TEMAT NUMERU – WOJSKA INŻYNIERYJNE Sprostać nowym wyzwaniom

PATROLE SAPERSKIE OD LAT SĄ ANGAŻOWANE W USUWANIE NIEWYBUCHÓW. SZCZEGÓLNIE GROŹNE MOGĄ BYĆ TE ZAWIERAJĄCE SUBSTANCJE CHEMICZNE LUB BIOLOGICZNE. ODPOWIEDZIĄ NA TO ZAGROŻENIE JEST ROZWIJANIE NOWOCZESNYCH PODODDZIAŁÓW INŻYNIERYJNYCH I CHEMICZNYCH.

kpt. Krzysztof Odrzywolski nżynieryjne pododdziały rozminowania (Explosive wych wspierać pododdziały wojsk inżynieryjnych na IOrdnance Disposal – EOD) oraz tworzone na ich terenie kraju (rys. 2). bazie nieetatowe zespoły CBRN/EOD (Chemical, Biological, Radiological and Nuclear) to jedne z naj- MIEJSCE NOWEGO ELEMENTU młodszych i najmniej rozpoznawalnych pododdziałów Pododdział EOD nie może wykonywać zadań sa- wojsk lądowych. Sformowano je zgodnie z celami sił modzielnie. Zarówno podczas pokoju, jak i wojny zbrojnych oraz w związku z wprowadzaniem do użyt- musi być ochraniany przez inne pododdziały, które Autor jest dowódcą ku coraz nowszych systemów uzbrojenia i typów zapewnią mu bezpieczeństwo działania oraz ograni- grupy EOD w 2 Pułku amunicji, w przypadku których niewybuch lub niewy- czą dostęp osób trzecich do określonej strefy. Dowód- Saperów. pał wymagają zastosowania specjalistycznych technik ca zespołu CBRN/EOD wyznacza strefy, które po- neutralizacji, odmiennych od tradycyjnych metod pra- winny być zabezpieczone kordonem (rys. 3). cy patroli rozminowania. W czasie pokoju zadania ochronno-ubezpieczające Obecnie funkcjonują dwa nieetatowe zespoły należą do policji, a podczas wojny – do pododdziałów CBRN/EOD, których trzon stanowią żołnierze z grup ogólnowojskowych. Dodatkowo w pobliżu punktu do- EOD 1 i 2 Pułku Saperów oraz 4 i 5 Pułku Chemicz- wodzenia powinna się znajdować karetka pogotowia nego (rys. 1). Zespoły te osiągną częściową gotowość ratunkowego oraz jednostka Państwowej Straży Pożar- do działania do roku 2016. Zgodnie z Regulaminem nej. W czasie pokoju w razie znalezienia przedmiotu działania zespołu CBRN/EOD, wprowadzonym wybuchowego i niebezpiecznego (PWiN) zawierające- 1 stycznia 2015 roku, są one przeznaczone do wykry- go środki chemiczne – przy obecnym braku uregulowania, rozpoznania, podejmowania i neutralizacji wań prawnych i skutecznych procedur – konieczne jest amunicji, niewybuchów i niewypałów (Unexploded powołanie przez lokalne władze sztabu kryzysowego. Ordnance – UXO) oraz improwizowanych urządzeń Jego zadaniem będzie koordynacja działań podległych wybuchowych (Improvised Explosive Device – IED) służb, wskazanie sposobu usunięcia zagrożenia, wyda- zawierających broń masowego rażenia (BMR) lub nie zgody na wykonanie niszczenia na miejscu (jeśli toksyczne środki przemysłowe (TŚP). W ramach tych jest to możliwe) lub wyznaczenie innego bezpiecznego działań pododdziały EOD będą w sytuacjach kryzyso- miejsca niszczenia na terenie gminy (powiatu).

18 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2015 TEMAT NUMERU – WOJSKA INŻYNIERYJNE

RYS. 1. PRZYKŁADOWA STRUKTURA ZESPOŁU CBRN/EOD

Zespół CBRN/EOD

Grupa dowodzenia

Sekcja rozpoznania Sekcja WIT

Sekcja EOD Sekcja wsparcia

Sekcja pobierania prób

Sekcja likwidacji skażeń

RYS. 2. PROCEDURY POSTĘPOWANIA PODCZAS ZDARZENIA ZGODNIE Z REGULAMINEM DZIAŁANIA CBRN/EOD

Otrzymanie informacji o IED Ewakuacja

czy jest potrzebny konwój, Uzyskanie informacji o wymaganiach dla zespołu EOD Przesłuchanie świadków zdarzenia jakieś środki transportu, jakie są zagrożenia, droga marszu zdalnie za pomocą Zaplanowanie przemieszczania Przeprowadzenie oględzin IED urządzeń optycznych, kamer robota, środki radiowe, środki Informowanie zespołu Analiza zdarzenia IED wykorzystanie zagłuszania, kompletność monitoringu sprzętu, dokumenty Przygotowanie sprzętu Określenie czasu odczekania

Przemieszczenie Wybranie środków ochrony

Zajęcie rejonu wyjściowego i organizacja Zapoznanie zespołu i elementów zabezpieczenia Neutralizacja punktu kierowania EOD ze sposobem usuwania IED

Opracowanie własne (2).

W razie potrzeby przedstawiciele sztabu kryzyso- Ich kierownictwo wywołało incydent, w ramach któ- wego wybierają firmę, która przetransportuje PWiN, rego sprawdzono znajomość przez Zespół procedur oraz inną do jego utylizacji. Gdy nie jest to możliwe, prowadzenia rozpoznania drogi dojścia do opuszczo- władze lokalne występują z wnioskiem do ministra nego i zaminowanego budynku. Znajdowało się obrony narodowej o wydzielenie pododdziału, który w nim laboratorium produkcji środków chemicznych, ma możliwość transportu i utylizacji niebezpiecznego które wykorzystywano jako bojowe środki trujące. przedmiotu. Zespół CBRN/EOD, zgodnie z określo- Zgodnie ze scenariuszem podczas dojazdu do bu- nymi wymaganiami, nie ma jeszcze zdolności trans- dynku doszło do wymiany ognia, a po spieszeniu się portowych i nie jest przeznaczony do prowadzenia pododdziału do żołnierzy Zespołu próbował się zbli- utylizacji. żyć zamachowiec samobójca. Został natychmiast wykryty i unieszkodliwiony przez jednego z nich. DZIAŁANIE ZESPOŁU Ujęto również jeńca, którego przesłuchano, uzysku- Przykładem możliwości wykorzystania zespołu jąc dzięki temu informacje na temat zaminowanego CBRN/EOD, który składa się z żołnierzy 2 psap oraz 4 budynku oraz tego, co się w nim znajduje. Najpierw pchem, był jego udział w ćwiczeniach „Anakonda ‘14”. jednak należało rozwiązać problem zamachowca oraz

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2015 19 DYDAKTYKATEMAT NUMERU I METODYKA – WOJSKA INŻYNIERYJNE KRZYSZTOF ODRZYWOLSKI KRZYSZTOF

Rozpoznanie przedmiotu wybuchowego i niebezpiecznego zawierającego środki chemiczne

materiału wybuchowego znajdującego się na nim. Do ciąg. Technik EOD rozpoznał urządzenie, potem je tego zadania wyznaczono technika EOD, który unieszkodliwił i zabezpieczył. Oczyścił w ten spo- w kombinezonie przeciwwybuchowym podszedł do sób drogę podejścia do laboratorium dla zwiadow- samobójcy, rozpoznał budowę urządzenia wybucho- ców-chemików z sekcji pobierania prób oraz z sekcji wego i sposób jego odpalenia. Na podstawie zebra- likwidacji skażeń, którzy zebrali próbki oraz zabez- nych informacji określił sposób unieszkodliwienia pieczyli bojowe środki chemiczne znajdujące się we- jego kamizelki oraz urządzenia odpalającego ładun- wnątrz obiektu. ki. Przystąpiono do zdalnego wykonania tego zada- W ramach działań zespołu CBRN/EOD został nia, następnie po ich unieszkodliwieniu zdjęto je rozwinięty plac likwidacji skażeń. Dodatkowo żoł- z zamachowca. Oddzielono elementy inicjujące, źró- nierzy zespołu wspierały dwie sekcje wojskowej dło napięcia oraz przewody, zachowując je jako do- straży pożarnej, gotowe do postawienia kurtyny wody. Pozostały materiał wybuchowy został znisz- wodnej w razie uwolnienia niebezpiecznych środ- czony. ków chemicznych. Wydzielono także drużynę zme- Następnie przystąpiono do rozpoznania drogi po- chanizowaną na BWP-1 do wzmocnienia ochrony dejścia do budynku oraz jego sprawdzenia pod ką- rejonu działania. Godne podkreślenia jest to, że do- tem obecności improwizowanych urządzeń wybu- wódcą całej akcji był dowódca zespołu CBRN/ chowych i min pułapek. W trakcie tych czynności EOD. należało zachować szczególną ostrożność ze wzglę- Inne zadanie realizowane podczas ćwiczeń „Ana- du na grożące niebezpieczeństwo. Potencjalny wy- konda ’14” to unieszkodliwienie improwizowanego buch mógł spowodować uwolnienie środka chemicz- urządzenia wybuchowego przymocowanego do nego znajdującego się w budynku. Dlatego też wszy- beczki wypełnionej nieznaną substancją. Jego wyko- scy żołnierze mieli na sobie odzież ochronną FOO-2 nanie utrudniał fakt, że w pobliżu urządzenia nastą- oraz maski przeciwgazowe w pogotowiu do włoże- pił wybuch, który spowodował uwolnienie środka nia. Pododdział chemiczny z 4 Pułku Chemicznego chemicznego i skażenie terenu (fot.). nieustanie monitorował poziom skażenia. Rozpozna- W pierwszej kolejności przeprowadzono więc roz- nie podejścia do budynku i samego obiektu wykaza- poznanie skażeń w celu określenia stref niebezpiecz- ło, że znajdowało się w nim improwizowane urzą- nych. Od tego momentu do końca działania w rejo- dzenie wybuchowe, którego detonację inicjował odnie wykonywania prac prowadzono ciągły monito-

20 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2015 TEMAT NUMERU DYDAKTYKA– WOJSKA INŻYNIERYJNE I METODYKA

RYS. 3. OZNAKOWANIE REJONU DZIAŁANIA Punkty dowodzenia Grupa dowodzenia ZESPOŁU CBRN/EOD Elementy sekcji wsparcia

ZGODNIE Linia kontroli skażeń Z REGULAMINEM JEGO DZIAŁANIA 1 Gorąca linia

Punkt kontroli skażeń

Miejsce zdarzenia 2 Punkt likwidacji Strefa zagrożenia skażeń Grupa rozpoznania Sekcja EOD Sekcja pobierania pób Strefa ostrzegania o skażeniu 3 Sekcja likwidacji skażeń 4 Sekcja wsparcia Strefa nieskażona Elementy układu niemilitarnego: – Policja Odległość między strefami Siły (pododziały) ochrony – Państwowa Straż Pożarna stosownie do zagrożenia – Zespół ratownictwa medycznego MILITARIUM STUDIO MD STUDIO MILITARIUM

Opracowanie własne.

ring skażeń, by w razie jakiejkolwiek zmiany jego ustawienia. Gdy ładunek został odłączony, sytuacji można było natychmiast, adekwatnie do za- przeniesiono go na bezpieczną odległość i wysadzo- grożenia, zareagować. Potem pododdział chemiczny no. Beczkę z substancją chemiczną zabezpieczono odkaził drogi dojazdu do miejsca wykonywania za- i przekazano jednostce likwidacji skażeń Państwo- dania, następnie przygotował plac likwidacji skażeń. wej Straży Pożarnej. Wówczas sekcja rozpoznania, kierowana przez do- wódcę sekcji/technika EOD, mogła przystąpić do NOWE MOŻLIWOŚCI rozpoznania przedmiotu zawierającego środki che- Mając na względzie konieczność sprostania wy- miczne. Przeprowadzono je w odzieży ochronnej zwaniom współczesnego i przyszłego pola walki oraz wraz z butlami tlenowymi, co minimalizowało ryzy- możliwość pojawienia się w czasie pokoju na obsza- ko oddziaływania substancji chemicznej na żołnie- rze naszego kraju zagrożeń związanych z odnalezie- rzy. Ze względu na brak możliwości wykonania niem niewybuchów i niewypałów zawierających środ- szkicu w środowisku skażonym żołnierze, wykorzy- ki chemiczne, zasadne jest rozwijanie nowoczesnych stując środki łączności, przekazywali dokładny opis pododdziałów inżynieryjnych i chemicznych. Zespoły znalezionych elementów. CBRN/EOD, odpowiednio wyposażone i przygoto- Rozpoznanie wykazało, że dwustulitrowa beczka wane, mogą skutecznie unieszkodliwiać te zagroże- jest wypełniona środkiem trującym, prawdopodob- nia. Zgodnie z przeznaczeniem członkowie zespołu nie iperytem, i nie jest rozszczelniona. Podłączono mogą rozpoznawać, podejmować i neutralizować do niej materiał wybuchowy wraz z elementami ini- przedmioty wybuchowe i niebezpieczne, w tym im- cjującymi wybuch drogą radiową. Zespoły CBRN/ prowizowane urządzenia wybuchowe zawierające EOD są wyposażone w urządzenia zakłócające, któ- szkodliwe środki chemiczne. Natomiast w ramach re- re uniemożliwiają zdalne zdetonowanie IED. Stwier- agowania kryzysowego efektywnie realizować przed- dzono również, że istnieje duże ryzyko rozszczelnie- sięwzięcia związane z podejmowaniem niewybu- nia beczki, jeśli zostaną użyte zdalne sposoby chów, wspomagając tym samym patrole saperskie unieszkodliwiania ładunków improwizowanych (na w razie odnalezienia amunicji chemicznej. Te specja- przykład działka bezodrzutowe lub ładunki wodne). listyczne pododdziały mające nowe zdolności bojowe Konieczne więc było manualne rozbrojenie ładunku staną się również ważnym elementem współdziałania przez sapera z grupy EOD bezpośrednio na miejscu z podobnymi pododdziałami NATO. n

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2015 21 TEMAT NUMERU – WOJSKA INŻYNIERYJNE

Wsparcie i zabezpieczenie obrony oddziału

WOJSKA INŻYNIERYJNE ODGRYWAJĄ WAŻNĄ ROLĘ W REALIZACJI ZASADNICZYCH ZADAŃ TAKTYCZNYCH. W OBRONIE PROWADZĄ DZIAŁANIA ZWIĄZANE Z ODPIERANIEM UDERZEŃ PRZECIWNIKA, UTRZYMANIEM ZAJMOWANEGO REJONU ORAZ OCHRONĄ ELEMENTÓW UGRUPOWANIA BOJOWEGO PRZED ŚRODKAMI RAŻENIA.

mjr dr inż. Krzysztof Wysocki adania inżynieryjne we współczesnych działa- i ewakuacji. W ten sposób tempo i ciągłość działań mo- Zniach taktycznych obejmują przedsięwzięcia re- gą być utrzymane bez nadmiernego ześrodkowania sił, alizowane przez pododdziały inżynieryjne w ramach podatnych na skutki oddziaływania ogniowego przeciw- wsparcia inżynieryjnego1 oraz przedsięwzięcia reali- nika. Zgodnie z dokumentami normatywnymi utrzyma- zowane przez wszystkie rodzaje wojsk w ramach zanie mobilności wojsk zależy od3: wcześniejszej oceny bezpieczenia inżynieryjnego działań bojowych2. Bez- prawdopodobieństwa wystąpienia przeszkód, odpo- pośredniego wsparcia inżynieryjnego dla oddziałów wiedniego ugrupowania sił w celu szybkiego ich poko- Autor jest asystentem prowadzących działania w nakazanym rejonie obrony nania, wczesnego wykrycia i rozpoznania, a także efek- w Zakładzie Wsparcia udzielają wyspecjalizowane siły. tywnego szkolenia i znajomości procedur. Działań Wydziału Wśród głównych zadań wsparcia inżynieryjnego Organizacji ZADANIA mobilności wojsk wymienia się: i Zarządzania AON. Celem tego wsparcia jest odpowiednie przystoso- – rozpoznanie inżynieryjne terenu i przeciwnika; wanie terenu pod kątem mobilności i ochrony (zdol- polega na rozpoznaniu stanu technicznego sieci dro- ność przetrwania) wojsk własnych oraz utrudnienia gowej, obiektów komunikacyjnych, przepraw, zapór (kontrmobilność) działań przeciwnikowi. inżynieryjnych oraz przeciwnika pod względem inży- Mobilność jest niezbędna do osiągnięcia rejonów ze- nieryjnym na kierunkach planowanych działań ele- środkowania, przejścia do działań bojowych i ich prowa- mentów ugrupowania bojowego brygady; dzenia, do wyjścia z walki oraz uniknięcia uderzeń – wykonywanie przejść w zaporach inżynieryjnych, przeciwnika. Dzięki działaniom zapewniającym jej rozminowanie rejonów oraz usunięcie z wyznaczo- utrzymanie dowódca może zwiększyć ochronę swoich nych dróg wraków pojazdów, przedmiotów wybucho- wojsk. Czynnik ten wpływa na odpowiednie zorganizo- wych i niebezpiecznych, a także innych przeszkód wanie wsparcia inżynieryjnego na potrzeby podległych ograniczających ruch wojsk; wojsk. Zapewnia pokonywanie przeszkód naturalnych – przygotowanie i utrzymanie dróg, w tym m.in.: i sztucznych, w tym zapór inżynieryjnych i przeszkód wykonywanie napraw zniszczonych (uszkodzonych) wodnych, oraz utrzymanie dróg manewru, dowozu odcinków dróg oraz infrastruktury komunikacyjnej

1 Por. Regulamin działań wojsk inżynieryjnych. SGWP, Warszawa 2003, s. 147. 2 Zob. Regulamin działań wojsk lądowych. DWLąd, Warszawa 2008, s. 349. 3 Doktryna wojsk inżynieryjnych sił lądowych ATP-52. Wyd. Instytut Techniczny Wojsk Lotniczych, Warszawa 1998, pkt 0104.

22 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2015 TEMAT NUMERU – WOJSKA INŻYNIERYJNE

TABELA 1. PRACOCHŁONNOŚĆ BUDOWY OBIEKTÓW FORTYFIKACYJNYCH W REJONIE OBRONY ODDZIAŁU* Ogólna pracochłonność [rbh] Wyszczególnienie ogółem (prace I, II prace I kolejności i następnej kolejności) Rejon obrony brygady zmechanizowanej 90 400 28 800 Rejon obrony brygady pancernej 81 460 20 360 *Pracochłonność budowy obiektów fortyfikacyjnych w rejonie obrony liczona dla oddziału o pełnym ukompletowaniu, wyposażonym w etatowe konstrukcje schronów składanych. Opracowano na podstawie: Normy i możliwości wykonania głównych zadań (operacyjnych i taktycznych) zabezpieczenia inżynieryjnego. SGWP, Warszawa 1996, s. 24. TABELA 2. NORMY DOTYCZĄCE BUDOWY POLOWYCH OBIEKTÓW FORTYFIKACYJNYCH W REJONIE OBRONY BRYGADY* Czas pełnej rozbudowy fortyfikacyjnej współczynnik zmiany postępu prac fortyfikacyjnych Wyszczególnienie w warunkach normalnych nocnych zwięzłych zimowych k = 1 k = 1,5 k = 2 k = 4 Rejon obrony brygady zmechanizowanej 7 10 13 26 Rejon obrony brygady pancernej 4 5 7 14 * Normy budowy polowych obiektów fortyfikacyjnych rejonu obrony brygady (przy pełnym ukompletowaniu). Opracowano na podstawie: Normy i możliwości głównych zadań (operacyjnych i taktycznych) zabezpieczenia inżynieryjnego. SGWP, Warszawa 1996, s. 26.

(obiektów i węzłów drogowych), a w razie konieczno- RYS. 1. MODEL STRUKTURY ORGANIZACYJNEJ ści przygotowanie objazdów; – torowanie przejść w strefach zapór, w rejonach za- BATALIONU SAPERÓW BZ (BPANC) wał, pożarów, zatopień oraz w przeszkodach naturalnych występujących na kierunkach działania elemen- bsap BZ/BPG: tów ugrupowania bojowego brygady; dowództwo – urządzanie przepraw przez przeszkody wodne; kdow ksap – realizację przedsięwzięć inżynieryjnych związa- kdm nych z maskowaniem ruchu wojsk. HQ ktech Z kolei działania odnoszące się do kontrmobilności zespół EOD uniemożliwiają przeciwnikowi wykorzystanie terenu. klog Mogą ponadto niwelować jego przewagę oraz skiero- ZZMed wać jego siły w rejony, w których z dużym prawdopo- dobieństwem zostanie rozbity. Miny mogą spowodo- wać znaczne straty w uzbrojeniu przeciwnika oraz ZZ Med zwiększyć efektywność wykorzystania własnych EOD CSS środków przeciwpancernych, a także poziom ochrony wojsk własnych. Przeciwdziałanie ruchowi sił prze- Źródło: W. Kawka, K. Wysocki: Ocena inżynieryjna potencjału wykonawczego Sił Zbrojnych Rzeczypo- ciwnika obejmuje przede wszystkim budowę systemu spolitej Polskiej. AON, Warszawa 2011, s. 129. zapór inżynieryjnych i wykonywanie niszczeń, w tym zapór minowych i fortyfikacyjnych (budowanych), oraz tworzenie zatopień i zabagnień terenu, a tak- wania i mylenia. Główne zadania wsparcia inżynieryj- że niszczenie. W celu ochrony ważnych obiektów wy- nego związane ze zdolnością przetrwania wojsk to: konuje się przede wszystkim zapory ochronne, by – budowa obiektów fortyfikacji polowej, wykony- utrudnić dostęp do rejonów rozmieszczenia obiektów wanie prac adaptacyjnych (wzmacnianie) istniejących wojskowych i ważnych niemilitarnych. obiektów budowlanych przewidywanych do wykorzy- Natomiast zdolność przetrwania obejmuje wszystkie stania do ochrony ludzi i sprzętu; aspekty ochrony ludzi, środków walki i zaopatrzenia – realizowanie specjalistycznych prac inżynieryj- przed systemami wykrywania i niszczenia przeciwnika. nych w obiektach pozornych oraz maskowanie roz- Może również polegać na stosowaniu środków pozoro- mieszczenia i ruchu wojsk w wyznaczonym rejonie;

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2015 23 TEMAT NUMERU – WOJSKA INŻYNIERYJNE

– udzielanie pomocy innym rodzajom wojsk wzięcia wsparcia inżynieryjnego na korzyść wspiera- w przygotowaniu i budowie obiektów fortyfikacji po- nego oddziału będą elementy inżynieryjne o struktu- lowej. rze batalionowej6 (rys. 1). Biorąc pod uwagę przedstawione uwarunkowania, można zauważyć, że najważniejsze zadania inżynie- ROZBUDOWA FORTYFIKACYJNA TERENU ryjne wykonywane w sferze wsparcia inżynieryjnego Osiągnięcie właściwego poziomu skuteczności obrony oddziału to4: ochrony wojsk jest możliwe dzięki m.in. wykonaniu – rozbudowa fortyfikacyjna terenu oraz prace inży- określonych prac fortyfikacyjnych. W SZRP rozbudo- nieryjne podejmowane w ramach maskowania roz- wę fortyfikacyjną terenu prowadzi się w trzech eta- mieszczenia i ruchu wojsk; pach. Są to prace I, II i następnej kolejności wykona- – budowa zapór inżynieryjnych i wykonywanie nia7. Różnice dotyczące zakresu przygotowywanych niszczeń; obiektów fortyfikacyjnych warunkują dwa zasadnicze – przygotowywanie przejść w zaporach inżynieryj- czynniki: przeznaczenie określonego elementu ugru- nych; powania bojowego oraz jego miejsce w tym ugrupo- – budowa i utrzymanie dróg; waniu – w styczności z przeciwnikiem lub bez stycz- – urządzanie i utrzymanie przepraw. ności z nim. Zadania te należą do organicznych pododdziałów Kolejność, zakres i terminy fortyfikacyjnej rozbu- inżynieryjnych brygady zmechanizowanej (pancer- dowy rejonu obrony określa dowódca brygady na nej). W zależności od jej struktury organizacyjnej podstawie otrzymanego zadania, uwzględniając po- oraz przeznaczenia i rodzaju zadań dysponuje ona siadane siły i środki oraz czas, jakim dysponuje na zróżnicowanym potencjałem wojsk inżynieryjnych. zorganizowanie obrony. Rozbudowę prowadzi się jed- Na szczeblu brygady zmechanizowanej może to być nocześnie na całej głębokości obrony, skrycie i z peł- batalion saperów, w innych brygadach (np. pancer- nym natężeniem sił. Większość prac fortyfikacyjnych nych) – tylko kompanie saperów. Niejednokrotnie za- pododdziały rodzajów wojsk wykonują swoimi siłami dania wsparcia inżynieryjnego przekraczają możliwo- i środkami w ramach realizacji zadań zabezpieczenia ści wykonawcze tych pododdziałów. W tej sytuacji inżynieryjnego. brygada jest wzmacniana siłami inżynieryjnymi wyż- Rozbudowa fortyfikacyjna rejonu obrony brygady szego szczebla lub na jej korzyść wsparcia inżynieryj- obejmuje8: nego udzielają siły przełożonego. Najczęściej będą to – pozycję przednią, pododdziały z pułków saperów (inżynieryjnych). – rejony obrony batalionów pierwszego rzutu i od- Potrzeby i możliwości wsparcia oraz zabezpiecze- wodu, nia inżynieryjnego obrony brygady przeanalizowano – rejony stanowisk startowych i ogniowych wojsk z uwzględnieniem zmian organizacyjno-struktural- rakietowych i artylerii oraz pododdziału przeciwlotni- nych wprowadzonych w ostatnich latach w SZRP. Za- czego, tem do rozważań i kalkulacji zadań przyjęto brygadę – rubieże rozwinięcia do kontrataków, zmechanizowaną5, a siłami realizującymi przedsię- – stanowiska dowodzenia,

4 Regulamin działań wojsk inżynieryjnych wojsk lądowych (tymczasowy). DWLąd, Warszawa 2011, s. 32. 5 Na potrzeby artykułu uwzględniono również teoretyczne możliwości wykorzystania potencjału batalionu saperów na korzyść brygady pancernej (w miejsce jej organicznej kompanii saperów). 6 Strukturę organizacyjną, możliwości oraz podstawowe wyposażenie batalionu saperów przyjęto na podstawie: W. Kawka, K. Wysocki: Ocena in- żynieryjna potencjału wykonawczego Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej. AON, Warszawa 2011, s. 129–130. 7 W ramach prac I kolejności powinny zostać wykonane podstawowe obiekty fortyfikacyjne, przeznaczone do bezpośredniej ochrony ludzi i sprzę- tu bojowego przed oddziaływaniem środków rażenia przeciwnika. W etapie tym, po oczyszczeniu pasów obserwacji i sektorów ostrzału, przygotowuje się pojedyncze okopy strzeleckie, okopy dla karabinów maszynowych (km) i ręcznych granatników przeciwpancernych (RPG), okopy dla czoł- gów i bojowych wozów piechoty (BWP) lub innych transporterów opancerzonych (TO) na głównych stanowiskach ogniowych (SO), okopy dla innych środków ogniowych, okopy obserwacyjne na posterunkach (w punktach) obserwacyjnych, w punktach dowódczo-obserwacyjnych (PD-O) i punktach dowodzenia (PD), okopy w rejonach stanowisk dowodzenia (SD), szczeliny dla ludzi, ukrycia w punktach medycznych oraz ukrycia na ważne uzbrojenie, sprzęt wojskowy, środki bojowe i materiałowe. Czas realizacji prac pierwszej kolejności nie powinien przekraczać 16–18 godzin (rów- nowartość dwóch dób). W ramach prac II kolejności powinny być wykonane prace mające na celu zwiększenie ochrony wojsk przed rażącym oddziaływaniem wszelkich dostępnych środków ogniowych przeciwnika, a także umożliwienie uchylania się od uderzeń przez wykonywanie manewru na zapasowe stanowisko ogniowe (SO). W etapie tym buduje się rowy strzeleckie w okopach dla drużyn, rowy łączące dla drużyn w punktach oporu plutonów i kompanii; przygotowuje się batalionowe rejony obrony, wykonując okopy dla czołgów, BWP i innych środków ogniowych w zapasowych SO, na pozycjach ryglowych, ogniowych i w rejonach zapasowych. Ponadto buduje się schrony typu lekkiego w rejonach SD, schrony przeciwodłamkowe w PD-O pod- oddziałów. W punktach oporu i rejonach rozmieszczenia wojsk kończy się budowę ukryć na pozostały sprzęt wojskowy oraz środki materiałowe. Czas realizacji prac II kolejności nie powinien przekraczać kolejnych 2–3 dób. Natomiast w ramach prac następnej kolejności wykonuje się pomocnicze obiekty fortyfikacyjne pozwalające na dłuższe przebywanie wojsk w danym rejonie (pasie, obszarze). Czas realizacji prac następnej ko- lejności to dalsze 6–8 dni. Zob. S. Kowalkowski (red. nauk.), P. Cieślar, W. Kawka: Potrzeby i możliwości wsparcia inżynieryjnego ochrony wojsk w działaniach bojowych. AON, Warszawa 2010, s. 110. 8 Wsparcie inżynieryjne działań taktycznych wojsk lądowych (brygada, dywizja). DWLąd, Warszawa 2000, s. 153.

24 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2015 TEMAT NUMERU – WOJSKA INŻYNIERYJNE

– pozycje ryglowe, których można zaliczyć: charakter działań bojowych – rejony rozmieszczenia urządzeń logistycznych przeciwnika i wojsk własnych; warunki terenowe; i odwodów rodzajów wojsk. możliwości organizacyjne dowódców i oficerów szta- Pracochłonność tych zadań w rejonie obrony bryga- bów; czas na przygotowanie działań oraz możliwości dy zmechanizowanej (pancernej) przedstawiono w ta- minowania siłami pododdziałów inżynieryjnych, arty- beli 1. lerii i śmigłowców11. Uwzględniając zmiany w postępie prac fortyfika- System zapór inżynieryjnych w rejonie obrony bry- cyjnych (w zależności od warunków taktycznych, śro- gady obejmuje wszystkie ich rodzaje oraz niszczeń dowiska walki oraz możliwości wykorzystania ma- wykonanych według jednolitego planu i zgodnie z de- szyn), przy ograniczeniach ludzkich, materialnych cyzją dowódcy brygady, który musi uwzględnić usta- oraz czasowo-przestrzennych, należy oczekiwać, że lenia (zamiar) nadrzędnego dowództwa. Tworzony okres rozbudowy fortyfikacyjnej rejonu obrony bryga- powinien być w celu: umocnienia rubieży obronnych dy zostanie wydłużony. Czas budowy polowych (rejonów obrony); utrudnienia natarcia przeciwnikowi obiektów fortyfikacyjnych w rejonie obrony brygady na przedni skraj obrony; spowolnienia tempa działa- (przy pełnym ukompletowaniu) w zależności od wania przeciwnika w głębi obrony i stworzenia dogod- runków przedstawiono w tabeli 2. nych warunków do zadania mu strat; zamknięcia luk Potencjał wykonawczy sił inżynieryjnych przezna- powstałych w ugrupowaniu wojsk własnych; osłony czonych do zadań wsparcia inżynieryjnego rozbudo- skrzydeł wojsk wykonujących kontratak oraz utrud- wy fortyfikacyjnej rejonu obrony brygady – to dwa nienia lądowania powietrznych i morskich desantów plutony maszyn ziemnych (plmz) z kompanii tech- przeciwnika12. System zapór inżynieryjnych i nisz- nicznej batalionu saperów. Każdy pluton składa się czeń w rejonie obrony brygady może obejmować: za- z dwóch drużyn9: koparek i spycharek (tab. 3). pory minowe ustawiane w postaci pól minowych oraz Łączne możliwości rozbudowy fortyfikacyjnej grup min; zapory fortyfikacyjne (budowane) oraz dwóch plutonów wynoszą 21 300 rbh (w czasie niszczenia dróg, mostów i innych obiektów. 10 godzin)10. Zgodnie z decyzją dowódcy brygady lub wyższego Podstawą kalkulacji zdolności wykonania prac for- przełożonego mogą być wyznaczone rejony (kierunki) tyfikacyjnych przez siły i środki batalionu saperów zastrzeżone, w których nie można budować zapór. Je- jest określenie ich dobowych (10 godzin) możliwości żeli przewiduje się manewr wojsk i wykonywanie rozbudowy fortyfikacyjnej w odniesieniu do całkowi- kontrataków w tych rejonach, to za zgodą właściwego tych potrzeb brygady w rejonie obrony (tab. 4). dowódcy mogą być zakładane kierowane pola minowe Z analizy potrzeb i możliwości zabezpieczenia lub ustawiane zapory z określonym czasem samoli- i wsparcia inżynieryjnego – rozbudowy fortyfikacyj- kwidacji. Podczas organizowania obrony przygotowu- nej rejonu obrony brygady – wynika, że posiadany poje się również niszczenia na zasadniczych drogach na tencjał wykonawczo-strukturalny wojsk inżynieryj- całej głębokości rejonu obrony brygady. W miejscach nych pozwala na wykonanie prac I kolejności w ciągu skrzyżowania kilku dróg (węzły drogowe) i w cieśni- doby. W przypadku pełnej rozbudowy wojska te mają nach terenowych buduje się dwa – trzy węzły zapór in- również podobne możliwości. Jednak są to oceny teo- żynieryjnych i niszczeń (WZiN) w połączeniu z prze- retyczne, które nie uwzględniają uwarunkowań kolej- szkodami naturalnymi. Wszystkie zapory minowe oraz ności wykonywania prac. Zatem w kalkulacjach cza- przygotowane do niszczenia obiekty powinny być sowo-przestrzennych należy brać pod uwagę jedynie utrzymywane i ochraniane. Pododdziały saperów, któ- czas pełnej rozbudowy fortyfikacyjnej zgodnie z po- re ustawiły zapory w rejonach obrony batalionów zme- danymi ograniczeniami czasowymi (7–13 dób). Przy chanizowanych (czołgów), zazwyczaj przekazują je do czym dzięki posiadanemu potencjałowi można utrzymania tym batalionom. Wykonane przez siebie zmniejszyć liczbę żołnierzy potrzebnych do wykona- niszczenia utrzymują częścią sił pododdziały saperów nia prac fortyfikacyjnych, wykorzystując zamiast nich (minowania). Wysiłek wojsk budujących zapory inży- maszyny inżynieryjne. Takie rozwiązanie powinno nieryjne powinien być skierowany na uzyskanie nie- przynieść efekt w postaci skrócenia czasu pełnej roz- zbędnego nasycenia nimi rejonu obrony. Zwiększenie budowy fortyfikacyjnej (około 7 dób). nasycenia zaporami w toku walki planuje się i realizuje siłami oddziałów zaporowych (OZap). BUDOWA ZAPÓR MINOWYCH Potrzeby odnoszące się do budowy zapór inżynie- Efektywne ich użycie w rejonie obrony brygady bę- ryjnych i wykonywania niszczeń zaporowych w obro- dzie zależeć od wielu różnorodnych czynników, do nie będą zależeć w dużej mierze od przyjętego

9 Strukturę organizacyjną, możliwości oraz podstawowe wyposażenie plmz przyjęto na podstawie: W. Kawka, K. Wysocki: Ocena inżynieryjna po- tencjału…, op.cit., s. 136. 10 Do obliczenia dobowych możliwości (10 godzin) wykonania prac ziemnych przyjęto współczynnik zmiany postępu prac fortyfikacyjnych (K) na poziomie 1,0. Por. W. Kawka: Rozbudowa fortyfikacyjna terenu w działaniach militarnych. AON, Warszawa 2010, s. 131. 11 Zob. S. Kowalkowski, P. Cieślar, W. Kawka: Potrzeby i możliwości wsparcia inżynieryjnego…, op.cit., s. 126. 12 Zob. S. Włudyka: Zabezpieczenie inżynieryjne dywizji zmechanizowanej w obronie. ASG, Warszawa 1990, s. 82.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2015 25 TEMAT NUMERU – WOJSKA INŻYNIERYJNE

TABELA 3. PODSTAWOWE WYPOSAŻENIE PLUTONU MASZYN ZIEMNYCH Razem w kompanii Nazwa sprzętu Pluton maszyn ziemnych Pluton maszyn ziemnych technicznej Uniwersalna maszyna inżynieryjna (UMI) 3 3 6 Koparka samochodowa (K-407) 3 3 6 Spycharko-ładowarka (SŁ-34) 3 3 6 Źródło: W. Kawka, K. Wysocki: Ocena inżynieryjna potencjału wykonawczego Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej. AON, Warszawa 2011, s. 136. TABELA 4. MOŻLIWOŚCI WYKONANIA ROZBUDOWY FORTYFIKACYJNEJ PRZEZ PODODDZIAŁY BRYGADY Możliwości wykonawcze [rbh] rejon obrony brygady Wyszczególnienie prace fortyfikacyjne prace pełnej rozbudowy I kolejności fortyfikacyjnej Oddział BZ BPanc BZ BPanc Ogólna pracochłonność 28 800 20 360 90 400 81 460 Potrzeby pracy ludzi* 23 520 17 950 78 400 59 820 2 x plmz/ktech/bsap 21 300 21 300 21 300 21 300 Bilans możliwości i potrzeb +16 020 +18 890 +9300 -340 Liczba dób na wykonanie prac I kolejności rozbudowy 1 1 – – fortyfikacyjnej obrony oddziału przez batalion saperów Liczba dób potrzebnych na wykonanie prac pełnej rozbudowy fortyfikacyjnej obrony oddziału przez – – 1 (7–13)** 1,1 (7–13)** batalion saperów * Na podstawie oceny możliwości zaangażowania żołnierzy poszczególnych rodzajów wojsk do rozbudowy fortyfikacyjnej rejonu obrony brygady przyjęto ich liczbę niezbędną do zrealizowania prac fortyfikacyjnych średniej wartości – 50% stanu osobowego. Zob. Metodyka kalkulacji zadań zabezpieczenia inżynieryjnego. Red. P. Cieślar. Cz.1. Kalkulacje rozbudowy fortyfikacyjnej terenu i zapór inżynieryjnych. AON, Warszawa 2000, s. 50. ** Dane w nawiasach odnoszą się do rzeczywistego wymiaru czasu potrzebnego na pełną rozbudowę fortyfikacyjną rejonu odpowiedzialności brygady. Ibidem, s. 32.

TABELA 5. POTRZEBY BUDOWY ZAPÓR MINOWYCH W REJONIE OBRONY BRYGADY Normatywne Zakładane sposobem Zakładane sposobem potrzeby zapór Rejon obrony brygady ręcznym mechanicznym m i n o w y c h [km] [km] [km] Rejon obrony o charakterze 56,7–61 30,7–50,1 11 pozycyjnym Rejon obrony o charakterze 110,2–110,6 32,2–41,5 11 manewrowym

Opracowano na podstawie: System budowy zapór minowych do wsparcia operacji korpusu pk. „Minowanie”. AON, Warszawa 2001, s. 42, 54, 70, 81.

TABELA 6. PODSTAWOWE WYPOSAŻENIE KOMPANII SAPERÓW Z BATALIONU SAPERÓW

Stan sprzętu w pododdziałach Razem Nazwa sprzętu drzab plsap plsap plmin drtr w ksap Ustawiacz min przyczepny (UMP-03) 4 4 Przyczepa – wyrzutnia ładunków 3 3 6 wydłużonych dużych (WŁWD)

Źródło: W. Kawka, K. Wysocki: Ocena inżynieryjna potencjału wykonawczego Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej. AON, Warszawa 2011, s. 133.

26 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2015 TEMAT NUMERU – WOJSKA INŻYNIERYJNE

TABELA 7. DOBOWE MOŻLIWOŚCI BUDOWY ZAPÓR INŻYNIERYJNYCH PRZEZ PODODDZIAŁY INŻYNIERYJNE BRYGADY

Ustawienie przeciwpancernych Ustawienie przeciwpancernych pól pól minowych sposobem ręcznym minowych sposobem mechanicznym [km] [km] Urządzenie węzłów Pododdział zapór inżynieryjnych w czasie w czasie bez styczności w styczności [szt.] przygotowania prowadzenia z przeciwnikiem z przeciwnikiem działań działań 2x pluton 1,8 0,9 2 saperów – – Pluton 4,0 (8,0)* 2,4 (4,8)* 1 minowania – –

* W nawiasach podano wartości dla przeciwpancernych pól minowych ustawionych z zastosowaniem min z zapalnikiem niekontaktowym. Opracowano na podstawie: W. Kawka, K. Wysocki: Ocena inżynieryjna potencjału wykonawczego Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej. AON, Warszawa 2011, s. 133.

TABELA 8. MOŻLIWOŚCI BUDOWY ZAPÓR INŻYNIERYJNYCH PRZEZ PODODDZIAŁY INŻYNIERYJNE BRYGADY

Dobowe możliwości Czas Dobowe możliwości Czas wykonawcze realizacji wykonawcze realizacji Potrzeby Rejon obrony brygady pododdziałów inż. – zadań przez pododdziałów inż. – zadań [km] sposób ręczny bsap sposób mechaniczny przez bsap [km] [rbd] [km] [rbd] zakładane sposobem 56,7–61,0 1,8 31,5–33,9 – – Rejon obrony ręcznym o charakterze zakładane pozycyjnym sposobem 30,7–50,1 – – 4,0 7,7–12,5 mechanicznym zakładane sposobem 110,2–110,6 1,8 61,3 Rejon obrony – – ręcznym o charakterze zakładane manewrowym sposobem 32,2–41,5 – – 4,0 8,1–10,4 mechanicznym Rejon obrony brygady – normatywne potrzeby 11 1,8 6,0 4,0 2,8 zapór inżynieryjnych

TABELA 9. MOŻLIWOŚCI WYKONYWANIA PRZEJŚĆ W ZAPORACH INŻYNIERYJNYCH PRZEZ PODODDZIAŁY BRYGADY Liczba przejść wykonywanych sposobem Liczba potrzebnych Wyszczególnienie wybuchowym [szt.] Razem przejść [szt.] bcz bz możliwości bsap

Rejon obrony brygady 8–12 12 0 6 18

Opracowanie własne (2).

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2015 27 TEMAT NUMERU – WOJSKA INŻYNIERYJNE

ugrupowania, czasu na jej przygotowanie i prowa- Zadanie to, należące do zabezpieczenia inżynie- dzenie działań oraz warunków środowiska walki ryjnego manewru pododdziałów na linię wejścia do i pory roku13. walki (kontratak), jest jednym z najtrudniejszych Przedstawiono je w tabeli 5. w trakcie walki obronnej brygady. Możliwości wy- Do realizacji tego zadania wyznacza się kompanię konawcze poszczególnych pododdziałów brygady saperów z batalionu saperów14. Składa się ona zależą przede wszystkim od: z dwóch plutonów saperów oraz plutonu minowania – wyposażenia technicznego w sprzęt do wykony- (tab. 6). Podstawą ustalenia zakresu jej wykorzystania wania przejść, jest określenie dobowych (10 godzin) możliwości – czasu realizacji tego zadania, w stosunku do całkowitych potrzeb budowy zapór mi- – uwarunkowań środowiskowych (ukształtowanie nowych w rejonie obrony brygady. Przyjęte założenia terenu i rodzaj gruntu). przedstawiono w tabeli 7, natomiast możliwości bu- Przyjęto, że kontratak będzie wykonywany siłami dowy zapór inżynieryjnych przez pododdziały inży- odwodowego batalionu (ugrupowanie – dwie kom- nieryjne brygady – w tabeli 8. panie w pierwszym rzucie na linii wejścia do walki Dane ujęte w tabeli 8 wskazują, że brygada nie oraz dwie kompanie w odwodzie). Natomiast zakres jest w stanie samodzielnie wykonać wszystkich za- przygotowania obrony przeciwnika na kierunku dań wynikających z potrzeb budowy zapór inżynie- kontrataku – to obrona doraźna. Konieczne jest za- ryjnych, stosując sposób ręczny lub mechaniczny. tem przygotowanie około 8–12 przejść na kierunku W klasycznym podejściu, uwzględniającym efekty nacierającego batalionu. Należy podkreślić, że są to taktyczne użycia zapór, w SZRP potrzeby są trzy – dane szacunkowe, wynikające z przyjętych założeń. sześć razy większe od możliwości, natomiast w na- Rzeczywiste potrzeby mogą być za każdym razem towskim aż kilkanaście – kilkadziesiąt razy więk- inne, w zależności od przyjętej koncepcji rozegrania sze (31–34 – sposobem ręcznym, 8–10 – sposobem walki obronnej, sił uczestniczących w zatrzymaniu mechanicznym). Zatem nie jest możliwa budowa natarcia przeciwnika oraz jego możliwości budowy zapór przez oddział, nawet z potencjalnym wspar- zapór minowych. Do wykonywania przejść w zapo- ciem inżynieryjnym przez przełożonego wyższego rach inżynieryjnych jest przeznaczona kompania sa- szczebla. perów z batalionu saperów. Ma ona możliwość jed- noczesnego wykonania sześciu przejść w zaporach PRZEJŚCIA sposobem ręcznym lub sześciu wybuchowym. Dru- W ZAPORACH INŻYNIERYJNYCH żyny saperów znajdujące się w jej strukturach orga- Wykonanie przejść w zaporach inżynieryjnych nizacyjnych mogą przygotować przejścia sposobem przeciwnika w rejonie obrony brygady (o charakte- ręcznym (ręczno-wybuchowym) lub wybuchowym. rze manewrowym lub pozycyjnym) pozostaje Możliwości wykonywania tego zadania przez pod- w związku z przygotowaniem i utrzymywaniem dróg oddziały brygady przedstawiono w tabeli 9. manewru, dowozu i ewakuacji zarówno przed rozpo- W czasie kontrataku brygada może jednocześnie częciem działań, jak i w trakcie ich prowadzenia. wykonać sześć przejść w zaporach sposobem wybu- W czasie działań brygady zadanie to realizuje się chowym siłami batalionu saperów oraz 12 – batalio- głównie podczas manewru pododdziałów na kolejne nu czołgów16. rubieże (linie, rejony) obrony, przede wszystkim jed- W pododdziałach czołgów możliwości te wynika- nak wówczas, gdy wykonują one zwroty zaczepne, ją przede wszystkim z wyposażenia technicznego a kontratakujące pododdziały pokonują zapory inży- oraz z liczby przeszkolonych drużyn (załóg). nieryjne (w tym głównie minowe) wojsk własnych W przypadku natomiast wojsk inżynieryjnych głów- i przeciwnika, budowane w rejonie czasowej stycz- nym wyznacznikiem jest liczba drużyn saperów bę- ności wojsk15. dących w strukturze oddziału17. Problematyczny jest

13 Potrzeby dotyczące budowy zapór inżynieryjnych określono na podstawie algorytmu czynności stosowanego w planowaniu zapór minowych oraz wymaganego nasycenia zaporami i gęstości min w celu osiągnięcia oczekiwanych taktycznych efektów stosowania zapór minowych. Zob. Budo- wa i pokonywanie zapór inżynieryjnych. SGWP / SWInż, Warszawa 1994; S. Kowalkowski: Planowanie zadań inżynieryjnych. AON, Warszawa 2010; System budowy zapór minowych do wsparcia operacji korpusu pk. „Minowanie”. AON, Warszawa 2001. 14 Strukturę organizacyjną, możliwości oraz podstawowe wyposażenie kompanii saperów / batalionu saperów przyjęto na podstawie: W. Kawka, K. Wysocki: Ocena inżynieryjna potencjału…, op.cit., s. 136. 15 Zob. Wsparcie inżynieryjne wojsk lądowych w operacji obronnej w aspekcie mobilności. Cz. 1. Potrzeby i aktualne możliwości realizacji zadań inżynieryjnych „Mobilność – 1”. AON, Warszawa 2003, s. 113. 16 Na podstawie: Poradnik logistyczny do ćwiczeń i treningów sztabowych (związek taktyczny, oddział, pododdział). AON, Warszawa 2008, s. 18. Do kalkulacji przyjęto batalion czołgów składający się z czterech kompanii czołgów, w każdej kompanii – trzy czołgi wyposażone w trały torujące i komplet WŁWD; razem możliwości wykonawcze bcz – 12 przejść. 17 Na podstawie badań stwierdzono, że materialnym determinantem pokonywania zapór minowych w ramach wsparcia inżynieryjnego działań operacyjnych jest podstawa kalkulacyjna wynikająca z tezy, że jedna drużyna saperów wykonuje jedno przejście w polu minowym przeciwnika. Zob. P. Cieślar: Wsparcie inżynieryjne wojsk w okresie prowadzenia operacji. AON, Warszawa 2012, s. 39.

28 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2015 TEMAT NUMERU – WOJSKA INŻYNIERYJNE

TABELA 10. POTRZEBY DOTYCZĄCE PRZYGOTOWANIA I UTRZYMANIA DRÓG W REJONIE OBRONY BRYGADY Rodzaj dróg Potrzeby Uwagi Dofrontowe zasadnicze 1 Dofrontowe zapasowe 1–2 Rokadowe 1 dla każdej wycofującej się Wycofania w obronie manewrowej kompanii pierwszego rzutu Rozwinięcia odwodów 2–3 Manewru odwodów, OZap, OPpanc 2–3 doraźnie wg potrzeb Przemieszczenia SD, artylerii, pododdziałów logistycznych 1–2 doraźnie wg potrzeb Łączna długość dróg wojskowych 50–60

Opracowano na podstawie: Wsparcie inżynieryjne działań taktycznych wojsk lądowych (brygada, dywizja), Warszawa 2000, s. 302.

TABELA 11. PODSTAWOWE WYPOSAŻENIE KOMPANII DROGOWO-MOSTOWEJ W pododdziałach Razem liczba Nazwa sprzętu drzab drmd pld pld pld w kdm Maszyna inżynieryjno-drogowa (MID) 1 1 Spycharka szybkobieżna ciężka (BAT-M) 2 2 Most towarzyszący na podwoziu czołgowym 3 3 3 9 Równiarka samojezdna (D-557-1) 1 1 Koparka samochodowa (K-407) 3 3 3 9 Spycharko-ładowarka (SŁ-34) 3 3 3 9 Elastyczne pokrycie drogowe (EPD) 1 1 1 3 Lekkie pokrycie drogowe (LPD) 3 3 3 9 Piła spalinowa 1 1 1 3 Samochód wywrotka 6 6 6 18 Samochód ciężarowy 1 3 3 3 10 Samochód ciężarowo-osobowy 1 1 Przyczepa transportowa średniej ładowności 1 2 2 2 7 Żuraw średniego udźwigu na samochodzie 1 1 1 3

Źródło: W. Kawka, K. Wysocki: Ocena inżynieryjna potencjału wykonawczego Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej. AON, Warszawa 2011, s. 134.

TABELA 12. MOŻLIWOŚCI KOMPANII DROGOWO-MOSTOWEJ PRZYGOTOWANIA I UTRZYMANIA DRÓG W REJONIE OBRONY BRYGADY

Utrzymywanie Urządzanie Torowanie Utrzymywanie Utrzymywanie dróg istniejących drogi dróg przez rejony dróg w natarciu dróg metodą na przełaj zniszczeń (w tempie w marszu odcinkową (w tempie 3 km/h) (w tempie 2 km/h) 8 km/h) (w tempie 20 km/h)

75–90 km 3 drogi 3 drogi 3 drogi 3 drogi

Źródło: W. Kawka, K. Wysocki: Ocena inżynieryjna potencjału wykonawczego Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej. AON, Warszawa 2011, s. 134.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2015 29 TEMAT NUMERU – WOJSKA INŻYNIERYJNE

przy tym fakt braku zdolności do samodzielnego po- Do tego zadania na bazie pododdziałów drogowo- konywania zapór inżynieryjnych (minowych) przez -mostowych organizuje się oddziały zabezpieczenia pododdziały zmechanizowane. Nie mają bowiem ruchu (OZR). Istotą ich działania jest pospieszna od- etatowych środków do wykonywania przejść w za- budowa nawierzchni i obiektów drogowych oraz mo- porach minowych sposobem wybuchowym za po- stów na wąskich przeszkodach wodnych (najczęściej mocą ładunków wydłużonych, czego nie zrekom- do 20 m szerokości) na nakazanej drodze, co umoż- pensuje przydział im pododdziałów saperów lub liwi przemarsz określonych elementów ugrupowania wzmocnienie nimi. Zgodnie z teorią i praktyką bojowego. przejścia po wybuchu ładunku wydłużonego muszą Przygotowaniem i utrzymaniem dróg zajmują być przetrałowane, a takich możliwości pododdziały się – w ramach zapewnienia mobilności wojskom zmechanizowane nie mają. Podsumowując, należy własnym – pododdziały drogowo-mostowe (niekie- stwierdzić, że konieczne jest tworzenie zgrupowań dy wspierane siłami innych rodzajów wojsk). W ba- bojowych mających w swoim składzie pododdziały talionie saperów oddziału są to kompanie drogowo- zarówno walczące (zmechanizowane, pancerne), jak -mostowe. Zasadniczymi elementami wykonawczy- i wspierające (w tym pododdziały inżynieryjne)18. mi każdej z nich są trzy plutony drogowe (pld). Każ- dy pluton ma w swoim składzie drużynę: maszyn PRZYGOTOWANIE ziemnych (drmz), mostową (drm), drogową (drd) I UTRZYMANIE DRÓG oraz transportową (drtr)21. Podstawowe wyposażenie System dróg w rejonie obrony brygady obejmuje kompanii przedstawiono w tabeli 11, natomiast jej drogi manewru dla elementów ugrupowania bojowe- możliwości przygotowania i utrzymania dróg w rejo- go (zwane drogami operacyjnymi) oraz dowozu nie obrony brygady – w tabeli 12. i ewakuacji. Ich sieć stanowią natomiast drogi19: do- Bilans potrzeb i możliwości w odniesieniu do frontowe; dofrontowe zapasowe; rokadowa; wycofa- przygotowania i utrzymania dróg w rejonie obrony nia; manewru odwodów, OZap, OPpanc i innych brygady przedstawiono w tabeli 13. Wynika z niej, oraz przemieszczania SD, artylerii, pododdziałów że potencjał inżynieryjny brygady zmechanizowanej i urządzeń logistycznych. (pancernej) przeznaczony do przygotowania i utrzy- Sieć ta jest uzupełniona drogami operacyjnymi, mania dróg wystarczy do zaspokojenia jej potrzeb tak by istniały możliwości manewru, dowozu i ewa- z tym związanych. kuacji, zwłaszcza gdy poszczególne ich odcinki zo- staną zniszczone przez przeciwnika. URZĄDZANIE Wybór dróg w celu wsparcia mobilności wojsk za- I UTRZYMANIE PRZEPRAW leży od: stanu istniejącej ich sieci i gęstości, charak- Zadanie to obejmuje: rozpoznanie i wykrycie za- terystyki technicznej korony drogi, jej podatności na pór oraz niektórych przeszkód na głównych i zapaso- zniszczenia, a także możliwości wykonawczych wych miejscach przepraw (na obu brzegach); wyty- pododdziałów drogowo-mostowych. czenie, budowę lub remont dróg dojazdowych do Zasadnicze ich rodzaje w rejonie obrony brygady przepraw; urządzenie zjazdów na brzegu wyjścio- to drogi dofrontowe i rokadowa, które są wykorzy- wym i wyjazdów na brzegu przeciwległym; termi- stywane do zaopatrywania batalionów pierwszego nowe ześrodkowanie, maskowanie, rozwinięcie rzutu oraz artylerii w środki bojowe i materiałowe. i utrzymanie środków przeprawowych oraz budowę Po drodze dofrontowej będą ewakuowani ranni przystani, promów i mostów22. i chorzy oraz będą powracać środki transportu po Liczba przepraw będzie zależeć od sytuacji tak- dowiezieniu środków materiałowych. tycznej, tempa forsowania, warunków terenowych Wszystkie drogi, z wyjątkiem dróg marszu i wy- i charakteru przeszkód wodnych oraz posiadanych cofania, przygotowuje się do ruchu dwukierunko- środków przeprawowych. Wnioski z przeprowadzo- wego. W dogodnych warunkach terenowych rów- nych badań23 wskazują, że dla zapewnienia mobilno- nolegle do drogi przeznaczonej dla ruchu kołowego ści pododdziałów brygady w jej rejonie obrony może wytycza się drogę do przejazdu pojazdów gąsieni- się okazać konieczne urządzenie: trzech – czterech cowych20. Potrzeby związane z przygotowaniem przepraw desantowych, czterech – pięciu przepraw i utrzymaniem dróg w rejonie obrony brygady promowych, jednej – dwóch przepraw w bród i po przedstawiono w tabeli 10. dnie, jednego – dwóch mostów długości ponad 36 m,

18 Zob. Wsparcie inżynieryjne działań taktycznych wojsk lądowych (brygada, dywizja). Podręcznik. DWLąd, Warszawa 2000, s. 65. 19 Ibidem, s. 157. 20 Wsparcie inżynieryjne wojsk lądowych w operacji obronnej..., op.cit. , s. 65. 21 Strukturę organizacyjną, możliwości oraz podstawowe wyposażenie plutonu drogowego przyjęto na podstawie: W. Kawka, K. Wysocki: Ocena inżynieryjna potencjału…, op.cit., s. 134. 22 J. Parzewski: Zabezpieczenie inżynieryjne forsowania przeszkód wodnych przez oddział (związek taktyczny). AON, Warszawa 1996, s. 20. 23 Opracowano na podstawie badań prowadzonych metodą analizy literatury przedmiotu: Wsparcie inżynieryjne działań taktycznych wojsk lądo- wych…, op.cit., s. 307 oraz Wsparcie inżynieryjne wojsk lądowych w operacji obronnej…, op.cit., s. 66.

30 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2015 TEMAT NUMERU – WOJSKA INŻYNIERYJNE

TABELA 13. BILANS POTRZEB I MOŻLIWOŚCI PRZYGOTOWANIA I UTRZYMANIA DRÓG W REJONIE OBRONY BRYGADY

Różnica możliwości Łączna długość Możliwości kdm przygotowania Wyszczególnienie w stosunku do potrzeb dróg wojskowych [km] i utrzymania dróg [km] oddziałów [%]

Rejon obrony brygady 50–60 75–90 > 100

Opracowano na podstawie: Wsparcie inżynieryjne działań taktycznych wojsk lądowych (brygada, dywizja). DWLąd, Warszawa 2000, s. 302.

TABELA 14. POTRZEBY DOTYCZĄCE URZĄDZANIA I UTRZYMANIA PRZEPRAW MOSTOWYCH W REJONIE OBRONY BRYGADY Rodzaje i liczba przepraw Liczba przepraw mostowa (BLG-67 promowa mostowa czołgów na odcinku desantowa w bród wpław po lodzie forsowania MS-20 (PP-64) (PP-64) pod wodą MG-20) Brygada 1–2 1 2 2 zmechanizowana 3–4 2–4 – 4–6 Brygada 1–2 1–2 3 3 pancerna 2–3 3–6 1–2

Źródło: Wsparcie inżynieryjne wojsk lądowych w operacji obronnej w aspekcie mobilności. Cz. 1. Potrzeby i aktualne możliwości realizacji zadań inżynieryjnych „Mobilność–1”. AON, Warszawa 2003, s. 68.

TABELA 15. PORÓWNANIE MOŻLIWOŚCI REALIZACJI PODSTAWOWYCH ZADAŃ WSPARCIA INŻYNIERYJNEGO PRZEZ BATALION I KOMPANIĘ SAPERÓW

Możliwości wykonawcze Zwiększenie potencjału Najważniejsze zadania inżynieryjne bsap BZ ksap BZ wykonawczego bsap (BSP) w porównaniu z ksap [%]

budowa obiektów fortyfikacyjnych [rbh] 6400 16800 162,5 bez styczności 1,8 1,8 0 Budowa zapór sposobem z przeciwnikiem inżynieryjnych ręcznym w styczności 0,9 0,9 0 i wykonywanie z przeciwnikiem niszczeń [km] sposobem mechanicznym 0,6 (1,3) 0,8 (1,6) 25 sposobem ręcznym 6 6 0 Wykonywanie bez styczności 6 6 0 przejść w zaporach sposobem z przeciwnikiem [liczba] wybuchowym w styczności 0 0 0 z przeciwnikiem

Przygotowanie utrzymanie drogi odcinkami [km] 25–30 75–90 300 i utrzymanie dróg urządzanie drogi na przełaj [km/h] ok. 1–3 ok. 3–6 200 Urządzanie urządzenie przeprawy desantowej 0 3 300 i utrzymanie przepraw [liczba] urządzenie przepraw tymczasowych 4–6 9 33

Opracowano na podstawie: W. Kawka, K. Wysocki: Ocena inżynieryjna potencjału wykonawczego Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej. AON, Warszawa 2011, s. 129, 141.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2015 31 DYDAKTYKATEMAT NUMERU I METODYKA – WOJSKA INŻYNIERYJNE

Przeprawy – wsparcie inżynieryjne

Transporter pływający gąsienicowy (PTS-M) Most towarzyszący na podwoziu czołgowym 9 9 (BLG-67M)

Zasadniczy sprzęt techniczny do urządzania i utrzymania 36 przepraw desantowych, promowych i mostowych Możliwość znajdujący się w brygadowym Łódź ustawienia: batalionie saperów desantowa (ŁD) dziewięciu mostów 18 tymczasowych na przeszkodach wodnych o szerokości

do 19,0 m do 36,0 m czterech mostów na przeszkodach wodnych o większej szerokości MILITARIUM STUDIO PK/ARCH.PZ STUDIO MILITARIUM

trzech – czterech mostów długości poniżej 36 m, jed- Wymieniony sprzęt umożliwia pełne wsparcie innej – dwóch kładek (na rzekach wąskich i o małej żynieryjne w tej dziedzinie oraz pozwala na ustawie- prędkości prądu) oraz jednego mostu pozornego. nie dziewięciu mostów tymczasowych na przeszko- Określona na podstawie obliczeń liczba przepraw mo- dach wodnych o szerokości do 19,0 m, a także czte- stowych może się okazać niezbędna do utrzymywania rech na przeszkodach wodnych większej szerokości tylko i wyłącznie ciągów drogowych w ramach bryga- (do 36 m) – fot. dy. Być może przedstawione w tabeli 14 wartości są Z analizy struktury batalionu saperów wynika, że mocno zawyżone. Niemniej należy pamiętać, że para- nie ma w niej pododdziałów do urządzania prze- metry przestrzenne rejonów (pasów i obszarów) obro- praw mostowych i promowych. Zadania te należą ny znacznie się zwiększyły, a zapisy norm operacyj- do pododdziałów pontonowych i przeprawowych. nych pozostały, niestety, te same24. Skład organizacyjny i wyposażenie tych podod- Oceniając potrzeby dotyczące przepraw, warto za- działów umożliwiają im wykonywanie przepraw na uważyć, że może się okazać konieczne urządzanie przeszkodach wodnych podczas forsowania oraz na ich przez przeszkody wodne nawet o szerokości po- kierunkach drogowych w ramach wsparcia prze- wyżej 50 i 100 metrów25. grupowania sił. Kompanie pontonowe stanowią Zasadniczy sprzęt techniczny do urządzania wówczas główny element sił inżynieryjnych. i utrzymywania przepraw desantowych, promowych W przypadku prowadzenia działań bojowych w re- i mostowych, stanowiący wyposażenie brygadowego jonie występowania przeszkód wodnych średniej batalionu saperów, to (rys.): szerokości – w celu zapewnienia skutecznej reali- – most towarzyszący na podwoziu czołgowym zacji tych zadań – należy pamiętać o wzmocnieniu (BLG-67M) – 9 szt., brygady pododdziałem pontonowym (kpont) z puł- – łódź desantowa (ŁD) – 18 szt., ku inżynieryjnego. Rozwiązanie to pozwoli na cał- – transporter pływający gąsienicowy (PTS-M) – kowite zaspokojenie potrzeb brygady w odniesie- 9 sztuk. niu do przepraw mostowych i promowych.

24 Por. Normy i możliwości wykonania głównych zadań (operacyjnych i taktycznych) zabezpieczenia inżynieryjnego. SGWP, Warszawa 1996, s. 58, 59. 25 Wsparcie inżynieryjne wojsk lądowych w operacji obronnej…, op.cit., s. 68.

32 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2015 TEMAT NUMERU DYDAKTYKA– WOJSKA INŻYNIERYJNE I METODYKA

Przekraczanie przeszkody wodnej o szerokości większej niż 19 m z użyciem przęseł z mostów BLG-67M RAFAŁ MNIEDŁO/11 LDKPANC MNIEDŁO/11 RAFAŁ

Uwzględniając zdolności wsparcia inżynieryjnego efekt stosowania zapór minowych w rejonie obrony bry- broniącej się brygady ogólnowojskowej przez bata- gady, niezbędne jest użycie dużej liczby min oraz, co się lion saperów, dokonano analizy porównawczej jego z tym wiąże, znacznych sił do ich zakładania. Celowa możliwości realizacji podstawowych zadań wsparcia jest zatem rozbudowa struktur organizacyjnych podod- inżynieryjnego z funkcjonującą w strukturach BZ/ działów inżynieryjnych brygad ogólnowojskowych o je- BPanc kompanią saperów. Uzyskane wyniki zesta- den lub dwa plutony saperów oraz pluton minowania. wiono w tabeli 15. – Na zwiększenie zdolności wojsk do budowy za- pór wpływają mechaniczne oraz narzutowe sposoby OGRANICZENIA ustawiania zapór minowych, określane jako szybkie Przeprowadzone rozważania pozwoliły na sformu- sposoby minowania terenu, pozwalające na reagowa- łowanie następujących wniosków: nie polami minowymi stosownie do sytuacji taktycz- – Dzięki nowym rozwiązaniom organizacyjnym nej w rejonie obrony brygady. Zmiany w przyszłych możliwości wsparcia inżynieryjnego działań tak- rozwiązaniach organizacyjnych powinny dotyczyć tycznych brygady zmechanizowanej przez batalion wyposażenia pododdziałów saperów w sprzęt mecha- saperów znacząco wzrosły (dwu-, trzykrotnie). Do- niczny do minowania, z kolei plutony minowania po- tyczy to takich zadań, jak: budowa obiektów fortyfi- winny dysponować inżynieryjnymi systemami mino- kacyjnych, przygotowanie i utrzymanie dróg oraz wania narzutowego. budowa zapór inżynieryjnych. Stanowi to istotne – Współczesne uwarunkowania prowadzenia dzia- wsparcie manewrowości sił brygady, skraca czas łań taktycznych przez brygadę wymuszają wręcz ich rozbudowy fortyfikacyjnej lub pozwala na wykona- manewrowy charakter. By wykonywać zadania inży- nie większej liczby obiektów fortyfikacyjnych. nieryjne związane z urządzaniem i utrzymaniem – Nadal niedostateczne są możliwości budowy zapór przepraw, pododdziały inżynieryjne brygady zme- inżynieryjnych i wykonywania przejść w zaporach. Wy- chanizowanej nie mają żadnych sił i środków do bu- nika to przede wszystkim z braku wyposażenia podod- dowy przepraw promowych i mostowych na prze- działów inżynieryjnych w sprzęt do minowania mecha- szkodach wodnych większej szerokości (powyżej nicznego (narzutowego) oraz opancerzonych pojazdów 36 m). Należy zatem rozpatrzeć możliwość utworze- inżynieryjnych do przygotowania przejść w bezpośred- nia w tych pododdziałach plutonów przeprawowych niej styczności z przeciwnikiem. Aby uzyskać właściwy wyposażonych w promy samobieżne. n

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2015 33 TEMAT NUMERU – WOJSKA INŻYNIERYJNE Wojskowe psy służbowe

NAJCENNIEJSZĄ ZALETĄ PSA JEST TO, ŻE CZEGO NIE DOJRZY LUDZKIE OKO I NIE ZLOKALIZUJE SPECJALISTYCZNY SPRZĘT, DOSKONALE WYKRYJE ZWIERZĘCY NOS.

ppłk Mariusz Ochalski, chor. Dariusz Kurzydło dpowiednio wyszkolone i wytresowane mogą wy- z Francją. Gdy w 1599 roku armia lorda Essexa, na po- Okonywać wiele poleceń człowieka. Zwierzęta te lecenie królowej Elżbiety I, podbijała Irlandię, towarzy- mają cechy i umiejętności, które właściwie wykorzy- szyło jej ponad 800 bloodhoundów. Po upowszechnie- stane zwiększają potencjał bojowy wojsk, ułatwiają re- niu się w XVI wieku broni palnej psy praktycznie prze- alizację trudnych technicznie zadań oraz chronią życie stały uczestniczyć w bezpośredniej walce. Ich głównym żołnierzy na polu walki. Wojskowe psy służbowe, zadaniem było pilnowanie obozowisk. Mariusz Ochalski jest przede wszystkim te szkolone do wykrywania impro- Pod koniec XIX wieku, wraz z powstawaniem nowo- dowódcą Batalionu wizowanych urządzeń wybuchowych (Improvised czesnych armii, wojskowi ponownie zwrócili uwagę na Wsparcia Inżynieryjnego Explosive Device – IED), zwiększają zdolności sił psy. Pierwsi zrobili to Niemcy. W 1884 roku w Lecher- w 2 Pułku Saperów. zbrojnych do wykonywania zadań związanych z ochro- nich pod Berlinem utworzono szkołę dla psów wojsko- ną sił oraz przeszukaniem wojskowym. wych, w której szkolono je do zadań wartowniczych, łącznikowych, a później także i sanitarnych (tzw. Sani- NIECO HISTORII tathunde). W 1885 roku opracowano w szkole pierw- Używanie psów w działaniach bojowych sięga cza- szy podręcznik do szkolenia psów wojskowych, a rok sów starożytnych. Zawiadamiały one o zbliżającej się później regulamin ich użycia na polu walki. Pierwsze armii przeciwnika, przenosiły listy między obozami od- 60 psów wzięło udział w wojnie Herrero w Niemiec- dalonymi od siebie o dziesiątki kilometrów oraz poma- kiej Afryce Zachodniej w latach 1904–1907. gały wyszukiwać rannych na polach bitew. Na malowi- Najczęściej wykorzystywano psy podczas I wojny dłach ściennych, powstałych ponad cztery tysiące lat te- światowej. Wzięło w niej udział 15 tys. zwierząt. Nie- Dariusz Kurzydło mu, można zobaczyć egipskiego wojownika które otrzymały medale i nagrody. Przykładem jest pit- jest dowódcą plutonu trzymającego na smyczy psa, który atakuje przeciwni- bull Stubby, który zdobył dwa medale – za ujęcie nie- przewodników psów ka. Walory bojowe czworonogów znane były Persom, mieckiego szpiega oraz za ostrzeżenie przed atakiem w Batalionie Wsparcia Grekom oraz Rzymianom, a także ich wrogom, np. Cel- gazowym. Swoją karierę zakończył w stopniu sierżanta. Inżynieryjnego tom i Galom. Celtowie upowszechnili użycie obroży Sukcesy użycia psów podczas I wojny światowej w 2 Pułku Saperów. pokrytych ostrzami do rozcinania końskich brzuchów. spowodowały, że w siłach zbrojnych wielu państw Gallowie opanowali sztukę konstruowania płonących wzrosła liczba tych zwierząt, a także zadań przez nie obroży, które powodowały panikę w szeregach wrogów. wykonywanych. Niemcy w latach trzydziestych ubie- W średniowiecznej Europie psy także były wykorzy- głego wieku utworzyli pod Frankfurtem pierwsze cen- stywane bojowo, np. Karol V otrzymał w podarunku od trum szkoleniowe, a w dniu rozpoczęcia II wojny świa- króla Anglii Henryka VIII 400 mastifów bojowych, któ- towej w ośrodkach w całym kraju przygotowywano do re wyróżniły się w czasie oblężenia Walencji w wojnie walki 200 tys. psów.

