GEZOND IN DE GEMEENTE EMMEN PROJECTPLAN GIDS

Stimuleringsprogramma Gezond In De Stad, Gezond in Emmen emmen nieuw- emmer-compascuum emmer- erfscheiderveen foxel scholtenskanaal weerdinge nieuw emmen barger-oosterveen barger-compascuum klazienaveeWn nieuw-dordrecht -noord nieuw- amsterdam erica schoonebeek barger-oosterveld emmerschans zuidbargeGEZOND IN DE loeksham emmen nieuw-weerdinge roswinkelGEMEENTE emmer-compascuum EMMEN emmer-erfscheiderveen foxel scholtenskanaalPROJECTPLAN weerdinge GIDS zwartemeer nieuw-schoonebeek weiteveen barger-oosterveen barger-compascuum klazienaveen nieuw-dordrecht klazienaveen-noordStimuleringsprogramma Gezond In De Stad, nieuw-amsterdam Gezond in Emmen veenoord erica schoonebeek zandpol amsterdamscheveldjuni 2015 barger- oosterveld emmerschans noordbarge loeksham oranjedorp emmen nieuw-weerdinge roswinkel emmer-compascuum emmer- erfscheiderveen foxel scholtenskanaal weerdinge zwartemeer nieuw- schoonebeek weiteveen barger-oosterveen barger-compascuum klazienaveen nieuw-dordrecht klazienaveen-noord nieuw-amsterdam veenoord erica schoonebeek zandpol amsterdamscheveld barger- oosterveld emmerschans zuidbarge noordbarge loeksham oranjedorp SAMENVATTING GEZOND IN DE GEMEENTE EMMEN PROJECTPLAN GIDS

GIDS Emmen sluit aan bij het landelijke programma In 2015 ligt in de gemeente Emmen het accent voor GIDS biedt kansen voor innovatie in het sociale domein. Gezond In… en beoogt een duurzame, integrale en GIDS op: Sociale relaties, preventie en participatie zijn belangrijk doelgerichte aanpak van gezondheidsachterstanden. • bewustwording over gezondheid, gezonde leefstijl en voor gezondheid en zij beïnvloeden elkaar. Dit geldt ook Het GIDS-project beoogt de gezondheid en een gezonde gezondheidsvaardigheden via activiteiten, evenementen, voor de fysieke omgeving en gezondheid. Daarom wordt leefstijl van inwoners te bevorderen en sociaaleconomische markten in buurten en wijken; geïnvesteerd in de toegankelijkheid. Ook communicatie gezondheidsverschillen in de gemeente Emmen terug • preventie, met specifieke aandacht voor de jeugd; door middel van nieuwe apps biedt inwoners inzicht te dringen. GIDS sluit aan bij de gezondheidsvragen • een inventarisatie van gezondheidscijfers en opstellen van in de toegankelijkheid van gebouwen en omgeving. en initiatieven in de wijken en dorpen van de gemeente dit projectplan; Voor het stimuleren van beweging is het wenselijk Emmen. • de organisatie van de gezondheidsbeurs op 15 oktober dat wordt voortgegaan met het aantrekkelijk inrichten 2015 waarbij inwoners elkaar inspireren om gezond te van schoolpleinen, buurten en wijken. Relatief kleine Gezondheid is sterk gerelateerd aan opleidingsniveau. leven en actief deel te nemen aan het maatschappelijk investeringen leveren veel gezondheidswinst op voor de Mensen met een lage opleiding hebben vaker leven; jeugd en buurtbewoners. gezondheidsproblemen en leven gemiddeld zeven jaar • de nieuwe website www.gezondinemmen.nl met Het ministerie van VWS heeft middelen gereserveerd voor korter dan mensen met een hoge opleiding. De gezondheid inzichtelijke inwonersinitiatieven, weblogs en interactieve GIDS in de gemeente Emmen. Van 2015 t/m 2017 is jaarlijks van jongeren op het vmbo is aanzienlijk slechter dan op communicatie; b 382.486,- beschikbaar. Het voornemen is om in de zomer havo-vwo. Zowel onder jongeren als onder volwassenen • het faciliteren van inwonersinitiatieven door het beschik- van 2015 tevens een projectleider voor GIDS te benoemen is overgewicht toegenomen. 