Buitengebied Emmen De Gemeente Emmen in het perspectief van het landschap Analyse in het kader van het bestemmingsplan buitengebied De inventarisatie en analyse van het landschap vond plaats in het kader van de actualisering van het bestemmingsplan Buitengebied en is verricht in opdracht van: Gemeente Emmen, Afdeling FRO Postbus 30001 7800 RA Emmen De inventarisatie en analyse is verricht door: H H v B Adviesburo voor landschapsinrichting Mw Drs Ing L.M. Scholtens Hoogeveenseweg 21 9435 TC Bruntinge Tel. 0593 552805 In samenwerking met: Kerngroep Bestemmingsplan Buitengebied Januari 2012 Inhoudsopgave 1. Inleiding 5 5.6 Gebied 18 Klazienaveen-zuid 102 1.1 Aanleiding 5 5.7 Gebied 19 Nieuw-Amsterdam 104 1.2 Doelstelling 5 1.3 Uitgangspunten 5 1.4 Werkwijze 7 6. Grootschalige veenontginningen algemeen 108 1.5 Leeswijzer 11 6.1 Dubbel kanaal systeem 112 2. Aard- en bodemkundige ondergrond 12 6.1.1 Gebied 20 Emmer-Compascuum-zuid 114 6.1.2 Gebied 21 Emmer-Erfscheidenveen 116 3. Periode voor de drie cultuurlandschappen 16 6.2 Enkel kanaal systeem 118 4. Het esdorpen landschap algemeen 18 6.2.1 Gebied 22 Barger-Compascuum-west 120 6.2.2 Gebied 23 Omgeving Verl. Eerste Groene Dijk 122 4.1 De es en esdorp algemeen 22 6.2.3 Gebied 24 Oost en West Doorsnee 126 4.1.1 Gebied 1 Emmer- en Schimmer es 26 6.2.4 Gebied 25 Roswinkelerveen 128 4.1.2 Gebied 2 Den oever en omgeving 30 4.1.3 Gebied 3 Weerdinger essen 34 6.3 Enkel kanaal met kruisdiepen van Gebied 26 Nieuw-Weerdinge 132 4.2 Beekdalgronden algemeen 38 4.2.1 Gebied 4 Sleenerstroom 40 6.4 Bloksysteem met wijken 136 6.4.1 Gebied 27 Barger-Compascuum en omgeving 138 4.3 Veldontginningen algemeen 42 6.4.2 Gebied 28 Emmer-Compascuum 142 4.3.1 Gebied 5 Knarphoorn en omgeving 44 6.4.3 Gebied 29 Ercia-zuidoost, Barger Oosterveen 146 4.3.2 Gebied 6 De Weerdinger Emmer Kampen 48 6.4.4 Gebied 30 Hondsrug-oost 150 4.3.3 Gebied 7 Noord Barger Oude en Nieuwe Kamp 50 6.4.5 Gebied 31 Klazienveen-noordoost 154 4.3.4 Gebied 8 Zuidbarger Nieuwe Kamp 54 6.4.6 Gebied 32 Nieuw-Amsterdam en omgeving 156 4.3.5 Gebied 9 Blikveldweg en omgeving 56 6.4.7 Gebied 33 Oranjekanaal-zuidwest 160 4.3.6 Gebied 10 Emmerveld 60 6.4.8 Gebied 34 Zwartemeer en omgeving 164 4.3.7 Gebied 11 Weerdinge 64 4.3.8 Gebied 12 Westerveld 70 6.5 Deels c.q. anders ontgonnen 168 6.5.1 Gebied 35 Amsterdamsche Veld en omgeving 170 6.5.2 Gebied 36 Ericase Straat en omgeving 176 5. Kleinschalige veenontginningen algemeen 74 6.5.3 Gebied 37 Foxel 180 6.5.4 Gebied 38 Limietweg 184 5.1 Gebied 13 Schoonebeek en omgeving 78 6.5.5 Gebied 39 Roswinkel-noordoost 186 5.2 Gebied 14 Roswinkel en Munsterscheveld 84 5.3 Gebied 15 Hondsrugzone 90 7. Gaafheidsmatrix 192 5.4 Gebied 16 Nieuw-Dordrecht 94 5.5 Gebied 17 Omgeving Barger-Erfscheidenveen 98 Indeling drie hoofdlandschappen: Paars/blauw = Esdorpenlandschap Bruin = Kleinschalige veenontginningen Geel = Grootschalige veenontginningen Witte gebieden behoren niet tot het plangebied Afb. 1 Bron: Gemeente Emmen 4 1. Inleiding 1.3. Uitgangspunten voorgaande soms geheel maar vaak ook slechts Zoals al in de Nota van Uitgangspunten (april 2009) gedeeltelijk uitgewist. Het resultaat is dat het huidige 1.1. Aanleiding is