34 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2015

TEMAT NUMERU – WOJSKA INŻYNIERYJNE +

PSY SĄ SZKOLONE DO WYKRYWANIA ZAPACHÓW, A PROGRAM ICH TRESURY UWZGLĘDNIA KONKRETNĄ PROCEDURĘ DZIAŁANIA I WSPÓŁPRACY Z PRZEWODNIKIEM, NA PRZYKŁAD PORUSZANIE SIĘ NA SMYCZY LUB SWOBODNIE, CZY TEŻ REAGOWANIE NA KOMENDY WZROKOWE ALBO PODAWANE PRZEZ PRZEWODNIKA

ARCH. 2 MBSAP ARCH. ZA POMOCĄ SMYCZY, GŁOSOWO LUB ZDALNIE

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2015 35 TEMAT NUMERU – WOJSKA INŻYNIERYJNE

LICZBA PSÓW 60 15 000 600 50 000

WYBRANE Niemcy I wojna światowa Wielka Brytania ZSRR KONFLIKTY Wojna Herrero (1904–1907) (1914–1919) II wojna światowa (1939–1945) II wojna światowa (1939–1945) WOJENNE W Wielkiej Brytanii w 1939 roku W pierwszych latach wojny jedynie siły ekspedycyjne posiadały Armia Czerwona wyszkoliła ok. 600 psów wojennych. ok. 50 000 psów.

W 1941 roku powołano w Związku Radzieckim spe- nia z ograniczeniem ryzyka, na jakie są narażeni żołnie- cjalne jednostki z psami (specsłużba), które były prze- rze. Oprócz środków technicznych służących do znaczone między innymi do zwalczania czołgów. Każ- detekcji, których rozwój następuje powoli, wiele państw dy oddział miał cztery kompanie, liczące 126 zwierząt koalicji zaczęło wykorzystywać swoje doświadczenia każda. Zadania, jakie wykonywały, obejmowały wy- z pracy z wojskowymi psami służbowymi (Military krywanie min, transportowanie rannych, amunicji Working Dogs – MWD) i wprowadziło je do swoich sił i żywności, a nawet działania dywersyjne w ugrupowa- w ramach przeciwdziałania improwizowanym urządze- niu przeciwnika. Psy miały swój udział także w rozmi- niom wybuchowym (Counter-IED – C-IED). nowywaniu 303 dużych miast, takich jak: Psków, Smo- Techniki pracy psów oraz stosowane procedury wy- leńsk, Lwów, Mińsk, Kijów, Stalingrad, Odessa, War- nikające z doświadczeń, wdrożone do szkolenia i uży- szawa, Wiedeń i Praga. Podczas II wojny światowej cia psów, różnią się w poszczególnych państwach. Armia Radziecka sformowała dwa pułki psów specjal- Wspólne działania wskazały, że ogólne pojęcie doty- nego przeznaczenia oraz 168 psich pododdziałów: ba- czące psa wyszukującego materiały wybuchowe w ra- talionów, kompanii i plutonów. mach C-IED nie było jednoznaczne i powodowało W USA powołano w 1942 roku korpus psów wojny pewne nieporozumienia. W związku z tym w ramach (Dogs for Defence), w którym szkolono psy do zadań prac Grupy Roboczej ds. C-IED (C-IEDWG – C-IED wartowniczych, patrolowych, łączności i saperskich. Working Groupe) Rady Standaryzacyjnej Wojsk Lądo- W 1944 roku wyszkolono 15 specjalnych psich pluto- wych Komitetu Wojskowego (MCLSB Military Com- nów. Każdy z nich składał się z 12 psów zwiadowców, mittee Land Standardization Board) NATO powołano 12 do zadań łączności, psa saperskiego, jednego oficera Panel Ekspercki ds. Wojskowych Psów Roboczych i 26 żołnierzy. Siedem plutonów wysłano do Europy, po- (Military Working Dog Expert Panel – MWDEP), któ- zostałe na Pacyfik. Przez całą wojnę w siłach zbrojnych rego celem jest opracowanie odpowiednich dokumen- USA wykorzystano około 100 tys. psów specjalnych. tów standaryzacyjnych. Efektem jego prac była publi- Jedno z najczęstszych zadań wykonywanych przez kacja AMWDP-1, czyli porozumienia standaryzacyj- psy podczas II wojny światowej to wykrywanie min. nego STANAG 2623, zawierającego unormowania W północnej Afryce i na Dalekim Wschodzie w 1943 dotyczące wykorzystania wojskowych psów służbo- roku pierwszy raz w historii Brytyjczycy użyli ich do wych oraz ich podział ze względu na przeznaczenie. wykrywania niemieckich min niemetalicznych Psy służbowe charakteryzują się wieloma zdolno- (np. Glassmine 43 oraz Schu-mine 42). Wykorzysty- ściami, w tym: wano je także podczas lądowania w Normandii. Pies, – rozwiniętym zmysłem węchu i słuchu; gdy wykrył minę przeciwpancerną lub przeciwpiechot- – dużą zwinnością, przyspieszającą przeszukania, ną, informował o tym, siadając w odległości jednego wytrzymałością oraz zdolnością do oddziaływania na do czterech kroków od ładunku. Efektywność detekcji przeciwnika bez powodowania jego śmierci; z użyciem tych zwierząt wynosiła ponad 50 procent. – możliwością przeszkolenia (tresury) do wyszuki- Po zakończeniu II wojny światowej psy pozostały wania nowych substancji wybuchowych; w służbie w wielu armiach świata. Jednym z konflik- – działaniem na odległość oraz tworzeniem strefy tów, w którym wykonywały zadania na dużą skalę, by- bezpieczeństwa dla żołnierzy; ła wojna w Wietnamie. Około 4 tys. psów służyło tam – zdolnością do działania w różnorodnym środowi- między innymi w składzie patroli bojowych do tropie- sku oraz zróżnicowanych warunkach klimatycznych. nia przeciwnika, ochrony określonych obiektów infra- Trzeba jednak pamiętać o pewnych ograniczeniach struktury wojskowej, wykrywania narkotyków i mate- w funkcjonowaniu psów. Do najważniejszych należą: riałów wybuchowych oraz kontroli zamieszek. – fizyczne. Psy służbowe, tak jak żołnierze, męczą się, mogą chorować lub doznawać różnych urazów CECHY CZWORONOGÓW zmniejszających ich wydolność; Wraz ze wzrostem zagrożenia ze strony improwizo- – środowiskowe. Zwierzęta te są wrażliwe na ekstre- wanych urządzeń wybuchowych (Irak i Afganistan), za- malne warunki pogodowe. Zewnętrzne czynniki roz- częto poszukiwać sposobów skutecznego ich wykrywa- praszające, takie jak inne osoby, zwierzęta i ich szcząt-

36 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2015 TEMAT NUMERU – WOJSKA INŻYNIERYJNE

25 000 200 000 100 000 4000 74

Japonia III Rzesza USA USA Polska II wojna światowa (1939–1945) II wojna światowa (1939–1945) II wojna światowa (1939–1945) Wietnam (1957–1975) Afganistan (2002–2014) Psy udostępnione Tyloma zwięrzętami dysponowali Przybliżona liczba zwierząt Psy pomagały saperom, inne pełniły przez niemieckich w dniu rozpoczęcia wojny w ośrodkach wykorzystywanych służbę patrolową z żołnierzami sojuszników. szkoleniowych w całym kraju. przez całą wojnę. Żandarmerii Wojskowej. MILITARIUM STUDIO PK STUDIO MILITARIUM

Opracowanie PK. Źródło: „Polska Zbrojna”, psy24.pl ki, śmieci lub jedzenie mogą ograniczać ich zdolność psów pracują oraz znać ich możliwości oraz zasady do efektywnego działania; współpracy. Pozwala to uniknąć nieporozumień przy – kulturowe. Wykorzystanie psów w niektórych rejo- stawianiu zadań i podczas ich wykonywania. nach świata może stanowić drażliwą sprawę lub być Zwierzęta wykorzystywane do przeciwdziałania im- nawet niemożliwe ze względu na obyczaje, religię lub prowizowanym urządzeniom wybuchowym szkoli się lokalne wierzenia; zasadniczo w pięciu kategoriach. Są to psy: – związane z ich pracą. Psy podczas wyszukiwania – patrolowe do wyszukiwania materiałów wybucho- reagują tylko na ślady zapachowe substancji, które były wych (Patrol Explosive Detection Dog – PEDD), stosowane do ich szkolenia (wykorzystują tzw. pamięć – wykrywające materiały wybuchowe (Explotion zapachową); Detection Dog – EDD), – taktyczne. Czynniki operacyjne, na przykład duża – przeszukujące dużej wiarygodności (High Assu- aktywność kinetyczna, mogą w pewnych warunkach rance Search Dog – HASD), ograniczać lub uniemożliwiać ich wykorzystanie. Ze- – wykrywające improwizowane urządzenia wybu- społom przewodników z psami należy zapewnić odpo- chowe (IED Detection Dog – IE3D), wiednią ochronę w czasie ich działania. – wykrywające miny (Mine Detection Dog – MDD). Ponadto w planowaniu działań z wykorzystaniem Wspólną podstawą działania wszystkich psów jest psów należy brać pod uwagę ich indywidualne cechy ich zaleta – posiadanie ponad miliona receptorów wę- i poznane szczególne zachowania. W niektórych sytu- chowych, czyli w przybliżeniu sto razy więcej od czło- acjach mogą one być pobudzone i agresywne, źle zno- wieka, co pozwala im wykrywać zapamiętane zapachy. sić bliskość innych osób obok ich przewodnika, szcze- W tym przypadku – różnego rodzaju materiały wybu- kać w najmniej odpowiednich chwilach, zdradzając chowe. Różnice zaś w każdej z tych kategorii wynikają tym samym swoje położenie lub nieświadomie aktywo- ze specyficznych procedur działania oraz braku możli- wać różnego rodzaju urządzenia pobudzające (np. drut wości wszechstronnego wyszkolenia psa do wykony- odciągowy lub urządzenia naciskowe) podczas pracy. wania wszystkich zadań, jakie stawia się czworonogom Dużym ograniczeniem w wykorzystaniu psów jest w ramach wykrywania materiałów wybuchowych. także konieczność ciągłego utrzymywania ich zdolno- Psy patrolowe do wyszukiwania materiałów wybu- ści do działania przez permanentne i okresowe szkole- chowych cechują się największą wszechstronnością, jenie w rozpoznawaniu zapachów. Wymaga to posiada- śli chodzi o liczbę wykonywanych zadań. Są szkolone nia próbek zapachowych, uwzględniania okresów jako aktywny środek ochrony wojsk (Force Protection). szkoleniowych oraz certyfikowania zdolności psa Nadrzędną wymaganą ich cechą jest zdolność do wy- w określonych odstępach czasu. krywania intruzów i ich tropienia oraz działań obronnych. Dodatkowo powinny być przyuczane do wykry- KATEGORIE PSÓW wania materiałów wybuchowych. Mogą uczestniczyć Są one szkolone do wykrywania zapachów, a pro- w wykonywaniu zadań wartowniczych, patrolowych, gram ich tresury uwzględnia konkretną procedurę dzia- w przeszukaniu wojskowym dróg i dużych obszarów łania i współpracy z przewodnikiem, na przykład poru- oraz w działaniach na doraźnych posterunkach kontrol- szanie się na smyczy lub swobodnie, czy też reagowanie nych organizowanych w ramach patroli, gdzie wykona komendy wzrokowe podawane przez przewodnika za rzystuje się je do szukania broni, podstawowych (woj- pomocą smyczy, głosowo lub zdalnie z użyciem radia. skowych) materiałów wybuchowych lub najczęściej Rodzaj szkolenia psa wynika przede wszystkim z jego występujących typów materiałów wybuchowych do- przeznaczenia i dlatego też w AMWDP-1 określono ka- mowej roboty (Home Made Explosive – HME). Psy te tegorie psów z punktu widzenia ich wykorzystania w ra- pracują zarówno na smyczy, jak i swobodnie. mach działań C-IED oraz umiejętności, jakimi powinny Psy wykrywające materiały wybuchowe są szkolone się charakteryzować. głównie do wspierania działań prowadzonych w ra- Dowódcy, którzy uwzględniają w swoich działa- mach pasywnego przeszukania wojskowego (Military niach psy, powinni rozumieć różnice między poszcze- Search – MS). Mogą szukać materiałów wybuchowych gólnymi ich kategoriami oraz wiedzieć, z jakim typem podczas przeszukania budynków, pojazdów, statków

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2015 37 TEMAT NUMERU – WOJSKA INŻYNIERYJNE

pływających i powietrznych, dróg (zwłaszcza miejsc rze 2 Mazowieckiego Pułku Saperów. Utworzono go szczególnych), dużych obszarów, linii kolejowych itp. w 2007 roku w związku z udziałem naszych sił zbroj- Często wspierają działania specjalistycznych grup nych w operacjach w Iraku i Afganistanie w celu (Explosive Ordnance Disposal – EOD) lub zespołów wsparcia naszych żołnierzy w przeciwdziałaniu impro- przeszukania wojskowego (Military Search Team – wizowanym urządzeniom wybuchowym. Jest to jedyny MST) na poziomie zaawansowanym, skracając znaczą- tego typu pododdział w wojskach lądowych. Przezna- co czas działania w rejonie obiektu. Skuteczność tych czeniem psów służbowych plutonu jest poszukiwanie psów ze względu na metody ich pracy jest większa niż materiałów wybuchowych, broni i amunicji, podobnie psów patrolowych. Często także większy jest zakres ro- jak psów natowskiej kategorii wykrywających materia- dzajów materiałów wybuchowych przez nie wykrywa- ły wybuchowe. nych. W ograniczonym stopniu mogą być używane Przyjmowaniem psów do służby wojskowej zajmuje również do działań patrolowych oraz do pracy na po- się Ośrodek Szkolenia Przewodników i Tresury Psów sterunkach ochronnych. Pracują zazwyczaj na smyczy w Celestynowie, który ogłasza nabór wśród hodowców lub blisko przewodnika. tych zwierząt. W określonym dniu hodowcy stawiają się PSY SZKOLI SIĘ Psy przeszukujące dużej wiarygodności stanowią ka- wraz z psami, które są poddawane licznym testom we- Z WYKORZY- tegorię, od której wymaga się największej skuteczności ryfikującym ich przydatność do służby. Powinny one STANIEM PRÓBEK w wykrywaniu materiałów wybuchowych. Uczestniczą odznaczać się znakomitym zdrowiem fizycznym i dużą ZAPACHOWYCH zazwyczaj w pracy zaawansowanych zespołów przeszu- odpornością psychiczną, w tym brakiem reakcji lęko- MATERIAŁÓW kania wojskowego, w przeszukaniu miejsc organizowa- wych w ciasnych i ciemnych pomieszczeniach, umiejęt- WYBUCHOWYCH. nia ważnych spotkań oraz obiektów, które są istotne nością poruszania się po śliskich powierzchniach, niere- ZWIERZĘTA z punktu ochrony wojsk. W porównaniu z psami EDD agowaniem na strzały z broni palnej itp. Najbardziej jed- pracują systematyczniej, tym samym wolniej. Do tej ro- nak pożądane cechy to duża chęć do pracy węchowej UCZĄ SIĘ JE li wykorzystuje się zwierzęta, które potrafią rozpozna- oraz ciągła gotowość do zabawy aportu. Ta ostatnia jest ROZPOZNAWAĆ wać największą liczbę różnorodnych materiałów wybu- podstawą wzmacniania właściwego szukania i oznacza- I RÓŻNICOWAĆ chowych oraz mogą wyszukiwać je w miejscach deto- nia materiału wybuchowego przez psa. Najpopularniej- NA RÓŻNORODNYM nacji (np. podczas prowadzenia rozpoznania lub szą rasą psów są owczarki niemieckie, ale w Ośrodku TLE ZAPACHOWYM śledztwa powybuchowego). Psy te często przygotowuje służą również dwa owczarki belgijskie. się także do zdalnie kierowanego (na znaczną odległość Szkolenie trwa około pięciu miesięcy. Pierwszy etap od przewodnika) przeszukiwania różnego rodzaju cia- to nawiązanie więzi przewodnika z psem. Jest to bardzo snych i trudno dostępnych dla człowieka pomieszczeń, ważny element. Ze względu bowiem na to, że psy wy- zakamarków (na przykład zęzy statków) i instalacji, ta- syłają różne sygnały, niejednokrotnie czytelne tylko dla kich jak choćby wentylacyjne lub kanały techniczne. opiekuna, obowiązuje zasada, że pies-saper pracuje tyl- Psy wykrywające improwizowane ładunki wybucho- ko i wyłącznie ze swoim przewodnikiem. Kolejnym we są odmianą psów odnajdujących materiały wybu- równie ważnym elementem jest posłuszeństwo ogólne. chowe lub patrolowych cechujących się dodatkowo Pies musi się wykazywać dużą dyscypliną i karnością, zdolnością wykrywania także komponentów stosowa- co jest niezwykle ważne w działaniu sapera. Motywa- nych do budowy improwizowanych urządzeń wybu- cją dla czworonoga jest nagroda, którą jest zabawa chowych, na przykład baterii, akumulatorów, środków (aport zabawki). Pies pracuje dla pochwały oraz chwili chemicznych najczęściej używanych jako składniki zabawy z przewodnikiem. HME. Szkolone są głównie do przeszukiwania budyn- Psy szkoli się z wykorzystaniem próbek zapacho- ków, posesji, otwartych terenów oraz dróg. wych materiałów wybuchowych. Zwierzęta uczą się je Ostatnią kategorię psów – wykrywających miny – rozpoznawać i różnicować na różnorodnym tle zapa- szkoli się do rozpoznania terenów podejrzanych o za- chowym. Podczas szkolenia wprowadza się wszystkie minowanie (zarówno minami przeciwpiechotnymi, jak rodzaje materiałów i mieszanin wybuchowych dostęp- i przeciwpancernymi) oraz do pracy przy ich rozmino- nych w kraju. Dodatkowo, by zwiększyć bezpieczeń- waniu. Potrafią wykrywać przemysłowe materiały wy- stwo w trakcie działań, przewodnicy zapoznają psy buchowe, które są stosowane fabrycznie do budowy z zapachami materiałów wybuchowych domowej robo- min. Działają głównie w terenie otwartym, gdzie są ty, pozyskiwanych na obszarze operacji. szkolone w systematycznym przeszukaniu terenu Po zlokalizowaniu próbki pies oznacza ją, przyjmu- w znacznej odległości od przewodnika (prowadzone na jąc postawę siedzącą lub jeżeli poszukiwany element długiej lince, głosowo lub radiowo). Często też są wy- jest ukryty nisko, przyjmuje pozycję „waruj”. Niedo- korzystywane do rozpoznania dróg i ich poboczy pod puszczalne jest dotykanie podejrzanego miejsca nosem kątem występowania min i innych wybuchowych mate- lub łapą, niewskazane jest także oznaczanie przez wo- riałów niebezpiecznych pochodzenia wojskowego. kalizację. Czas pracy psa jest uzależniony od wielu czynników, między innymi od kondycji zwierzęcia, wa- NASZE PSY runków atmosferycznych, temperatury, miejsca i środo- Zapotrzebowanie SZRP na psy do wykrywania ma- wiska pracy. Przyjmuje się, że wynosi około 15 min. teriałów wybuchowych podczas działań C-IED zaspo- Praca węchowa jest dla psa bardzo dużym wysiłkiem. kaja pluton przewodników psów działający w struktu- Dlatego powinno się zapewnić mu odpoczynek trwają-

38 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2015 TEMAT NUMERU – WOJSKA INŻYNIERYJNE

cy co najmniej tyle, ile czasu pracował. W skrajnej tem- ło napięcie związane z niebezpieczeństwem, które gro- peraturze, na przykład powyżej 40oC lub poniżej -15oC, ziło na każdym kroku. Kojący spokój psa i wpływ, jaki czas pracy skraca się, a okres odpoczynku wydłuża wywiera on na otoczenie, może być wykorzystany po o połowę. Dodatkowo pracę psa reguluje przewodnik. przejściu psich saperów na emeryturę do prowadzenia Jego zadaniem jest określenie, na ile praca zwierzęcia terapii antystresowych (tzw. dogoterapia). W armii jest skuteczna. Każde oznaki jego zmęczenia, zniechę- amerykańskiej psy po odejściu ze służby bardzo często cenia lub choroby są sygnałem, że powinien być odsu- uczestniczą w terapii zespołu stresu pourazowego nięty od działań. Przewodnik, gdy przystępuje do pracy (Post-Traumatic Stress Disorder – PTSD). z psem, bierze na siebie ogromną odpowiedzialność za jakość wykonania zadania i wiążące się z tym bezpie- KIERUNKI DOSKONALENIA I WSPÓŁPRACY czeństwo osób wchodzących do sprawdzonego przez Po zakończeniu udziału w operacji stabilizacyjnej niego obiektu. pluton utrzymuje stałą gotowość do działania. Głów- Psy są przeznaczone do sprawdzania i przeszuki- nym założeniem codziennego szkolenia jest doskonale- wania środków transportu, bagażu, pomieszczeń i odnie nabytych umiejętności oraz opracowywanie no- cinków terenu. Nie praktykuje się, ze względów bez- wych metod pracy z wykorzystaniem doświadczeń pieczeństwa, przeszukiwania osób, natomiast pies z Afganistanu. może sprawdzić rzeczy osobiste podejrzanego i wska- 2 Pułk Saperów nawiązał współpracę z Oddziałem zać, czy miał on kontakt z bronią lub materiałami wy- Specjalnym ŻW w Warszawie dotyczącą współdziała- buchowymi. nia przewodników z psami z żandarmerią w sytu- Sprawdzianem umiejętności przewodników i ich acjach wymagających ich użycia. Ponadto przewodni- podopiecznych był udział w operacji stabilizacyjnej cy wymieniają się doświadczeniami z funkcjonariu- w Afganistanie, gdzie rotacyjnie pełnili służbę od szami Straży Granicznej pełniącymi służbę na III zmiany PKW ISAF w 2008 do XIV zmiany w 2014 lotnisku w Modlinie. Sekcja przewodników psów zo- roku. Głównym zadaniem czworonożnych żołnierzy stała również uwzględniona w strukturach plutonu było wsparcie plutonów ochrony w punktach kontrol- EOD wydzielanego do Sił Odpowiedzi NATO 2015. nych w bramach wjazdowych do baz wojskowych. Obecnie jest opracowywana koncepcja wykorzystania Wszelkie elementy cywilne – pojazdy, bagaże, rzeczy psów służbowych w działaniu patroli EOD na terenie osobiste osób wchodzących na teren bazy były spraw- kraju i poza jego granicami. dzane przez psy. Ponadto czworonożni saperzy brali Aby ułatwić pracę oraz zapewnić właściwy poziom udział w patrolach poza bazą, w tym w ruchomych dro- bezpieczeństwa dla pracujących psów, jednostka zaku- gowych punktach kontrolnych oraz operacjach typu piła specjalistyczny sprzęt, na przykład okulary ochron- cordon&serach. Doskonale dawali sobie radę w czasie ne, kamizelki chłodzące oraz buty trekkingowe. Sprzęt przemieszczania się zarówno w transporterach opance- ten doskonale sprawdził się w Azji. Opracowano pro- rzonych, jak i śmigłowcach. jekty obiektów treningowych dla psów – nowy tor Psy są nieocenione podczas wykrywania składów przeszkód pozwalający na utrzymanie kondycji fizycz- HME usytuowanych pod płytką warstwą ziemi, w sto- nej psich saperów oraz specjalistyczną ścianę treningo- sie drewna, w oborach, pomieszczeniach gospodar- wą z różnorodnymi schowkami, która ma na celu do- skich lub w miejscach, gdzie wykrywacz był niesku- skonalenie systematyczności psa, wpajanie mu nawyku teczny ze względu na obecność elementów metalo- samodzielnej pracy oraz większe skupienie się na loka- wych. Oprócz tego psy odnosiły duże sukcesy w czasie lizowanym zapachu. Dotychczasowe metody pracy sprawdzania rzeczy osobistych kontrolowanych osób. przewodnika z psem polegały głównie na prowadzeniu Kilkakrotnie wskazały te, które po sprawdzeniu przez go na krótkiej smyczy. Nie zawsze jest to praktyczne służby wywiadowcze okazywały się poszukiwane lista- w terenie. Ściana treningowa natomiast zapewni psu mi gończymi. Niejednokrotnie psy były testowane pod większą swobodę działania. Z doświadczeń wynika, że względem skuteczności. Zdarzały się sytuacje, kiedy podczas treningów psy sugerują się śladami swoich po- lokalizowały ukryte w różnych częściach pojazdu tka- przedników. Konstrukcja ściany pozwala na zmianę niny nasączone zapachem materiałów wybuchowych. miejsca ukrycia próbki zapachowej bez pozostawiania Badania odczynnikami chemicznymi w każdym przy- tła zapachowego. padku potwierdzały skuteczność wskazania. Następne etapy zwiększania zdolności psów wojsko- Dodatkowo zwierzęta te stanowiły nieoceniony wych służących w wojskach inżynieryjnych powinny czynnik psychologiczny oddziałujący prewencyjnie na obejmować szkolenie kolejnych kategorii psów w ra- partyzantów i wzmacniający pewność działania na- mach działań C-IED (zwłaszcza psów wykrywających szych żołnierzy. Ich czujność w znacznej mierze zapo- miny), włączenie wojskowych psów służbowych do biegała próbom wwiezienia lub wniesienia na teren ba- procesu osiągania zdolności przeszukania wojskowego zy jakichkolwiek materiałów niebezpiecznych. Psy od- (Military Search) oraz opracowanie narodowych doku- grywały również rolę terapeutów. Były ulubieńcami mentów normatywnych dotyczących procedur integro- wszystkich żołnierzy, z którymi współpracowały. Po- wania i współdziałania sekcji przewodników psów z in- głaskanie psiego łba lub poklepanie go po karku pod- nymi pododdziałami, na przykład ze specjalistycznymi czas jazdy w czasie patrolu eliminowało stres i łagodzi- pododdziałami EOD. n

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2015 39 TEMAT NUMERU – WOJSKA INŻYNIERYJNE Przeszukanie wojskowe – wyzwania standaryzacyjne

DZIAŁANIA ZWIĄZANE Z ORGANIZOWANIEM PUNKTÓW KONTROLNYCH ORAZ PRZESZUKIWANIEM ŚRODKÓW TRANSPORTU, POMIESZCZEŃ I OSÓB BYŁY Z POWODZENIEM REALIZOWANE PRZEZ POLSKIE KONTYNGENTY WOJSKOWE. ZE WZGLĘDU NA ZŁOŻONY ICH CHARAKTER WYMAGAJĄ JEDNAK STOSOWANIA ODPOWIEDNICH PROCEDUR.

ppor. Krzysztof Zagulski adanie to wykonywali żołnierze PKW podczas nikom operacji stabilizacyjnych. Problematykę tę re- Zudziału w operacjach poza granicami kraju. guluje publikacja ATP-73 Military Serch1. W SZRP procedury z tym związane nie doczekały się jednak unormowania obejmującego reguły i zasa- PODSTAWOWE POJĘCIA dy prowadzenia przeszukań ani też nie opracowano Przeszukanie wojskowe jest definiowane jako kie- stosownych instrukcji lub dokumentów standaryza- rowanie odpowiedniego sprzętu oraz stosowanie cyjnych. Tymczasem kontrola ludności i przepływu ustalonych procedur do znajdowania określonych ce- Autor jest dowódcą towarów ma kluczowe znaczenie dla wykrywania lów w ramach wsparcia działań bojowych. Tymi plutonu rozminowania i neutralizowania zagrożeń ze strony przeciwnika, celami mogą być między innymi ludzie, informacje w Batalionie Wsparcia zwłaszcza w razie konfliktów asymetrycznych. W ra- i zasoby materiałowe wykorzystywane przez prze- Inżynieryjnego mach ofensywnego przeszukania wojskowego oddzia- ciwnika. 2 Mazowieckiego ły własne przejmują inicjatywę, poszukując ludzi, in- Biorąc pod uwagę ocenę ryzyka, tym samym wy- Pułku Saperów. formacji i zasobów materialnych wykorzystywanych magany poziom umiejętności, wyszkolenia, wyposa- przez przeciwnika, głównie przez organizacje terrory- żenia oraz doświadczenia niezbędnego do bezpiecz- styczne lub ugrupowania partyzanckie. W efekcie po- nego i skutecznego przeprowadzenia przeszukania, zbawiają je zdolności do prowadzenia dalszych dzia- wyodrębnia się zasadniczo trzy jego poziomy: podsta- łań. Natomiast ochrona wojsk własnych i ludności cy- wowy2, pośredni i zaawansowany. Analizując otrzy- wilnej przed atakami z ich strony polega na mane zadanie, należy określić wymagany poziom podejmowaniu działań w sferze defensywnego prze- przeszukania zgodnie z szacunkami ryzyka towarzy- szukania wojskowego. szącego takiemu działaniu. Przeszukania wojskowe w przypadku konfliktu asy- Każdy żołnierz powinien być przygotowany do pro- metrycznego są podstawowym zadaniem zarówno wadzenia przeszukania na poziomie podstawowym. podczas prowadzenia działań, jak i ochrony wojsk Ponadto powinien mieć świadomość, że przeszukanie własnych (rys. 1, 2). Dlatego zasady jego planowania wojskowe jest nieodłącznym elementem ochrony i wykonywania powinny być znane wszystkim uczest- wojsk. Nie obejmuje ono planowych działań i nie jest

1 Doktryna ATP-73 składa się z dwóch tomów: tom I zawiera podstawowe uregulowania, tom II – opis technik i procedur. 2 W niektórych państwach poziom ten jest określany jako obronny, w Holandii na przykład dzieli się go na dwa poziomy: podstawowy i patrolowy.

40 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2015 TEMAT NUMERU – WOJSKA INŻYNIERYJNE Przeszukanie wojskowe – wyzwania standaryzacyjne

+ BOGUSŁAW POLITOWSKI BOGUSŁAW

KAŻDY ŻOŁNIERZ POWINIEN BYĆ PRZYGOTOWANY DO PROWADZENIA PRZESZUKANIA NA POZIOMIE PODSTAWOWYM. PONADTO MUSI MIEĆ ŚWIADOMOŚĆ, ŻE PRZESZUKANIE WOJSKOWE JEST NIEODŁĄCZNYM ELEMENTEM OCHRONY WOJSK

wymagane identyfikowanie specyficznego niebezpie- oddziały te, kontrolując określone obiekty (obszar), czeństwa ze strony przeciwnika lub zagrożeń środo- najczęściej tworzą strefy bezpieczeństwa. wiska. Przeszukanie podstawowe jest przede wszyst- Przeszukanie zaawansowane jest prowadzone kim środkiem defensywnym ochrony zwiększającym w trakcie działań, gdy dane z rozpoznania wyraźnie bezpieczeństwo osobiste. Wiąże się z tym koniecz- wskazują na obecność aktywnych wybuchowych (nie- ność zrozumienia zagrożenia oraz poznania metod bezpiecznych) urządzeń lub jest wymagany wysoki prowadzenia ataków i sposobów działania przeciwni- stopień pewności ich występowania. Żołnierze zespo- ka. Żołnierze, którzy mają wykonywać to zadanie, łów tworzonych do wykonania tego zadania przecho- muszą mieć zapewnioną ochronę. dzą dłuższe szkolenie przygotowujące ich do działa- Cały stan osobowy danego kontyngentu powinien nia w środowisku dużego ryzyka. Mogą być do nich opanować większy niż podstawowy zakres wiedzy przydzielani dodatkowi specjaliści z zespołów EOD oraz praktycznych umiejętności związanych ze stoso- czy też przeciwdziałania radioelektronicznego. waniem procedur przeszukania ludzi, pojazdów i bu- Jako środki wspierające są wykorzystywane także dynków. Obejmuje on sposoby prowadzenia przeszu- m.in.: kania dróg przemieszczania oraz procedury spraw- – zespoły psów, które są niezbędnym elementem dzania punktów podatnych na atak (Vulnerable przeszukania i stanowią uzupełnienie stosowanego Points – VP), a także przeszukiwania podczas pościgu sprzętu specjalistycznego; i pobieżnego przeszukania, jak również znajomość – zespoły do usuwania urządzeń wybuchowych niezbędnych dokumentów, co ogólnie nazywa się (EOD); przeszukaniem patrolowym. – środki przeciwdziałania radioelektronicznego, Poziom pośredni jest właściwy do podejmowania które należy zapewnić we wszystkich sytuacjach, gdy planowych działań ofensywnych wówczas, gdy nie istnieje zagrożenie radioelektroniczne; ma potwierdzonych danych z rozpoznania wskazują- – zdjęcia lotnicze, zwłaszcza zinterpretowane jako cych na obecność aktywnych urządzeń wybuchowych niezwykle istotne źródło informacji podczas planowa- (niebezpiecznych) i nie jest wymagany wysoki sto- nia przeszukania; pień pewności (wiarygodności) przeszukania. Na tym – zdjęcia specjalne, które pozwalają na penetrację poziomie tworzy się wyspecjalizowane zespoły do materiałów chroniących obiekty. Gdy takie fotografie wykonania tego zadania. Przechodzą one specyficzne są niedostępne, należy korzystać z produktów karto- szkolenie na temat procedur oraz użycia sprzętu. Pod- graficznych;

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2015 41 TEMAT NUMERU – WOJSKA INŻYNIERYJNE

RYS. 1. ZAKRES ODPOWIEDZIALNOŚCI

ZA PRZESZUKANIE Saperzy EOD CBRN C-IED (ŻW) Policja Psy służbowe WOJSKOWE Ładunki konwencjonalne Zadania główne Ładunki niekonwencjonalne WEDŁUG Zadania drugorzędne POGLĄDÓW CBRN (otoczenie) SIŁ ZBROJNYCH Broń i amunicja HOLANDII Narkotyki Obiekty Osoby Wywiad MILITARIUM STUDIO MS STUDIO MILITARIUM Opracowanie własne.

– organy porządku publicznego. Dążenie do w czynnościach procesowych przeciwko przeciwni- działania zgodnie z prawem w czasie prowadzenia kom nowego ładu społecznego. przeszukania może wymagać obecności podczas By prowadzone działania przyniosły wymierne wykonywania związanych z tym czynności przed- efekty, należy: stawicieli policji państwa gospodarza lub – w nie- – zapewnić terminowość przepływu informacji wy- których przypadkach – policji Organizacji Naro- wiadowczych na wszystkich poziomach dowodzenia dów Zjednoczonych. oraz gromadzić te, które są istotne dla osiągnięcia ce- Zespoły dokonujące przeszukania powinny opano- lu działania; wać umiejętność zbierania i utrwalania śladów dowo- – dążyć do określenia słabych i mocnych stron dowych zgodnie z procedurami dochodzeniowo-śled- przeciwnika; czymi. – skupić wysiłek wojsk własnych (koalicji) na realizacji najważniejszych celów; ZASADY I OGRANICZENIA – wypracować sposoby prowadzenia działań; Przeszukanie jest narzędziem, które dowódcy powin- – osiągnąć interoperacyjność na wszystkich pozio- ni stosować w celu zmniejszania ryzyka podkładania mach; przez przeciwnika urządzeń wybuchowych zarówno na – zwiększać możliwości wojsk (koalicji) wsparcia szlakach komunikacyjnych, jak i w rejonie ochrania- działań w ramach przeszukania. nych obiektów czy na obszarze prowadzonych działań. Ważne jest kierowanie się następującymi zasadami: Redukuje ono bowiem stopień narażenia żołnierzy oraz – systematyczności, czyli każde przeszukanie musi lokalnej społeczności na oddziaływanie amunicji, środ- być prowadzone z zachowaniem środków ostrożności, ków wybuchowych, improwizowanych urządzeń wy- świadomie, bezpiecznie, szczegółowo oraz metodycz- buchowych (IED) oraz innych równie niebezpiecznych nie, co pozwoli uniknąć błędów lub niedopatrzeń; urządzeń, zwiększając przy tym pewność, że rejony – elastyczności. Taktyka, techniki i procedury działania są wolne od tego typu zagrożeń. Tworzy poza (TTP) oraz wyposażenie muszą być dostosowane do tym bezpieczne środowisko, zapewniające zarówno środowiska prowadzenia działań, z uwzględnieniem swobodę działania wojskom własnym, jak i umożliwia- reakcji przeciwnika na dotychczasowe sposoby wyko- jące normalne funkcjonowanie ludności. Bezpieczne nywania zadań, próbującego oszukać, zmylić lub środowisko redukuje stres wśród żołnierzy, a także błędnie ukierunkować przeszukujących. Wszystkie umożliwia utrzymanie dobrych stosunków z lokalnymi procedury powinny przewidywać pewną elastycz- władzami oraz społeczeństwem. ność, z zachowaniem jednak spójności działania. Na- Działania skierowane przeciwko ekstremizmowi leży również pamiętać o nienarażaniu żołnierzy doko- i przestępczości wpływają na utrzymanie praworząd- nujących przeszukania; ności, która jest często kluczowym celem prowadzo- – celowości. Każde przeszukanie powinno mieć bo- nych działań stabilizacyjnych. Aby osiągnąć przychyl- wiem jasno określony cel z uwzględnieniem wymiaru ne nastawienie ludności do sił własnych, podczas politycznego, kulturowego i społecznego takich działań. przeszukania należy uwzględniać wymagania prawne Przeszukanie wojskowe wiąże się z pewnymi ogra- i kulturowe. Ponadto muszą być stosowane właściwe niczeniami. Dotyczą one: techniki i metody zabezpieczania źródeł dowodowych – minimalizowania zniszczeń i szkód. Zakłócenia oraz ich zachowania, by stanowiły koronny dowód spowodowane przeszukaniem wytypowanych obiek-

42 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2015 TEMAT NUMERU – WOJSKA INŻYNIERYJNE

Ofensywne: RYS. 2. – ograniczenia zasobów i możliwości POZIOMY – pozyskiwanie danych z rozpoznania – zabezpieczenie dowodów do PRZESZUKANIA czynności procesowych Przeszukanie WEDŁUG zaawansowane POGLĄDÓW

SIŁ ZBROJNYCH Przeszukanie pośrednie HOLANDII Defensywne: – ochrona Przeszukanie patrolowe potencjalnych celów ataku

Świadomość przeszukania – zagrożenia w obiekcie przeszukania w obiekcie – zagrożenia – poziom wiarygodności przeszukania – ryzyko środowiskowe MILITARIUM STUDIO MS STUDIO MILITARIUM Opracowanie własne. tów powinny być proporcjonalne do intensywności przeciwnika powinny być dokładnie rozważone i od- działań i pośpiechu w ich prowadzeniu. Należy ogra- powiednio eliminowane zarówno w fazie planowania, niczać zarówno szkody we własności prywatnej, jak jak i podczas wykonywania tego zadania; i utrudnienia w funkcjonowaniu ludności. Zasada ta – taktyki, technik i procedur przeszukania wojsko- ma duże znaczenie dla utrzymania dobrych relacji wego. Należy zapewnić możliwość ich ewolucji oraz z lokalną społecznością lub przynajmniej wpływa uwzględniać zmiany zagrożenia w związku z poja- na łagodzenie złych intencji. Należy również oce- wiającymi się nowymi technologiami produkcji mate- niać fizyczne oraz moralne straty wyrządzone w ra- riałów wybuchowych. mach przeszukań pod kątem potencjalnych efektów osiąganych w dłuższym przedziale czasowym oraz ZAPEWNIĆ WSPÓŁPRACĘ rozważyć odpowiednią politykę wyrównywania Omawiane działania były prowadzone w Afganista- krzywd i strat osobistych powstałych w wyniku ich nie i Iraku. Żołnierze przeszukiwali środki transportu, prowadzenia; pomieszczenia i osoby w ramach force protection czy – praworządności. Omawiane działania powinny też rutynowych czynności w punktach kontrolnych być usankcjonowane i realizowane według określo- (stałych i ruchomych). Przeszukiwanie pomieszczeń nych norm prawnych, np.: zasad użycia siły (ROE), pod kątem obecności materiałów wybuchowych, standardowych procedur operacyjnych (SOP), zarzą- amunicji i broni często przynosiło efekt – znajdowano dzeń operacyjnych, porozumień standaryzacyjnych materiały niebezpieczne używane przez partyzantów. (STANAG), międzynarodowych oraz narodowych Również przeszukiwanie dróg przez saperów kończy- praw, dyrektyw i rozkazów oraz regulacji środowi- ło się sukcesem w postaci neutralizacji urządzeń wy- skowych. Należy mieć świadomość, że zespoły prze- buchowych. W każdym przypadku żołnierze prowa- szukania wojskowego z różnych państw mogą podle- dzili przeszukania metodami, które poznali na kur- gać odmiennemu prawu lub dyrektywom. Ponadto sach rozpoznania pirotechnicznego czy też nauczyli sposób postępowania ze znalezionymi dowodami się od instruktorów w kraju. i materiałami musi także być zgodny z ogólnymi ra- Problematyka ta ze względu na duże znaczenie mami prawnymi; z punktu widzenia praworządności (odpowiednie – terminowości. Przeszukanie wojskowe jest uwa- umocowanie prawne jako podstawa wykonywania za- runkowane czasowo i powinno być zrealizowane dań) powinna być ujęta w odpowiednich porozumie- w nakazanym czasie. Zasady jego prowadzenia, wy- niach i uzgodnieniach międzyresortowych, określają- magania dotyczące ochrony wojsk, procedury bezpie- cych m.in. zasady współpracy oraz stopień odpowie- czeństwa oraz tempo należy odpowiednio skalkulo- dzialności w trakcie przeszukania wojskowego. wać w fazie planowania; Należy ją także unormować w stosownych dokumen- – wyposażenia. Siły (zespoły) wyznaczone do prze- tach ustalających zadania poszczególnych zespołów szukania wojskowego muszą dysponować stosownymi prowadzących rozpoznanie, ich wyposażenie i ogra- narzędziami i środkami dostosowanymi do poziomu niczenia. Standaryzacja działań, jakimi są przeszuka- wykonywanego zadania; nia wojskowe, w Siłach Zbrojnych RP wpłynie na – bezpieczeństwa. Zapewnienie osobistego bezpie- bezpieczniejsze i efektywniejsze wykorzystanie infor- czeństwa jest priorytetem podczas przeszukania. macji do ochrony wojsk wykonujących zadania poza Wszystkie zagrożenia środowiskowe oraz ze strony granicami kraju. n

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2015 43 TEMAT NUMERU – WOJSKA INŻYNIERYJNE

Urządzenia nawigacyjne

W PODODDZIAŁACH WOJSK INŻYNIERYJNYCH NAJCZĘŚCIEJ SĄ UŻYWANE GARMIN GPS 60 I HERTZ HGPST H.

ppor. Jarosław Bukowski

ystemy nawigacji satelitarnej powstały głównie cze większą dokładność wyznaczania pozycji i czasu, Sz myślą o użytkownikach wojskowych. Z ich punktu a przede wszystkim na ciągłość operacyjną w razie ata- widzenia ważną cechą takich systemów jest pasywny ku na obiekty jednego z tych systemów. tryb pracy. Odbiorniki nawigacyjne odbierają bowiem tylko sygnały pochodzące z satelitów, same żadnych nie WYKORZYSTYWANE NARZĘDZIA emitują. Jest to istotna ich właściwość, gdyż takiego od- W pododdziałach 5 Pułku Inżynieryjnego (5 pinż) są biornika nie można namierzyć. Systemy nawigacji sate- używane zasadniczo dwa typy odbiorników nawigacji Autor jest dowódcą litarnej oferują precyzyjny pomiar czasu, który umożli- satelitarnej. Pierwszy z nich to Garmin GPS 60, należą- plutonu dowodzenia wia synchronizację działań oraz przyjęcie wspólnej siat- cy do grupy odbiorników ręcznych, dostępnych również w Kompanii Dowodzenia ki współrzędnych. na rynku cywilnym. Pełni podstawowe funkcje nawiga- i Zabezpieczenia Wspomniane systemy są kontrolowane tylko przez cyjne, takie jak zapis śladu przebytej trasy, a poza tym 5 Pułku Inżynieryjnego. kilka mocarstw, które w przypadku konfliktu zbrojnego ma zewnętrzną antenę, co pozwala na bardzo szybkie mogą zakodować dane, przekazując je jedynie siłom i precyzyjne określenie położenia z dokładnością od własnym i sojusznikom. System GPS opracowało Mi- 3 do 5 m. Kolejne zalety urządzenia to jego niewysoka nisterstwo Obrony USA z przeznaczeniem do wyko- cena oraz uniwersalność i łatwość w obsłudze. Umożli- rzystania przede wszystkim w zastosowaniach militar- wia to użytkowanie go przez wiele pododdziałów róż- nych. Dokładność, niezawodność i globalny jego zasięg nych rodzajów wojsk. GPS 60 umieszczono w wodo- oraz niewysokie ceny odbiorników sprawiły, że GPS -szczelnej obudowie. Jest on zasilany z dwóch baterii szybko zaczął wypierać inne metody (takie jak nawiga- AA (dopuszczalne jest stosowanie akumulatorów) lub cja inercyjna czy kierowanie laserowe). W odróżnieniu źródła zewnętrznego. Do odbioru sygnałów z satelitów od urządzeń cywilnych, wojskowe odbiorniki GPS mo- służy wbudowana antena quad-helix. Możliwe jest rów- gą odbierać rozszyfrowany sygnał precyzyjnego wy- nież korzystanie z anteny zewnętrznej (złącze MCX). znaczania pozycji (kod P). Dostęp do niego jest zare- Urządzenie jest gotowe do odbierania sygnałów z sateli- zerwowany dla sił zbrojnych USA oraz wybranych tów systemów WAAS/EGNOS. Jego wada to brak moż- przez nie 32 krajów i użytkowników prywatnych. liwości wgrania podkładu mapowego określonego wy- Unia Europejska również pracuje nad własnym zo- cinka terenu (mapy cyfrowej w odpowiedniej skali). brazowaniem satelitarnym. Od 2012 roku system Gali- Uniemożliwia to tworzenie tras marszu. Pamięć we- leo dostarcza na potrzeby wojska szyfrowane publiczne wnętrzna o pojemności 1 MB pozwala natomiast na za- usługi regulowane (PRS). W roku 2020 będzie już funk- pis nazw miejscowości. GPS 60 jest bardzo przydatny cjonować nowa generacja satelitów GPS III, zapewnia- do dowiązania zapory minowej do terenu i podania sto- jąc znacznie większą moc sygnału. Stosowanie odbior- sownych koordynatów w jej formularzu. Koordynaty te ników dwusystemowych GPS/Galileo wpłynie na jesz- ułatwiają odnalezienie zapory minowej lub innej (druto-

44 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2015 TEMAT NUMERU – WOJSKA INŻYNIERYJNE

Garmin GPS 60

umożliwia bardzo szybkie i dokładne określenie położenia żołnierza w terenie GARMIN

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2015 45 TEMAT NUMERU – WOJSKA INŻYNIERYJNE

wa lub wodna, niszczenia) w terenie, co wpływa na Urządzenie wykorzystuje zasilanie elektryczne zdolność przetrwania oraz mobilność wojsk własnych zewnętrzne i własne. Dopuszczalne napięcie ze- w czasie działań wojennych. Uwzględniając wymaga- wnętrznego ładowania przez wtyczkę wynosi 12 lub nia międzynarodowego prawa humanitarnego konflik- 24 V. Własne źródło prądu to cztery akumulatory tów zbrojnych, należy stwierdzić, że jest to niezwykle AA o napięciu 4,5 V. Umożliwiają one pracę urzą- przydatne urządzenie, które pozwala na kontrolę i do- dzenia przez kilka godzin (do 10 godzin z dwoma kładną lokalizację zapór minowych. kompletami akumulatorów). Sprzęt jest przystoso- Z kolei odbiornik Hertz HGPST H jest przeznaczony wany do pracy w trudnych warunkach terenowych wyłącznie dla sił zbrojnych. Umożliwia odbiór sygna- i atmosferycznych, jak również wodoodporny. Przed łów z 12 satelitów jednocześnie, na dwóch różnych czę- uszkodzeniami mechanicznymi chroni go futerał. stotliwościach, korzystając z technik kryptograficznych. W porównaniu z Garmin GPS 60 odbiornik firmy W związku z tym jest dokładniejszy i odporniejszy na Hertz ma mniejszą odporność na oddziaływanie zakłócenia radioelektroniczne. Wyposażono go w kolo- warunków zewnętrznych. rowy wyświetlacz i wojskowe mapy. Atutem HGPST H są interfejsy wyjściowe pozwalające na wydawanie NOWE MOŻLIWOŚCI w odpowiednich standardach danych pozy- Niezależnie od pewnych ograniczeń, cyjnych oraz zapewniające dostęp do do- użycie sprzętu nawigacyjnego w woj- kładnego czasu z zegara atomowego skach inżynieryjnych będzie coraz satelitów GPS. Dzięki temu urzą- powszechniejsze, ponieważ uła- dzenia te są przydatne w syste- twia on wykonywanie takich za- mach kontrolujących położenie dań, jak: okrętów, samolotów, pojazdów – podawanie koordynatów z zastosowaniem siatki UTM do ustalenia położenia zapór inży- i ludzi, czyli do monitorowania nieryjnych w celu ich ominięcia położenia wojsk własnych oraz oraz zapewnienia zdolności prze- identyfikacji bojowej. Koszt Hertz trwania i mobilności wojsk; HGPST H, według doniesień praso- – określanie przez patrole saper- wych, wynosi około 9500 złotych. Od- skie położenia niewybuchów bądź Odbiornik HGPST H biornik ma wbudowaną antenę wewnętrz- niewypałów podczas współpracy z inny- odbiera sygnały z 12 satelitów ną oraz możliwość wykorzystania anteny ze- mi służbami (Policja, Straż Miejsca itp.); jednocześnie, z dwóch wnętrznej, znajdującej się w pokrowcu dołączonym do – wytyczanie przez wojska inżynieryjne tras prze- różnych częstotliwości, zestawu. Antena zewnętrzna może być zamontowana, mieszczania się żołnierzy do punktu przeprawy przez dzięki technice na przykład, na dachu pojazdu lub przymocowana do przeszkody wodne. Każdy rodzaj sprzętu (kołowy, gą- kryptograficznej. pokrowca bądź munduru w celu wzmocnienia sygnału. sienicowy) o różnej masie całkowitej oraz piechota wy- W związku z tym jest dokładniejszy i bardziej Urządzenie HGPST H ma wbudowaną pamięć we- magają odrębnego punktu przeprawy. Urządzenie Hertz odporny na zakłócenia wnętrzną. Dane zawarte w odbiorniku to wgrana mapa umożliwia wytyczenie trasy dla poszczególnych jedno- radioelektryczne. Polski. Istnieje możliwość zainstalowania map innych stek sprzętowych oraz wyznaczenie im punktów wycze- państw. Oprogramowanie odbiornika pozwala na: kiwania, rejonu ześrodkowania, punktu przeprawy, – przygotowanie i wgranie map, punktów i tras; wizu- a także trasy wyjazdu z rejonu przeprawy przez prze- alizację śladów zapisanych w jego pamięci oraz na ar- szkodę wodną; chiwizację danych zebranych w czasie każdego patrolu; – ustalanie przez rozpoznanie inżynieryjne dogod- – pozycjonowanie położenia na mapach numerycz- nych miejsc do rozmieszczenia stanowisk dowodzenia nych w czasie rzeczywistym; dla dowódców poszczególnych szczebli. Wyznacza się – programowanie tras marszu; również za pomocą koordynatów miejsca ustawienia – stosowanie map w różnych formatach; zapór inżynieryjnych przeciwnika, a także wykonanych – rejestrację tras (śladów), po jakich porusza się użyt- przejść w jego zaporach. Rozpoznanie i przewidywanie kownik; kierunku działania przeciwnika umożliwia ustalenie – archiwizację zarejestrowanych śladów; położenia i wybranie miejsca minowania narzutowego – prezentację położenia w trzech systemach meldun- przez wojska własne z użyciem np. systemu minowania kowych: MGRS, UTM, WGS84; narzutowego Kroton; – nawigację do zadanego punktu; – określanie koordynatów lub tras dla pododdzia- – definiowanie punktów tras; łów drogowo-mostowych. Ustalenie położenia drogi – zmianę skali wybranego obszaru mapy; i przejazdu dla wojsk własnych jest niezbędne do – transfer danych nawigacyjnych z ręcznego odbior- szybkiej jej naprawy (wykonanie przepustu, wzmoc- nika HGPST H do komputera PC oraz z komputera do nienie drogi za pomocą lekkiego pokrycia drogowego odbiornika; – LPD lub elastycznego pokrycia drogowego – EPD, – przyłączenie dzięki interfejsom cyfrowym szerokiej położenie przęsła mostu towarzyszącego z wykorzy- gamy urządzeń zewnętrznych. staniem BLG-67, Daglezji, Bibera). n

46 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2015 TEMAT NUMERU – WOJSKA INŻYNIERYJNE Pułki inżynieryjne w służbie społeczeństwu

UŻYCIE WOJSK WYPOSAŻONYCH W ODPOWIEDNI SPRZĘT SPECJALISTYCZNY OKAZUJE SIĘ POTRZEBNE NIE TYLKO W SYTUACJACH KRYZYSOWYCH, LECZ RÓWNIEŻ PODCZAS REALIZACJI ZADAŃ NA RZECZ SAMORZĄDÓW CZY ORGANÓW ADMINISTRACJI PAŃSTWOWEJ.

ppłk Piotr Pytel ogate tradycje w likwidacji skutków klęsk ży- z powodu jego zabytkowego charakteru. Pierwo- Bwiołowych ma 2 Inowrocławski Pułk Inżynie- wzorem był obiekt przedstawiony na rycinach ryjny (2 pinż). Jednocześnie od 2013 roku decyzją z XV wieku. Pewne utrudnienie stanowiły nadzór ministra obrony narodowej rozpoczęły funkcjonowa- konserwatorski oraz materiał, jakiego użyto do bu- nie wojskowe jednostki odbudowy (WJO), do któ- dowy – twarda dębina. rych swój komponent wydzielił również Pułk. Służy Inne nietypowe zadanie wiązało się z Euro 2012. w nich wielu specjalistów, którzy mają do dyspozy- W czasie przygotowań do mistrzostw Europy w pił- cji profesjonalny sprzęt, dzięki czemu są one zdolne ce nożnej organizatorzy z Poznania borykali się Autor jest dowódcą do: odbudowy infrastruktury drogowo-mostowej, z problemem właściwego przygotowania dróg ewa- Batalionu Drogowo- wzmacniania wałów przeciwpowodziowych, ewaku- kuacyjnych. Jedna z nich, prowadząca ze stadionu, -Mostowego w 2 Pułku acji ludzi i mienia, wypompowywania wody, podej- była za wąska. Nie było możliwości poszerzenia Inżynieryjnym. mowania i niszczenia przedmiotów wybuchowych, przejścia ze względu na mieszczącą się obok obiek- zwalczania zatorów lodowych, zasilania w energię tu zabytkową fosę. Poproszono więc o pomoc woj- elektryczną oraz oczyszczania wody. W artykule sko. Wydzielona grupa zadaniowa zmontowała omówię zagadnienia związane z budową obiektów 39 m mostu z konstrukcji składanej DMS-65 wraz mostowych. z przyczółkami (podporami brzegowymi). Jednak nie było to standardowe zadanie, ponieważ brakowa- NIETYPOWE ZADANIA ło miejsca na klasyczny montaż w osi projektowane- W 2010 roku w ramach szkolenia specjalistycznego mostu. Opracowano więc technologię przeniesie- go rozebrano i odbudowano most w Oporowie, po nia przygotowanego wcześniej obiektu za pomocą którym dojeżdża się do zamku z 1440 roku. Obiekt dwóch żurawi o dużym tonażu z placu montażowego długości 22 m i szerokości 3 m stanowią dwa przęsła bezpośrednio na podpory. Ogromną zaletą zastoso- oparte na podporze pośredniej (siodełkowej). Zada- wania konstrukcji składanej był czas wykonania zanie polegało na usunięciu starych elementów i wbi- dania (trzy dni), a przy tym poniesione koszty. Roz- ciu nowych pali oraz budowie konstrukcji przęsło- ważane wcześniej przez organizatora rozwiązanie wej. Ciekawym jego aspektem była konieczność do- nie dość, że niezwykle kosztowne, było niemożliwe kładnego odtworzenia mostu zarówno pod do realizacji w wymaganym terminie. Przy pomocy względem technicznym, jak i architektonicznym wojska ten trudny problem usunięto.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2015 47 TEMAT NUMERU – WOJSKA INŻYNIERYJNE

WOJSKOWA POMOC WPŁYWA NA POPRAWĘ WARUNKÓW ŻYCIA MIEJSCOWEJ LUDNOŚCI BOGUSŁAW POLITOWSKI BOGUSŁAW

Kolejny przykład. Latem 2012 roku południe na- więc o pomoc do wojska. Do tego zadania wyzna- szego kraju nawiedziły powodzie. Fala wody zabrała czono 2 pinż, który siłami Batalionu Drogowo- ze sobą kilka mostów. Trzy obiekty na rzece Rado- -Mostowego wykonał remont żelbetowo-stalowej mierka w Jeleniej Górze, które uległy całkowitemu konstrukcji pokrytej drewnianym pokładem. W ra- zniszczeniu, zastąpiono tymczasowymi mostami mach remontu rozebrano całą konstrukcję przęsło- składanymi, tym razem z konstrukcji MS-54, długo- wą, odnowiono powłokę malarską stalowych dźwi- ści 12, 15 i 21 m. Konstrukcję tę inwestor, czyli wła- garów, wzmocniono przyczółki i usunięto dwie dze Jeleniej Góry, pozyskał z zasobów gospodarki podpory drewniane, zastępując je nowymi – stalo- narodowej, gdyż nie ma jej już w wyposażeniu jed- wymi. Zmontowano konstrukcję stalową i wymie- nostek wojskowych. niono cały drewniany pokład wraz z poręczami. Do ustawiania mostów wykorzystano doświad- Wykonano przy tym wiele prac wymagających czenie zdobyte podczas budowy mostu na Euro umiejętności budowlanych, spawalniczych, ciesiel- w Poznaniu, ponieważ ograniczona liczba kon- skich, betoniarskich czy geodezyjnych. Budowa wy- strukcji przęsłowych nie pozwoliła na instrukcyjny magała również współpracy z zarządcą cieku wod- montaż metodą wspornikową. Wszystkie trzy mo- nego ze względu na konieczność utrzymania że- sty wykonano w sześć dni. Tempo prac wywołało glowności Kanału Noteckiego podczas remontu. zarówno zdziwienie, jak i zadowolenie mieszkań- Pierwszym zadaniem podjętym przez WJO była ców Jeleniej Góry, którym oddanie obiektów w tak budowa mostu w Lipnie w 2013 roku. Żołnierze gru- krótkim czasie znacznie ułatwiło i usprawniło ruch py mostowej wykonali tę inwestycję zgodnie z pro- drogowy. jektem przygotowanym przez inwestora. Żelbetowe Również w 2012 roku w miejscowości Kościelec przyczółki posadowiono na fundamencie palowym. Kujawski (gmina Pakość), ze względu na katastro- Konstrukcję przęsłową stanowiły stalowe dźwigary, falny stan techniczny, wyłączono z użytkowania a jezdnię – drewniany pokład. Podczas prac wyko- most na Kanale Noteckim. Utrudniło to życie lokal- rzystano sprzęt specjalistyczny wojskowych jedno- nej społeczności, zwłaszcza rolnikom, którzy aby stek odbudowy. przejechać na pole po drugiej stronie rzeki, byli Jednym z ciekawszych rozwiązań konstrukcyjnych zmuszeni dojeżdżać do następnej przeprawy odda- było zastosowanie przęsła mostu towarzyszącego lonej o kilkanaście kilometrów. Gmina zwróciła się SMT-1 na rzece Ochnia w miejscowości Ryków.

48 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2015 TEMAT NUMERU – WOJSKA INŻYNIERYJNE

Odbudowany most prowadzący do zamku w Oporowie Budowa jednego z mostów w rejonie Jeleniej Góry ARCH.AUTORA(4) Odbudowany most na Kanale Noteckim Most w Lipnie

Ułożono je na wcześniej wykonanych przyczółkach Dla żołnierzy nie jest to jedyna korzyść. Podczas żelbetowych, a po bokach zamontowano drewniane realizacji różnych inwestycji borykamy się z realny- chodniki na stalowych wspornikach. Samochodowy mi problemami wynikającymi ze specyfiki każdego most towarzyszący wycofano z eksploatacji, jednak obiektu i nabieramy bardzo cennych doświadczeń. stan techniczny przęsła pozwolił na zastosowanie go Nie bylibyśmy w stanie przewidzieć wszystkich zana potrzeby tej inwestycji i może służyć mieszkań- kłóceń, szkoląc się w ośrodkach szkolenia poligono- com okolicznych miejscowości jeszcze wiele lat. wego – montując i demontując te same mosty. Szere- gowi zawodowi, którzy będą musieli zakończyć BUDOWA MOSTÓW A SZKOLENIE służbę po 12 latach, mają przy tym możliwość zdo- O ile w sytuacjach kryzysowych natychmiastowe bycia umiejętności w branży budowlanej, także użycie pododdziałów specjalizujących się w budow- uprawnień do obsługi urządzeń i maszyn oraz do- nictwie mostowym jest oczywiste, o tyle angażowa- świadczenia, które przyda się im w przyszłości na nie wojska do budowy mostów dla gmin może wyda- cywilnym rynku pracy. Dowódcy wszystkich szcze- wać się pozornie niepotrzebne. Faktycznie jednak bli natomiast uczą się planować i organizować wy- takie działanie ma wiele pozytywnych aspektów za- konywanie zadań w realnych warunkach, za każdym równo dla inwestorów, którymi są najczęściej gminy, razem innych. jak i dla armii. Dodatkową niewymierną korzyścią jest satysfakcja Najlepszym argumentem są finanse. Wnioskodaw- z wykonanej pracy. Działając w ośrodkach poligono- ca, będący zazwyczaj organem samorządu teryto- wych w najlepszym wypadku uzyskujemy efekt rialnego, po otrzymaniu zgody ministra obrony na- w postaci dobrze zrealizowanego szkolenia. Po za- rodowej, chcąc użyć wojska, pokrywa koszt: przygo- kończeniu inwestycji, która przez lata będzie służyć towania dokumentacji technicznej, materiałów lokalnej społeczności, żołnierze oceniają swoją pracę budowlanych, eksploatacji sprzętu wojskowego, po- jako potrzebną, nie tylko w szkoleniowym znaczeniu. dróży służbowych oraz dodatkowo organizuje wyży- Wykonane zadanie wpływa bowiem na poprawę wa- wienie i zakwaterowanie dla żołnierzy. Natomiast runków życia miejscowej ludności. Należy również pododdziały budujące most szkolą się zgodnie ze pamiętać o innym aspekcie takiej działalności, a mia- swoim przeznaczeniem, nie ponosząc prawie żad- nowicie o kreowaniu pozytywnego wizerunku wojsk nych kosztów. inżynieryjnych, a tym samym i Wojska Polskiego. n

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2015 49 WOJSKO NOWYCH CZASÓW Inspektorat innowacji

NA WSPÓŁCZESNYM POLU WALKI PRZEWAGĘ ZDOBYWA TEN, KTO DYSPONUJE BARDZIEJ ZAAWANSOWANYMI NARZĘDZIAMI. POWSTAJĄ ONE DZIĘKI ROZWOJOWI TECHNOLOGII I WŁAŚCIWEMU JEJ WYKORZYSTANIU NA POTRZEBY SIŁ ZBROJNYCH.

płk Marek Malawski, płk Wojciech Ziółkowski asza armia powinna dysponować systemami cjonalne. Z tą myślą w roku 2013 utworzono Inspekto- Nuzbrojenia wykorzystującymi najnowsze techno- rat Implementacji Innowacyjnych Technologii Obron- logie, spełniającymi zakładane wymagania taktyczno- nych (I3TO), który miał inicjować i koordynować dzia- -techniczne, a także pozwalającymi bez zakłóceń funk- łalność naukowo-badawczą na rzecz wojska w sposób cjonować w środowisku międzynarodowym. Polski odbiegający od dotychczasowego modelu. przemysł zbrojeniowy przynajmniej w części musi Gdy zmieniły się cele, zadania i struktura, Inspekto- spełnić te oczekiwania. Wzmacniając swoją kondycję rat stał się jednostką organizacyjną podległą ministrowi Marek Malawski jest i współpracując z podmiotami naukowymi, powinien obrony narodowej bezpośrednio podporządkowaną se- szefem Inspektoratu przedstawić kompleksową i dopracowaną technicznie kretarzowi stanu w MON, wspomagającą pozyskiwa- Implementacji oraz konkurencyjną cenowo ofertę dla naszych sił nie sprzętu wojskowego dla Sił Zbrojnych RP. Innowacyjnych zbrojnych. Formowanie instytucji w nowym kształcie zakoń- Technologii Obronnych Narzędziem, które pozwoli, aby nasz przemysł zbro- czyło się we wrześniu 2014 roku. Osiągnęła ona wów- (I3TO). jeniowy osiągał tak ambitne cele, jest Plan moderniza- czas zdolność do wykonywania zadań określonych cji technicznej (PMT) Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej przez przełożonych. Wyznaczono jej szczegółowy za- Polskiej w latach 2013–2022. Będzie temu też służył kres działania (SZD) oraz ustalono etat umożliwiający wysiłek umysłowy wielu naukowców, którzy w bada- osiąganie założonych celów (rys. 1). niach naukowych i pracach rozwojowych, realizując Dużym wyzwaniem, zwłaszcza logistycznym i orga- swoje pomysły odnoszące się do wojskowej techniki nizacyjnym, była zmiana siedziby Inspektoratu. Rów- i technologii, mogą przyczyniać się do modernizacji nocześnie kluczowym etapem w fazie jego formowania technicznej wybranych rodzajów wojsk. był nabór żołnierzy i pracowników wojska, którzy swoimi kompetencjami odpowiadali wymaganiom określo- TWORZENIE INSTYTUCJI nym na poszczególnych stanowiskach. Stan osobowy Wojciech Ziółkowski Oprócz przysłowiowej synergii nauki, przemysłu zgodny z obowiązującym etatem skompletowano do jest zastępcą szefa I3TO. i wojska, która zapewnia siłom zbrojnym uzyskanie ja- końca 2014 roku. W Inspektoracie znaleźli się głównie kościowej przewagi nad potencjalnym przeciwnikiem żołnierze mający doświadczenie wynikające z ich służ- na polu walki dzięki nasyceniu sprzętem wojskowym by w jednostkach wojskowych, udziału w operacjach (SpW) i innowacyjnymi rozwiązaniami technologicz- poza granicami kraju oraz wcześniejszego zaangażo- nymi, aby zwiększyć prawdopodobieństwo osiągnięcia wania w przedsięwzięcia natowskiej Organizacji ds. tego celu, niezbędne są również rozwiązania instytu- Nauki i Technologii (Science and Technology Organi-

50 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2015 WOJSKO NOWYCH CZASÓW Inspektorat

innowacji +

FCAS TO WSPÓLNY PROJEKT BRYTYJCZYKÓW I FRANCUZÓW, MAJĄCY ZAOWOCOWAĆ UDERZENIOWYM BSP NOWEJ GENERACJI DASSAULT AVIATION DASSAULT

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2015 51 WOJSKO NOWYCH CZASÓW

STRUKTURA ORGANIZACYJNA INSPEKTORATU 1.

Szef Inspektoratu

Zastępca szefa Inspektoratu Radca prawny 3 x główny specjalista Oddział Wydział Ochrony Organizacyjno-Personalny Informacji Niejawnych

Oddział Oddział Rozwoju Oddział Współpracy Identyfikacji i Analiz (OIA) i Implementacji (ORI) z Podmiotami Naukowymi i Przemysłem (OWPNP)

ALGORYTM PRACY ODDZIAŁU IDENTYFIKACJI I ANALIZ I3TO W PROCESIE POZYSKIWANIA SPRZĘTU WOJSKOWEGO 2.