81% van de volwassenen in baar stellen van middelen via het nieuwe Werkbudget voor die verbindingen legt binnen en buiten de gemeente. de gemeente Emmen voelt zich goed gezond. 85% van Informele Zorg en Gezondheidsbevordering; de inwoners in de gemeente Emmen voelt zich psychisch • stimuleren dat inwoners filmpjes en foto’s maken van hun Eind 2015 wordt een advies gegeven aan het college van gezond. Het streven is dat deze percentages toenemen. initiatief op het gebied van gezond gedrag/ontmoeting of B en W over de koers van GIDS voor 2016 en 2017. Het participatie; voornemen is om in 2017 een eindconferentie en een De prognose is dat de zorgvraag zeer sterk stijgt, met • aansluiten bij ontwikkelingen op het sociaal domein, eindevaluatie van het GIDS-project in de gemeente Emmen name vanwege diabetes, COPD, hart- en vaatziekten en de resultaten van de conferentie Samen Verder en te houden. dementie. De inzet is om deze zorgvraag door gezamenlijke afstemming met het Aanjaagteam Sociaal Domein; inspanning van inwoners, maatschappelijke organisaties en • het leggen van verbindingen met het achtjarig de gemeente minder te laten toenemen. gezondheidsprogramma Kans voor de Veenkoloniën, Schakels in de Wijk ( project met inzet van GIDS in de gemeente Emmen wordt georganiseerd wijkverpleegkundigen), jeugdteams, sociale teams, (brede) door een kernteam GIDS met input en feedback van scholen en sport- en buurtverenigingen. sleutelfiguren en bevlogen inwoners van de wijken en dorpen, beleidsambtenaren, professionals, GGD en welzijns- en zorgorganisaties.

4 projectplan GIDS projectplan GIDS 5 4 4 Samenvatting 4 6 Verbinding GIDS op sociaal en fysiek domein 31 6.1 Bestaand beleid en actuele projecten sociale omgeving 31 I Inleiding 8 6.2 Versterking sociaal domein 31 I.1 Gezondheid! 8 6.3 Bestaand beleid en actuele projecten fysieke omgeving 32 I.2 Leeswijzer 9 6.4 Versterking fysiek domein 32 6.5 Contact gemeente en huisartsen 33 6.6 Kans voor de Veenkoloniën 33 2 Kerncijfers gezondheid gemeente Emmen 11 6.7 Wijkverpleegkundigen: Schakels in de wijk 34 2.1 De inwoners 11 2.1.1 De zes gebieden 11 7 Communicatie 36 2.1.2 Leeftijd en gezondheid 12 7.1 Communicatie met inwoners 36 2.1.3 Gezondheid en leefgewoonten van de jeugd in de gemeente Emmen 12 7.2 Communicatie met lokale ambassadeurs 36 2.1.4 Etniciteit en gezondheid 13 7.3 Communicatie met raad en Ministerie VWS 36 2.1.5 Sociaal-economische positie en gezondheid 13 8 Financiën 37 2.2 Lichamelijke en psychische gezondheid 15 8.1 Financiën 37 2.2.1 Lichamelijke gezondheid 15 8.2 Verantwoording GIDS 37 2.2.2 Psychische gezondheid 15 2.2.3 Gebruik van middelen (alcohol, roken en drugs) 15 9 Planning 39 9.1 Activiteiten GIDS 2015 39 2.3 Ervaren gezondheid 16 9.2 Activiteiten(-plan) GIDS 2016 en 2017 39 2.4 Toenemende zorgvraag 16 9.3 Tussenevaluatie, eindevaluatie, monitoring en vervolg 39 2.5 Conclusies n.a.v. kerncijfers gezondheid 17 Bronnen 40 3 Doel en doelstellingen GIDS 19 3.1 Doelen Landelijk Stimuleringsprogramma “Gezond in….” 19 Bijlagen 42 3.2 Doelstellingen GIDS in de gemeente Emmen 20 3.3 Gezondheid! Het verhaal van de inwoners 20 1 Sporen en pijlers “Gezond in….” 42

