Kroniek Van De Historische Vereniging Zuidoost-Drenthe

Kroniek van de Historische Vereniging Zuidoost-Drenthe

Emmen

negende jaargang, nummer 2 augustus 2000 SAMENSTELLING BESTUUR

P.M. Kraan, voorzitter G. Waasdorp, secretaris G.T. de Leeuw-Roodhardt De Hietbrink 46 Westenesscherstraat 6 penningmeester 7824 XT Emmen 7811 AW Emmen De Etgaarde 20 0591-622306 0591-617458 7861 BT Oosterhesselen 0524-582491 G. H. J. Kolker W. Visscher Havenstraat 87 Zijtak 0. Z. 7 7887 BM Erica 7833 AC Nieuw-Amsterdam 0591-302000 0591-551741

LIDMAATSCHAP

Het lidmaatschap bedraagt fl. 25,00 per jaar en voor huisgenoten fl. 10,00 extra. Het lidmaatschap wordt automatisch verlengd, tenzij voor 1 december van het lopende jaar schriftelijk is opgezegd bij de secretaris. Men ontvangt enkele keren per jaar de Kroniek en men is welkom tijdens de lezingen, die regelmatig worden georgani seerd.

BANKRELATIE

Rekeningnummer 1044.68.815, Historische Vereniging Zuidoost-Drenthe, De Etgaarde 20, 7861 BT Oosterhesselen.

PUBLIC RELATIONS

M. Nicolai, Noorderstraat 31, 7811 AK Emmen. Telefoon: 0591-617891

TIJDSCHRIFT

Kroniek van de Historische Vereniging Zuidoost-Drenthe. Redactie: Wim Visscher en Ger de Leeuw (eindredactie).

Vanaf heden: Minne Nicolai W. Visscher (eindredacteur) Noorderstraat 31 Zijtak 0. Z. 7 7811 AK Emmen 7833 AC Nieuw-Amsterdam 0591-617891 0591-551741

Geli.eve eventuele kopij te zenden aan de (nieuwe) eindredacteur, W. Visscher, Nieuw-Amsterdam.

INHOUD VAN DEZE KRONIEK:

Bestuur: Programma seizoen 2000-2001.. 2 Harm de Jong: Excursie zaterdag, 20 mei 2000. 2 Peter Kraan: Boeken gezien . 3 Drentse krant: Emmenaar zoekt erkenning voor de ossenkeet 3 T .Smid-Bosklopper: Roelof IJko Ensing 4 Wim Visscher: De grote huizen van Groothuis . 7 Emmer Courant: Aan den smeltkroes ontkomen . 12 H.D.J. Krikke: Lucas Crusen en het schultehuis van Emmen in het begin van de 18e eeuw . 13

Op de voorpagina: Hotel Groothuis (1) en café Soesjes te Emmen (zie artikel Wim Visscher). VAN HET BESTUUR

Omdat binnen onze vereniging veel zaken min of meer geruisloos worden uitgevoerd door, bij u allen, bekende personen is het toch goed daa r zo nu en dan even bij stil te staan. Het gaat deze keer om Ger de Leeuw. Hij is de man van het eerste uu r. Hij heeft veel zi en groeien en veranderen en hij heeft daar zelf actief aan meegewerkt. Ger verzorgde tot nu toe, samen met Wi m Visscher, als redactie on ze "Kroniek" . Ger heeft besloten daarmee te wi llen stoppen , zodat anderen de pen kunnen ov erne men. Hij werkt nu aan zijn laatste Kroniek. Daarna kan hij zich gaan voorbereiden op zijn komende pensionering. Toch hoop ik dat hij daarna zo nu en dan zijn steentje za l wi llen blijven bijdragen in de vorm van aa rdige, leerza me artikelen in de Kroniek. Langs deze weg wi l het bestuur Ger natuurlijk al vast heel hartelijk en nadrukkelijk dank zeggen voor het vele werk dat altijd met veel plezier werd uit gevoerd. Het redacti eschap- za l worden voortgezet door Wi m Visscher en Minno Nicolai , zodat de voortgang van de werkzaamheden voor de toekomst is gewaa rborgd. Een ander punt van aandacht is het volgende. Aangezien Gré de Leeuw- Roodhardt al in februari 2000 te kennen heeft gegeven dat zij met ingang van februari 2001 wi l stoppen met het penningmeesterschap, moeten wij een ver vang(st)er voor haar zi en te vinden. To t nu toe doen wij ons best, maa r het wi l nog niet echt lukken. Wie van jullie wi l het bestuu r komen versterken als penningmens. Graag reacties naar de voorzitter.

Peter Kraan

VAN DE REDACTIE

Weet U het nog van de prijsvraag in ons vorige nummer? Helaas hebben we geen enkele inzending binn en gekregen . Was het dan toch te moeilijk of heeft men gedacht: dat lees ik straks wel in het vol gende nummer? Of in Rondom de Heerenhof? De oplossing is: op de voorpagina zien we Oosterse Bos 17; pagina 3: huizen aan de Boskamp; pagina 5: Middendorp 1 O; pagina 7: Weerdingerkanaal Z. Z. 68, Nieuw-Weerdinge; pa gina 10: Stati onsstraat 79; pagina 11; Noordeind 21; pagina 13: Vaart Z. Z. 72, Nieuw-Amsterda m (1) en Vaart N. Z. 41 , Nieuw-Amsterdam (r); pagina 14: Kanaal AN. Z. 18, Emmer-Erfscheidenveen; pagina 18: Sta d 16, Roswinkel.

Hierboven hebt U kunnen lezen, dat dit het laatste nummer is, dat ondergetekende als eindredacteu r verzorgt. Met het naderen van de FPU-gerechtigde leeftijd, ben ik ook bezig een aantal andere func ties af te bouwen. Het werk binnen de vereniging is er een van. Op 7 februari 1992 heb ik, samen met Gerard Katoen , deze vereniging opgericht, naar aan leiding van het verdwijnen van de oudheid kamer. We begonnen toen met 46 leden. Erg spectacu lai r is de ledengroei sindsdien (nog) niet geweest. Toch hebben we wel vorderingen gemaakt met het promoten van de belangstelling voor de eigen geschiedenis. We hebben zelfs enkele boekjes kunnen uitgeven! Het was in het begin moeilijk om de Kroniek (eerst Nieuwsbrief geheten) te vullen . Te genwoordig wordt er meer kopij on tvangen dan we (soms) kunnen plaatsen! De lay-out is ook wat professioneler dan in de beginjaren , maar indien ons meer financiële middelen ter beschikking stonden , zouden we er nog een veel mooier tijd sch rift van kunnen maken. Wi e weet..... Overigens is er in december 1997 een fout gemaakt met de jaargang en is tot op heden niet hersteld. Die fout wordt nu met ingang van dit nummer weer goedge maakt. 2000 is dus het negende jaar, dat we Kronieken uitgeven! Aangezien een tijdschrift meteen met jaargang 1 begint en een vereniging pas na twaalf maanden een jaar bestaat, krijgen we nu het merkwaardige, dat we volgend jaar de 1 Oe jaargang van de Kroniek beleven en pas op 7 februari 2002 het ti enjarig jubileum van de vereniging kunnen vieren .

Ger de Leeuw

1 PROGRAMMA SEIZOEN 2000-2001 enkelen van ons gevolg gegeven. Het resultaat wa s beslist niet onaardig! Dinsdag 3 okto ber 2000 Op deze deel wa ren ook veel voorwerpen uit de De heer J. Fonk uit Roden boerentijd te bezichtigen. Op de boven Oude Drentse gebruiken en gewoontes verdieping konden voorwerpen uit de verza meling van de vereniging de "Spiker" wor Dinsdag 28 november 2000 den bewonderd, bestaande uit gebruiksvoo r De heer G. van der Veen uit Emmen werpen van diverse beroepen uit de samen Archeologie in Emmen leving en oo k "notitie- en reken ingboeken" lagen er ter inzage. Dinsdag 13 februari 2001 Jaarvergadering Na dit bezoek stond buiten een bespannen De heer J. K. H. van der Meer uit Emmen huifkar met aanhang voo r ons klaa r waarin wij De Patriotten in Drenthe plaatsnamen om ons te laten rijden door de omgeving van Schoonebeek. Maandag 9 april 2001 Vanwege de toch wel vrij frisse meidag was er in Mevr. T. Houwing-Niestijl de wa gens een gaskachel aanwezig. Dia's over de vier koninginnen van Nederland Ger de Leeuw nam plaats op de voo rstoel van de tweede wagen, zo dat hij beide wa gens van Alle bijeen ko msten beginnen om 20.00 uur en informatie kon voorzien. Echter gaandeweg de . wo rden gehouden in "De Marke", Statenweg tocht werd verzo ch t om de achterzijde van de 107, An gelslo, Emmen. huif van de eerste wagen vanwege de koude Ze zijn, behalve 13 februari Uaarvergadering), wind te sluiten, waardoo r deze informatie alleen ook toegankelijk voo r niet-leden. Deze dienen maa r bij de sto pplaatsen kon wo rden gegeven . f 5,-- per avond te betalen. Bij de bakoven en de put op het "plein" werd gesto pt, waa r wij bij een daar aanwezige pick nicktafel door Gré op een lekkere koek werden Wilt U deze data meteen noteren? Er volgt getrakteerd. namelijkgeen aparte w1nodiging meer. Tot ziens! Tijden s de tocht langs de beschermde en cultuurhistorisch zeer belangrijke dorpsgezi cht en werd oo k aandacht geschon ken aan wat de EXCURSIE ZATERDAG, 20 MEI 2000 NAM voor Schoonebeek betekend heeft . Ook het niet zo bekende gegeven dat er een haven Harm de Jong en kanaal zijn geweest, werd belicht.

