Cultuurhistorische Waardenkaart Emmen
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Gemeente Emmen Cultuurhistorische waardenkaart Emmen Cultuurhistorische waardenkaart Emmen Gemeente Emmen Colofon Projectbegeleiding gemeente Emmen: Martine Briggeman, Jacqueline Muffels, Cecilia Verschoor, Marielle Zomers ErfgoedNetwerk Emmen: Sis Hoek en Jan Vrielink Projectleider: Olav Reijers, The Missing Link Medewerkers: Martijn Horst, Cultuurland Advies – Historische Geografie Mascha van Damme en Maartje van Hellemondt, Het Oversticht – Historische stedenbouw en bouwkunde Gilbert Busé, The Missing Link - cartografie Niels van den Berg, The Missing Link - projectmedewerker Datum: 17 november 2016 Projectnummer: 1958 CHW Emmen The Missing Link Pelmolenlaan 12 – 14 3447 GW Woerden 0348-437788 [email protected] Inhoudsopgave 1. Handleiding _______________________________________________________________ 3 1. Inleiding ________________________________________________________________ 3 2. Aanleiding _______________________________________________________________ 4 3. Opzet cultuurhistorische waardenkaart ______________________________________ 5 4. Werkwijze _______________________________________________________________ 6 5. Waardering en beleidskeuzes _______________________________________________ 8 6. Informatie: legenda en tabellen ___________________________________________ 13 7. Aanbevelingen __________________________________________________________ 20 8. Leeswijzer _____________________________________________________________ 23 2. Historisch geografie _______________________________________________________ 24 1. Inleiding _______________________________________________________________ 28 2. Het natuurlijke landschap en de oudste bewoning ____________________________ 30 3. Ontwikkeling van het esdorpenlandschap (<1000-1851) ________________________ 34 4. Planmatige ontwikkeling met de Veenkolonien (1851-1940) ____________________ 40 5. Vooruit kijken met oliewinning, ruilverkaveling en herinrichting (1940-2016) _____ 46 6. Conclusies en historisch-geografische waardering _____________________________ 54 3. Historische stedenbouw en bouwkunde ______________________________________ 66 1. Inleiding _______________________________________________________________ 68 2. Vroegste bebouwingsgeschiedenis (<1000-1850) ______________________________ 69 3. De Veenkolonien (1851-1940) ______________________________________________ 76 4. Naoorlogse woning- en stedenbouw (1940-2016) ______________________________ 81 5. Toelichting bij de bronnenkaart historische stedenbouw _______________________ 89 6. Toelichting bij de beleidskaart historische stedenbouw ________________________ 92 4. Immaterieel erfgoed _______________________________________________________ 94 1. Aanpak en inventarisatie _________________________________________________ 96 2. Resultaten _____________________________________________________________ 96 3. Samenvatting en conclusies _______________________________________________ 97 4. Toelichting bij de kaarten ________________________________________________ 98 5. Bronnenlijst ______________________________________________________________ 99 6. Tabellen en lijsten _______________________________________________________ 103 1. Gemeentelijke monumenten ________________________________________________ 2. Provinciale monumenten ___________________________________________________ 3. Rijksmonumenten _________________________________________________________ 4. Beeldbepalende bouwwerken _______________________________________________ 5. Stedenbouwkundige structuren en ensembles (dorpen) __________________________ 6. Stedenbouwkundige structuren en ensembles (wijken) __________________________ 7. Historisch geografische gebieden ____________________________________________ 8. Historische waterwegen ____________________________________________________ 9. Canon van Emmen _________________________________________________________ 10. Inventarisatie ErfgoedNetwerk ______________________________________________ 11. Tradities _________________________________________________________________ 12. Top 5 bewonersavonden + beeldverslag ______________________________________ 2 1.1 Inleiding Een cultuurhistorische waardenkaart voor Emmen De gemeente Emmen wenst de samenleving beter te betrekken bij het eigen erfgoed door dit erfgoed te benoemen, meer zichtbaar te maken en bekendheid te geven. Een belangrijk instrument hiervoor is het opstellen van een cultuurhistorische waardenkaart. De cultuurhistorische waardenkaart is een instrument dat in werking en uitstraling in de eerste plaats gericht is op het ruimtelijke beleidsveld. Daarnaast draagt het bij aan de meer strategische doelen van de gemeente. Een van de strategische doelen voor de regio Emmen voor 2030 (commissie Vollebregt 2016) is: ‘De regio staat bekend als een aansprekende vestigingsregio met woonkwaliteit in een mooi landschap en een aangename leefomgeving. Dit onderdeel is een cruciale randvoorwaarde voor het aantrekken en vasthouden van (kennisintensieve) bedrijven en talent.’ De regio Emmen heeft met rust, natuur, veiligheid en goede voorzieningen veel te bieden als leefomgeving. Het cultuurhistorisch erfgoed maakt hier onderdeel van uit en biedt volop mogelijkheden onze gemeente onder de aandacht te brengen. De cultuurhistorische waardenkaart en de erfgoedwaarden vormen input voor nieuw strategisch beleid (Strategienota 2030) voor het aspect woon- en leefomgeving. Ook voor de omgevingsvisie voor Emmen centrum zal gebruik worden gemaakt van de cultuurhistorische kwaliteiten die in de kaart en rapportage staan benoemd. Hiermee krijgt het erfgoed van Emmen een ‘zichtbare’ plek in afstemming met andere beleidsvelden. Bij het maken van de erfgoedkaart heeft de gemeente nauw samengewerkt met het ErfgoedNetwerk Emmen en een aantal bewonersavonden op locatie gehouden. Met plezier kan ik vaststellen dat deze betrokkenheid heeft geleid tot een groot aantal plekken van betekenis die door bewoners zijn aangedragen en een plaats hebben gevonden op de kaart. Zo geeft de kaart een fascinerende doorkijk naar al het moois dat Emmen te bieden heeft aan erfgoed en geschiedenis. Jisse Otter, wethouder gemeente Emmen 3 1.2 Aanleiding Per 1 januari 2012 is het Besluit ruimtelijke ordening (Bro) gewijzigd naar aanleiding van de Modernisering Monumentenwet (MoMo). De wijziging in het Bro bepaalt dat cultuurhistorische waarden uitdrukkelijk moeten worden meegewogen in ruimtelijke plannen. In de gemeente Emmen zijn de afgelopen jaren al diverse instrumenten ontwikkeld om verschillende aspecten binnen het cultureel erfgoed in kaart te brengen en mee te wegen in planvorming. Te denken valt aan de gemeentelijke monumentenlijst, de ruimtelijke waardenkaart, de archeologische beleidskaart, het welstandsbeleid en de lijst van monumentale bomen en beeldbepalende structuren. Deze instrumenten dekken echter lang niet het gehele veld aan gemeentelijke cultuurhistorische elementen. Om invulling te geven aan de leemten in het cultuurhistorisch beleidskader en om samenhang tussen de verschillende beleidskaders te scheppen heeft de gemeente Emmen erfgoedadviesbureau The Missing Link gevraagd om een cultuurhistorische waardenkaart op te stellen. Van en met de samenleving Het is belangrijk de samenleving te betrekken bij het maken van de kaart. De erfgoedkaart dient van en met de samenleving te zijn zodat zorg en verantwoordelijkheid voor het erfgoed gedeeld wordt. Dit betekent dat tijdens het proces ook een bewustwordingsproces op gang is gebracht en draagvlak gecreëerd zodat de maatschappelijke betrokkenheid groeit. Om de samenleving beter betrokken te maken is het erfgoed benoemd, beter zichtbaar gemaakt en heeft meer bekendheid gekregen bij de bevolking. Inventarisatie Om de cultuurhistorische waardenkaart te maken heeft een uitgebreide inventarisatie plaatsgevonden: - Onderzoek van bronnenmateriaal (zie bronnenlijst) - Onderzoek van kaartmateriaal (zie bronnenlijst) - Veldwerk, met name voor de Wederopbouwperiode - Gesprekken en sessies met het Erfgoednetwerk en andere bewoners - Bijeenkomsten met medewerkers van de gemeente Emmen. De inventarisatie heeft plaatsgevonden van maart tot eind juli 2016. Projectteam Het projectteam dat aan de erfgoedkaart heeft gewerkt, bestond uit deskundigen op een aantal terreinen: - Historische stedenbouw en bouwkunde inclusief wederopbouw - Historische geografie - Immaterieel erfgoed - Cartografie en GIS - Bewonersparticipatie Daarnaast was het team van medewerkers van de gemeente Emmen onmisbaar in de begeleiding van het project met inbreng van veel lokale kennis en bronnen. Zeker zo onmisbaar was het ErfgoedNetwerk Emmen dat in alle fasen van het project heeft meegekeken en gedacht, en gezorgd voor een forse inhoudelijke impuls voor kaart en lijsten. Tenslotte een opmerking over de gebruikte terminologie. In deze rapportage hebben de termen cultuurhistorie en erfgoed dezelfde betekenis: sporen uit het verleden, materieel en immaterieel, die wij van waarde achten. Om die reden worden ook de namen cultuurhistorische waardenkaart en erfgoedkaart door elkaar gebruikt. 4 1.3 Opzet cultuurhistorische waardenkaart De cultuurhistorische waardenkaart van Emmen bestaat uit drie onderdelen: - Een bronnenkaart - Een beleidskaart - Een rapportage en handleiding Bronnenkaart Het hele grondgebied van Emmen is op de bronnenkaart opgedeeld in kleinere gebieden en structuren met eenzelfde ontstaansgeschiedenis en ontwikkeling. Dit betreft zowel het buitengebied als de stad, dorpen en wijken. Van ieder gebied is kort aangegeven wat het is, zo mogelijk met datering en korte beschrijving.