4 Werkwijze: zichtbaar maken, verbinden en inspireren 23 2 www.gezondinemmen.nl 43 4.1 Aansluiten bij gezondheidsvragen in de wijken en dorpen 23 4.2 Activiteiten inwoners op het gebied van gezondheid en participatie 23 3 Gezondheid in de gemeente Emmen 44 4.3 Aanvraag en toekenning GIDS-gelden 26 3.1 Gemeente Emmen, onderscheiden gebieden en bevolkingssamenstelling 44 4.4 Gezondheidsbeurs voor en met inwoners 26 3.2 Fysieke gezondheid 45 4.5 Website Gezond in Emmen 27 3.3 Overgewicht en obesitas in Drentse gemeenten 46 4.6 Inwonersinitiatieven in beeld: inspireren en van elkaar leren 27 3.4 Psychische gezondheid 48 3.5 Gebruik van alcohol en drugs 50 5 Organisatie GIDS-project 29 3.6 Ervaren gezondheid 52 5.1 Kernteam GIDS en lokale ambassadeurs tweede en derde schil 29 5.2 Kennisuitwisseling en ondersteuning 29 4 Gesprekspartners en Kernteam GIDS 53

6 projectplan GIDS projectplan GIDS 7 4 4 4 emmen nieuw-weerdinge roswinkel emmer-compascuum emmer-HOOFDSTUK erfscheiderveen foxel scholtenskanaal weerdinge zwartemeer 1nieuw- schoonebeekINLEIDING weiteveen barger-oosterveen barger-compascuum klazienaveen1.1 Gezondheid! nieuw-dordrechtlaatste vijf jaar is verminderd. Meer positieve resultaten klazienaveen-noordniet roken, geen danwel verantwoord alcoholgebruik, In hoofdstuk nieuw-amsterdam 3 beschrijven we de landelijke en lokale De gemeente Emmen heeft een lange historie met zijn dat het pesten op scholen en uitval op scholen is meer bewegen, geestelijke gezondheid, geboortezorg doelstellingen van GIDS. Het draait om het verhaal van betrekking tot het bevorderen van gezondheid, wijk- verminderd (GGD Drenthe, Onderzoek maart 2015). en gezondheidsvaardigheden. Gezonde(re) inwoners de inwoners: zij inspireren elkaar. Met GIDS geven we veenoorden dorpsgericht werken enerica participatie. Samen met schoonebeek zandpolparticiperen meer,amsterdamscheveld zijn zelfredzamer en dragen meer bij aan een impuls aan gezondheid, aan gezonde leefstijlbarger- en maatschappelijke organisaties en Erkende Overlegpartners Daarnaast zijn er zorgelijke ontwikkelingen. Zo is de economie. innovatie in de zorg. We organiseren samen met inwoners, zijn tal van initiatieven op het gebied van gezonde bijvoorbeeld obesitas( zwaar overgewicht), overgewicht en bewonersinitiatieven, wijken en dorpen en maatschappelijke oosterveld emmerschans zuidbargeDe noordbargebestuurlijke toekomstvisie van de gemeente Emmen loekshamorganisaties een grote Gezondheidsbeurs. Ook oranjedorpkomt er leefstijl, preventie, welzijn en zorg en sport en bewegen cyberpesten toegenomen. Ook is er in de gemeente Emmen georganiseerd. relatief veel problematiek met betrekking tot dementie, hart- gaat uit van “Meer van de samenleving en een andere een website waarbij inwonersinitiatieven goed in beeld emmenDe laatste nieuw-weerdinge jaren zijn dat onder andere: GVIEH en vaatziekten, COPD (longziekte), roswinkel diabetes en obesitas. emmer-compascuumoverheid”. Mogelijkheden en draagkracht van de inwoners worden gebracht. In hoofdstuk emmer- 4 en 5 staat de werkwijze (Gezondheid Versterkt In Eigen Hand), activiteiten van de Obesitas komt onder laag opgeleiden twee keer zoveel voor zelf en hun directe omgeving dienen zo goed mogelijk