Identyfikacja Analiza Baza danych dla Wskazywanie dostępnych Wskazywanie możliwości innowacyjnych możliwości uczestników systemu technologii na potrzeby zdobycia nowych technologii zastosowania pozyskiwania SpW określania wymagań technologii w fazie operacyjnych w fazie analityczno–koncepcyjnej identyfikacyjnej procesu procesu pozyskiwania SpW pozyskiwania SpW

zation – NATO STO), a także Europejskiej Agencji ści sił zbrojnych odnoszących się do satelitarnej ob- Obrony (European Defence Agency – EDA). Tak do- serwacji Ziemi i przestrzeni kosmicznej oraz łączno- brana obsada etatowa gwarantuje spełnienie z jednej ści satelitarnej. strony oczekiwań Sił Zbrojnych RP związanych z mo- dernizacją SpW, z drugiej – stwarza szansę na pozyski- IDENTYFIKACJA I IMPLEMENTACJA wanie najnowszych technologii.Głównym celem dzia- Za identyfikację i implementację innowacyjnych łalności Inspektoratu jest identyfikowanie i monitorowa- technologii obronnych odpowiada Oddział Identyfika- nie rozwoju innowacyjnych (nowych) technologii, które cji i Analiz (OIA). Merytorycznie podzielono go na mogą być zastosowane w sprzęcie wojskowym pozyski- wydziały: analiz systemów bojowych, analiz systemów wanym na potrzeby sił zbrojnych. Kolejny to inicjowa- wsparcia, systemów zabezpieczenia działań oraz Wy- nie i nadzorowanie projektów badawczych i rozwojo- dział Bazy Danych. Ich zadaniem jest poszukiwanie wych, ukierunkowanych na wdrożenie nowych rozwią- syntetycznych informacji o innowacyjnych technolo- zań wynikających z postępu technologicznego w celu giach i możliwościach ich zastosowania w nowo kon- podniesienia poziomu zdolności operacyjnej jednostek. struowanych środkach walki (rys. 2). Wyniki analiz Inspektorat wykonuje także zadania, które – mimo otrzymują uczestnicy systemu pozyskiwania nowoczes- że nie są głównym tematem debat skupiających się nego sprzętu wojskowego. przede wszystkim na sprzęcie – stanowią ważny, nie- Przedstawiciele Inspektoratu, aby zdobyć informa- jednokrotnie kluczowy element w procesie jego pozycje, kontaktują się z podmiotami krajowego i zagra- skiwania. Jednym z nich jest przygotowywanie propo- nicznego przemysłu zbrojeniowego, ośrodkami nauko- zycji wymaganych działań odnoszących się do organi- wo-badawczymi i uczelniami. Biorą udział w konferen- zacji i funkcjonowania systemu zarządzania własnością cjach i targach oraz pozyskują je z „białego wywiadu” intelektualną w resorcie obrony narodowej. (rys. 3). Ważne są również indywidualne spotkania Do podstawowych kierunków działalności Inspek- z osobami, którym rozwój armii nie jest obojętny i któ- toratu należy też zaliczyć wykorzystanie technologii re mają ciekawe pomysły dotyczące technologii obron- kosmicznych i satelitarnych dla osiągnięcia zdolno- nych. Informacje pozyskiwane z tych źródeł, po anali-

52 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2015 WOJSKO NOWYCH CZASÓW

ŹRÓDŁA INFORMACJI 3. POZYSKIWANYCH 4. PRZEZ INSPEKTORAT CYKL DZIAŁALNOŚCI INSPEKTORATU konferencje, wystawy, targi W POZYSKIWANIU kontakty SPRZĘTU z przemysłem krajowym WOJSKOWEGO konkursy i zagranicznym oraz ośrodkami naukowo- -badawczymi

źródła IMPLEMENTACJA IDENTYFIKACJA informacji

biały osoby indywidualne, wywiad słuchacze uczelni

INICJOWANIE ANALIZA kadra BADAŃ I UDOSTĘPNIANIE zawodowa NAUKOWYCH

Opracowanie własne (2).

zie możliwości ich zastosowania w środkach walki, są jak i zwartych pododdziałów wszystkich rodzajów wykorzystywane w fazie identyfikacyjnej i analitycz- wojsk. Przedstawiciele przemysłu i nauki zaprezento- no-koncepcyjnej systemu pozyskiwania SpW (rys. 4). wali z kolei nowoczesne urządzenia szkolno-treningo- Ostatni etap sprawnego i efektywnego informatycz- we. Następnie w gronie wojskowych specjalistów roz- nego systemu wsparcia działalności Inspektoratu ważano praktyczne możliwości wykorzystania nowo- w dziedzinie pozyskiwania, gromadzenia i analizy in- czesnych symulatorów i trenażerów oraz wymagane formacji o najnowszych technologiach obronnych to kierunki ich rozwoju; uruchomienie wspólnie z Resortowym Centrum Zarzą- – seminarium na temat rozwoju dużych robotów dzania Projektami Informatycznymi Bazy Danych In- pola walki. Omówiono na nim tendencje rozwojowe nowacyjnych Technologii Obronnych (SI I3TO – i prace ośrodków naukowo-badawczych. Dyskutowa- BAZA DANYCH). Będzie ona źródłem informacji dla no również nad możliwościami zastosowania robo- ogółu instytucji resortu obrony narodowej oraz wszyst- tów (bojowe, saperskie, do transportu środków mate- kich uczestników systemu pozyskiwania nowoczesne- riałowych i bojowych na polu walki, ewakuacji ran- go sprzętu wojskowego. nych czy też rozpoznawcze); Pracownicy Inspektoratu organizują także wiele – seminarium dotyczące identyfikacji możliwości konferencji, warsztatów i seminariów, na których zastosowań grafenu w sprzęcie wojskowym. Jego przedstawiciele przemysłu i nauki mają możliwość uczestników (gestorów SpW) zapoznano z charaktery- zaprezentowania nowoczesnych rozwiązań dedyko- styką projektów grafenowych, rozwojem technologii wanych siłom zbrojnym. Mimo że instytucja funk- i produkcją. Spotkanie zapoczątkowało działania cjonuje tak krótko (od września 2014 roku), udało Inspektoratu pod kątem zwiększenia intensywności prac jej się zorganizować: nad zastosowaniem tego materiału w środkach walki. – konferencję nt. Symulatory i trenażery dla sił zbrojnych. Jej celem było wskazanie najważniejszych tren- BADANIA I ROZWÓJ dów rozwojowych symulatorów i trenażerów przezna- Jednym z wyzwań jest inicjowanie rozwoju zidenty- czonych do szkolenia zarówno żołnierzy specjalistów, fikowanych technologii obronnych, co należy do kom-

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2015 53 WOJSKO NOWYCH CZASÓW

petencji Oddziału Rozwoju i Implementacji (ORI). mi Autorskimi i Ochroną Patentową. Dużym wyzwa- W tej sferze odpowiedzialności Inspektorat ma możli- niem było pozyskanie personelu mającego niezbędną wość inicjowania badań naukowych i prac rozwojo- wiedzę, by wykonywać związane z tym zadania. wych dzięki zgłaszaniu propozycji tematów do dwu- Pod koniec 2014 roku Inspektorat zainicjował i wieloletniego planu badań naukowych w resorcie w MON prace mające na celu utworzenie w resorcie obrony narodowej, a następnie ich nadzorowaniu. obrony narodowej spójnego systemu zarządzania włas- Obecnie nadzoruje trzy projekty Narodowego Centrum nością intelektualną opartą na jednolitych procedurach. Badań i Rozwoju (NCBR). Dotyczą one technologii Obecnie jest powoływany resortowy zespół, który zaj- związanych z: systemem osłony przeciwpancernej, dia- mie się unormowaniem zasad organizacji i funkcjono- gnostyką i monitoringiem parametrów biomedycznych wania tego systemu. i psychofizjologicznych żołnierza oraz platformami wspierającymi działania taktyczne. Dodatkowo, z na- TECHNOLOGIE KOSMICZNE szej inicjatywy, planuje się uruchomienie badań syste- To jedna z najszybciej rozwijających się dziedzin mu ostrzegania żołnierzy o prowadzeniu ognia w ich w sferze obronności. Technologie te wykorzystuje się kierunku. w łączności, rozpoznaniu i nawigacji. Inspektorat bie- Inspektorat angażuje się również w inicjowanie te- rze udział w pracach zespołów zadaniowych powoła- matów, które obejmują perspektywiczne technologie nych do badania i wykorzystania przestrzeni kosmicz- obronne, integrując wojskowy potencjał naukowy oraz nej do celów obronnych. Reprezentuje resort obrony możliwości produkcyjne przedsiębiorstw polskiego narodowej w Zespole Zadaniowym (Task Force) do przemysłu obronnego (PPO). Przykładem może być współpracy z Europejską Agencją Kosmiczną (ESA). identyfikacja możliwości zastosowania kompozytów Ma to na celu wzrost zaangażowania rodzimego prze- grafenowych w systemach uzbrojenia pozyskiwanego mysłu obronnego oraz ośrodków naukowo-badawczych dla Sił Zbrojnych RP. w organizowanych przez ESA konkursach na realizację Kolejne dziedziny, których efekty prac mogą znaleźć prac rozwojowych. Przyczynia się to do zwiększenia zastosowanie w SpW, to: krajowego potencjału obronnego w dziedzinie łączno- – technologia perowskitowa, charakteryzująca się ści satelitarnej, rozpoznania obrazowego, obserwacji dużym potencjałem wielorakiego zastosowania. obiektów w kosmosie oraz nawigacji. W sprzęcie wojskowym mogłaby być wykorzystana ja- Ważnym elementem wspierania inicjatyw sektora ko nowocześniejsze, lżejsze i bardziej efektywne źródło kosmicznego jest również międzyresortowa współpra- energii w indywidualnym wyposażeniu żołnierza; ca. Inspektorat dostarcza poszczególnym minister- – laserowe systemy skierowanej energii – systemy stwom informacji o dokumentach wymaganych do do- broni nieśmiercionośnej, która może być wykorzysta- konania uzgodnień regulujących funkcjonowanie sek- na, np. w działaniach antyterrorystycznych bez ryzyka tora kosmicznego Unii Europejskiej. Na ten temat utraty życia zakładników. Wpływa ona również bezpo- dyskutuje się na posiedzeniach grup roboczych, co średnio na wyeliminowanie z użycia systemów zarzą- wpływa m.in. na decyzje Rady i Komisji Europejskiej dzania, dowodzenia i telekomunikacji przeciwnika. dotyczące wspólnej polityki bezpieczeństwa i obrony (WPBiO). Inspektorat bierze również czynny udział PRAWA WŁASNOŚCI INTELEKTUALNEJ w kształtowaniu polityki EDA w tej dziedzinie, chro- Oprócz składników materialnych w budowaniu prze- niąc interesy kraju, a przede wszystkim Ministerstwa wagi technologicznej decydujące znaczenie ma kapitał Obrony Narodowej. ludzki i ochrona wytworzonych przez niego własności W 2014 roku zainicjował proces przystąpienia na- intelektualnych. Aspekt ten nabiera szczególnego zna- szego kraju do ramowego programu wsparcia obser- czenia w kontekście modernizacji sprzętu wojskowego wacji i śledzenia obiektów kosmicznych (Space i wprowadzania innowacyjnych rozwiązań, których Surveillance and Tracking – SST), ustanowionego opracowanie nierozłącznie wiąże się z pozyskiwaniem, przez Komisję Europejską. Koordynuje i uczestniczy generowaniem i wykorzystywaniem zarówno informa- w działaniach, które polegają zarówno na uzgodnie- cji, jak i poufnych technologii. Ich ochrona ma duże niach wewnątrzresortowych, jak i na długotrwałych znaczenie, a nabywanie i ochrona praw własności inte- negocjacjach z przedstawicielami państw członkow- lektualnej oraz patentów, których właścicielem jest skich – potencjalnymi uczestnikami programu. Suk- Skarb Państwa reprezentowany przez MON, to niewąt- ces negocjacji (są na to duże szanse) zapewni podwój- pliwie ważne zadanie. Polega ono na przygotowywaniu ne wykorzystanie nowoczesnych rozwiązań technolo- propozycji działań zmierzających do uzyskania przez gicznych, badawczych i systemowych z obszaru MON na rzecz Skarbu Państwa praw wyłącznych (pa- obserwacji przestrzeni kosmicznej na potrzeby bez- tentów, praw ochronnych i praw z rejestracji) na wyna- pieczeństwa obywateli, jak również przyspieszy uzy- lazki, wzory użytkowe i wzory przemysłowe powstałe skanie zdolności Sił Zbrojnych RP do prowadzenia w wyniku realizacji projektów finansowanych z budże- obserwacji obiektów poruszających się nad teryto- tu państwa. rium naszego kraju w tej przestrzeni. W Inspektoracie w Oddziale Rozwoju i Implementa- Inspektorat uczestniczył w pracach nad utworzeniem cji funkcjonuje specjalny Wydział Zarządzania Prawa- Polskiej Agencji Kosmicznej (PAK). Teraz wspiera ją

54 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2015 WOJSKO NOWYCH CZASÓW

w osiąganiu gotowości do działania, wchodząc w skład edycji konkursu, do której zgłoszono 45 projektów, jej struktur. Warto podkreślić, że dzięki tej inicjaty- nastąpiło 25 lutego 2015 roku. wie, jak również udziałowi w wykonywanych zadaniach jest odzwierciedlona dbałość o zapewnienie re- PATRZEĆ W PRZYSZŁOŚĆ alizacji ważnych z punktu widzenia obronności i bez- Zadania Inspektoratu, określone w Szczegółowym pieczeństwa państwa przedsięwzięć. Współpraca zakresie działania, muszą być realizowane w bezpo- resortu obrony narodowej z Polską Agencją Kosmicz- średniej współpracy z innymi uczestnikami systemu ną powinna przyczynić się do uzyskania przez siły pozyskiwania sprzętu wojskowego (Inspektorat zbrojne wymaganych zdolności operacyjnych w tej Uzbrojenia, organizatorzy systemów funkcjonalnych, dziedzinie. gestorzy). Pozyskiwane przez Inspektorat dane o nowoczesnych technologiach i możliwościach ich zasto- WSPÓŁPRACA sowania stanowią wartość dodaną fazy identyfikacyj- W ramach współdziałania z ośrodkami naukowo-ba- nej i analityczno-koncepcyjnej procesu wprowadzania dawczymi i przemysłem Inspektorat poszukuje nowych do wojsk nowego SpW. Inspektorat jest tą instytucją, rozwiązań, które mogą być dedykowane siłom zbroj- która może odpowiedzieć na pytania: jakie technolo- nym. We wrześniu 2014 roku opracowano harmono- gie i gdzie mogą znaleźć zastosowanie oraz kiedy bę- gram spotkań z firmami w celu identyfikacji innowa- dą dostępne do wdrożenia. Odpowiedzi nie są łatwe cyjnych technologii, jak również aktywizacji firm i wymagają głębokiej analizy oraz opinii ekspertów. w tworzeniu nowych koncepcji, które mogą mieć zasto- Potrzebna jest także współpraca wszystkich komórek sowanie w przyszłych konstrukcjach środków walki. i jednostek organizacyjnych resortu obrony narodowej Dzięki takiej praktyce firmy zaczynają postrzegać w tej sferze. PAŃSTWA, KTÓRE Inspektorat jako instytucję, do której powinny zgłaszać Spotkania organizowane z przedstawicielami insty- SYSTEMOWO swoje pomysły mogące znaleźć zastosowanie w SpW. tucji uczestniczących w systemie identyfikacji nowych PODCHODZĄ Po ich analizie są one zamieszczane w bazie danych technologii obronnych zarówno w kraju, jak i za grani- DO BUDOWANIA i dostępne dla uczestników systemu pozyskiwania cą wskazują na możliwość wymiany informacji w tej SWOICH sprzętu wojskowego. dziedzinie. Doskonałym narzędziem służącym temu ZDOLNOŚCI Organizowane w Inspektoracie spotkania, konferen- celowi jest baza danych o innowacyjnych technolo- OBRONNYCH, cje i seminaria, na których przedstawiciele przemysłu giach obronnych, dostępna dla wszystkich uczestników W ZNACZNEJ i ośrodków naukowo-badawczych mają możliwość pre- systemu pozyskiwania sprzętu wojskowego. MIERZE BAZUJĄ zentowania nowych rozwiązań, są doskonałą okazją do Inspektorat realizuje również wiele zadań z różnych poddawania ich ocenie przez potencjalnych użytkowni- obszarów działalności resortu obrony narodowej. Nale- NA KRAJOWYM ków. Formułowane uwagi dotyczące możliwości użyt- ży zauważyć, że mają one bezpośredni związek z mo- POTENCJALE kowych i parametrów technicznych sprzętu są dla firm dernizacją techniczną sił zbrojnych. Tak szeroki wa- NAUKOWYM wskazówkami odnoszącymi się do dalszego rozwoju chlarz zadań wymaga od żołnierzy i pracowników woj- I PRODUKCYJNYM ich propozycji. Opinie sporządzane już na etapie pro- ska Inspektoratu wykonywania ich z dużym jektowania sprzętu wojskowego są bardzo cenne, gdyż zaangażowaniem i inicjatywą, a także niekonwencjo- pozwalają ukierunkować prace tak, by sprzęt ten speł- nalnego podejścia do rozpatrywanych problemów. Ta- niał oczekiwania sił zbrojnych. Z drugiej strony wska- kiego, jakie jest niewątpliwie przydatne w pozyskiwa- zywanie kierunków rozwoju SpW przyniesie w przy- niu nowoczesnego sprzętu wojskowego. szłości wymierne korzyści siłom zbrojnym, ponieważ Państwa, które systemowo podchodzą do budowania wyprodukowany sprzęt będzie zgodny z ich oczekiwa- swoich zdolności obronnych, w znacznej mierze bazują niami. na krajowym potencjale naukowym i produkcyjnym. W działaniach tych szczególny nacisk kładzie się na PROMOCJA poszukiwanie i wdrażanie innowacyjnych technologii W 2014 roku Inspektorat zainicjował pierwszą edy- obronnych. Do tego celu są powoływane wyspecjalizo- cję konkursu pod patronatem sekretarza stanu w MON wane jednostki organizacyjne. Flagowy przykład tego na najlepsze, innowacyjne rozwiązania technologiczne typu instytucjonalnych działań to utworzenie Agencji perspektywicznych środków walki. Inicjatywa ta miała Zaawansowanych Obronnych Projektów Badawczych na celu promocję produktów, technologii oraz innych Departamentu Obrony Stanów Zjednoczonych (Defen- rozwiązań o charakterze innowacyjnym. Szczególnie se Advanced Research Projects Agency – DARPA). Po- cenne są projekty, które wpisują się w potrzeby Sił wołanie Inspektoratu Innowacyjnych Technologii Zbrojnych RP, o dużym stopniu innowacyjności i goto- Obronnych jest także przejawem perspektywicznego wości do wdrożenia oraz skali zastosowania. Nagrody postrzegania potrzeb Sił Zbrojnych RP. Aby wypełnić przyznawane przez kapitułę w ramach kolejnych, co- tak ambitne oczekiwania, Inspektorat docelowo powi- rocznych jego edycji mają charakter honorowy i służą nien dysponować narzędziami, które zapewnią mu promocji projektów. Najbardziej wartościowe, spełnia- możliwość zlecania, inicjowania i finansowania badań jące oczekiwania naszej armii, będą rozwijane w ra- nad najbardziej innowacyjnymi rozwiązaniami techno- mach planu badań, następnie wdrażane. Rozstrzygnię- logicznymi, które zostaną zastosowane w środkach cie ogłoszonej we wrześniu ubiegłego roku pierwszej walki dla naszej armii. n

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2015 55 KIERUNKI

ARTYKUŁ DYSKUSYJNY Wzmocnienie potencjału bojowego

STRUKTURA I WYPOSAŻENIE BATALIONU PIECHOTY ZMOTORYZOWANEJ WYMAGAJĄ ROZWAŻENIA MOŻLIWOŚCI WPROWADZENIA PRZYDATNYCH ROZWIĄZAŃ.

ppłk dr Czesław Dąbrowski, mjr dr Marcin Bielewicz większenie możliwości bojowych batalionu pie- zmotoryzowanej. Ma zatem charakter autorski i postu- Zchoty zmotoryzowanej, dysponującego kołowymi latywny. transporterami opancerzonymi (KTO), jest rozpatry- Już teraz są podejmowane działania, które mają na wane przede wszystkim przez pryzmat zwalczania ce- celu wzmocnienie siły ognia batalionów, na przykład lów opancerzonych i kojarzone głównie z ich wyposa- na poziomie pododdziałów wsparcia. W kompanii żeniem w wieże z wyrzutniami przeciwpancernych wsparcia moździerze ciągnione mają zastąpić samo- pocisków kierowanych (PPK). Wiąże się to oczywiście bieżne moździerze Rak kalibru 120 mm o zasięgu pra- Czesław Dąbrowski jest z prowadzonymi pracami nad nową wieżą, prawdopo- wie dwukrotnie większym niż używane dotychczas. kierownikiem Zespołu dobnie bezzałogową. Zamontowana będzie przede Ich wprowadzenie pozwoli dowódcy batalionu na Symulacji Taktycznych wszystkim w Rosomakach, dostarczanych w ramach szybsze i skuteczniejsze reagowanie na zmiany sytu- w Instytucie Dowodzenia drugiego kontraktu na ten typ transportera do roku acji na polu walki. WSOWLąd. 2019. Także starsze KTO, z wieżami Hitfist 30P, mają zostać docelowo zmodernizowane przez zintegrowa- NOWA STRUKTURA nie ich z wyrzutniami PPK. Jednak rozwiązanie to ma W celu zwiększenia możliwości zwalczania celów wadę – zwiększy masę wozu, co może spowodować opancerzonych można wprowadzić do drużyn wspar- ograniczenie jego pływalności. Ponadto modernizacja cia plutonów piechoty zmotoryzowanej po dwie wy- będzie wymagała czasu. Dlatego też bataliony wypo- rzutnie przeciwpancernych pocisków kierowanych sażone w KTO (17 WBZ, 12 BZ) jeszcze przez kilka Spike. Przewożone byłyby w transporterach opance- lat nie będą w pełni zdolne do zwalczania celów opan- rzonych, w tzw. wersji bazowej pojazdu. Wskazane cerzonych. transportery należy natomiast uzbroić w automatyczny W związku z tym można poddać pod dyskusję inne granatnik zamontowany w obrotowej, odkrytej wieży Marcin Bielewicz jest rozwiązania, które powinny przyczynić się do zwięk- (rozwiązanie znane z Afganistanu). W ten sposób roz- wykładowcą Zespołu szenia siły ognia batalionów piechoty zmotoryzowanej. wiązano by problem mobilności granatników MK-19, Symulacji Taktycznych I to nie tylko w kontekście zwalczania celów opance- użytkowanych przez drużyny wsparcia plutonu pie- w Instytucie Dowodzenia rzonych, lecz także siły żywej. O możliwościach bojo- choty zmotoryzowanej. WSOWLąd. wych tego pododdziału nie mogą bowiem decydować Pluton ten można również wzmocnić nowoczesny- jedynie wozy bojowe. Równie ważne są pozostałe ele- mi środkami przeciwpancernymi na poziomie każdej menty, czyli żołnierze oraz pododdziały wsparcia. drużyny. Jego głównym uzbrojeniem przeciwpancer- Artykuł jest próbą przedstawienia możliwych roz- nym nadal jest ręczny granatnik przeciwpancerny wiązań dotyczących realizacji programu tzw. kołowe- RPG-7, którego zasięg i możliwości penetracji pance- go transportera opancerzonego oraz rozwoju piechoty rzy są jednak niewystarczające.

56 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2015 KIERUNKI Wóz wsparcia ogniowego Wilk w trakcie prób poligonowych CM&I

Żołnierzom potrzebna jest przenośna wyrzutnia PPK zowymi granatnikami przeciwpancernymi w liczbie po- do zwalczania celów opancerzonych na krótkich dy- trzebnej do wykonania zadania (tab. 1). stansach. Ten środek walki powinien być na tyle uni- Po wprowadzeniu proponowanych zmian możliwo- wersalny, by w jego jednostce ognia były pociski ści bojowe batalionu znacznie by się zwiększyły, o działaniu burzącym i odłamkowym. Biorąc pod uwa- zwłaszcza po uzupełnieniu wyposażenia pododdzia- gę możliwości prowadzenia obserwacji oraz kompro- łów wsparcia. Uzyskałby on zdolność zwalczania róż- mis między zasięgiem i masą, powinny one mieć za- norodnych celów, szczególnie opancerzonych. Każdy sięg około 1000 m i masę umożliwiającą swobodne po- pluton byłby zdolny do niszczenia pojazdów opance- sługiwanie się tym środkiem walki przez jednego rzonych już w odległości 3000 m (PPK Spike). Druży- żołnierza. Opcją jest zastąpienie RPG-7 nowoczesny- na natomiast dzięki posiadaniu wyrzutni PPK krótkie- mi granatnikami charakteryzującymi się większą cel- go zasięgu mogłaby zwalczać czołgi już na dystansie nością i zasięgiem, o parametrach podobnych do 1000 m. Żołnierze, wykorzystując jednorazowe gra- RGW-90 lub AT-4. Dodatkowo, aby zwiększyć możli- natniki, mogliby obezwładniać opancerzone pojazdy wości zwalczania celów opancerzonych i niszczenia w odległości 300 m (rys. 2). Należy wspomnieć, że lekkich umocnień, należy wyposażyć żołnierzy dru- granatniki i PPK krótkiego zasięgu byłyby przydatne żyn zmotoryzowanych w lekkie, jednorazowe granat- do zwalczania przeciwnika znajdującego się w ukry- niki do zwalczania celów opancerzonych oraz siły ży- ciu lub za nim. wej za ukryciem w odległości do 300 metrów. Według proponowanego wariantu możliwości bojo- Wskazane jest również wprowadzenie zmian do we batalionu zwiększyłyby się bez konieczności zmia- struktury organizacyjnej plutonów z uwzględnieniem ny lub modernizacji posiadanych już KTO z wieżami nowego uzbrojenia oraz zwiększenia stanów osobo- Hitfist 30P w stopniu podobnym jak wprowadzenie wych drużyn, obecnie zbyt małych, by z powodzeniem nowych transporterów (tab. 2). wykonywały otrzymane zadania (rys. 1). W plutonie piechoty zmotoryzowanej, wyposażo- NOWA WIEŻA nym w trzy KTO z armatą kalibru 30 mm oraz KTO Mimo skupienia uwagi na podstawowym wariancie z granatnikiem MK-19 i dwoma wyrzutniami PPK KTO z systemem wieżowym firmy Oto Melara i ar- Spike, dawałoby to siłę ognia w postaci: trzech wyrzut- matą Bushmaster Mk44 kalibru 30 mm, podjęto dys- ni PPK krótkiego zasięgu, trzech uniwersalnych i trzech kusję nad sposobem zwiększenia zdolności transporte- lekkich karabinów maszynowych, 15 karabinków Beryl ra do zwalczania silnie opancerzonych wozów bojo- (w tym trzech z podwieszonym granatnikiem) oraz 16 wych. Należy podkreślić, że rolą tego pojazdu nie jest mini-Beryl. Pluton taki dysponowałby lekkimi, jednora- niszczenie broni pancernej przeciwnika, jednak nie

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2015 57 KIERUNKI

RYS. 1. PROPONOWANA STRUKTURA ORGANIZACYJNA PLUTONU PIECHOTY ZMOTORYZOWANEJ

dowódca plutonu 1 drużyna 2 drużyna 3 drużyna drużyna wsparcia

dowódca dowódca dowódca dowódca drużyny drużyny drużyny drużyny wsparcia

celowniczy celowniczy celowniczy celowniczy wyrzutni PPK wyrzutni PPK wyrzutni PPK wyrzutni PPK

strzelec-pomocnik strzelec-pomocnik strzelec-pomocnik strzelec-pomocnik celowniczego PPK celowniczego PPK celowniczego PPK celowniczego PPK

celowniczy celowniczy celowniczy celowniczy ukm ukm ukm wyrzutni PPK

strzelec-pomocnik strzelec-pomocnik strzelec-pomocnik strzelec-pomocnik celowniczego km celowniczego km celowniczego km celowniczego PPK

strzelec- strzelec- strzelec strzelec- radiotelefonista radiotelefonista radiotelefonista ratownik medyczny

strzelec strzelec strzelec Ikm Ikm Ikm

dowódca załogi działonowy kierowca dowódca załogi działonowy kierowca dowódca załogi działonowy kierowca celowniczy MK-19 kierowca MILITARIUM STUDIO PK STUDIO MILITARIUM ARCH.PZ

TABELA 1. UZBROJENIE PLUTONU PIECHOTY ZMOTORYZOWANEJ Sprzęt 1 drużyna 2 drużyna 3 drużyna Drużyna wsparcia RAZEM KTO z armatą kalibru 30 mm 1 1 1 – 3 KTO z granatnikiem MK-19 – – – 1 1 Wyrzutnia PPK Spike – – – 2 2 Wyrzutnia PPK krótkiego zasięgu 1 1 1 – 3 Uniwersalny karabin maszynowy 1 1 1 – 3 Lekki karabin maszynowy 1 1 1 – 3 Karabinek Beryl 5 4 4 2 15 Granatnik podwieszany kalibru 40 mm 1 1 1 – 3 Karabinek mini-Beryl 4 4 4 4 16

TABELA 2. PODSTAWOWE UZBROJENIE BATALIONU PIECHOTY ZMOTORYZOWANEJ Sprzęt 1 kz 2 kz 3 kz 4 kz kwsp kdow RAZEM KTO z armatą kalibru 30 mm 11 11 11 11 – – 44 KTO z granatnikiem MK-19 3 3 3 3 – – 12 Samobieżny moździerz RAK kalibru 120mm – – – – 6 – 6 Transportery rozpoznawcze – – – – – 3 3 Wyrzutnie PPK Spike 6 6 6 6 6 – 32 Wyrzutnie krótkiego zasięgu 9 9 9 9 – 3 39 Uniwersalne karabiny maszynowe 9 9 9 9 – 3 39 Lekkie karabiny maszynowe 9 9 9 9 – 6 42

Opracowanie własne (3). 58 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2015 KIERUNKI

TABELA 3. STOSUNEK SIŁ UCZESTNICZĄCYCH W BADANIU Stan wyjściowy sił Straty przeciwnika Stan wyjściowy Straty sił przeciwnika Pododdział pojazdów własnych Czołgi Czołgi BWP-2 BWP-2 T-80 T-80 Standardowy bpzmot z KTO 48 48 120 48 20 11 bpzmot z KTO ze zintegrowanym PPK 48 48 120 48 43 18 bpzmot z KTO i WWO Wilk 74 74 120 48 66 16

RYS. 2. ZASIĘGI PODSTAWOWEGO UZBROJENIA BATALIONU PIECHOTY ZMOTORYZOWANEJ W PROPONOWANYM WARIANCIE UZBROJENIA

samobieżne moździerze RAK do 12 000 m przeciwpancerne pociski kierowane Spike do 3000 m przeciwpancerna pociski kierowane krótkiego zasięgu do 1000 m

jednorazowe granatniki przeciwpancerne do 300 m MM STUDIO MILITARIUM

RYS. 3. PORÓWNANIE STRAT PONIESIONYCH PRZEZ PRZECIWNIKA W WALCE Z BATALIONEM PIECHOTY ZMOTORYZOWANEJ W OMAWIANYCH WARIANTACH UZBROJENIA

Sprawdzony w warunkach operacji pokojowej KTO okazał się nowoczesną konstrukcją. Wyposażenie go w armatę kalibru 30 mm 70 zapewniło żołnierzom wystarczającą 60 przewagę w starciu z przeciwnikiem podczas 50 operacji stabilizacyjnej w Afganistanie. 40 30 20 10 MILITARIUM STUDIO PK STUDIO MILITARIUM ARCH.PZ standardowy bpzmot z KTO bpzmot z KTO bpzmot z KTO ze zintegrowanym PPK i WWO + Opracowanie własne (3).

czołgi

BWP-2

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2015 59 KIERUNKI

można wykluczyć, że mogłoby to okazać się koniecz- krytych stanowisk ogniowych wpływa na użycie tych ne. Biorąc pod uwagę tylko trzy cechy czołgu: zasięg wozów do zwalczania celów przeciwnika znajdują- skutecznego ognia, kaliber i grubość pancerza, wynik cych się w ukryciu i poza granicą widoczności. Zasto- jego starcia z KTO nie jest trudny do przewidzenia. sowany system kierowania ogniem oraz duży kąt pod- Nawet prowadząc ogień amunicją podkalibrową, trans- niesienia armaty (-10 – +42º) pozwalają skutecznie porter nie ma szans na sukces. Załoga może liczyć niszczyć cele w ugrupowaniu przeciwnika w odległo- przede wszystkim na dużą manewrowość swego wozu, ści do 10 tys. m. Uniwersalność uzbrojenia i dostępnej stosując odpowiednią do sytuacji taktykę działania. amunicji czyni z wozu wsparcia ogniowego ciekawą Jedynym środkiem ogniowym, będącym w dyspo- propozycję, mogącą istotnie zwiększyć możliwości zycji dowódcy batalionu, mogącym sprostać zagroże- bojowe batalionów piechoty zmotoryzowanej. niu atakiem zgrupowań pancernych przeciwnika, są Rozpatrując przydatność nowego środka walki, ja- PPK Spike, w które są wyposażone plutony przeciw- kim jest WWO Wilk, nie można skupiać się wyłącznie pancerne kompanii wsparcia. Ze względu na niewielką na konwencjonalnym starciu batalionów i brygad ogól- ich liczbę nie mogą one mieć jednak zasadniczego nowojskowych. Sytuacja na Ukrainie skłania do zasta- wpływu na przebieg walki. nowienia się nad celowością wprowadzenia tego typu ŻOŁNIERZOM POTRZEBNA JEST NOWOCZESNA, UNIWERSALNA I PRZENOŚNA WYRZUTNIA PPK DO ZWALCZANIA CELÓW OPANCERZONYCH NA KRÓTKICH DYSTANSACH

W związku z tym powrócono do prac nad systema- uzbrojenia. Szerokie spektrum zagrożeń występują- mi wieżowymi ze zintegrowanymi wyrzutniami PPK. cych w takich konfliktach, często określanych hybry- Rozważano różne warianty takich systemów, w końcu dowymi, oraz duży obszar, na którym są prowadzone przyjęto propozycję Huty Stalowa Wola i WB Electro- działania, wymuszają na uczestnikach starcia posiada- nics. Pozwoli ona na zlikwidowanie luki w zdolności nie dużych możliwości ogniowych oraz elastyczności. batalionów piechoty zmotoryzowanej do zwalczania Wóz wsparcia ogniowego Wilk z wieżą i armatą ka- pojazdów opancerzonych (przede wszystkim czoł- libru 105 mm spełnia te wymagania. Duży kaliber ar- gów). Zwiększy także samodzielność kompanii zmo- maty pozwala na stosowanie różnorodnej amunicji, po- toryzowanych. Nową wieżę mają jednak otrzymać za za przeciwpancerną i odłamkową. Podczas walki w te- kilka lat tylko trzy, spośród ośmiu, bataliony piechoty renie zurbanizowanym lub niszczenia betonowych zmotoryzowanej dysponujące KTO. I to pod warun- umocnień może być stosowana amunicja typu High- kiem, że uda się opracować satysfakcjonujący wojsko -Explosive Squash Head (HESH), która mimo jej prze- jej model. znaczenia (przeciwpancerna) dobrze sobie radzi ze ścianami budynków. W przypadku tego kalibru można WÓZ WSPARCIA OGNIOWEGO również używać mniej typowych rodzajów amunicji, Alternatywą dla przedstawionych rozwiązań jest np. kartaczową (pocisk wypełniony kulkami), co daje wprowadzenie do wyposażenia kompanii zmotoryzo- efekt naboju ze śrutem, ale o wiele silniejszy. wanej wozu wsparcia ogniowego, który miałby możli- W porównaniu z armatą kalibru 120 mm, ta 105-mi- wość zarówno zwalczania wozów opancerzonych limetrowa jest łatwiejsza w montowaniu na lżejszych (zwłaszcza poza zasięgiem skutecznego ognia czoł- pojazdach kołowych oraz ma większy kąt podniesienia gów przeciwnika), jak i prowadzenia ognia pośrednie- lufy. Zwiększa to możliwości jej wykorzystania w róż- go. Analizowaliśmy pod tym kątem propozycję firm nych rodzajach działań, zwłaszcza prowadzonych Rosomak SA1 oraz CMI Defence, czyli wóz wsparcia w specyficznych środowiskach walki. Nie bez znacze- ogniowego Wilk (WWO Wilk), który jest wersją KTO nia jest czynnik logistyczny. W przypadku WWO z wieżą Cockerill CT-CV 105HP. To, oczywiście, tyl- Wilk wieża z armatą kalibru 105 mm jest montowana ko jedna z możliwych opcji, ale ponieważ tak skonfi- na podwoziu KTO, co uprościłoby jego obsługiwanie gurowany wóz przeszedł próby ogniowe, warto o nim i remonty w kompanii i batalionie. Oczywiście kaliber wspomnieć. ten ma również swoje ograniczenia, np. w zwalczaniu Wyposażony w armatę kalibru 105 mm pozwala na celów silnie opancerzonych. Rozwiązaniem może się zwalczanie celów opancerzonych, w tym z wykorzy- okazać zastosowanie odpowiednich PPK wystrzeliwa- staniem przeciwpancernych pocisków kierowanych nych z lufy armaty. wystrzeliwanych z armaty. Ponadto ma większą zdol- Na łamach prasy branżowej proponowaliśmy wpro- ność do obezwładniania piechoty w obiektach uforty- wadzenie po jednym plutonie wsparcia ogniowego, fikowanych i budynkach. Opcja niszczenia celów z za- wyposażonym w WWO Wilk z armatą kalibru

1 Dawne Wojskowe Zakłady Mechaniczne SA w Siemianowicach Śląskich.

60 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2015 KIERUNKI

105 mm do każdej kompanii zmotoryzowanej. Dzięki ogniem RPG-7, gdy znalazły się w ich zasięgu. Gdy temu znacznie zwiększyłyby się zdolności batalionu zastosowano wariant batalionu piechoty zmotoryzo- zwalczania celów silnie opancerzonych oraz wsparcia wanej wyposażonego w KTO z nową wieżą i wyrzut- ogniem pośrednim walczących pododdziałów. nią PPK, zniszczył on dwukrotnie więcej wozów, jed- Minusem WWO Wilk jest jego masa, pozbawiająca nak nadal był to wynik ognia PPK i granatników prze- go pływalności, oraz mała pojemność magazynu amu- ciwpancernych. Należy zauważyć, że środki nicji, choć producent chce zaadaptować przedział de- przeciwpancerne o większym zasięgu skutecznego santu na potrzeby przewożenia jednostki ognia. Przy- ognia niż czołgów przeciwnika były w dyspozycji do- datna byłaby także możliwość strzelania amunicją pro- wódców kompanii. gramowalną typu Airburst (według producenta trwają W trzecim wariancie – po wprowadzeniu WWO prace z tym związane). Wilk – skuteczność batalionu zwiększyła się prawie trzykrotnie w porównaniu z obecną jego strukturą or- SYMULACJA ganizacyjną. Oczywiście pojazdów również było wię- W celu sprawdzenia przedstawionych rozwiązań or- cej, jednak analiza wyników pokazała, że zdecydowa- ganizacyjnych i wyposażenia przeprowadzono do- ną większość sprzętu przeciwnika zniszczono ogniem ŻOŁNIERZOM POTRZEBNA JEST NOWOCZESNA, UNIWERSALNA I PRZENOŚNA WYRZUTNIA PPK DO ZWALCZANIA CELÓW OPANCERZONYCH NA KRÓTKICH DYSTANSACH

świadczenie z wykorzystaniem taktycznego systemu armat kalibru 105 mm i PPK wozów wsparcia ognio- symulacji konstruktywnej PACAST (GESI)2. Służyło wego. Niewielka liczba wozów bojowych przeciwnika ono porównaniu możliwości bojowych batalionu pie- została zniszczona przez pluton przeciwpancerny choty zmotoryzowanej w różnych konfiguracjach. i granatniki RPG-7. Wprowadzone w tej symulacji ograniczenia miały na celu uwypuklenie prezentowanych w artykule zagad- ZWIĘKSZYĆ MOŻLIWOŚCI nień, a wyniki w obrazowy sposób przedstawić potrze- Sprawdzony w warunkach operacji pokojowej KTO by związane ze zwiększeniem możliwości bojowych okazał się nowoczesną konstrukcją. Wyposażenie go batalionów piechoty zmotoryzowanej. w armatę kalibru 30 mm zapewniło żołnierzom prze- Warunki symulacji zakładały prowadzenie obrony wagę w starciu z przeciwnikiem podczas operacji przygotowanej doraźnie (bez rozbudowy fortyfikacyj- w Afganistanie. Mimo że zebrano tam cenne doświad- nej poszczególnych stanowisk oporu) przeciwko na- czenia, a modernizacja zwiększyła możliwości tego cierającemu przeciwnikowi. Jego siły to dwie brygady pojazdu, należy podkreślić, że współczesne pole walki pancerne, mające w pierwszym rzucie po dwa batalio- stawia większe wymagania przed bojowym wozem ny czołgów, wzmocnione dwoma kompaniami zme- piechoty niż operacja stabilizacyjna. Odnosi się to chanizowanymi. Łącznie w pierwszym rzucie naciera- głównie do zdolności zwalczania pojazdów opance- ło 16 kompanii czołgów i zmechanizowanych, czyli rzonych. Brak zintegrowanych PPK z KTO nie pozwa- 120 czołgów T-80 i 48 BWP-2. la na podejmowanie walki ze zgrupowaniami pancer- Działanie przeciwnika w każdej symulacji było iden- nymi potencjalnego przeciwnika. Należałoby zatem tyczne. Podczas eksperymentu nie uwzględniono zastanowić się nad kierunkiem rozwoju i modernizacji wsparcia artylerii ani lotnictwa. Aby otrzymać wiary- oraz zmian strukturalnych podstawowego modułu bo- godne wyniki odnoszące się do zwalczania sił pancer- jowego, jakim jest batalion piechoty zmotoryzowanej nych, wyeliminowano też możliwość manewru. Założo- (a po wymianie BWP-1 na nowoczesny środek walki no, że broniące się pododdziały zostaną rozbite (tab. 3). będzie nim również batalion zmechanizowany). Pozwoliło to na przyjęcie punktu odniesienia dla porów- Propozycje wzmocnienia bpzmot skupiały się na nania wyników poszczególnych symulacji (rys. 3). kwestiach zwiększenia potencjału bojowego i samo- Otrzymane wyniki symulowanego starcia uwidacz- dzielności w realizacji zadań, i to już na poziomie niają deficyt zdolności standardowego batalionu wy- kompanii. Współczesne działania bojowe opierają się posażonego w KTO do zwalczania silnie opancerzo- głównie na mobilnych kompaniach i plutonach, wyko- nych pojazdów. W wyniku starcia przeciwnik poniósł nujących zadania w dużej odległości od elementów, nieznaczne straty w czołgach i BWP. Pojazdy te zosta- które mogą udzielić im wsparcia. W związku z tym ły zniszczone lub uszkodzone praktycznie tylko przez konieczne jest zapewnienie dowódcom tych podod- pluton przeciwpancerny kompanii wsparcia oraz działów swobody i niezależności w działaniu. n

2 PACAST – Polish Academy Command and Staff Trainer, GESI (GEfechts-SImulation System, the German word for combat simulation system) – oprogramowanie symulacji konstruktywnej firmy CAE.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2015 61 62 BARTOSZ BERA KIERUNKI PRZEGLĄD SIŁZBROJNYCH nr2/2015 wyszkolenia personelu. iwysoki poziom wiarygodność Potwierdza to ichinteroperacyjność, elementem SiłOdpowiedzi NATO. lotnicze wcałościlubczęścisą Wielonarodowe jednostki KIERUNKI Wielonarodowe jednostki lotnicze

TWORZENIE JEDNOSTEK LOTNICZYCH O MIĘDZYNARODOWYM CHARAKTERZE MA JUŻ DŁUGĄ TRADYCJĘ W SIŁACH ZBROJNYCH PAŃSTW NATO I STANOWI NAMACALNY DOWÓD MIĘDZYSOJUSZNICZYCH WIĘZI.

płk dr Robert Krzysztof Łukawski d początku lat dziewięćdziesiątych ubiegłego Ostulecia z chwilą zakończenia zimnej wojny moż- na zaobserwować coraz powszechniejszą praktykę prowadzenia operacji w wymiarze wielonarodowym przez doraźnie tworzone koalicje państw, organizacje bezpieczeństwa międzynarodowego oraz sojusze militarne, angażujące się w nowe zadania. Przykładami mogą być operacje „Pustynna tarcza” („Desert Autor jest szefem Shield”) i „Pustynna burza” („Desert Storm”), prowa- Oddziału Rozwoju dzone w celu wyzwolenia Kuwejtu, „Deny Flight”, i Implementacji „Deliberate Force” oraz „Sojusznicza siła” („Allied w Inspektoracie Force”) na Bałkanach, „Trwała wolność” („Enduring Implementacji Freedom”) w Afganistanie czy też ostatnie działania Innowacyjnych NATO w Libii w operacji „Zjednoczony obrońca” Technologii Obronnych. („Unified Protector’). Ideę reakcji wielonarodowych sił na zagrożenia bezpieczeństwa, podkreślaną przez państwa zrzeszo- ne w Unii Europejskiej, NATO czy OBWE, potwierdzono porozumieniami międzynarodowymi, dający- mi podstawę do prowadzenia operacji o tym charakterze. Wiąże się z tym jednak wiele trudności zarówno natury organizacyjnej, jak i formalnoprawnej oraz mentalnej. Rekompensujące je korzyści, wynikające ze wspólnych działań, stały się czynnikiem stymulują- cym stosowanie tej formuły reagowania militarnego, na co wskazuje coraz większe jej znaczenie. Można pokusić się nawet o stwierdzenie, że współcześnie prowadzenie działań militarnych w wymiarze wielonarodowym jest zarówno koniecznością, jak i prefero- wanym rozwiązaniem.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2015 63 KIERUNKI

W odniesieniu do sił powietrznych, biorąc pod gania i Dowodzenia (NATO E-3A Component uwagę zdolności lotnictwa europejskich członków AWACS), Europejskie Ekspedycyjne Skrzydło Lotni- NATO, należy zauważyć, że nie dysponują one odpo- cze (European Expeditionary Air Wing – EEAW), wiednimi zasobami pozwalającymi na organizowanie 1 Skrzydło Ciężkiego Lotnictwa Transportowego i prowadzenie autonomicznych operacji militarnych (1st Heavy Airlift Wing – 1 HAW) oraz Komponent o dużym natężeniu działań w całym spektrum możli- Powietrzny Rozpoznania Obiektów Naziemnych wego użycia potęgi powietrznej. Uzupełnienie zdol- (NATO Allied Ground Surveillance Force Compo- ności bojowych sił powietrznych europejskich człon- nent – NAGSFC). ków NATO stanowi zaangażowanie lotnictwa USA. Są to organizacje o różnym przeznaczeniu i zróż- Podejmowane są jednak pewne próby zniwelowania nicowanych zdolnościach bojowych, mające od- istniejącej luki. Działania te wiążą się nie tylko z mo- mienne struktury oraz inne umocowania w narodo- dernizacją techniczną sprzętu i uzbrojenia oraz naby- wych i sojuszniczych strukturach dowodzenia. Ich waniem nowych systemów, lecz dotyczą także, czy przeznaczenie i związane z tym zdolności bojowe też mają dotyczyć, obszaru strukturalnego i funkcjo- mają swoje odzwierciedlenie w strukturze organiza- nalnego. Następuje bowiem coraz powszechniejsza cyjnej i przyjmowanych rozwiązaniach funkcjonal- integracja sił powietrznych europejskich członków nych. Natomiast aspekty operacyjnego wykorzysta- Sojuszu na najniższym poziomie wykonawczym – nia przekładają się na system szkolenia i przygoto- jednostek lotniczych. wania personelu do działań. Podejmowane inicjatywy i działania zmierzają do Można przypuszczać, że będą formowane kolejne pełnej ich interoperacyjności. Pozwala to na zwięk- jednostki wielonarodowe, na przykład śmigłowców szenie ich skuteczności bojowej, zdolności operacyj- bojowego poszukiwania i ratownictwa lotniczego nej oraz możliwości podjęcia natychmiastowych dzia- (Combat Search and Rescue – CSAR). łań, a także na skrócenie czasu niezbędnego na szkolenie i zgrywanie wielonarodowego zgrupowania WYMAGANIA STANDARYZACYJNE lotniczego. Integracja przejawia się nie tylko we Kompleksowe podejście do rozwiązywania sytuacji wspólnie organizowanych i prowadzonych ćwicze- zagrażających bezpieczeństwu euroatlantyckiemu niach oraz szkoleniach, w wymianie kadr, wspólnych z wykorzystaniem siły militarnej państw NATO opie- kursach i praktykach, lecz nabiera także konkretnej ra się na uzgodnionych zasadach ujętych m.in. w dok- i namacalnej formy organizacyjnej – wielonarodo- trynie AJP-01. Obejmują one: jedność wysiłku (unity wych jednostek wojskowych poziomu taktycznego. of effort), podtrzymanie działań (sustainment), kon- Wraz ze wzrostem znaczenia lotnictwa oraz skalą centrację sił (concentration of force), ekonomię wysił- jego wykorzystania w działaniach bojowych koniecz- ku (economy of effort), elastyczność (flexibility), ini- ne okazało się opracowanie rozwiązań zapewniają- cjatywę (initiative), utrzymanie wysokiego morale cych skuteczne i elastyczne użycie jego zgrupowań. (maintenance of morale), zaskoczenie (surprise), Różnorodne możliwości użycia potencjału sił po- ochronę i obronę (security), prostotę (simplicity) oraz wietrznych oraz specjalizacja w kontekście rodzajów wielonarodowość (multinationality). Odnoszą się prowadzonych przez nie działań wymuszają potrzebę przede wszystkim do operacji typowo bojowych. posiadania odpowiednich sił i środków spełniających W założeniach doktrynalnych NATO wyszczegól- wymagania proceduralne, techniczne i szkoleniowe. nia się także zasady dowodzenia w operacjach wielo- Poszukiwania racjonalnych rozwiązań organizacyj- narodowych. Wyróżnia się odmienne dla operacji so- nych w odniesieniu do lotniczych zgrupowań wielo- juszniczych, inne dla działań koalicyjnych. W odnie- narodowych dały asumpt do podjęcia praktycznych sieniu do sojuszniczych operacji połączonych do działań. Można zauważyć dążenie do tworzenia doktrynalnych zasad dowodzenia należą: jedność do- w czasie pokoju wojskowych jednostek lotnictwa wodzenia (unity of command), ciągłość dowodzenia o wielonarodowym charakterze. Od początku lat (continuity of command), jednoznaczność relacji do- osiemdziesiątych ubiegłego stulecia powstają zatem wodzenia (clear chain of command) oraz integrację nowej kategorii militarne jednostki organizacyjne – dowodzenia (integration of command). wielonarodowe jednostki lotnicze (WJL). Inaczej wygląda sytuacja w razie ustalania zasad Jest to specyficzny rodzaj elementów struktury or- dowodzenia w operacjach koalicyjnych, dla których ganizacyjnej sił zbrojnych, wyróżniający się wielona- we współczesnej doktrynie formułuje się reguły wy- rodowym składem i działający na podstawie umowy kraczające poza te klasyczne, definiowane w sztuce międzynarodowej (Memorandum of Understanding – wojennej. Do kluczowych czynników dowodzenia MoU) oraz zgodnie z wypracowanymi własnymi za- w środowisku wielonarodowym zalicza się: właściwe łożeniami organizacyjnymi. relacje interpersonalne (report), wzajemny szacunek W europejskim środowisku obronnym można zi- i zaufanie (respect and trust), znajomość partnerów dentyfikować pięć struktur organizacyjnych lotnictwa, (knowledge of partners) oraz cierpliwość (patience). które działają jako jednostki wielonarodowe: Europej- Spełnienie warunków skutecznego dowodzenia ską Grupę Lotniczą (European Air Group – EAG), w działaniach koalicyjnych zapewnia właściwą Komponent Powietrzny Systemu Wczesnego Ostrze- podbudowę dla wzajemnego zaufania i w konse-

64 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2015 KIERUNKI

Wymagania

Strukturalne Personalne Materiałowo-techniczne Proceduralne

 ukompletowanie  wyszkolenie indywidualne  zapasy materiałów, środków  doktryny i regulaminy  dowodzenie  wyszkolenie zbiorowe bojowych i amunicji  współdziałanie  organizacja  morale  sprawność techniczna  gotowość bojowa  łączność  wymiana informacji  samoobrona  ochrona danych  techniczne wsparcie  ROE procesów  przetrwanie RYS. 1. OGÓLNA SYSTEMATYZACJA  środki ochrony indywidualnej  programy szkolenia WYMAGAŃ STANDARYZACYJNYCH NATO i zbiorowej

RYS. 2. ZESTAW CECH DO OPISU kwencji osiągnięcia uzgodnionego celu politycznego i militarnego. STRUKTUR ORGANIZACYJNYCH WJL Przyjęta przez NATO struktura działań operacyjnych obejmuje tworzenie wielonarodowego dowódz- twa zadaniowego sił połączonych (Combined Joint Task Force Headquarters – CJTF HQ). Dowództwo to, organizowane z jednego z dwóch połączonych do- Porządkowanie Klasyfikacja wództw sił NATO (Joint Force Command – JFC HQ), składników systemu celów i funkcji i tworzenie stanowisk pełni funkcje dowódcze i planistyczne na poziomie organizacyjnych operacyjnym. Wsparcie jego działań na taktycznym poziomie dowodzenia zapewnia zaangażowanie do- wództw komponentów sił NATO (na przykład Air Component Command z Ramstein czy Maritime Formalizacja Component Command z Northwood). budowy Siły powietrzne zaangażowane w operację będą bu- systemu Grupowanie dowały zadaniową strukturę organizacyjną, tzw. wie- WIELONARODOWE stanowisk lonarodowe zgrupowanie lotnicze sił połączonych JEDNOSTKI organizacyjnych (Combined Joint Force Air Component – CJFAC). LOTNICZE Uzupełnieniem struktury dowódczo-planistycznej bę- dą jednostki wojskowe zgłaszane do danej operacji w ramach planowania w „specjalizacjach” wyszcze- Rozmieszczenie gólnionych na wielonarodowej połączonej liście wy- uprawnień maganych sił (Combined Joint Statement of Require- decyzyjnych Kształtowanie i podział zakresu ments – CJSOR). zależności odpowiedzialności W odniesieniu do tego ostatniego, ale najistotniej- hierarchicznych szego elementu wykonawczego systemu planowania i tworzenie członów kierowniczych i prowadzenia operacji wielonarodowych, czyli jed- Kształtowanie nostki wojskowej, artykułowane są liczne kryteria do zależności spełnienia, z których na pierwszym planie wymienia funkcjonalnych się interoperacyjność. Jest to termin pojemny, odno- szący się do wielu sfer działalności i funkcjonowania

jednostek wojskowych. MM STUDIO MILITARIUM W ujęciu sojuszniczym oznacza niezbędny poziom standaryzacyjny sił NATO, którego osiągnięcie jest z nich może negatywnie wpłynąć na sojuszniczą jed- Opracowanie własne (2). konieczne do skutecznego prowadzenia działań na ność i zdolność. szczeblu taktycznym w ramach operacji wielonarodo- Wymóg osiągnięcia interoperacyjności wojsk w po- wej. Interoperacyjność jednostek powinna być osiąga- zostałych sferach, opierając się na ogólnych podsta- na dzięki dochodzeniu do ustalonych i zaakceptowa- wach doktrynalnych, jest uszczegóławiany w publika- nych standardów w siedmiu dziedzinach: doktryn, cjach wewnątrzorganizacyjnych na poszczególnych organizacji, wyszkolenia, materiałów i sprzętu, dowo- szczeblach dowodzenia NATO. Występuje tu jedno- dzenia, personelu oraz infrastruktury. Zapóźnienie cześnie określona zależność – dokumenty najwyższe- lub nieosiągnięcie wymaganego minimum w którejś go szczebla (strategicznego) są podstawą do opraco-

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2015 65 KIERUNKI

RYS. 3. STRUKTURA ORGANIZACYJNA 1 SKRZYDŁA CIĘŻKIEGO LOTNICTWA TRANSPORTOWEGO

Dowódca

Zastępca dowódcy

Oficer protokołu Sekcja administracji

Oficer prasowy Specjalista bezpieczeństwa naziemnego i lotniczego Radca prawny Sekcja medyczna

Eskadra Lotnicza Wydział Dowodzenia i Łączności Eskadra Logistyczna

Sekcja administracyjna Sekcja standaryzacji i oceny Szef sekcji Sekcja administracyjna Sekcja zaopatrzenia Sekcja pilotów planowania Sekcja administracyjna Sekcja i przygotowania misji Sekcja serwisu Sekcja zabezpieczenia rozpoznawcza samolotów Sekcja specjalistów lotniczego załadunku Sekcja operacyjna Komórka Komórka zgód planowania misji dyplomatycznych Zespół ochrony

Komórka ds. transportu powietrznego

RYS. 4. Dowódca/zastępca Zespół doradczy (Special Staff) STRUKTURA ORGANIZACYJNA Sekcja BL Spec. ds. socjalnych Adiutant dowódcy EUROPEJSKIEGO Sekcja administracji Spec. ds. finansowych Tłumacz EKSPEDYCYJNEGO Spec. ds. kontaktów Centrum Operacyjne Oficer prasowy Spec. ds. prawnych z HNS SKRZYDŁA Skrzydła Starszy oficer LOTNICZEGO Kapelan Spec. kadrowy narodowy (SNR)

Pion operacyjny Pion ochrony Pion logistyczny

Eskadra Lotnicza Lotnicze Centrum Logistyczne Centrum Operacyjne Operacyjne Eskadra Lotnicza

Eskadra Eskadra Eskadra Łączności Sekcja wys.-rat. Żandarmeria Inżynieryjno-Lotnicza Zaopatrzenia i Informatyki

Sekcja meteo Oddział ochrony Linia obsługi I Sekcja transportu Sekcja Sekcja kontroli Sekcja materiałów kryptograficzna przestrzeni powietrznej wybuchowych Linia obsługi II Sekcja materiałowa Sekcja serwisu Grupa Planowania Sekcja medyczna technicznego Misji Sekcja obsługi Sekcja kontraktowa uzbrojenia Helpdesk Sekcja Sekcja rozpoznania planowania Opracowanie własne (2).

66 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2015 KIERUNKI

wania szczegółowej regulacji w ramach dowództw – wymagania personalne, które odnoszą się do po- szczebla operacyjnego, następnie taktycznego. ziomu wyszkolenia indywidualnego oraz całego stanu Bazą dla interoperacyjności pod względem szko- osobowego jednostki, a także jego morale; lenia i przygotowania personelu oraz zastosowania – wymagania materiałowo-techniczne, obejmujące określonych struktur organizacyjnych i procedur są zagadnienia sprawności technicznej sprzętu i uzbroje- standardy interoperacyjności wydane przez Do- nia, zapasów środków materiałowych i uzbrojenia wództwo Sił NATO w Europie (SHAPE), tzw. ACO oraz kompatybilności systemów łączności i technicz- Forces Standards (AFS). Podstawowa lista wyma- nego wsparcia procesu dowodzenia i zarządzania jed- gań, odnoszących się zarówno do jednostek wojsko- nostką; wych, jak i stałych dowództw NATO, obejmuje ta- – wymagania proceduralne, które można scharakte- kie elementy, jak: ryzować jako czynniki jakościowe, opisujące spójność – dostępność sił w określonym czasie (timely force jednostki pod kątem procedur, zasad i form działania, availability); wymiany informacji, jednolitości procedur szkolenio- – skuteczne rozpoznanie (effective intelligence); wych czy przestrzegania reguł prawnych. – zdolność do przerzutu i mobilność (deployability Należy przy tym zaznaczyć, że niektóre z wyma- and mobility); gań są określane na różnych poziomach w zależności – efektywne użycie (effective engagement); od charakteru i przeznaczenia jednostki. Dotyczy to – skuteczne dowodzenie, kontrola i łączność (effec- przede wszystkim parametrów o charakterze materia- tive command, control and communication – C3); łowo-technicznym, będących pochodną typu statku – zdolność do logistycznego zabezpieczenia dzia- powietrznego znajdującego się w jej wyposażeniu. łań (logistic sustainability); W praktyce działalności standaryzacyjnej NATO – przetrwanie i ochrona wojsk (survivability and przyjmuje się zasadę weryfikacji poziomu wypełnia- force protection). nia przez jednostkę lotniczą wskazanych wymagań Siedmioelementowy zestaw wymagań standaryza- w ramach ćwiczeń certyfikacyjnych według progra- cyjnych formułowanych dla wielonarodowych jedno- mu TACEVAL. Spełnienie odpowiednich norm wyni- stek lotniczych jest zbiorem szczegółowych wytycz- kających z przyjętych wymogów odzwierciedla war- nych z poszczególnych dziedzin. Są one zróżnicowa- tość bojową jednostki lotniczej. ne i zależą w dużej mierze od typu jednostki. Dlatego też w normatywnych dokumentach standaryzacyj- CHARAKTERYSTYKA STRUKTUR nych dla sił lotnictwa NATO przyjęto naczelną zasadę Wielonarodowe jednostki lotnicze funkcjonujące (superkryterium), której przestrzeganie jest najistot- w europejskim środowisku obronnym wyróżniają się niejszym warunkiem oceny jednostki. Jest to osią- pod względem organizacyjnym. Pokazanie ich wła- gnięcie zdolności do realizacji zadań zgodnie z prze- ściwości i kultury organizacyjnej, spełniającej stawia- znaczeniem. W związku z tym każda z jednostek lot- ne wymagania standaryzacyjne, może nastąpić wy- niczych jest zobligowana do: łącznie dzięki zastosowaniu jednolitego narzędzia ba- – osiągnięcia i utrzymania odpowiednich pozio- dań. Jednolitej charakterystyki wielonarodowych mów gotowości do działania; jednostek lotniczych dokonano zgodnie z siedmioele- – prowadzenia działań zgodnie z wytycznymi i za- mentowym zestawem cech głównych, które dodatko- łożeniami ujętymi w takich dokumentach normatyw- wo uszczegółowiono dostosowanym zestawem para- nych NATO, jak: STANAG, AJP, ATP, dyrektywy metrów (rys. 2). ACO, regulaminy CC-Air Ramstein, właściwe plany W ramach klasyfikacji celów i funkcji WJL opisano działania (Operational Plan – OPLAN) oraz stałe pro- przez pryzmat czterech parametrów, tj.: rodzaju celów cedury operacyjne (SOP); (skupiono się na analizie przyjętych przez poszcze- – wprowadzenia rocznego programu szkolenia za- gólne wielonarodowe jednostki lotnicze celów w kon- łóg lotniczych z uwzględnieniem odpowiedniego (mi- tekście całej organizacji oraz roli w nadsystemie); ich nimalnego) poziomu nalotu rocznego oraz liczby ćwi- jasności i jednoznaczności (ocenie poddano precyzyj- czeń (zadań) programowych. ność i przejrzystość sformułowania celu organizacji); Synteza wyników przeglądu wymagań stawianych rodzaju funkcji (przeprowadzono ekstrakcję wszyst- wielonarodowym jednostkom lotniczym w dokumen- kich rodzajów funkcji pełnionych przez poszczególne tach doktrynalnych i normatywnych Sojuszu pozwala jednostki lotnicze) oraz przeznaczenia jednostki (ana- na zaproponowanie ogólnej systematyzacji. W zarysie lizowano rolę, jaką dana jednostka organizacyjna od- podstawowym z obszernego pakietu wymagań można grywa w ogólnym systemie sił powietrznych). wyodrębnić cztery podstawowe (rys. 1): Pod względem charakterystyki porządkowania – wymagania strukturalne, które obejmują para- składników systemu i tworzenia stanowisk organiza- metry ilościowe i jakościowe opisujące pożądany cyjnych zbadano takie parametry, jak: liczba stano- stan jednostki lotniczej i dotyczą zagadnień związa- wisk w organizacji (wskazująca na jej wielkość); licznych z: ukompletowaniem (ludźmi oraz podstawo- ba stanowisk w poszczególnych korpusach osobo- wym sprzętem i uzbrojeniem), dowodzeniem oraz wych; proporcje udziału stanowisk zaszeregowanych organizacją; do danego korpusu w ogólnej liczbie stanowisk pracy;

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2015 67 KIERUNKI

liczba, rodzaj i przeznaczenie statków powietrznych ster. Państwa – sygnatariusze porozumienia, w skład będących podstawowym rodzajem uzbrojenia jednost- którego weszły: Bułgaria, Czechy, Estonia, Finlandia, ki; rodzaj stanowisk organizacyjnych, a także specjali- Holandia, Litwa, Łotwa, Norwegia, Polska, Rumunia, zacja rozpatrywana jako zróżnicowanie zadań wyko- Słowenia, Szwecja, Węgry, Włochy oraz Stany Zjed- nywanych przez poszczególne komórki i na danych noczone, zadecydowały o utworzeniu międzynarodo- stanowiskach organizacyjnych. wej jednostki lotniczej, która spełniałaby oczekiwania Kolejny wymiar oceny struktury wielonarodowych poszczególnych krajów w aspekcie strategicznego jednostek lotniczych to grupowanie stanowisk organi- transportu powietrznego w zależności od ich wkładu zacyjnych. Do charakterystyki przyjęto zestaw czte- finansowego w utrzymanie jednostki oraz zakup sa- rech czynników, który obejmował: rodzaje i liczbę ko- molotów. Było to 1 Skrzydło Ciężkiego Lotnictwa mórek organizacyjnych (uwzględniając specyfikę Transportowego (1st Heavy Airlift Wing). każdej WJL z osobna); wielkość komórek; zaszerego- Macierzystą bazą jednostki jest lotnisko Papa na wanie stanowisk kierowników komórek do korpusów Węgrzech. Liczy ona 150 osób, głównie personelu za- poszczególnych stopni wojskowych, a także rozmiesz- pewniającego jej zdolności operacyjne, tj. latającego, czenie przestrzenne komórek (wskazujące na miejsca technicznego, systemu łączności i dowodzenia (C2). grupowania funkcji). Dodatkowo wyszczególniono Główne komórki organizacyjne Skrzydła to: dowódz- rodzaj i liczbę obszarów funkcjonalnych występują- two wraz z sekretariatem (10 osób), Eskadra Lotnicza cych w ramach struktury organizacyjnej jednostki, (62 osoby), Eskadra Zabezpieczenia (41 osób) oraz które wskazują na łączenie stanowisk pracy o danej Wydział Dowodzenia i Łączności (22 osoby) – rys. 3. specjalizacji w miarę w jednolite obszary odpowie- Skrzydło jest przygotowane do wykonywania typo- dzialności. wych dla strategicznego transportu lotniczego zadań. W ramach charakterystyki kształtowania zależności Będzie także zdolne do realizacji misji taktycznych, funkcjonalnych opisowi parametrycznemu poddano: takich jak: precyzyjny zrzut ładunków, operacje noc- rodzaje i liczbę zależności funkcjonalnych występują- ne, desantowanie czy tankowanie w powietrzu. cych wewnątrz struktur organizacyjnych poszczegól- Zgodnie z założeniami doktrynalnymi NATO jed- nych wielonarodowych jednostek lotniczych oraz ich nostki strategicznego transportu powietrznego nie intensywność, którą wyraża stosunek zależności funk- wchodzą w skład zgrupowania operacyjnego. Obo- cjonalnych do zależności hierarchicznych. wiązek dostarczenia wydzielonych sił i środków wal- Następnie ocenie poddano kształtowanie zależności ki do obszaru operacyjnego spoczywa na państwie je hierarchicznych i tworzenie członów kierowniczych. delegującym. Wymóg ten ma swoje implikacje w for- Wymiar ten został opisany przez najliczniejszy zestaw mule wykorzystania zasobów operacyjnych Skrzydła parametrów (osiem) i objął takie czynniki, jak: rodzaj i przekłada się wprost na praktykę użycia tej jednost- i liczba zależności hierarchicznych, liczba członów ki. Działalność operacyjna 1st Heavy Airlift Wing po- kierowniczych oraz związana z tym rozpiętość i za- czątkowo była znacznie ograniczona ze względu na sięg kierowania, liczba szczebli organizacyjnych, in- proces szkolenia oraz fakt posiadania jedynie jednego tensywność zależności hierarchicznych, będących samolotu C-17. Pozostałe dwa trafiły do Skrzydła wyrazem stosunku tych zależności do zależności z opóźnieniem pod koniec 2009 roku. Jednostka funkcjonalnych, i w końcu stopień hierarchizacji oraz transportuje personel oraz zaopatrzenie na potrzeby stopień wysmuklenia struktury organizacyjnej. kontyngentów narodowych biorących udział w opera- Kolejnym obszarem było rozmieszczenie upraw- cji ISAF. nień decyzyjnych i podział zakresu odpowiedzialno- W 1996 roku Belgia oraz Holandia postanowiły po- ści, który charakteryzują trzy parametry: rodzaj i po- wołać do życia lotniczą jednostkę międzynarodową dział uprawnień oraz ich centralizacja. (Deployable Air Task Force – DATF), stanowiącą za- Ostatnim wymiarem struktury organizacyjnej pod- lążek sił ekspedycyjnych. Została ona wykorzystana danej parametryzacji była formalizacja budowy syste- w działaniach w Kosowie w 1999 roku, a jej doświad- mu. W jej opisie uwzględniono rodzaje dokumentów czenia przyczyniły się do utworzenia Europejskiego organizacyjnych obowiązujących w poszczególnych Ekspedycyjnego Skrzydła Lotniczego (European jednostkach oraz stopień sformalizowania wielonaro- Expeditionary Air Wing – EEAW). dowych jednostek lotniczych. Do inicjatywy dwóch państw dołączyli inni użyt- kownicy F-16 MLU – samolotu bazowego Skrzydła. JEDNOSTKI I tak, wraz z Belgią i Holandią także Dania, Norwe- Względy operacyjne oraz konieczność uniezależ- gia oraz Portugalia zadecydowały o podpisaniu 9 lip- nienia się od rynku komercyjnych usług lotniczych ca 2004 roku nowego porozumienia o utworzeniu Eu- spowodowały, że jesienią 2006 roku podjęto inicjaty- ropejskiego Ekspedycyjnego Skrzydła Lotniczego. wę w państwach NATO oraz w niektórych krajach na- Ratyfikowana koncepcja zakłada, że możliwe jest po- leżących do programu „Partnerstwo dla pokoju”, za- wołanie komponentu w razie podjęcia decyzji o wy- kładającą pozyskanie możliwości strategicznego dzieleniu samolotów z co najmniej dwóch krajów transportu powietrznego (Strategic Airlift Capabili- członkowskich programu EPAF. Utworzona na tej ty – SAC), opartych na platformie C-17 III Globema- podstawie jednostka EEAW, wyposażona w jednolity

68 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2015 KIERUNKI

RYS. 5. STRUKTURA ORGANIZACYJNA KOMPONENTU POWIETRZNEGO SYSTEMU WCZESNEGO OSTRZEGANIA I DOWODZENIA

Dowódca/zastępca Grupa dowódcza

Biuro Szefa Sztabu

Biuro Prawne

Biuro Prasowe

Zarząd Kadr A1 Oddział Zarządzania Oddział Kadr Oddział Kadr Zasobami Wojskowych Cywilnych Zarząd Operacyjny A3

Sekcja zarządzania Sekcja zasobów zasobami kadrowymi kadrowych Zarząd Wymogów A5

Sekcja analiz Sekcja wsparcia kadr rynku pracy Zarząd Infrastruktury A4 W ZAŁOŻENIACH Sekcja rekrutacji PROGRAMOWYCH Zarząd Ćwiczeń SYSTEM i Treningów A7 POWIETRZNEGO Oddział Zakupów Oddział Finansów Oddział Analiz i Kontraktowania i Księgowości Międzynarodowych ROZPOZNANIA Zarząd Budżetowo- OBIEKTÓW -Finansowy A8 Oddział Budżetowy NAZIEMNYCH i Kwestura MA ZAPEWNIĆ Zarząd Bezpieczeństwa POZYSKANIE Oddział Bezp. Oddział Ochrony Oddział Bezp. Lotów DANYCH Naziemnego Środowiska Zarząd Standaryzacji NIEZBĘDNYCH i Oceny DO OPRACOWANIA Oddział Załóg Oddział Załóg OBRAZU SYTUACJI Zarząd Wsparcia Bazy Lotniczych Operacyjnych NAZIEMNEJ

Skrzydło Operacyjne

Skrzydło Logistyczne

Skrzydło Treningowe

Skrzydło Technologii Informatycznych

Wysunięta Baza Operacyjna TRAPANI Oddział Operacyjny Oddział Logistyczny

Wysunięta Baza Operacyjna KONYA Oddział Operacyjny Oddział Logistyczny

Wysunięta Baza Operacyjna ACTION Oddział Operacyjny Oddział Logistyczny

Wysunięta Baza Operacyjna OERLAND Oddział Operacyjny Oddział Logistyczny

Opracowanie własne.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2015 69 KIERUNKI

RYS. 6. STRUKTURA ORGANIZACYJNA Dowódca KOMPONENTU NATO AGS (NAGSFC) Zastępca dowódcy

GRUPA ADMINISTRACYJNA SZTAB

Sekretariat Oficer administracyjny Oddział Operacyjny Oddział Dowodzenia i Łączności

Asystent Oficer wykonawczy Oddział Rozpoznawczy Centrum Archiwizacji Danych

Oficer ds. standaryzacji Oficer bezpieczeństwa lotów Oddział Kadrowy Centrum Wsparcia Działań Bojowych

Oddział Wsparcia

1 Skrzydło Operacyjne 2 Skrzydło Operacyjne Skrzydło Treningowe Skrzydło Wsparcia

Sekcja systemów BSP Eskadra Lotnicza Eskadra Lotnicza Eskadra Szkolenia Eskadra Syst. Operacyjnego Łączności i Informatyki Sekcja naziemna BSP 1 Eskadra 1SR 1 Eskadra 1SR Eskadra Szkolenia Eskadra 2 Eskadra 1SR 2 Eskadra 1SR Rozpoznawczego Logistyczna

Eskadra Szkolenia Eskadra Wsparcia Obsługi Naziemnej

Sekcja mechaniki BSP Eskadra Obsługi BSP Sekcja awioniki BSP

RYS. 7. STRUKTURA ORGANIZACYJNA EUROPEJSKIEJ GRUPY LOTNICZEJ (EAG)

Dowódca

Zastępca dowódcy

Szef sztabu

Sekcja administracji

Oddział Projektów, Operacje Wsparcie Badań i Współpracy Oddział Działań Oddział Ochrony Oddział Logistyki Lotniczych Wojsk (FP)

Oddział Odzyskiwania Oddział Działań Oddział Łączności Personelu (JPR) Naziemnych i Informatyki

Opracowanie własne (2).