vastgelegd, bepalen landbouw en landschap het landschap een gelaagd landschap is met, naast Dit rapport is tot stand gekomen in het kader van gezicht van het Emmense platteland. Ze worden elkaar, elementen en structuren uit verschillende de integrale herziening van het bestemmingsplan daarom aangemerkt als ‘basisfuncties’. Landbouw tijdsperiodes. In cultuurhistorisch opzicht is het dus buitengebied van de Gemeente Emmen. Het en landschap zijn onlosmakelijk verbonden met het een rijk landschap. landschap van Emmen is één van de bouwstenen in buitengebied en er (letterlijk) in geworteld. het bestemmingsplan buitengebied. Zoals vastgelegd Voor optimale gebiedsontwikkeling is het van belang Een dynamisch landschap in de Nota van Uitgangspunten (april 2009) kiest RPVSHFL¿HNQDDUGHEHKRHIWHHQ Het landschap van de Gemeente Emmen is ook het bestemmingsplan landschap als vertrekpunt mogelijkheden op elke plek te kijken. Maatwerk is een zeer dynamisch landschap. Wanneer de voor ontwikkelingsmogelijkheden van de aanwezige dus gewenst. Maatwerk is een bestemmingsplan dat WRSRJUD¿VFKHNDDUWYDQQDDVWGLHYDQ functies. KHHOJHELHGVVSHFL¿HNGHUXLPWHOLMNHZDDUGHQYDQ wordt gelegd, wordt duidelijk welke ingrijpende Uitgangspunt daarbij is dat er geen behoud bestaat Emmen in acht neemt. Maatwerk wordt onder andere ontwikkelingen in een relatief korte periode hebben zonder ontwikkeling en geen ontwikkeling zonder gebaseerd op geobjectiveerde landschappelijke plaatsgevonden. Zo zijn de heidegronden voor een behoud. Ook waar het accent ligt op behoud, analyse. Daartoe is dit rapport opgesteld. belangrijk deel in deze periode ontgonnen. Maar zal er ruimte moeten zijn voor ontwikkeling en Voor de analyse van het landschap is de Ruimtelijke ook de grootschalige hoogveenontginningen zijn in vernieuwing. En waar volop ontwikkelingsruimte Waardenkaart Emmen de onderlegger. De bepaalde delen van de gemeente nog doorgegaan geboden kan worden, is het wenselijk vanuit Ruimtelijke Waardenkaart is als uitwerking van tot na WO II. Dit betekent dat de Gemeente Emmen kwaliteitsoverwegingen om in te spelen op de de Structuurvisie Emmen 2020 opgesteld. De naast oude ook jonge landschappen kent en ook op kenmerken van de landschap en aan te sluiten op Ruimtelijke Waardenkaart en het bestemmingsplan dit moment is er nog steeds sprake van een grote bestaande structuren en patronen. buitengebied maken wat betreft het thema landschap mate van dynamiek. De opgave is ontwikkelingen zodanig te geleiden dat een onderscheid tussen drie hoofdlandschapstypen, kwaliteiten behouden blijven, knelpunten tot namelijk het esdorpenlandschap, het landschap van Een gevarieerd landschap een oplossing worden gebracht en nieuwe kwaliteiten de kleinschalige veenontginningen en dat van de Mede door de gelaagdheid en dynamiek kent aan het landschap worden toegevoegd, en dat grootschalige veenontginningen. de Gemeente Emmen een zeer gevarieerd alles zodanig dat het landschap ‘zijn verhaal’ kan In dit rapport worden de algemene ruimtelijke en landschap. Binnen de drie hoofdlandschapstypen blijven vertellen. visuele aspecten zoals beschreven in de Ruimtelijke zijn verschillende landschappelijke eenheden te Waardenkaart