Het verzamelpunt was bij Zwaantje Hans Langs dit tot sloot gereduceerd kanaal ging de Stokman's Hof, waa r wij een uitgebreide uitleg tocht weer terug naar het beginpunt, waar tot kregen van mevr. Seinen over de historie van besluit in de Wo lfshoeve de excursie met koff ie deze boerderij en hoe er in geleefd werd. Dit en cake werd beëindigd. wa s ook te zien aan de voorwerpen in het wo on vertrek en de fraa i met zand bestrooide sten en vloer die doo r haar al wa s aangebracht. Zij vertelde dat Zwaantje Hans Sto kman haar dit geleerd had. Op de deel gaf zij een demonstratie zand strooien en stelde de vraag of iemand van ons het ook wi lde proberen. Hieraan werd door

2 BOEKEN GEZIEN

- Wit, M.J.M., Tracé Frieslandweg Emmen. - Klinken, Gert van., Op de grens. Romeinse bewoning in het tracé van de ver Gereformeerden in de marge van legde moderniserend Nederland. Ter Apel Frieslandweg te Emm en. Provincie Drenthe, 1879 - 1940. ARC-publicaties. Uitgeverij Kok - Kampen, 2000.

- Hamburger, H., Regtien, J.C. en Echten, Fr. - Weitering - Pruim, G. , Willems, M., De van, Joodse oorlogsmonumenten in de provin Bentetop 75 jaar. Jubileumboek protestant cie Drenthe, alsmede algemene oorlogsmonu christe- lijke basisschool De Bentetop. menten waarop Joodse namen voorkomen. Drukkerij Abbes-Hummel te Nieuw-Weerdinge, Profiel, 1999 . 2000.

- Krikke, H. D.J., Jakob Krikke (1819 - 1882). - Spanninga, J., Kamp "De Beetse", 1935 - Een Friese vervener aan de Dedemsvaart en 1948. Herinneringen aan een werken interne zijn venen in Overijssel en Drenthe. ringskamp in Westerwolde. H&K Uitgevers, 2000. Regio Project Uitgevers, Groningen mei 2000.

Uit de krant van 18 april 2000:

- Hamburger, H., Regtien, J.C. en Echten, Fr. van, Een monument bij de Synagoge, fotoboek synagoge Emmen. Profiel Uitgeverij, mei 2000.

Uit de krant van 18 april 2000

Emmenaar zoekterkenning voor de ossen keet

• EMMEN/VALTIIE - De ossen tje, waJr in het verleden een volgens Knegrering zonder lijk mogelijk te maken voor het keet. in vroeger tijden een tij boortoren van de NAM be vee l moeite te herstellen. "Ik publiek en de bossen 'aan te delijk onderkomen voor ossen, zweek. vind het een waardevol histo kleden'. Een onderdeel daar moet erkenning krijgen als cul Knegtering legt uir dat de os risch gegeven, dat eigenlijk van is uirleg geven over waar tuur-hi!>torischobject. Dat is de senkeet in de jaren twintig en voor het nageslacht bewaard devolle objecten. Kruic.lhof: wens van RoelofKnegtering uit dertig diende als onderkomen zou moeten blijven." "Mensen die bij ons aanklop Emmen. Er was in hel verleden van de ossen die werden inge pen met interessante informa zo'n ossenkeet in het Valther zet voor het ploegen en anders Meerwaarde tie vinden bij ons zeker een ge bos. Hij heeft het initiatief ge zins bewerken van de heide Ook Geerling Kruidhof van willig oor. Wij zijn dan ook nomen om de plek 10 veel mo velden. "De keet bestond uit Staatsbosbeheer reageert posi graag bereid een bijdrage te le gelijk in de oorspronkelijke een kuil in de grond die was be tief op het initiatief.. ,Alles wat veren aan het herstellen van en staat te herstellen. te markeren dekt met boomstammen en een stukje meerwaarde kan ge bekendheid geven aan de os en door middel van een bord takken. Hij diende als nacht ven aan de recreatieve functie senkeet." uitleg te geven over de beteke verblijf en schuilplaats voor de in het bos juichen wij toe.Als de Gerard Waasdorp van de llis nis van de ossenkeet. Dat zou ossen. Aan het fietspad van Em ossenkeet ooit een duidelijke torische Vereniging Zuidoost ook moeten gelden voor soort rnermeer naar Valthe is er ter betekenis had in het gebied, Drenthe·spreekt van een inte gelijke andere objecten Dren hoogte van de d1ie hunebed dan is het goed om dir een ressant gegeven. ..Zeker de the. den nog steeds iets van te zien. stukje erkenning te geven." moeite waard om serieus in te De directe aanleiding van zijn De oudere mensen praten nog Kruid hof vertelt dat het beleid duiken. Wij zullen gra.ag een actie is de recente plaatsing van steeds van de ossenkeet." v,111 Staatsbosbeheer er op is bijdrage leveren om de ossen een informatiebord in het zo De oorspronkelijke kuil is gericht om de bossen en andere keet als historisch waardevol te geheten kraterbosje in ·r Haan- deels dichtgegroeid, maar is natuurterreinen zo aantrekke- erkennen."

3 ROELOF IJKO ENSING Roelof IJko had daar helemaal geen zin in en hij ( 13-04-1909 - 14-06-1986). weigerde de functie. Hij solliciteert dan naar een kantoorbaan bij een notaris in Oosterwolde. hoe in Emmen de eerste Daar werkte hij acht maanden en daarna "riep" vuilnisophaaldienst ontstond het vaderland en moest hij zijn dienstplicht verv ullen. Na zijn diensttijd moest hij opnieuw opzoek naar werk, maar nergens was zomaar T. Smid-Bosklopper iets te vinden. De econom ische crisis van de jaren 1920-1930 gaf weinig kans op een baan. Hoe kwam eigenlijk Roelof IJko Ensing tot de Sti lzitten, lanterfanten en leeglopen is echter beslissing om te kiezen voor een beroep waar niets voor hem en als hij op enig moment op bij vuil, afval en stratendrek met de blote han bezoek is bij zijn zuster Grietje en zwager den verwerkt moesten worden tot com post, dat Andries de Klerk in Den Haag wordt natuurlijk geschikt was voor de bemesting van de nieuw ook over zijn toekom stm ogel ijkheden gespro ontgonnen heidevelden en dalgronden. ken. Volgens An dries is er wel een kans op werk met mogelijk een goed vooruitzicht. "In Den Wie was eigenlijk Roelof IJko Ensing en wat Haag is pas een particuliere vuilnisophaaldienst bezielde hem . Hij werd geboren op 13-04-1909 begonnen, die hu is- en straatvuil verzameld. Dit in de gemeente Emm en, als zoon van Roelof vuil wordt gebruikt voor het ophogen van ter Ensing en IJ kje Meijer. Ze woonden toen te reinen en het opvullen van grind- en zandputten. Nieuw-Amsterdam , waar zijn vader een boerenbedrijf had. Door landontginningen werd Als vu ilnis kan rotten. wordt dat later com post en dat bedrijf steeds verder uitgebreid. Eerst in als zodanig kan het dan als grondverbeteraar Nieuw-Am sterdam , daarna in Oosterwolde, worden gebruikt. Veel van die compost wordt waar het bedrijf naartoe werd verplaatst. In naar Drenthe vervoerd voor de verbetering van Nieuw-Am sterdam herinnert de "Ensingwijk" de dalgronden en de schrale, afgeplagde heide nog steeds aan deze familie. De ouders van gronden". De gedachte om ook in Emmen het Roelof beslisten dat hij na het, met goed gevolg, huisvuil op te gaan halen lijkt Roelof ook wel doorlopen van de lagere school een een goed idee. Het aantal inwon ers was de laat vervolgstudie mag gaan doen aan de ste jaren behoorlijk toegenomen en ook recre "Normaalschool" in Oosterwol de voor de oplei atief gezien groeide de belangstelling, denk ding van onderwijzer. Voor deze studie moest maar aan de dierentuin. haantje duinen en de men hard werken en zuinig leven. speeltuin bij hotel Grimme. Tijdens de terugreis overdenkt Roelof het gesprek met zijn zwager Roelof IJko was op de Norm aalschool een nog eens. Hij bedenkt dat er vooral veel heide ijverige leerling en hij legde het eindexamen met grond wordt ontgonnen en juist deze grond is goed gevolg af. Zijn ouders waren trots op hem van slechte kwaliteit, zodat daarvoor een fl inke en hoopten dat hij zo niet in het zware land bemesting nodig is. bij veengrond ligt dat bouwwerk of het vieze veenwerk hoefde terecht anders, dat wordt direct als dalgrond aange te komen, waar maar een karig loontje viel te maakt en is dan kl aar voor gebruik. dat geeft verdienen. dan ook direct prima producten, zoals fijne Vanuit de Normaalschool werd hem een stand aardappelen (waarin geen besmettelij ke ziekten plaats aangewezen aan een school in een zitten). plaats, die hij absoluut niet plezierig vond. Hij was echter verplicht om na de opleiding aan de Roelof Yko voegt de daad bij het woord en gaat Normaalschool de aangewezen standplaats te direct proberen een vuilnisophaaldienst op aanvaarden . poten te zetten. Makkel ijk gaat dat niet, want maar met moeite ziet hij kans zich met een