70 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2015 KIERUNKI

sprzęt i uzbrojenie, może być wspierana przez pozo- (Information Technology Wing), logistycznego (Lo- stałych członków. Wsparcie może obejmować wy- gistic Wing), operacyjnego (Operations Wing) oraz dzielenie elementów zabezpieczenia naziemnego, lo- treningowego (Training Wing). gistycznych czy systemów łączności. Po wydarzeniach z 11 września 2001 roku po raz Skrzydło nie jest strukturą stałą. W koncepcji dzia- pierwszy w historii NATO zastosowano zapisy arty- łania jednostki założono, że projekt EEAW pozostaje kułu 5. Traktatu waszyngtońskiego o kolektywnej na etapie ramowym do momentu przewidywanego obronie członków Sojuszu. 8 października 2001 roku przebazowania sił i środków w rejon działań (rys. 4). Rada Północnoatlantycka (NAC) podjęła decyzję Gdy co najmniej dwóch członków porozumienia zde- o wysłaniu do Stanów Zjednoczonych pięciu samolo- cyduje się na wydzielenie określonej liczby samolo- tów E-3A wraz z załogami i personelem zabezpiecze- tów do wsparcia operacji, Ekspedycyjne Europejskie nia. Kolejnego dnia pierwsze elementy kontyngentu Skrzydło Lotnicze zostaje aktywowane. W jak naj- NATO wylądowały w bazie lotniczej w Tinker krótszym czasie zostanie sformowany zespół rekone- w Oklahomie, rozpoczynając tym samym operację sansowy (Air Operational Liason Reconnaissance „Eagle Assist”. Team – AOLRT), który dokona oceny możliwości Samoloty NATO E-3A Component patrolowały wsparcia przez państwo gospodarza (HNS) oraz wa- przede wszystkim wschodnie wybrzeże USA, moni- runków działania z wyznaczonej bazy lotniczej. Usta- torując przestrzeń powietrzną wokół głównych lone zostaną braki w zaopatrzeniu oraz dostępność miast tego regionu, elektrowni atomowych i mostów odpowiedniego sprzętu i infrastruktury. Niemal rów- oraz zabezpieczając duże wydarzenia sportowe. nocześnie powoła się zespół planistyczny, który roz- Operacja zakończyła się 15 maja 2002 roku. W cza- pocznie przygotowania do przerzutu sił i środków sie 17 miesięcy wykonano 447 lotów i osiągnięto w przyszły obszar operacji, identyfikując wielkość nalot 4719 godzin. i skład sił wraz z wykazem niezbędnych środków za- W lutym 2003 roku siły te zostały użyte zgodnie bezpieczenia i zaopatrzenia. z artykułem 4. Traktatu waszyngtońskiego w celu Obecnie skrzydło lotnicze tworzą jednostki wypo- wzmocnienia integralności terytorialnej Turcji. 24 lu- sażone w samoloty wielozadaniowe F-16 MLU, sta- tego 2003 roku rozpoczęto operację „Crescent Gu- nowiąc wkład do kolejnych rotacji Sił Odpowiedzi ard”, która miała wzmocnić siły tureckie i zapewnić NATO i będąc przykładem interoperacyjności i kom- rozpoznanie przestrzeni powietrznej wzdłuż granicy plementarności, tak pożądanej w Sojuszu. turecko-irackiej. Wydzielone siły przebazowano do Praktyczne wykorzystanie Europejskiego Ekspedy- FOB Konya, skąd wykonywały swoje zadania. Opera- cyjnego Skrzydła Lotniczego uwidacznia się także cja zakończyła się 17 kwietnia 2007 roku. W jej ra- w ramach dyżurów Sił Odpowiedzi NATO (NATO mach wykonano sto wylotów z ogólnym nalotem Reaction Forces – NRF). Siły lotnictwa wydzielane 950 godzin. do NRF przez Danię, Belgię i Holandię występują ja- Komponent Powietrzny Rozpoznania Obiektów ko jednolita jednostka – EESL. Sytuacja taka miała Naziemnych (NATO Allied Ground Surveillance miejsce m.in. w przypadku zestawów NRF od 5. do Force Component – NAGSFC) jest najmłodszym 11., a w 5. i 7. Skrzydło wzmocniła Norwegia, która przedstawicielem grupy wielonarodowych jedno- zadeklarowała sześć samolotów i 182 osoby persone- stek lotniczych. Jest zarazem drugą jednostką woj- lu. Należy przy tym zaznaczyć, że siły wydzielane do skową NATO. Obecnie znajduje się w fazie organi- dyżuru SON muszą obligatoryjnie uzyskać pozytyw- zacyjnej, a osiągnięcie wstępnego poziomu zdol- ną certyfikację prowadzoną w ramach programu ności operacyjnych przyjęto na 2017 rok. Grupa TACEVAL. organizacyjna jednostki rozpoczęła obsadzanie sta- Kolejna WJL – Komponent Powietrzny Systemu nowisk (rys. 6). Wczesnego Ostrzegania i Dowodzenia (NATO E-3A W założeniach programowych system powietrzne- Component) jest obecnie wyposażony w 17 zmoder- go rozpoznania obiektów naziemnych (AGS) ma za- nizowanych samolotów E-3A (rys. 5). Pierwsze loty pewnić pozyskanie danych (informacji) niezbędnych szkoleniowe wykonano w lutym 1982 roku. Oficjalna do opracowania obrazu sytuacji naziemnej (Reco- inauguracja jego działalności miała miejsce 28 czerw- gnized Surface Picture – RSP), który jest częścią ca 1982 roku. Gotowość operacyjną (Full Operational jednolitego obrazu sytuacji operacyjnej (Common Capability – FOC) jednostka z Geilenkirchen osią- Operational Picture – COP). Jego możliwości opera- gnęła pod koniec 1988 roku. cyjne pozwolą na prowadzenie obserwacji, identyfi- Jednym z głównych zadań NATO E-3A Compo- kację i rozpoznanie (Intelligence, Surveillance and nent jest zapewnienie wyszkolonych załóg oraz utrzy- Reconnaissance – ISR) obiektów naziemnych, które manie w stałej gotowości bojowej samolotów systemu znajdują się w wyznaczonym naziemnym rejonie AWACS do wykrywania obiektów powietrznych oraz rozpoznania (Ground Reference Coverage Area kontroli przestrzeni powietrznej w wyznaczonym re- – GRCA), odpowiadającym powierzchni obszaru jonie zgodnie z rozkazem dowódcy NAEW&CF. odpowiedzialności korpusu sił lądowych. Komponent liczy ponad 2 tys. personelu i składa się Dodatkową i równie ważną zdolnością systemu bę- z czterech skrzydeł: technologii informatycznych dzie możliwość wskazywania celów (obiektów od-

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2015 71 KIERUNKI

Jednostka transportowa w bazie Papa na Węgrzech dysponuje samolotami C-17 Globemaster. ARTUR WEBER/DPI MON ARTUR

działywania), tzw. targeting. Osiągnięcie wymaga- nie odgrywa żadnej roli w systemie sił powietrznych nych zdolności operacyjnych pod względem wykry- państw ją tworzących. Jednakże wykorzystanie poten- wania, identyfikacji i rozpoznania obiektów cjału European Air Group we współczesnych działa- naziemnych opiera się na wykorzystaniu bezzałogo- niach sił powietrznych środowiska europejskiego na- wych środków rozpoznania powietrznego kategorii leżałoby określać na przykładzie przedsięwzięć sty- MALE (Medium Altitude Long Endurance). Podsta- mulujących i podnoszących poziom interoperacyjności wowym środkiem rozpoznawczym, w który będzie lotnictwa państw członkowskich Grupy oraz NATO. wyposażona jednostka, jest RQ-4 Global Hawk. W działalności sztabu EAG dopracowano się Europejska Grupa Lotnicza (European Air Group – wspólnych rozwiązań w wielu dziedzinach aktywno- EAG) ma odmienny charakter od pozostałych wielo- ści jednostek lotniczych. Do kluczowych dokumen- narodowych jednostek lotniczych. Jest jednostką or- tów związanych z ich standaryzacją należy zaliczyć ganizacyjną sił powietrznych o charakterze dowódz- wiele instrukcji (interoperability handbook) dotyczą- twa. Fakt ten warunkuje możliwości i zakres cych np.: systemów łączności, wykorzystania trans- potencjalnego użycia jej zasobów w operacjach mili- portu lotniczego, zabezpieczenia w materiały pędne tarnych. W zasadzie w dokumentach organizacyjnych i smary (petrols, oils and lubricants – POL) czy od- jednostki wskazuje się wprost, że EAG nie jest przy- zyskiwania personelu (Joint Perssonel Recovery – gotowane i przewidziane do kierowania działaniami JPR). Opracowano wspólny podręcznik do taktyki lotnictwa w charakterze dowództwa operacyjnego, ale lotnictwa Fighting Edge oraz instrukcje (Tactics, może wspierać działalność takich dowództw (rys. 7). Techniques and Procedures – TTP) dotyczące ochro- Wskazuje się ponadto, że kluczową rolą Grupy jest ny wojsk (Force Protection – FP). Wypracowano pełnienie funkcji mentora i kreatora rozwiązań dok- wspólne porozumienie odnoszące się do wsparcia trynalnych oraz proceduralnych w całym spektrum szkolenia lotniczego dzięki wypożyczeniu systemów użycia lotnictwa we współczesnych i przyszłych dzia- AACMI czy sił tankowania w powietrzu. Opracowano łaniach militarnych. Uwarunkowania te powodują, że i wprowadzono stałe procedury operacyjne dla sił lo- w dostępnych źródłach nie ma historycznych przykła- gistycznych i jednostek latających. Prowadzone są dów operacyjnego użycia grupy jako całości lub cho- wciąż prace studyjne nad taktyką, techniką i procedu- ciażby jej części. Nie oznacza to jednak, że jednostka rami bojowego poszukiwania i ratownictwa (CSAR).

72 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2015 KIERUNKI

Oprócz teoretycznej obudowy procesu integracji przedsięwzięć, do których należy zaliczyć: opracowy- jednostek lotniczych Europejska Grupa Lotnicza re- wanie i wdrażanie wspólnych procedur działania, alizuje wiele przedsięwzięć praktycznych, które mają przygotowywanie i prowadzenie wspólnych ćwiczeń, na celu zgranie zespołów ludzkich oraz weryfikację treningów i szkoleń, opracowywanie koncepcji syste- wypracowanych wcześniej założeń oraz procedur. mu dowodzenia siłami lotniczymi, dążenie do kom- Grupa organizuje co roku ćwiczenia z jednostkami plementarności sprzętu oraz interoperacyjności jed- lotniczymi państw EAG pod kryptonimem „VOLCA- nostek bojowych. NEX”, a także wiele kursów i szkoleń dla specjali- stów z różnych dziedzin, na przykład z medycyny lot- PRZYSZŁOŚĆ niczej czy przetrwania załóg w niesprzyjającym śro- Oceniając możliwości wykorzystania wielonarodo- dowisku (survival). Innymi formami rozwijającymi wych jednostek lotniczych w ramach wielonarodowe- interoperacyjność jednostek lotniczych są coroczne go zgrupowania lotniczego, w kontekście generowa- sympozja, warsztaty robocze, kursy czy szkolenia, na nych w procesie planowania operacyjnego potrzeb WRAZ przykład z CSAR czy Flight Medicine. i zdolności operacyjnych, można stwierdzić, że ZE WZROSTEM Europejska Grupa Lotnicza jest organizacją otwartą w większości mają one potencjał wymagany do orga- na inne państwa. Stałymi jej partnerami, uczestniczą- nizowania i prowadzenia działań sił powietrznych. ZNACZENIA cymi w większości przedsięwzięć przez nią realizo- Wielonarodowe jednostki lotnicze niemal w całości, LOTNICTWA ORAZ wanych, są USA, Norwegia oraz Szwecja. Również oprócz Europejskiej Grupy Lotniczej, będą mogły SKALĄ JEGO inne kraje NATO włączają się do szkoleń, na przy- uczestniczyć w praktycznych działaniach zgrupowa- WYKORZYSTANIA kład Czechy i Rumunia co roku biorą udział w kur- nia CJFAC. W DZIAŁANIACH sach i ćwiczeniach z zakresu bojowego poszukiwania Przykłady bezpośredniego ich użycia w działaniach BOJOWYCH i ratownictwa lotniczego. Grupa rozwija również operacyjnych zgrupowania lotniczego wskazują na re- KONIECZNE współpracę z innymi organizacjami międzynarodo- alne możliwości oraz walory ich potencjału bojowe- OKAZAŁO SIĘ wymi NATO oraz Unii Europejskiej, takimi jak np. go. Choć reprezentują różne zdolności operacyjne, to OPRACOWANIE ACO TLP w Albasete (Hiszpania), Dowództwem z organizacyjnego punktu widzenia odpowiadają wy- ROZWIĄZAŃ NAEW&CF, Europejskim Centrum Transportu Lot- maganiom interoperacyjnym (ACO Forces Standards) ZAPEWNIAJĄCYCH niczego (European Airlift Centre – EAC), prowadząc stawianym jednostkom lotniczym. Omawiane jed- zaawansowane prace nad ustaleniem TTPs w różnych nostki charakteryzują się wysokim poziomem wy- SKUTECZNE dziedzinach działalności sił powietrznych. szkolenia oraz dużym stopniem integracji zewnętrznej I ELASTYCZNE Wiele rozwiązań opracowanych i wdrożonych z systemem dowodzenia NATO, co przekłada się bez- UŻYCIE JEGO przez Europejską Grupę Lotniczą jest wykorzystywa- pośrednio na możliwości niemal natychmiastowego ZGRUPOWAŃ nych w NATO. Przykładem stosowanie w kolejnych ich użycia. turach NRF (NRF 7.–8.) stałych procedur działania W wielu sytuacjach ich zdolności operacyjne są tak ustalonych przez Grupę dla Międzynarodowego Cen- unikatowe, że jednostki te będą niezbędnymi elemen- trum Koordynacji Logistyki (Multinational Logistic tami CJFAC. Dzięki przyjęciu w ramach rozwiązań Centre – MNLC), a w ramach NRF 11. zaimplemen- organizacyjnych wielu normatywów standaryzacyj- towanie rozwiązania przygotowanego dla Wielonaro- nych NATO są one w całości interoperacyjne z inny- dowego Centrum Koordynacji Zasobów Systemu Do- mi jednostkami lotniczymi o charakterze narodowym, wodzenia i Łączności (Combined Joint CIS Coordi- spełniającymi wymagania Sojuszu. Zatem zgranie bo- nation Centre). jowe WJL z pozostałymi jednostkami powietrznymi Większość rozwiązań opracowanych przez sztab w ramach wielonarodowego zgrupowania lotniczego Europejskiej Grupy Lotniczej wdraża się w formie sił połączonych będzie wymagało mniejszego wysił- dokumentów standaryzacyjnych Sojuszu, tzw. ku organizacyjnego oraz krótszego czasu. STANAG-ów. Grupa przejęła rolę wiodącej organi- Zoptymalizowany w trakcie bieżącej działalności zacji w wielu dziedzinach aktywności lotniczej, na sposób funkcjonowania wielonarodowych jednostek przykład w problematyce odzyskiwania personelu lotniczych pozwala na zmniejszenie wymagań odno- (Joint Personel Recovery – JPR) czy ewakuacji me- szących się do wsparcia i zabezpieczenia logistyczne- dycznej (Medical Evacuation – Medevac). Odgry- go. To zaś przekłada się na ekonomizację działań wa również nieocenioną rolę w zbliżaniu jednostek i obniża koszty. lotniczych spoza kręgu EAG oraz NATO. Ponadto Znamienny jest fakt, że wielonarodowe jednostki buduje więzi sojusznicze i koalicyjne, a tym sa- lotnicze w całości lub w części są elementem Sił Od- mym wnosi znaczącą kontrybucję do procesu powiedzi NATO. Potwierdza to ich interoperacyjność, wzmacniania bezpieczeństwa europejskiego. wiarygodność i wysoki poziom wyszkolenia persone- Zgodnie z założeniami działania mają być rozwija- lu. Będą one kluczowymi elementami zgrupowania ne w następujących sferach: wspólnego porozumie- lotniczego, przede wszystkim w razie konieczności nia, kooperacji członków, interoperacyjności jedno- szybkiego osiągnięcia celów operacyjnych w obsza- stek, harmonizacji wysiłków i przedsięwzięć oraz bu- rze operacyjnym oraz podczas kształtowania tego ob- dowania wspólnych możliwości. Osiągnięcie szaru i przerzutu zasadniczych sił wielonarodowego nakreślonego celu jest możliwe dzięki realizacji wielu zgrupowania lotniczego. n

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2015 73 KIERUNKI

ARTYKUŁ DYSKUSYJNY Działanie drużyny wysuniętych obserwatorów

SKUTECZNOŚĆ W WALCE ZALEŻY OD POZIOMU WYSZKOLENIA ORAZ WŁAŚCIWEGO PODZIAŁU OBOWIĄZKÓW W PODODDZIALE.

ppor. Karol Stęchły

sposobie szkolenia i działania drużyn dowodze- Przedstawione rozwiązania opracowano na podsta- Wnia w kompaniach moździerzy, wchodzących wie własnych doświadczeń oraz wniosków z przestu- w skład batalionów powietrznodesantowych, należało- diowanej literatury przedmiotu. Większość z nich by wprowadzić istotne zmiany. W pododdziałach moź- sprawdzono w warunkach poligonowych. Główną dzierzy 6 Brygady Powietrznodesantowej zadanie pro- uwagę skupiono na tych elementach, które różnią się wadzenia rozpoznania i obsługiwania strzelania wyko- lub nie mają odpowiednika w powszechnie dostęp- nuje drużyna dowodzenia. Składa się ona nych dokumentach normatywnych. Dla potrzeb arty- Autor jest dowódcą z następujących funkcyjnych: dowódcy drużyny, radio- kułu drużyna dowodzenia będzie nazywana drużyną plutonu moździerzy telefonisty, zwiadowcy, dalmierzysty, rachmistrza wysuniętych obserwatorów. w 16 Batalionie i kierowcy. Opcjonalnie w punkcie obserwacyjnym Hipotetyczna drużyna składa się z sześciu żołnie- Powietrznodesantowym. może jeszcze przebywać dowódca plutonu. rzy – trzech sekcji dwuosobowych (rys. 1). W każdej

74 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2015 KIERUNKI

RAFAŁ MNIEDŁO/11LDKPANC BOGUSŁAW POLITOWSKI BOGUSŁAW

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2015 75 KIERUNKI

z nich występuje obserwator, który pełni funkcje punkcie obserwacyjnym powinny działać dwie lub zwiadowcy i dalmierzysty, oraz radiotelefonista. Ob- trzy sekcje. Wynika to z konieczności uwzględnienia serwator jest jednocześnie dowódcą sekcji. Dowódcą czasu odpoczynku żołnierzy. drużyny jest jeden z obserwatorów. Uwzględniając – Gdy teren utrudnia skryte działanie, możliwym zawiłości etatowe, dobrym rozwiązaniem byłoby, by rozwiązaniem jest użycie jednej sekcji – mniejsza obserwatorem był podoficer młodszy, radiotelefoni- liczba żołnierzy redukuje prawdopodobieństwo ich stą – starszy szeregowy. wykrycia. Dwuosobowa sekcja jest w stanie samodzielnie – Jeżeli będzie taka potrzeba i są ku temu odpo- prowadzić rozpoznanie i obsługiwać strzelanie wiednie warunki, jeden rejon celów może być obser- (tab. 1, 2). Modułowy podział drużyny na sekcje po- wowany przez dwie lub trzy sekcje. Pozwala to na zwala na większą jej elastyczność i lepsze dostoso- lepsze ich rozpoznanie. Wówczas można również za- wanie do sytuacji na polu walki. Poza tym dwuoso- stosować obserwację dwuboczną. bową sekcję zdecydowanie trudniej wykryć w trak- Należy także rozważyć desantowanie drużyny wy- cie przemieszczania się czy też prowadzenia suniętych obserwatorów wraz z grupą awangardową obserwacji niż drużynę. Dodatkowym atutem prze- lub połączoną grupą awangardową. Takie rozwiąza- mawiającym za tym rozwiązaniem jest możliwość nie umożliwiłoby: dokonywania zmian podczas ich działania. – wcześniejsze rozpoznanie rejonu działania pod Jeżeli będzie taka potrzeba, dowódca plutonu mo- kątem wsparcia ogniowego; że wchodzić w skład drużyny. Dołącza wówczas do – weryfikację celów planowych oraz wybranie in- jednej z sekcji. W innym wariancie można założyć, nych obiektów do rażenia; że dowódca plutonu tworzy osobną sekcję wraz z ra- – sprawdzenie planowanego stanowiska ogniowe- diotelefonistą. W tym układzie z punktu obserwacyj- go dla rzutu ogniowego. nego określa on nastawy i prowadzi strzelanie. Jego Wiąże się to z dodatkowym szkoleniem wysunię- sekcja z założenia powinna współdziałać z inną sek- tych obserwatorów – przygotowaniem do wykony- cją, która zajmuje się obsługiwaniem strzelania. wania skoków ze spadochronami szybującymi. Radiotelefonista zawsze będzie utrzymywał łącz- Rejon punktu obserwacyjnego jest wybierany za- ność z dowódcą plutonu ogniowego oraz – w zależ- wczasu na etapie planowania na podstawie mapy, ności od sytuacji – z dowódcą kompanii lub plutonu zdjęć lotniczych oraz innych danych rozpoznaw- szturmowego. W związku z tym powinien dyspono- czych z uwzględnieniem następujących czynników: wać jedną lub dwoma radiostacjami plecakowymi. – rejonu celów; punkt obserwacyjny powinien być Jeżeli drużyna działa całością w jednym punkcie ob- tak rozmieszczony w terenie, by możliwe było pro- serwacyjnym, radiostacje mogą być przekazywane wadzenie obserwacji celów. Innymi słowy, rejon ce- między sekcjami. lów musi być widoczny z punktu obserwacyjnego; Obserwator powinien być wyposażony w urządze- – położenia wojsk własnych; nie, które może precyzyjnie zmierzyć azymut i odle- – możliwości skrytego podejścia do punktu i jego głość. Biorąc pod uwagę środki, jakimi dysponują opuszczenia; pododdziały artylerii 6 BPD, może to być kąto- – względnego bezpieczeństwa w rejonie odpo- mierz-busola PAB-1 wraz z nałożonym dalmierzem czynku dla zmiany odpoczywającej (jeżeli planuje- ŁPR lub APDR. my zmiany w trakcie prowadzenia obserwacji). Zawczasu wyznacza się również zapasowy punkt MIEJSCE W UGRUPOWANIU obserwacyjny na wypadek, gdyby główny nie był W proponowanym rozwiązaniu można w zasadzie możliwy do zajęcia. Przykładowe jego rozmieszcze- w dowolny sposób rozmieszczać elementy drużyny nie przedstawiono na rysunku 2. wysuniętych obserwatorów. Niemniej należy wziąć pod uwagę następujące zasady: OBSERWACJA I OBSŁUGIWANIE – Drużyna (sekcja) może działać samodzielnie lub STRZELANIA wchodzić w skład pododdziałów szturmowych Po zajęciu punktu obserwacyjnego sekcje roz- (przykładowo: każda z trzech sekcji może być przy- poczynają obserwację według następującego sche- dzielona do plutonu szturmowego). matu1: – Drużyna (sekcja) może się znajdować w pobliżu – Obserwacja gołym okiem. Polega na ogólnym dowódcy kompanii szturmowej (plutonu). W tej sy- przejrzeniu terenu bez użycia przyrządów optycz- tuacji należy zastosować kilka innych rozwiązań, na nych. Obserwację prowadzi się od lewej do prawej, przykład do każdego z plutonów kompanii szturmo- od bliższego terenu dalej w głąb. Jeżeli na tym eta- wej przydziela się jedną sekcję. pie wykryto potencjalny cel, dozór, cel planowy itd., – Jeżeli prowadzenie obserwacji z założenia bę- zapamiętuje się jego położenie i charakterystykę. Po dzie trwało dłużej niż kilka godzin, w tym samym wstępnej obserwacji należy:

1 Schemat prowadzenia obserwacji oparto na rozwiązaniach amerykańskich zawartych w Ultimate Sniper Handbook.

76 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2015 KIERUNKI

RYS. 1. STRUKTURA DRUŻYNY WYSUNIĘTYCH OBSERWATORÓW

1 sekcja 2 sekcja 3 sekcja

radiotelefonista 1 obserwator 1 radiotelefonista 2 obserwator 2 radiotelefonista 3 obserwator 3 dowódca drużyny MILITARIUM STUDIO MS STUDIO MILITARIUM TABELA 1. PODZIAŁ OBOWIĄZKÓW FUNKCYJNYCH W DRUŻYNIE WYSUNIĘTYCH OBSERWATORÓW

Obserwator Radiotelefonista

 Dowodzi sekcją  Pracuje na radiostacji  Prowadzi rozpoznanie  Prowadzi rozpoznanie  Określa współrzędne i podaje charakterystykę wykrytych obiektów  Wypełnia dziennik ewidencji rozpoznanych celów  Opracowuje szkic dozorów  Wypełnia dziennik radiotelefonisty  Prowadzi obserwację wybuchów pocisków własnej artylerii  Prowadzi obserwację wybuchów pocisków własnej artylerii

TABELA 2. CZYNNOŚCI WYKONYWANE PODCZAS OBSŁUGIWANIA STRZELANIA

Obserwator Radiotelefonista  Odnajduje cel w terenie. Wykrywa go sam lub wskazuje mu cel  Prowadzi korespondencję radiową lub obserwację inny żołnierz (radiotelefonista, dowódca plutonu)  Podaje radiotelefoniście dane dotyczące celu  Zapisuje podyktowane dane w dzienniku  Melduje gotowość do działania  Melduje gotowość dowódcy plutonu  Określa współrzędne biegunowe wybuchów lub uchylenia. Jeżeli  Zapisuje dane odnoszące się do wybuchów. trzeba, przelicza je na współrzędne prostokątne płaskie. Dyktuje Przekazuje je przełożonemu dane radiotelefoniście  Jeżeli jest to konieczne, określa dodatkowe dane dotyczące  Zapisuje dane dotyczące wybuchów. Przekazuje je wybuchów przełożonemu  Określa dane o stopniu zniszczenia celu  Zapisuje dane. Przekazuje je przełożonemu Opracowanie własne (3). l określić granice sektora obserwacji. Rejon zain- zać dowolny obiekt w sektorze obserwacji. Dozory teresowania jest narzucany przez przełożonego. Do- powinny być widoczne gołym okiem; wódca drużyny (sekcji) powinien ustalić te granice l ustalić obiekty szczególnego zainteresowania. tak, by pokryć cały rejon zainteresowania lub wy- W trakcie kodowania terenu i określania dozorów znaczoną jego część; należy zwrócić uwagę na obiekty, które mogą stano- l zakodować teren. Należy wówczas określić i na- wić potencjalne cele dla artylerii, a także miejsca, zwać charakterystyczne obszary w sektorze obser- gdzie można wykonać planowy ogień ześrodkowany wacji. Pozwala to na szybsze odnajdywanie i wska- lub ognie zaporowe. W praktyce opiera się to przede zywanie obiektów w terenie; wszystkim na próbie określenia przyszłego manewru l określić dozory. Ich liczbę oraz rozmieszczenie przeciwnika. Położenie i charakterystykę tych miejsc trzeba tak dobrać, by można było według nich wska- trzeba zapamiętać.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2015 77 KIERUNKI

RYS. 2. PRZYKŁADOWE ROZMIESZCZENIE l odnajduje w terenie zawczasu ustalone cele pla- PUNKTU OBSERWACYJNEGO nowe. Jeżeli jest to potrzebne, udokładnia się informacje o nich; l na podstawie obserwacji ustala się kolejne cele Kontrolowany kierunek planowe oraz niezbędne ich dane. podejścia Należy zwrócić uwagę na to, by w trakcie skano- przeciwnika wania wykonywać powolne ruchy oczami i głową. Tylko w ten sposób oko jest w stanie wykryć dobrze Możliwość ukryty cel. prowadzenia Skanowaniu obiektów szczególnego zainteresowa- obserwacji nia należy poświęcić najwięcej uwagi i czasu w wyznaczonym Teren uniemożliwia (rys. 4). Szczegółowe skanowanie można rozpocząć sektorze oskrzydlenie dopiero po zakończeniu poprzednich etapów. Dzięki Kontrolowana temu drużyna (sekcja) jest w gotowości do obsługi- droga podejścia wania strzelania. Stosuje się wówczas następujące Możliwość ukrycia dla zasady skanowania terenu: zmiany odpoczywającej – Poznaj taktykę, zwyczaje i zachowania żołnie- rzy przeciwnika, co ułatwi przewidywanie ich dzia- Droga podejścia i odejścia dająca ukrycie przed ogniem łania. W lecie szukają oni zazwyczaj cienia, w zi- i obserwacją mie – ciepłych miejsc. Na miejsca zapewniające takie warunki należy zwrócić szczególną uwagę.

RYS. 3. OBSERWACJA GOŁYM OKIEM I OBSERWACJA Z UŻYCIEM PRZYRZĄDU OPTYCZNEGO

6 7

5 4

Cyfry 1–7 oznaczają kolejność, w jakiej powinien być obserwowany teren w nakazanym sektorze. Opracowanie własne (2).

– Obserwacja z użyciem przyrządu optycznego. Często znajdują się w pobliżu dróg. Patrole rozpo- Polega na wykonywaniu tych samych czynności jak znawcze nierzadko przemieszczają się w lesie podane wyżej (od lewej do prawej, od bliższego tere- wzdłuż jego granicy (blisko niej), ale tak, by nie nu dalej w głąb), z tym że teren skanuje się za pomo- być widoczne. W górach poruszają się zazwyczaj cą przyrządu optycznego (rys. 3). Wykonuje się poniżej linii grani, na zboczu. Punkty obserwacyj- wówczas następujące zadania: ne wybierają zwykle na najwyższych punktach te- l potwierdza lub odrzuca dane o położeniu obiek- renowych, rejony bazowe – w pobliżu źródeł wody tów szczególnego zainteresowania; pitnej. l określa dokładne informacje dotyczące dozo- – Nie staraj się dostrzec całej sylwetki człowieka, rów (azymut i odległość); pojazdu, broni. Postaraj wyobrazić sobie kogoś lub

78 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2015 KIERUNKI

RYS. 4. SZCZEGÓŁOWE SKANOWANIE REJONÓW ZAINTERESOWANIA MILITARIUM STUDIO MS STUDIO MILITARIUM

RYS. 5. PRZYKŁADOWA DROGA MARSZU Należy unikać grzbietów Powinno się unikać otwartych Unika się wychodzenia Grzbiet górski przekracza się górskich i grani. Na nich przestrzeni, takich jak leśne powyżej granicy lasu ze szczególną ostrożnością, najprawdopodobniej polany, wycinki. Jeżeli nie w pobliżu przełęczy znajdują się drogi lub to możliwe, nie wychodzić poza szlaki górną granicę lasu

Szczególną uwagę warto zwrócić na rejon przełęczy. Często biegną tam szlaki komunikacyjne

W tym wypadku drogę marszu Teren trudny do pokonania, np. należy poprowadzić zboczem gęsty młodnik, teren wysoce eksponowany itp., powinno się obchodzić

Należy unikać osiedli ludzkich

Opracowanie własne (2). coś, co może być częściowo ukryte i nie będzie wy- – Najłatwiej wykryć punkt (stanowiska) oporu glądało naturalnie, np. fragment lufy moździerza, podczas jego urządzania. Wówczas też najlepiej jest wieży pojazdu. razić taki cel. – Nie szukaj samego obiektu będącego potencjal- – Po wykryciu jednego elementu, np. obsługi nym celem, lecz także szczegółów zdradzających je- działa, należy spodziewać się całego pododdziału go pozycję. Przykładem może być dym po wystrzale w danym rejonie. Poznaj zatem standardowe ugru- moździerza – nie szukamy moździerza, lecz dymu. powania przeciwnika. – Przeciwnik jest zwykle praworęczny, w związku – Wozy bojowe są mało podatne na ogień artylerii. z tym staraj się obserwować lewą stronę budynków, Jedynie bezpośrednie trafienie może je poważnie drzew i innych zasłon terenowych. uszkodzić. Pamiętaj więc, że najlepszy efekt przyno-

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2015 79 KIERUNKI

RYS. 6. PRZYKŁADOWA DROGA PODEJŚCIA DO PUNKTÓW OBSERWACYJNYCH

Zasadnicza Droga podejścia do PO oraz część drogi powrotna jest prostopadła Należy zwrócić szczególną marszu przebiega do kierunku marszu uwagę na przejście przez w rejonie grzbiet górski niewidocznym Ten fragment drogi dla przeciwnika pokonuje jedna sekcja celem rozpoznania rejonu PO

W tym miejscu pozostaje reszta drużyny, oczekując na sekcję prowadzącą rozpoznanie

Opracowanie własne.

si prowadzenie ognia w czasie przyjmowania ugru- Od momentu zajęcia punktu obserwacyjnego do powania pieszego. chwili jego opuszczenia żołnierze drużyny dowo- – Określ prawdopodobną drogę przemieszczania dzenia prowadzą obserwację nieprzerwanie, pozo- się przeciwnika: stając w stałej gotowości do obsługiwania strzelania. l wzdłuż potoków i rzek w dnach ich dolin, Cele, do których będzie prowadzony ogień, wskazu- l wzdłuż grzbietów górskich, je dowódca plutonu czterema sposobami: l najbliższą drogą łączącą dwie miejscowości, – określając współrzędne prostokątne płaskie, bie- l wzdłuż najkrótszej linii między dwiema miej- gunowe, scowościami. – podając numer celu, – Pamiętaj o elementach zdradzających obecność – wskazując jego położenie względem dozoru, żołnierzy: – za pomocą przyrządów obserwacyjnych. l odblasku lornetki lub lunety; lepiej jest widocz- Sposób wskazania celu zależy m.in. od tego, gdzie ny rano i wieczorem, gdy słońce jest „niżej”; znajduje się dowódca plutonu. l spłoszonej zwierzynie lub jej braku (najczęściej dotyczy to ptactwa); PORUSZANIE SIĘ W TERENIE l otwartych oknach w zimny dzień; Jeżeli drużyna (poszczególne sekcje) wchodzi l świeżo rozkopanej ziemi; w skład pododdziału szturmowego, jej żołnierze wy- l dźwiękach; konują wszelkie czynności zgodnie z decyzją do- l kontraście – siatki maskujące mają zwykle nie- wódcy tego pododdziału. Muszą zatem znać podsta- co inny kolor niż otoczenie. wowe zasady dotyczące poruszania się, komunikacji – Uwzględniaj elementy demaskujące pododdzia- i reakcji na kontakt ogniowy. W razie samodzielnego ły moździerzy: działania drużyna porusza się w sposób skryty l smugę dymu lub dymny pierścień; i z odpowiednią prędkością (rys. 5). l błysk po wystrzale w kształcie owalnym; Trasę marszu do punktu obserwacyjnego oraz dro- l rozstawienie moździerzy zazwyczaj w jednako- gę powrotną ustala się na etapie planowania (rys. 6). wej odległości oraz w miejscach utrudniających ich W zależności od sytuacji zadanie to wykonuje do- wykrycie przez naziemną obserwację, tzn.: w zagłę- wódca plutonu lub samodzielnie dowódca drużyny, bieniach terenu, za budynkami, na leśnych polanach. zwracając uwagę na następujące uwarunkowania: Dobre wyniki przynosi w tym przypadku obserwa- – unikanie dróg, osiedli ludzkich, szlaków i skrzy- cja z punktów wysoko położonych. żowań;

80 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2015 KIERUNKI

RYS. 7. PRZYKŁADOWE ROZMIESZCZENIE W REJONIE WYCZEKIWANIA

Sekcja prowadząca obserwację

Pozostałe sekcje, np. odpoczywająca, czuwająca

Rejon wyczekiwania znajduje się za przeszkodą terenową. Jest niedostępny dla obserwacji przeciwnika MILITARIUM STUDIO MM STUDIO MILITARIUM Opracowanie własne.

– w przypadku działania w terenie górzystym na Podczas zajmowania punktu obserwacyjnego konieczność poruszania się po przeciwnych stokach (PO) kolejność wykonywania czynności może być niż źródło zagrożenia oraz poniżej granicy lasu, je- następująca. Drogę marszu do rejonu PO należy żeli jest to możliwe; wybrać tak, aby przebiegała prostopadle do miejsca – droga powrotna powinna przebiegać inaczej niż rozmieszczenia sił przeciwnika. Kilkaset (kilka- droga prowadząca do punktu; dziesiąt) metrów przed planowanym rejonem PO – unikanie przełęczy w razie przekraczania grzbie- drużyna zatrzymuje się i prowadzi kilkuminutowy tu górskiego. Często biegną tędy szlaki komunika- nasłuch (rys. 7). Sekcja, w której znajduje się do- cyjne, stanowią również najdogodniejszą, tym sa- wódca drużyny, przemieszcza się w celu rozpozna- mym najbardziej prawdopodobną drogę przemiesz- nia rejonu. Pozostali czekają w punkcie rozejścia czania się w górach; (zatrzymania), organizując obronę okrężną. W cza- – unikanie poruszania się dnem doliny i wzdłuż sie rozpoznania dowódca nie zajmuje bezpośrednio rzeki ze względu na duże prawdopodobieństwo kon- punktu obserwacyjnego. Jeżeli jest to możliwe, taktu z przeciwnikiem; jest to bowiem zwykle naj- podchodzi do niego na odległość kilkudziesięciu bardziej dogodna droga marszu; (kilkunastu) metrów, a potem sprawdza, czy punkt – przekraczanie rzek, jeżeli jest taka możliwość, spełnia wszystkie wymagania. Następnie określa poza mostami i w ich bezpośrednim pobliżu; sposób jego zajęcia – ustala drogę poruszania się – niekorzystanie z przygotowanych i zorganizowa- oraz odcinki, które należy pokonać marszem, sko- nych ujęć wody (np. studni); kami, czołganiem się itp. Po czym podaje rodzaj – przekraczanie dróg, szlaków komunikacyjnych maskowania – sprawdza warunki w punkcie obser- tylko w miejscach osłoniętych przed obserwacją prze- wacyjnym i określa dodatkowe elementy maskowa- ciwnika (zagłębienia terenowe, zakręty itp.); nia, jakie musi zastosować pierwsza sekcja zajmują- – wyznaczanie trasy marszu w terenie skalistym, ca punkt obserwacyjny. strumieniach itp., aby maskować ślady obecności; Gdy miejsce rozmieszczenia PO jest znane, do- – zaplanowanie zawczasu podczas ustalania trasy wódca drużyny wskazuje rejon wyczekiwania. Ko- marszu wsparcia ogniowego w rejonach niebez- rzystając z technicznych środków łączności, nakazu- piecznych; je przybycie pozostałym lub informacje tę przekazu- – w przypadku przekraczania rejonów niebez- je radiotelefonista (jako łącznik). W rejonie piecznych organizowanie punktów zbiórki po obu wyczekiwania sekcja, w której znajduje się dowódca, stronach rejonu w odległości 200–300 metrów. zajmuje się maskowaniem. Druga przygotowuje re-

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2015 81 KIERUNKI

jon bytowania. Trzecia ubezpiecza ich działanie. Po pobytu i odpoczynku, a także by dokonać reorgani- osiągnięciu gotowości sekcja dowódcy zajmuje PO, zacji przed kolejnym etapem działań. Drużyna nie pozostałe przebywają w rejonie wyczekiwania. przebywa w niej dłużej niż 12 godzin. Zajmuje ją Zajmując punkt obserwacyjny, można uwzględnić z marszu, bez wcześniejszego rozpoznania, za dnia następujące uwarunkowania: i tylko raz. – Jeżeli jest taka potrzeba i są ku temu warunki, Lokalizacja bazy musi spełniać określone warun- stanowiska obserwatora i radiotelefonisty okopuje ki, tzn.: się i umacnia. Im dłużej bowiem sekcja przebywa – nie może być obiektem terenowym lub znajdo- w punkcie obserwacyjnym, tym lepiej powinien on wać się blisko np.: dróg, skrzyżowań, mostów, prze- być umocniony. łęczy, wzgórz; – Warto zwrócić uwagę na to, jak punkt obserwa- – wykluczone jest jej lokalizowanie blisko wojsk cyjny będzie wyglądał z perspektywy przeciwnika. przeciwnika; Jest to szczególnie istotne w kwestii maskowania. – powinna znajdować się w terenie trudno dostęp- – Dobrym miejscem do prowadzenia obserwacji nym (gęsty las, zakrzaczenia itp.) oraz umożliwiać są okopy. Zapewniają maskowanie i ukrycie przed krótkotrwałą obronę; ogniem przeciwnika oraz możliwość wycofania. – wskazane jest, aby miała dostęp do wody pitnej; Często jednak ich pozycja jest wcześniej znana prze- – jej położenie powinny znać pododdziały własne ciwnikowi. (np. elementy rozpoznawcze). SAMODZIELNIE DZIAŁAJĄCA DRUŻYNA WYSUNIĘTYCH OBSERWATORÓW POWINNA UNIKAĆ KONTAKTU OGNIOWEGO Z PRZECIWNIKIEM

– Obserwator i radiotelefonista powinni być od- W terenie o gęstym poszyciu drużyna dowodze- daleni od siebie około 0,5–1 m. Jest to odległość, nia zajmuję bazę pasywną w następującej kolejno- która zapewnia dobrą komunikację, gdy mówi się ści. Po wejściu w jej rejon zatrzymuje się i prowadzi szeptem. nasłuch (około 5 min). Dowódca drużyny podaje – W rejonie wyczekiwania będą znajdowały się wcześniej ustalony sygnał dotyczący organizowania dwie lub jedna sekcja. Dowódca określa liczbę żołnie- bazy. W takim terenie żołnierze siadają zwróceni rzy, którzy będą ubezpieczać pozostałych (przynaj- plecami do siebie, w obronie okrężnej stykając się mniej jeden). Pozostali odtwarzają zdolność bojową. plecakami. Jeżeli jest taka konieczność, zdejmują – Dobrym rozwiązaniem jest usytuowanie punktu plecaki i wyjmują z nich niezbędne rzeczy, po czym obserwacyjnego w pobliżu pozornego punktu. Prze- pakują je ponownie i wkładają na plecy, tak aby być ciwnik, prowadząc obserwację, skupia wówczas gotowymi do dalszego działania. W terenie o rzad- uwagę na tym drugim. kim poszyciu zdejmują plecaki, kładą je przed sie- Samodzielnie działająca drużyna (sekcja) wysu- bie i przyjmują postawę strzelecką, organizując niętych obserwatorów z zasady powinna unikać kon- obronę okrężną. Wszyscy znajdują się blisko siebie, taktu ogniowego z przeciwnikiem. Gdy jednak do stykając się nogami. Dyżury prowadzi się w syste- tego dojdzie, należy dążyć do jak najszybszego jego mie dwójkowym – jednorazowo czuwa dwójka, któ- zerwania i wycofania się. Ideą skrytego poruszania ra prowadzi obserwację okrężną. się jest między innymi to, by zauważyć przeciwnika W bazie pasywnej żołnierze mogą spać. Wówczas jako pierwszy. wyjmują śpiwory i karimaty. Plecak jednak pozosta- Z analizy taktyki działania elementów rozpozna- je spakowany i gotowy do zarzucenia na plecy. nia artyleryjskiego w działaniach powietrznodesan- Przedstawione sposoby działania drużyny wysu- towych wynika, że drużyna dowodzenia będzie naj- niętych obserwatorów nie są niczym nowym. Tak częściej organizować samodzielnie bazy pasywne. właśnie powinni działać. Cała trudność polega na Natomiast działając w składzie plutonu ogniowego konsekwentnym wpajaniu im wymienionych zasad lub pododdziału szturmowego – bazę przejściową. podczas ćwiczeń, aby w trakcie prowadzonych dzia- Bazę pasywną przygotowuje w celu uniknięcia łań bojowych byli skuteczni w myśl zasady „im wię- wykrycia przez przeciwnika oraz ukrycia miejsca cej potu na ćwiczeniach, tym mniej krwi w boju”. n

82 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2015 SZKOLENIE Podstawowy model instruowania

KURSY INSTRUKTORSKO-METODYCZNE PROWADZONE W JEDNOSTKACH POWINNY WPŁYWAĆ NA UJEDNOLICENIE SZKOLENIA I ZMUSZAĆ DOWÓDCÓW DO BARDZIEJ WNIKLIWEGO I WSZECHSTRONNEGO JEGO PRZYGOTOWANIA.

płk rez. dr Aleksander Wrona

rzez wiele dziesięcioleci stosowanie go w praktyce dyki szkolenia z poszczególnych przedmiotów. Kto- Pszkoleniowej było zjawiskiem normalnym. Dosko- kolwiek więc potrzebował pogłębić swoją wiedzę, nale potrafili się nim posługiwać nie tylko dowódcy mógł w dostępnej literaturze znaleźć odpowiedź lub drużyn (instruktorzy), lecz także dowódcy pododdzia- też propozycję rozwiązania dowolnego problemu łów i oddziałów. Ten sposób instruowania nie stano- szkoleniowego. Dzisiaj po wielu użytecznych wydaw- wił również tajemnicy dla przedstawicieli różnych or- nictwach pozostały jedynie wspomnienia. Nie podjęto ganów dowodzenia i instytucji, którzy kontrolowali też próby wznowienia niektórych praktycznych publi- i nadzorowali szkolenie w jednostkach wojskowych. kacji oraz wdrożenia ich w wersji dostosowanej do Autor jest specjalistą Bogate doświadczenia kadry dowódczej z działal- obecnych realiów. W literaturze fachowej z ostatnich sekcji metodyki ności szkoleniowej nie były dziełem przypadku. lat, w różnego rodzaju instrukcjach i poradnikach, za- nauczania w Centrum W systemie ciągłym szkolono przecież żołnierzy interesowany czytelnik nie znajdzie szczegółów me- Szkolenia Wojsk z poboru, a w odniesieniu do rekrutów stosowano mo- rytorycznych. Inżynieryjnych del podstawowy. Każde kolejne wcielenie żołnierzy Zupełnie inny problem to przygotowanie zawodo- i Chemicznych. stwarzało okazję do doskonalenia nabytych umiejęt- we, zwłaszcza metodyczne, absolwentów szkół woj- ności i zdobywania nowych doświadczeń. Z czasem skowych. Na etapie edukacji, czy to w szkole podofi- osiągano poziom swoistego mistrzostwa w nauczaniu cerskiej, czy też w wyższej szkole oficerskiej, przy- najróżniejszych zagadnień z podstaw żołnierskiego wiązywano szczególną wagę do kształtowania rzemiosła. Początkujący dowódcy starali się naślado- umiejętności metodycznych oraz zdobywania wiedzy wać przełożonego lub starszego kolegę, dostrzegając potrzebnej na pierwszym stanowisku służbowym. w nich niekwestionowany autorytet szkoleniowy. Ci Każdy ze słuchaczy, powtarzając wręcz do znudzenia zaś, którzy dysponowali bogatym doświadczeniem, związane z tym czynności, przygotowywał się do roli chętnie udzielali rad i wskazówek metodycznych tym, instruktora w punkcie nauczania. W czasie studiów którzy tego potrzebowali. Szybko więc poziom się w wyższej szkole oficerskiej lub szkole podoficerskiej wyrównywał, dlatego też szkolenie indywidualne żoł- większość zajęć programowych, głównie ze szkolenia nierzy stawało się dobrze działającym mechanizmem. ogniowego, prowadzili instruktorzy, którzy wcześniej byli słuchaczami tychże szkół. Metodyka szkolenia GDY LICZY SIĘ SYSTEM była wiodącym elementem każdego przedmiotu W doskonaleniu umiejętności metodycznych, z dziedziny szkolenia bojowego. Miało to również od- zwłaszcza młodszej kadry dowódczej, wielką rolę odzwierciedlenie w liczbie ocen wystawianych za ten grywały szczegółowo i przystępnie opracowane meto- dział nauczania w każdym semestrze studiów (nauki).

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2015 83 SZKOLENIE

Zdobytą wiedzę i umiejętności dotyczące instru- świadczeń w nauczaniu żołnierzy tzw. abecadła woj- owania żołnierzy lub występowania w roli kierownika skowego. Dowódcy drużyn i plutonów, którzy obej- zajęć kandydaci na żołnierzy zawodowych wielokrot- mują stanowiska służbowe w pododdziałach żołnierzy nie doskonalili podczas praktyk w jednostkach woj- służby przygotowawczej NSR, nawet ci z określonym skowych. Obowiązywała zasada, że absolwenci szkół stażem służby w jednostkach wojskowych, mają istot- wojskowych o profilu dowódczym trafiali na pierwsze ne braki, by praktycznie realizować program szkole- stanowiska służbowe do pododdziałów, w których nia podstawowego. Znaczne trudności napotykają za- prowadzili szkolenie podstawowe. równo na etapie jego planowania, jak i organizowania, a także prowadzenia zajęć, głównie z poszczególnych JAK JEST DZISIAJ? przedmiotów szkolenia bojowego. Szkolenie podstawowe żołnierzy w pełnym wymia- Warto podkreślić, że szkolenie podstawowe jest rze, czyli trwające trzy miesiące, odbywa się tylko fundamentem rzemiosła wojskowego każdego do- w centrach szkolenia i obejmuje pododdziały służby wódcy. Jeżeli więc na etapie edukacji przyszłych kadr przygotowawczej Narodowych Sił Rezerwowych dowódczych najniższego szczebla dowodzenia pro- (NSR). Tego rodzaju szkoleń nie prowadzi się już blematyka dotycząca realizacji programu szkolenia w jednostkach wojskowych, dlatego też młodsza ka- podstawowego w aspekcie metodycznym jest trakto- dra dowódcza (dowódcy plutonów i drużyn) w swojej wana marginalnie, to nie może dziwić taki właśnie bieżącej działalności nie jest zainteresowana tą pro- stan rzeczy. blematyką oraz stosowanymi formami i metodami W przygotowaniu zawodowym kadry dowódczej szkolenia. Nic dziwnego zatem, że począwszy od do- należy zatem położyć większy nacisk na wiedzę wódcy drużyny (załogi), systematycznie obniża się i umiejętności metodyczne kandydatów na dowódców poziom wiedzy i umiejętności niezbędnych do reali- drużyn (załóg) i plutonów. Pozwoli to łatwiej osiągać zacji Programu szkolenia podstawowego SZ RP. cele szkolenia podstawowego w Siłach Zbrojnych RP. Dowódcy pododdziałów, w szczególności dowódcy Wskazane jest, aby w szkoleniu tym uczestniczyli drużyn (instruktorzy), tracą zdolność prawidłowego w formie praktyk odbywanych w centrach szkolenia stosowania w szkoleniu metod charakterystycznych także słuchacze szkół podoficerskich i oficerskich. dla okresu szkolenia podstawowego, a przede wszyst- Trzeba zwrócić uwagę na jeszcze jeden fakt. Otóż kim podstawowego modelu instruowania. Skutkuje to w czasie dyskusji dotyczących podstawowego modelu tym, że centra szkolenia, pozyskując kadrę z jedno- instruowania wyczuwa się wyraźną niechęć młodszej stek wojskowych, nie mogą liczyć na jej doświadcze- kadry dowódczej i instruktorskiej do jego stosowania. nie związane z indywidualnym szkoleniem żołnierzy Pojawiają się nawet głosy, w tym także ze strony osób zgodnie z obowiązującym programem. Warto zwró- reprezentujących wyższe szkolnictwo wojskowe, że cić również uwagę na to, że w realizacji programu podstawowy model instruowania to przeżytek, relikt szkolenia podstawowego żołnierzy obserwuje się z okresu bitwy pod Lenino. Preferowane jest za to luź- znaczne obniżenie poziomu niezbędnego doświadcze- ne podejście do szkolenia żołnierza, odejście od sfor- nia, w tym wiedzy i umiejętności absolwentów szkół malizowanych ram i wzorców, w tym dowolność podoficerskich oraz wyższych uczelni wojskowych. zwrotów i słownictwa, indywidualna kolejność postę- Wiadomo bowiem, że szkolenie to w wyższym powania w nauczaniu itd. Można się tylko domyślać, szkolnictwie wojskowym nie stanowi istotnego ele- że pogląd taki reprezentują młodzi „misjonarze”, któ- mentu w całokształcie nauczania. Prowadzi się je rzy napatrzyli się na takie działania, uczestnicząc w tempie przyspieszonym. Zamiast trzech miesięcy w operacjach poza granicami kraju. Zapomina się trwa ono około miesiąca. Podchorążowie, jako przy- jednak o tym, że czym innym jest szkolenie w skła- szli dowódcy plutonów, nie mają więc możliwości ani dzie pododdziału – na tym etapie nie prowadzi się warunków do tego, by zrozumieć, na czym polega je- szkolenia podstawowego i nie naucza prostych ele- go istota, w szczególności planowanie, organizowanie mentów w ramach szkolenia indywidualnego. i prowadzenie zajęć w roli instruktora oraz dowódcy Uważam, że być może niektóre elementy modelu plutonu – kierownika zajęć. Mała liczba zajęć meto- podstawowego stanowią przerost formy nad treścią. dycznych oraz brak stosownych praktyk dowódczych Można zatem się zastanowić, czy wnosi coś twórcze- w pododdziałach realizujących pełnowymiarowe go podawanie komendy: baczność szkolonym przed szkolenie podstawowe nie pozwalają im na osiągnię- zapoznaniem ich z treścią zagadnienia. Czy nie wy- cie właściwego kunsztu metodycznego, niezbędnego starczyłby na przykład zwrot: uwaga drużyna…? na omawianym poziomie szkolenia. Przecież instruktor widzi, co w danej chwili robią Dlatego też młodszą kadrę dowódczą, zarówno szkoleni, zwłaszcza, że stoją w szyku. Nie powinien podoficerską, jak i oficerską, dotyka pogłębiający się więc mieć obaw, że ktoś nie usłyszy, czego będzie ich problem zbyt niskiego poziomu wiedzy i umiejętności uczył. niezbędnych do prowadzenia szkolenia według Pro- Podobnie jest z kolejnym krokiem w postępowaniu gramu szkolenia…. Jest to degradacja wiedzy i umie- instruktora. Czy każdorazowo musi użyć sformułowa- jętności w sferze elementarnych zagadnień szkolenia nia: uczył was będę...? Uważam, że można tę informa- wojskowego oraz stopniowa utrata wieloletnich do- cję przekazać w innej formie, nie narażając się przy

84 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2015 SZKOLENIE

tym na drwiny1. Nie zawsze sensownie brzmi również Bezwzględnie powinien wskazywać nawet najmniejsze zwrot: służy to do… Są przecież sytuacje, w zależno- błędy: podczas ćwiczeń na tempo (jeżeli takie się pro- ści od zagadnienia, gdy problematyczne staje się spro- wadzi), ćwiczeń etapami, wreszcie ćwiczeń do pełnego wadzenie celu nauczania jakiejś umiejętności do for- opanowania danej czynności. Jeżeli już zakończył muły: służy to do... Można przecież użyć na przykład szkolenie, to na co ma reagować? Może najwyżej, określenia: opanowanie tej umiejętności będzie wam wręcz powinien, omówić najczęściej popełniane błędy potrzebne podczas… oraz wskazać sposoby ich wyeliminowania. Na jego re- Nie ma natomiast większych wątpliwości dotyczą- akcję po zakończonym ćwiczeniu jest już za późno. Nie cych dalszych kroków w postępowaniu instruktora sto- można wyodrębniać i sprowadzać do jednego z punk- sującego podstawowy model instruowania. Dlatego też tów czynności, która powinna mieć charakter ciągły celowa byłaby poszerzona interpretacja zapisów in- podczas szkolenia. To tak, jakby ktoś zapisał w porząd- strukcyjnych, dająca ujednoliconą ich wykładnię dla ku dnia jednostki np. 8.00–10.00 – reagowanie na dys- instruktorów. Leży to jednak w kompetencjach instytu- cyplinę żołnierską i przepisy ubiorcze. Niepokojące jest cji centralnych MON, które są odpowiedzialne za kre- to, że instruktorzy według tego właśnie układu sporzą- owanie kierunków działalności szkoleniowej i meto- dzają swoje plany pracy szkoleniowej w punkcie na- dycznej w siłach zbrojnych. uczania i to wspomniane reagowanie na błędy umiej- Niezależnie od przedstawionych opinii warto pamię- scawiają w części tabelarycznej planu w przedostatnim tać, że młody dowódca, który nie opanował sztuki in- punkcie. Warto więc zapytać, czy po tylu latach do- struowania i nie czuje się mistrzem w punkcie naucza- świadczeń jest to jedyny dorobek metodyki szkolenia? nia, nie potrafi nauczać żołnierzy elementarnych za- Poprawnie opracowano układ tego modelu w Porad- gadnień żołnierskiego zawodu, stanowiących treść niku metodycznym – Nauczanie regulaminu ogólnego programu szkolenia podstawowego. Jeśli nie opanował i musztry (sygn. Szkol. 784/96). Wystarczy tam zajrzeć. podstaw rzemiosła wojskowego, jakim jest niewątpli- Kolejną wątpliwość budzi umiejscowienie wprowa- wie problematyka planowania, organizowania i realiza- dzenia w sytuację taktyczną w trzecim punkcie modelu cji szkolenia podstawowego, będzie z trudem wykony- instruowania. Według mnie nie jest to poprawne roz- wał zadania szkoleniowe w kolejnych etapach i okre- wiązanie, ponieważ zakłóca tok postępowania instruk- sach szkolenia w warunkach jednostki wojskowej. tora i rozprasza szkolonych. Zgodnie z tą kolejnością Działalność szkoleniowa takiego dowódcy będzie się instruktor podaje szkolonym, czego będzie ich uczył opierać głównie na improwizowaniu, a nie na spraw- (treść zagadnienia), omawia, do czego ta czynność bę- dzonych wzorcach metodyki szkolenia. dzie im służyć (zapoznaje z celem szkolenia), po czym odrywa się od toku postępowania i zaczyna przedsta- KTO WYPROSTUJE? wiać położenie i działanie przeciwnika oraz wojsk Doświadczenia zdobyte w ciągu dziesięcioleci mo- własnych. Dobrze, jeżeli zrobi to w dwóch – trzech głyby sugerować, że w układzie podstawowego modelu zdaniach. Gorzej, jak zaczyna odczytywać z planu pra- instruowania i jego praktycznym zastosowaniu nie cy wiele mało istotnych informacji. W tym czasie szko- można wiele zmienić. Jak się jednak okazuje, nie jest to leni koncentrują się na czymś, co nie jest treścią szkole- do końca prawdą. W obowiązującej Instrukcji o dzia- nia. Jeżeli wprowadzenie w sytuację trwa zbyt długo, to łalności szkoleniowo-metodycznej (sygn. Szkol. prawdopodobnie niektórzy szkoleni zdążą zapomnieć, 816/2009) autorzy przedstawili układ tego modelu. Za- czego w tym punkcie nauczania będą się uczyć. Nieza- wiera on jedenaście punktów. Analiza ich treści wska- leżnie jednak od tego, instruktor z chwilą zakończenia zuje jednak na istotne nieporozumienia, które mają wprowadzania w sytuację taktyczną powraca do po- bezpośredni związek z błędnym opracowywaniem pla- przedniego toku postępowania i podaje szkolonym, na nów pracy instruktora w punkcie nauczania. jaką komendę daną czynność będą wykonywać. Jak już Pierwsze zastrzeżenie, według mnie, odnosi się do wspomniałem, dobrze, jeżeli szkolony pamięta, o jaką przedostatniego (dziesiątego) punktu modelu, czyli re- czynność chodzi. Pamiętajmy, że mamy do czynienia agowania instruktora na popełniane błędy. I ostatniego z młodym żołnierzem, w początkowym okresie szkole- – omówienie zrealizowanego zagadnienia. Wyodręb- nia, kiedy to podstawowy model instruowania ma za- nienie funkcji kontroli jakości ćwiczenia wykonywane- sadnicze znaczenie. go przez szkolonych i umiejscowienie jej jako ostatniej Należałoby zatem rozważyć takie rozwiązanie: in- czynności instruktora po zakończeniu szkolenia żołnie- struktor na wstępie krótko zapoznaje szkolonych z sy- rzy w punkcie nauczania jest wypaczeniem istoty in- tuacją taktyczną (niekiedy jednym zdaniem), następnie struowania. Zastanawiam się, co legło u podstaw tak przystępuje do nauczania określonej czynności według nieodpowiedniego zapisu? Przecież instruktor ma obo- układu wypracowanego przez lata doświadczeń. Taki wiązek reagowania na popełniane błędy na wszystkich też sposób postępowania obowiązywał stosunkowo nie- etapach szkolenia żołnierzy w punkcie nauczania – od dawno. Opierając się na doświadczeniach, nie znajduję chwili ich zameldowania się w nim, do czasu odejścia. uzasadnienia dla obecnych innowacji. n

1 L. Jaworski, A. Karbowiński: Nauczanie regulaminu ogólnego i musztry. Poradnik metodyczny. Sztab Generalny Wojska Polskiego, Inspektorat Szkolenia, Warszawa 1996, s. 74

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2015 85 DOŚWIADCZENIA „Rapid Trident ’14” na Ukrainie

CELEM ĆWICZEŃ BYŁO POLITYCZNE ZAAKCENTOWANIE SOLIDARNOŚCI Z UKRAINĄ PAŃSTW BIORĄCYCH W NICH UDZIAŁ.

płk rez. Tomasz Lewczak

rzedsięwzięcie to zrealizowano w dniach 13–26 że na nim poruszać się, z zachowaniem warunków bez- Pwrześnia 2014 roku na poligonie Starychi w okrę- pieczeństwa, do 30 pojazdów. Obiekt dysponuje wy- gu Jaworiw w Międzynarodowym Centrum Utrzyma- dzielonymi rejonami do szkolenia pododdziałów nia Pokoju i Bezpieczeństwa (Ukrainian International (oddziałów): wojsk specjalnych; aeromobilnych (znaj- Peacekeeping and Security Center – IPSC), położo- dują się tutaj m.in.: dwa obszary do zrzutu desantu oraz nym około 60 km na zachód od Lwowa, czyli w pobli- sześć lądowisk dla śmigłowców); powietrznodesanto- żu granicy z naszym krajem. Przeprowadzono je na wych, w tym do wysadzania desantów spadochrono- Autor jest starszym podstawie porozumienia technicznego (Technical Ar- wych; wsparcia bojowego (Combat Support – CS) oraz specjalistą w Oddziale rangement – TA) zawartego na poziomie ministrów zabezpieczenia logistycznego i medycznego (Combat Szkolenia obrony narodowej. Z ich upoważnienia dokument ten Service Support – CSS). Międzynarodowego podpisali przedstawiciele Dowództwa Generalnego Na poligonie istnieje również możliwość pokonywa- Inspektoratu Szkolenia Rodzajów Sił Zbrojnych oraz Dowództwa Wojsk Lądo- nia szerokich przeszkód wodnych oraz przygotowania DGRSZ. wych Ukrainy. pododdziałów do wykonywania zadań w operacjach wsparcia pokoju. Znajduje się tu także ośrodek do szko- MIEJSCE ĆWICZEŃ lenia podwodnego dla nurków oraz tor szkolenia psy- Poligon Starychi ma powierzchnię około 360 km2. chologicznego. Jest to największy tego typu obiekt w tej części Europy, W IPSC można prowadzić międzynarodowe ćwicze- znacznie większy od poligonu w Drawsku Pomorskim. nia od poziomu plutonu do brygady. Od 1995 roku Jego powierzchnia i infrastruktura pozwalają na prowa- przeprowadzono tutaj ponad 40 ćwiczeń, w których dzenie ćwiczeń taktycznych ze strzelaniem amunicją uczestniczyło około 30 tys. żołnierzy z innych państw. bojową przez dwie brygady zmechanizowane (pancer- W rejonie wydzielonym do szkolenia pododdziałów ne) jednocześnie, w dzień i w nocy, z wykorzystaniem przygotowującego do wykonywania zadań w ramach wszystkich środków ogniowych będących w ich wypo- operacji wsparcia pokoju znajdują się następujące sażeniu. Na poligonie można strzelać amunicją bojową, obiekty (rejony) szkoleniowe: stanowisko dowodzenia prowadzić ogień pośredni i na wprost, a także wykorzy- batalionu; punkty kontrolne (Check Points – CPs); stywać przeciwlotnicze środki rażenia. Można także punkty obserwacyjne (Observation Points – OPs); ob- zrzucać bomby odłamkowo-burzące o ciężarze do 500 szary do prowadzenia patrolowania; rejon z improwizo- kg, a w wybranych rejonach ustawiać kilka wariantów wanymi urządzeniami wybuchowymi (Improvised pól tarczowych. Ponadto możliwe jest strzelanie ze Explosive Devices – IEDs); rejony do kontroli ruchu śmigłowców amunicją bojową. pojazdów; miejsca udzielania pomocy humanitarnej; Poligon Starychi ma także tor do nauki jazdy pojaz- teren zurbanizowany, w którym prowadzi się przeszuki- dami gąsienicowymi oraz kołowymi. Jednocześnie mo- wanie budynków; rejon do udzielania pomocy medycz-

86 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2015 DOŚWIADCZENIA

nej oraz do szkolenia zespołów ochraniających ważne wchodził w skład ćwiczącego plutonu. Za pozostałe osoby (Very Important Person – VIP). poziomy zabezpieczenia medycznego odpowiadała Centrum dysponuje nowoczesną infrastrukturą strona ukraińska zgodnie z zapisami zawartymi w po- z oprzyrządowaniem komputerowym i systemami sy- rozumieniach technicznych. mulacji pola walki. Jego baza szkoleniowa obejmuje m.in.: REALIZACJA ZADANIA – ośrodek do prowadzenia ćwiczeń dowódczo-szta- Przemieszczenie z miejsca stałej dyslokacji (MSD) bowych wspomaganych komputerowo oraz ćwiczeń do rejonu ćwiczeń zorganizowano transportem koło- taktycznych z wojskami do szczebla brygady, z uży- wym. Granicę państwa przekroczono 13 września, ciem następujących systemów symulacji pola walki: a powrót nastąpił 26 września. Jednostką wojskową, na Joint Conflict & Tactical Simulation (JCATS), MILES bazie której organizowano ćwiczenia „Rapid Trident 2000 (Multiple Integrated Laser Engagement System) ’14”, była 80 Brygada Aeromobilna, rozwinięta i Virtual Battle Space (VBS2); z lwowskiego 80 Pułku Aeromobilnego. To jedna z naj- – sale konferencyjne wyposażone w najnowocze- lepiej wyszkolonych i wyposażonych ukraińskich jed- śniejszy sprzęt elektroniczny; nostek wojskowych. Brygada powstała w październiku – stołówkę oraz salę przeznaczoną do organizowania 2013 roku (od 2003 roku był to pułk). Jej struktura jest przyjęć dla VIP-ów; następująca: dowództwo brygady; trzy aeromobilne ba- – bazę hotelową z1670 łóżkami; taliony desantowe, każdy w składzie trzy kompanie de- – centrum medyczne; santowe; bateria moździerzy; plutony samodzielne; dy- UDZIAŁ POLSKICH – stadion piłkarski z zakrytymi trybunami; wizjon artylerii haubic; bateria przeciwlotnicza; bateria ŻOŁNIERZY – halę sportową; przeciwpancerna; kompania rozpoznania; kompania PRZYNIÓSŁ – zespół boisk do uprawiania różnych dyscyplin łączności; pluton snajperów; pluton dowodzenia; kom- sportowych (siatkówki, koszykówki, piłki ręcznej, ko- pania zabezpieczenia materiałowego; kompania zabez- WYMIERNE metki, tenisa ziemnego itp.); pieczenia desantowania; kompania remontowa; kompa- EFEKTY – siłownię (w budynku) oraz park przyrządów do nia inżynieryjna; pluton rozpoznania skażeń oraz sa- SZKOLENIOWE wykonywania ćwiczeń siłowych na powietrzu; modzielne pododdziały. PRZY NIEWIELKICH – strzeżone parkingi dla ponad 200 pojazdów; Na terenie koszar Brygady znajduje się dobrze wy- NAKŁADACH – stacje tankowania pojazdów (przepustowość: 25 posażony ośrodek spadochronowy. Jej żołnierze są FINANSOWYCH pojazdów na godzinę). przygotowani m.in. do wykonywania skoków ze spadochronem w dzień i w nocy z samolotów A-26 oraz CELE śmigłowców przeznaczonych do zrzucania desantu. Służyły one przede wszystkim: Kadrę oficerską na potrzeby Brygady szkoli Akade- – doskonaleniu umiejętności współdziałania między mia Wojsk Lądowych we Lwowie, gdzie znajduje się żołnierzami państw NATO i krajów należących do pro- również profesjonalna baza szkoleniowa do szkolenia gramu „Partnerstwo dla pokoju” („Partnership for Pe- specjalistycznego wojsk desantowo-szturmowych. Od ace” – PdP) pod względem taktyki i procedur operacyj- początku 2013 roku jednostka była przygotowywana nych (Tactics, Techniques and Procedures – TTPs); do przejścia na służbę kontraktową, a od 2014 roku – usprawnieniu pracy sztabu batalionu o wielonaro- część jej pododdziałów składa się wyłącznie z żołnie- dowym składzie podczas planowania działań oraz do- rzy kontraktowych. wodzenia pododdziałami w trakcie ich prowadzenia; Żołnierze 80 Brygady Aeromobilnej uczestniczyli – stworzeniu warunków do szkolenia dowódców w operacjach wsparcia pokoju w Kosowie, Iraku, pododdziałów szczebla drużyna – pluton – kompania – Afganistanie, Bośni i Hercegowinie, Kongo, Sierra batalion oraz doskonaleniu indywidualnych umiejętno- Leone i Górnym Karabachu. Minister obrony narodo- ści żołnierzy. wej Ukrainy zdecydował, że to właśnie z tej Brygady Przedsięwzięcie to realizowano w formie ćwiczeń zostaną wydzielone siły do wspólnej polsko-litewsko- z wojskami (Field Training Exercise – FTX), a ich te- -ukraińskiej brygady LITPOLUKRBRIG. W czerwcu matyka dotyczyła prowadzenia operacji wsparcia poko- 2012 roku pomyślnie przeszły one certyfikację. Obec- ju (Peace Support Operation – PSO). Uczestniczyło nie znaczną część pododdziałów jednostki przerzuco- w nich ponad 1,2 tys. żołnierzy. no na wschodnią granicę Ukrainy do walki z separaty- Polski pluton ćwiczył w strukturze kompanii Bravo, stami. W pierwszym tygodniu pobytu na Ukrainie w której skład wchodziły plutony z Polski, Ukrainy szkolenie przygotowawcze do ćwiczeń prowadzono i Mołdawii. Jej dowódcą był oficer polski. Kompania plutonami. Realizowano przede wszystkim zagadnie- była częścią międzynarodowego batalionu. nia z: taktyki, szkolenia medycznego oraz szkolenia Łączność dla ćwiczącego plutonu zorganizowano inżynieryjnego. Odbyły się także wszelkiego rodzaju z użyciem etatowych środków łączności polskiego ba- instruktaże. Szkolenie obejmowało: talionu (radiostacje Radmor 3501) oraz środków łącz- l przygotowanie dowództwa batalionu oraz dowód- ności strony ukraińskiej, które zapotrzebowano wcze- ców kompanii i plutonów, zgodnie z natowskimi takty- śniej. Pierwszą pomoc w czasie przemieszczania i pod- ką, technikami działania i procedurami operacyjnymi, czas ćwiczeń zapewniał ratownik medyczny, który w czasie realizacji następujących zadań taktycznych:

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2015 87 DYDAKTYKADOŚWIADCZENIA I METODYKA

LICZBA ŻOŁNIERZY ORAZ ZAANGAŻOWANIE POSZCZEGÓLNYCH KRAJÓW W ĆWICZENIACH „RAPID TRIDENT ’14”

600 Ukraina – kompania zmechanizowana, dwa plutony zmechanizowane, pluton wsparcia, pluton saperów, pluton aeromobilny, oficerowie sztabu Ponad USA – kompania aeromobilna, oficerowie sztabu Rumunia – kompania zmechanizowana, oficerowie sztabu Mołdawia – pluton aeromobilny, pluton zmechanizowany, oficerowie sztabu 1200 Wielka Brytania – kompania rozpoznawcza, oficer sztabu Litwa – pluton rozpoznawczy, oficerowie sztabu żołnierzy Azerbejdżan – pluton zmechanizowany, oficerowie sztabu Bułgaria – pluton zmechanizowany, oficerowie sztabu Polska – dowódca kompanii (międzynarodowej), pluton szturmowy (30 żołnierzy z 25 BKPow), oficer prasowy (Public Affairs Officer – PAO), oficer O/C (Observer/Controller), kierowcy autobusu i samochodu ciężarowo-terenowego Gruzja – pluton zmechanizowany, oficerowie sztabu Kanada – instruktorzy, oficerowie sztabu 195 Niemcy – pluton aeromobilny bez dwóch drużyn Łotwa – oficerowie sztabu Norwegia – oficerowie sztabu Hiszpania – oficerowie sztabu 60 46 43 41 40 35 35 26 12 12 5 2 2 USA RFN Litwa Łotwa Gruzja Polska Wielka Kanada Ukraina Brytania Bułgaria Rumunia Norwegia Hiszpania Mołdawia MILITARIUM STUDIO PK STUDIO MILITARIUM Azerbejdżan

Opracowanie własne.