en organisatie van het GIDS-project. GIDS staat niet op wijkverpleegkundigen, het project Samen Oud, Jongeren als gemiddeld. De zorgvraag neemt sterk toe. Dat is in heel te worden benut. De gemeente wil aansluiten bij wat de zichzelf, maar wordt verbonden met bestaande en nieuwe erfscheiderveenOp Gezond Gewicht (JOGG), Buurt Vitaal Emmermeer, foxelNederland zo. Descholtenskanaal zorgvraag op het platteland neemt echter samenleving zelf kan enweerdinge wil en biedt een vangnet voor programma’s zwartemeer en met projecten op het sociale en fysiek nieuw- de Gezonde School, Emmerhoutlijm en Dorpenzorg. Ook twee keer zoveel toe als in stedelijke gebieden in Drenthe, degenen die niet of onvoldoende zelfredzaam zijn. De domein. In hoofdstuk 6 beschrijven we hoe we dat willen heeft de gemeente Emmen samen met Sport Drenthe, het meest op de veengronden(Factsheet sociaal domein gemeente faciliteert meedoen aan de samenleving en doen. Bijvoorbeeld door de verbinding te leggen met JOGG, schoonebeekde GGD Drenthe en de peuterspeelzalen hetweiteveen project 2015). Door demografische barger-oosterveen ontwikkelingen, vergrijzing, innovatieve projecten en wil de zorg vanbarger-compascuum professionele Samen Oud, Kans voor de Veenkoloniën, Schakels in de Kinderen Sportief op Gewicht georganiseerd. Verder was ontgroening en krimp neemt de druk op de mantelzorg zorgaanbieders verbinden met de informele zorg. Wijk en toegankelijkheid van gebouwen en gebieden. het Actieplan Sport en Bewegen een groot project van de sterk toe. klazienaveengemeente, Emmen Revisited, inwoners ennieuw-dordrecht professionals. klazienaveen-noordIn het GIDSproject spelen inwoners de hoofdrol. In hoofdstuk nieuw-amsterdam 7 beschrijven we de communicatie met Dit was een interactief proces gericht op sportstimulering, Met het volksgezondheidsbeleid streeft de gemeente ernaar Inwonersinitiatieven en samenwerkingsprojecten maken betrekking tot GIDS. In hoofdstuk 8 volgt informatie waarbij inwoners en verenigingen een zeer belangrijke rol om samen met inwoners en organisaties gezondheid en we zichtbaar en krijgen een podium. Mensen inspireren en over de financiën en verantwoording van GIDS. Tenslotte veenoordhebben gespeeld. erica schoonebeekeen gezonde leefstijl te bevorderen en de verbinding zandpol te enthousiasmeren amsterdamscheveld elkaar. worden in hoofdstuk 9 de planning en inzicht barger- in het vervolg leggen tussen formele en informele zorg. Dit wordt gedaan Inwoners laten zien wat er allemaal gebeurt. De gemeente weergegeven In het kader van lokaal gezondheidsbeleid is en wordt veel door informatie, advies en maatregelen op het gebied en maatschappelijke organisaties willen erkenning en oosterveldaandacht besteed aan leefstijl. Ditemmerschans heeft geleid tot positieve van preventie, jeugdgezondheidszorg, zuidbarge volwassenen- en waardering noordbarge geven voor inspirerende mensen en activiteiten. loeksham oranjedorp resultaten. Zo hebben GVIEH en het Actieplan Sport en seniorenzorg en infectiebestrijding. We leren van goede voorbeelden in de gemeente zelf en van Bewegen goede resultaten opgeleverd op meerdere fronten. onderzoek en praktijkervaring elders in Nederland en uit het emmenWandel- ennieuw-weerdinge loopgroepen en eetkamergroepen zijn ook na Via het stimuleringsprogramma roswinkel GIDS (Gezond in de Stad) emmer-compascuumbuitenland. Immers: goed voorbeeld doet goed volgen. emmer- afloop van het project zelfstandig doorgegaan. Ook zijn zet de gemeente Emmen zich in voor het verbeteren van er fitheidstesten gehouden waar veel belangstelling voor de gezondheid van inwoners en voor het verkleinen van de erfscheiderveenwas. Hierdoor zijn mensen aangezet tot gezonder gedrag foxelsociaal- economische scholtenskanaal gezondheidsverschillen. 