4 geleende giertank enige verdiensten te verwer Zo ontstaat er een garagebedrijf aan de ven. Hij begint zijn bedrijf aan de Odoornerweg Odoornerweg, waar ook auto's van particulieren 81 te Emm en. De werkzaam heden bezorgen worden onderhouden en gerepareerd. Enige hem al spoedig de algemeen bekende naam terugslag vindt er plaats tijdens de Tweede van "stront Ensing". Na verloop van tijd wordt Wereldoorlog. Het is dan moeilijk om het mate hem ook gevraagd het niet bruikbare afval op te ri aal in goede staat te houden. Maar als na de gaan halen, waaronder bijvoorbeeld de as uit de oorlog de wederopbouw ter hand wordt kachels. Wekelijks haalt hij de oude tobbes, genomen, waarbij ook nieuw industrievesti teilen, vaten of emmers bij de huizen vandaan, gingen in de gemeente Emmen komen, worden om ze op de open wagen te gooien. Dit afval er nog meer woningen gebouwd; de eerste vliegt dan ook bij het minste of geringste zucht woonwij k Emmermeer ontstaat. Een korte tijd je wind door de lucht, hetgeen zeer verontreini profiteert Roelof IJko Ensing daarvan, maar op gend werkte. een gegeven moment wordt hij verplicht het reinigingswerk te verkopen aan de overheid.De Dat het met de werkzaamheden goed gaat blijkt gemeentelijke reinigingsdienst neemt zijn werk uit het feit dat er op enig moment een vrachtwa over. gen wordt aangeschaft. Wel één met een open laadbak. Aangezien de klantenkring nog steeds Roelof IJko Ensing vestigt vervolgens een toeneemt, wordt bepaald dat de bewoners hun modern garagebedrijf aan de Weerdingerstraat, afvalbakken zelf aan de kant van de straat alwaar het nog steeds is te vinden bij de moeten zetten. De bakken zij n nog steeds open kruising met de Wolfsbergenweg. en geven veel gesmeer, waardoor er steeds Roelof IJko overlijdt te Emmen dd. 14-06-1986, meer klachten komen. De vrachtwagens krijgen terwijl het bedrijf wordt voortgezet door zij n dan gesloten bakken. Er komen ook meer nakomelingen. werknemers in dienst, die zich bezighouden met het ophalen van het huisvuil, maar ook met het onderhoud van de auto's en het materiaal.

De gemeentereiniging in actie (plm. 1930) (overigens betreft het hier niet de heer Ensing)

5 Blad fj}--- G

Heden .

negentien bon

··· . ------·---·----··-

e�. .�-� �� oud 2 o"."A�::-:;7jaren, van be�oep ��--� � h.�n::r'--t wooeo e alhier eo va� . . , oud

C&p_,,._.,, ��--..... � Jaren,é'.� van_.,, �beroep<�-.�e.-.:(e.,,,,,-�-·,�-=/""� ? . Y� ..., wonende ..alhier. ;f""""" � . Waarvan akte, welke overeenkomstig de wet is voorgelezen.

6 DE GROTE HUIZEN VAN GROOTHUIS met zijn vader Jan Kooiker, die houthandelaar en caféhouder was eerst nog aan de Ermer Van veenketen tot hotelketen (Holsloot)brug komen wonen. De drie zoons, Lubbertus, Koert en Jan zouden zich later tot Wim Visscher belangrijke horeca-ondernemers in Zuidoost Drenthe ontwikkelen. Lubbertus vestigde zich, zoals gemeld, te Nieuw-Am sterdam , Koert te In deze bijdrage zal de komst en opkomst van Emm en (hotel Kooiker, later resp. Homan en enkel e bekende vroegere Z.O. Drentse hotelier Boerland) en Jan te Coevorden. families worden beschreven. Het gaat hier om de families Kooiker en Groothuis, uitbaters van Koert Kooiker te Emm en ontwikkelde zich belangrijke horeca-gelegenheden. Beide tevens als een vooraanstaand landbouwer. Hij genoemde fam ilies hadden hun hotels in zowel verwierf zich vele grondstukken in en nabij Emmen als Nieuw-Am sterdam. Beide plaatsen Emmen. Naar hem was het Kooikerskam p aan werden vroeger gekenm erkt door een zekere de Weerdinger-straat vernoemd. Hij overleed op hoteldichtheid. Dit kan verklaren waarom nogal hoge leeftijd. Zijn zoon Jan was hem toen al wat horeca-fam ilies in beide plaatsen hun opgevolgd. Voordat de oudste van de drie activiteiten uitoefenden. broers, Lubbertus, te Nieuw-Am sterdam hotelier werd was hij daar eerst nog een tijdlang bakker Te denken valt hierbij b.v. eveneens aan de en caféhouder. Hij woonde toen aan. de Vaart familie Van Dalen, over wie het hieronder echter N.Z., ter hoogte waar nu garage-busonder niet zal gaan. Hoteldichtheid is een verschij nsel neming Keen is. In 1883 vroeg hij aan de dat men vandaag aan de dag in Nieuw gemeente Emm en toestemming om in zijn pand Am sterdam en/of Emmen niet meer zal vinden. een Sint Nicolaasloterij te mogen houden. Die De oude voor de vroegere tijd grote hotels - het toestemming kreeg hij. moeten er in beide plaatsen tezamen zo' n twaalf zij n geweest - zijn er (op een enkele witte raaf Zoals al gezegd verhuisde hij in 1892 naar na) spoorloos verdwenen. vooraan de Zijtak. In dat perceel werd in 1894 het eerste telegraaf-kantoor van Nieuw Alleen een terugblik in de geschiedenis kan die Am sterdam gevestigd. Kooiker's stiefdochter, glorieuze hotel-historie weer enigermate doen Jantje Jansen, ging toen als kantoorhoudster herleven. Wij zullen hieronder beginnen met fungeren. De aanwezigheid van een tapgele Kooiker (Emmen / Nieuw-Amsterdam) en eindi genheid leidde er al spoedig toe, dat het pand gen met Groothuis (Emmen/Nieuw-Am sterdam ) gaandeweg ook als logement werd gebruikt. Het die met hun beide een belangrijke hotelhistorie ging hierbij vooral om reizigers, die voordat ze om spannen. verder in de venen hun waar aan de man probeerden te brengen, eerst in een logement in het Tweelingdorp pleegden te overnachten. Hotel Kooiker Niet zelden hadden ze dan al een langdurige en Tot eind jaren vijftig stond er op de hoek van de vermoeiende heenreis met de snikke uit Zijtak en de Verlengde Hoogeveensche Vaart bij Hoogeveen (reisduur zes uren) achter de rug. de brug te Nieuw-Am sterdam een imposant Door de toeneming van de vervening en de han hotel. Op deze plek bouwde de bakker, del en de daarmee gepaard gaande opbloei van caféhouder, winkelier en vervener Lubbertus het dorp, werd het logement op de duur te klein. Kooiker in 1892 een winkel-woonhuis, annex In 1906 liet Kooiker zijn winkel-woonhuis café . ingrijpend verbouwen, zodat er een aanzienlijk Hij was geboren te Dedemsvaart en was daarna hotel ontstond.