– ubezpieczenie przemieszczającej się kolumny – prowadzenie obrony w terenie zurbanizowanym, marszowej, – opanowywanie obiektów w terenie zurbanizowa- – przeciwdziałanie improwizowanym urządzeniom nym; wybuchowym (Counter Improvised Explosive Devi- l usprawnianie pracy wielonarodowego sztabu ba- ses – C-IEDs), talionu związanej z planowaniem działań i dowodze- – patrolowanie (piesze i na pojazdach) na szczeblu niem międzynarodowymi pododdziałami; plutonu, l podniesienie poziomu planowania, organizowa- – prowadzenie działań w terenie zurbanizowanym – nia i wykonywania zadań na szczeblu batalionu oraz przeszukiwanie budynków przez plutony (Cordon and na niższych szczeblach dowodzenia w ramach opera- Search – C&S), cji wsparcia pokoju; – prowadzenie spotkań z miejscową starszyzną l zwiększenie interoperacyjności batalionu. (Key Lider Engagements – KLEs), Terminy związane z przeprowadzeniem ćwiczeń – zapewnienie bezpieczeństwa FOB, były następujące: – przestrzeganie procedur w stałych (Permanent – 12–13 września – przemieszczenie polskiego Check Points – PCPs) oraz mobilnych punktach kon- pododdziału do rejonu ćwiczeń; trolnych (Vehicle Check Points – VCPs), – 14 września – szkolenie dotyczące przestrzegania – przestrzeganie procedur w punktach obserwacyj- warunków bezpieczeństwa podczas ćwiczeń oraz po- nych (OP), bieranie sprzętu i środków pozorowania pola walki od – udzielanie pierwszej pomocy medycznej, w tym strony ukraińskiej; ewakuacja medyczna (Medical Evacuation – Medevac), – 15–19 września – szkolenie wstępne, czyli tzw. – ochrona ważnych osób, sytuacyjne (Situational Training Exercise –STX); – wykonywanie manewru po spieszeniu z wozów – 19 września – „Dzień dostojnych gości” (Distin- bojowych, guish Day);

88 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2015 DOŚWIADCZENIA

– 20 września – obsługa sprzętu, przygotowanie do nie polityczno-militarnej solidarności z tym pań- FTX; stwem. Ćwiczenia były atrakcyjnym przedsięwzię- – 21 września – „Dzień kulturalny”; ciem szkoleniowym, czego dowodem zgłoszenie ak- – 22–25 września – FTX; cesu do udziału w nim 15 państw. W ich trakcie – 26 września – ceremonia zakończenia ćwiczeń doświadczeniem zdobytym podczas prowadzenia i powrót do garnizonu w kraju. operacji wsparcia pokoju wymieniali się żołnierze Na podstawie wynegocjowanego porozumienia tech- z innych państw NATO oraz należących do progra- nicznego Ukraińcy wsparli stronę polską wozami bojo- mu „Partnerstwo dla pokoju”. wymi, pojazdami ciężarowymi – terenowymi, pojazda- Udział polskich żołnierzy przyniósł wymierne efekty mi osobowo-terenowymi, uzbrojeniem, amunicją (śle- szkoleniowe przy niewielkich nakładach finansowych. pą), środkami pozorowania pola walki, środkami Polski zespół planistyczno-negocjacyjny, składający się łączności, paliwem. Zapewnili także zakwaterowanie, z oficerów Oddziału Szkolenia Międzynarodowego bieżącą wodę, energię elektryczną, wywóz ścieków itp. DGRSZ i 25 BKPow, uczestniczący w konferencjach Strona polska zabezpieczała we własnym zakresie planistycznych dotyczących ćwiczeń, wynegocjował przemieszczenie żołnierzy wraz z indywidualnym wy- korzystne warunki dla polskiego pododdziału. Ogólny posażeniem na poligon. Ukraińcy zagwarantowali go- koszt udziału w ćwiczeniach to kwota około 55 tys. zł, rące posiłki oraz suche racje żywnościowe (Meal Re- na którą złożyły się koszty wyżywienia (¼ diety) oraz ady to Eat – MRE), za które zapłaciła 25 Brygada Ka- przemieszczenia z kraju na poligon Starychi i z powro- walerii Powietrznej. Strona polska wykorzystywała tem. Pozostałe elementy zabezpieczenia (nieodpłatnie) podczas ćwiczeń własne uzbrojenie i środki pozorowa- zapewniła strona ukraińska. nia pola walki, w tym: Polska była jedynym krajem, który wynegocjował – 5,56 mm kbs Beryl – 33 szt., tak korzystne warunki. Średni koszt udziału żołnierzy – 7,62 mm km PK – 3 szt., innych państw był trzy – cztery razy większy. – 7,62 mm kbw SWD – 3 szt., Obiekty szkoleniowe ukraińskiego ośrodka pozwoli- – 26 mm pistolety sygnałowe – 3 szt., ły na zrealizowanie zaplanowanych przez polski pod- – 7,62 mm naboje kb ślepe – 1000 szt., oddział przedsięwzięć szkoleniowych. Ukształtowanie – 5,56 mm naboje ślepe – 5 tys. szt., poligonu (teren lesisty i wyżynny) nastręczało jednak – 26 mm naboje oświetlające ze spadochronem – pewnych trudności z nawiązywaniem i utrzymywa- 30 szt., niem łączności w promieniu 7–10 km. Poza tym do za- – 26 mm naboje sygnałowe – 10 kpl., dań wykonywanych przez polski pluton odpowiedniej- – ręczne granaty dymne RGD-2 – 10 szt., sze byłyby ciężarówki lub pojazdy typu HMMWV niż – petardy do pozorowania ognia artylerii z zapalni- BWP-2, zaoferowane przez stronę ukraińską. kiem tarciowym – 50 szt., Udział w ćwiczeniach „Rapid Trident ’14” pozwala – petardy do pozorowania ognia artylerii z zapalni- wyciągnąć następujące wnioski: kiem ZT-1 – 30 szt., – należy wyposażać żołnierzy w nowoczesny sprzęt – hełmy kevlarowe – 29 szt., noktowizyjny i termowizyjny, co umożliwi im właści- – lornetki LP 7x45 – 3 szt., we wykonywanie zadań w warunkach ograniczonej wi- – gogle noktowizyjne NPL-1 – 3 szt., doczności; – radiostacje Radmor 3501 – 4 szt. – trzeba stworzyć możliwość utrzymywania łączno- Strona ukraińska zapewniła (bezpłatnie) polskiemu ści między poszczególnymi żołnierzami drużyny, co pododdziałowi: zapewnią im radiostacje osobiste; – 7,62 mm naboje ślepe – 1,5 tys. szt., – niezbędnym zestawem wyposażenia każdego pol- – granaty dymne białe – 30 szt., skiego dowódcy drużyny (plutonu) powinien być GPS, – granaty dymne pomarańczowe – 30 szt., konieczny do zorientowania się w nieznanym terenie; – naboje sygnalizacyjne (flara) białe – 30 szt., – należy położyć większy nacisk na szkolenie w te- – naboje sygnalizacyjne (flara) czerwone – 10 szt., renie zurbanizowanym, zwłaszcza na prowadzenie – naboje sygnalizacyjne (flara) zielone – 30 szt., działań w pomieszczeniach w obecności cywilów; – systemy MILES – 33 kpl., – zasadne jest zwiększenie efektywności kształcenia – BWP-2 – 3 szt., z języka angielskiego, przede wszystkim z terminologii – samochód osobowo-terenowy UAZ – 1 szt., wojskowej (najczęściej używane słownictwo i skróty – HMMWV – 1 szt. wojskowe), gdyż prowadzone szkolenie wspólnie z ofi- Na czas ćwiczeń wydzieliła także swoje załogi do cerami (podoficerami) z innych krajów uwidoczniło tych pojazdów (kierowca, działonowy, dowódca pojaz- pod tym względem pewne niedoskonałości. Ze szkole- du) oraz zapewniła paliwo. niowego punktu widzenia uzasadniony jest cykliczny udział polskich pododdziałów 25 Brygady Kawalerii WNIOSKI I PROPOZYCJE Powietrznej w ćwiczeniach „Rapid Trident”, organizo- Ze względu na sytuację na Ukrainie udział pol- wanych corocznie na Ukrainie. Kolejne z tej serii za- skiej strony w ćwiczeniach „Rapid Trident ’14” był planowano w połączeniu z ćwiczeniami „Saber Guar- uzasadniony, gdyż konieczne było zademonstrowa- dian ’15” na 20–31 lipca 2015 roku. n

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2015 89 DOŚWIADCZENIA W operacji EUFOR RŚA

NASI ŻANDARMI PO RAZ KOLEJNY BIORĄ UDZIAŁ W OPERACJI NA AFRYKAŃSKIM KONTYNENCIE. ICH OBECNOŚĆ W EUROPEJSKICH SIŁACH ŻANDARMERII JEST DOWODEM NA WZRASTAJĄCE ZNACZENIE FORMACJI TYPU POLICYJNEGO W KONTYNGENTACH WOJSKOWYCH.

gen. dyw. dr Mirosław Rozmus d 1 kwietnia 2014 roku trwa nowa operacja woj- Według tabeli wskaźników rozwoju społecznego Oskowa Unii Europejskiej w Republice Środkowo- (Human Development Index – HDI) Republika należy afrykańskiej (Central African Republic – CAR) – do najuboższych państw świata. Jej sytuację od dawna EUFOR RŚA. Od początku uczestniczą w niej nasze charakteryzuje bieda, niedorozwój gospodarczy, niedo- pododdziały, a trzon kolejnych zmian polskiego kontyn- żywienie społeczeństwa, brak perspektyw na poprawę gentu wojskowego stanowią żołnierze Żandarmerii bytu. W rezultacie kraj obejmują kolejne fazy kryzysu Wojskowej. Po dwóch operacjach w Demokratycznej humanitarnego, wybuchają tu wewnętrzne konflikty Autor jest komendantem Republice Konga i Czadzie to już trzecia afrykańska socjalne, powstają nowe grupy kryminalne i rozwija się głównym Żandarmerii operacja, w którą są zaangażowani nasi żandarmi. Jed- przestępczość zorganizowana oraz uaktywniają się Wojskowej. nak w tym wypadku sytuacja jest zupełnie inna, gdyż ugrupowania terrorystyczne. RŚA to tzw. państwo upa- w EUFOR RŚA Żandarmeria Wojskowa po raz pierw- dłe (failed state), niewywiązujące się z podstawowych szy uczestniczy w ramach zintegrowanego pododdziału obowiązków wobec swoich obywateli. policji (Integrated Police Unit – IPU) Europejskich Sił W raporcie na temat sytuacji bezpieczeństwa Żandarmerii EUROGENDFOR (European Gendarme- w Republice Środkowoafrykańskiej z sierpnia 2013 rie Force – EGF) – formacji, której pełnoprawnym roku sekretarz generalny Organizacji Narodów Zjed- członkiem jesteśmy od 27 czerwca 2013 roku. noczonych zwrócił uwagę na całkowite załamanie władzy konstytucyjnej i upadek państwa. W kraju za- O PAŃSTWIE panowała anarchia, a rząd utracił wszelką kontrolę Republika Środkowoafrykańska (RŚA) jest pań- nad podległymi instytucjami i służbami. W raporcie stwem śródlądowym w sercu Afryki o powierzchni oceniono, że brak natychmiastowej reakcji społeczno- zbliżonej do terytorium Polski (rys.). Liczy około 5 mln ści międzynarodowej w celu poprawy sytuacji będzie mieszkańców, wśród których najliczniejsze wyznanio- skutkował nasilaniem się walk i przestępczości, a dowo grupy stanowią chrześcijanie (m.in. protestanci i ka- celowo doprowadzi do katastrofy humanitarnej. W ta- tolicy), muzułmanie oraz animiści. Stolica państwa kiej sytuacji wiodące międzynarodowe organizacje Bangui jest położona na południu kraju w pobliżu gra- bezpieczeństwa podjęły działania zmierzające do po- nicy z Demokratyczną Republiką Konga. prawy sytuacji w tym kraju1.

1 Raport Sekretarza Generalnego Organizacji Narodów Zjednoczonych dotyczący sytuacji w Republice Środkowoafrykańskiej. S/2013/470. Ra- da Bezpieczeństwa ONZ, Nowy Jork 2013, s. 3.

90 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2015 DOŚWIADCZENIA

W sytuacjach kryzysowych Europejskie Siły Żandarmerii stanowią efektywne uzupełnienie komponentu wojskowego, który może współdziałać z policją lokalną, zwłaszcza w okresie przejściowym od operacji o charakterze wojskowym do operacji o charakterze cywilnym. ADAM ROIK/COMBAT CAMERA DORSZ CAMERA ROIK/COMBAT ADAM

Na uwagę zasługuje fakt, że w północnej części pań- Afrykańskim (Mission Internationale de Soutien à la stwa, w prowincji Vakaga ze stolicą Birao, w latach Centrafrique Sous Conduite Africaine – MISCA), kon- 2008–2009 prowadzono poprzednią operację wojsko- tynuującą działalność wcześniejszej misji Unii Afry- wą Unii Europejskiej – EUFOR Czad/RŚA. W niej kańskiej oraz Konsolidacji Pokoju w Republice Środ- również uczestniczyły Siły Zbrojne RP. W tamtym cza- kowoafrykańskiej (Mission de Consolidation de la Paix sie północny region Republiki Środkowoafrykańskiej en Centrafrique – MICOPAX). był miejscem, do którego przemieszczali się uchodźcy Do głównych zadań MISCA należy ochrona osób z ogarniętego walkami sudańskiego Darfuru. Do zadań cywilnych, wsparcie bezpieczeństwa i porządku pu- tamtej operacji należała ochrona osób cywilnych, za- blicznego, stabilizacja państwa oraz wsparcie procesu pewnienie bezpieczeństwa dostaw pomocy humanitar- odtwarzania organów i instytucji państwa, a także zanej poprzez umożliwienie przemieszczania się organi- pewnienie bezpieczeństwa dostaw pomocy humanitar- zacjom humanitarnym, ochrona personelu ONZ i osób nej, wsparcie działań polegających na rozbrajaniu grup towarzyszących oraz umożliwienie powrotu przesiedlo- rebelianckich, reintegracja bojowników, jak również nym (internally displaced persons)2. poparcie wysiłków na rzecz reformy sektora bezpie- czeństwa3. INTERWENCJA MIĘDZYNARODOWA Aby wesprzeć Międzynarodową Misję Wsparcia Zbrodnie dokonywane na ludności cywilnej, bezpra- Republiki Środkowoafrykańskiej, rząd Francji podjął wie i walki na tle wyznaniowym stanowią zagrożenie decyzję o powołaniu misji Sangaris, do której najważ- nie tylko dla Republiki Środkowoafrykańskiej, lecz niejszych zadań należy przywrócenie bezpieczeństwa także dla całego regionu Afryki Centralnej. Dlatego też ludności cywilnej oraz zapobieganie zbrodniom wojen- jako pierwsza w rozwiązanie kryzysu zaangażowała się nym. Na apel rządu francuskiego o przyłączenie się do najbliższa kulturowo i lokalnie Unia Afrykańska. Na operacji pozytywnie odpowiedziała między innymi mocy decyzji Rady Pokoju i Bezpieczeństwa (Peace Polska, która zdecydowała o skierowaniu do RŚA and Security Council – PSC) z lipca 2013 roku posta- 50-osobowego kontyngentu sił powietrznych, a w jego nowiła powołać Międzynarodową Misję Wsparcia ramach samolotu Hercules C-130, dwóch załóg oraz Republiki Środkowoafrykańskiej pod Przewodnictwem techników i specjalistów ds. transportu lotniczego. Za-

2 M. Brylonek: Polski Kontyngent Wojskowy w Czadzie i Republice Środkowoafrykańskiej. „Przegląd Żandarmerii” 2008 nr 3, s. 8. 3 Koncepcja międzynarodowej misji wsparcia MISCA. Unia Afrykańska, Addis Abeba 2013, s. 4.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2015 91 DOŚWIADCZENIA

REPUBLIKA 5 mln ŚRODKOWO- mieszkańców AFRYKAŃSKA 333 USD Birao – PKB na jednego Religia mieszkańca (2013 rok) 15,6% islam 56% Bossangoa Bria chrześcijaństwo 13% Bouar animizm Bambari 0,3% Bangui Bangassou bahaizm Mbaiki 15,1% Nola nieokreślone Zadaniem operacji Unii Europejskiej jest wkład w ochronę ludności cywilnej w stolicy państwa Bangui, w szczególności zabezpieczenie terenu lotniska, na którym schronienie znalazło około 100 tys. przesiedlonych.

Żródło: P. Johnston, J. Mandryk: Operation World: The Definitive Prayer Guide to Every Nation. MILITARIUM STUDIO PK STUDIO MILITARIUM Opracowanie PK

daniem kontyngentu była realizacja strategicznych lo- nia 2015 roku, jednak przedłużenie tego terminu jest tów transportowych na trasie Francja – RŚA w celu niemal pewne4. Jednocześnie już 15 września 2014 ro- wsparcia operacji. W ciągu trzech miesięcy trwania ku nastąpiło przekazanie odpowiedzialności za bezpie- mandatu nasi żołnierze pokonali dystans 100 tys. km czeństwo między misją Unii Afrykańskiej MISCA i przetransportowali ponad 80 t ładunku. a misją Organizacji Narodów Zjednoczonych Eskalujący konflikt od początku był wnikliwie moni- MINUSCA. Główne zadania MINUSCA to: torowany przez instytucje Unii Europejskiej, która – ochrona osób cywilnych, w tym: władz i obywateli zgodnie z obowiązującymi procedurami powołała plat- RŚA oraz specjalna kobiet i dzieci; identyfikacja zagro- formę kryzysową dla Republiki Środkowoafrykańskiej. żeń dla społeczeństwa dzięki interakcjom i współpracy Na początku 2014 roku podjęto intensywne działania, z organizacjami humanitarnymi; planowanie, wdraża- które zmierzały do rozpoczęcia operacji reagowania nie i realizacja strategii ochrony ludności; kryzysowego w tym kraju. Podczas posiedzeń Komite- – wsparcie procesów odtwarzania zdolności sprawo- tu Politycznego i Bezpieczeństwa Unii Europejskiej wania władzy w państwie i zachowania integralności (Political and Security Committee – PSC) operację tę terytorialnej; poparły wszystkie państwa członkowskie (28). – umożliwienie niezakłóconych dostaw pomocy hu- 20 stycznia 2014 roku Rada do spraw Zagranicznych manitarnej; (Foreign Affairs Council – FAC) w składzie ministrów – zapewnienie przestrzegania praw człowieka; spraw zagranicznych – szefów dyplomacji udzieliła – wsparcie procesów wprowadzających praworząd- zgodę na kontynuację zaawansowanych przygotowań ność i sprawiedliwość; do powołania sił EUFOR RŚA w ramach wspólnej po- – rozbrojenie, demobilizacja, reintegracja i repatria- lityki bezpieczeństwa i obrony (Common Security and cja bojowników DDRR (Disarmament, Demobiliza- Defence Policy – CSDP). Ostateczna decyzja o zorga- tion, Reintegration and Repatriation). nizowaniu operacji zapadła 10 lutego. Następnie rezo- Rozmieszczanie misji ONZ jest jednak znacznie lucją nr 2149 Rady Bezpieczeństwa ONZ z 10 kwietnia opóźnione i mimo przejęcia obowiązków od Unii Afry- powołano misję ONZ MINUSCA (Mission multidi- kańskiej MINUSCA wciąż nie jest gotowa do wykony- mensionelle intégrée des Nations Unies pour la stabili- wania zadań mandatowych. sation en République centrafricaine). Od 15 września 2014 roku misja miała liczyć do EUFOR RŚA 10 tys. personelu mundurowego, w tym 1,8 tys. poli- Mandat operacji Unii Europejskiej został przyznany cjantów. Wstępnie ma prowadzić działania do 30 kwiet- rezolucją nr 2134 RB ONZ z 28 stycznia 2014 roku.

4 Rezolucja Rady Bezpieczeństwa ONZ nr 2149. Nowy Jork 2014, s. 7.

92 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2015 DOŚWIADCZENIA

Zgodnie z jej zapisami Unia Europejska zostaje upo- rzystania przez Unię Europejską w Larissie w Grecji. ważniona do podjęcia wszelkich działań, które uzna Dowództwo sił (Force Headquarters – FHQ) zlokalizo- za stosowne przez okres 6 miesięcy od ogłoszenia peł- wano w Bangui w RŚA. Operacją dowodzi francuski nych zdolności operacyjnych FOC (full operational generał dywizji Philippe Ponties, a siłami – francuski capacity)5. generał brygady Thierry Lion. Za strategiczne cele Unii Europejskiej w Republice Siły własne operacji na teatrze działań w Republice Środkowoafrykańskiej uznano: Środkowoafrykańskiej, oprócz FHQ, składają się z: – przeciwdziałanie zagrożeniom dla ludności stwa- – batalionu manewrowego (cztery kompanie manew- rzanym przez grupy zbrojne oraz wsparcie powrotu po- rowe), rządku konstytucyjnego; – zintegrowanego pododdziału policji (cztery pluto- – udział w rozwiązaniu kryzysu i zmniejszeniu jego ny manewrowe), wpływu na społeczeństwo; – pododdziału sił specjalnych, – utworzenie warunków do funkcjonowania właści- – pododdziału logistycznego. wych sił pokojowych ONZ lub Unii Afrykańskiej. W odwodzie pozostaje kompania manewrowa oraz Zadaniem operacji Unii Europejskiej jest udział grupa zadaniowa sił specjalnych. w ochronie ludności cywilnej w stolicy państwa Docelowo odpowiedzialność za bezpieczeństwo Bangui, zwłaszcza zabezpieczenie terenu lotniska, na w Republice Środkowoafrykańskiej spocznie na wielo- którym schronienie znalazło około 100 tys. przesiedlo- wymiarowej zintegrowanej misji stabilizacyjnej ONZ nych. EUFOR RŚA wspiera także działania społeczno- MINUSCA. ści międzynarodowej oraz stwarza warunki do dostarczania pomocy humanitarnej. Operacja unijna ŻANDARMERIA ma ambitny mandat utworzenia bezpiecznego i stabil- PODSTAWĄ KONTYNGENTU nego otoczenia (Safe and Secure Environment – SASE) Rząd RP podjął decyzję o udziale w operacji Unii w celu przekazania odpowiedzialności misji ONZ lub Europejskiej jako kontynuacji wcześniejszego zaanga- Unii Afrykańskiej. Istotne są kryteria osiągnięcia suk- żowania we wsparcie francuskiej misji Sangaris. Wyni- cesu operacji. Za najważniejsze należy uznać zdobycie ka ona z postanowienia prezydenta RP o użyciu pol- pełnych zdolności operacyjnych przez misję ONZ skiego kontyngentu wojskowego. Liczy on 50 żołnie- MINUSCA i umożliwienie jej przejęcia odpowiedzial- rzy i składa się z: dowództwa, narodowego wkładu do ności za działania stabilizacyjne. dowództw i sztabów, plutonu manewrowego Żandar- Operacja EUFOR RŚA jest prowadzona w czterech merii Wojskowej, narodowej komórki wywiadu, zespo- fazach: łu zabezpieczenia teleinformatycznego oraz narodowe- I – przygotowanie: przemieszczenie i rozmieszcze- go elementu wsparcia. nie sił na teatrze działań; Pluton manewrowy Żandarmerii Wojskowej, będą- II – realizacja: widoczna obecność EUFOR podczas cy trzonem kontyngentu, wydzielił Oddział Specjalny wykonywania zadań operacyjnych; ŻW z Mińska Mazowieckiego. Oprócz żandarmów III – konsolidacja: zapewnienie bezpiecznego i sta- w skład PKW wchodzą żołnierze z 1 Brygady Logi- bilnego środowiska oraz zakończenie działań operacyj- stycznej, 9 Brygady Wsparcia Dowodzenia oraz In- nych i przekazanie odpowiedzialności; spektoratu Wsparcia Sił Zbrojnych. Żołnierze żandar- IV – wycofanie: przemieszczenie sił do Europy. merii są częścią komponentu Europejskich Sił Żan- Założono, że operacja będzie trwać dziewięć miesię- darmerii, międzynarodowej organizacji formacji cy: trzy przeznaczono na przygotowanie pełnych zdol- policyjnych o statusie wojskowym. Ze względu na ności operacyjnych, kolejne sześć – na operację właści- przynależność do tych sił polscy żandarmi noszą gra- wą. EUFOR RŚA zaplanowano jako operację pomo- natowe, a nie szkarłatne berety, a także odznaki nara- stową (Bridging Operation), z zamiarem przekazania mienne, które są ujednoliconymi elementami umun- odpowiedzialności misji Organizacji Narodów Zjedno- durowania EUROGENDFOR. czonych 15 grudnia 2014 roku. W związku z tym jed- Pluton manewrowy Żandarmerii Wojskowej we nak, że w planowanym terminie misja ONZ nie uzy- współdziałaniu z żandarmami z innych państw kompo- skała pełnych zdolności operacyjnych, Rada Bezpie- nentu EUROGENDFOR wykonuje zadania związane czeństwa Organizacji Narodów Zjednoczonych, z zapewnieniem bezpieczeństwa w rejonie odpowie- w porozumieniu z Unią Europejską, w rezolucji nr dzialności, w tym swobodnego i bezpiecznego prze- 2181 z 21 października 2014 roku przedłużyła misję mieszczania się ludności, oraz prowadzi działania pa- unijną do 15 marca 2015 roku6. trolowe i policyjne, m.in. w celu identyfikacji i neutra- W operacji uczestniczy około tysiąca żołnierzy, a jej lizacji zagrożeń. Bierze także udział w ochronie budżet wynosi 26 mln euro. Dowództwo operacji (Ope- lotniska oraz tworzeniu odpowiednich warunków do ration Headquarters – OHQ) znajduje się w jednym organizacji niezbędnej w tym rejonie pomocy humani- z macierzystych dowództw zadeklarowanych do wyko- tarnej. Stała obecność polskich żołnierzy przyczynia

5 Rezolucja Rady Bezpieczeństwa ONZ nr 2134. Nowy Jork 2014, s. 11. 6 Rezolucja Rady Bezpieczeństwa ONZ nr 2181. Nowy Jork 2014, s. 1.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2015 93 DOŚWIADCZENIA

się do zwiększenia poczucia bezpieczeństwa lokalnej z udziałem żandarmerii niż wojskowych. Krótka analiza ludności. Do kluczowych kwestii zalicza się również prowadzonych do tej pory operacji wojskowych i misji budowę podstaw współpracy i zapewnienie wsparcia cywilnych, jak powszechnie określa się misje policyjne, lokalnym władzom Republiki Środkowoafrykańskiej. żandarmerii, straży granicznej i praworządności, wskazuje, że spośród 33 aż 23 były typu cywilnego, a jedynie NA BAZIE DOŚWIADCZEŃ 10 typu wojskowego. Zakładając kontynuację tego tren- Żandarmeria Wojskowa już po raz trzeci uczestniczy du w rozwiązywaniu sytuacji kryzysowych, można po- w operacji na kontynencie afrykańskim. Doświadcze- kusić się o stwierdzenie, że formacje prawa i porządku nia z tych wcześniejszych, w Demokratycznej Republi- nadal będą powszechnie wykorzystywane w zarządza- ce Konga w 2006 roku (EUFOR DRK) oraz w Czadzie niu kryzysowym Unii Europejskiej. w latach 2008–2009 (EUFOR Czad/RŚA), okazały się Udział ŻW w EUFOR DRK wywarł także istotny nieocenione podczas wydzielania, przygotowania wpływ na sposób przygotowania żandarmów do udzia- i funkcjonowania kolejnych zmian polskiego kontyn- łu w operacjach poza granicami państwa. W szkole- gentu wojskowego w EUFOR RŚA. Przed misją Unii niach przygotowawczych znacznie większy nacisk kła- Europejskiej w Demokratycznej Republice Konga Żan- dzie się na zapoznanie z kulturą, zwyczajami i tradycja- darmeria Wojskowa była wykorzystywana w ramach mi ludności państw, w których misje mają być pełnione. PKW w zasadzie w jeden z dwóch sposobów: Pod względem szkoleniowego przygotowania do misji – wydzielonymi siłami w jego składzie jako narodo- większe znaczenie przypisuje się również przekazaniu wy element ŻW (od jednego żołnierza do niewielkich odpowiedniej wiedzy dotyczącej przestrzegania zasad pododdziałów – sekcja, pluton); bezpieczeństwa i higieny pracy w klimacie tropikal- – jako element struktury wielonarodowego podod- nym, w tym sposobom zapobiegania odwodnieniu or- działu policji wojskowej; polscy żandarmi wchodzili ganizmu, ukąszeniom przez owady i gady oraz zacho- w skład międzynarodowych plutonów i kompanii. rowaniom na miejscowe choroby. Rok 2006 i udział w operacji EUFOR w Demokra- Nawet najlepszy sposób przygotowania do misji i do- tycznej Republice Konga były przełomowe. Okazało skonałe umiejętności nie są wystarczające bez odpo- się, że w międzynarodowych operacjach reagowania wiedniego zabezpieczenia logistycznego oraz nieza- kryzysowego możliwe jest wykorzystanie żandarmerii wodnego wyposażenia i uzbrojenia wojskowego. w większym stopniu niż wynikało to z tradycyjnego ro- W warunkach afrykańskich, jakże odmiennych od eu- zumienia zadań formacji. Po raz pierwszy w historii ropejskich, stwierdzenie to nabiera szczególnego wy- wystawiła ona trzon polskiego kontyngentu wojskowe- miaru. Dlatego też ważne jest zapewnienie kontyngen- go. Żandarmi wykonywali zadania samodzielnie na towi właściwego poziomu samowystarczalności logi- rzecz dowódcy operacji EUFOR DRK. W trakcie jej stycznej przez włączenie w jego skład niezbędnego trwania realizowali głównie zadania ochronne. W zało- elementu logistycznego, w tym zaopatrzeniowego, me- żeniach przyjęto, że komponent będzie wykorzystany dycznego czy remontowego, mimo planów realizacji w jednym z dwóch wariantów: jako pododdział ma- części zadań z tej dziedziny przez państwo wiodące. newrowy lub jako wyspecjalizowany komponent policji Wiele praktycznych doświadczeń dotyczących po- wojskowej (Military Police Specialized Unit – MPSU). jazdów, wyposażenia, sprzętu i uzbrojenia wojskowego W pierwszym wariancie komponent ŻW realizował przekazano służbom logistycznym Wojska Polskiego zadania patrolowe, pilotował przemieszczające się ko- po to, aby sprzęt ten lepiej dostosować pod każdym lumny wojskowe, ochraniał bazy, obsadzał punkty kon- względem do eksploatacji w warunkach operacji. trolne oraz chronił ważne osoby. W drugim był przygo- Jak wynika z wniosków z EUFOR DRK, komponent towany do zwalczania terroryzmu, poszukiwania osób, ŻW może również działać jako wyspecjalizowana jed- rozpoznania rejonu operacji, bezpośredniego wsparcia nostka policji wojskowej (MPSU), funkcjonująca lub substytucji policji lokalnej oraz doradztwa i szkole- w bezpośredniej podległości i pod kontrolą dowódcy nia lokalnych sił bezpieczeństwa. Zgodnie z przewidy- sił. Taki komponent może także działać w ramach pol- waniami PKW wykonywał głównie zadania pierwsze- skiego kontyngentu wojskowego. W taki sposób był on go wariantu. Ogólnie, zadania EUFOR DRK miały użyty w misji Unii Europejskiej w Czadzie i Republice przede wszystkim charakter policyjny, dlatego też for- Środkowoafrykańskiej (EUFOR Czad/RŚA), gdzie macje typu policyjnego dobrze się w nich sprawdzały. kompania ŻW działała równolegle z kompanią wojsk Żandarmeria Wojskowa, jako formacja typu policyj- lądowych i pełniła funkcję wyspecjalizowanej jednostki nego, była pozytywnie postrzegana przez lokalną lud- policji wojskowej. W ten sposób realizowała część za- ność, która inaczej odnosi się do lekko uzbrojonych sił dań typowo żandarmskich oraz wszystkie, które doty- policyjnych niż do ciężko uzbrojonego wojska. Do- czyły tzw. kontroli rejonu operacji. świadczenia z EUFOR DRK w rzeczywistości utwier- Jednak jak później okazało się, ewolucja sytuacji dziły czynniki polityczne w przekonaniu, że to formacje bezpieczeństwa w misji spowodowała również inny policji, żandarmerii i policji wojskowych będą stanowić sposób wykorzystania komponentu ŻW. Kompania przyszłość w reagowaniu kryzysowym. Dziś, z pewnej wojsk lądowych wyposażona była w ciężkie transporte- perspektywy czasowej, można stwierdzić, że w Unii ry, podczas gdy kompania żandarmerii w pojazdy lek- Europejskiej znacznie więcej organizuje się operacji kie. Dowództwo kontyngentu podjęło decyzję o utwo-

94 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2015 DOŚWIADCZENIA

rzeniu mieszanych grup bojowych. W skład każdej specjalistów dochodzeniowo-śledczych, rozpoznania z nich wchodziły zarówno pojazdy i żołnierze wojsk lą- kryminalnego i kryminalistyki. Ogółem pododdział dowych, jak i żandarmerii7. EGF składa się z: dowództwa, czterech plutonów żan- darmerii (dwa plutony francuskie, pluton polski i plu- EUROPEJSKIE SIŁY ŻANDARMERII ton hiszpański), sekcji dochodzeniowo-śledczej, rozpo- W sytuacjach kryzysowych Europejskie Siły Żandar- znania kryminalnego i kryminalistyki. merii stanowią efektywne uzupełnienie komponentu Żandarmeria Wojskowa, oprócz dowódcy i zastępcy wojskowego, który może współdziałać z policją lokalną, dowódcy polskiego kontyngentu wojskowego i plutonu zwłaszcza w okresie przejściowym od operacji o cha- manewrowego, wydziela też specjalistów dochodzenio- rakterze wojskowym do operacji o charakterze cywil- wo-śledczych i rozpoznania kryminalnego. O roli, jaką nym. Tak jak obecnie w Republice Środkowoafrykań- Europejskie Siły Żandarmerii odgrywają w EUFOR skiej. EUROGENDFOR jest gotowy do prowadzenia RŚA, świadczy fragment listu skierowanego przez do- operacji poza Unią Europejską, ułatwiając stopniowe wódcę operacji do dowódcy EUROGENDFOR. Odno- przekształcanie operacji z wojskowych w policyjne. Si- śnie użycia zintegrowanego pododdziału policji IPU ły te są zdolne do podejmowania w sytuacji zagrożenia EUROGENDFOR w dowodzonej przeze mnie operacji działań ze sfery bezpieczeństwa publicznego. Mogą być stwierdzam, że jego obecność posiada kluczowe zna- również użyte do wspomagania działań policji krymi- czenie dla efektywnego przebiegu operacji. W rzeczy- ZGODNIE Z PLANEM nalnej oraz zwalczania terroryzmu i przestępczości zor- wistości z każdym dniem staje się ona coraz bardziej ganizowanej. EGF może pozostawać w użyciu do czasu operacją typu policyjno-żandarmeryjnego. Z tego też OPERACJA stworzenia odpowiednich warunków do rozwinięcia mi- powodu zwracam się z prośbą o zachowanie obecnej li- W REPUBLICE sji policyjnej o tradycyjnych zadaniach. czebności personelu do końca trwania operacji. ŚRODKOWO- Atutem tak sformowanych jednostek jest ich wojsko- AFRYKAŃSKIEJ wy status oraz zdolność do wykonywania zadań zarów- PRZYSZŁOŚĆ OPERACJI POWINNA no cywilnych, jak i wojskowych. Ponadto, ze względu Operacja w Republice Środkowoafrykańskiej powin- SIĘ ZAKOŃCZYĆ na możliwość pełnej integracji z wojskowym łańcu- na się zakończyć 15 marca 2015 roku przekazaniem od- 15 MARCA chem dowodzenia, komponent EGF jest właściwie powiedzialności misji ONZ MINUSCA. Jednak rozpa- 2015 ROKU przygotowany do bliskiego współdziałania i koordyna- trywane są różne warianty, w tym krótkookresowe PRZEKAZANIEM cji działań bezpośrednio z siłami wojskowymi. przedłużenie jej mandatu. MINUSCA stopniowo prze- ODPOWIE- Europejskie Siły Żandarmerii są zdolne do włącze- mieszcza swoje siły do Republiki Środkowoafrykań- DZIALNOŚCI nia się we wszystkie fazy operacji zarządzania kryzyso- skiej, ale nadal poszukuje niektórych krytycznych zdol- wego. W zależności od zaproponowanych rozwiązań ności, w tym zintegrowanego pododdziału policji. Or- MISJI użycia, EGF mogą stanowić komponent sił wojsko- ganizacja Narodów Zjednoczonych prowadzi z Unią ONZ MINUSCA wych i podlegać dowódcy operacji lub władzom cywil- Europejską i EUROGENDFOR rozmowy dotyczące nym, na przykład jako służba wykonująca głównie możliwej kontynuacji funkcjonowania komponentu po- czynności dochodzeniowo-śledcze. W razie zastosowa- licji wojskowej w RŚA pod egidą ONZ. nia EGF jako zintegrowanej jednostki policyjnej mogą Obecnie rumuńska prezydencja EGF rozważa wkład one realizować zadania związane z kontrolą obszaru w misję ONZ po 15 marca 2015 roku w postaci transfe- działań na terytorium unijnym, jak i poza nim, w tym ru komponentu tych sił w celu pomocy komponentowi zabezpieczać ewakuację obywateli państw Unii, jeśli policji ONZ w osiągnięciu pełnych zdolności operacyj- zaistniałaby taka potrzeba. nych. Pododdział Europejskich Sił Żandarmerii pozo- Siły te są przeznaczone głównie do prowadzenia stałby w Republice Środkowoafrykańskiej w mniej- działań pod egidą Unii Europejskiej, ale mogą być tak- szym składzie i pełnił funkcje szkoleniowo-doradcze na że oddane do dyspozycji NATO, Organizacji Narodów rzecz misji ONZ oraz lokalnych sił bezpieczeństwa. Zjednoczonych, Organizacji Bezpieczeństwa i Współ- Kończąc operację EUFOR RŚA, Unia Europejska pracy w Europie albo innej organizacji międzynarodo- z pewnością nie zakończy swojej obecności operacyj- wej lub koalicji państw. EGF są więc unikalnym instru- nej w tym państwie. Aby utrzymać osiągnięcia, zakła- mentem, który może być wykorzystany w różnych fa- da się powołanie na 2–3 lata zespołu doradczego żan- zach kryzysu, dostępnym dla międzynarodowych darmerii (policji), który składałby się z ekspertów rezy- organizacji bezpieczeństwa. dentów oraz wizytujących do prowadzenia działalności Przedstawione uwarunkowania sprawiły, że planiści doradczo-szkoleniowej. Unia rozmawia na ten temat unijni, przygotowujący zaangażowanie UE w Republice z Europejskimi Siłami Żandarmerii. Bez względu na Środkowoafrykańskiej, zdecydowali o wykorzystaniu sposób zakończenia lub kontynuacji zaangażowania zintegrowanego pododdziału policji EUROGENDFOR. UE, a tym samym EUROGENDFOR w działalność Ze względu na uwarunkowania polityczne wiodącą ro- operacyjną w Republice Środkowoafrykańskiej, nie ma lę przyjęła Francja. Francuska Żandarmeria Narodowa wątpliwości, że koncepcja wykorzystania sił typu żan- wydzieliła największą kontrybucję do pododdziału, darmerii w operacji i pod dowództwem wojskowym po w tym jego dowódcę, dwa plutony żandarmerii oraz raz kolejny się sprawdziła. n

7 M. Brylonek: Polski Kontyngent Wojskowy…, op.cit., s. 10.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2015 95 LOGISTYKA Obsługa techniczna i naprawa sprzętu

ABY SPOWOLNIĆ PROCES STARZENIA SIĘ SPRZĘTU WOJSKOWEGO, WYKONUJE SIĘ OKREŚLONE CZYNNOŚCI OBSŁUGOWO-NAPRAWCZE. UJĘTO JE W SYSTEMIE OBSŁUGIWANIA TECHNICZNEGO, DIAGNOZOWANIA I NAPRAWY.

st. chor. Dariusz Woźniak ażdy pojazd w czasie eksploatacji ulega starzeniu -zapobiegawczym m.in. naprawę konserwacyjną Kfizycznemu. Prowadzi to do częściowej lub całko- (NK), średnią (NŚ) i główną (NG), połączoną z mo- witej utraty jego właściwości użytkowych. Aby zmniej- dernizacją (NG+M). szyć intensywność tego procesu, a także odtwarzać Obsługiwania techniczne powinny być wykonywane właściwości użytkowe sprzętu, wykonuje się określone zgodnie z harmonogramem zaplanowanym przez pro- czynności obsługowo-naprawcze. Oprócz systemu ob- ducenta lub unormowaniami wojskowymi bez względu sługowo-naprawczego jako jednego z podstawowych na to, czy w danym pojeździe stwierdzono usterki, czy Autor jest pracownikiem elementów systemu eksploatacji, wyróżnia się powią- też nie. Częstotliwość ich przeprowadzania zależy od służby czołgowo- zane ze sobą systemy obsługiwania technicznego, dia- warunków, w jakich pracują pojazdy (sprzęt). W przy- -samochodowej gnozowania i naprawy. padku eksploatacji pojazdów wojskowych w lekkich w 17 WOG. warunkach pracy ich przebiegi międzyobsługowe mo- ZASADY gą być wydłużane, natomiast skracane, gdy są wyjątko- W zależności od warunków eksploatacyjnych, wypo- wo ciężkie i trudne, np. w strefie tropikalnej, przy bro- sażenia zaplecza technicznego oraz rodzaju pojazdów dzeniu lub pokonywaniu przeszkód wodnych. przedsięwzięcia obsługowo-naprawcze można realizo- Kryteria wyznaczania obsługi technicznej są najczę- wać w systemie planowo-zapobiegawczym, planowo- ściej określane na podstawie1: -wynikowym, planowo-profilaktycznym, przymuso- – przebiegu międzyobsługowego (zwykle w kilome- wo-profilaktycznym oraz według potrzeb. trach, motogodzinach, godzinach lub cyklach); W systemach obsługowo-naprawczych w Siłach – okresu międzyobsługowego (miesiące, kwartały, Zbrojnych RP przewiduje się wykonywanie w okre- półrocze, po pierwszym roku, po drugim roku, po n… ślonych okresach obsługiwań technicznych, a w mia- roku); rę potrzeb także ustalonych typów napraw. Koniecz- – ilości zużytego paliwa (litry); ność naprawy stwierdza się w czasie kontroli stanu – metody graficznej, co wymaga prowadzenia grafi- technicznego pojazdu w ramach obsługi technicznej, ku przebiegu pojazdów; a także po zgłoszeniu awarii jakiegoś podzespołu lub – metody kartotekowej, polegającej na sporządzaniu zespołu pojazdu. Wyróżnia się np. naprawę bieżącą dziennych i ogólnych przebiegów oddzielnie dla każde- (NB) i remont typu (R1), a w systemie planowo- go pojazdu;

1 D. Woźniak: Obsługiwania techniczne i remonty nowo wprowadzanych do eksploatacji wojskowych pojazdów mechanicznych – wybrane aspekty. Cz. I. http// polska-zbrojna.pl/.

96 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2015 LOGISTYKA

+ SPRZĘT WOJSKOWY NAPRAWIA SIĘ, ABY ODTWORZYĆ JEGO SPRAWNOŚĆ TECHNICZNĄ LUB RESURS. NIESPRAWNOŚCI USUWA SIĘ ZGODNIE Z WARUNKAMI TECHNICZNYMI OKREŚLONYMI DLA DANEGO RODZAJU SPRZĘTU

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2015 97 LOGISTYKA

– okresowego harmonogramu grupowego obsług Karta usługi technicznej stanowi podstawę przyjęcia technicznych, w którym określa się przeciętne przebie- sprzętu służby czołgowo-samochodowej do warsztatu gi w danej grupie pojazdów i je uśrednia; obsługowo-naprawczego, rozliczenia zużytych mate- – wytycznych gestora (wojskowego organu normali- riałów i części zamiennych, pracy specjalistów, przeka- zacji)2 lub po przeniesieniu planu obsług i zakresu na- zania sprzętu użytkownikowi oraz ewidencji wykona- praw producenta pojazdu (sprzętu wojskowego). nego obsługiwania. Przechowuje się ją w WOG zgod- System obsługiwań obejmuje przedsięwzięcia plani- nie z zasadami przyjętymi dla dokumentów styczno-organizacyjne i techniczne oraz siły i środki, materiałowych (przychodowo-rozchodowych) co naj- które mają na celu zapewnienie sprawności technicznej mniej pięć lat. sprzętu służby czołgowo-samochodowej i utrzymanie Wykonanie obsługi technicznej sprzętu, w tym wy- go w stałej gotowości do natychmiastowego użycia3. mianę olejów i płynów eksploatacyjnych7, należy za- Normy przebiegów międzyobsługowych określa się ewidencjonować w KUT oraz w książeczce ewidencji w katalogu norm eksploatacji techniki lądowej4 lub obsługiwań okresowych i zabiegów konserwacyjnych w rozkazach/poleceniach wprowadzających sprzęt do urządzenia. Jej przeprowadzenie potwierdza podpisem eksploatacji w SZRP odpowiednio dla danego rodzaju diagnosta lub kierownik warsztatu (dowódca podod- i typu sprzętu. Czynności obsługowe zależą od rodzaju działu remontowego) albo osoba wyznaczona przez do- obsługiwania, marki i typu pojazdu oraz jego stanu wódcę jednostki wojskowej. Sprzęt do obsługiwania technicznego5. technicznego lub naprawy w wojskowych pododdzia- łach remontowych należy kierować wraz z etatowym WYMAGANIA I OBOWIĄZKI kierowcą (załogą, operatorem)8. Na czas obsługiwania Dowódcy poszczególnych szczebli dowodzenia pla- technicznego kierowcę zwalnia się z wszelkich zajęć nują i organizują siły oraz środki do realizacji obsługi- programowych, aby umożliwić mu wykonanie czynno- wań, wykorzystując dane z planów eksploatacji sprzętu ści obsługowych i naprawczych. służby czołgowo-samochodowej na dany rok. Za termi- Gdy obsługę sprzętu wykonuje się w warsztacie in- nowe obsługiwania odpowiadają właściwi dowódcy nej jednostki, kierowcę (załogę, operatora) należy od- oddziałów i pododdziałów, do których pojazdy są przy- delegować do tej jednostki. Obsługę techniczną sprzętu dzielone, a za ich wykonanie – kierowcy, załogi i ope- przeprowadza się zarówno w warunkach stacjonar- ratorzy. Gdy oddział nie ma odpowiednich możliwości nych9, jak i polowych10. W warunkach stacjonarnych wykonawczych, dowódca jednostki wojskowej zgłasza odbywa się ona w bazie obsługowo-naprawczej jed- ten fakt do właściwego wojskowego oddziału gospo- nostki, w polowych – z wykorzystaniem ruchomych darczego (WOG). środków obsługowo-naprawczych11. Sprzęt kierowany do obsługiwania technicznego po- Do obsługiwania sprzętu w warunkach stacjonar- winien mieć rozkaz wyjazdu (kartę pracy) oraz kartę nych po masowym jego użyciu, np. po powrocie z ćwi- usługi technicznej (KUT), w której określa się rodzaj czeń, w czasie dnia technicznego lub obsługiwania obsługiwania i termin jego wykonania6. Kartę usługi rocznego zaleca się korzystanie z ruchomych środków technicznej wystawia jednostka wojskowa, w której obsługowo-naprawczych. funkcjonuje pododdział remontowy. Każdą kartę na Obsługiwanie techniczne powinno obejmować12 dia- obsługę lub naprawę sprzętu realizowaną w pododdzia- gnostykę przed obsługiwaniem i po jego zakończeniu, le remontowym wpisuje się do książki ewidencji prac wykonanie czynności obsługowych oraz usunięcie wykonanych w warsztacie. Po zakończonym obsługi- usterek. waniu lub naprawie kartę sprawdza się pod względem Diagnozowanie sprzętu przed obsługiwaniem tech- merytorycznym oraz prawidłowości rozliczenia technicznym polega na sprawdzaniu i regulacji jego zespo- nicznych środków materiałowych (tśm). Wyznaczona łów i układów oraz określeniu zakresu naprawy. osoba w jednostce wojskowej sprawdza poprawność jej Szef służby czołgowo-samochodowej WOG/RBLog wypełnienia, następnie w cyklu miesięcznym przesyła odpowiada za organizację obsługiwań technicznych ją do wojskowego oddziału gospodarczego. sprzętu tej służby z jednostek wojskowych będących na

2 Decyzja nr 435 MON Ministra Obrony Narodowej z dnia 24 grudnia 2013 r. w sprawie określenia funkcji gestorów i centralnych organów logistycznych sprzętu wojskowego w resorcie obrony narodowej. 3 Instrukcja o gospodarowaniu sprzętem służby czołgowo-samochodowej. DD/4.22.2. 4 Katalog norm eksploatacji Techniki Lądowej. DU-4.22.13.1. 5 D. Woźniak: Skrypt – Obsługiwania i remonty UiSW. Założenia, zakres, organizacja. „Przegląd Wojsk Lądowych” 2011 nr 6. Dodatek (płyta CD). 6 Instrukcja o gospodarowaniu sprzętem służby..., op.cit. 7 Instrukcja o gospodarce materiałowej służby materiałów pędnych i smarów. DD/4.21.3.03. 8 Instrukcja o gospodarowaniu sprzętem służby..., op.cit. 9 D. Woźniak: Skrypt – Obsługiwania i remonty UiSW. Założenia, zakres..., op.cit. 10 D. Woźniak: Skrypt – Podstawowe zasady współczesnego zabezpieczenia technicznego ewakuacji i ratownictwa drogowego. „Przegląd Wojsk Lą- dowych” 2011 nr 9. Dodatek (płyta CD). 11 D. Woźniak: Skrypt – Warsztaty polowe służby czołgowo-samochodowej. http//. polska-zbrojna.pl/. 12 D. Woźniak: Diagnostyka i badania techniczne pojazdów warunkiem bezpiecznej ich eksploatacji. „Przegląd Wojsk Lądowych” 2006 nr 12.

98 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2015 LOGISTYKA

jej zaopatrzeniu i niemających odpowiednich sił i środ- RYS. 1. RODZAJE OBSŁUGIWAŃ TECHNICZNYCH ków do samodzielnego ich wykonywania. Dowódcy jednostek wojskowych, którym przydzielono do obsłu- giwania technicznego sprzęt z innych jednostek, są od- Obsługiwanie Obsługiwanie Obsługiwanie okresowe specjalne (OS) inne powiedzialni za jakość wykonywanych prac obsługo- (OO-1/2/n) inne wych.

RODZAJE OBSŁUGIWAŃ W zależności od zakresu czynności oraz okresu użytkowania dzielą się one na (rys. 1): Obsługiwanie Dla pojazdów bieżące Obsługiwania nowo wprowadza- l obsługiwanie bieżące (OB) – rys. 2, w tym: (OB) techniczne nych/modernizo- – przegląd przed wyjazdem (PW), SpW wanych *(OTD, PG, – przegląd w drodze (PDr), E, Z, F, M, T, Zp) – obsługiwanie po użytkowaniu (PU); l obsługiwanie okresowe (OO) – po określonym przebiegu lub czasie przechowywania: Obsługiwanie – okresowe nr 1 (OO-1), Obsługiwanie Obsługiwanie roczne podczas podczas – okresowe nr 2 (OO-2), (OR) dni technicznych przechowywania – okresowe (OO-n), (OP) – specjalne (OS), w tym: podwozi pojazdów gąsieni- cowych przed pokonaniem przeszkody wodnej i po jej *OTD1/2 – obsługa w okresie docierania; PG1/2 – przegląd gwarancyjny; E – obsługa w okresie do- pokonaniu oraz wymiana niezbędników obsługowych cierania; Z – obsługa zależna od czasu użytkowania pojazdu; F – obsługa zależna od przebiegu w km przewidzianych dla danego typu sprzętu, lub mtg; M – obsługa zależna od przebiegu w km; T – obsługa zależna od eksploatacji w latach; Zp – – podczas przechowywania (OP), obsługa zależna od ilości zużytego paliwa. – roczne (OR), – w czasie dni technicznych (DT), – inne, wynikające ze specyfiki eksploatacji lub bu- RYS. 2. OBSŁUGIWANIE BIEŻĄCE dowy sprzętu. Za organizację obsługiwań bieżących pojazdów od- Obsługiwanie bieżące (OB) powiada dowódca pododdziału. Przeprowadza się je, aby13 odtworzyć sprawność techniczną sprzętu i przy- gotować go do użytkowania oraz na bieżąco usunąć Przegląd przed Przegląd w drodze Obsługiwanie usterki powstałe w trakcie pracy. Obejmuje sprawdze- wyjazdem (PW) (PDr) po użytkowaniu (PU) nie przygotowania sprzętu do funkcjonowania oraz jego rozwijanie, sprawdzenie stanu technicznego i parame- Archiwum autora (2). trów pracy, regulacje, a także składanie, zwijanie, uzu- tym swój podpis i wpisując datę. Jeśli kierowca (opera- pełnianie mps, czyszczenie, mycie i konserwację. Prace tor) stwierdzi, że sprzęt wymaga naprawy, melduje te wykonuje użytkownik sprzętu i odnotowuje ten fakt o tym dowódcy pododdziału. w rozkazie wyjazdu (karcie pracy). Obsługiwania okresowe OO-1, OO-2 i OO-n (przy Przegląd przed wyjazdem to zadanie kierowcy (zało- kilku obsługiwaniach nr 1 numerować następująco gi, operatora) pojazdu. Polega na sprawdzeniu działa- OO-1/1 OO-1/2, OO-1/n) przeprowadza się po przeje- nia układów i mechanizmów decydujących o bezpie- chaniu przez pojazd danej liczby kilometrów lub wy- czeństwie jazdy oraz wyposażenia pojazdu. Wykona- pracowaniu określonej liczby motogodzin. Normy nie przeglądu kierowca potwierdza w rozkazie przebiegów międzyobsługowych dla każdej marki i ty- wyjazdu, umieszczając datę oraz składając podpis. pu sprzętu określają katalogi norm, karty katalogowe, Przegląd w drodze wykonuje kierowca (załoga) pojaz- wytyczne dotyczące eksploatacji danego typu sprzętu du podczas odpoczynków w czasie marszu lub przerw oraz instrukcje użytkowania i obsługiwania. w realizowaniu zadania. Jego celem jest sprawdzenie Celem obsługiwania okresowego14 jest sprawdzenie stanu pojazdu oraz usunięcie zauważonych usterek. parametrów technicznych sprzętu wojskowego (SpW), Obsługiwanie po użytkowaniu to też zadanie kierow- wykonanie obowiązkowych prac konserwacyjnych cy (załogi), gdy pojazd zakończy pracę w danym dniu. oraz regulacyjnych i innych gwarantujących jego po- Ma na celu doprowadzenie go do pełnej sprawności prawną pracę oraz wpływających na wydłużenie okre- technicznej oraz przygotowanie do ponownego użytko- su eksploatacji. Zapobiegają one przyczynom nadmier- wania. Obsługę tę kierowca (dowódca, operator) odno- nego zużycia zespołów, podzespołów i części sprzętu towuje w rozkazie wyjazdu (karcie pracy) w formie za- lub ich uszkodzeniu. Podczas obsługiwań okresowych pisu: PU wykonałem – sprzęt sprawny, składając przy należy przestrzegać zapisów dokumentów normatyw-

13 D. Woźniak: Kompendium – Obsługiwanie bieżące, założenia, zakres, organizacja. „Przegląd Wojsk Lądowych” 2008 nr 1. Dodatek (płyta CD). 14 D. Woźniak: Skrypt – Obsługiwania i remonty UiSW. Założenia, zakres…, op.cit.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2015 99 LOGISTYKA

nych i instrukcji wydanych przez producenta, w któ- czynności obsługowych dla danego typu lub grupy po- rych określono zasady użytkowania i obsługiwania jazdów oraz dodatkowo zaleceń szefa służby czołgowo- sprzętu. -samochodowej i diagnosty15. Obsługiwanie okresowe, w zależności od rodzaju Obsługiwanie OO-1 i OO-2 oraz specjalne należy do sprzętu i zakresu wykonywanych czynności, dzieli się kierowcy (załogi). W uzasadnionych przypadkach bio- na niższego i wyższego rzędu (np. OO-n, F-n) oraz, je- rą w nich udział niezbędni specjaliści techniczni i dia- żeli wynika to z instrukcji użytkowania, na przeglądy gności jednostki. Obsługiwania specjalne przeprowa- okresowe (miesięczne, kwartalne itp.). dza się w szczególnych sytuacjach, które wynikają ze Celem obsługiwania specjalnego jest przygotowanie specyfiki eksploatacji sprzętu. Za ich organizację i wy- sprzętu do użytkowania w warunkach odmiennych od konanie w odniesieniu do urządzeń specjalnych, które standardowych. Potrzeba wykonania go wynika z do- są w wyposażeniu innych rodzajów wojsk i służb, od- kumentów normatywnych. Czynności tego typu obsłu- powiadają właściwi szefowie wojskowych oddziałów giwania obejmują m.in.: gospodarczych lub wyznaczone osoby. – przygotowanie sprzętu do pracy w warunkach nad- Za przeprowadzenie obsługiwań i serwisowanie miernego zapylenia powietrza, wysokiej temperatury sprzętu wojskowego ponoszą odpowiedzialność właści- otoczenia itp.; wi dowódcy jednostek wojskowych i oddziałów (samo- – utrzymanie w sprawności technicznej części i pod- dzielnych pododdziałów). Gdy jednostka wojskowa nie zespołów układów sterowania hydraulicznego; ma takich możliwości, zgłasza swoje potrzeby z tym – przygotowanie sprzętu do pokonywania przeszkód związane do wojskowego oddziału gospodarczego wodnych. zgodnie z rejonem jego odpowiedzialności. Obsługiwanie sprzętu podczas przechowywania na- Za zgłaszanie potrzeb dotyczących obsługiwania leży do bezpośredniego użytkownika lub grupy konser- sprzętu wojskowego, które wynikają z zapisów gwaran- watorów. Jego szczegółowe zasady przedstawiono cyjnych (również w odniesieniu do gwarancji po wyko- w Instrukcji o zasadach i organizacji przechowywania nanej naprawie) oraz umów na dostawy nowego sprzę- oraz konserwacji uzbrojenia i sprzętu wojskowego tu, odpowiada jego użytkownik. (DD/4.22.8). Rodzaj obsługiwania zależy od przebiegu SpW (za- Obsługiwanie roczne przeprowadza się w wyznaczo- kończonego resursu/zakresu norm). Wielkość przebie- nym terminie w ciągu roku kalendarzowego. Obejmuje gów międzyobsługowych określają katalogi norm eks- przedsięwzięcia organizacyjno-techniczne, których ploatacji odpowiednio dla danego rodzaju sprzętu. Jeśli zrealizowanie zapewni ciągłość eksploatacji oraz utrzy- w katalogu nie ma takich zapisów, SpW obsługuje się manie stanu technicznego i ukompletowania sprzętu na według zasad podanych w instrukcjach jego obsługi poziomie odpowiednim dla danej jego kategorii. Nie i napraw oraz w dokumentach i wytycznych określo- dotyczy pojazdów przechowywanych krótko- i długo- nych przez centralny organ logistyczny (COL). okresowo, pojazdów nowych oraz tych, w których wy- Podejmowane czynności zależą od rodzaju obsługi- konano naprawę średnią, główną lub konserwacyjną, wania i sprzętu oraz jego stanu technicznego. Szczegó- a także pojazdów w okresie gwarancyjnym. Szczegóło- łowe czynności obsługowe określają dokumenty fa- we zasady tego typu obsługiwania zawarto w Instrukcji bryczne producenta, instrukcje obsługi, karty/przewod- zarządzania eksploatacją uzbrojenia i sprzętu wojsko- niki technologiczne SpW oraz inne dokumenty wego w siłach zbrojnych RP. Zasady ogólne akceptowane przez centralny organ logistyczny. (DD/4.22.13). Dla sprzętu kierowanego do obsługiwania w jednost- Dni techniczne organizują właściwi dowódcy, ustala- ce wojskowej wystawia się kartę usług technicznych. jąc ich terminy i zakres przewidzianych do zrealizowa- Dokument ten stanowi podstawę przyjęcia go do nia przedsięwzięć, decydując także o rodzaju i liczbie warsztatu obsługowo-naprawczego, rozliczenia zuży- sprzętu, który podlega obsługiwaniu po uwzględnieniu tych materiałów i części zamiennych oraz pracy specja- potrzeb i wymagań zawartych w dokumentacji eksplo- listów, a także przekazania sprzętu użytkownikowi oraz atacyjnej. Liczba dni technicznych w roku kalendarzo- ewidencji wykonanej pracy16. Obsługiwanie wykonuje wym jest określona w programach szkolenia, a szcze- użytkownik sprzętu. W razie obsługiwania wyższego gółowe zasady ich organizowania przedstawiono w in- rzędu mogą w nim uczestniczyć specjaliści z podod- strukcji DD/4.22.13. Obsługiwaniu podlegają działu obsługowo-naprawczego jednostki wojskowej. wszystkie egzemplarze sprzętu będące w ewidencji jed- Do grupy innych obsługiwań, wynikających ze spe- nostki. Podczas wykonywania związanych z tym czyn- cyfiki (systemu) eksploatacji lub budowy sprzętu, nale- ności należy przestrzegać postanowień zawartych w in- żą m.in. dotyczące pojazdów z rodziny Leopard, Roso- strukcjach określających zasady użytkowania i obsługi- mak17 oraz niektórych pojazdów samochodowych. Sys- wania sprzętu, technologię ich diagnozowania, zakres tem obsługiwań czołgów Leopard oraz KTO Rosomak

15 D. Woźniak: Diagnostyka i badania techniczne pojazdów warunkiem…, op.cit. 16 D. Woźniak: Dokumentacja obsług i remontów wojskowych pojazdów mechanicznych – wybrane aspekty. Cz. II. http// polska-zbrojna.pl/. 17 T. Wysocki, D. Woźniak: Aspects of APC Rosomak exploitation system evaluation. „Journal of Kones”. Powertrain and Transport. European Scien- ce Society of Powertrain and Transport Publication. Warszawa 2009, nr 1.