1.2 Leeswijzer weerdinge zwartemeer nieuw- en tot een meer verantwoorde leefstijl. Andere activiteiten GIDS is een stimuleringsprogramma “Gezond in…2014- In dit projectplan worden de doelen, werkwijze en voor een verantwoorde leefstijl betreffen onder andere 2017” en vloeit voort uit het Nationaal Programma uitvoering van GIDS toegelicht. In hoofdstuk 2 staan schoonebeekinterventies om te stoppen met roken en weiteveenalcoholpreventie. Preventie 2014-2016 Allesbarger-oosterveen is Gezondheid. GIDS actuele kerncijfers over gezondheid enbarger-compascuum leefstijl in de Uit recent onderzoek van de GGD Drenthe blijkt dat het heeft als doel gezondheid en een gezonde leefstijl te gemeente Emmen. Hiermee schetsen we een beeld van klazienaveenaantal mensen dat rookt en alcohol drinkt nieuw-dordrecht in Drenthe de bevorderen. Hierbij ligt het accent op gezonde voeding, klazienaveen-noordgezondheid en aanknopingspunten voor verbetering. nieuw-amsterdam veenoord8 projectplan GIDS erica schoonebeek zandpol amsterdamscheveld projectplanbarger- GIDS 9 oosterveld4 emmerschans zuidbarge noordbarge loeksham oranjedorp4 4 HOOFDSTUK2 KERNCIJFERS GEZONDHEID GEMEENTE EMMEN

2.1 De inwoners welzijn- en zorgorganisaties, woningcorporaties en vertegenwoordigers van het midden- en kleinbedrijf. 2.1.1 De zes gebieden De wijk- en dorpsteams maken maatschappelijke agenda’s De gemeente Emmen bestaat uit de volgende zes gebieden: die richting bieden voor de toekomst. Het is de bedoeling dat in de komende periode gezondheidsthema’s nog De Monden nadrukkelijker op de agenda komen. Dorpen: Nieuw-Weerdinge, Roswinkel, Emmer- Compascuum, Emmer-Erfscheiderveen, Foxel Scholtenskanaal en Weerdinge.

De Blokken Dorpen: Zwartemeer, Nieuw-Schoonebeek, Weiteveen, De Monden

Barger-Oosterveen, Barger-Compascuum, Klazienaveen, Noord Nieuw-Dordrecht en Klazienaveen-Noord. Oost

De Blokken De Velden Zuid Dorpen: Nieuw-Amsterdam, Veenoord, Erica, Schoonebeek, Zandpol en Amsterdamscheveld. De Velden Noord Wijken: Emmen Centrum, Emmermeer, , Bargermeer- Meerveld.

Oost Dorpen: Barger-Oosterveld en Emmerschans. 2.1.2 Leeftijd en gezondheid Wijken: Emmerhout en Angelslo. In Emmen wonen evenveel mannen als vrouwen. De verdeling naar leeftijd verschilt per gebied. In Emmen- Zuid Noord wonen de meeste mensen van 65 jaar en Dorpen: Zuidbarge, Noordbarge, Loeksham en Oranjedorp. ouder, terwijl in Emmen-Zuid en De Velden relatief Wijken: Bargeres, Delflanden, Parc Sandur en de de meeste jongeren tot 25 jaar wonen (Bijlage 3, Rietlanden. Bevolkingssamenstelling, Figuur 1). Ouderen zijn in het algemeen minder gezond en minder gezondheidsvaardig In deze gebieden zijn wijk- en dorpsteams met afge- dan gemiddeld. Ook hebben zij vaker astma, diabetes, vaardigden van wijk- en dorpsverenigingen, in woners, kanker, hartinfarcten en psychische problemen.