7 Ook liet hij voor zijn eigen huisvesting er nog het café Kooiker een waar centrum van ve een burgerwoni ng aan de vaart naast bouwen. plaatselijk vertier. Het nieuw gebouwde hotel was er een van allure - de bovenverdieping was voorzi en van Een vooruitstrevend hotel maar liefst drie bal kons - en het pand domi neerde in de omgeving. Waarschijnlijk was In die ti jd beschi kte het hotel tevens over e1 Kooiker hierin geïnspireerd door de schoon kleine elektrische centrale waarmee de stroo familie van zijn zoon Jan, de bekende voor de verlichtin g van het hotel zelf we Coevorder hotelierfamilie Baving. Die familie opgewekt. De centrale werd met turf gestoc had daar namelijk twee imposante hotel s laten en daarvan had Kooiker er genoeg. P bouwen, beide resp. ook wel Baving "binnen" en vervener had hij in die tijd een veenderij van c Baving "buiten" genoemd. 50 bunder in het Barger-Erf scheidenvee Behalve over een elektrische centrale beschi� Kegelbaan hotel Kooiker over nog een staaltje van voorL strevendheid, te weten een koelcel, in feite n Vanaf 1909 bood de bovenzaal van het hotel anders dan een ijskelder. Het ging hierbij c onderdak aan de plaatselijke kegelclub, een ini een grote eenvoudige put (hut) die 's wi nte tiatief van een vijftal vooraanstaande met ijs uit het kan aal of sneeuw werd gevu dorpsgenoten. Zij mochten daar samen voor Deze werd dan vervol gens met bolsterturv fl.60,- per jaar van de kegelbaan gebruik maken. afgedekt (geïsoleerd ). Het ijs en/of de snee1 Het ging hi er om o.a. dokter Gerrit Jan waren bedoeld voor het koelen van wijnE Lodewijks , notaris Petrus Hermannus Heerma limonades en voedsel. Het was zeker geen cc

van Voss, de houthandelaar Pieter Carel sumpti e ijs. De ijshut bevond zi ch ongeveer · Rikkers, de vervener HerbertCoenraad Rahder plaatse waar nu de huisart spraktijk aan de Zijt en de boomkweker Albert Grolle, Later kwam en is. er nog een aantal anderen bij. Mutaties Zij behoorden tot de dorpsnotabelen van Nieuw Am sterdamNeenoord, die elkaar wekelijks ook In 1918 verkocht de familie Kooiker het he ontmoetten in de plaatselijke sociëteit, die tot aan A. van Kerkvoorde uit Drachten. Deze gi omstreeks die tijd in een ander gerenommeerd het hotel niet zelf uitbat en, maar liet dit over a Nieuw-Amsterdams hotel, het hotel Akkerman zij n zoon Johannes Charles van Kerkvoor< ook wel "De Hoop" genoemd, werd gehouden. Deze dreef het onder de naam van hotel J. Dat hotel brandde echter jammerlijk tot de grond van Kerkvoorde. Lang zou dit echter niet dur toe af en zou niet meer worden opgebouwd. De want in 1923 stond het hotel al weer te koe heren moesten dus wel uitwijken naar een Van Kerkvoorde vertrok naar het Franse Bie� andere passende omgeving, die toen onge waar hij een nieuw bestaan als restauranthc twijf eld in hotel Kooiker werd gevonden. der ging opbouwen. We zi en dus dat Daarnaast bood de kegelzaal aan de plaat geschiedenis zi ch herhaalt, want nog rec1 selijke jeugd de gelegenheid om daar te verhuisde een Emmer hotelier naar Frankrijk ' rolschaatsen en werden er jaarlijkse uitvoerin daar een nieuw bestaan op te bouwen. gen gegeven van plaatselijke zang- en toneel verenigingen. Lang werd er nog nagepraat over het optreden van een paardencircus dat in de bovenzaal een voorstelling had gegeven . Om dit mogelijk te maken moesten die paarden met com plete hijsi nstal laties naar boven worden getakeld, alleen al een waar spektakel. Zo was

8 Hotel Groothuis naar de VS. Hoe het zij, in ieder geval von d Groothuis in Noordbarge een nieuw bestaan . De nieuwe eigenaar was de rijke Aaltje Boer Zijn neef Kiers zal hem hierbij ongetwijfeld Boerhof te Emmen. Zij was voor de tw eede (financieel) een handje hebben geholpen . Kort keer gehuwd met Arend Boer, een bierhande na 1870 verhuisde Klaas Groothuis met zijn laar en caféhouder aan de Stationsstraat te beide zoons Jacobus en Willem en zijn dochter Emmen. Deze zou later door een verkeers Aaltje naar de nieuwe veenkolonie Oranjedorp. ongeval in Emmen om het leven komen . Zij was Hij begon daar een bakkerij met winkel annex eerder gehuwd geweest met de vervener, koop café , terw ijl hij daarnaast langs de vele kanalen man, winkelier en hotelier Jacobus Groothuis. en wijken met een bootje de broden en grutters Deze was al in 1895 op 42-jarige leeftijd waren uitventte. overleden . Toen Klaas Groothuis in 1883 stierf liet hij zijn kinderen een goedlopend bedrijf na. Al enkele Het geslacht Groothuis jaren eerder waren de beide zonen samen met hun zw ager Hendrikus Garming (getrouwd met De familie Groothuis is oorspron kelijk afkomstig hun zuster Aaltje) begonnen met het huren van uit het Groningerland, om precies te zijn uit veenputten van grote verveners die er mee Leermens, waar in de Franse tijd een zekere gestopt waren . Dit was begonnen met een Willem Groothuis landbouwer op de klei was. financiële strop, want de eerste tw ee jaar moest Zijn vrouw An tj e Boukema kw am uit een nogal er resp. fl. 600,- en fl. 1000,- "bij" .. Maar ze gefortuneerde boerenfamilie, die in de loop van gingen er niettemin wel mee door, omdat ze van de jaren nogal wat gereformeerde predikanten de stelregel uitgingen dat er na een slechte tijd zou voortbrengen . Deze Wi llem Groothuis stierf ook wel weer een goede moest komen . Dat al op jonge leeftijd, 35 jaar oud. Zoon Klaas bleek uit te komen , want in de daarop volgende Groothuis vestigde zich rond 1863 van uit jaren wisten de Groothuizen hun vervening fl in k Appingedam te Noordbarge. uit te breiden. Ze hadden toen ook tw ee winkels. Hij staat dan als grutmolenaar ingeschreven . In 1889 kochten ze en grote lap veen van Deze verhuizing naar Noordbarge kan wellicht ongeveer 20 bunders in Oranjedorp van de in verband worden gebracht met het feit, dat Friese vervener Van der Sluis. daar reeds een aantal jaren fa milie van Groothuis woonde. Het ging hier om de Veenketen houthandelaar Wil lem Jan Harkes Kiers (en zijn gezin) wiens moeder een zuster van de moeder Veel over het wel en wee van de fa milie van Klaas Groothuis was. Deze Kiers was dus Groothuis in Oranjedorp valt te lezen in de een volle neef van Groothuis. Kiers was processen verbaal van de en quêtecommissie, getrouwd met Eempien Frieling, de erfdochter inzake de toestan d in de venen van 1891. Dit van de al in 1840 overleden vermogende boer komt omdat Jacobus Groothuis toen als getuige en markegenoot Wilhelm Lutke Frieling en door de commissie is gehoord. Hij deed hierbij Jantje Joling. Eempien's stiefvader was de uitgebreid verslag over de gang van zaken in bekende landbouwer en vervener Klaas Ensin k het Oranjedorp van die jaren. Daarnaast heeft Waren het wellicht omstandigheden van hij het ook over zijn eigen omstandigheden en economische aard geweest dat Klaas Groothuis wat hem zoal dwarszit. Hij kl aagt over de lage de "vette" Gron inger klei verruilde voor de "arme turfprijzen waarbij hij de kleine verveners de Drentse hei"? We zullen het niet weten , maar schuld geeft. Het kw am naar zijn zeggen nogal wel is bekend, dat ron d het midden van de 19e eens voor dat een veenarbeider in zijn keet er eeuw meerdere Gron ingse boeren er het bijltje een win keltje op na hield. Zo'n veenarbeider bij neer moesten gooien door de ongunstige tij ging er dan tevens een veen put bijhuren , waar den. Er emigreerden toen nogal wat van hen die dan een paar veenar beidersgezinnen op