verder uitgewerkt naar een lager onderscheiden die in ruimtelijk en visueel opzicht van 1.2. Doelstelling (meso) schaalniveau. elkaar verschillen. Doel van dit rapport is om, gegeven de gelaagdheid, dynamiek en variatie van het landschap, inzicht te In lijn met de Ruimtelijke Waardenkaart kent dit x Het esdorpenlandschap op het Drents Plateau geven in de karakteristieken die het landschap in rapport een aantal uitgangspunten ten aanzien van is opgebouwd uit nederzettingen, escomplexen, een gebied bepalen en de mate waarin deze nog het landschap van de gemeente Emmen: beekdalen en oude en jonge veldontginningen. herkenbaar aanwezig zijn in het huidige landschap. Dit is een oud landschap. Zo zijn de Inzicht in de landschappelijke karakteristieken biedt Een gelaagd landschap hunebedden nog restanten uit het Neolithicum de gemeente en initiatiefnemers de mogelijkheid Het landschap van de Gemeente Emmen is het en zijn bepaalde wegen oude cultuurhistorische verantwoorde overwegingen te nemen bij ruimtelijke resultaat van een eeuwenlange ontwikkeling. verbindingen. ontwikkelingen. Dit rapport dient dan ook als Afhankelijk van de wensen en beschikbare x Het landschap van de kleinschalige beoordelingskader én inspiratiebron bij ruimtelijke technische mogelijkheden in een bepaalde tijd heeft veenontginningen bestaat uit oude, jonge en ontwikkelingen. de mens het landschap aangepast en veranderd. zeer jonge veenontginningen. In het zuiden Iedere tijdsperiode heeft zo zijn eigen karakteristieken en noordoosten van de Gemeente Emmen aan het landschap toegevoegd. Hierbij werd het liggen, op de rand van het voormalige grote 5 Afb. 2 Lineaire bebouwing-, wegen-, groen- & waterstructuur bij Emmer-Com- Afb. 3 Smalle strookverkaveling met bosjes, houtwallen etc. bij Schoonebeek pascuum Afb. 5 Boerderijen met erfbeplanting in grootschalig landschap bij Nieuw-Weerdinge Afb. 5 Nieuwe infrastructuur in beekdal Sleenerstroom 6 veencomplex de (rand)veenontginningen 1.4. Werkwijze In tegenstelling tot bijvoorbeeld gemeentelijke of Schoonebeek en Roswinkel waarvan de De analyse van de landschappelijke karakteristieken landsgrenzen staan de grenzen van een landschap ontginningsgeschiedenis teruggaat tot in vindt in een aantal ‘stappen’ plaats. Eerst niet vast. Gebieden kunnen karakteristieken hebben de Middeleeuwen. De jongere kleinschalige worden de algemene karakteristieken van de van bijvoorbeeld zowel het esdorpenlandschap als veenontginningen stammen vooral uit de drie hoofdlandschapstypen kort weergegeven. de kleinschalige veenontginingen. Op basis van de periode waarin de boermarkes (geleidelijk) Vervolgens komen de algemene karakteristieken ERGHPNDDUWKLVWRULVFKHWRSRJUD¿VFKHNDDUWHQHQ werden opgeheven. Hoewel de markewet van van de landschappelijke eenheden aan bod. Zo eerdere studies (o.a. Provinciaal Omgevingsplan RI¿FLHHOOHLGGHWRWGHEHsLQGLJLQJYDQKHW wordt binnen het esdorpenlandschap bijvoorbeeld Drenthe, Landschapsonderzoek Gemeente Emmen, markesysteem van gemeenschappelijk bezit, de karakteristieken van de es gegeven en bij Veenatlas, Ruimtelijke Waardenkaart) is een keuze zijn sommige gebieden al eerder verdeeld. de grootschalige hoogveenontginningen de gemaakt