10 projectplan GIDS projectplan GIDS 11 4 4 4 HOOFDSTUK2 2.1.3 Gezondheid en leefgewoonten van de jeugd in 12 t/m 14 jaar bewegen minder (normactief) dan jongeren leerlingen van het vmbo-overig wel veel langer tv dan opleidingsniveau. Lager opgeleide mensen leven gemiddeld de gemeente Emmen van 15 t/m 18 jaar, maar zijn daarentegen wel vaker lid van leerlingen van hogere opleidingsniveaus. Daarnaast zijn ze zeven jaar korter dan hoger opgeleiden. Lager opgeleide De GGD Drenthe heeft in het najaar van 2013 een een sportclub en zitten minder vaak en minder lang achter ook meer tijd bezig met computers, internet en gameboys. mensen verkeren gemiddeld genomen ook langer in een grootschalig onderzoek gehouden onder ruim 8000 een computer, internet of gameboy. Jongeren van 12 t/m 14 Op het gebied van middelengebruik zien we dat leerlingen minder goede gezondheidstoestand, zelfs 15 jaar meer dan jongeren tussen de 12 en 18 jaar uit klas één tot en met pesten zelf vaker dan jongeren van 15 t/m 18, maar zijn ook van het vmbo over het algemeen vaker roken. Wat betreft hoger opgeleiden. zes op het voortgezet onderwijs en in het mbo. Het doel vaker het slachtoffer van pesten. de thuissituatie, maken leerlingen van het vmbo zich vaker Laagopgeleiden, ouderen en migranten zijn in het van dit onderzoek was een actueel beeld te geven van de zorgen over de thuissituatie. Ze hebben echter het idee algemeen minder gezond en hebben vaak minder gezondheid en leefgewoonten van de Drentse jeugd. De Kijken we naar de verschillen tussen jongens en meisjes daar geen hulp voor nodig te hebben. Ook rapporteren gezondheidsvaardigheden dan gemiddeld. Ook hebben zij GGD heeft ook informatie verzameld over de Drentse dan vinden jongens school in het algemeen iets minder vmbo-leerlingen vaker dan leerlingen van hogere vaker astma, diabetes, kanker, hartinfarcten en psychische gemeenten afzonderlijk. Voor de gemeente Emmen leuk en spijbelen ze vaker dan meisjes. Het ziekteverzuim opleidingsniveaus dat ze een ongewenste seksuele ervaring problemen (GGD, 2015). hebben wij op basis van de GGD-tabellen, Resultaten bij meisjes is echter hoger. Meisjes zijn minder positief hebben gehad. Leerlingen van het vmbo geven bovendien Jeugdonderzoek 2013, deze samenvatting gemaakt.1 over de eigen gezondheid en voelen zich vaker belemmerd vaker aan zowel zelf te pesten als slachtoffer van (cyber) Opleidingsniveau is daarom samen met andere factoren door ziekte of aandoening bij dagelijkse bezigheden. pesten te zijn. Ook geven meer jongeren van het vmbo gerelateerd aan gezondheidsverschillen. Wanneer we de gezondheid en leefgewoonten van jongeren Bovendien is er bij meisjes vaker dan bij jongens sprake van mantelzorg dan jongeren van hogere opleidingsniveaus. Indicatoren van Sociaal Economische in Emmen vergelijken met jongeren in de gehele provincie psychosociale problematiek. Jongens hebben daarentegen De gezondheid van de jeugd in de gemeente Emmen is op Gezondheidsverschillen (SEGV) (Factsheet SEGV, 2015) Drenthe, zien we een aantal opvallende verschillen. Wat ongezondere eetgewoonten dan meisjes. Jongens drinken een aantal fronten zorgwekkend. Via de GGD is aangegeven zijn: betreft de gezondheid, blijven jongeren in Emmen vaker vaker en meer frisdrank en eten vaker en meer snacks. dat huisartsen en diëtisten aan de bel