9 f� zette. De vrouw of een dochter deed dan het Overigens hield hij zij n veenderij bij Oranjedc winkeltje en daar kwam dan ook de winst uit. wel aan en liet daar zijn belangen behartig Het was dan ook aangena mer een winkeltje te door zijn veenbaas Naber. Zijn keuze voor hebben dan veen te graven. Als de huur van de plaats va n het hotel was er een va n strategisc veenput betaal d moest worden in het najaa r aard. Immers was daa r elke vrijdag ma rktdé werd om aan dat geld te komen de turf voor een wekelijks een varkensmarkt en om de week e "afbraakprijs" op de markt gedumpt. Deze gang koemarkt. Derhalve kon er op voldoende klc van zaken bedierf voor de grotere verveners de dizie gerekend worden. De 15 hotelkamE turfprijzen. bood overnachtingsmogelijkheid aan de v1 Volgens Groothuis waren er in de afgelopen handelsreizigers die Emmen en omgevi jaren meer dan tien van zulke "onnozele" bezochten om hun waren aan de man te bre winkeltjes bijgekomen in Oranjedorp. Hier komt gen. Ook was er ten gerieve van zich per rijt1 dus een wat merkw aardige vorm van gedwon voortbewegende gasten een zogenoem gen winkelnering naar voren. Hoe het nu pre "doorrit" in het hotel. Jacobus Groothuis he cies met zij n eigen winkel zat liet hij zich niet zo slechts een gering aa ntal jaren zijn hoteli uitvoerig uit. "Een veena rbeider moet een winkel schap mogen smaken. In 1895 stierf hij , n hebben en als hij dan bij mij niet meer betaalt geen 43 jaar oud. Zijn weduwe Aa ltj e Boerh dan bij anderen kan hij het mij gunnen". Volgens hertrouwde met Arend Boer en naa r hem hee Groothuis hadden veenarbeiders het in het het hotel sindsdien hotel Boer. In die tijd werd algemeen in Oranjedorp dan ook niet te klagen, op de bovenverdieping een grote vergaderz; althans als men maar niet voor zo' n keet ingericht. Toen ook Boer was overleden be. winkeltje werkte. Ondanks de klagelijke de weduwe Boer-Boerhof naast het hotel aan geluiden van Groothuis, moet het hem toch markt ook het eta bl issement aan goed voor de wind zijn gegaan. Wel sta k zijn 30 Stationsstraat. Dit laatste werd gedreven de bunder veengrond sterk af tegen de vele haa r zoon Klaas, terw ijl een andere zo1 honderden bunders aan veen- en veldgronden Marchienus, vanaf ca . 1920 de scepter g van zijn neef Kiers - dan reeds lang herenboer zwaa ien over het hotel aan de markt. r in het Groningse Lellens - maa r toch was zuster Ja ntj e Groothu is was inmiddels getrou Groothuis naar plaatselijke begrippen een met de vooraa nstaa nde vervener Johanr vervener geworden waar rekening mee moest Hadders uit Assen. Zij werden de schoonoud worden gehouden. Goede zaken gedaa n in zijn va n de latere bekende Emmer wethouder café? Uit andere verklari ngen blijkt dat legering Hadders. Groothuis op Oranjedorp ook een café/ta pperij moet hebben gehad. Tijdens de grote veen Hotel Groothuis Nieuw-Amsterdam staking in 1888 vinden er bij hem in het café namelijk vergaderingen plaats. In 1923 kocht de weduwe Boer-Boerhof 2 nog een tw eede hotel. Dit was het gerenc Hotels meerde hotel Va n Kerkvoorde, voorhe Kooiker te Nieuw-Amsterda m. In 1889 kocht Jacobus Groothuis aan de noord Ze deed dit voor éé n va n haar andere zoc ka nt van de brink te Emmen voor afbraak een Willem Groothuis. Deze was kort ervoor gehL boerderij met erf en tuin. Na de sloop er van liet met de Rotterda mse Johanna C. A. Bergs1 hij op die plek een tw ee verdiepingen tellend Hotelhouder Willem Grooth uis expl oitee voor plaatselijke begrippen groots hotelpa nd naast zijn Nieuw-Amsterdamse hotel - dat he verrijzen. Kennelijk za g Groothuis inmiddels in Groothuis ging heten - tevens een limona de horeca meer perspectief dan in de vervening. fa briekje. Hij stond tevens bekend als een h Hij verhuisde met zijn gezin naar Emmen waar stochtel ijk jager. Tijdens de laatste wereldoo1 hij het woongedeelte va n het hotel betrok. waren er in het hotel op last va n de beze

10 i-:ts:� en ige tijd enkele Duitse officieren ingekwart ierd. deze historische horeca-lokatie een eethuis Hoewel het bekend was dat mevrouw Groothuis annex biljartcentrum uitgeoefend. Ook het grote van joodse afkomst was, lieten ze het gezin hotel Groothuis met con certzaa l is reeds een Groothuis on gemoeid en is dit wonder boven aantal jaren geschieden is geworden. Het is wonder on gedeerd de oorlog doorgekomen. sinds 1994 van de aardbodem verdwenen . Niet Ook in Weerdinge exploiteerden de Groothuizen zoa ls die te Nieuw-Amsterda m door vuur, maar een café . Dit koffiehuis werd gerund door door mensen hand. Het hotel, na geruime tijd Thomas Groothuis. hotel Greving geheten te hebben en sinds 1970 in handen van de fa milie Grimme, viel niet ten Rode haan en s/oopbal prooi aan vuur maar aan de sloopbal t.b.v. appartementsbouw. Rond 1948 verkocht Groothuis zijn hotel aan Jan Dijkstra. Deze zou ruim 10 jaar het hotel Dit artikel is een uitgebreide bewerking van het gaan drijven . In 1958 werd Bernard us artikel van de schrijver getiteld: "Grandhotel Dimmendaal de nieuwe opvolgende eigenaar Groothuis", in de Tweelingdorper 2000 , januari ex ploitan t. Dit was tegen de bedoeling in maar nummer. van korte duur. Al na een jaar kraaide de rode haan . Na een felle brand, waarbij het pand Literatuur bran dde als een fakkel, werd het imposante gebouw in de as gelegd. Slechts een bijgebouw G. de Kleine en H. Kroeze: Grimme Gazet, 24 en een daarmee verbonden win kel-woonhuis januari 1994. bleven gespaard. Het pa nd is nimmer her G. de Leeuw: Klaas Ensink, in Kron iek Hist.Ver. bouwd. Een parkeerplaats geeft de plek aan Z.O.Drenthe, 1998, nummer waar het eens stond. In het oude woonhuis 3/4. naast het hotel aan de vaart woonde lange tijd B. J. (Pim) Mensingh: Toen verkeerslichten nog Kest Kooiker, een zoon van de eerste eigenaar ontbraken. Beilen, 1997. hotelier. In het bij de brand gespaarde aan het T. Smid-Bosklopper: Heidehiem, in Kron iek hotel gebouwde winkel-woonhuis woonde lange Hist.Ver Z.O.Drenthe, 1999, no. 2. tijd een zoon van hotelhouder Groothuis, Jan K. W. Visscher: Rond de Runde. Montfoort, 1997. Groothuis, die er een zelfbedieningszaa k "De Kroon" dreef en er later ook caféhouder en za al Bron: Verslagen van de 2e afdeeling der houder was. Ook dit is allemaal al weer lang Staatscommissie van Arbeidsenquête 1890, dl. verleden tijd en sinds jaar en dag wordt er op Veenderijen inz. Verhoor J. Groothuis.