100 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2015 LOGISTYKA

pozwala na ich eksploatację od fazy produkcji aż do dwuletnie, czteroletnie oraz specjalne. W obsługach wycofania z Sił Zbrojnych RP, bez potrzeby wykony- okresowych/technicznych dla BPz-2A Bergepanzer-2 wania napraw planowych (NS, NG) odtwarzających re- bierze się pod uwagę eksploatację w miesiącach/latach surs techniczny. oraz ilość zużytego paliwa. Zgodnie z tymi parametra- mi obsługę należy wykonać: ASPEKTY PRAKTYCZNE – po trzech miesiącach eksploatacji lub 1250 l Pojazdy nowej generacji oraz wyprodukowane (±100 l) zużytego paliwa (F1), w ostatnich latach, jak również wprowadzane do eks- – po sześciu miesiącach eksploatacji lub 2500 l ploatacji, wykazują zdecydowanie mniejszą podatność (± 200 l) zużytego paliwa (F2), obsługowo-remontową. Wpływ na to mają doskonalsze – po roku eksploatacji lub 5000 l (± 400 l) zużytego rozwiązania konstrukcyjne, wydłużony przebieg do 10– paliwa (F3), –40 tys. km lub dłuższy czas pracy w motogodzinach. – po dwóch latach eksploatacji lub 9000 l (±1000 l) Istotne jest także zastosowanie nowej generacji wielose- zużytego paliwa (F4). zonowych olejów i płynów eksploatacyjnych18. Pojazdy Normę docelową eksploatacji określono w latach są też lepszej jakości. Jedno ze słabych ogniw systemu i przejechanych kilometrach. Wynosi ona 20 lat/ obsługowo-remontowego wojska w przypadku tego ty- 20 tys. km przebiegu. Dopuszczalna roczna norma zuży- pu sprzętu to brak, głównie ze względu na koszty, narzę- cia resursu na egzemplarz sprzętu to 1000 kilometrów. dzi specjalnych i osprzętu komputerowego do diagno- System eksploatacji Rosomaka przewiduje obsługi- styki. Zalecane przez producenta systemy są niekiedy wanie: miesięczne, kwartalne, półroczne, roczne, dwu- skomplikowane i wymagają odpowiedniego doposaże- letnie, czteroletnie oraz specjalne. nia warsztatów (PSO). Obsługi wykonuje się w zależności od przebiegu Pojazdy i sprzęt po modernizacji lub nowo wprowa- i czasu eksploatacji: po miesiącu eksploatacji (OM); dzane do eksploatacji trzeba dostosować do warunków kwartalne (OKR), dotyczące tylko systemu wieżo- gwarancji i pogwarancyjnych opracowanych przez pro- wego; półroczne (OPR); roczne (OR); dwuletnie ducenta. Podstawowym kryterium jest osiągnięcie zało- (O2R); czteroletnie (O4R) oraz obsługiwania spe- żonego przebiegu w kilometrach, pracy w motogodzi- cjalne (OS) w sytuacji, gdy wybrane systemy pod- nach lub czasu eksploatacji w miesiącach. wozia i wieży transportera osiągną wymagane prze- System eksploatacji czołgu Leopard przewiduje ob- biegi lub cykle pracy (działania). Szczegółowe czyn- sługiwania w sześciu cyklach czasowych oraz pięć po- ności obsługowe przedstawiono w instrukcji ziomów przeglądów technicznych19. Cykle czasowe eksploatacji i napraw transportera. Normę docelową obejmują obsługiwanie: miesięczne (OM1), kwartalne eksploatacji określono w latach i przejechanych ki- (OKR), półroczne (OPR), roczne (OR), dwuletnie lometrach. Wynosi ona 30 lat/300 tys. km. Dopusz- (O2R), czteroletnie (O4R) oraz specjalne (OS). Zgodnie czalna roczna norma zużycia resursu na egzemplarz z zakresem obsług okresowych/technicznych, który jest sprzętu to 20 tys. kilometrów. ustalany na podstawie eksploatacji w miesiącach/latach Dla samochodu ogólnego przeznaczenia dużej ła- oraz ilości zużytego paliwa, są one realizowane: downości Jelcz 662 w planie przeglądowo-naprawczym – po trzech miesiącach eksploatacji (F1), opracowanym w fabryce uwzględniono przebieg kilo- – po sześciu miesiącach eksploatacji lub w przypad- metrów w zależności od warunków eksploatacji – ze ku podwozia po zużyciu 5 tys. l paliwa (F2), standardowym nazewnictwem poszczególnych obsług – po 12 miesiącach eksploatacji lub w przypadku technicznych i przeglądów. Czynności obsługowe po- podwozia po zużyciu 10 tys. l paliwa (F3), dzielono na: obsługę codzienną oraz sezonową, w tym – po 24 miesiącach eksploatacji lub w przypadku letnią (OL) i zimową (OZ), a także obsługi okresowe podwozia po zużyciu 20 tys. l paliwa (F4), (tab. 1, 2). – po dziesięciu latach eksploatacji dla podwozia W sytuacji bardzo małych przebiegów rocznych lub (F6p) i co cztery lata dla wieży i systemów uzbrojenia – mniejszych niż 10 tys. km/rok przegląd gwarancyjny F6 (F6u). należy wykonać po 12 miesiącach użytkowania pojaz- Normę docelową eksploatacji określa się w latach du. Niezależnie od podstawowych przeglądów i ob- oraz liczbą przejechanych kilometrów. Wynosi ona sług może okazać się konieczna obsługa techniczna 30 lat/20 tys. km przebiegu. Ustalono również dopusz- i okolicznościowa związana z transportem pojazdów, czalną roczną normę zużycia resursu na egzemplarz – ich magazynowaniem, sprzedażą itp. Podczas trans- 900 kilometrów. portu lub magazynowania zarówno pojazd, jak i jego System eksploatacji ciągnika pancernego BPz-2A zespoły należy chronić przed uszkodzeniem. Dlatego Bergepanzer-2, podobnie jak czołgu Leopard, przewi- też trzeba stworzyć odpowiednie warunki magazyno- duje obsługiwania w sześciu cyklach czasowych oraz wania lub transportu oraz uwzględnić funkcjonowanie cztery poziomy przeglądów technicznych. Są to obsłu- zespołów określonych w instrukcji obsługi. Oleje wy- giwania: miesięczne, kwartalne, półroczne, roczne, mienia się zgodnie z przebiegiem lub raz w roku.

18 Instrukcja o gospodarce materiałowej..., op.cit. 19 Katalog norm eksploatacji…, op.cit.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2015 101 LOGISTYKA

TABELA 1. FABRYCZNY ZAKRES OBSŁUG POJAZDU JELCZ 662 Nazwa Przebieg pojazdu [km] i oznaczenie obsługi praca w normalnych Praca w utrudnionych warunkach [km] warunkach [km] Przegląd gwarancyjny (PG) 10 000 Obsługa techniczna (OT-1) co 30 000 co 10 000 Obsługa techniczna (OT-2) co 60 000 co 30 000 Obsługa techniczna (OT-3) co 120 000 co 60 000

D. Woźniak: Obsługiwania techniczne i remonty nowo wprowadzanych do eksploatacji wojskowych pojazdów mechanicznych – wybrane aspekty. Cz. I. http//polska-zbrojna.pl/.

TABELA 2. FABRYCZNA TABELA WYKONYWANYCH OBSŁUG TECHNICZNYCH POJAZDU JELCZ 662 Przebieg lub okres Przebieg lub okres Rodzaj obsługi Rodzaj obsług w JW Uwagi [km] [km] Obsługa codzienna (OC) po zakończeniu jazdy obsługa bieżąca OB po zakończeniu jazdy 30 000 30 000 szosa OT-1 OO-1 10 000 10 000 teren 60 000 60 000 szosa OT-2 30 000 OO-2 30 000 teren 120 000 120 000 szosa OT-3 OO-3 60 000 60 000 teren dni techniczne (DT) raz w miesiącu

czynności związane ze OL wiosna zmianą sezonu OR raz w roku wykonywać podczas DT OZ jesień w kwietniu i październiku

D. Woźniak: Skrypt – Obsługiwania i remonty UiSW. Założenia, zakres, organizacja. „Przegląd Wojsk Lądowych” 2011 nr 6. Dodatek (płyta CD).

Normę docelową eksploatacji20 określono w latach – Z2 – sezonowy co 12 miesięcy. i przejechanych kilometrach. Wynosi ona 20 lat/ Czynności przeglądowo-konserwacyjne uzależnione 300 tys. km. Dopuszczalny minimalny resurs dla od czasu użytkowania pojazdu typu Z1 i Z2 należy łą- sprzętu z grupy w przechowywaniu to 50 tys. km, czyć z przeglądami typu F. Normę docelową eksploata- a zakres przebiegu do 1 NG – 170 tys. kilometrów. cji22 określono w latach oraz liczbą przejechanych kilo- Dla pojazdów małej ładowności wysokiej mobilności metrów. Wynosi ona 20 lat/280 tys. km. Dopuszczalny Star 944, zgodnie z grupami eksploatacji, wykonuje się minimalny resurs dla sprzętu z grupy w przechowywa- następujące przeglądy według planu fabrycznego21: niu to 50 tys. km, przebieg do 1 NG to 100 tys. km, do – E – po docieraniu 1000–5000 km, najpóźniej po następnych NG – 90 tys. km. Ustalono także, że do- sześciu miesiącach; puszczalna roczna norma zużycia resursu na egzem- – F1 – co sześć miesięcy, najpóźniej co 200 godzin plarz sprzętu nie ma ograniczeń. lub 10 tys. km; Wykaz planowanych obsług oraz czynności kontrol- – F2 – co 12 miesięcy, najpóźniej co 400 godzin lub nych, wykonywanych w ramach planowych przeglądów 20 tys. km; technicznych w Iveco Eurocargo ML160 E25 zgodnie – F3 – co 24 miesiące, najpóźniej co 800 godzin lub z instrukcją fabryczną, przedstawiono w tabelach 3 i 4. 40 tys. km; Obejmują one: – 2F3 – co 1600 godzin lub co 80 tys. km, najpóźniej – obsługę standardową (planową; maintenance – M), co 36 miesięcy; wykonywaną okresowo na podstawie kilometrowego – Z1 – sezonowy co sześć miesięcy; przebiegu pojazdu oraz regularnie po każdym przebiegu;

20 Ibidem. 21D. Woźniak: Obsługiwania techniczne i remonty nowo wprowadzanych do eksploatacji wojskowych…, op.cit. 22 Katalog norm eksploatacji…, op.cit.

102 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2015 LOGISTYKA

TABELA 3. FABRYCZNA TABELA WYKONYWANYCH OBSŁUG PLANOWYCH POJAZDU IVECO EUROCARGO ML160 E25

Plan obsług planowych

rok eksploatacji przegląd dodatkowe czynności uwagi 1 M1 T1, T2, T3, T4 2 M2 T1, T2, T3, T4, T5 3 M1 T1, T2, T3, T4, T6 4 M4 T1, T2, T3, T4, T5 5 M1 T1, T2, T3, T4 6 M2 T1, T2, T3, T4, T5, T6 7 M1 T1, T2, T3, T4 8 M4 T1, T2, T3, T4, T5 9 M1 T1, T2, T3, T4, T6 10 M2 T1, T2, T3, T4, T5 11 M1 T1, T2, T3, T4 12 M4 T1, T2, T3, T4, T5, T6 13 M1 T1, T2, T3, T4 14 M2 T1, T2, T3, T4, T5 15 M1 T1, T2, T3, T4, T6 16 M4 T1, T2, T3, T4, T5 17 M1 T1, T2, T3, T4 18 M2 T1, T2, T3, T4, T5, T6 19 M1 T1, T2, T3, T4 20 M4 T1, T2, T3, T4, T5

– operacje specyficzne (time – T), dotyczące tylko – T6 – co trzy lata, obejmujące wymianę i odpowie- postojów czasowych zgodnie z normami, wykonywane trzenie układu hydraulicznego sterowania sprzęgła. w szczególnych warunkach sezonowych. Normę docelową eksploatacji23 dla tego typu pojaz- Operacje pozaplanowe typu T, wykonywane: dów określono w latach oraz liczbą przejechanych kilo- – T1 – co trzy miesiące, przede wszystkim na po- metrów. Wynosi ona 20 lat/400 tys. km. Pojazd nie ma czątku wiosny, obejmujące zdjęcie/założenie i wy- ograniczeń w dopuszczalnej rocznej normie życia re- czyszczenie filtra wstępnego w urządzeniu AdBlue; sursu na egzemplarz sprzętu ani dopuszczalnego mini- – T2 – co sześć miesięcy, głównie wiosną, polegają- malnego resursu dla grupy sprzętu w przechowywaniu. ce na czyszczeniu siatki ochronnej chłodnicy i spraw- Gestor nie przewidział także naprawy głównej. dzeniu stanu filtra przeciwpyłowego; Dla pojazdów typu Honker, zgodnie z obowiązują- – T3 – każdego roku, w ramach których wymienia cymi zaleceniami byłego producenta, normy te o stan- się filtr osuszacza powietrza w układzie pneumatycz- dardowym nazewnictwie wynoszą: nym; – obsługa w okresie docierania (OTD) po przebiegu – T4 – każdego roku przed sezonem zimowym, obej- 1000–1500 km, mujące sprawdzenie gęstości cieczy chłodzącej oraz – kolejne obsługi OT-1/2/3 po przebiegu kolejnych wymianę filtra paliwa dodatkowego układu ogrzewania; 10 tys. km. – T5 – co dwa lata, polegające na wymianie wkładu Poszczególne czynności sprawdzenia, regulacji oraz i wyczyszczeniu pojemnika powietrza, na wymianie wymiany podaje precyzyjnie instrukcja fabryczna. płynu chłodzącego silnika i płynu w układzie hydrau- Normę docelową eksploatacji24 pojazdu określono licznym hamulców i jego odpowietrzenie; w latach oraz liczbą przejechanych kilometrów. Wy-

23 Ibidem. 24 Ibidem.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2015 103 LOGISTYKA

RYS. 3. PRZYKŁADOWY ALGORYTM PLANOWANIA OBSŁUG I NAPRAW

Użytkowanie

Obsługiwanie Obsługiwania Obsługiwanie Obsługiwania bieżące techniczne/okresowe roczne specjalne

Naprawy Naprawy nieplanowane planowane

NB NA NGw NTB – R1...... R1 NK NS NG NG+M

Obsługiwanie podczas Obsługiwanie podczas przechowywania dni technicznych Archiwum autora. TABELA 4. FABRYCZNY WYKAZ OPERACJI OBSŁUGI PLANOWEJ POJAZDU IVECO EUROCARGO ML160 E25 Wykaz operacji obsługi planowej M1 M2 M3 Odchylanie kabiny i rozłożenie/złożenie X X X Operacje manewrowania pojazdem X X X Jazda próbna na drodze X X X Wymiana oleju silnikowego X X X Wymiana filtra oleju silnikowego X X X Wymiana wstępnego filtra paliwa X X X Wymiana filtra odmy (blow-by) silnika X X X Test sprawdzający za pomocą EASY X X X Sprawdzenie poziomu płynu w układzie hydraulicznym sprzęgła X X X Sprawdzenie szczelności przewodów hydraulicznego układu hamulcowego oraz układu chłodzenia X X X Sprawdzenie stanu pasków napędowych napędów różnych X X X Sprawdzenie stanu zużycia tarcz i okładzin hamulcowych X X X Smarowanie ogólne podwozia X X X Wymiana filtra paliwa X X Wymiana filtra wstępnego oczyszczania paliwa X X Sprawdzenie ustawienia świateł przednich X X Sprawdzenie mocowania skrzyni biegów i wspornika X X Sprawdzenie drążków układu kierowniczego X X Wymiana oleju w skrzyni biegów X X Wymiana oleju w piastach X X Wymiana oleju w moście X X Sprawdzenie działania odpowietrznika oleju w skrzyni biegów X X Sprawdzenie działania odpowietrznika oleju w moście X X Wymiana pasków napędowych napędów różnych X X Sprawdzenie i ewentualna regulacja luzów zaworowych X X Check-up silnika systemu EDC za pomocą EASY X X

D. Woźniak: Obsługiwania nosi ona 20 lat/230 tys. km. Dopuszczalny minimalny nizacyjne wykonywano dwukrotnie. Pierwszą moderni- techniczne i remonty no- resurs dla sprzętu z grupy w przechowywaniu – to zację do wersji Star 266 M przeprowadziły w latach wo wprowadzanych do 50 tys. km, zakres przebiegu do 1 NG – 90 tys. km, do 2001–2006 firmy ze Starachowic – Star Truck (montaż eksploatacji wojskowych następnych NG – 70 tys. km. Dopuszczalna roczna nowych podzespołów) oraz Serwis Man (naprawy pojazdów mechanicznych norma zużycia resursu na egzemplarz sprzętu – bez główne). Prace polegały m.in. na: – wybrane aspekty. Cz. I. http://polska-zbrojna.pl/. ograniczeń. – wymianie kabiny odchylanej do przodu i szyby pa- W samochodach średniej ładowności wysokiej mobil- noramicznej przedniej oraz na nowej zabudowie wnę- ności po modernizacji Star 266M/M2 naprawy moder- trza firmy MAN;

104 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2015 LOGISTYKA

TABELA 5. NORMY PRACOCHŁONNOŚCI OBSŁUGIWAŃ TECHNICZNYCH I NAPRAW Rodzaj SpW Rodzaje obsługiwań Rodzaje napraw J.m. Uwagi OB OO–1 OO–2 OO–n NB NŚ Czołgi średnie T-72 rbh 18–20 32–36 88–96 do 200 – i podwozia Czołgi średnie rbh 18–20 34–38 92–100 do 200 – PT-91 i pochodne przeglądy techniczne podwozia: F1 – 20 F2 – 60 F3 – 120 F4 – 200 Czołgi średnie rbh 18–20 do 200 – Leopard-2 przeglądy techniczne wieży i uzbrojenia: F1 – 14 F2 – 74 F3 – 90 – 100 Ciągniki pancerne rbh 14–16 32–36 88–96 do 200 – na podwoziu T-72 Ciągniki pancerne rbh 14–16 30–32 84–90 do 200 – na podwoziu T-55 przeglądy techniczne: F1 – 20 Ciągniki pancerne F2 – 50 na podwoziu rbh 14–16 F3 – 100 Leopard-1 F4 – 150 do 200 – służba Podwozia gąsienicowe czołgowo- rbh 10–12 26–30 72–80 do 150 – specjalne -samochodowa Bojowe wozy piechoty rbh 10–12 30–32 82–86 do 150 – Gąsienicowe transportery rbh 10–12 26–30 72–80 do 150 – opancerzone Kołowe transportery opancerzone rbh 3–6 15–20 32–38 do 120 – i podwozia obsługiwania podwozia: – OMI – 4–5 – OPR – 8–9 – OR – 17–18 – O2R – 24–25 – O4R – 26–27

Kołowe transportery obsługiwania wieży opancerzone rbh 8–9 i uzbrojenia: do 150 – Rosomak – OMI – 6–7 – OKR – 8–9 – OPR – 9–10 – OR – 17–18 – O2R – 20–21 – O4R – 23–24 Samochody rbh 2–3 12–17 25–32 do 120 – opancerzone

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2015 105 LOGISTYKA

TABELA 5. NORMY PRACOCHŁONNOŚCI OBSŁUGIWAŃ TECHNICZNYCH I NAPRAW

Rodzaj SpW Rodzaje obsługiwań Rodzaje napraw J.m. Uwagi OB OO–1 OO–2 OO–n NB NŚ Sam. średniej ład. rbh 3–4 4–6 6–10 do 100 – wys. mobilności Sam. małej ład. rbh 3–4 4–6 6–10 do 100 – wys. mobilności Ciągniki siodłowe rbh 3–4 4–6 6–10 do 100 – Sam. ogólnego przeznaczenia rbh 3–4 4–6 6–10 do 100 – dużej ładowności Sam. ogólnego przeznaczenia rbh 3–4 4–6 6–10 do 100 – średniej ładowności Sam. ogólnego przeznaczenia rbh 2–3 3–5 5–6 do 100 – małej ładowności Sam. ciężarowo- -osobowe wysokiej rbh 1–2 2–3 3–6 do 100 – mobilności służba Sam. osobowe rbh 1,0 – 1,5 2–3 3–4 do 100 – czołgowo- Mikrobusy rbh 2–3 3–5 5–6 do 100 – -samochodowa Autobusy rbh 3–4 9–11 26–32 do 100 – pasażerskie

Samochody wywrotki rbh 3–4 4–6 6–10 do 100 –

Traktory kołowe rbh 0,8–1,0 6–8 18–25 do 100 – Motocykle rbh 0,5 0,8–1,0 1–1,5 do 20 – Pojazdy samochodowe rbh 0,8–1,0 1–1,5 1–2 do 20 – czterokołowe Przyczepy transportowe rbh 0,5–0,8 2–3 3–4 do 100 – i specjalne Naczepy rbh 2–3 3–4 6–10 do 100 – Żurawie rbh 3–4 4–6 6–10 do 100 – samochodowe Warsztaty ruchome rbh 3–8 4–10 6–12 do 100 –

Źródło: Katalog norm – zabudowie silnika wysokoprężnego czterosuwowe- – 50 tys. km, przebieg do 1 NG – 90 tys. km. Do- eksploatacji Techniki go z wtryskiem bezpośrednim i turbodoładowaniem ty- puszczalna roczna norma zużycia resursu na egzem- Lądowej. DU-4.22.13.1. pu Man D0824LFG01 o mocy 114 kW; plarz sprzętu – bez ograniczeń. – unowocześnieniu układu przeniesienia napędu, Po raz drugi prace modernizacyjne podjęto w roku w tym zabudowaniu synchronizowanej skrzyni biegów 2011. Do roku 2013 firma Autobox ze Starachowic typu ZFS6-36 sterowanej manualnie, skrzyni rozdziel- wykonała naprawy główne połączone z modernizacją czej i mostów napędowych; pojazdu. Polegały one m.in. na: – modernizacji podwozia i ramy. – unowocześnieniu kabiny odchylanej do przodu. Dla wersji Star 266M gestor określił25 normę do- W zależności od wersji była trzy- lub czteroosobowa. celową eksploatacji na 15 lat/160 tys. km przebiegu Wprowadzono klimatyzację i nową instalację termicz- (od daty modernizacji), dopuszczalny minimalny re- no-akustyczną wewnątrz kabiny oraz nadmuch ciepłe- surs dla sprzętu z grupy w przechowywaniu go powietrza na szyby i ogrzewanie;

25 Ibidem. LOGISTYKA

– zabudowie silnika wysokoprężnego czterosuwowe- kolejności. Zwiększanie przebiegów międzyobsługo- go z wtryskiem bezpośrednim w systemie Common wych, wydłużanie cyklu obsługiwania, zmiana zakresu Rail typu Man typu Iveco N40ENT.C o mocy 125 kW; prac oraz skracanie czasu obsługiwania kosztem jako- – modernizacji układu przeniesienia napędu, w tym ści wykonania czynności obsługowych są zabronione. zabudowie synchronizowanej sześciobiegowej skrzyni biegów sterowanej manualnie; NAPRAWA SPRZĘTU – modernizacji układu kierowniczego. Zastosowano Sprzęt wojskowy naprawia się, aby odtworzyć je- przekładnię typu ZF 80-60 z wewnętrznym wspomaga- go sprawność techniczną lub resurs. Niesprawności niem hydraulicznym; usuwa się zgodnie z warunkami technicznymi okre- – unowocześnieniu skrzyni ładunkowej z demonto- ślonymi dla danego rodzaju sprzętu. Rodzaj napraw wanym wyposażeniem ażurowym; w czasie pokoju, kryzysu i wojny wynika z wymaga- – modernizacji instalacji elektrycznej. Wprowadzo- nego zakresu prac oraz czasu potrzebnego na ich no jednoprzewodową na prąd stały o napięciu 24 V wykonanie (rys. 3). oraz dwa akumulatory o pojemności 90–120 Ah i na- Ze względu na zakres można wykonać naprawę: pięciu 12V; średnią (NS), główną (NG), konserwacyjną (NK), do- – modernizacji urządzeń sygnalizacyjnych i oświe- kową (ND), bieżącą (NB), awaryjną (NA), gwarancyj- tleniowych; ną (NGw) oraz uszkodzeń bojowych (R1… Ri). – unowocześnieniu ramy. Zamontowano na przed- Uwzględniając tryb kwalifikacji naprawy, dzieli się je nim zderzaku dwa uchwyty do transportu pojazdu oraz na planowe i nieplanowe. W okresie działań bojowych dwa na tylnej części ramy, tzw. promowe. zakres napraw wynika z odrębnych unormowań doty- Dla pojazdu zmodernizowanego do wersji Star czących organizacji i zasad obsługiwania i naprawy 266M2 wykonawca zaplanował obsługi wraz z zakre- sprzętu technicznego w warunkach polowych28. sami czynności w następującym systemie: Do planowych zalicza się naprawy średnie, głów- – po przebiegu 3000 ±500 km – PG1, ne i konserwacyjne. Ich zakres wynika z instrukcji – co 40 tys. km przebiegu – OT-1/OT-2. opracowanych przez producenta (przewodniki tech- Gestor określił dla pojazdu normę docelową eksplo- nologiczne), uzgodnionych z właściwymi organami atacji na 15 lat/300 tys. km przebiegu (od daty moder- wojskowymi. nizacji), przebieg do 1 NG – 90 tys. km, do 2 NG – 70 Naprawy nieplanowe są bieżące, awaryjne i gwaran- tys. km oraz nie ograniczył dopuszczalnej rocznej nor- cyjne. Dopuszcza się zmniejszenie normy międzyna- my zużycia resursu na egzemplarz sprzętu26. prawczej o 20% dla: – sprzętu użytkowanego w akademiach, szkołach OBSŁUGIWANIE wojskowych, centrach i ośrodkach szkolenia oraz w in- Wykonanie każdego zakresu obsługiwań czy remon- nych jednostkach szkolnictwa wojskowego szkolących tu wymaga określonego czasu rozliczanego w roboczo- kierowców, operatorów lub obsługi; godzinach (rbh). W tabeli 5 przedstawiono planistycz- – podwozi pojazdów specjalnych w pełni obciążo- ne normy pracochłonności obsług technicznych i na- nych, stanowiących zapas wojenny, z wyjątkiem pod- praw dla pojazdów, dla których gestorem lub wozi wozów bojowych; centralnym organem logistycznym jest szef Szefostwa – sprzętu przeprawowego użytkowanego w warun- Służby Czołgowo-Samochodowej Inspektoratu Wspar- kach morskich przez jednostki marynarki wojennej cia Sił Zbrojnych. i wojska specjalne. Szczegółowe zakresy czynności obsługowych okre- Uwzględnia się także zmniejszenie normy między- ślają dokumenty fabryczne producenta, instrukcje ob- naprawczej o 40% dla sprzętu użytkowanego podczas sługi, karty/przewodniki technologiczne SpW oraz in- działań operacyjnych przez polskie kontyngenty woj- ne dokumenty. Podczas eksploatacji wojskowych po- skowe. Normy te, odnoszące się do pojedynczego eg- jazdów mechanicznych w szczególnie trudnych zemplarza SpW, można wydłużyć, gdy po wypracowa- warunkach (bezdroża, duże zapylenie powietrza) szef niu resursu normatywnego wszystkie jego parametry służby czołgowo-samochodowej WOG lub osoba techniczno-eksploatacyjne mieszczą się w dopuszczal- uprawniona mają prawo27 zmniejszyć przebiegi mię- nych granicach zgodnych z obowiązującymi instrukcja- dzyobsługowe, skrócić cykl obsługiwania grupy pojaz- mi eksploatacyjnymi, a jego stan techniczny umożliwia dów lub poszczególnych egzemplarzy – w zależności dalsze i bezpieczne użytkowanie z zachowaniem od ich aktualnego stanu technicznego, a w uzasadnio- wszystkich wymogów bezpieczeństwa i higieny pracy. nych sytuacjach (marsze, przegrupowania) organizo- Jeżeli ze względu na stan techniczny sprzętu wojsko- wać wykonywanie obsługiwań w kilku etapach. wego konieczne jest wcześniejsze jego przekazanie do Czynności, które mają wpływ na bezpieczeństwo naprawy, a jednocześnie nie została osiągnięta norma i pracę zespołów, powinny być wykonane w pierwszej międzynaprawcza, dowódca jednostki wojskowej wy-

26 Ibidem. 27 Instrukcja o gospodarowaniu sprzętem służby czołgowo-…, op.cit. 28 Instrukcja rozpoznania i ewakuacji technicznej uzbrojenia i sprzętu wojskowego. Zasady i organizacja funkcjonowania. DD.4.22.9. LOGISTYKA

stępuje z wnioskiem o jej zmniejszenie. Wniosek uza- nika i ujawniły się w okresie gwarancji. Wykonuje ją sadniający konieczność zmniejszenia normy między- producent lub zakład (warsztat) naprawczy zgodnie naprawczej nie więcej niż o 20% wraz z protokołem do- z warunkami gwarancji. tyczącym stanu technicznego sprzętu przesyła się do Sprzęt wojskowy do naprawy kwalifikuje komisja szefa wydziału technicznego właściwej rejonowej bazie wyznaczona rozkazem dowódcy jednostki wojskowej, logistycznej, który podejmuje stosowną decyzję. która sporządza protokół stanu technicznego (PST). Po- Naprawa bieżąca polega na usprawnieniu lub też wy- winien on zawierać pełne dane identyfikacyjne sprzętu mianie pojedynczych, uszkodzonych oraz zużytych ze- (nazwa, marka, typ, numer rejestracyjny i inne), dokład- społów, podzespołów i części, na wymianie synchroni- ny jego wiek i przebieg (zużycie resursów eksploatacyj- zatorów skrzyni biegów samochodu opancerzonego nych), wyczerpujący opis stanu technicznego poszcze- BRDM-2 oraz wykonaniu niezbędnych regulacji, gólnych układów oraz rzeczowe wnioski i propozycje w tym silnika typu MTU MB873 Ka501 czołgu śred- komisji. Decyzje dotyczące napraw planowych (NK, niego Leopard 2A4 w celu odtworzenia sprawności NS, NG) SpW, wykonywanych poza SZRP, są podej- technicznej sprzętu. Uczestniczy w niej użytkownik mowane przez właściwe dla danego rodzaju sprzętu (kierowca/załoga). Sprzęt przekazywany do naprawy centralne organy logistyczne. Odnoszące się do usług powinien być czysty i kompletny. Wraz z nim należy nieplanowych (napraw, serwisowania i konserwacji), przekazać rozkaz wyjazdu (kartę pracy) oraz kartę usłu- świadczonych poza SZRP, podejmuje: gi technicznej. W sytuacji gdy naprawa jest wykonywa- – komendant rejonowej bazy logistycznej w odnie- na poza macierzystą bazą obsługowo-naprawczą, dołą- sieniu do sprzętu znajdującego się w jednostkach jemu cza się także protokół stanu technicznego z opisem nie- podporządkowanych; sprawności oraz decyzją określającą jej zakres. – komendant wojskowego oddziału gospodarczego Do naprawy bieżącej nie zalicza się usuwania drob- w odniesieniu do sprzętu znajdującego się w jednost- nych niesprawności przez kierowcę (załogę, operatora) kach jemu podporządkowanych oraz będących na za- z wykorzystaniem etatowego wyposażenia (np. wymia- opatrzeniu. na żarówki). Czynności te należą do obsługiwania bie- Decyzję o wykonaniu naprawy sprzętu wojskowego żącego. Zużyte materiały rozlicza się na podstawie wpi- z wykorzystaniem potencjału SZRP podejmuje komen- su do rozkazu wyjazdu. dant RBLog lub WOG w ramach swoich właściwości Naprawa średnia sprzętu wojskowego objętego zapo- i umieszcza ją w protokole stanu technicznego. biegawczym systemem eksploatacji jest naprawą plano- wą, wykonywaną wówczas, gdy sprzęt osiągnie ustalo- POSZERZYĆ WIEDZĘ ną normę międzynaprawczą. Ma na celu odtworzenie Przedstawione w artykule aspekty dotyczące obsłu- zapasu normy do kolejnej naprawy planowej (NS lub giwania technicznego i napraw sprzętu wojskowego NG). Pozostałe sprzęty kieruje się do naprawy średniej służby czołgowo-samochodowej wiążą się z wprowa- według ich stanu technicznego. dzeniem w ostatnim czasie przez wojskowe organy nor- Naprawa główna SpW objętego zapobiegawczym sys- malizacji, w tym Szefostwo Służby Czołgowo-Samo- temem eksploatacji jest naprawą planową, realizowaną chodowej IWspSZ, wielu instrukcji i dokumentów nor- wtedy, gdy osiągnie on ustaloną normę międzynaprawczą. matywnych porządkujących na nowo m.in. eksploatację Ma na celu odtworzenie zapasu normy do kolejnej napra- techniki lądowej. W wojsku wciąż wykorzystuje się zu- wy planowej (NS lub NG). Pozostały SpW kieruje się do żyte moralnie duże ilości SpW różnych typomarek wie- naprawy średniej według jego stanu technicznego. lu producentów. Wymaga to ciągłych działań, zwłasz- Naprawa konserwacyjna ma na celu odtworzenie pa- cza ze strony służby czołgowo-samochodowej WOG/ rametrów taktyczno-technicznych sprzętu. Ma ona pla- BLog/RBLog, podejmowanych w takich na przykład nowy charakter. Polega na wymianie lub regeneracji formach, jak wykonywanie obsług i napraw, czy aktu- tych elementów, które utraciły wymaganą niezawod- alizacja i transformacja instrukcji i danych technicznych, ność lub mogą ją utracić wskutek zużycia się lub starze- by utrzymywać go w sprawności technicznej i z jego nia materiału, spowodowanego upływem czasu. Napra- użyciem zaspokajać potrzeby bytowo-gospodarcze jed- wa ta nie odtwarza przebiegu międzynaprawczego. nostek, a także prowadzić szkolenia i ćwiczenia poligo- Sprzęt, który osiągnął normę dotyczącą terminu napra- nowe oraz wykonywać wiele innych zadań. wy konserwacyjnej, a jego resurs międzynaprawczy Wprowadzaniu nowych typów sprzętu wojskowego wynosi mniej niż 30%, należy przekazać do kolejnej na- do eksploatacji towarzyszą także pewne problemy. Wy- prawy (średniej lub głównej). nikają one m.in. z braku przeszkolonych specjalistów Naprawa dokowa to naprawa części kadłuba oraz do jego obsług i napraw przez wojsko oraz oprzyrządo- urządzeń. Możliwa jest do wykonania wyłącznie w cza- wania i narzędzi specjalnych, z niedoszkolenia kierow- sie postoju okrętu w doku/slipie. ców, np. szeregowych zawodowych przychodzących Naprawa awaryjna polega na usunięciu skutków z cywila lub Narodowych Sił Rezerwowych. Zmusza to awarii SpW. Jej zakres zależy od rodzaju awarii. do kierowania znacznej ilości sprzętu wojskowego do Naprawa gwarancyjna obejmuje usunięcie nie- serwisów poza wojsko i ponoszenia w związku z tym sprawności, wad materiałowych lub montażowych, określonych kosztów oraz czasowego jego wyłączania które powstały z przyczyn niezależnych od użytkow- z eksploatacji. n

108 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2015 PATRONAT PRZEGLĄDU SIŁ ZBROJNYCH

109 MILITARIA

Niemiecki drapieżnik

NIEMCY UCHODZĄ ZA PIONIERÓW W ROZWOJU BOJOWYCH WOZÓW PIECHOTY. TERAZ WYKORZYSTUJĄ DOŚWIADCZENIA ZDOBYTE W CZASIE WIELOLETNIEJ SŁUŻBY POJAZDÓW PIERWSZEJ GENERACJI, TAKICH JAK MARDER, DO OPRACOWANIA GODNEGO NASTĘPCY.

Paweł Przeździecki ojowe wozy piechoty definiuje się jako pojazdy Republik Radzieckich wozu BMP-1, znanego w Pol- Bopancerzone wykorzystywane przez piechotę sce jako BWP-1, Bundeswehra przyjęła do służby po- zmechanizowaną na polu walki. Przystosowanie ich jazd Marder 1. do udziału w niej, czyli odpowiednie uzbrojenie i osłona pancerna, odróżnia je od transporterów opan- LATA DOŚWIADCZEŃ cerzonych, służących przede wszystkim jako środek Niemiecki Schützenpanzer nie był w żadnej mierze transportu. Pierwsze pojazdy, którym można przypi- kopią bojewoj masziny piechoty, lecz przede wszyst- Autor jest starszym sać cechy bojowych wozów piechoty, czyli transporte- kim owocem żmudnych prac prowadzonych od 1959 specjalistą ry SPz 12-3, weszły do uzbrojenia Sił Zbrojnych Nie- roku. W porównaniu z BMP był prawie dwukrotnie w Wojskowym Centrum mieckiej Republiki Federalnej jeszcze pod koniec lat cięższy (28,5 wobec 13,2 t) i zauważalnie większy, Edukacji Obywatelskiej. pięćdziesiątych XX wieku. W 1971 roku, zaledwie mimo ogólnie słabszego uzbrojenia i porównywalne- pięć lat po wdrożeniu w Związku Socjalistycznych go opancerzenia. Marder przewoził siedmiu żołnierzy

110 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2015 MILITARIA

Projekt Systems&Management NOWY BOJOWY WÓZ PIECHOTY + BUNDESWEHRY NIE TYLKO JEST GmbH (PSM) stanowi wspólne przedsięwzięcie JEDNYM Z NAJNOWSZYCH koncernów KMW i Rheinmetall. POJAZDÓW TEJ KLASY NA ŚWIECIE, LECZ ZARAZEM JEDNYM Z NAJNOWOCZEŚNIEJSZYCH PSM

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2015 111 MILITARIA

desantu (o jednego mniej niż radziecki odpowiednik) pociskami przeciwpancernymi kalibru 30 mm. Masa i nie pływał. Jednak okazał się dość udaną maszyną, bojowa wzrosła do około 43 t, o połowę większą niż podatną na modernizacje, dozbrajanie i dopancerzanie. w przypadku Mardera 1. W zawieszeniu wykorzystano Masa bojowa ostatnich wariantów niemieckiego BWP wałki skrętne, sercem zespołu napędowego był potężny, przekroczyła 37 t. Co istotne, eksploatacja wozów Mar- ponadtysiąckonny silnik. der 1 utwierdziła Bundeswehrę, że poszukując jego na- Pomimo zadowalających wyników testów Marder 2 stępcy, należy podążać sprawdzoną drogą. nie został przyjęty do uzbrojenia. Po zakończeniu zim- Na początku lat osiemdziesiątych ubiegłego wieku nej wojny uznano, że Bundeswehry nie stać na tak w RFN rozpoczęto prace nad wozami nowej generacji. kosztowny bojowy wóz piechoty i prace wstrzymano. Jedną z pierwszych prób było wspólne przedsięwzięcie Siły zbrojne Niemiec powróciły do pomysłu zastą- firm Krauss-Maffei i Diehl – program PUMA. Pod tym pienia szybko się starzejącego Mardera 1 w połowie lat skrótem krył się pojazd opancerzony za najniższą cenę dziewięćdziesiątych XX wieku. Do udziału w rozpo- (Panzer Unter Minimalen Aufwand). Projekt był ambit- czętym oficjalnie w 1997 roku programie Nowa plat- ny i zakładał opracowanie pojazdu bazowego, który forma opancerzona (Neue Gepanzerte Plattform – mógłby stanowić podstawę dla różnego rodzaju od- NGP) zaproszono licznych przedstawicieli niemieckie- mian specjalistycznych. Ten uniwersalny nośnik miał go przemysłu zbrojeniowego. Celem przedsięwzięcia powstać w dwóch lub trzech odmianach, różniących się było opracowanie nowego czołgu podstawowego długością kadłuba, masą (od 18 do 45 t) oraz przezna- oraz bojowego wozu piechoty. czeniem. W trakcie prac studyjnych szczególny nacisk położo- Godne uwagi było podjęcie decyzji o wdrożeniu no na to, aby zapewnić nowym wozom dużą żywotność koncepcji pancerza modułowego. Na poziomie podsta- na polu walki. Rezultatem tych wymagań oraz dążenia wowym pojazd miał być odporny na ogień broni strze- do skonstruowania uniwersalnego nośnika dla obu po- leckiej i odłamki pocisków artyleryjskich. Po zainstalo- jazdów były wizje nowego bewupa (NGP-SPz), przed- waniu zestawu płyt kompozytowych mógł przetrwać stawione przez firmę Krauss-Maffei (od 1999 roku ostrzał wielkokalibrowych karabinów maszynowych, Krauss-Maffei Wegman, KMW) oraz Rheinmetall. a od frontu – ówczesnej amunicji przeciwpancernej ka- Charakteryzowały się one ochroną balistyczną na po- libru 30 milimetrów. ziomie czołgu i w związku z tym niespotykanie dużą Pierwszy prototyp wozu PUMA ujrzał światło dzien- masą bojową, która przekraczała 50 ton. ne w 1986 roku. W ciągu kolejnych pięciu lat powstały Jeden z projektów pierwszego z kontrahentów zakła- jeszcze cztery pojazdy. Na przełomie lat osiemdziesią- dał zastosowanie układu konstrukcyjnego z przedziałem tych i dziewięćdziesiątych XX wieku dwa pojazdy in- napędowym umieszczonym po prawej stronie z tyłu ka- tensywnie testowano w Bundeswehrze, ostatni egzem- dłuba. Żołnierze desantu mieli opuszczać wóz przez plarz zaś przechodził próby w Skandynawii. Ostatecz- dość wąski korytarz biegnący wzdłuż lewej burty. nie żadne z państw nie zdecydowało się na jego zakup Opcjonalnie rozważano zastosowanie hybrydowego na- i program anulowano. Jeden z prototypów został prze- pędu z dwoma jednostkami dieslowo-elektrycznymi budowany i służył do testów nowego zawieszenia. znajdującymi się po bokach kadłuba i włazem desanto- O ile PUMA miała stanowić głównie ofertę ekspor- wym w jego osi. Rheinmetall zaproponował rozwiąza- tową i demonstrator możliwości niemieckiego przemy- nie bardziej typowe dla transporterów opancerzonych słu zbrojeniowego, o tyle celem programu Wóz bojowy i bojowych wozów piechoty – przedział napędowy na lata 90. (Kampfwagen 90) było opracowanie na- z przodu samonośnego nadwozia. W obu tych projek- stępcy Mardera 1. Jednym z najważniejszych wymagań tach miejsce załogi znajdowało się w kadłubie, a uzbro- było przystosowanie pojazdu do współdziałania z czoł- jenie, złożone z szybkostrzelnej armaty, sprzężonego gami podstawowymi Leopard 2. Założenia techniczno- z nią karabinu maszynowego oraz wyrzutni przeciwpan- -taktyczne sformułowano jeszcze w 1984 roku. Na po- cernych pocisków kierowanych – w bezzałogowej wieży. czątku 1988 roku zadanie głównego wykonawcy kon- W rezultacie prac nad NGP powstał demonstrator strukcji prototypu powierzono firmie Krauss-Maffei. kadłuba z pełną ochroną (Experimentalwanne Gesamt- Kontrahent wywiązał się z niego w ekspresowym schutz – EGS) i z makietą gabarytową bezzałogowej tempie, w czym na pewno pomogły prace nad pojaz- wieży czołgu podstawowego. Na początku XXI wieku dem PUMA. przyszłość programu stanęła jednak pod znakiem zapy- Prototyp maszyny, określanej jako Marder 2, po raz tania. W dyskusjach nad przyszłością najcięższych pierwszy zaprezentowano we wrześniu 1991 roku. wozów pancernych i o wyższości sił aeromobilnych, Główne uzbrojenie stanowiła armata napędowa a także o rozpoczynającej się wojnie z terroryzmem Rh 503, strzelająca natowską amunicją kalibru 35 mm zakwestionowano sens opracowywania 50- lub 60-to- lub, po konwersji, wykorzystująca nowo opracowane nowego bojowego wozu piechoty. naboje kalibru 50 mm. Armata była stabilizowana w obu płaszczyznach, za precyzję strzału odpowiadał NARODZINY PUMY również nowoczesny system kierowania ogniem. Wóz Po anulowaniu programu NGP przystąpiono do był chroniony modułowym pancerzem kompozyto- sformułowania wymagań dla nowego wozu. Najważ- wym, od frontu odpornym na trafienia podkalibrowymi niejsze dotyczyło zachowania limitu masy i wymia-

112 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2015 MILITARIA

rów pojazdu na poziomie, który umożliwiałby prze- biegało jednak bez przeszkód. Testy wykazały pewne wożenie go na pokładzie ciężkiego samolotu trans- mankamenty. Według doniesień prasowych problemy portowego Airbus A400M (teoretyczny udźwig 40 t). dotyczyły głównie pracy przyrządów optoelektronicz- Jednocześnie utrzymano wysokie wymagania odno- nych, systemu kierowania ogniem oraz ograniczonej szące się do osłony balistycznej i przeciwminowej widoczności kierowcy. oraz ruchliwości taktycznej. Konstrukcja miała być Kolejnym etapem były próby prowadzone w skraj- modułowa, podatna na różnego rodzaju modernizacje, nych warunkach klimatycznych. Od stycznia do końca a w przyszłości stać się podstawą opracowania wozów września 2012 roku Pumy jeździły i strzelały w Nor- specjalistycznych. Od początku zakładano przystoso- wegii. W tym czasie temperatura spadała do -30oC. wanie systemów łączności wozu do działania na sie- We wrześniu i październiku 2013 roku wozy testowa- ciocentrycznym polu walki. Nieznacznie zmieniono no w Zjednoczonych Emiratach Arabskich. Także oczekiwania Bundeswehry dotyczące siły ognia – i ten sprawdzian, który odbył się w średniej tempera- uznano, że wystarczająca będzie armata kalibru turze +35oC, lecz czasem i w blisko 50-stopniowym 30 mm, strzelająca podkalibrową amunicją przeciw- upale, maszyny przeszły pozytywnie. W czerwcu pancerną stabilizowaną brzechwowo oraz pociskami 2014 roku oficjalnie ogłoszono zakończenie fazy te- programowalnymi. stowej, a jedną z przedseryjnych Pum oficjalnie zapre- 20 września 2002 roku podpisano kontrakt na roz- zentowano na targach przemysłu zbrojeniowego Euro- wój nowego bojowego wozu piechoty. Zadanie powie- satory w Paryżu. rzono spółce Projekt Systems & Management GmbH Obecnie program jest kontynuowany. W styczniu (PSM), stanowiącej wspólne przedsięwzięcie koncer- 2015 roku pewną liczbę wozów przekazano w celu nów KMW i Rheinmetall. Aby spełnić trudne do po- trenowania załóg w Centrum Szkolenia Wojsk Pan- godzenia warunki, kontrahenci od początku zdecydo- cernych w Munster. Pod koniec roku ma się zakoń- wali, że nowy wóz będzie w dużym stopniu wykorzy- czyć przezbrojenie w Pumy pierwszego batalionu stywał osłony modułowe. W fazie projektowania Bundeswehry. czerpano również z bogatych doświadczeń progra- mów PUMA, Marder 2 oraz NGP-SPz. UKŁAD KONSTRUKCYJNY W ciągu pierwszych lat poza demonstratorem miało Pod względem ogólnej budowy Puma prezentuje się powstać pięć pojazdów prototypowych. Początkowo klasycznie. Przednią część kadłuba zajmuje przedział opracowywaną konstrukcję nazywano Jeżem (Igel) lub napędowy. Za nim jest przedział bojowo-desantowy Panterą (Panther). Pierwsze z określeń nie wydało się z miejscem dla trzech członków załogi oraz sześciu prawdopodobnie dostatecznie drapieżne, drugie zaś żołnierzy desantu. Kierowca siedzi po lewej stronie, z pewnością mogłoby budzić skojarzenia z jednym w stosunkowo płytkiej niszy między lewą burtą kadłu- z najbardziej znanych czołgów drugiej wojny świato- ba a wystającą ścianą przedziału napędowego. Za nim, wej. Ostatecznie PSM otrzymał nazwę Puma. obok siebie, siedzą działonowy (blisko osi podłużnej 20 grudnia 2005 roku odbyła się oficjalna prezenta- pojazdu) i dowódca (przy prawej burcie). Przewożeni cja demonstratora. Kompletacja prototypów potrwała żołnierze – czterech po prawej stronie i dwóch po lewej do 2007 roku. Wozy te służyły m.in. do prób trakcyj- – siedzą zwróceni plecami do burt wozu. Przedział bo- nych, testów uzbrojenia i podzespołów pokładowych. jowo-desantowy ma dość ograniczoną objętość, a zało- Wzięły również udział w próbach poligonowych pro- ga i desant znajdują się blisko siebie. wadzonych z udziałem przyszłego użytkownika. Wy- Dostęp do wnętrza Pumy jest możliwy przez dużą niki okazały się na tyle udane, że 15 listopada opuszczaną rampę z tyłu kadłuba oraz obszerny luk 2007 roku Federalny Urząd Uzbrojenia i Zaopatrywa- z podnoszoną pokrywą nad przedziałem desantu. Po- nia (Bundesamt für Wehrtechnik und Beschaffung – nadto dowódca i kierowca dysponują indywidualnymi BWB) podpisał z PSM kontrakt wartości 3,1 mld euro włazami z odsuwanymi pokrywami. Zrezygnowano na dostarczenie Bundeswehrze 405 Pum. W lipcu natomiast z włazu ewakuacyjnego w dnie kadłuba, 2012 roku, w związku ze zmianą liczebności niemiec- uznając zapewne, że osłabia on wytrzymałość na wy- kich sił zbrojnych, liczbę zamówionych wozów buchy min i fugasów. zmniejszono do 350 sztuk. Jednocześnie stopniowo Samonośny kadłub został zespawany ze stalowych wzrastał koszt programu – pod koniec 2013 roku sza- płyt walcowanych i przystosowany do montowania cowano go na 4,3 mld euro. opancerzenia modułowego. Bazowa odporność bali- W grudniu 2010 roku niemiecka armia otrzymała styczna – poziom „A” (Air-Transportable) – odpowia- pierwsze dwie Pumy serii wdrożeniowej, ukończone da poziomowi 4 natowskiej normy STANAG 4569 w kompletacji bliskiej docelowej. Pojazdy te różniły i umożliwia przetrwanie prowadzonego od frontu się od prototypów. Zwiększono w nich liczbę kół i z boków ostrzału pociskami wielkokalibrowych ka- jezdnych i poprawiono sztywność montażu głównego rabinów maszynowych kalibru 14,5 mm. Przód Pumy uzbrojenia. W pierwszym etapie pojazdy przedseryj- dodatkowo wzmocniono pancerzem specjalnym. Sza- ne, obsadzone doświadczalnymi załogami z ośrodków cuje się, że ta część wozu, najbardziej narażona na szkoleniowych Bundeswehry, wzięły udział w inten- atak, jest odporna na ostrzał pociskami podkalibrowy- sywnych próbach poligonowych. Nie wszystko prze- mi armat kalibru do 30 mm oraz pociskami kumula-

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2015 113 MILITARIA

armata automatyczna kalibru 30 mm wieża spawana Mauser MK 30-2/ABM umieszczona z płyt walcowanych w obrotowej wieży jest konstrukcją bezzałogową; masa 3,5 t

masa (poziom „A”) 31,5 t masa (poziom „C”) 43 t

długość całkowita 7,6 m

wysokość całkowita 3,6 m

prześwit 0,45 m

szerokość całkowita 3,7 m WYBRANE DANE 0,8 m TECHNICZNO- 1,2 m 2,5 m Pokonywanie bród (bez przygotowania) pionowa ściana rów -TAKTYCZNE przeszkód

załoga (desant) RHEINMETALL DEFENCE RHEINMETALL MILITARIUM STUDIO PK STUDIO MILITARIUM

cyjnymi ręcznych granatników piechoty i wyrzutni nowisk działonowego i dowódcy. Zwraca uwagę asy- pocisków kierowanych starszej generacji. Wnętrze metryczny kształt samej wieży. Po prawej stronie maszyny wyłożono wykładziną przeciwoodłamkową, zamontowano uzbrojenie, z przodu po lewej – główny która w razie przebicia pancerza zmniejsza ryzyko celownik. Większą część pozostałej przestrzeni zaj- zranienia załogi i żołnierzy desantu fragmentami pe- muje zapas amunicji do armaty i sprzężonego z nią netratora i kadłuba. karabinu maszynowego. W osi obrotu wieży znajduje Wieża Pumy, również spawana z płyt walcowanych, się masywny tubus panoramicznego peryskopowego ma masę 3,5 t i jest konstrukcją bezzałogową. Charak- przyrządu obserwacyjno-celowniczego dowódcy. terystyczne jest umieszczenie jej po lewej stronie ka- Pierwotnie dopuszczano możliwość, aby wozy dłuba. Wynika to z potrzeby zmieszczenia w niej sta- chronione pancerzem poziomu „A” brały udział

114 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2015 MILITARIA

Silnik pojazdu osiąga moc do 800 kW (1090 KM) przy stosunkowo dużej prędkości obrotowej wynoszącej 4250 obrotów na minutę. RHEINMETALL DEFENCE RHEINMETALL

w różnego rodzaju operacjach pokojowych. Obecnie kami pancerza reaktywnego (Composite Lightweight zakłada się, że konfiguracja ta będzie służyć jedynie Adaptable Reactive Armour – CLARA). do transportu. W warunkach bojowych będzie funk- W przeciwieństwie do starszych rozwiązań, opar- cjonował zestaw z dodatkowym opancerzeniem, tych na płytach przekładkowych stali i materiału oznaczony literą „C” (Combat) o łącznej masie około wybuchowego, CLARA wykorzystuje elementy 11,5 t. W jego skład wchodzą dwa moduły burtowe. kompozytowe. Mają one mniejszą masę i po trafie- Prawy jest odpowiednio wyprofilowany, by nie zasła- niu oraz detonacji szybciej wytracają prędkość poci- niał wylotu powietrza z przedziału napędowego. Pane- sku. Zmniejsza to zagrożenie piechoty, która towa- le mają dużą grubość i złożoną budowę. Przedział bo- rzyszy Pumie, ze strony rozlatujących się odłamków jowo-desantowy na całej długości jest osłonięty komór- pancerza. Ponadto producent, firma Dynamic No-

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2015 115 MILITARIA

bel, zastosowała tzw. niewrażliwą kompozycję deto- masowego rażenia, zintegrowane z klimatyzacją. nującą (LBR-6). Właściwości pancerza mają zapew- Docelowo Pumy mają otrzymać system samoobro- niać zdolność do zachowania wysokiego poziomu ny MUSS koncernu EADS. W jego skład wchodzi ochrony pojedynczej komórki nawet w wypadku zespół czujników opromieniowania wiązką lasera dwóch–trzech trafień. i ultrafioletowych detektorów zbliżających się PPK Poza osłoną reaktywną moduły zawierają również (opracowanych na podstawie używanego w lotnic- warstwowe elementy pasywne. Do dolnej krawędzi twie systemu AN/AAR-60), komputer sterujący modułów burtowych przymocowano cienką, blaszaną wraz z pulpitem kontrolnym oraz zestaw środków osłonę, która pełni prawdopodobnie dodatkowo funkcję odpowiedzialnych za zakłócanie ich naprowadza- przeciwpyłową, oraz wąski pas pancerza listwowego. nia. Zestaw dodatkowej osłony uodparnia Pumę co naj- „Efektorami” MUSS-a są wyrzutnie granatów mniej na trafienia pociskami podkalibrowymi stabilizo- dymnych kalibru 76 mm, maskujące w paśmie wi- wanymi bezwirowo, wystrzeliwanymi z armat kalibru dzialnym i podczerwonym. Dwie wyrzutnie, po osiem 30 mm, pociskami granatników przeciwpancernych luf każda, zamontowano w obu narożnikach z tyłu i przeciwpancernych pocisków kierowanych starszych wieży (prototypy miały jedną ośmiolufową wyrzutnię generacji (z pojedynczymi głowicami kumulacyjnymi) umieszczoną za tylną krawędzią wieży). Ponadto oraz formowanymi eksplozywnie penetratorami stoso- MUSS dysponuje promiennikiem podczerwieni, za- wanymi w minach przeciwburtowych, a także niektó- mocowanym na specjalnym cokole nad głowicą PERI rymi improwizowanymi urządzeniami wybuchowymi. RTWL. Urządzenie działa w sposób zbliżony do ro- NOWY BOJOWY WÓZ PIECHOTY BUNDESWEHRY ODZNACZA SIĘ NIESPOTYKANYM POZIOMEM ODPORNOŚCI BALISTYCZNEJ I PRZECIWMINOWEJ, PORÓWNYWALNYM Z NIEKTÓRYMI CZOŁGAMI

W skład zestawu „C” wchodzą również płyty przy- syjskiego systemu Sztora: emituje modulowane błyski mocowywane do ścian wieży oraz osłony montowane naśladujące znacznik pocisku, aby zmylić układ śle- na stropach wieży i kadłuba. Służą do tego specjalne dzący rakiety. W konsekwencji system naprowadzania panele, których górne powierzchnie są pokryte gumo- zaczyna wysyłać sygnały korygujące, co prowadzi do wymi wypustkami. Tego rodzaju osłony, przypomina- zmiany trajektorii lotu pocisku i ominięcia celu. Jego jące wycieraczkę, mają ochraniać stropy przed prze- skuteczność ogranicza się do pocisków kierowanych ciwpancerną subamunicją artyleryjską. Wiele typów w trybie półautomatycznym. Przeciwko rakietom na- podpocisków z głowicami kumulacyjnymi jest od do- prowadzanym na znacznik laserowy lub typu „odpal łu otwarta, co w momencie upadku na osłonę umożli- i zapomnij” służy wspomniana wielozakresowa zasło- wia wniknięcie wspomnianych gumowych wypustek na dymna. MUSS może przeciwdziałać maksymalnie do środka stożka utworzonego przez wkładkę kumu- czterem jednoczesnym zagrożeniom. System monito- lacyjną. Mechanizm ochronny jest oparty na znanym ruje przestrzeń wokół wozu w płaszczyźnie horyzon- od lat zjawisku zakłócania procesu formowania się talnej 360o i od 0 do +70o w pionowej. strumienia kumulacyjnego w razie obecności ciała obcego w pustej przestrzeni wkładki. SYSTEM KIEROWANIA OGNIEM Szczególną uwagę poświęcono ochronie przeciw- Wybór wieży bezzałogowej sprawił, że zapewnie- minowej. Płyta denna ma budowę warstwową. W wy- nie dowódcy właściwych warunków obserwacji oto- padku detonacji pod gąsienicą efekt wybuchu zostaje czenia, typowe dla niemieckich konstrukcji, stało się dodatkowo osłabiony dzięki konstrukcji zawieszenia. szczególnym wyzwaniem. Dowódca dysponuje sze- Dno i boki kadłuba są odporne na detonację min prze- ścioma stałymi peryskopami: jednym szerokokątnym, ciwpancernych i fugasów o sile odpowiadającej co skierowanym w przód, dwoma patrzącymi w lewo najmniej 10 kg TNT oraz min z ładunkami formowa- i czterema zwróconymi na prawą burtę (dwa z nich nymi wybuchowo. Szansę załogi i desantu na wyjście zabudowano w przesuwanej pokrywie luku). Przyrzą- z pojazdu bez utraty zdolności bojowej zwiększa za- dy te zapewniają ograniczone pole widzenia, wyno- stosowanie specjalnych siedzisk, mocowanych do szące nieco ponad 180o. Podstawowym sposobem ob- stropu lub ścian przedziału bojowo-desantowego. serwacji jest korzystanie z peryskopu panoramicznego Wszystkie siedziska wyposażono w wielopunktowe PERI RTWL-B, zamontowanego w wieży. Głowica pasy bezpieczeństwa oraz podnóżki. Zadbano o spe- urządzenia może obracać się o kąt pełny w płaszczyź- cjalne stelaże dla broni indywidualnej. nie poziomej. W pionie oś optyczna przemieszcza się W hermetycznym wnętrzu przedziału bojowo-de- od -15 do +45o. Z celownikiem zintegrowano dal- santowego zamontowano układy przeciwpożarowo- mierz laserowy, który emituje promień o długości fali -przeciwwybuchowy oraz ochrony przed bronią bezpiecznej dla ludzkiego oka 1,57 µm.

116 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2015 MILITARIA

PERI RTWL-B to stabilizowany w obu płaszczy- RTWL. Otwarta architektura systemu umożliwia roz- znach przyrząd dzienno-nocny. Obserwacja przy do- budowanie go w przyszłości o układ automatycznego brym oświetleniu jest możliwa za pośrednictwem śledzenia celu. Na obecnym etapie programu jeszcze dwóch kanałów. Pierwszym jest kolorowa kamera na to się nie zdecydowano. matrycowa, z której obraz jest widoczny na monitorze Kierowca wozu dysponuje trzema peryskopami, dowódcy. Niemieccy konstruktorzy uznali jednak, że z których środkowy można zastąpić przyrządem noc- poleganie wyłącznie na cyfrowej wizualizacji jest nym. Dla desantu przeznaczono łącznie cztery pery- zbyt ryzykowne, dlatego w urządzeniu tym zachowa- skopy: trzy umieszczono w stropie kadłuba, między no drugi, czysto optyczny kanał obserwacji dziennej. wieżą a włazem, czwarty zaś zamontowano w jego po- Przyrząd zamontowano w osi wieży, a tubus przecho- krywie. W tylnej rampie znajduje się kryty szkłem pan- dzi do wnętrza przedziału bojowo-desantowego. Poje- cernym wizjer. Świadomość sytuacyjną załogi i desan- dynczy okular znajduje się po lewej stronie stanowi- tu poprawia system pięciu kamer zewnętrznych. Trzy, ska dowódcy. Kanał dzienny celownika umożliwia w tym jedną dzienno-nocną przeznaczoną do cofania, obserwację w jednym z trzech powiększeń, z polem ulokowano z tyłu kadłuba, dwie pozostałe po bokach widzenia wynoszącym 22,17x16,7o (szerokie), na stropie. Obraz z kamer może być wyświetlany za- 11,3x8,5o (pośrednie) i 2,8x2,1o (wąskie). równo na monitorach członków załogi, jak i na dwóch W reżimie nocnym PERI RTWL-B wykorzystuje wyświetlaczach dostępnych dla desantu. kamerę termalną serii ATTICA. Wymiary chłodzo- W skład środków łączności zewnętrznej Pumy wcho- nej matrycy wynoszą 384x288 detektorów termicz- dzą radiostacje wysokich częstotliwości SEM 80/90 NOWY BOJOWY WÓZ PIECHOTY BUNDESWEHRY ODZNACZA SIĘ NIESPOTYKANYM POZIOMEM ODPORNOŚCI BALISTYCZNEJ I PRZECIWMINOWEJ, PORÓWNYWALNYM Z NIEKTÓRYMI CZOŁGAMI

nych, które działają w zakresie dalekiej termowizji i SOLAR 400. Do komunikacji między członkami zało- (7–10 μm). W kamerach zabudowano optyczny układ gi, żołnierzami przebywającymi w pojeździe oraz spie- skanowania, dwukrotnie zwiększający rozdzielczość szonym desantem wykorzystuje się system SOTAS-IP. wyjściową obrazu – do 768x576 pikseli. Termowizo- Wóz został wyposażony w system zarządzania polem ry ATTICA stanowią trzecią generację urządzeń tego walki IFIS, umożliwiający obustronną wymianę danych typu wytwarzanych przez firmę Carl Zeiss (od z dowództwem oraz innymi pojazdami, które nim dys- 2012 roku Cassidian Optronics) po opartych na tech- ponują. Przystosowano go również do współpracy ze nologii z lat siedemdziesiątych kamerach WBG-X środkami łączności rozwijanymi w programie Żołnierza i należących do drugiej generacji Ophelios-P. Produ- przyszłości (Infanterist der Zukunf – IdZ). Ostateczna cent podkreśla modułową budowę, która ułatwia wy- konfiguracja urządzeń systemu kontroli, dowodzenia, mianę podzespołów oraz zapewnia wysoką jakość zo- łączności, przetwarzania danych i rozpoznania (C4I) brazowania. nie jest jeszcze ustalona. Działonowy ma do dyspozycji dwa peryskopy, je- Pewne elementy wyposażenia Pumy wprowadzono den skierowany w przód, drugi na lewą burtę, oraz za- z myślą o uproszczeniu czynności obsługowych oraz montowany z przodu wieży stabilizowany w obu wykonywaniu zadań przez służby logistyczne. płaszczyznach dzienno-nocny celownik EOTS, W skład tych rozwiązań wchodzi pokładowy system współdziałający z monitorem. Kanał dzienny przyrzą- diagnostyczny. Umożliwia on rejestrację błędów oraz du bazuje na kolorowej kamerze matrycowej. Podob- ułatwia serwisowanie. nie jak w PERI RTWL są trzy pola widzenia: 22,17x16,7o (szerokie), 7,2x5,4o (pośrednie) i 2,8x2,1o SIŁA OGNIA (wąskie). W kanale nocnym wykorzystano kamerę Główne uzbrojenie Pumy stanowi armata automa- termalną ATTICA. Z celownikiem zintegrowano rów- tyczna kalibru 30 mm Mauser MK 30-2/ABM nież dalmierz laserowy, taki sam jak w PERI RTWL. umieszczona w obrotowej wieży. Skrót ABM to Air Głowica EOTS może się obracać w pionie od -15 do Burst Ammuntion. Oznacza on przystosowanie arma- +45o. W płaszczyźnie horyzontalnej oś optyczna ce- ty do prowadzenia ognia amunicją programowalną, lownika odchyla się do 5o w obie strony. rozscalającą się w czasie lotu. Cewkę indukcyjną Rozwiązania systemu kierowania ogniem Pumy umieszczono na końcu lufy, przed hamulcem wyloto- wykraczają poza klasyczną już współpracę dowódcy wym. MK 30-2/ABM działa na zasadzie odprowadze- i działonowego w trybie hunter-killer. Obaj członko- nia gazów prochowych przez boczny otwór w lufie. wie załogi mają pełny dostęp do funkcji systemu za Armata jest zasilana dwustronnie. Pozwala to na sto- pośrednictwem swoich monitorów i mogą używać sowanie dwóch podstawowych rodzajów amunicji. uzbrojenia, korzystając zarówno z EOTS, jak i z PERI Czas wymiany jednej taśmy na drugą wynosi około

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2015 117 MILITARIA

4 s. Naturalna szybkostrzelność teoretyczna armaty to pocisk Spike LR, oferowany przez, de facto, niemiec- 700 strzałów na minutę, jednak w wypadku Pumy ko-izraelską spółkę Eurospike. Opancerzony konte- zdecydowano się na jej zmniejszenie do 200 strzałów, ner-wyrzutnię, mieszczący dwie rakiety, zamontowa- aby zachować dużą celność. Jednostka ognia wozu no po lewej stronie wieży wozu. Ich maksymalny za- wynosi 400 nabojów kalibru 30 mm, z czego połowa sięg wynosi 4 tys. m, minimalny – 200 m. Średnia znajduje się w wieży, gotowa do użycia. Pozostałą jej prędkość pocisku w czasie lotu sięga 160 m/s. Rakie- część umieszczono w zasobnikach na stropie prze- tami Spike LR można strzelać w trybie „odpal i zapo- działu bojowo-desantowego. Armata kalibru 30 mm mnij” lub „odpal i koryguj”. W pierwszym wypadku może być naprowadzana na cel w płaszczyźnie piono- kontrolę nad pociskiem przejmuje układ samonapro- wej od -10 do +25 stopni. wadzania, wykorzystujący zamontowaną w głowicy W porównaniu z prototypem na wozach przedse- kamerę dzienną oraz termalną. W drugim reżimie ryjnych zdecydowano się zastosować dodatkowe działonowy może zmienić punkt celowania, a nawet usztywnienie armaty. Ma ono postać ażurowego ste- zmienić cel. Komendy są przekazywane światłowo- laża, obejmującego i podpierającego lufę na więk- dem. Masa pocisku wynosi 9 kg, głowicy bojowej – szej długości. Rozwiązanie to wpływa na poprawę około 2 kg. Tandemowy ładunek kumulacyjny Spike jej celności. LR może przebić pancerz o grubości około 700 mm W Pumach stosuje się naboje dwóch typów. Pierw- za osłoną reaktywną. Alternatywnie pociski mogą szy to amunicja przeciwpancerna z pociskiem podka- być uzbrojone w głowice burząco-odłamkowe. librowym stabilizowanym brzechwowo ze smuga- Pumę można dodatkowo wyposażyć w zdalnie ste- czem (APFSDS-T) PMC-287. Prędkość wylotowa rowaną wyrzutnię granatów. Prototyp wozu otrzymał wynosi 1405 m/s. Szacuje się, że na dystansie 1000 m sześciolufową wyrzutnię strzelającą amunicją kalibru wydłużony penetrator wykonany ze stopu wolframu 76 mm. Uzbrojenie zamontowano z tyłu kadłuba, po jest w stanie przebić płytę grubości 53 mm odchyloną jego lewej stronie. Stosowana może być amunicja róż- o 60o od pionu, co odpowiada pionowemu pancerzowi nego rodzaju: odłamkowa, dymna lub łzawiąca. Za- o grubości około 100 mm. Rozrzut na 1000 m nie sięg granatów wynosi od 50 (minimalnie) do 400 m, przekracza 0,5 miliradiana. kąt ostrzału w płaszczyźnie horyzontalnej – 360º. Drugim rodzajem amunicji są naboje z programo- Producent opracował również nowszą wyrzutnię, walnymi pociskami odłamkowo-burzącymi PMC-308 w której poza sześcioma nabojami 76 mm znajdują (oznaczanymi wspomnianym skrótem ABM lub też się 24 granaty kalibru 40 milimetrów. KEFT – Kinetic Energy Time Fuze). Każdy pocisk zawiera 162 niewielkie cylindry ze stopu wolframu, RUCHLIWOŚĆ będące głównym czynnikiem rażącym, ładunek wy- Pumę wprawia w ruch zespół napędowy, którego ser- buchowy odpowiedzialny za rozscalenie oraz progra- cem jest silnik wysokoprężny MT 892 Ka-502. Należy mowalny zapalnik. Ten ostatni zaopatrzono w samoli- on do najnowszej, czwartej generacji jednostek napę- kwidator, który niszczy pocisk, gdy ten pokona trasę dowych produkowanych przez koncern Motoren und mniej więcej 4 km. Prędkość wylotowa PMC-308 wy- Turbinen Union. Cechuje go zwartość konstrukcji – nosi 1100 m/s. zajmuje prawie o połowę mniej miejsca w porównaniu Z armatą jest sprzężony karabin maszynowy z wcześniejszym silnikiem serii 880 o tej samej mocy. Heckler und Koch MG4, strzelający amunicją MT 892 Ka-502 to dziesięciocylindrowa jednostka na- 5,56x45 mm NATO. Broń, zasilana z taśmy, działa na pędowa w układzie widlastym o pojemności 10 l, chło- zasadzie odprowadzania gazów przez boczny otwór dzona cieczą, ze zintegrowanym zespołem rozrusznika- w lufie. Szybkostrzelność teoretyczna wynosi 850 -generatora. Wyposażono ją w wysokociśnieniowy strzałów na minutę. Jednostka ognia to 2 tys. nabojów, układ wtrysku (tzw. Common Rail) oraz dwustopniową z których połowa, jak w wypadku armaty, znajduje się turbosprężarkę. Silnik osiąga moc do 800 kW w wieży gotowa do natychmiastowego użycia. (1090 KM) przy stosunkowo dużej prędkości obrotowej Wybór MG4 od początku budził pewne kontrower- wynoszącej 4250 obrotów na minutę. Maksymalny sje, m.in. ze względu na ograniczone osiągi amunicji. moment obrotowy to 2070 Nm. W trakcie prób poligonowych wyszły na jaw pewne Osiągi silnika zapewniają Pumie wysoki współ- niedostatki samej konstrukcji, źle znoszącej intensyw- czynnik mocy jednostkowej. W konfiguracji „aeromo- ne strzelanie. Rozważa się zastąpienie MG4 przez bilnej” wartość ta wynosi 25,3 kW/t (34,5 KM/t). Po środek walki zasilany amunicją 7,62x51 mm NATO dopancerzeniu wozu zestawem bojowym współczyn- (w grę wchodzi jeden z dwóch karabinów maszyno- nik ten spada do 18,6 kW/t (25,3 KM/t). Dla porów- wych: HK MG5 lub Rheinmetall RMG 7.62) albo nania, w wypadku uchodzącego wciąż za bardzo ru- 12,7x99 mm NATO (tu kandydatami są „weteran” chliwy BWP-1 relacja mocy do masy nie przekracza M2HB oraz RMG.50, napędowy wkm Rheinmetalla). 17 kW/t (22,7 KM/t), a dla najnowszych Leopardów Najcięższym „argumentem” Pumy będzie wieloza- 2A7, z którymi Puma ma współdziałać, wynosi 17,2 daniowy system lekkiego kierowanego uzbrojenia ra- kW/t (23,4 KM/t). kietowego (Mehrrollenfähiges Leichtes Lenkflugkör- Silnik jest połączony z hydromechanicznym ukła- per-System – MELLS). Jego głównym elementem jest dem przeniesienia mocy Renk HSWL 256. W skład