trekken. • opleidingsniveau; thuis vanwege ziekte dan gemiddeld in de provincie Jongens voldoen echter wel vaker aan de Nederlandse • inkomen; Drenthe(*). Ook ervaren deze jongeren hun gezondheid Norm voor Gezond Bewegen en zijn iets vaker lid van 2.1.4 Etniciteit en gezondheid • biologische factoren (genetisch en geslacht); zelf als iets slechter(*). Jongeren in Emmen ontbijten een sportclub. Meisjes roken iets minder en gebruiken Van het totaal aantal inwoners in Emmen is 89% • de fysieke omgeving; minder vaak(*), drinken vaker en meer frisdrank(*) en eten minder vaak drugs, maar gebruiken wel even vaak alcohol, van Nederlandse afkomst. Van de inwoners die geen • de sociale omgeving; vaker en meer snacks (*). Ook zijn jongeren in de gemeente alhoewel de hoeveelheid alcohol per keer wel minder is. Nederlandse afkomst hebben, is 7% van westerse afkomst • leefstijl en gezondheidsgedrag; Emmen minder vaak lid van een sportclub(*), kijken vaker Het percentage dat al eens geslachtsgemeenschap heeft en heeft 4% een niet-westerse afkomst. De meeste • de toegankelijkheid en kwaliteit van de gezondheidszorg; en langer tv(*) en maken vaker en langer gebruik van een gehad is het hoogst onder meisjes. Ook geven meisjes aan mensen met een buitenlandse achtergrond wonen in • gezondheidsvaardigheid en het vermogen tot computer, internet en gameboy(*). vaker ongewenste seksuele ervaringen te hebben, alhoewel Emmen-Oost, gevolgd door Emmen-Zuid. (Bijlage 3, zelfmanagement. Positief is echter dat jongeren in Emmen iets minder vaak dit ook verklaard kan worden doordat meer jongens geen Bevolkingssamenstelling, Tabel 1). Over het algemeen is snoepen en minder roken en minder (soft- en hard)drugs antwoord wilden geven op deze vraag. Meisjes beleven de gezondheid van mensen met een niet-westerse afkomst Op individueel niveau zijn er echter grote verschillen in gebruiken dan gemiddeld in Drenthe (*). de thuissituatie als minder leuk en maken zich ook meer minder goed dan van inwoners die in Nederland geboren gezondheidsachterstanden. Wat betreft de thuissituatie, lijken jongeren in Emmen meer zorgen over de thuissituatie. Ook zijn meisjes duidelijk zijn. In vergelijking met andere Nederlandse grote steden is Daarom is het relevant om ook naar leeftijd, sekse, afkomst ingrijpende gebeurtenissen mee te maken (*) en worden ze vaker het slachtoffer van (cyber)pesten en pesten ze zelf het percentage niet-westerse allochtonen laag. Het is echter en gezinscontext te kijken en niet alleen naar sociaal iets vaker lastig gevallen op het internet en/of via de GSM. minder vaak dan jongens. wel van belang om in het GIDS-project extra aandacht economische gezondheidsverschillen. Daarnaast gaat Jongeren van 15 t/m 18 jaar vinden school over het te besteden aan deze inwoners omdat hier nog veel het bij het verbeteren van gezondheid niet alleen om het algemeen minder leuk en spijbelen vaker dan jongeren Buiten verschillen in leeftijd en geslacht, zijn er ook gezondheidswinst te behalen valt. individu, maar ook om het betrekken van het gezin/het van 12 t/m 14 jaar. Ook zijn jongeren van 15 t/m 18 jaar verschillen tussen de opleidingsniveaus in termen van gezinssysteem en de omgeving. Als voorbeeld noemen negatiever over de eigen (ervaren) gezondheid dan jongere gezondheid en levensstijl. Leerlingen van het vmbo hebben 2.1.5 