Hotel Groothuis, Nieuw Amsterdam Bijgaand kranten bericht ontvingen wij van ons lid , de heer T. Bakker te Emmen . Het bericht is afkom stig uit de Emmer Courant van 27 februari 1946.

in het dorpsleven bij blijde en droeve ge- beurtenissen het o n . en bij p�aa naar het . Aan den smeltkroes ontkomen Huis des Heeren. Het luiden is een zwaar werk. Ds. De Kat Angelino, die zeer verheugd is over den behouden terugkeer van de klok, zou er veel voor gevoelen een electrische luid· installatie aan te brengen . De klok kan dan op geregelde tijden, b.v. elken dag om 6 uur 's avonds en o p marktdagen elk uur worden geluid. Met het kerkbestuur zal deze kwestie worden besproken. . Het brons van de klok dateert uit 1458, maar in 1877 moest zij worden overgego ten. Door het luiden bij het overlijden van Koningin S ophia van \Vurtemberg was de oude klok zoo gebarsten, dat het luiden ;;estàakt moest worden. De uit 14S6 dateerende !dok droeg het opschrift: Anno dni MCCCCI'VI Maria bin ik gheheten, dat kerspel van Empne heb bet mi don gheten an Qnser Ib. vrouwera · . ere. Caspar, Melchior, Balthasar, S. Petrus, S.. Paulus, S. Johannes, S. Andreas, S. Jaco bus, S. Thomas, S. Bartholomeus, S. Phili� pus, S. Mathias. S. Matheus, S. Simon, ::s. Judas. (Anno Domini 1456 Ma.ria ben ik gehete n , het kerspel Emmen heeft mij doen gieten ter ere van onze Lieve Vrouwe. Dan volgen de namen der 3 wijzen uit het Oosten, gevolgd door de namen der Apostelen.) In net midden stonden 2 beelden, om het cené - eec. gekroond Maria-beeld - stond "Ave Maria gratia" , het andere - een - mannenbeeld - droeg het opschrift "Sanc De Emmer torenklok, zooals zij op tus-Paulus". 20 Februari 1943 na::ir Duitscll1and Onderaan stond vermeld: "H elpt· Got ut werd getransporteerd en op 26 Febr. allen noet. Wi en weten nicht wisser den 1946 woor teru&:keerde. d9et. Gert Kling het mi gheg-oten tot God siner ere. vVake up, dat wil ik di raden, a Gisteren, 26 Februari, stopte er een ghanck die kercken dr de unde heur de groote vrachtauto met wel tien kerkklok missen mit vlite, do recht und like, So wil di ot e uwig e rike'. ken erop voor de Ned. Hervormde kerk. G gev�n -e't e h (God helpe en allen nood. wete niets. zekerder Het waren kerkldolckcm uit Drenthe uit Wij n Twente, die door de Duitschers in 1943 dan de dood Geert K l ing heeft ,mij gegoten ter er aa l e zoo \Ver.den weggevoerd om te worden versmol e e Gods. L t ons dus, wijl a l s ten tot· oorlogstuig. Hoe weinig hoop was onzeker is, aandachtig naar de Missen luisteren, ee sc er, dat deze klokken ooit zouden teru� g ft ieder het zijne, dan henkt i k e keeren. En toch is het niet te wonderlJ God U het euv.i�e leven.) gebleken. Tien groote klokken staan daar De tegenwoord?.ge klok draagt tot op... sch ift: "In 1456 tot a i 's eer op den vroegen morgen op een vrachtauto, r M r a gegoten. aan den groote en l

12 Lucas Crusen en het schultehuis van blz.1630, aanwezig in het Rijksarchief Drenthe). Emmen in het begin van de 18e eeuw. Er bestaan in Drenthe nog een aantal voorma lige schultehuizen (2) bijv. in Anloo, Diever (opvallend en mooi gerestaureerd), Eelde (voor H. D. J. Krikke malig raadhuis, gebouwd in 1654), Havelte (nu gerestaureerde boerderij) en Meppel (gemeen Het schultehuis van Emm en. tehuis), terwijl er in Roden van een schouts boerderij sprake is. Naast het bestuur van de In het schultehuis van Emm en werden zaken "Landtschap Drenthe", zijnde de Drost en gede besproken en afgehandeld door de schulte van puteerden, werd de besluitvorming in Drenthe Emmen. De meeste zaken die besproken en uitgeoefend door de vergadering van behandeld werden bet roffen aangelegenheden Ridderschap en Eigenerfden, representerende binnen het rechtsgebied dat bij de schulte de Staten der Landtschap Drenthe. Daarnaast behoorde, het gebied zijn de: Emmen, Odoorn was op lokaal niveau de schulte bij de uitvoering en Roswinkel. Het gebied van de schulte werd van het bestuur was betrokken. schoutambt of schultambt genoemd. Van een groot aantal van de behandelde zaken zijn De schulte. schriftelijke acten aanwezig. Het zijn de archieven van de schuitengerechten in Drenthe, In het begi n van de 18e eeuw, maar ook reeds en wel van het boven genoemde schultegebied in de 17e eeuw, was het schulte-am bt in van Emm en, Odoorn en Roswinkel. Het heeft in Emmen een erfelijke aangelegenheid. De het Rijksarchief te Assen de inventarisnummers schulte-dynastie Emmen te Emmen heeft 72, 73 en 74; overigens zijn er registers van bestaan van 1625 t/m 1772 (3). In chrono opgesteld. Wel nu, van het genoemde schul logische volgorde (4): tegebied van Emmen , Odoorn en Roswinkel zijn acten aanwezig bet reffende voogdijzaken Evert Warners Emm en, schulte 1625 - 1654 ( 1722 - 1802) en vrijw i Ilige rechtspraak ( 1655 - Warnerus Emmen, schulte 1654 - 1668 1811). De acten van vrijw illige rechtspraak zij n Everhardus Emmen, schulte 1668 - 1685 enigszins te vergelijken met de acten van een Hugo Emmen, schulte 1685 - 1722, t 1724 notaris zoals wij die nu kennen, en betroffen Christiaan Walter Emmen, schulte 1722 - 1772 vaak overeenkomsten met fi nanciële aspekten zoals regelingen van o.a. vastgoed (onroerend Bewoner schultehuis. goed), schuldbekenten issen, testamenten en andere overeengekomen contracten. De acten In de eerste decennia van de 18e eeuw was van voogdijzaken betroffen met name de naast de woning van de schulte te Emmen (later benoemi ng/vaststelling van een hoofdmom ber het schultehuis genoemd, nog weer later het en de overige mombers, bedoeld zi jn de eerst Wi llingehuis, zi e noot 1) er ook bewoning op aangewezen voogd en de toeziende voogden een nabij gelegen huis, dat toen het schultehuis bij een voogdijschap. werd genoemd, er is hier zeer waarschijnlijk Het schultehuis in Emm en bestaat thans niet sprake van de woning van de eerste tw ee meer, oudere Emmen aren hebben het nog wel schultes van de Emmen-dynastie (5). Die gekend (1 ). Maar toch was er in een bepaalde bewoner van het (oude) schultehuis was Lucas periode in Emm en sprake van nog een schulte Crusen (Lucas Crouse). Hij heeft het schulte huis, de beide schultehuizen hebben een tijd huis bewoond blijkens het haardstedenregister lang gelijk bestaan, het ene huis werd bewoond van Emmen in 1742: het "Scholtenhuijs bevaren door de schulte en het andere huis werd schul bij Lucas Crusen bewoont staat nu leeg". tehuis genoemd (zie met name Haardstedenregister Emmen in het jaar 1742,