118 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2015 MILITARIA

transmisji wchodzą m.in.: przekładnia hydrokinetycz- na demonstratorze EGS w programie NGP. Konstruk- na ze sprzęgłem blokującym, automatyczna planetar- torzy współczesnej Pumy zrezygnowali z wałków skręt- na skrzynia biegów, przekładnia nawrotna, hydrosta- nych, które zajmują miejsce w kadłubie oraz stwarzają tyczny mechanizm skrętu, zespół tarciowych hamul- w razie najechania na minę lub fugas ryzyko porażenia ców z chłodzeniem powietrzno-olejowym oraz załogi fragmentami drążków, zamienionymi siłą eks- hydrodynamiczny zwalniacz (retarder). Za sterowanie plozji w pociski wtórne. Zamiast tego zdecydowano się odpowiada moduł elektroniki, jednak pozostawiono na zawieszenie hydropneumatyczne. Opracowała je fir- awaryjny układ mechaniczny. Skrzynia przekładnio- ma Horstman. Siłowniki zapewniają dobre resorowanie wa połączona z przekładnią nawrotną ma sześć prze- kadłuba (koła nośne mogą się przemieszczać w pionie łożeń do przodu i do tyłu. Ze względów bezpieczeń- łącznie o 450 mm) oraz tłumienie drgań w trakcie jaz- stwa dwa najwyższe biegi są zablokowane w czasie dy w terenie. Prześwit wynosi 450 mm dla obu konfi- jazdy wstecz. Prędkość maksymalna do przodu wyno- guracji opancerzenia. si 70 km/h, do tyłu – 30 km/h. Mechanizm planetarny Prototypy Pumy miały dziesięć par dwutarczowych umożliwia skręt o dowolnym promieniu obliczenio- kół jezdnych, po pięć po każdej stronie. W wozach wym oraz obrót w miejscu z taśmami gąsienic prze- przedseryjnych dodano jeszcze jedną parę, uznając, wijanymi w przeciwnych kierunkach. że taki układ zapewni lepsze rozłożenie masy pojazdu W skład zespołu napędowego wchodzi również ge- oraz poprawi własności trakcyjne. Przy wahaczu każ- nerator elektryczny o mocy 170 kW/230 KM. Dużym dego koła zamontowano hydrauliczne ograniczniki osiągnięciem konstruktorów jest wyjątkowa zwartość ugięcia. Górne gałęzie każdej z gąsienic są podparte zespołu napędowego. Z tego powodu zdecydowano przez trzy rolki podtrzymujące. Koła napędowe znaj- się na zastosowanie napędzanych elektrycznie wenty- dują się z przodu kadłuba, napinające, z automatycz- latorów. Ponieważ nie są one związane łańcuchem ki- nym mechanizmem regulującym napięcie gąsienic, nematycznym z silnikiem, można było umieścić je z tyłu, stanowiąc element modułu. Zastosowano z boku. Powietrze dla silnika i układów chłodzenia gąsienice łącznikowe o szerokości 500 mm typu jest zasysane przez otwór w górnej przedniej płycie DLT 464C firmy Diehl. Ogniwa mają gumowe na- kadłuba i wypychane przez wylot na prawej burcie. kładki zmniejszające poziom hałasu i wibracji w trak- W odróżnieniu od prototypu zrezygnowano z wypro- cie jazdy. Parametry układu jezdnego zapewniają Pu- wadzania spalin z tyłu kadłuba – obecnie wylot spalin mie dużą dzielność w terenie. znajduje się po lewej stronie, nad piewszym i drugim kołem jezdnym. W warunkach polowych wymiana ŚWIATOWA CZOŁÓWKA zespołu napędowego, zintegrowanego w power-pack, Nowy bojowy wóz piechoty Bundeswehry nie tylko zajmuje około 2 godzin. jest jednym z najnowszych pojazdów tej klasy na Zapas paliwa przewożonego w Pumie wynosi 950 l. świecie, lecz zarazem jednym z najnowocześniej- Mały, 50-litrowy zbiornik, z którego silnik pobiera szych. Konstruktorom udało się spełnić rygorystyczne paliwo bezpośrednio, jest umieszczony w przedziale wymagania niemieckiej armii. Puma odznacza się napędowym. Reszta zapasu znajduje się w zbiorni- niespotykanym poziomem odporności balistycznej kach o pojemności 450 l każdy, zintegrowanych i przeciwminowej, porównywalnym z niektórymi w modułach zawieszenia. czołgami podstawowymi i nielicznymi ciężkimi trans- Na uwagę, ze względu na niekonwencjonalne roz- porterami opancerzonymi w rodzaju izraelskich Ach- wiązania, zasługuje zawieszenie Pumy. Elementy zaritów i Namerów. Uwagę zwraca bogate wyposaże- sprężyste, rolki podtrzymujące górne gałęzie gąsienic, nie optoelektroniczne oraz systemy łączności konfigu- ograniczniki ruchu kół jezdnych oraz koła napinające rowane z myślą o przyszłościowych programach umieszczono w dwóch modułach burtowych. Moduły uzbrojenia piechoty. Pod względem ruchliwości w te- są mocowane do burt samonośnego kadłuba elastycz- renie niemiecki drapieżnik również plasuje się nymi połączeniami. Taki układ zmniejsza siłę drgań w światowej czołówce. przenoszonych na kadłub, zwiększając stabilność jego Przyglądając się programowi Puma, warto jednak przyrządów optoelektronicznych oraz uzbrojenia. pamiętać, że złożyły się na niego lata doświadczeń Zwiększono również komfort załogi, m.in. zreduko- zdobytych ze znacznym trudem oraz z budzącymi wano poziom hałasu we wnętrzu przedziału bojowo- szacunek nakładami poniesionymi przez ostatnie pa- -desantowego z około 120 do niespełna 100 dB. Do- rędziesiąt lat. Producent wozu mógł korzystać z wielu datkową korzyścią jest zmniejszenie ryzyka deforma- gotowych rozwiązań, redukując ryzyko techniczne do cji kadłuba w rejonie gniazd wahaczy i przekładni rozsądnego minimum. Wśród warunków zamawiają- bocznych. Problem silnych momentów zginających cego, chociaż niełatwych do spełnienia, nie znalazły dotyczy wielu wozów dysponujących jednostką napę- się zapisy dotyczące wymogu pływalności, w prakty- dową dużej mocy. Po raz pierwszy odłączalne modu- ce uniemożliwiające właściwe opancerzenie maszyny. ły zawieszenia testowała firma Krauss-Maffei w la- Przyszły użytkownik zgodził się również, że Puma tach dziewięćdziesiątych XX wieku. Użyto wtedy będzie wozem drogim – koszt jednostkowy jest szaco- m.in. zmodyfikowanego prototypu wozu Puma. Na- wany na blisko 9 mln euro, co jest ceną na poziomie stępnie skuteczność tego rozwiązania potwierdzono nowoczesnego czołgu podstawowego. n

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2015 119 WSPÓŁCZESNE ARMIE Zdolność do przerzutu

SIŁY ZBROJNE FEDERACJI ROSYJSKIEJ MAJĄ ZNACZNE ZDOLNOŚCI DO PRZERZUTU WYDZIELONYCH ZGRUPOWAŃ ZADANIOWYCH, PRZEZNACZONYCH DO REAGOWANIA NA POWSTAŁE ZAGROŻENIA ZARÓWNO W OBRĘBIE WŁASNEGO PAŃSTWA, JAK I POZA JEGO GRANICAMI.

ppłk dr Marek Depczyński ederacja Rosyjska jest największym państwem wała na ograniczone możliwości przerzutu i zasilania Fświata. Zajmuje powierzchnię ponad 17 mln km2. sił zaangażowanych w wojnę krymską (1853–1856)1. Obszar Rosji rozciąga się na przestrzeni około 10 tys. Wnioski z przebiegu konfliktu wskazały na koniecz- km (ponad 170o szerokości i 36,5o długości geogra- ność wprowadzenia zmian w sferze zdolności militar- ficznej), od Europy Wschodniej przez północną część nych rosyjskiego imperium. Burząc panujące w pań- Azji po Ocean Spokojny, z czego jedna czwarta przy- stwie stosunki socjoekonomiczne i przełamując kryzys pada na część europejską. Graniczy z 15 państwami systemu późnofeudalnego, w Rosji rozpoczęto budowę Autor jest starszym oraz Abchazją i Osetią Południową. Jej granica lądo- armii charakterystycznej dla epoki industrialnej. W la- specjalistą w Zarządzie wa ma długość 20 241 km, a morska – 37 653 km. tach 1860–1870 carski minister wojny D.A. Milutin Rozpoznania i WE Kraj ten leży w dwóch strefach klimatycznych (około- przekształcił ją w nowoczesne siły zbrojne oparte na Inspektoratu Rodzajów biegunowej i umiarkowanej) i obejmuje: Nizinę systemie mobilizacji masowej. W planie reformy prze- Wojsk DGRSZ. Wschodnioeuropejską, Ural, Nizinę Zachodniosybe- widywał reorganizację kosztownego i nieefektywnego ryjską, Wyżynę Środkowosyberyjską, góry południo- systemu dowodzenia, a także skrócenie służby wojskowej i wschodniej Syberii, północny Kaukaz oraz wej oraz budowę rezerw osobowych na potrzeby mobi- Daleki Wschód. Populacja Rosji to prawie 143,5 mln lizacyjnego uzupełniania walczącej armii. W ciągu obywateli, z których około 75% zamieszkuje obszar ośmiu lat Milutinowi udało się zrealizować większą między Sankt Petersburgiem, Nowosybirskiem część przygotowanego planu kompleksowej przebudo- i Noworosyjskiem. wy sił zbrojnych. Wyprzedzając epokę, podkreślił znaczenie kolei żelaznej, która decydowała zarówno PRZYKŁADY Z PRZESZŁOŚCI o możliwości szybkiego przerzutu potencjału w obrę- W XIX i na początku XX wieku rosyjską zdolność bie imperium, jak i jego projekcji poza granice Rosji. do szybkiego przerzutu wojsk w obrębie imperium de- Przykłady, w których zdolność do przerzutu decydo- terminował stopień rozwoju infrastruktury kolejowej. wała o wyniku bitew i kampanii, można znaleźć Niedostatecznie rozwinięta sieć kolei żelaznej, budo- w okresie I wojny światowej. W sierpniu 1914 roku wanej przez poddanych cara Mikołaja I, istotnie wpły- w rezultacie kryzysu na froncie zachodnim strona bry-

1 R.N. McDermott: Russia’s Strategic Mobility, Supporting ‘Hard Power’ to 2020. „Swedish Defence Research Agency” kwiecień 2013, s. 15–16. Wojna krymska (1853–1856) – konflikt między carską Rosją a imperium osmańskim i jego sprzymierzeńcami (Wielką Brytanią, Francją i Sardynią).

120 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2015 WSPÓŁCZESNE ARMIE

tyjska zwróciła się do Rosji z wnioskiem o wzmocnie- potencjału w przedłużającej się wojnie na wyczerpanie. nie sił ententy we Francji 3–4 rosyjskimi korpusami W Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich piechoty. Ich przerzut z Archangielska był możliwy (ZSRR) system więc zmodyfikowano. Zmiany wpro- z wykorzystaniem okrętów brytyjskiej marynarki wo- wadzone w czasie rządów Józefa Stalina usprawniły jennej. Jesienią 1915 roku strona francuska ponowiła procedury masowej mobilizacji zasobów państwa na wniosek odnoszący się do przerzutu na terytorium rzecz armii zaangażowanej w długotrwały konflikt na Francji 300-tysięcznego kontyngentu sił rosyjskich. wyniszczenie3. W odpowiedzi, uwzględniając potrzeby własne, car Przykładem dużych zdolności do przerzutu na Mikołaj II nakazał sformowanie czterech brygad pie- znaczną odległość mas wojska była operacja mandżur- choty (BP), każda w składzie dwóch pułków oraz bata- ska przeprowadzona w sierpniu 1945 roku. W jej ra- lionu zapasowego2. mach, przygotowując się do likwidacji japońskiej armii W styczniu 1916 roku pododdziały 1 Brygady Pie- kwantuńskiej, przerzucono stan osobowy 6 Armii Pan- choty przerzucono transportem kolejowym z Moskwy cernej Gwardii (6 APancGw) na dalekowschodni teatr przez Syberię do portu Daljan i zaokrętowano na rosyj- działań wojennych (TDW). skie oraz francuskie jednostki transportowe. Po 56 do- Działania bojowe w Europie 6 APancGw zakończy- bach rejsu przez Ocean Indyjski, Kanał Sueski i Morze ła udziałem w operacji praskiej (6–11 maja 1945 roku). Śródziemne 26 kwietnia 1916 roku pododdziały Bry- Latem 1945 roku, pozostawiając ciężki sprzęt w rejo- gady wyokrętowano w Marsylii. 3 Brygadę Piechoty, nie Pragi, żołnierzy przerzucono transportem kolejo- po przerzucie z Archangielska do Brestu, razem wym do Mongolii. Tutaj Armię włączono w skład z 1 Brygadą włączono w skład francuskiej 1 Armii, Frontu Zabajkalskiego. Przed rozpoczęciem operacji która do końca marca 1917 roku wykonywała zadania hingano-mugdeńskiej (część operacji mandżurskiej) w ramach operacji obronnej w Szampanii. w nowym rejonie operacyjnego rozwinięcia Na przełomie lipca i sierpnia 1916 roku sformowane 6 APancGw przejęła 408 czołgów T-34 – T-85 oraz po- 2 i 4 Brygada Piechoty Rosyjskiego Korpusu Ekspedy- zostałe środki walki. cyjnego, po przerzucie z Archangielska do Brestu, Po zakończeniu II wojny światowej komponent utrzy- przemieszczono do Marsylii, gdzie po zaokrętowaniu mujący zdolność do przerzutu i reagowania stanowiły wysłano do Macedonii i włączono w skład frontu salo- odbudowywane i modernizowane przez gen. armii nickiego. Działania bojowe w Macedonii brygady ro- W. Margiełowa radzieckie wojska powietrznodesantowe syjskie prowadziły do czerwca 1917 roku, po czym zo- (WPD) oraz związki taktyczne piechoty morskiej, które stały wycofane i przeformowane w dywizję, którą an- pozostawały w składzie każdej z flot sił morskich. Swo- gażowano do walki do stycznia 1918 roku. O dalszych ją przydatność w warunkach bojowych komponent ten losach Rosyjskiego Korpusu Ekspedycyjnego zdecydo- potwierdził zarówno w operacji „Trąba powietrzna” (ra- wał brak możliwości przerzutu uzupełnienia. Resztki dziecka interwencja na Węgrzech, listopad 1956 rok, Korpusu, odcięte od źródeł zasilania, jako Rosyjski Le- użycie części 7 oraz 31 Dywizji Powietrznodesantowej), gion Honoru zakończyły kampanię w Lotaryngii. operacji „Dunaj” (radziecka interwencja w Czechosło- System mobilizacyjnego rozwinięcia dowiązany do wacji, sierpień 1968 rok, użycie części 7 oraz 103 Dy- zdolności przerzutu wojsk, wprowadzony w drugiej po- wizji Powietrznodesantowej), jak również w początko- łowie XIX wieku przez D.A. Milutina, sprawdzał się wym okresie wojny w Afganistanie (grudzień 1979 rok, w krótkotrwałych konfliktach lokalnych i regionalnych, użycie elementów 103 Dywizji Powietrznodesantowej w których zużywano dostępne zapasy środków walki. do opanowania lotnisk w Bagram i Kabulu). Jednak Przydatność przyjętych rozwiązań systemowych zwe- o przebiegu i rezultacie końcowym każdej z kampanii ryfikowano w trakcie kampanii bałkańskiej oraz kon- decydował potencjał związków taktycznych wojsk lądo- fliktu na Kaukazie w latach 1876–1878. W czasie woj- wych, które osiągały obszar operacji, przemieszczając ny rosyjsko-japońskiej w 1905 roku dzięki niemu zdo- się na środkach etatowych lub przerzucanych do zagro- łano przerzucić na Daleki Wschód znaczną część żonego obszaru transportem kolejowym. rosyjskiego potencjału militarnego. Kres możliwości rozwiązań D.A. Milutina pokazała OKRES PRZEJŚCIOWY dopiero I wojna światowa. Wydolność systemu nie wy- Rozpad ZSRR i utrata części potencjału nie zahamo- trzymała konfrontacji z koniecznością mobilizacji wały rosyjskich dążeń do posiadania sił zdolnych do wszystkich zasobów państwa oraz z projekcją części szybkiego przerzutu na znaczną odległość. W listopa-

2 1 Brygada Piechoty, dowódca gen. mjr Łochwicki, etatowo w składzie 1 i 2 Pułk Piechoty (w każdym trzy bataliony piechoty, trzy kompanie cięż- kich karabinów maszynowych, kompania łączności, kompania zaopatrzenia i kompania zapasowa), liczyła 181 oficerów oraz 9 tys. podoficerów i szeregowych. 2 Brygada Piechoty, dowódca gen. mjr Ditierich, w składzie 3 i 4 Pułk Piechoty. 3 Brygada Piechoty, dowódca gen. mjr Maruszew- ski, w składzie 5 i 6 Pułk Piechoty. 4 Brygada Piechoty, dowódca gen. mjr Leontiew, w składzie 7 i 8 Pułk Piechoty. W kwietniu 1917 roku 1 i 3 BP wzięły udział w natarciu nad rzeką Aisne, gdzie – według źródeł francuskich – Rosjanie stracili 5183 żołnierzy. Po walkach 1 i 3 BP zluzowano i skierowano w celu uzupełnienia do obozu La Kurtin (rejon Limoges), gdzie zostały przeformowane w Dywizję Specjalną gen. Łochwickiego. Po wybuchu rewolucji i wyjściu Rosji z wojny Dywizję rozformowano. 3 R.N. McDermott: Russia’s Strategic Mobility…, op.cit., s. 35.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2015 121 WSPÓŁCZESNE ARMIE

dzie 1992 roku rozpoczęto formowanie sił mobilnych, nej fazie ćwiczeń do Dalekowschodniego Okręgu Woj- do których początkowo włączono wojska powietrzno- skowego z różnych regionów Rosji na pokładach około desantowe oraz trzy korpusy armijne (KA). Łącznie 50 samolotów (głównie Ił-76) lotnictwa transportowe- stanowiły one potencjał jednej dywizji zmotoryzowa- go przerzucono łącznie ponad 800 żołnierzy oraz 100 nej (DZmot), dywizji pancernej (DPanc), sześciu bry- jednostek ciężkiego sprzętu bojowego6. gad zmotoryzowanych (BZmot), pięciu brygad artylerii W podsumowaniu ćwiczeń wykazano, że przerzut rakietowej oraz trzech brygad rakietowych OP. stanów osobowych nie stanowi problemu zarówno Przyjęty skład sił mobilnych nie odpowiadał ograni- w odniesieniu do użytych środków, jak i wymaganego czonym możliwościom transportowym4. Publiczne czasu (czas przelotu z Jekaterynburga na lotniska Woz- krytykowanie pomysłu skutkowało jego dyskredytacją dwiżenka oraz Galenki w rejonie Ussuryjska to około i zarzuceniem procesu formowania komponentu, jed- 10 godzin). Prawdziwe wyzwanie natomiast to przerzut nak nie samej idei. Brakujące zdolności transportowe drogą powietrzną ciężkiego sprzętu. Wnioskiem z prze- drogą powietrzną próbowano uzupełnić alternatywny- prowadzonych działań była niecelowość przyjętych mi środkami transportu. Pierwszym sprawdzianem rozwiązań. Uzasadniało to konieczność powrotu do możliwości przerzutu było przemieszczenie w 1992 ro- koncepcji jednostek podwójnego bazowania, którą pro- ku dwóch batalionów zmotoryzowanych z 433 Pułku ponował gen. płk G. Szpak. Zmotoryzowanego 27 Dywizji Zmotoryzowanej, które W kolejnych latach problematykę utrzymania zdol- po załadowaniu w Tackoje transportem kolejowym ności do przerzutu wydzielonego komponentu wojsk przerzucono do Triaspola. Łączny czas przerzutu tzw. łączono z elementami przemieszczenia wykonywanego zieloną linią, specjalnie wydzielonym szlakiem kolejo- w ramach operacyjnego rozwinięcia. Przykładem tego wym, wyniósł około 48 godzin. typu przedsięwzięć była faza dynamiczna ćwiczeń do- W pierwszej kampanii czeczeńskiej, mimo ograni- wódczo-sztabowych „Centrum ’08”, prowadzonych czeń, potwierdzono utrzymanie zdolności do przerzutu z 2 Armią Przywołżańsko-Uralskiego Okręgu Wojsko- potencjału co najmniej jednej BZmot w tempie około wego (PUOW) w operacyjno-strategicznych ćwicze- 1200 km na dobę. Ze względu na dystans między Sankt niach „Stabilność ’08”. W trakcie zajmowania nakaza- Petersburgiem a Władywostokiem przerzut transpor- nego pasa obrony doskonalono procedury przemiesz- tem kolejowym związku taktycznego z leningradzkie- czenia związków taktycznych i oddziałów, w tym go okręgu wojskowego na dalekowschodni teatr działań wykonywania marszów kombinowanych na dużą odle- wojennych zajmował w 1996 roku ponad tydzień5. głość. W ramach tych działań na obszarze dziewięciu Na podstawie wniosków z pierwszej kampanii cze- podmiotów administracyjnych zrealizowano 150 prze- czeńskiej w 1997 roku gen. płk G. Szpak, nawiązując wozów kolejowymi transportami operacyjnymi z wy- do rozwiązań amerykańskich, zaproponował formowa- korzystaniem ponad 6 tys. środków transportowych. nie komponentu sił mobilnych na bazie związku tak- Średni dystans przerzutu wynosił około 1500 km. Prze- tycznego wojsk lądowych (WLąd) podwójnego bazo- mieszczenia na etatowych środkach transportu odby- wania z wykorzystaniem sprzętu pozostającego w ba- wały się w ciągu kilkudobowych marszów na dystansie zach sprzętu i uzbrojenia (BSU) oraz związków ponad 800 kilometrów. taktycznych wydzielanych z wojsk powietrznodesanto- W 2008 roku w Akademii Sztabu Generalnego wych. Propozycja generała w odniesieniu do związków opublikowano pracę dyplomową gen. mjr. Walerego taktycznych wojsk lądowych ograniczyła potrzeby Szaragowa, której tematem była możliwość przerzutu transportowe jedynie do przerzutu stanów osobowych, drogą powietrzną oraz wykorzystania mobilnych które po przejęcie sprzętu z lokalnych BSU miały osią- związków taktycznych podwójnego bazowania gać zdolność do podjęcia działań na docelowym teatrze w obronie przeciwdesantowej archipelagu Wysp Ku- działań wojennych. rylskich. Praca była potwierdzeniem, że w świetle Kolejnym krokiem w celu osiągnięcia zdolności do obowiązujących norm operacyjno-taktycznych, odno- przerzutu wydzielonego komponentu sił były przepro- szących się do mobilizacyjnego rozwinięcia baz wadzone pod koniec czerwca 2004 roku operacyjno- sprzętu i uzbrojenia, możliwość organizacji obrony -strategiczne ćwiczenia dowódczo-sztabowe „Mobil- przeciwdesantowej Wysp jest znacznie ograniczona. ność ’04”. Testowano wówczas założenia nowej kon- Konkludując problem badawczy, autor wskazał na cepcji użycia sił zbrojnych, w której – ze względu na związki taktyczne podwójnego bazowania jako jedy- brak możliwości utrzymywania wymaganego potencja- ne możliwe rozwiązanie problemu. Rozbudowane łu na wszystkich TDW – przyjęto strategię przerzutu wnioski z pracy znalazły zastosowanie w odniesieniu części sił dla wzmocnienia zagrożonego kierunku. do całego terytorium Rosji. Przedsięwzięcie realizowano ponad 21 dni na kilku te- W ramach transformacji sił zbrojnych w 2009 roku atrach działań wojennych równocześnie. W dynamicz- zakończono zasadniczy etap reorganizacji związków

4 Ibidem, s. 37. Wojska i zaopatrzenie przerzucano transportem kolejowym. Przerzut transportem powietrznym, drogowym oraz żeglugą śródlądo- wą traktowano jako rozwiązanie pomocnicze. 5 J. Hedenskog, C.V. Pallin: The Military Capability of Russia’s Armed Forces in 2013. „Swedish Defence Research Agency” grudzień 2013, s. 45. 6 Kompania powietrznodesantowa 76 DPD, kompania desantowo-szturmowa 61 BPM, Batalionowa Taktyczna Grupa Bojowa 34 DZmot PUOW.

122 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2015 WSPÓŁCZESNE ARMIE

taktycznych wojsk lądowych. Pierwszym sprawdzia- ułatwiającego mocowanie pojazdów na platformach nem ich zdolności do przerzutu był udział wydzielo- kolejowych. nych elementów 2A PUOW w operacyjno-strategicz- W 2010 roku w nowych uwarunkowaniach, które nych ćwiczeniach dowódczo-sztabowych „Zachód ’09” wynikały z transformacji sił zbrojnych, przy zunifiko- oraz „Ładoga ’09”. W ich trakcie przerzut elementów wanych strukturach baz sprzętu i uzbrojenia oraz 2A PUOW na poligony w Republice Białorusi związków taktycznych wojsk lądowych, przerzut ope- (4 BPanc, 15, 23 i 21 BZmot) oraz na własny poligon racyjny został ograniczony do przemieszczenia na są- Kamienka (28 BZmot) wykonano metodą kombinowa- siedni teatr działań wojennych jedynie stanów osobo- ną. Do przerzutu elementów 28 BZmot (łącznie wych jednostek podwójnego bazowania. W ten sposób 700 żołnierzy i 150 jednostek sprzętowych) na poligon rozwiązano problem niewystarczającej mobilności wy- Kamienka (dystans około 2 tys. km), który trwał sześć dzielanego komponentu tego rodzaju sił zbrojnych. dni, wykorzystano trzy kolejowe transporty operacyj- Zmodyfikowaną koncepcję utrzymania związków ne7. Także na poligony białoruskie wojska przemiesz- taktycznych podwójnego bazowania, tym samym czano z wykorzystaniem transportu kolejowego. zwiększenia ich zdolności do przerzutu, zweryfikowa- Osiągnięte w ćwiczeniach tempo przerzutu wojsk, no w doświadczalnych batalionowych ćwiczeniach tak- mimo dużego rozmachu, określono jako niezadowala- tycznych „Wschód 2010”. Zaangażowano w nich Tak- jące. Przemieszczenie około 80% potencjału 4 Brygady tyczną Batalionową Grupę Bojową (TBGB), sformo- Pancernej na dystansie około 400 km zajęło prawie waną na bazie 2 bzmot 28 BZmot 2 A PUOW, oraz pięć dni, przerzut elementów 15, 21 i 23 BZmot trwał Grupę Operacyjną 28 BZmot, uzupełnioną brygado- prawie dziesięć dni8. Ćwiczenia potwierdziły zasadni- wymi elementami łączności i wsparcia logistycznego czy błąd popełniony w czasie reorganizacji potencjału (techniczne i materiałowe). ZASADNICZYM wojsk lądowych. Standardowe brygady zmotoryzowa- Komponent przerzucono drogą powietrzną z lotni- ŚRODKIEM ne i pancerne okazały się zbyt ciężkie do szybkiego ska Kolcowo (Jekaterynburg) w rejonu Ussuryjska PRZERZUTU przerzutu na dużą odległość. Ćwiczenia „Ładoga” oraz (lotnisko Wozdwiżenka). Przedsięwzięcie rozpoczęto CIĘŻKICH „Zachód” wskazały na konieczność dalszego doskona- 29 czerwca, trwało 48 godzin, dystans wynosił 5905 I ŚREDNICH lenia struktur organizacyjnych, tym samym przeformo- km. Wykorzystano do tego celu pięć samolotów trans- TAKTYCZNYCH wania brygad w lekkie, średnie i ciężkie związki tak- portowych Ił-76, podzielonych na grupy dwu- i trzysa- 9 BATALIONOWYCH tyczne . molotowe. Dziesięciogodzinny przelot odbywał się GRUP BOJOWYCH z międzylądowaniem na lotnisku Biełaja koło Irkucka. BĘDZIE NOWE ROZWIĄZANIA W rejonie lotniska wyładowania część stanu osobowe- Wzorując się na rozwiązaniach amerykańskich, aby go ześrodkowano koło Sergiejewki, a załogi wozów TRANSPORT doskonalić zdolności do przerzutu, przewidziano prze- bojowych przewieziono do 247 Bazy Sprzętu i Uzbro- KOLEJOWY formowanie do 2020 roku ponad 47 brygad wojsk lądo- jenia (dawny 476 pzmot 121 DZmot), gdzie przy wych. Na przełomie czerwca i lipca 2010 roku program wsparciu elementów logistycznych 5 Armii Daleko- pilotażowy uruchomiono w 21 i 28 Brygadzie Zmoto- wschodniego Okręgu Wojskowego (DOW) urucho- ryzowanej (ciężka), 23 Brygadzie Zmotoryzowanej miono procedury przekazania sprzętu pozostającego (średnia) oraz 56 Brygadzie Desantowo-Szturmowej na długotrwałym przechowywaniu. (lekka)10. Podczas ćwiczeń dostrzeżono wiele proble- 2 lipca Taktyczna Batalionowa Grupa Bojowa oraz mów związanych z poziomem przygotowania wojsk do Grupa Operacyjna 28 Brygady Zmotoryzowanej osią- przerzutu oraz organizacją ich przemieszczenia na du- gnęły rejon poligonu Sergiejewsk, gdzie włączono je żą odległość. Opracowane w 1985 roku dokumenty w skład 5 Armii. W czasie ćwiczeń praktycznie zwery- normatywne, dotyczące procedur przewozu wojsk fikowano zdolność pododdziału dotyczącą przyjęcia transportem kolejowym, morskim, śródlądowym i po- etatowego sprzętu bojowego pozostającego na długo- wietrznym, poddano nowelizacji z uwzględnieniem terminowym przechowywaniu. Sprawdzeniu podlegały wymagań stawianych przez sprywatyzowane przedsię- normy przygotowania i przekazania w ograniczonym biorstwa transportowe, w tym również rosyjskiej kolei. czasie poszczególnych jednostek sprzętowych. Tym sa- Przewidywane zmiany odnosiły się do obowiązujących mym po raz pierwszy sprawdzono praktycznie proce- norm załadowczo-wyładowczych środków transportu dury wykorzystania jednostek podwójnego bazowania kolejowego. Jednym z zasadniczych mankamentów oraz poziom utrzymywanej zdolności do przerzutu. rzutujących na sprawność załadunku i wyładunku Analizy potwierdziły, że średni czas przerzutu sta- wojsk był brak specjalistycznego, etatowego osprzętu nów osobowych szczebla brygady i związku taktyczne-

7 Pierwszy wyruszył z Jekaterynburga 17 września. Stację wyładunku Kiryłowska osiągnął 18 września. Kolejne wyruszyły 20 września. Przerzut zakończono 22 września 2009 roku. 8 Przerzut 15, 21 i 23 BZmot do stacji Zasłonowo (Białoruś) na dystansie 1700–1800 km. Rejon 227 poligonu Obóz Lesnowski pododdziały osią- gały po około 120 km marszu na środkach etatowych i sforsowaniu rzeki Berezyna. 9 R.N. McDermott: Russia’s Strategic Mobility…, op.cit., s. 32. 10 Brygada ciężka (T-90 i BMP-3) – odpowiednik brygady ciężkiej USA (M1 i M-2), brygada średnia (BMP-3 i BTR-82) – odpowiednik USA Stryker BCT (Stryker), brygada lekka (BTR-82 i GAZ TIGR) – odpowiednik US Infantry BCT (HMMWV).

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2015 123 WSPÓŁCZESNE ARMIE

DYSLOKACJA BAZ SPRZĘTU I UZBROJENIA WOJSK LĄDOWYCH

ZACH DOS BSU BSU BSU 227 7020 Petersburg 7014 225 7021 237 7015 240 7018 BSU ok. 8 x ZT 243 99 245 216 247 262 261 MOSKWA CENTRAL PŁD DOS WSCH ok. 13 x ZT DOS DOS BSU BSU 7019 Chabarowsk Jekaterynburg 104 Rostow 103 7017 ok. 14 x ZT 187 BSU ok. 8 x ZT + 201 BW 7016 MILITARIUM STUDIO PK STUDIO MILITARIUM

Opracowanie własne.

go transportem kolejowym z Jekaterynburga do Ussu- nie na terytorium Federacji Rosyjskiej, Kazachstanu, ryjska wynosi siedem – osiem dni, a czas transportu Kirgizji oraz Tadżykistanu i obejmowały operacje drogą powietrzną z wykorzystaniem 15 samolotów prowadzone na centralno-azjatyckim kierunku strate- transportowych Ił-76MD – 8–10 godzin. gicznym. Zarówno w etapie wstępnym ćwiczeń11, jak Po przerzucie drogą powietrzną w ciągu kolejnego i w ich fazie dynamicznej sprawdzono możliwości za- jednego lub dwóch dni pododdziały przejmują sprzęt bezpieczenia przerzutu wojsk. Działania prowadzono bojowy i zajmują nakazany rejon ześrodkowania. Jeśli na obszarze o szerokości i głębokości około 4–5 tys. przerzut odbywa się transportem kolejowym, to wy- km, a wydzielony komponent wojsk przerzucono do magany czas osiągnięcia gotowości do podjęcia dzia- nakazanych rejonów z wykorzystaniem ponad 60 ko- łań w rejonie ześrodkowania wydłuża się do około lejowych transportów operacyjnych. 8–10 dni. Przyjęte rozwiązania trzykrotnie skróciły Wydzielone siły i środki ze składu 41 Armii Cen- czas przerzutu i osiągnięcia gotowości do działania po tralnego Dowództwa Operacji Strategicznych prze- przekazaniu w podporządkowanie 5 Armii DOW. Po- rzucono na poligon Kapustin Jar. Taktyczne batalio- nadto prawie dziesięciokrotnie skrócono czas mobili- nowe grupy bojowe z 32 oraz 35 Brygady Zmotoryzo- zacyjnego rozwinięcia bazy sprzętu i uzbrojenia. wanej 41 Armii, po pokonaniu ponad 3,5 tys. km, Oceniając ekonomię działań wykonywanych w ra- prowadziły działania obronne na samodzielnych kie- mach przerzutu części 28 Brygady Zmotoryzowanej, runkach. W ciągu siedmiu – ośmiu dni (13–21 wrze- należy podkreślić znaczną redukcję jego kosztów śnia 2011 roku) z poligonu Czebarkuł (rejon Samara) w stosunku do poniesionych w ćwiczeniach „Mobil- na poligon Ojmasza (rejon portu Aktau, Kazachstan) ność ’04”. Analiza wniosków z ćwiczeń uzasadniła z wykorzystaniem czterech operacyjnych transportów wprowadzenie w życie sformułowanej w 1997 roku kolejowych, na dystansie ponad 2,5 tys. km, przerzu- koncepcji wykorzystania sił mobilnych opartych na cono TBGB 28 Brygady Zmotoryzowanej 2 Armii jednostkach podwójnego bazowania (rys.). (łącznie około tysiąca żołnierzy oraz 200 jednostek Zdolności do przerzutu doskonalono w ćwicze- sprzętowych). Ponadto przewieziono 255 egzempla- niach „Centrum 2011”. Odbywały się one jednocześ- rzy sprzętu na poligon Czebarkuł oraz 254 na poligon

11 W etapie wstępnym przerzut i operacyjne rozwinięcie realizowano w ćwiczeniach: „Szygis 2011”, „Selenga 2011” oraz „Współpraca bojowa 2011”.

124 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2015 WSPÓŁCZESNE ARMIE

Tackoje transportem kolejowym oraz na środkach eta- Wozdwiżenka (rejon Usurryjsk). Na poligonie Sybir- towych (marsz na dystansie około 200 km). W ten cewo zadanie usuwania skutków katastrofy technicz- sposób przerzucono elementy 15 i 21 Brygady Zmo- nej elementy 1 Mobilnej BOPchem wykonywały toryzowanej oraz 7 Brygady Pancernej, a także jed- wspólnie z pododdziałami 16 BOPchem, które rejon nostki wsparcia i zabezpieczenia 2 Armii. działania osiągnęły po około 600 km marszu z Cha- Do problematyki przemieszczenia wojsk na dużą barowska. Podobny dystans pokonała kolumna około odległość powrócono w drugiej dekadzie lipca 2013 30 pojazdów kołowych specjalnego oddziału me- roku. Wówczas zdolność do przerzutu zweryfikowano dycznego Wschodniego Okręgu Wojskowego, który w ramach kontroli gotowości bojowej wydzielonej rozwinął szpital polowy na poligonie Cugoł. grupy wojsk Wschodniego i Centralnego Okręgu W 2013 roku problematykę przerzutu na duże od- Wojskowego. W trakcie kontroli przerzucono siły ległości włączono również do ćwiczeń „Zachód i środki na odległość ponad 3 tys. km z wykorzysta- 2013”. Elementy związków taktycznych 20 Armii niem około tysiąca platform, ponad 70 wagonów ko- przemieszczano w pierwszej dekadzie września 2013 lejowych oraz promów zabezpieczających przeprawę roku z wykorzystaniem ponad 20 kolejowych trans- na Sachalin. Przemieszczając się, transporty kolejo- portów operacyjnych. W rejon Brześcia przerzucono we pokonały łącznie ponad 36 tys. km, promy kolejo- elementy 2 Dywizji Zmotoryzowanej, łącznie około we wykonały rejsy o łącznej długości około 1,5 tys. 900 żołnierzy oraz 130 jednostek sprzętowych. Na km, dobowe kolejowe transporty operacyjne pokony- stacji Porecze w obwodzie grodnieńskim wyładowa- wały średnio 800–1000 kilometrów. no elementy 6 i 9 BZmot, w Grodnie z transportu ko- Przerzutem koleją na dużą odległość objęto ele- lejowego elementy 69 Brygady Wsparcia Materiało- menty 41 Armii Centralnego Okręgu Wojskowego. wo-Technicznego, a w Mińsku – łączności i dowo- Pododdziały 74 BZmot oraz 35 Brygady Dowodze- dzenia. nia, łącznie ponad tysiąc żołnierzy i około 300 jedno- W 2014 roku w ćwiczeniach „Wschód 2014” stek sprzętu, przemieszczono na poligon Cugoł z wy- sprawdzono z kolei możliwości infrastruktury za- korzystaniem sześciu transportów kolejowych. Ele- bezpieczenia przerzutu wojsk na dużą odległość. menty 5 BPanc 36 Armii, kierowane na ten poligon, Oprócz przewozów kolejowych przerzut na dystan- dystans około 1100 km pokonały sposobem kombi- sie 5–12 tys. km realizowano drogą powietrzną. Wy- nowanym. Ciężki sprzęt pancerny, łącznie około konano ponad 40 lotów. Samolotami transportowy- 100 jednostek sprzętowych, przerzucono dwoma mi przebazowano około 3 tys. żołnierzy oraz ponad transportami kolejowymi, natomiast kolumna około 60 jednostek sprzętowych. Nawiązując do przebiegu 60 pojazdów kołowych osiągnęła rejon poligonu ćwiczeń „Wschód 2010” oraz kontroli gotowości bo- marszem na środkach etatowych. Dwudobowy marsz jowej wydzielonej grupy wojsk Wschodniego Okrę- na poligon wykonało także ponad 400 pojazdów gu Wojskowego, przeprowadzonej w 2013 roku, tym z 75 BDow i 102 BWM-T z 36 Armii. Kolumna oko- razem znacznie utrudniono warunki przerzutu. Prze- ło 200 pojazdów gąsienicowych i 100 kołowych pod- bazowaniem objęto zmobilizowane siły dwóch tak- oddziałów 37 BZmot maszerowała z rejonu Kjahta tycznych batalionowych grup bojowych utworzona poligon Burduny. Na Sachalinie (poligon Uspie- nych z pododdziałów 138 Brygady Zmotoryzowanej nowski) 68 Korpus Armijny wzmocniono elementa- oraz prawdopodobnie 2 Dywizji Zmotoryzowanej mi 64 Brygady Zmotoryzowanej, które transportem Zachodniego Okręgu Wojskowego. Oba elementy, kolejowym przerzucono do portu Wanino, następnie gdy zakończyły zgrywanie, przerzucono drogą po- na pokładach czterech promów kolejowych do Holm- wietrzną w rejon Chabarowska, gdzie przejęto ciężki ska na Sachalinie. sprzęt z 64 BZmot lub 243 Bazy Sprzętu i Uzbroje- Oprócz transportu kolejowego wojska przerzuca- nia. Po odtworzeniu zdolności bojowej pododdziały no drogą powietrzną z Centralnego do Wschodnie- osiągnęły transportem kolejowym Sachalin, gdzie go Okręgu Wojskowego oraz w ramach WOW z wy- ćwiczyły obronę przeciwdesantową. korzystaniem około 50 samolotów transportowych Ostatnim przedsięwzięciem realizowanym w ra- Ił-76. Samoloty z baz lotniczych Orenburg, Tagan- mach przerzutu wojsk w 2014 roku były grudniowe rog, Psków oraz Twer wykonały ponad 200 rejsów, ćwiczenia na terenie obwodu kaliningradzkiego przewożąc ponad 10 tys. żołnierzy, 482 jednostki (Zachodni Okręg Wojskowy), w czasie których sprzętowe i ponad 930 t ładunków. Przerzutem dro- m.in. przebazowano w ten rejon baterię 9K720 gą powietrzną objęto pododdziały wojsk powietrz- Iskander 26 Brygady Rakiet Operacyjno-Taktycz- nodesantowych (11 i 83 BDSz) oraz elementy nych (BROT). Podobnie jak w trakcie czerwco- 1 Mobilnej BOPchem. wych ćwiczeń taktyczno-specjalnych, środki precy- Przemieszczanie pododdziałów wojsk chemicz- zyjnego rażenia przebazowano do nakazanego rejo- nych na dystansie około 8 tys. km (z rejonu Szychany nu drogą powietrzną. obwód Saratów na poligon Sybircewo w Kraju Przy- morskim) rozpoczęło się stukilometrowym marszem KONKLUZJE na lotnisko Engels, gdzie załadowano je na dziesięć Z przedstawionych przykładów wynika, że w ciągu samolotów Ił-76 i przetransportowano na lotnisko doby po dwutorowym szlaku kolejowym transport

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2015 125 WSPÓŁCZESNE ARMIE

operacyjny może pokonać 1000–1200 km. Pokonanie Uwzględniając rezultaty eksperymentów dotyczą- takiego dystansu na środkach etatowych brygady cych przerzutu stanu osobowego drogą powietrzną zmotoryzowanej zajęłoby około pięciu dni, redukując w celu rozwinięcia bazy sprzętu i uzbrojenia na resurs techniczny platform gąsienicowych o około wschodnim teatrze działań wojennych, należy zauwa- 40–50%. Dlatego też zasadniczym środkiem przerzu- żyć, że oprócz sukcesów (znaczące skrócenie czasu tu ciężkich i średnich taktycznych batalionowych przerzutu oraz skokowy wzrost współczynnika koszt grup bojowych będzie transport kolejowy. Przewóz – efekt) odnotowano również niepowodzenia13. Po- koleją batalionu zmotoryzowanego, który dysponuje twierdzone możliwości wzmocnienia potencjału w ra- ponad 120 pojazdami, będzie wymagał 63–65 plat- mach przerzutu jednostek podwójnego bazowania form kolejowych długości 14,2–15,4 m, czyli – teore- z wykorzystaniem cywilnych przewoźników redukuje tycznie rzecz ujmując – transport operacyjny będzie zapotrzebowanie na specjalistyczne samoloty trans- się składał z około 70 czteroosiowych platform portowe. Skromna, jak na wzrastające potrzeby, licz- umownej długości 14 m. Przepisy dotyczące przewo- ba wyspecjalizowanych środków transportu powietrz- zów kolejowych ograniczają łączną długość transpor- nego oprócz zaspokojenia potrzeb wojsk powietrzno- tu operacyjnego do 53 umownych platform długości desantowych może być wykorzystana do szybkiego CHARAKTER POTENCJALNYCH KONFLIKTÓW ZBROJNYCH O ZRÓŻNICOWANEJ SKALI ORAZ NATĘŻENIU MA DUŻY WPŁYW NA PRZEBUDOWĘ POTENCJAŁU ROSYJSKICH WOJSK LĄDOWYCH

14 m, tym samym do pełnego załadunku bzmot bra- uzupełnienia innych deficytowych zdolności na te- kuje 16–17 platform. Ponadto, aby przewieźć około atrze działań wojennych14. 550 żołnierzy, potrzeba około dziesięciu wagonów osobowych II klasy (w czasie „W” około siedmiu), co PRZEWIDYWANIA stanowi ekwiwalent około 16 czteroosiowych plat- Ocena zagrożeń ujęta w Rosyjskiej strategii bezpie- form umownych. czeństwa narodowego oraz Doktrynie obronnej w od- Przewóz żołnierzy wagonami towarowymi wymaga niesieniu do wschodniego teatru działań wojennych około sześciu platform oraz kolejnych wagonów dla wskazuje na możliwość uwikłania Federacji Rosyj- warty i dyżurnych środków OPL. Stanowi to ekwiwa- skiej w potencjalną konfrontację zbrojną, w której lent 10–11 umownych platform. Łącznie załadunek przeciwnikiem będą wielomilionowe siły zbrojne. batalionu zmotoryzowanego na transport kolejowy Działania wojenne będą prowadzone prawdopodobnie wymaga ich aż 78–80, co przekracza dopuszczalną według tradycyjnych zasad, z wykorzystaniem prze- normę przewozową o 27–25 i zmusza tym samym do wagi w sile żywej i środkach walki na poszczególnych przewozu taktycznej batalionowej grupy bojowej kierunkach. Uwzględniając skutki depopulacji z wykorzystaniem dwóch operacyjnych transportów wschodnich obszarów Rosji oraz wnioski z oceny za- kolejowych. grożenia, można sądzić, że większość z ponad dzie- Przerzut brygady zmotoryzowanej będzie wymagał sięciu baz sprzętu i uzbrojenia dyslokowanych na ob- z kolei wykorzystania co najmniej 16–18 kolejowych szarze Wschodniego Okręgu Wojskowego jest przy- transportów operacyjnych. Do zabezpieczenia prze- gotowana do mobilizacyjnego rozwinięcia zgodnie rzutu wojsk transportem kolejowym w wojskach lądo- z koncepcją jednostek podwójnego bazowania, we- wych utrzymuje się dziesięć brygad wojsk kolejo- dług której stan osobowy niezbędny do ich uzupełnie- wych12, które rozmieszczone wzdłuż najważniejszych nia będzie przerzucany z zachodniej oraz centralnej szlaków kolejowych odpowiadają za ich utrzymanie części Rosji. oraz budowę przepraw kolejowo-drogowych na prze- Biorąc pod uwagę potencjał, dyslokację oraz reali- szkodach wodnych. zowane zadania w ramach przerzutu, należy ocenić,

12 29 (Briańsk), 34 (Riazań) i 38 (Jaroslawl) BWKolej w Zachodnim Okręgu Wojskowym, 37 (Niewinnomysk) i 39 (Timaszewsk) BWKolej oraz 333 Kolejowy Batalion Pontonowo-Mostowy (Wołgograd) Południowego Okręgu Wojskowego, 5 (Abakan), 43 (Jekaterynburg) i 48 (Omsk) BWKolej Cen- tralnego Okręgu Wojskowego, 7 (Komsomolsk nad Amurem) i 50 (Swabodnyj) BWKolej oraz 118 Kolejowy Batalion Pontonowo-Mostowy (Chaba- rowsk) Wschodniego Okręgu Wojskowego. 13 W 2010 roku przerzucony w ramach ćwiczeń „Wschód” personel 28 Symferopolskiej Brygady Zmotoryzowanej (T-72, BWP-2 i BTR-80) wyma- gał dodatkowego przeszkolenia z obsługi pokładowych systemów uzbrojenia BWP-1. 14 Sierpień 2008 rok – przerzut szpitala polowego, lipiec 2013 rok – elementów 1 MBOPchem, czerwiec oraz grudzień 2014 rok – baterii starto- wej 26 BROT.

126 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2015 WSPÓŁCZESNE ARMIE

że związki operacyjne i taktyczne wojsk lądowych zwiększając zdolność do przerzutu, uzyskują możli- Centralnego Okręgu Wojskowego, stanowiąc odwód wość reagowania nie tylko na zagrożenia stricte mili- strategiczny, pozostaną w gotowości do reagowania tarne. Zmiany klimatyczne oraz konieczność pozyski- w razie wzrostu zagrożenia i eskalacji działań w ra- wania nowych złóż surowców zostały odzwierciedlo- mach konfliktu lokalnego na zachodnim oraz ne w Podstawach polityki państwa w obszarze Arktyki wschodnim teatrze działań wojennych. Wariantowe do 2020 roku, które potwierdzają potrzebę posiadania użycie odwodu odpowiada przyjętej ocenie zagroże- zdolnego do przerzutu komponentu wojsk przygoto- nia, w której prawdopodobieństwo długotrwałego wanego do działania na tym terenie. konfliktu zbrojnego w skali globalnej zostało zmar- Zarówno zagrożenie rosyjskich interesów w obsza- ginalizowane. Najbardziej prawdopodobne są krót- rze postradzieckim, jak i rosyjskich interesów ekono- kotrwałe konflikty lokalne w postradzieckim obsza- micznych uzasadniają – zdaniem władz Rosji – ko- rze bezpieczeństwa, prowadzone z udziałem regular- nieczność przyspieszenia programu odbudowy zdolnych sił zbrojnych oraz formacji nieregularnych. ności sił zbrojnych pod względem przerzutu Potencjalne punkty zapalne zidentyfikowano w Azji i projekcji części potencjału w obrębie Federacji Centralnej, tym samym zweryfikowano i rozbudowa- Rosyjskiej i poza nią. Uwzględniając rozmach oraz CHARAKTER POTENCJALNYCH KONFLIKTÓW ZBROJNYCH O ZRÓŻNICOWANEJ SKALI ORAZ NATĘŻENIU MA DUŻY WPŁYW NA PRZEBUDOWĘ POTENCJAŁU ROSYJSKICH WOJSK LĄDOWYCH

no zadania odwodu o wzmocnienie potencjału so- termin realizacji zasadniczych przedsięwzięć podej- juszników z Organizacji Układu o Bezpieczeństwie mowanych w celu zwiększenia zdolności rosyjskich Zbiorowym (OUBZ). W jednym z możliwych scena- sił zbrojnych do projekcji części potencjału militarne- riuszy wiodących do kryzysu, następnie konfliktu go, można ocenić, że w latach 2016–2019 w dyspozy- zbrojnego, wskazano możliwy po 2014 roku powrót cji rosyjskiego kierownictwa polityczno-militarnego islamskich ekstremistów do władzy w Afganistanie, może pozostawać komponent sił zdolny do prowadze- co w odniesieniu do konfliktów między byłymi repu- nia operacji połączonej na własnym terytorium, a tak- blikami radzieckimi może działać jak katalizator. że komponent rosyjskich sił ekspedycyjnych przygo- Stając się łatwą zdobyczą radykalnych ugrupowań towany do reagowania w dowolnym punkcie postra- islamskich, zdestabilizowane reżymy autorytarne dzieckiej strefy wpływów. w Tadżykistanie, Turkmenistanie, Kirgizji i Uzbeki- Pytanie, które składowe sił zbrojnych mogą zostać stanie mogą utracić kontrolę nad państwami, co może wykorzystane do formowania docelowego komponen- grozić pełną destabilizacją sytuacji bezpieczeństwa tu sił ekspedycyjnych, nie wymaga dogłębnej analizy. w regionie. Do 2014 roku rosyjski Sztab Generalny faktycznie za- W kolejnym scenariuszu sytuacji kryzysowej kończył zasadniczy etap formowania komponentu i ewentualnego konfliktu zbrojnego w postradzieckim wojsk powietrznodesantowych – sił szybkiego reago- obszarze bezpieczeństwa wskazano na możliwość wania utrzymujących zdolność do podjęcia działań na kontynuacji kwiatowych (kolorowych) rewolucji. terytorium własnego państwa, jak również w bezpo- Ustanawianie na terytoriach byłych republik radziec- średnim sąsiedztwie. Natomiast odpowiedzi na pyta- kich, wspieranych z zewnątrz, rządów antyrosyjskich nie, jak wielki może być komponent rosyjskich sił dążących do wyprowadzenia republiki z rosyjskiej ekspedycyjnych, należy szukać w ocenie realizowa- strefy wpływów może, zdaniem Rosjan, generować nych i potencjalnych kontraktów zbrojeniowych, zagrożenie w skali lokalnej i regionalnej. W obydwu a także rezultatów budowy zdolności do przerzutu scenariuszach o skuteczności podejmowanych dzia- wojsk. Opierając tę ocenę na wielkości finalizowa- łań, podobnie jak w razie konfliktu w Gruzji oraz na nych zamówień oraz na wnioskach z przeprowadzo- Ukrainie, będzie decydować utrzymanie zdolności do nych ćwiczeń, można przyjąć, że potencjał kompo- szybkiego przerzutu i projekcji części potencjału mili- nentu to dwie – trzy brygady zmotoryzowane i jedna tarnego w zagrożonym obszarze. brygada piechoty górskiej WLąd, jedna – dwie bryga- Charakter potencjalnych konfliktów zbrojnych dy powietrznodesantowe WPD oraz jedna – dwie bry- o zróżnicowanej skali oraz natężeniu znalazł odzwier- gady piechoty morskiej SM. Łącznie z elementami ciedlenie w procesie przebudowy potencjału rosyj- wsparcia i zabezpieczenia daje to około 25–30 tys. skich wojsk lądowych. Na poszczególnych kierun- żołnierzy. Potencjalne rejony wykorzystania kompo- kach operacyjno-strategicznych sformowano zróżni- nentu będą się pokrywały z obszarami żywotnych in- cowaną liczbę związków taktycznych, które stopniowo teresów ekonomicznych Federacji Rosyjskiej. n

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2015 127 WSPÓŁCZESNE ARMIE US NAVY Południowokoreańska korweta „Cheonan” trafiona torpedą wystrzeloną z nieziden- tyfikowanego okrętu podwodnego 26 marca 2010 roku na Morzu Żółtym.

128 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2015 DYDAKTYKAWSPÓŁCZESNE I METODYKA ARMIE

Stacje hydroakustyczne przeciw okrętom podwodnym

SONARY HOLOWANE TO NOWOCZESNE I SKUTECZNE URZĄDZENIA. WYPOSAŻONE W NIE JEDNOSTKI NARZUCAJĄ OKREŚLONĄ TAKTYKĘ DZIAŁANIA ZARÓWNO SIŁOM NAWODNYM, JAK I PODWODNYM.

kmdr ppor. Kamil Sadowski ierwsza część rozważań na temat współczesnych Ptrendów w konstruowaniu i użyciu stacji hydroakustycznych z holowanymi antenami, zamieszczona w „Przeglądzie Sił Zbrojnych” nr 6 z 2014 roku, była poświęcona historii powstania tych urządzeń, ich doskonaleniu oraz stawianym wymaganiom, a także kie- runkom rozwoju. W tym materiale te ostatnie zagadnienia zostaną przedstawione bardziej szczegółowo. Autor jest dowódcą pionu uzbrojenia EWOLUCJA na ORP „Kazimierz Rozwój technologiczny klasycznych (pełnomorskich) Pułaski”. okrętów podwodnych, zwłaszcza pod kątem redukcji ich pola akustycznego, wiązał się z koniecznością pod- jęcia wysiłku w celu znalezienia sposobu skutecznego poszukiwania i śledzenia tych jednostek. Zwalczanie

Opracowanie własne (2). PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2015 129 WSPÓŁCZESNE ARMIE

okrętów podwodnych (ZOP) w rejonach przybrzeżnych Postęp technologiczny w dziedzinie zmniejszania i płytkowodnych dodatkowo pogarsza możliwości po- wykrywalności klasycznych okrętów podwodnych wy- tencjalnej konfrontacji z siłami podwodnymi. Akweny musił poszukiwanie nowych rozwiązań w hydroakusty- płytkie charakteryzują się trudnymi warunkami propa- ce. W efekcie przeprowadzonych analiz zwrócono gacji – brak głębokowodnych kanałów akustycznych uwagę na wykorzystanie niskich częstotliwości w de- i stref konwergencji. Wiele prób, jakie przeprowadzono tekcji aktywnej. Rozwiązanie zastosowane w SLASM w latach dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku, wskazu- zaadaptowano w zaprojektowanej przez koncern Thales je na fakt, że okręty podwodne nowego typu (takie jak stacji Active Towed Array Sonar (ATAS), która była np. szwedzki Gotland, australijski Collins) mogą być pierwszym na świecie taktycznym sonarem niskich wykrywane i śledzone poza strefą bliskiej ochrony sił częstotliwości i zmiennej głębokości zanurzenia (okre- tylko przez jednostki ZOP, które dysponują zaawanso- ślanym mianem Low Frequency Active Sonar – wanymi, holowanymi stacjami hydroakustycznymi. LFAS1). Wkrótce powstała cała seria sonarów holowa- W taktyce zwalczania okrętów podwodnych okręty nych z rodziny Combined Active and Passive Towed wyposażone w sonary holowane traktuje się w specy- Array Sonar (CAPTAS). ficzny sposób. Udział tych jednostek zarówno w pro- Ze względu na potrzebę stosowania sonarów holo- wadzeniu poszukiwania, jak i w działaniach eskorto- wanych wysiłek producentów ewoluował w stronę wych jest usankcjonowany zwykle odrębnymi regułami zmniejszenia wymiarów całego systemu (anteny, ze- w porównaniu z okrętami operującymi samymi stacja- społy ich wydawania), by umożliwić instalowanie ich mi kadłubowymi. Wynika to z faktu, że zasięg stacji na okrętach klasy korweta. Wspomniany SLASM kadłubowych determinują warunki propagacji wystę- (DSBX-1) jest przykładem systemu poprzedniej gene- pujące w warstwie powierzchniowej. Często w okre- racji, w którym wysoki potencjał okupiono konieczno- sach letnich pionowy rozkład prędkości dźwięku two- ścią stworzenia na okręcie bardzo rozległej struktury2. rzy strome załamanie tuż pod powierzchnią wody (oko- Celem rozwoju nowych systemów stało się zachowanie ło 25–30 m). W takich przypadkach, niezależnie od koncepcji, według których powstał SLASM, czyli: stopnia zaawansowania sonarów podkilowych czy tych – możliwości użycia osobnych układów nadawczych montowanych w gruszce dziobowej, ich rzeczywiste i odbiorczych, możliwości się wyrównują (rozpatrując działania na – równoległego zastosowania stacji liniowych TAS akwenach płytkowodnych). Stacje holowane pozwalają oraz zmiennej głębokości VDS. sięgnąć poza tę granicę i prowadzić poszukiwanie Jednocześnie dążono do osiągnięcia zdolności do w warunkach sprzyjających efektywnej detekcji. pracy aktywnej w zakresie niskich częstotliwości oraz Poszukiwanie okrętów podwodnych z użyciem sona- uzyskania zwartej struktury i prostej obsługi całego rów aktywnych na akwenach o trudnych warunkach systemu. Stało się jasne, że spełnienie wszystkich tych propagacji akustycznej (dotyczy to w szczególności wymagań jest bardzo trudne i będzie wymagało kom- akwenów płytkowodnych) miało wpływ na pojawienie promisów (rys. 1). się rozwiązania, by źródło emisji impulsów sondują- cych umieścić na innej głębokości niż ich odbiornik. KRÓTKA CHARAKTERYSTYKA Położenie obu tych elementów powinno być zoptyma- W rozwoju sonarów holowanych wyodrębniono dwa lizowane, z uwzględnieniem kierunku rozchodzenia się główne kierunki technologiczne determinujące zarów- dźwięku w danym przedziale głębokości. no techniczną charakterystykę ich anten, jak i zasadni- Pierwszym taktycznym systemem hydroakustycz- czy reżim pracy (dozoru), tzn.: nym, w którym wykorzystano koncepcję osobnego – stacje zmiennej głębokości zanurzenia (z antenami układu nadawczego i odbiorczego, był francuski Syste- montowanymi w opływniku), tzw. Variable Depth So- me de Lutte Anti-Sous-Marin (SLASM), wprowadzo- nar (VDS); ny do wyposażenia niszczycieli typu Tourville na po- – stacje z antenami liniowymi (liniami hydrofonów), czątku lat dziewięćdziesiątych XX wieku. Zdolność do tzw. Towed Array Sonar (TAS), określane również ter- emisji i odbioru impulsów przez osobne stacje wcho- minem Critical-Angle Towed Array Sonar (CATAS)3. dzące w jego skład umożliwiała prowadzenie efektyw- W wymienionym podziale łatwo się doszukać nie- nego poszukiwania na akwenach o utrudnionych wa- ścisłości w postaci zazębiania się charakterystyk obu runkach propagacji. SLASM wyznaczał nowy kieru- typów urządzeń – w zasadzie oba sonary są zmiennej nek rozwoju kolejnej generacji systemów, głębokości i są holowane (rys. 2). Podział ten faktycz- a zastosowane w nim rozwiązania wykorzystuje się nie został zdeterminowany aspektem uzyskania funkcji w najnowszych sonarach holowanych. zmiennej głębokości zanurzenia. O ile w przypadku so-

1 LFAS jest jednym z kilku, lecz najczęściej stosowanym określeniem sonarów zaprojektowanych według koncepcji, która wyodrębnia spo- śród stacji holowanych grupę aktywnych sonarów niskiej częstotliwości. 2 W czasie gdy wprowadzano do służby SLASM, na świecie istniały znacznie lżejsze systemy wykorzystujące stacje holowane, lecz stosowano w nich pojedynczą pasywną stację liniową lub aktywno-pasywną stację zmiennej głębokości zanurzenia VDS. 3 Między CATAS i VDS istniała pośrednia kategoria Depressed Towed Array Sonar (DTAS). W tym rozwiązaniu antena liniowa była holowana za urządzeniem (depressor) ustalającym głębokość zanurzenia.