13 Lucas Crusen is een paar jaar later overleden de schulte en diens vrouw, nl . Hugo en nl. in 1748 en op 23 febr. van dat jaar te Emmen Adriaantje (10). Zo te zien st ond Lucas Crusen begraven (6). Waarom Lucas Crusen in het jaar op goede voet met de schulte Hugo Emmen, 1742 al niet meer in het schultehuis woonde is zonder twijfel heeft het vernoemen van twee niet met zekerheid bekend, zorgen van finan kinderen, eigenlijk drie, naar de schulte en diens ciële aard zijn zeer waarschijnlijk. Niet onmo vrouw de goede verstandhouding verstevigd. gelijk is dat de zorgen zijn ontstaan na het over lijden van de schulte Hugo Emmen in 1724 (7), De kinderen van Lucas Crusen (1 1): dat zou kunnen; maar ook niet onmogelijk is dat de verhouding van Lucas Crusen, als bewoner Lucas Crusen is eerst met Anna Berents en beheerder van het schultehuis, met de getrouwd, zij worden in 1706 als lidmaten van nieuwe schulte, de zoon en opvolger van de de kerk van Emmen ingeschreven (12). overleden Hugo Emmen, een rol heeft Lucas Crusen, geb. ca.1680, overl. Emmen gespeeld.Bood het schultehuis van Emmen 1748, trouwt (1.) Anna Berents, geb./dp. dest ijds ruimte voor meerdere soorten van Emmen 1685, overl./begr. Emmen 30-3-1 722. act iviteiten, zoals bijv. de administ rat ie van acten, en had het schultehuis ook een tapperij? Kinderen (1e.): Dit laatste ligt voor de hand, want Lucas Crusen - Grietje, dp.Emmen 7-7-1706; tr.Emmen 4-2- staat een paar maal in het actenboek van de 1725 Roelef Hendriks Niesmit . voogdijzaken vermeld bij de personen die -Albertjen, dp.Emmen 25-4- 1708. declarat ies en/of vorderingen hadden. In drie - Roelof, dp.Emmen 26-1-1 710. actes valt op dat Lucas Crusen verteringen in - Hugo, dp.Emmen 10-1-1 712; overl. in 1715. rekening bracht (actes in de jaren 1722, 1724 - Berendjen, dp.Emmen 4-3-1 714. en 1726), al staat in het reg ister er niet vermeld - Hugo, dp.Emmen 29-3-1716, overl.4-12-1776; wat voor soort verteringen er waren gebruikt (8). tr.Emmen 10-1 1-1754 Annegien Andries, bei Het is niet onwaarschijnlijk dat de voogdij den te Weerdinge. beraadslagingen in het schultehuis plaats von - Jan, dp. Emmen 28-5-1719; overl. in 1763. den en zodoende zullen daar ook de genoemde - Adriaantje, dp.Emmen 22-3-1 722. verteringen wel zijn genuttigd. In de acten van de vrijwillige rechtspraak komt de naam van Lucas Crusen trouwt (2.) Emmen 19-1 1-1724 Lucas Crusen ook een aantal keren voor: In Lammigje Arents Grellen, geb./dp. Emmen 1708 werd hij genoemd als gemachtigde voor 1687, wed. van Hendrik Derks (overl. 1723). de Ontvanger-generaal Ellents; in 1719 en 1721 trad Lucas Crusen als getuige op bij geldelijke Kinderen (2e.): leningen van derden bij de diaconie van -Annigjen, dp. Emmen 21-10-1725. Emmen; in 1723 wordt beschreven dat Lucas - Warmolt, dp. Emmen 13-6-1 728. Crusen zelf een lening aangaat ; en in 1732 wordt zijn naam genoemd als zijnde de Leegst and van het schult ehuis in 1742. echtgenoot van Lammigje Grellen, leden van zijn schoonfamilie st aan als boedelbezitters Wat opvalt zijn de namen van twee kinderen van beschreven in die acte. Opvallend is dat in het eerste huwelijk van Lucas Crusen. De 1712, en ook nadat de schulte Hugo Emmen namen Hugo en Adriaantje waren dest ijds geen met Adriana Theodora de Quaat te Alkmaar is typische Drentse namen, een vernoeming naar getrouwd (in october 1712 werd het 'kerkel ijk' de schulte en zij n vrouw (Hugo Emmen en attest door de kerk van Emmen afgegeven voor Adriana Theodora de Quaat) ligt daarom nogal ondertrouw van de schulte Hugo Emmen, op voor de hand, zie boven. Overigens was de Hollant (9 ) ), Lucas Crusen twee van zijn schulte Hugo Emmen zelf vernoemd naar zijn kinderen bij de geboorte heeft vernoemd naar grootvader van moederszijde, Hugo van

14 ,�'2> Bevervoorde uit Ootmarsum (13). Lucas Crusen huijsvrouw, kinderen en erfgenamen, verk en zijn vrouw An na Berents, bewoners van het larende aan de schafte Christiaan Walter schultehuis van Emmen , zijn de enigen buiten Emmen opregt en de deugdelijk wegens mijn de schultefam ilie van wie bekend is dat ze penningen, carspelrekeningen, verschoten geld, kinderen vernoemen naar de schulte en diens etc, na deductie van het daarop betaalde verdi echtgenote. Dat pleit zeker voor een goede ver ende en hetgene hem uit de carspelrekeninge standhouding met de schulte. Maar toch kom t er van het jaar 1737 was competerend en wat een einde aan de bewon ing van het schultehuis verder van de creditor opgemelt nog te hebben door Lucas Crusen en zijn familie, want in 1742 te praetenderen, alles tot dato dezes, berekent blijkt het schultehuis leeg te staan (14). Als over schuldig te wesen een summa van een hondert weging voor die leegstand het volgende. We en-veertig Caroli-gulden, belovende en aan kunnen lezen in de acte van de vrijwillige recht nemende die summa jaarlijks tegen vier per spraak van 11 juni 1738 dat Lucas Crusen en cento te sullen verrenten, sul/ende het eerste zijn kinderen een schuld hebben bij de schulte jaar interesse komen te vervallen op Ligtmis Cristiaan Walter Emmen vanwege mijn 1739, vermits het verschot reeds in de maand penn ingen (opbrengsten van veilingen ), car Januarij 1738 is gedaan en de schulte van mijn spelreken in gen en verschoten geld penningen, carspelrekeninge, etc. doenmaals (voorgeschoten geld). Ook zijn woning, het ook heeff geëxteert, ende vervolgens alle jaren schultehuis te Emmen , komt nu in het geding. op Ligtmis ter fijt van aflossen welke aan weers De veronderstelling dat Lucas Crusen met zijn kanten sa/ vrijstaan mits voorgaande de fami lie het schultehuis in deze periode heeft ver Landregtelijke loskondiginge een vierdendeel laten dringt zich hierdoor sterk op, juist omdat er jaars voor de verschijndag dewelke bestiert vier jaar later, in 1742 , sprake is van leegstand sijnde beloovde de comparant voorschotkapi van het schultehuis. De schulte Christiaan taal met rente als dan agterwesende interessen, Wolter Emmen zelf woonde destijds niet in het kost en schadeloos weder te sullen opbrengen. schultehuis, maar tw ee huizen verderop (15). Stellende voor kost en schadeloos voldoeninge De relatie met de jonge schulte lijkt door de van meergemelt kapitaal en de daar op te ver bovengenoemde fin an ciële kw estie bekoeld. lopene interessen allesijnde bereits hebbende Wat in ieder geval duidelijk naar voren komt is, en nog te verkrijg ene vaste en tilbare eigene en dat de verhouding van Lucas Crusen met de besondere goederen en in specie sijn huis en jonge schulte Christiaan Walter Emmen in 1738 hof in Emmen gelegen en tegenwoordig bij hem, een andere is dan die hij 25 jaar eerder had met comparant, wordende bewoont, ten gewissen diens vader, de toenmalige schulte Hugo hypotheek en onderpand, ten einde hij sulx daar Emmen. Daar de schulte Christiaan Walter uit ten alle tijde kost en schadeloos moge en Emmen in de acte van 1738 een van de partijen kan erlangen. Leggende hier op ten dien ende is, wordt de acte behandeld door Lambert aan de creditor den stok na maniere van Ludolph Huisingh, schulte van Sleen . Orentschen Landregte welke bij de creditor, de Fragment van de acte van 1738 (16): schafte C. WEmmen, in gelijke gestalte weder is

.... Lambert Ludolph Huisingh, wegens hogere opgenomen. Te n waarheits oorconde hebbe ik overheid Banher-scholte over Zuidenvelt en schafte qq desen versegelt en neffens schafte van Sleen cum annexis ambtsgaders keurnoten en den comparant getekent. Actum geauthoriseerde schafte van Emmen, Odoorn Emmen, den 11 Junij 1 738, onderstaant, ende Roswinkel certificere hier mede dat per soonlijk voor mij en twee gequalificeerde L. L.Huisingh, scholte qq keurnoten-geërfden in de marke Emmen, dit R.Hendriks Cremers waren Roelof Hendriks Cremers en Roelof R.Quants Quants, gecompareert en erschenen is Lukas Lukas Kruse Cruse tot Emmen mede caverende voor zijn Geregistreerd, 12 juni 1738.