130 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2015 WSPÓŁCZESNE ARMIE

Sonar kadłubowy RYS. 1. PORÓWNANIE PIONOWEGO ROZKŁADU

Sonar holowany EMISJI SONARU KADŁUBO- WEGO I HOLOWA- Sonar kadłubowy i holowany NEGO

RYS. 2. ROZWÓJ SONARÓW CATAS (TAS) VDS Critical-Angle Towed Array Sonar Variable Depth Sonar HOLOWANYCH OKRĘTÓW ZOP

VDS&CATAS Towed Integrated Active and Passive Sonar

LFAS HPA LFAS Horizontal Projector Array Low Frequency Active Sonar

RYS. 3. Antena liniowa Pasywne anteny liniowe tworzą symetryczny względem osi anteny (a tym samym kursu okrę- POZIOMY tu) układ wiązek odbiorczych. ROZKŁAD Wiązki te z równą różnicą kątową pokrywają ca- WIĄZEK ły sektor dookrężny, lecz ich fizyczna szerokość zmienia się z tendencją rosnącą w kierunku ODBIORCZYCH sektorów osi anteny (dziób–rufa). PASYWNYCH Szerokość tych wiązek ma wpływ na wielkość SONARÓW błędu namiaru na cel, dlatego optymalnym sek- Okręt ZOP Kablolina torem dla śledzenia celu są kąty trawersowe. LINIOWYCH

Opracowanie własne (3). PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2015 131 WSPÓŁCZESNE ARMIE

narów TAS jest to zależność prędkości jednostki od najczęściej angażuje się dodatkowe siły (zazwyczaj lot- długości kabloliny, o tyle w odniesieniu do VDS nictwo ZOP). opływnik anteny wyposażono w urządzenia oraz po- Do lokalizowania celu stosuje się zwykle procedurę wierzchnie sterowe umożliwiające narzucanie głęboko- Target Motion Analysis (TMA) w przypadku pojedyn- ści zanurzenia. czej jednostki utrzymującej z nim kontakt lub triangu- Stacje typu Variable Depth Sonar (VDS) charakte- lację. W obu sytuacjach należy jednak liczyć się z błę- ryzują się większym prawdopodobieństwem wykry- dem w określeniu pozycji celu, wymagającym potwier- cia w stosunku do zasięgu oraz głębokości (pionowy dzenia kontaktu. rozkład emisji) niż stacje kadłubowe (montowane Ze względu na bardzo dużą czułość sonarów linio- w gruszce dziobowej lub podkilowe). Nie zawsze wych jednostki operujące z nimi będą odbierać głównie oznacza to, że zdolności te będą osiągane równocze- emisje innych niż okręt podwodny źródeł – przede śnie, w każdych warunkach hydrologicznych morza. wszystkim ruchu jednostek nawodnych (rys. 3). Z po- Można jednak przyjąć, że w większości możliwych wodu tej sytuacji, zależnej zwykle od natężenia ruchu sytuacji (warunków propagacji) zastosowanie VDS jednostek cywilnych w rejonie działań, klasyfikacja zapewni zdecydowanie większą efektywność w po- kontaktów przez jednostki ZOP ze stacjami typu TAS równaniu z działaniem jedynie stacji kadłubowych. wymaga czasu. Dodatkową i jednocześnie ogromnie Zasadniczym reżimem pracy tych sonarów jest praca istotną cechą anten liniowych jest efekt lustrzanych szu- aktywna, kanał pasywny zaś odgrywa przede wszyst- mo-namiarów (rys. 4). Zastosowanie we współczes- kim rolę detektora torped. nych antenach trój- lub czwórosi hydrofonowych czę- Ogólnie rzecz biorąc, dalekiego zasięgu wykrywania ściowo niweluje ten problem, lecz – uwzględniając bar- przez stację VDS można oczekiwać, gdy zostaną speł- dzo niski poziom szumów generowanych przez okręty nione następujące warunki: podwodne na tle innych, licznych źródeł w strefie dozo- – antena stacji (tzw. fish) jest umieszczona na głębo- ru – należy liczyć się z tym, że operacja z użyciem sta- kości w obrębie kanału akustycznego; cji TAS zawsze będzie długotrwała w porównaniu – jest ona zanurzona na głębokości poniżej bliskiej z VDS. powierzchni morza obszaru warstwy powierzchniowej, Wstępne przygotowanie do operacji z wykorzysta- gdzie może występować nieregularny rozkład prędko- niem stacji TAS może być przyspieszone oraz zopty- ści dźwięku (tzw. scattering layer), wywołany efektem malizowane dzięki wykonaniu następujących czynno- mieszania się wód o dużych różnicach temperatury (na ści: przykład w wypadku silnego falowania morza). – przydzieleniu zespołowi optymalnych sektorów, Zastosowanie stacji VDS powinno być powiązane – redukcji pól akustycznych sił własnych (zastosowa- z działaniem stacji kadłubowych odpowiednio do panie systemów maskujących, wyciszających), nujących warunków propagacji w taki sposób, by uzy- – udostępnieniu sygnatur akustycznych jednostek sił skać maksymalne pionowe pokrycie głębi akwenu własnych działających w rejonie zwalczania okrętów dzięki dążeniu do wyeliminowania stref cienia aku- podwodnych, stycznego (tzw. shadow zone). – budowie efektywnej sytuacji nawodnej (rozpozna- Stacje te zapewniają niezmienną dokładność bez nie jednostek w rejonie działań). względu na warunki środowiska (stan morza), zwłasz- Nowe rozwiązanie stanowią sonary typu Low Frequ- cza gdy antena jest zanurzona głęboko. Na skutek od- ency Active Sonar (LFAS). Występują pod wieloma izolowania stacji od kadłuba jej nosiciela oraz bliskości oznaczeniami (nadawanymi przez producentów), np. powierzchni morza wpływ tych czynników na pracę Low Frequency Towed Active Sonar (LFTAS) lub Low sonaru jest niewielki. Frequency Active Towed Sonar (LFATS), lecz termin Główną zaletą stacji typu Towed Array Sonar (TAS) LFAS należy traktować jako ogólną nazwę aktywnych jest przede wszystkim dyskrecja działań. Można nawet sonarów holowanych niskich częstotliwości (pracują- stwierdzić, że całość operacji związanych z ich bojo- cych w zakresie 1 kHz lub mniejszym). wym wykorzystaniem odbywa się w sposób niewykry- Jak przedstawiono na rysunku 2, pojawienie się walny i pozbawiony symptomów świadczących tych stacji poprzedza zastosowanie wariantów kombi- o uchwyceniu kontaktu z okrętem podwodnym. nowanych CATAS + VDS. W tym przypadku mamy W związku z tym duże jest prawdopodobieństwo, że jednak do czynienia z połączeniem dwóch niezależnie okręt podwodny, niezaalarmowany żadnym dowodem działających (w sensie prowadzenia dozoru we wła- świadczącym, iż został wykryty, skupi się na wykona- snym zakresie pasma) anten zintegrowanych w jeden niu własnego zadania, a nie na przeciwdziałaniu (uchy- system zobrazowania. LFAS wykorzystują podobną laniu się) wykryciu (śledzeniu). strukturę anten, lecz wynika to z niskich częstotliwo- Detekcję i klasyfikację kontaktu prowadzą zwykle ści impulsów. poszczególne jednostki lub we współdziałaniu z inny- Charakterystyka działań z użyciem tych stacji w za- mi. Ze względu jednak na analizowanie kontaktu głów- leżności od ich zaawansowania będzie bardziej lub nie na podstawie linii szumo-namiarów na dużych dy- mniej zbliżona do opisanej dla VDS – rozpatrując so- stansach (efektywne śledzenie odbywa się w odległości nary mniej złożone, wyposażone w krótkie anteny linie mniejszej niż 5 Mm) do potwierdzenia pozycji celu niowe, których zasadniczym reżimem będzie praca ak-

132 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2015 WSPÓŁCZESNE ARMIE

tywna (np. CAPTAS-2). W odniesieniu do „dużych” za efektywniejszą organizacją użycia dostępnych sił lub „ciężkich” (np. TB-37/U MFTA lub CAPTAS-4), ZOP, działania sił podwodnych przeciwnika, których wyposażonych w długie pasywne anteny liniowe, ope- głównym założeniem jest dyskrecja, stają się znacznie rowanie z nimi będzie wiązało się z balansem specyfiki trudniejsze. Praktycznie niemożliwe jest określenie urządzeń VDS i CATAS (TAS). optymalnego dla minimalizacji detekcji kursu okrętu Antena stacji holowanej jest w stanie wykorzystać podwodnego. Wobec odpowiednio rozlokowanych, zjawisko kanału akustycznego, gdy dźwięk zostaje działających w ustalonym reżimie (aktywnym/pasyw- „uwięziony” między refrakcją ujemną (warstwa termo- nym) jednostek ZOP, penetracja formacji eskorty w ce- kliny) a dodatnią, dzięki czemu nie dochodzi do polu wyjścia na pozycję ataku ochranianej jednostki bę- chłaniającego energię akustyczną odbicia fali od dna dzie wiązała się ze znacznie większym ryzykiem. Po- czy powierzchni. nadto okręt podwodny najprawdopodobniej będzie miał poważny problem z oceną sytuacji w kwestii bycia KIERUNKI ROZWOJU wykrytym. Ogranicza to możliwość skutecznego uchy- Możliwości, jakie pojawiły się wraz z rozwojem lania się od wykrycia przez siły ZOP (np. przez zmianę holowanych sonarów niskich częstotliwości (LFAS), aspektu oraz – co się z tym wiąże – profilu siły celu). skłoniły do analizy zwiększającej się efektywności Zastosowanie systemu multistatycznego wymaga działania sił zwalczania okrętów podwodnych z per- wymiany danych między jednostkami – nosicielami spektywy grup okrętów, a nie tylko pojedynczych jed- współdziałających systemów hydroakustycznych, obej- nostek. Zastosowanie oddzielnych anten nadawczych mujących następujące parametry: i odbiorczych poza obrębem pojedynczego sonaru lub – formy emisji impulsów (modulacja, zakres), systemu hydroakustycznego odniesiono do skali rela- – czas emisji impulsu, cji między osobnymi jednostkami, tworząc tzw. syste- – pozycję, prędkość i kurs emitera. my multistatyczne. Końcową fazą każdego cyklu poszukiwania jest fu- Operacje multistatyczne polegają na równoczesnym zja danych akustycznych i nawigacyjnych, co umożli- zastosowaniu jednej lub kilku stacji aktywnych (nadaj- wia budowę spójnego obrazu sytuacji podwodnej. Wy- ników) pracujących w odosobnieniu (w oddaleniu) od miana wymienionych parametrów, w tym echonamia- jednej lub kilku stacji pasywnych. Najprostszym przy- rów rejestrowanych z kilku jednostek uczestniczących kładem jest układ bistatyczny, w którym impulsy emi- w tym procesie, pozwala nie tylko szybciej niż w przy- towane przez pojedyncze źródło (tzw. pinger) opromie- padku pojedynczego okrętu zidentyfikować cel na tle niowują cel, następnie odbite echo jest odbierane przez szumów i fałszywych kontaktów, lecz także znacznie położoną w innej pozycji (od emitera) antenę pasywną. skuteczniej go śledzić. Szybkość identyfikacji kontaktu Hydroakustyczne systemy multistatyczne w zależno- oraz zakwalifikowania go do dalszej analizy wynika ści od ich możliwości mogą funkcjonować w wielu wa- z tendencji jego „powtarzalności” (w praktyce rzadko riantach, na przykład: dwie jednostki ZOP z aktywny- jest tak, by ten sam kontakt pojawiał się po każdym im- mi sonarami niskiej częstotliwości (LFAS) prowadzące pulsie w całym cyklu śledzenia). Dlatego opisywana wzajemną wymianę danych lub okręt podwodny odbie- fuzja pozwala „zagęścić” zobrazowanie danymi ze rający echa emisji sonarów sił nawodnych, działający współdziałających źródeł. biernie – bez wymiany danych z tymi siłami (tzw. non- Dzięki zgrupowaniu danych o sytuacji akustycz- -cooperative multistatic operation), a także inne kom- nej, pochodzących z tych źródeł, operatorzy są binacje z użyciem między innymi anten stacjonarnych. w stanie znacznie szybciej przeanalizować zobrazo- Główną zaletą operacji multistatycznych jest zwięk- wanie. System wspiera ten proces przez korelację szenie prawdopodobieństwa wykrycia okrętu podwod- danych, dlatego też kalkulacja elementów ruchu celu nego dzięki integracji wszystkich zaangażowanych oraz – co się z tym wiąże – klasyfikacja kontaktu w ramach systemu sensorów, co przekłada się na opty- także jest prowadzona w sposób efektywniejszy (po- malizację ich zastosowania oraz spójność budowy ob- nieważ najistotniejsze kryteria dla kolejnych pozio- razu sytuacji podwodnej. Każdy z uczestniczących mów klasyfikacji są uzyskiwane natychmiast lub w działaniach ZOP nosicieli sonarów indywidualnie w znacznie krótszym czasie niż w przypadku zaan- mierzy się z innymi warunkami detekcji, generując gażowania jednego sensora). zróżnicowany: Działania multistatyczne wiążą się również z pewny- – poziom szumów, mi ograniczeniami (pomijając kwestię łączności dla – poziom siły celu – inny kąt aspektu celu względem podsystemu wymiany danych między jednostkami) pozycji poszczególnych jednostek ZOP, w postaci martwych stref występujących między ele- – poziom rewerberacji dla każdego sonaru. mentem aktywnym a pasywnym. Dla przykładu bista- Współdziałanie multistatyczne umożliwia wzajemne tycznego przedstawionego na rysunku 5 i 6 strefy te uzupełnianie luk w sekwencji procesu poszukiwania, ograniczają rejon dozoru wzdłuż osi łączącej pozycje np. echo celu opromieniowanego impulsami jednej jed- anteny aktywnej z pasywną, przyjmując kształt elipsy. nostki zostaje wykryte przez inną, która znajduje się Występowanie tej strefy wynika z faktu, że odbiór echa w korzystniejszym położeniu pod względem profilu celu znajdującego się w jej obrębie pokrywa się z okre- rozkładu siły celu danego obiektu. Tym sposobem, po- sem emisji impulsu. Oznacza to więc, że rozmiary tej

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2015 133 WSPÓŁCZESNE ARMIE

RYS. 4. SZUMO- NAMIERZANIE ANTENAMI LINIOWYMI

elipsy są uzależnione od długości impulsów – im krót- le). Doskonałym przykładem jest koncern Thales, któ- sze impulsy, tym mniejsza strefa martwa (należy także ry wprowadził szeroką gamę sonarów holowanych z ro- pamiętać, że strefa dotyczy samego układu bistatyczne- dziny CAPTAS, utworzonych z myślą o jednostkach go, bez wpływu na indywidualny sektor dozoru jed- różnej wyporności. Wzrastające zainteresowanie tymi nostki pracującej aktywnie). urządzeniami spowodowało, że na świecie pojawiła Taktycznym przeciwdziałaniem opisywanego pro- się duża ich liczba, projektowana z przeznaczeniem blemu jest między innymi zastosowanie zmiennych po- dla okrętów klasy korweta, a nawet jednostek patrolo- zycji dozoru w dużych szykach eskortowych. Poza stre- wych (Ocean Patrol Vessel – OPV)4. Miniaturyzacja fą martwą istnieje także prawdopodobieństwo zagroże- miała oczywiście swoje konsekwencje, których nie nia ze strony działań w ramach jednokierunkowego widać na pierwszy rzut oka, porównując parametry współdziałania z okrętem podwodnym (tzw. non- wymieniane w broszurach reklamowych. Anteny są -cooperative multistatic operation). Dokładnie ten sam znacznie mniejsze niż te dedykowane dla typowych efekt może być wykorzystany także przez siły przeciw- jednostek ZOP (fregaty i niszczyciele), dzięki czemu nika. Należy mieć świadomość, że jednostka aktywna zajmują niewielką przestrzeń, nie ingerują w kon- prowadzi zwykle emisję dookrężnie, więc pomijając strukcję kadłuba oraz są proste w obsłudze (wydawa- element rozkładu propagacji, jest bardzo prawdopo- nie/wybieranie). dobne, że siły ochraniane mogą generować echa, które Efektem kompromisów w kwestii miniaturyzacji są będą odebrane przez okręt podwodny przeciwnika. znacznie mniejsze dokładność pomiarowa oraz efek- Brakującym elementem, by odnieść sukces, jest wspo- tywność detekcji, wynikająca z charakterystyk formo- mniana wymiana danych, a jej najistotniejszym para- wania wiązek nadawczych i odbiorczych. Przykładowo metrem – pozycja jednostki aktywnej, która jest możli- – większa liczba elementów nadawczych w antenie so- wa do określenia przede wszystkim dlatego, że nie naru CAPTAS-4 (UMS 4249)5 wpływa na większą ukrywa swojej obecności. Dane o jej pozycji (uzyskane rozróżnialność oraz mniejszą podatność na fałszywe środkami własnymi okrętu podwodnego lub na podsta- echa niż w przypadku znacznie mniejszej anteny wie korelacji obrazu sytuacji ze źródeł zewnętrznych) CAPTAS-2 czy CAPTAS-1. Podobnie jest w odniesie- będą w większym lub mniejszym stopniu obarczone niu do detekcji pasywnej – wspomniane CAPTAS-2, błędem, lecz mogą tworzyć cenny dla przeciwnika CAPTAS Nano lub CAPTAS-1, wyposażone w antenę punkt odniesienia. liniową długości około 60–70 m, nigdy nie zbliżą się do potencjału, jaki zapewniają anteny liniowe sonarów „LEKKIE” SONARY HOLOWANE CAPTAS-4, TB-37/U MFTA6 czy AN/SQR-19PG, bę- Odpowiedzią na współczesne wymagania jest rozwi- dący w wyposażeniu polskich fregat typu Oliver Ha- jana przez producentów sonarów oferta stacji holowa- zard Perry (OHP). Należy jednak mieć świadomość, że nych o zróżnicowanych wymiarach, z myślą o więk- w kwestii poszukiwania okrętów podwodnych dozór szym niż dotychczas zastosowaniu tego typu urządzeń pasywny wymienionych „lekkich” sonarów nie jest ich (na mniejszych jednostkach niż fregaty czy niszczycie- zasadniczym reżimem – funkcja ta jest traktowana dru-

4 Z myślą głównie o jednostkach typu OPV podczas Euronaval 2014 zaprezentowano nowy sonar CAPTAS-1, który zalicza się do kategorii LFAS. 5 CAPTAS-4 w Royal Navy figuruje jako typ 2087 i stanowi wyposażenie dziewięciu fregat ZOP typu 23. 6 Stacja TB-37/U MFTA figuruje również jako AN/SQR-20 i stanowi następcę AN/SQR-19.

134 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2015 DYDAKTYKAWSPÓŁCZESNE I METODYKA ARMIE

Szumo-namiar „lustrzany”

Szumo-namiar rzeczywisty, na sąsiednich wiązkach pojawią się przebicia widma celu

Opracowanie własne. goplanowo. Głównym zadaniem jest bowiem wykrycie przypadku impulsy generuje moduł nadawczy anteny ataku torpedowego7. Niemniej pozwala on na analizę liniowej, który składa się łącznie z 30 elementów wy- widma w zakresie od 100 Hz (co sięga zakresu szu- wodzących się z przetworników wykorzystywanych mów generowanych przez okręty podwodne). Mimo w aktywnych pławach radiohydroakustycznych. Pozo- ograniczeń, powstałych na skutek redukcji wymiarów stała część antenowa obu sonarów (antena pasywna) i masy, oferowane przez te sensory możliwości nie bu- jest wspólna. Rozwiązanie to znacznie uprościło budo- dzą wątpliwości co do walorów taktyczno-technicz- wę podzespołów stacji. Elementy holowane mieszczą nych wynikających z zastosowania ich na mniejszych się na jednej antenie liniowej, dzięki czemu infrastruk- jednostkach (poniżej 3 tys. t wyporności) oraz roli, jaką tura sonaru ogranicza się do pojedynczej wciągarki wyposażony w nie okręt będzie pełnił w eskorcie sił (o masie około 5 t), co oznacza dalszą redukcję masy w porównaniu z okrętami, które nie będą dysponowały oraz przestrzeni na okręcie. Ponadto antena sama w so- stacjami holowanymi. bie nie ma żadnych elementów mechanicznych. CAPTAS-2 (UMS 4229) jest typowym przykładem W efekcie jej obsługa jest szybsza, a eksploatacja syste- sonaru z grupy LFAS, przeznaczonym dla jednostek mu łatwiejsza. Sonar CAPTAS Nano można zainstalo- klasy fregata czy korweta. Określenie „typowym” po- wać na jednostkach o jeszcze mniejszej niż w przypad- chodzi od popularnej wśród tych urządzeń konfiguracji ku CAPTAS-2 wyporności (do 800 t – zgodnie z dany- składającej się z anteny nadawczej (tzw. pinger) mi producenta). Poza wymienionymi zaletami sonaru w opływniku zmiennej głębokości (tzw. fish) i anteny li- należy mieć świadomość ograniczeń wobec alterna- niowej z modułami do odbioru impulsów powrotnych. tywnego CAPTAS-2. Porównanie efektywności poszu- Układ nadawczy stacji to zespół dwóch anten z prze- kiwania obu tych stacji wypada na korzyść systemu twornikami piezoceramicznymi w układzie pierścieni, „klasycznego”. Wynika to z cech fizycznych anten li- których przestrzeń wewnętrzna jest zatapialna (tzw. free niowych, których typową wadą jest charakterystyka flooded ring)8. Pracuje on w zakresie 0,9–2,1 kHz, czyli kierunkowa formowania wiązek – chodzi o wiązki jak wszystkie sensory rodziny CAPTAS. Przy wydawa- nadawcze generowane przez moduł aktywny w antenie niu anten moduły liniowe muszą być ręcznie podłącza- CAPTAS Nano. Dzięki temu skuteczność obu sonarów ne do opływnika układu aktywnego (fish), tworząc po- jest porównywalna w sektorach trawersowych, lecz wy- jedynczy zespół holowany (anteny aktywna i pasywne raźnie zmniejsza się na niekorzyść CAPTAS Nano nie mogą być holowane osobno). w sektorach bliskich osi anteny (dziób – rufa). CAPTAS Nano (UMS 4320) to alternatywa dla CAPTAS-1 jest najlżejszym z licznej oferty sona- CAPTAS-2, wykorzystująca nowy trend w technologii rów holowanych koncernu Thales. Uwaga poświęco- sonarów aktywnych niskich częstotliwości. Głównym na tym urządzeniom nie jest przypadkowa, lecz wy- elementem, który odróżnia ten sonar od wcześniej opi- nika z faktu, że ich producent jest obecnie jedynym, sanego CAPTAS-2, jest jego układ aktywny. W tym który stworzył tak szeroką gamę sonarów holowa-

7 Warto zaznaczyć, że anteny liniowe charakteryzują się znacznie większą czułością niż pozostałe układy akustyczne, dzięki czemu jednostki operujące z takimi sensorami powinny wykryć atak torpedowy wcześniej niż na przykład klasyczne VDS (nie wspominając o stacjach kadłubowych). 8 Rozwiązanie to pozwala redukować rozmiary anten. Ponadto nie jest konieczne stosowanie kompensatorów ciśnienia, tak jak w przypadku anten cylindrycznych (lub sferycznych), w których przetworniki anteny tworzą zewnętrzną zabudowę cylindra (sfery). Wewnątrz niego są umieszczone układy sonaru.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2015 135 WSPÓŁCZESNE ARMIE

Jednostka ZOP RYS. 5. Jednostka ZOP pasywna transmitująca Emisja IDEA bezpośrednia DZIAŁANIA HYDROAKU- STYCZNYCH SYSTEMÓW BISTATYCZ- NYCH

Emisja Kąt aspektu celu bistatyczna

Rozkład siły celu RYS. 6. PRZYKŁAD IDEI ZOBRA- ZOWANIA SYTUACJI BISTATYCZNEJ

Strefa martwa dozoru bistatycznego

kontakty nieskorelowane Opracowanie własne (2). kontakty skorelowane

nych – od najbardziej zaawansowanych dla dużych Konfiguracja anten stacji przypomina CAPTAS-2, jednostek ZOP (CAPTAS-4/typ 2087), przez po- z tą różnicą, że antena aktywna (pinger) składa się średnie lżejsze (CAPTAS-2 i CAPTAS Nano), do z pojedynczego pierścienia przetworników zamknię- opisywanego, ostatniego z rodziny. Sonar holowany tych w niewielkim opływniku (fish), który jest holo- CAPTAS-1 jest przewidziany głównie dla małych wany w jednym zespole wraz z anteną liniową. Zwar- jednostek z minimalną ingerencją w konstrukcję ta konstrukcja wymaga pojedynczego układu wyda- okrętu i jest najmniejszym (oraz najlżejszym) przed- wania/wybierania anten (podobnie jak w CAPTAS stawicielem grupy LFAS, działającym w zakresie od Nano), co redukuje przestrzeń potrzebną do zainstalo- 0,9 do 2,1 kHz, podobnie jak pozostałe urządzenia wania urządzenia. Według założeń producenta zdol- tego producenta. ność detekcji sięga pierwszej strefy konwergencji9,

9 Oceaniczna strefa konwergencji sięga około 25–30 Mm. Należy pamiętać, że zjawisko propagacji akustycznej występuje tylko w głębo- kich akwenach.

136 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2015 WSPÓŁCZESNE ARMIE

lecz w trudnych warunkach (nieregularne, skaliste lub niej lub niskiej częstotliwości może nawet podważać kamieniste dno, występowanie licznych obiektów ty- zasadność prowadzenia dozoru. pu skały, wraki itp.) realna efektywność stacji będzie ograniczona. Maksymalne zanurzenie anteny, okre- SONARY HOLOWANE ślane na 120 m, wystarczy w takim akwenie jak Mo- NA OKRĘTACH PODWODNYCH rze Bałtyckie, lecz będzie wiązało się z ograniczenia- Rozwój stacji holowanych z antenami liniowymi mi w akwenach głębokich, gdzie warstwa termokliny dotyczył także okrętów podwodnych, zwłaszcza ma- może się tworzyć na głębokości uniemożliwiającej łych, pełnomorskich jednostek o wyporności około dosięgnięcie głębokowodnych kanałów akustycznych. 2 tys. t. Zastosowanie „cienkich” anten (thin array) Przykładem współczesnych „lekkich sonarów” o średnicy około 40–50 mm (lub mniejszej) wraz jest oferowana przez kanadyjski koncern Marport z sonarem o zwartej i lekkiej infrastrukturze (system C-Tech stacja holowana zmiennej głębokości zanu- wydawania/wybierania anteny) umożliwiło montowa- rzenia CVDS-2610. Sonar ten, podobnie jak wspo- nie tych urządzeń w kadłubach jednostek o ograni- mniany CAPTAS-1, zalicza się do grupy zaprojekto- czonej przestrzeni (poza kadłubem „mocnym”). Dłu- wanej dla małych jednostek. Jednak w tym przypad- gość tych anten wynosi od 100 do 150 m11, co pozwa- ku jego przeznaczeniem jest zarówno poszukiwanie la na prowadzenie efektywnego dozoru z analizą okrętów podwodnych, jak i obiektów minopodob- widmową w zakresie od 100 Hz. nych. Jeżeli chodzi o ogólną budowę, stacja ta jest Współcześnie budowane okręty podwodne mają klasycznym przykładem sonaru zmiennej głębokości pewną alternatywę dla stacji holowanych w postaci so- (VDS) i pracuje w zakresie średnich częstotliwości. narów kadłubowych bocznych – burtowych (Flank Ar- Ze względu na funkcję związaną z wykrywaniem za- ray Sonar – FAS). Sonary te nie „cierpią na dolegli- grożeń minowych średnia częstotliwość impulsów wość” sonarów z antenami liniowymi, związaną z na- wynosi 26 kHz, co znacznie różni ten sensor od ty- miarami lustrzanymi, o ile problem ten częściowo powych sonarów ZOP-owskich typu VDS, czy na- zredukowano, stosując trójosie hydrofonowe w antenach wet stacji kadłubowych (których najczęściej spoty- „grubych” (trójcalowych). Anteny „cienkie” są nadal tą kany zakres to 4–8 kHz). W konsekwencji tej wielo- przypadłością obarczone. Niemniej istotą pasywnego funkcyjności sonar ten ustępuje bezdyskusyjnie pod poszukiwania okrętów podwodnych jest efektywność względem potencjalnego zasięgu detekcji wszystkim detekcji w zakresie do 400 Hz (typowy zakres widma klasycznym stacjom typu VDS (nie wspominając szumów okrętów podwodnych) i na tym polu sonary ho- o sonarach LFAS), biorąc pod uwagę prowadzenie lowane nie uznają konkurencji12. Wynika to z dwóch działań zwalczania okrętów podwodnych na otwar- przyczyn. Po pierwsze, efektywna analiza widma bardzo tych akwenach. Według teoretycznych założeń stacja niskich częstotliwości (zakresu szumów pochodzących powinna być zdolna do wykrycia jednostki na bez- od pędników oraz napędu głównego) wymaga długich piecznym dystansie (poza szacowaną dla określo- anten (stacje kadłubowe boczne są ograniczone długo- nych warunków i sytuacji taktycznej strefą efektyw- ścią kadłuba). Po drugie, anteny holowane pracują w du- nego zasięgu uzbrojenia). Reżim pasywny, jak żo korzystniejszych warunkach pod względem szumów w większości tego typu urządzeń, służy głównie do własnych – poza kadłubem okrętu (rys. 7). wykrycia torped. Teoretyczne porównanie efektywności sonarów W porównaniu z wcześniej opisanymi stacjami ho- w detekcji z wykorzystaniem analizy wąskopasmowej lowanymi niskich częstotliwości CVDS-26, podobnie okrętu podwodnego idącego z prędkością niskoszumną jak i inne tego typu urządzenia, charakteryzuje się ilustruje rysunek 8. Przedstawiono na nim rozkład stosunkowo niewielkim potencjałem pod względem prawdopodobieństwa wykrycia źródła generującego taktycznego zastosowania w operacjach eskortowych szumy o częstotliwości do około 300 Hz, określonego na otwartym morzu. Jednakże koncepcja budowy te- podczas eksperymentów przeprowadzonych przez fir- go rodzaju sonarów zakładała prowadzenie działań na mę Atlas Elektronik GhmB z użyciem obecnie produ- małą skalę na ograniczonych akwenach, takich jak kowanych dla okrętów podwodnych sonarów FAS szkiery lub fiordy, gdzie dla odmiany potencjał stacji i TAS. Jest to jedynie kalkulacja wykonana dla określo- pracujących na niższych częstotliwościach drastycz- nego akwenu oraz panujących w nim warunków propa- nie ograniczają panujące tu warunki. Oznacza to rów- gacji, nie należy więc traktować jej jako bezwzględne- nież, że urządzenia te są rozwijane z myślą o użyt- go wskaźnika zasięgu detekcji obu sensorów. Przepro- kownikach operujących głównie na takich akwenach, wadzenie podobnych testów w różnych warunkach, gdzie zastosowanie typowych aktywnych stacji śred- z czynnikami mającymi silniejszy wpływ na skutecz-

10 Sonar ten stanowi element systemu HYDRA na szwedzkich korwetach typu Visby. 11 Na dużych jednostkach z napędem nuklearnym większa przestrzeń pozwala zmieścić sonary ze znacznie dłuższymi antenami. Przy- kładem jest amerykański sonar TB-23, którego antena ma około 400 m długości. 12 Możliwy jest odbiór sygnałów niskich częstotliwości przez sensory z antenami o małych rozmiarach, takich jak np. przetworniki pław radiohydroakustycznych, lecz odbywa się to kosztem zarówno rozróżnialności kierunkowej, jak i bardzo ograniczonych zdolności analizy widma.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2015 137 WSPÓŁCZESNE ARMIE

Bęben wciągarki Alternatywna droga prowadzenia anteny, bardzo często tunel transferowy biegnie Układarka w osi między wciągarką a dławicą anteny

Dławica

Antena liniowa

RYS. 7. SYSTEM WYDAWANIA/WYBIERANIA SONARU HOLOWANEGO

NA OKRĘTACH PODWODNYCH Opracowanie własne.

ność stacji z antenami liniowymi (np. ruch morski), nar podkilowy typu PHS-32 (firmy Signaal), który jest mogłoby wskazać znacznie mniej skrajne proporcje. jedynym sensorem używanym w siłach morskich Korei Jednak zaprezentowane porównanie świadczy, że niedo prowadzenia obserwacji podwodnej. dogodności i ograniczenia związane z operowaniem ze Oficjalnie nie poznano statusu pracy sensorów okrę- stacjami holowanymi (podobne jak dla jednostek na- tu, lecz najprawdopodobniej nie spodziewano się za- wodnych) ustępują na rzecz ich potencjału. Bez wątpie- grożenia ze strony okrętów podwodnych, w związku nia sensory te zapewniają największy zasięg dozoru z czym bardzo możliwe jest, że stacja podkilowa (o ile spośród wszystkich akustycznych sensorów okręto- nie była odstawiona) pracowała w reżimie pasywnym. wych, w związku z tym ich rola oraz perspektywy roz- Oznacza to, że zdolność wykrycia okrętu podwodnego woju nie podlegają dyskusji. metodami akustycznymi była praktycznie równa zeru. Nawet w najbardziej zaawansowanych stacjach kadłu- ANALIZA ZAGROŻEŃ bowych reżim pasywny, obejmujący zakres mierzony Ciekawym przykładem w rozważaniach o zasadności w kHz (około 2–20 kHz), stosowany jest przede posiadania stacji holowanych może być incydent zato- wszystkim do wykrycia idącej w stronę okrętu torpe- nięcia południowokoreańskiej korwety „Cheonan” dy – zaalarmowania załogi o fakcie, że okręt został za- (PCC-772), która 26 marca 2010 roku patrolowała wraz atakowany15. Czas reakcji od momentu jej wystrzelenia z innymi jednostkami rejon niedaleko wyspy Baengny- do ustalenia jej użycia zależy w dużej mierze od rodza- eong na Morzu Żółtym. Okoliczności tragedii nie zosta- ju napędu16, lecz przyjmuje się, że stwierdzenie ataku ły do tej pory jednoznacznie wyjaśnione, lecz zdaniem torpedowego powinno zapewnić czas niezbędny do międzynarodowej komisji13, na podstawie znalezionych podjęcia procedury uchylenia. Wykrycie okrętu pod- dowodów14, przyczyną zatopienia był atak torpedowy. wodnego w takiej sytuacji jest możliwe jedynie w ra- Jednym z powodów całkowitego zaskoczenia okrętu zie jego nietypowej aktywności (kawitacja, użycie sta- atakiem były ograniczone możliwości ZOP i w znacz- cji aktywnej, wystrzelenie uzbrojenia, niekontrolowa- nej mierze stwierdzenie to jest prawdą. Korweta była ny hałas wywołany przez załogę lub uszkodzone jednym z 24 okrętów typu Pohang, wcielonych do połu- urządzenia). dniowokoreańskiej marynarki w połowie lat osiemdzie- Wracając do korwety „Cheonan”, można pozwolić siątych ubiegłego wieku. Jednostki wyposażono w so- sobie na ocenę, że w opisywanej sytuacji jednostka sta-

13 Komisję stanowili niezależni eksperci z USA, Wielkiej Brytanii, Australii i Szwecji. 14 W sąsiedztwie wraku odnaleziono pozostałości torpedy typu CHT-02D produkowanej przez Koreę Północną. 15 Współczesne sonary kadłubowe mają wiele narzędzi do analizy akustycznej w reżimie pasywnym (w tym demodulację widmową), lecz wykrycie okrętu podwodnego możliwe jest przede wszystkim w czasie przygotowania lub przeprowadzenia przez niego ataku torpedowego. 16 Torpedy z napędem spalinowym generują znacznie więcej szumów niż elektryczne.

138 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2015 WSPÓŁCZESNE ARMIE

RYS. 8. PRAWDOPODOBIEŃSTWO DETEKCJI CELU (CICHEGO OKRĘTU PODWODNEGO) W ZAKRESIE 300 HZ SONAREM BOCZNYM BURTOWYM (FAS) ORAZ STACJĄ HOLOWANĄ (TAS)

Źródło: materiały Atlas Elektronik. nowiła łatwy cel dla okrętu podwodnego, który nieza- w realiach. Po pierwsze, powstaje wiele „lekkich” so- grożony wczesnym wykryciem mógł wyjść na dogod- narów holowanych dla małych jednostek (w tym okrę- ną pozycję do przeprowadzenia ataku torpedowego. tów patrolowych typu OPV). Po drugie, na świecie po- Jest też bardzo prawdopodobne, że zaatakowana kor- jawiają się jednostki klasy korweta (lub ich warianty weta do końca nie była świadoma zagrożenia. rozwojowe) wyposażone w te sensory. Perspektywa Gdyby przeanalizować tę sytuację dla okrętu wypo- prowadzenia działań w rejonach o trudnych warunkach sażonego w jeden z opisanych sonarów holowanych, propagacji, zwłaszcza w płytkich akwenach, jest czyn- wówczas uzyskanie zaskoczenia przez okręt podwodny nikiem dodatkowo motywującym do wyposażania sił byłoby znacznie poważniejszym wyzwaniem. Nawet morskich w sonary holowane. w sytuacji prowadzenia działań pasywnych korweta Ciekawym przykładem są chińskie korwety typu 056 miałaby szansę wcześniej zidentyfikować potencjalne Jingdao o wyporności około 1400 t, które wzorowano zagrożenie, następnie śledzić działania okrętu podwod- na koncepcji wywodzącej się z holenderskiego projektu nego przed momentem wykonania ataku. W przypad- Sigma. Jednym z wariantów rozwojowych jest typ 056A ku wystrzelenia torped stacje holowane znacznie wcze- przystosowany do działań ZOP, wyposażony w sonar śniej rejestrują moment ataku, zwłaszcza gdy atakująca holowany o zmiennej głębokości zanurzenia. Pierwszą jednostka jest śledzona. jednostkę zwodowano 20 listopada 2013 roku. Analiza ta jest luźnym rozważaniem „co by było, Dzięki zwartej strukturze podzespołów sonaru holo- gdyby…”, na dodatek podpartym niepełnymi faktami wanego ingerencja w konstrukcję okrętu jest niewielka, oraz czystym domniemaniem. Jednakże incydent zato- natomiast wzrost potencjału bojowego w ramach zwal- nięcia korwety „Cheonan” pokazuje, że w rejonach czania okrętów podwodnych znaczny. ogarniętych konfliktem można się liczyć z takim zagro- Sonary holowane mają przed sobą przyszłość, żeniem. Sytuacja Korei Południowej, która poniosła a obecność jednostek wyposażonych w nie będzie mia- dotkliwe (jak na czas „pokoju”) straty, jest patowa – mi- ła wpływ na charakter działań prowadzonych zarówno mo doniesień wskazujących na bezpośredni atak nadal przez siły nawodne, jak i podwodne. Należy mieć świa- brakuje niezbitych dowodów udziału sił Korei Północ- domość, że w operacjach ZOP zawsze okręt stanowi nej, ponieważ w rejonie nie wykryto sprawcy zdarze- najistotniejszy ich element (ze względu zarówno na zania. W razie ataku z powietrza czy ze strony jednostek sięg dozoru, jak i zakres obrazu sytuacji taktycznej). nawodnych ustalenie okoliczności byłoby możliwe Warto zatem rozważyć, by zwiększyć jego możliwości w momencie przebiegu zdarzeń. Niestety, działania sił przez instalowanie tego typu systemów. Dzięki obecno- podwodnych charakteryzują się dyskrecją i jedynie sto- ści jednostek z sonarami holowanymi można się liczyć sowanie odpowiednich środków obserwacji stwarza zarówno z efektywnym wykonywaniem zadań eskorty, możliwość sprawnej oceny sytuacji. jak i skutecznym wykorzystaniem lotnictwa ZOP. n Opisywany problem ma pewne odzwierciedlenie

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2015 139 HISTORIA Kalkulacja ryzyka

W 1939 ROKU NASZE LOTNICTWO WOJSKOWE BYŁO NIE TYLKO ZNACZNIE SŁABSZE LICZEBNIE OD LUFTWAFFE, LECZ TAKŻE ROZPROSZONE ORGANIZACYJNIE. JEGO STRUKTURA ORAZ UŻYTKOWANY SPRZĘT NIE PRZYSTAWAŁY DO WYZWAŃ, Z JAKIMI MUSIAŁO SIĘ ZMIERZYĆ.

dr Grzegorz Jasiński wydawanej pod koniec 1943 roku w Wielkiej no Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich WBrytanii „Myśli Lotniczej” lotnik płk obs. (ZSRR). Radzieckie siły zbrojne – Armia Czerwona – Olgierd Tuskiewicz napisał: O polskim lotnictwie de- wielokrotnie przewyższały przy tym liczebnie Wojsko cydowały wyższe sztaby, jak GISZ [Generalny Inspek- Polskie, w latach trzydziestych XX wieku zaś góro- torat Sił Zbrojnych – przypis GJ] i Sztab Główny, wały nad nim także pod względem nasycenia nowo- w których nie było lotników lub nie mieli oni wpływu czesnymi środkami walki. Mimo to polska doktryna na kształtowanie oficjalnej doktryny wojny. Mocą woj- wojenna nie miała charakteru typowo defensywnego, Autor jest kierownikiem skowego autorytetu skazano nas na lotnictwo współ- zakładała bowiem działania manewrowe i bitwę wal- Wojskowego Biura pracy, nie licząc się z opinią samych lotników. Była to ną, będącą efektem kontruderzenia własnej armii od- Badań Historycznych wola decydujących czynników, która nie podlegała kry- wodowej. W polskiej doktrynie główną rolę na polu WCEO. tyce. Rozpoczęliśmy wojnę mając w dywizjonach 150 walki miały odgrywać wojska lądowe, lotnictwu zaś przestarzałych samolotów myśliwskich […]. Pozostałe przypisano wyłącznie rolę broni pomocniczej. 210 samolotów stanowił sprzęt rozpoznawczy, no i 36 W odróżnieniu od innych państw, u nas lotnictwo bombowców. […] Gdyby lotnictwo polskie we wrześniu nie było samodzielnym rodzajem sił zbrojnych. Z dru- 1939 r. posiadało 400 samolotów myśliwskich typu giej jednak strony, w okresie międzywojennym prze- PZL-24, tj. o szybkości 400 km/g i z działkami, a po- znaczono w Polsce duże nakłady na rozwój własnego nadto chociażby prymitywny aparat dowodzenia, na przemysłu lotniczego, dlatego też prawie wszystkie jaki nas wówczas było stać, to sądząc po bitwie o An- będące w uzbrojeniu samoloty były krajowej produk- glię, można przypuszczać, że przebieg wrześniowej cji. Należy jednak pamiętać, że zarówno ze względu kampanii byłby inny. Wojna między Polską a Niemcami na ograniczenia technologiczne, jak i możliwości fi- nie mogła być przez nas wygrana ze względu na wielką nansowe polski przemysł lotniczy był uzależniony od niewspółmierność sił i nasze wyjątkowo niekorzystne importu komponentów i licencji zagranicznych, położenie geograficzne, ale niemieckie siły mogły być przede wszystkim z Francji i Wielkiej Brytanii. Doty- porządniej nadszarpnięte i wojna trwałaby dłużej niż czyło to zwłaszcza kluczowych podzespołów, w tym trzy tygodnie. Wynik był przesądzony, ale chodzi o styl silników. Ograniczało to poważnie faktyczną samo- walki godny dumnej spuścizny wieków. dzielność wytwórni PZL, zwłaszcza w ostatnich latach poprzedzających wojnę, gdy za granicą pojawiła DOKTRYNA UŻYCIA LOTNICTWA się już nowa generacja jednostek napędowych dużej W okresie międzywojennym za głównego potencjal- mocy, których strona polska nie mogła odpowiednio nego przeciwnika Rzeczypospolitej Polskiej uznawa- szybko pozyskać.

140 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2015 HISTORIA

W 1939 roku polskie lotnictwo wojskowe było prze- two, które dotykały poważne ograniczenia finansowe starzałe pod względem sprzętu oraz struktur. W latach i logistyczne, zostało postawione przed koniecznością trzydziestych, w okresie dynamicznego rozwoju tech- posiadania aż dwóch rodzajów lotnictwa rozpoznaw- Kalkulacja nicznego wywierającego przemożny wpływ również czego. Liniowego, o mimo wszystko tylko drugopla- na taktykę i doktrynę sił powietrznych, nie dokonano nowych zdolnościach ofensywnych, oraz towarzyszą- w nim reformy i w sferze koncepcyjnej znajdowało się cego, wyposażonego w typowe samoloty rozpoznaw- ono wciąż we wcześniejszej dekadzie. Jeszcze w 1923 cze. Jak zatem z tego wynika, doktryna użycia sił roku francuski pułkownik François-Léon Lévêque, powietrznych była bardzo zachowawcza – zasadniczą skierowany do Polski jako doradca, mający w Wojsku ich rolą pozostawało rozpoznanie. ryzyka Polskim stopień generała oraz szefujący Departamen- Na domiar złego w roku 1939 zdecydowana więk- towi Żeglugi Powietrznej, sformułował dla lotnictwa szość polskich samolotów była przestarzała technicz- doktrynę, która obowiązywała jeszcze 16 lat później. nie. W latach 1937–1939 lotnictwo wojskowe nie Według jego koncepcji podstawą polskich sił po- otrzymało ani jednego nowego myśliwca. Dostępne wietrznych miały być przede wszystkim samoloty my- samoloty, PZL P-7 i P-11, wywodziły się konstrukcyj- śliwskie oraz uniwersalne maszyny rozpoznawcze, nie jeszcze z początku dekady i zostały już zdeklaso- zwane liniowymi. Uzupełnieniem tych dwóch typów wane przez nową generację maszyn tej klasy. Najbar- byłyby klasyczne bombowce, jednak w bardzo nie- dziej zaawansowany model myśliwca własnego, PZL wielkiej liczbie – 4% ogólnego potencjału, czyli dwie P-24, choć również już nie nowoczesny, był produko- eskadry liczące mniej niż 20 maszyn. Strukturalnie sa- wany tylko na eksport. Liniowy PZL P-23 Karaś także moloty miały stanowić wyposażenie eskadr myśliw- konstrukcyjnie wywodził się z początku lat trzydzie- skich i liniowych. Po kilka eskadr przydzielano by stych, choć problemy z jego rozwojem i wdrożeniem wszystkim armiom polowym, część zaś z nich byłaby sprawiły, że produkcję zakończono dopiero w roku skupiona w operacyjnej tzw. rezerwie lotnictwa, uży- 1938. Z kolei samolot bombowy PZL P-37 Łoś wanej na rozkaz naczelnego wodza w punkcie ciężko- z opóźnieniem wchodził do uzbrojenia. Konstrukcja ści bitwy lub operacji. miała wiele usterek. Także piloci przywykli do prost- Zdaniem francuskiego oficera myśliwce miały szych rozwiązań mieli trudności z opanowaniem tak przede wszystkim osłaniać własne wojska lądowe na zaawansowanej maszyny. Eskadry obserwacyjne użyt- froncie, samoloty liniowe zaś prowadzić na ich rzecz kowały zaś zupełnie przestarzałe typy: Lublin R.XIII rozpoznanie oraz wykonywać w drugiej kolejności (produkcja seryjna od 1931 roku) i nowszy, ale kryty- ataki bombowe w ramach działań bliskiego wsparcia. kowany RWD-14 Czapla. Klasyczne, wielosilnikowe bombowe, przygotowane do działań nocnych, dokonywałby natomiast odweto- PLANY GEN. RAYSKIEGO wych ataków na miasta przeciwnika. Według gen. Jak to się stało, że przez 16 lat, mimo tak wielkiego Lévêque kilkanaście nocnych bombowców nie mogło rozwoju techniki i nowego podejścia do użycia lotnic- efektywnie oddziaływać na jego zaplecze pod wzglę- twa, nie dokonano u nas zasadniczych zmian w po- dem wojskowym, lecz ich istnienie miało stanowić ro- strzeganiu tego środka walki? Nie wynikało to wcale dzaj psychologicznego szantażu, powstrzymującego z zaniechania. Przeciwnie, było niezamierzoną konse- drugą stronę od tego rodzaju ataków na polskie mia- kwencją zbyt ambitnych planów, które do chwili wybu- sta. chu wojny nie przyniosły żadnych wymiernych wyni- W 1939 roku wciąż obowiązywał ten „rozproszo- ków. Oto bowiem po zamachu majowym przez niemal ny” system. Samoloty myśliwskie zostały częściowo 13 lat na czele najpierw Departamentu Aeronautyki, przydzielone eskadrami armiom polowym, podobnie następnie Dowództwa Lotnictwa Ministerstwa Spraw jak eskadry samolotów liniowych. Część zaś maszyn Wojskowych stał gen. bryg. Ludomił Rayski. Nie miał liniowych i bombowców skupiono w postulowanej on bezpośredniego wpływu na doktrynę, gdyż kwestie przez Lévêque rezerwie lotnictwa, którą nazwano te leżały w kompetencji GISZ i Sztabu Głównego, Brygadą Bombową. Jednocześnie jedynym obszarem, lecz możliwość jej kształtowania przez nadzór nad który miał stałą osłonę lotniczą, miała być stolica kra- przemysłem lotniczym oraz wyborem typów samolo- ju, do której obrony zmobilizowano z kolei Brygadę tów dla wojska. Pościgową w sile kilku eskadr samolotów myśliw- Generał Rayski, mimo że był świadomy ograniczeń skich. finansowych i technicznych oraz olbrzymiej dyspro- Pewną istotną poprawkę do planu z 1923 wprowa- porcji ilościowych między lotnictwem własnym dzono w 1926 roku. W Wytycznych GISZ dla organi- a ZSRR, w pierwszej połowie lat trzydziestych podjął zacji i użycia lotnictwa położono nacisk na rozwój, decyzję o gruntownej przebudowie sił powietrznych. równolegle z lotnictwem liniowym, tzw. lotnictwa to- Po pierwsze, zamierzał je oprzeć na przemyśle krajo- warzyszącego, działającego na rzecz już nie związków wym. To w polskich fabrykach miały powstawać ko- operacyjnych (eskadry liniowe, zwane rozpoznawczy- lejne generacje samolotów oraz silników lotniczych mi, podlegające dowódcy armii), lecz także związków dla wojska. Rozwojowi tego przemysłu poświęcił więc taktycznych (tzw. eskadry obserwacyjne operujące na w kolejnych latach wiele wysiłku. Po drugie, polskie rzecz dywizji piechoty). Tym samym polskie lotnic- lotnictwo miało otrzymywać maszyny będące tech-

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2015 141 HISTORIA

Hala montażowa w Lubelskiej

Wytwórni Samolotów. Lata 30. dwudziestego wieku + NARODOWE ARCHIWUM CYFROWE ARCHIWUM NARODOWE (5) POLSKIEGO W KRAKOWIE MUZEUM LOTNICTWA W POLSKICH FABRYKACH MIAŁY POWSTAWAĆ NOWOCZESNE SILNIKI LOTNICZE ORAZ KOLEJNE GENERACJE SAMOLOTÓW, MASZYN BĘDĄCYCH TECHNICZNĄ AWANGARDĄ SWOICH CZASÓW

niczną awangardą swoich czasów, projektowane z za- zbyt wolny, aby doścignąć nowoczesny szybki bom- stosowaniem najnowszych technologii i uwzględnie- bowiec, lub zbyt słabo uzbrojony, aby zestrzelić duży niem propozycji teoretyków wojskowości. Decyzja ta bombowiec strategiczny. Dlatego też samolot myśliw- była niezmiernie ryzykowna, gdyż młody polski prze- ski miał zostać zastąpiony tzw. samolotem pościgo- mysł lotniczy nie miał ani technologii, ani wysoko wy- wym. Uzbrojony w karabiny i działka, a nawet prze- kwalifikowanej kadry, ani odpowiednich finansów, by noszący bombę, dwusilnikowy i dwuosobowy z po- takie awangardowe konstrukcje dostarczać siłom zbroj- wodzeniem mógł również pełnić funkcję maszyny nym. Wojsko natomiast nie dysponowało odpowiednim szturmowej, liniowej oraz myśliwca eskortowego da- zapleczem szkoleniowym oraz stosownymi bazami lekiego zasięgu. Projekt ten znany jest jako PZL P-38 operacyjnymi, aby wdrażać do służby te nowoczesne Wilk. samoloty. Generał uważał ponadto, że zamiast defensywnej Rayski około 1935 roku podjął decyzję, formalnie doktryny zakładającej prowadzenie rozproszonej wal- nie ingerując w doktrynę (produkowano wówczas sa- ki zgodnie z wytycznymi Lévêque, należy wdrożyć moloty myśliwskie, liniowe i towarzyszące, a projek- doktrynę ofensywną, przewidującą użycie szybkich towano bombowce), która miała faktycznie zupełnie bombowców własnych. Eskadry bombowe atakowały- zmienić jej charakter. Uznał bowiem, że zauważalny by przeciwnika na jego terytorium, niszcząc jego lot- rozwój lotnictwa na świecie, pojawianie się szybkich nictwo już na lotniskach oraz paraliżując sieć trans- lub silnie uzbrojonych potężnych bombowców, które portową i infrastrukturę przemysłową. Aby czynić to miały większą prędkość niż użytkowane wówczas my- skutecznie, musiały być liczne. Tymi samolotami śliwce, zwiastuje koniec tych ostatnich. Czyli niewiel- miały być PZL P-37 Łoś. kich, jednoosobowych maszyn w rodzaju P-11 o du- Plan Rayskiego, w teorii odpowiadający najnow- żej zwrotności i słabym uzbrojeniu, składającym się szym trendom odnoszącym się do roli i użycia lotnic- tylko z karabinów maszynowych. Taki myśliwiec był twa, był niezwykle śmiały, wręcz ryzykowny. Polski

142 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2015 HISTORIA

Generał Ludomił Rayski, 1938 rok Standardowy samolot liniowy PZL P-23 Karaś

PZL P-38 Wilk – prototyp oblatano w 1938 roku Realizacja programu samolotu bombowego PZL P-37 Łoś była bardzo kosztowna

W POLSKICH FABRYKACH MIAŁY POWSTAWAĆ NOWOCZESNE SILNIKI LOTNICZE ORAZ KOLEJNE GENERACJE SAMOLOTÓW, MASZYN BĘDĄCYCH TECHNICZNĄ AWANGARDĄ SWOICH CZASÓW

nie było bowiem stać na sfinansowanie planu wielkie- Mimo to gen. Rayski postanowił wdrożyć swój plan. go rozwoju sił bombowych, gdyż samoloty takie były Nie mogąc samodzielnie zmienić doktryny Dowódz- najdroższe ze wszystkich typów. Ponadto lotnictwo twa Lotnictwa, zaczął wywierać wpływ na Sztab nie dysponowało taką liczbą personelu, aby obsadzić Główny, aby uznał jego postulaty. W Sztabie praco- liczne bombowce załogami, ani zapleczem logistycz- wano wówczas (1935–1936) nad nowym wieloletnim nym, które zapewniłoby ich użytkowanie. Nie było planem rozwoju armii na lata 1937–1942, kwestie pokojowych lotnisk o betonowych pasach startowych, szczegółowe zaś opracowywała specjalna komisja a w warunkach wojennych, gdy siły powietrzne miały pod przewodnictwem płk. Sadowskiego. W tym cza- się przenieść do improwizowanych baz polowych, ob- sie w pierwszej linii polskie lotnictwo miało 130 my- sługa techniczna takich samolotów byłaby niezmier- śliwców, 170 samolotów liniowych, 100 samolotów nie kłopotliwa. rozpoznawczych i 18 bombowców. Sadowski, nie Polski przemysł lotniczy nigdy wcześniej nie pro- uważając się za kompetentnego w kwestiach lotni- dukował tego typu samolotów, dlatego też większość czych, zdał się na dowódcę lotnictwa. Ten ostatni pro- osprzętu (celowniki bombowe, aparatura tlenowa, sil- ponował wystawienie w pierwszej linii 30 eskadr Łosi niki, radia) i tak trzeba było importować lub zakupić (po sześć samolotów każda, razem 180 maszyn), stosowne licencje. Jednoczesne zaś opracowanie 18 eskadr jednosilnikowych myśliwców po dziesięć i szybkiego bombowca, i awangardowego samolotu samolotów każda do współpracy z armią na lekkich pościgowego było już zupełnie niewykonalne, gdyż P.39 (istniejącym wyłącznie na papierze) oraz aż dla tego ostatniego nie było odpowiedniego silnika. 40 eskadr uzbrojonych w Wilki, które zastąpiłyby tak- Ponieważ Łoś został opracowany znacznie wcześniej, że liniowe P-23 Karaś. Wilk notował od początku poważne opóźnienia i w la- Jak wyjaśniał płk Sadowski, wyraźnie inspirowany tach 1935–1936 istniał tylko na papierze. Tymczasem poglądami gen. Rayskiego, lotnictwo myśliwskie stra- produkcja myśliwców P-11 dobiegała końca. ciło na znaczeniu, gdyż w stosunku do bombardujące-

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2015 143 HISTORIA

go przestało dominować szybkością i spadło do roli pierwsze samoloty nowej generacji trafiłyby już do li- osłony działań innego lotnictwa, oraz częściowo dzia- nii, ale stało się inaczej. Zdołano wyprodukować tylko łań OPL. Ciężar OPL – poza zapobiegawczym działa- około 100 bombowców Łoś, z czego w gotowości niem lotnictwa bombardującego – przenosi się stop- operacyjnej było we wrześniu 1939 roku 36. niowo z lotnictwa myśliwskiego na specjalne naziem- Wynika z tego, że między latem 1936 a latem 1939 ne jednostki ogniowe. Bombowce zaś to zaczepna roku polskie lotnictwo nie tylko nie zwiększyło swej broń przeciwlotnicza, zdolna do niszczenia lotnictwa liczebności, lecz uległo degradacji, gdyż oprócz nie- nieprzyjacielskiego (przede wszystkim w jego bazach, licznych Łosi wciąż dysponowało tym samym sprzę- a nie tylko na froncie lub w kraju). tem. Jednocześnie w Niemczech wprowadzono do Ostatecznie Sztab Główny nieco złagodził te postu- służby zupełnie nową generację myśliwców, bombow- laty, gdyż w czasie decydującego posiedzenia Komi- ców, bombowców nurkujących, a nawet maszynę po- tetu do spraw Uzbrojenia i Sprzętu (KSUS) w paź- ścigową (dwusilnikowy Bf 110), której idea okazała dzierniku 1936 roku, na którym zatwierdzano tech- się jednak w dużej mierze błędna. niczne kierunki rozwoju sił zbrojnych, w odniesieniu do lotnictwa zdecydowano się co prawda i na rozwój KONKLUZJA bombowców (21 eskadr, razem 126 samolotów), i sa- Fatalny stan polskiego lotnictwa w 1939 roku był molotów pościgowych (10 eskadr po 10 maszyn), ale efektem złego planowania. Z jednej strony GISZ i SG zachowano nie tylko klasyczne myśliwce jednosilni- nie zdołały przez wiele lat opracować właściwych kowe (15 eskadr i 150 egzemplarzy), lecz także samo- wymagań dla lotnictwa, z drugiej – decydenci loty liniowe (14 eskadr, 140 samolotów) oraz 18 z MSWojsk, zwłaszcza gen. Rayski, stawiali zarówno eskadr towarzyszących. Zatem lotnictwo docelowo przed siłami powietrznymi, jak i przemysłem lotni- miało liczyć 642 samoloty bojowe pierwszej linii czym zadania niemożliwe do wykonania. Rayski źle i drugie tyle w rezerwie dla pokrycia strat. skalkulował możliwości budżetowe, jeszcze gorzej – własnych wytwórni lotniczych, które uzależnione ZAPAŚĆ SPRZĘTOWA technologicznie od zagranicy i mające ograniczone Uchwała Komitetu do spraw Uzbrojenia i Sprzętu zaplecze inżynierskie, nie mogły jednocześnie opra- z 1936 roku była swoistą hybrydą, która miała łączyć cować tak wielu samolotów nowej generacji. Jego pierwotną koncepcję użycia lotnictwa, zgodną z wy- przekonanie o decydującej roli sił bombowych, obni- tycznymi gen. Lévêque z 1923 roku i wytycznymi żenie znaczenia myśliwców jednosilnikowych oraz GISZ z 1926 roku, z nową wizją gen. Rayskiego. wizja świetlanej przyszłości awangardowych maszyn Było to rozwiązanie fatalne. Utrwalało nie tylko roz- uniwersalnych (pościgowce) zaowocowały z jednej proszenie strukturalne, lecz także formułowało dla strony skierowaniem olbrzymiego wysiłku finansowe- przemysłu i budżetu niewykonalne postulaty. Oczeki- go i przemysłowego na opracowanie samolotu wania w stosunku do lotnictwa skutkowały zapotrzebo- PZL P-37 Łoś, z drugiej sprawiło, że w latach 1935– waniem na wiele różnych typów samolotów kilku klas, –1937 nie pracowano nad nowymi myśliwcami jedno- takich jak samolot: myśliwski, pościgowy, liniowy, silnikowymi, ani też nie modyfikowano już istnieją- obserwacyjny czy bombowy. cych, choć technicznie było to wykonalne. Nie kupo- Zgodnie z zatwierdzonymi planami Wojsko Polskie wano P-24, gdyż czekano na uniwersalny samolot po- miało otrzymać wszystkie te typy. W związku z tym ścigowy. Ponieważ zaś projekt PZL-38 Wilk okazał nie miało wystarczająco dużo maszyn żadnego z nich. się nieudany, doprowadziło to do zapaści sprzętowej Nie mogło być efektywne ani w działaniach związa- eskadr myśliwskich. nych z osłoną wojsk własnych, ani w ofensywnych. Rayski popełnił błąd. Oczekując na przeskok gene- Dysponując 150 myśliwcami, 100 maszynami pości- racyjny, zaniedbał bieżące funkcjonowanie lotnictwa. gowymi i 126 bombowcami, nie miało odpowiednich Za bardzo uległ fascynacji niesprawdzonymi teoriami. sił ani myśliwskich, ani bombowych. Jednocześnie Można też postawić mu zarzut preferowania sił bom- lotnictwo zarówno radzieckie, jak i niemieckie oce- bowych bez uwzględnienia operacyjnych i logistycz- niano jako silniejsze w skali 10:1. nych możliwości własnej armii. Głównymi sprawcami Uchwały KSUS z roku 1936, podjętej niemal trzy słabości lotnictwa, oczywiście poza obiektywnymi lata przed wybuchem wojny, nie było dane już wyko- trudnościami finansowymi czy technicznymi, byli nać. Podobnie jak wprowadzonej do niej w 1939 roku jednak wyżsi przełożeni z GISZ. Nie opracowano bo- korekty, która ograniczyła docelową liczbę bombow- wiem właściwej doktryny użycia lotnictwa, stawiając ców do 60 sztuk w pierwszej linii, i nieznacznie mu tak wiele zadań, że żadnego z nich nie mogło ono, zwiększyła liczbę myśliwców i samolotów pościgo- wobec wielkiej przewagi potencjalnych przeciwni- wych. A to dlatego, że do wybuchu wojny wojsko nie ków, wykonać efektywnie. Należało wcześniej przy- otrzymało od przemysłu ani jednego nowego myśliw- stąpić do prac nad nowym PZL P-50 Jastrząb i skupić ca jednosilnikowego i ani jednego samolotu pościgo- się na rozwoju klasycznych myśliwców. Nie można wego. Przekazano tylko jeden prototyp nowego samo- było przewidzieć wybuchu wojny akurat w roku 1939. lotu liniowego PZL-46 Sum, który został użyty Można było jednak już wiele lat wcześniej określić w kampanii. Gdyby wojna wybuchła w roku 1940, punkt ciężkości rozwoju polskiego lotnictwa. n

144 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2015 RECENZJE

BEZPIECZEŃSTWO ISTOTNY ELEMENT

ZMIANY OTOCZENIA BEZPIECZEŃSTWA WYNIKAJĄCE Z ZAOSTRZAJĄCEJ SIĘ SYTUACJI MIĘDZYNARODOWEJ –KONFLIKT MIĘDZY ROSJĄ A UKRAINĄ – SPOWODOWAŁY WZROST ZAINTERESOWANIA KWESTIAMI OBRONNOŚCI KRAJU.

dążeniu do zapewnienia bezpieczeństwa narodowego zało- nienia wymagań odnoszących się do skutecznej ochrony. Zaakcen- Wżono skupienie wysiłku na najważniejszym jego elemen- tował istotny problem w tej sferze – akty prawne i wydane na ich cie – potencjale obronnym, czyli na armii i jej modernizacji. Nasu- podstawie dokumenty zawierają wiele nieścisłości i niedomówień. wa się jednak wątpliwość, czy równie ważny nie jest sprawny i sku- Wynikają z tego liczne pytania i wątpliwości, które wskazał i na któ- teczny system przygotowania państwa oraz społeczeństwa do dzia- re ustawodawca powinien udzielić jednoznacznych odpowiedzi, by łania w sytuacjach kryzysowych, w tym także wojny. W razie konflik- zapewnić rzeczywistą współpracę między administracją państwową tu zbrojnego pierwszym celem ataku będą bowiem składowe syste- i operatorami infrastruktury krytycznej. Deklarowane współdziałanie mu kierowania obronnością państwa. Zatem ogromne znaczenie nie zapewni bowiem bezpieczeństwa zarówno infrastrukturze kry- dla bezpieczeństwa narodowego ma dziś nie tylko potencjał obron- tycznej, jak i państwu. ny, lecz także odpowiedni system ochrony infrastruktury krytycznej. Doskonałą ilustracją istniejącego stanu rzeczy jest okładka publi- Infrastruktura jest istotnym aspektem funkcjonowania państwa, kacji. „Wskazuje” symbolicznie na ułomności w ochronie tego wyjąt- a jej ochrona ma ważny wpływ na poczucie pewności o braku zagro- kowego przykładu infrastruktury krytycznej, jaką jest Sejm (podczas żenia. Tak jak infrastruktura jest podstawą bezpieczeństwa ekono- niektórych posiedzeń przebywa w nim cała władza ustawodawcza micznego naszego kraju, tak infrastruktura krytyczna – podstawą i wykonawcza), w ujęciu ogólnym natomiast – w systemie ochrony bezpieczeństwa narodowego. To istotne zagadnienie podjął Ryszard infrastruktury krytycznej państwa. Prowokacje dziennikarskie una- Radziejewski w publikacji „Ochrona infrastruktury krytycznej. Teoria oczniły luki w systemie ochrony Sejmu, które nie wynikały z niekom- a praktyka”. Na kartach książki stawia istotne pytania. Zastanawia petencji Straży Marszałkowskiej, lecz z braku wyobraźni polityków się: Ile […] są warte nasze Jastrzębie (48 samolotów F-16), jeśli po oraz rzekomej niechęci posłów do odgradzania się od wyborców. akcji bojowej nie będą miały gdzie wylądować, aby przygotować się Trudno więc się dziwić, że politycy przygotowali, a posłowie przegło- do następnej? Cóż będą znaczyły nawet najnowsze czołgi Leopard, sowali „dziurawe” prawo regulujące ochronę infrastruktury krytycz- jeśli nie będą wspomagane przez sprawny system logistyczny i nie nej. Konieczne jest zatem zbudowanie skutecznego systemu jej będzie rozbudowanej infrastruktury komunikacyjnej do ich prze- ochrony, co wymaga wyznaczenia innej w nim roli państwa – z koor- mieszczania w rejon prowadzenia działań bojowych? Proponuje, na dynująco-nadzorującej na czynnie (i wymiernie) wspomagającą ope- przykład, by przeznaczyć określone środki na sprawny i odporny na ratorów tej infrastruktury. Istotą tego systemu powinno być zapew- zakłócenia kompatybilny system łączności dla wszystkich służb (ad- nienie nie tylko ciągłości działania instytucji czy przedsiębiorstwa ministracji, wojska, policji, straży pożarnej itp.), którego nie możemy (organizacji), lecz także samej ochrony we wszystkich stanach za- się doczekać od lat, a bez którego trudno sobie wyobrazić skutecz- grożenia bezpieczeństwa państwa. ne działanie tychże służb? Do spraw bezpieczeństwa państwa nale- Infrastruktura jest w naszym życiu czymś w rodzaju powietrza – ży, jego zdaniem, podchodzić metodycznie, od podstaw. A tą pod- chociaż nas otacza, nie dostrzegamy jej. Tak jak powietrze jest stawą jest właśnie infrastruktura krytyczna, której stan jest obecnie wszechobecna oraz niezbędna do prawidłowego funkcjonowania największym zagrożeniem dla tegoż bezpieczeństwa. Ona sama zaś człowieka, społeczeństw i państw. Jej znaczenie uświadamiamy so- jest szczególnie podatna na zagrożenia, w tym nowego typu związa- bie wówczas, gdy zabraknie prądu lub wody albo gdy mamy proble- ne z cyberprzestrzenią. my z dojazdem do pracy. Proces tworzenia systemu ochrony infrastruktury krytycznej jest We współczesnym świecie jest konieczna do zapewnienia bez- długotrwały i wymaga ciągłego doskonalenia – stanowi więc istotny pieczeństwa, natomiast pozbawiona bezpieczeństwa – nie odegra problem. Autor dokonał analizy podstawowych aktów prawnych oraz swojej roli, nie spełni oczekiwań. Dlatego należałoby rozpatrzeć pro- stosownej literatury i na tej podstawie podjął próbę konfrontacji teo- pozycję powołania centralnej komórki audytującej ochronę infra- retycznych zapisów zawartych w tych dokumentach z możliwościa- struktury krytycznej u wszystkich jej operatorów. Byłby to nie tylko mi ich realizacji w praktyce. Jego zdaniem, przyjęta przez ustawo- istotny wkład państwa w ramach współpracy, lecz także źródło rze- dawcę filozofia budowania systemu ochrony infrastruktury krytycz- czywistej wiedzy o stanie ochrony, która pozwoliłaby na wskaza- nej na płaszczyźnie współpracy administracji państwowej i operato- nie operatorom słabych jej stron, a przede wszystkim na zbudo- rów infrastruktury, bez ustalenia sankcji za niewłaściwe podejście wanie skutecznego systemu ochrony infrastruktury krytycznej do wynikających z tego obowiązków, może być powodem niespeł- państwa i jego ciągłe monitorowanie. n

Ryszard Radziejewski: Ochrona infrastruktury krytycznej. Teoria a praktyka. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2014.

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2015 145 Dear Readers,

this issue of Przegląd Sił Zbrojnych (The Armed Forces Review) features the thematic section on the use of engineering subunits both in peacetime and combat operations. The authors describe efforts made by engineering troops to reconstruct roads destroyed by floods or other natural disasters. Soldiers bring these ob- jects back into use, thus facilitating everyday life of local people. In one article the author analyzes potential of engineering troops’ subunits to perform tasks for the defending brigade. The conclusions presented lead to the finding that engineering support tasks in defense included in normative documents will be performed to a limited extent unless the unit is reinforced by engineering subunits of higher level and the organization- al changes in its subunits are defined. Lessons learned during involvement of Polish military contingents in operations abroad result in introducing non-regular CBRN/EOD teams into the engineering troops’ struc- tures. They are designed for detection, identification and disposal of ammunition, unexploded ordnance (UXO), as well as improvised explosive devices (IED) including weapons of mass destruction or toxic in- dustrial chemicals. On this issue writes another author. When discussing contribution of engineering troops to providing security of other participants of operations, one should not forget about dogs which for several years have become an indispensable part of the PMC. They are also a subject of one article. Further in the issue there is an article on training in laying anti-tank minefields and requirements to achieve satisfactory results written by the authors whose everyday du- ties are related to that subject. Due to participation of our soldiers in operations outside Poland, they are pre- pared to search the means of transport, premises and people detained at checkpoints. However, the author finds it necessary to regulate this issue in the relevant documents in order to have a uniform understanding of the military search and to be able to apply appropriate methods of operation. A different approach to a command team in mortar companies is presented in another material. The author argues that the proposed structure offers more flexible employment of teams of soldiers and thus faster fire response. Activities of international formations are most noticeable in air forces. Components of individual states perform collective tasks during peace enforcement operations or Air Policing missions. The author charac- terizes the units which play a key role in quick achievement of operational objectives. On the last year’s Rapid Trident exercise conducted in Ukraine and involvement of Polish troops in this exercise reports its participant. He indicates that there is still a lot of work ahead of us so that we were able to oper- ate confidently in international environment. Then, the Commanding Officer of the Military Gendarmerie writes about involvement of this formation in the peacekeeping mission in the Central African Republic. Technical efficiency of equipment affects combat readiness of subunits. Another article touches on this subject. The writer discusses the principles of maintenance of equipment which in recent years was intro- duced into general military units. The next article is about solutions applied in the Russian army to provide its selected components with deployment capability. The author describes their target model – dual-based units. Finally, he concludes that Russia’s efforts to protect its economic interests as well as the sphere of in- fluence will accelerate rebuilding of the armed forces’ capabilities in this regard. In this issue there is also an article characterizing towed sonars used to detect submarines, as well as the directions of their development. The author claims that the devices of this type have a future. Mounted both on the surface vessels and submarines they will have a big impact on the ways of combating enemy ships. We hope that remaining articles will be of equal interest to our readers and will contribute to broadening their knowledge, or maybe they will lead to a debate on the pages of our magazine.

Enjoy reading! Editorial Staff

WARUNKI ZAMIESZCZANIA PRAC Materiały (w wersji elektronicznej) do „Przeglądu Sił Zbrojnych” prosimy przesyłać na adres: Wojskowy Instytut Wydawniczy, Aleje Jerozo- limskie 97, 00-909 Warszawa lub e-mail: [email protected]. Opracowanie musi być podpisane imieniem i nazwiskiem z podaniem stopnia wojskowego i tytułu naukowego. Należy również podać numery: NIP, PESEL, dowodu osobistego oraz konta bankowego, a także dokład- ny adres służbowy, prywatny i urzędu skarbowego oraz numer telefonu, datę i miejsce urodzenia, jak również imiona rodziców. Ponadto należy dołączyć zdjęcie z aktualnym stopniem wojskowym. W przypadku braku wymaganych danych nie będziemy mogli opublikować danego materiału. Instytut przyjmuje materiały opracowane w formie artykułów. Rysunki i szkice należy przygotować zgodnie z wymaganiami poligrafii (najlepiej w programie Ilustrator lub Corel), zdjęcia w formacie tiff lub jpeg – rozdzielczość 300 dpi. Należy podać źródła, z których autor korzystał przy opracowywaniu materiału. Niezamówionych artykułów Instytut nie zwraca. Zastrzega sobie przy tym prawo do dokonywania poprawek stylistycznych oraz skracania i uzupełniania artykułów bez naruszania myśli autora. Autorzy opublikowanych prac otrzymają honoraria według obowiązujących stawek.

146 PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2015 DYDAKTYKA I METODYKA KWARTALNIK BELLONA

9 5 LAT DO- ŚWIADCZEŃ W BUDOWA- NIU BEZPIE- CZEŃSTWA NARODO- WEGO PERIODYK NAUKOWY www.polska-zbrojna.pl

PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH nr 2 / 2015 147 NUMER 2 | MARZEC–KWIECIEŃ 2015 | PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH

- 10 2015 ROK

POLSKA POLSKA ZBROJNA telefonicznie: +4822 684 04 00 telefonicznie: e-mailem: [email protected] [email protected] e-mailem: PRENU NA MERATA MERATA W CENIE W CENIE ROCZNA: na konto: 23 1130 1017 0020 1217 3820 0002 na konto: 12 WYDAŃ 12 WYDAŃ ZAMÓW PRENUMERATĘ PRENUMERATĘ ZAMÓW 10 stycznia 2015 roku wysyłki jest wpłata 65 zł do 10 stycznia 2015 roku rozpoczęcia Warunkiem listownie: Wojskowy Instytut Wydawniczy, 00-909 Warszawa, Aleje Jerozolimskie 97 97 Aleje Jerozolimskie 00-909 Warszawa, Instytut Wydawniczy, Wojskowy listownie: NUMER 2 | MARZEC–KWIECIEŃ 2015 | PRZEGLĄD SIŁ ZBROJNYCH