15 We komen de naa m Lucas Crusen (Lucas 5. Haardstedenregister Emmen 1695. In het Cruse/Kruse) in de acten va n voogdijza ken of latere woonhuis van Lucas Crusen woonde in van vrijwillige rechtspraak na het jaa r 1738 niet 1695 de oude weduwe 'schult inne', weduwe van meer tegen. Ook wordt zijn naam in het Wa rnerus Emmen t 1668, in het woonhuis van Haardstedenregister ni et meer genoemd, de latere schultes, v.a. schulte C.W.Emmen, mogelijk woont hij dan bij iemand in. Tien jaar (het Willingehuis?) woonde in 1695 de jonge later, in 1748, wordt zijn overlijden gemeld. weduwe 'schult inne', weduwe van Everhardus Emmen t 1685. Tenslotte 6. Begraafboek Emmen 23-2- 1 748. Het in de twintigste eeuw afgebroken schulte huis va n Emmen (het Willingehuis) dateert 7. Begraafboek Emmen 11-3-1 724. mogelijk van het begin va n de 18e eeuw en was sindsdien de woning va n de schultefamilie, het 8. Register voogdijzaken. stond iets zuidelijker, dichter bij de Ned.Herv. kerk van Emmen dan het 'andere en oudere' 9. Trouwboek Emmen 23-10-1712. schultehuis, dat waa r Lucas Crusen tot 1738 in woonde. Het huis van Lucas Crusen is lat er 10. Jubileumboek NGV afdeling Drenthe 1999, bewoond geweest door de fa milie Cremers (17) blz. 73/74. die er een herberg in had. 11. Doopboek kerk Emmen 1706 - 1728. Noten. 12. Lidmatenregister kerk Emmen, pasen 1706. 1. Voormalig z.g. Wi llingehuis te Emmen; in Huizen van stand, blz.9 7 Urn99. B. J. Mensingh; 13. Havezat en in Twente, blz.505. st ilte, blz. 25-29 . 14. Haardstedenregister Emmen 1742, 2. Kunstreisboek voor Nederland, hoofdst uk blz.1630 . Drent he, blz. 128 Urn 147. 15. idem. 3. Jammer is dat in het boek "Geschiedenis van Emmen en Zuidoost-Drent he", uitg.Boom 16. Schuitengericht Emmen-Odoorn-Roswinkel Meppel/Amsterdam 1989, de namen van de 11-6- 1 738. schultes van Emmen ontbreken, op zijn minst had een vermelding va n de schulte-dynast ie 17. Haardstedenregister Emmen 1742, blz. 1 630 met de opmerkelijke naa msgelijkenis met de en 1764, blz.1639. plaatsnaam Emmen daar in toch aangetroff en mogen worden. Trouwens ook het schultehuis wordt in het genoemde geschiedenisboek niet aa n de orde gesteld. Deze leemten doen vreemd aan omdat de schultes en het schulte huis tot de inst it utionele voorlopers behoren va n het in genoemd boek ruim besproken heden daags best uurscentrum va n Emmen.

4. Geïllustreerde plaatsbeschrijving van de gemeente Emmen, blz.10.

16 Bronnen en literatuur: - Doop-, trouw- en begraafboeken van Emmen; RAD te Assen . - Register van acten van vrijwillige rechtspraak, - Geïllustreerde plaatsbeschrijving van de 1655 - 1811. (Dr.S.G.Hoven kamp). gemeente Emmen . Uitg.Noorderboek; Groningen 1980. - Register van acten van voogdijzaken , 1722 - 1802. (Dr.S.G.Hoven kamp). - Jhr.A.J.Gevers en A.J.Mensema. De Havezaten in Twente en hun bewoners. Zwolle, - J.Bos, F. J.Hulst, P.Brood. Huizen van stan d, uitg.Waanders 1995. geschiedenis van de Drentse havezaten en andere herenhuizen en hun bewoners. -Schuitengericht Emmen-Odoorn- Meppel/Amsterdam 1989. Roswin kel 11-6-1738. In RAD. - Kunstreisboek voor Nederland. Zevende herziene druk; Rijksdienst voor - B.J. Mensingh, Toen stilte nog te horen was. Monumentenzorg te Zeist. Uitg. Drenthe, Beilen, 1999. Amsterdam/ Antw erpen 1977.

- Haardstedenregister Emmen 1695, 1742 en 1764; RAD (Rijksarchief in Drenthe) te Assen .

- J.E.Gerrits-Koek. Kwartierstaat familie Koek, in Jubileumboek NGV afdeling Drenthe 1999.

• . ·' -··---� �-:��!��{§-�·'.�4.- �-/" I - '..I:�11. .·-��Jtl/ � , - �r.:.: �,p? · 1L . <�·� - · " ' : . . ... · . · �� " - ':!, #��Jr:;_� -- · _- - �-

17 BIJLAGE

Jaartallen en de twee schultehuizen te Emmen

Er is in Emmen sprake van twee schultehuizen, namelijk een schultehuis en een woonhuis van de schulte, aldus het haardstedenregister van Emmen in 1742. In 1695 woont in het schultehuis de oude weduwe schultinne, in het woonhuis van de schulte woont dan de jonge weduwe schultinne. Gezien de ontw ikkeling van de bewoning van beide schultehuizen is het meest waarschijnlijk dat het woonhuis van de schulte, waar in 1695 de jonge weduwe woont later het schultehuis wordt genoemd, nog weer later het Willingehuis. Een ontwikkeling door de jaren volgt .

Schultehuis woning schulte (l ater schultehuis ge noemd)

1668 Schulte Warnerus Emmen t Christina Sijbilla Wij smans, is weduwe Later de oude weduwe genoemd 1677 Schulte Everhardus Emmen tr. Aleida van Beverfoorde, uit Ootmarsum 1681 dp. zoon Hugo Emmen 1685 Schulte Everhardus Emmen t Aleida van Beverfoorde, is weduwe, later de jonge weduwe genoemd 1695 haardstedenregister: oude weduwe schultinne jonge weduwe schultinne 1702 Hugo Emmen is schulte 1705 Lucas Crusen tr. (1) An na Berends Zij wonen in het schultehuis; in 1708 wordt Lucas genoemd als gemacht igde in een acte; laatste acte waar Lucas in genoemd wordt is een acte uit 1738 1708 Aleida van Beverfoorde, weduwe tr. Gerhard Jacob van Danquelman Wellicht gaat schulte Hugo Emmen nu het huis uit en gaat in het schultehuis wonen , bij zijn groot moeder en de bewoners Lucas Crusen en An na Berends? 1712 Hugo Emmen tr. (Alkmaar) Adr iana Theodora Quaat kinderen Lucas Crusen en An na Berends worden nu genoemd naar Hugo en zijn echtgenote Adriana 1718 Grootmoeder Christina Sybilla Wijsmans t 1719 Dudo Edzens t ten huize van de schulte Dudo Edzens was advocaat in de Landschap Drenthe 1722 Anna Berends e.v. Lucas Crusen t 1723 Adriana Theodora Quaat, e.v. Hugo Emmen t

18 1724 Schulte Hugo Emmen t Lucas Crusen tr. (2) Lammigjen Arents Grellen, wed. van Hendrik Derks 1725 Christiaan Wolter Emmen, verblijft in Amsterdam, waarschijnlijk studie 1730 Christiaan Wolter Emmen wordt schulte 1731 Aleida van Beverfoorde, weduwe Danquelman t 1734 Schulte Christiaan Wolter Emmen tr.(1 ) Francina Hensbeek 1735 Francina Hensbeek t. dp. nagelaten Dochtertje Francina 1738 Lucas Crusen heeft financiële schulden, zal hierna het schultehuis niet langer bewonen 1740 Schulte Christiaan Wolter Emmen tr. (2) Allegonda Johanna Carsten 1742 Schultehuis staat nu leeg volgens het Woning schulte C. W. Emmen volgens haardsteden register het haardstedenregister 1746 wordt niet meer beschreven als woning schulte C. W. Emmen, volgens schultehuis, nu herberg van wed. Cremers het haardstedenregister

liAA."�D•>'l1E��-F.GIS'� Z!'�'Et;

schul tehuis scheel ;:oni.ng schulte kerk Q) _,, () /bqj A (J û() ÛClilÛiL 1 A Ûo(l 1,:;r- z (Î A �rî (Î�M ÎLL

0. S, = oude werJ, f·� (:hUlt.i.rm� :J.$ . � jonl'"!" ·..,wl . «c':.ul"'..inne

L.<: . • iuc8.S Gru•v1, stan.t l.

19 � g� .. �� &en. �� en.�«iLA:�� w.d.wui� k q)e� -Wa4� en de � -Wa4�· ffi� L.n � un. �ui�� ui54f � md'. in. � � � m w.d.wen u.n. k � � � �· e1 ft.d� de � 4 � de � � 4 n.i.d �. m.

()'"} IUUU q)#. f.fioa, ��de� �-q)� ( �, � 98.