Sociaal-economische positie en gezondheid we dat behandelingen van jongeren die verslaafd zijn veel kinderen en voelen ze zich meer belemmerd bij dagelijkse overduidelijk een hogere indicatie van psychosociale Iets meer dan de helft van de inwoners van Emmen heeft effectiever zijn als het hele gezin bij de behandeling wordt bezigheden vanwege ziektes of aandoeningen. Jongeren van problematiek dan havo- en vwo-leerlingen. Ook ontbijten een opleiding op of onder vmbo-niveau. We zien hierbij betrokken. leerlingen van het vmbo veel minder vaak en drinken ze een verschil tussen de zes gebieden: in de Blokken en de 1 Wanneer uit de statistische analyses naar voren komt dat vaker en meer frisdrank dan leerlingen van de havo en het Monden is het opleidingsniveau gemiddeld wat minder Met het GIDS-project in Emmen streven we naar een betere een verschil tussen Emmen en de provincie Drenthe niet op vwo. Ook zijn leerlingen van het vmbo veel minder vaak lid hoog (Bijlage 3, Bevolkingssamenstelling, Tabel 2.) Er gezondheid van mensen en het verkleinen van verschillen toeval berust is het een significant verschil. In bovenstaande van een sportclub. Ondanks dat leerlingen van verschillende zijn systematische verschillen in gezondheid en sterfte die samenhangen met de sociaal economische status. geven we dit aan met een *. opleidingsniveaus ongeveer even vaak tv kijken, kijken tussen mensen met een hoge en mensen met een laag

12 projectplan GIDS projectplan GIDS 13 4 4 4 HOOFDSTUK2 2.2 Lichamelijke en psychische gezondheid zichzelf psychisch gezond (85%). Ongeveer één op de tien personen geeft aan zich psychisch licht ongezond te voelen 2.2.1 Lichamelijke gezondheid en 3% van de volwassenen voelt zich psychisch matig Ziekten en (chronische) aandoeningen kunnen de ongezond. 2% van de volwassenen is psychisch ernstig gezondheid, het functioneren en het welbevinden van ongezond. mensen beïnvloeden. De meest genoemde aandoening in Over het algemeen hebben hoger opgeleiden vaker een Emmen is gewrichtsslijtage (14% van de volwassenen), goede psychische gezondheid dan lager opgeleiden. gevolgd door een hoge bloeddruk (13%) en migraine (12%). Daarnaast hebben volwassenen tussen de 25 en 49 jaar in Behalve gewrichtsslijtage, zijn deze getallen echter niet de gemeente Emmen een betere psychische gezondheid significant verschillend van de gemiddelde getallen voor dan volwassenen in de leeftijdscategorieën 19-34 jaar en Drenthe. Eén derde van de volwassenen in Emmen wordt 50-64 jaar. Bijna een derde van de inwoners in de gemeente in de dagelijkse bezigheden door hun aandoening(en) Emmen, namelijk 32%, heeft een matig risico op depressie belemmerd (Bijlage 3, Fysieke Gezondheid, Tabel 1 en 2). of een angststoornis. Dat is iets meer dan het Drents gemiddelde van 28%. Voor 3% van de volwassenen is het Overgewicht en obesitas risico op depressie en angststoornissen hoog. Hierbij Wanneer wij kijken naar de fysieke gezondheid, is het van lijken wederom hoger opgeleiden een minder groot risico uiterst belang om ook te kijken naar overgewicht. Met name te hebben op angststoornissen of depressies dan lager in de leeftijdscategorie 35-49 zien we dat, ten opzichte van opgeleiden. Ook vrouwen lopen vaker een (matig) risico de andere Drentse gemeenten, Emmen een relatief hoog op een depressie of angststoornis dan mannen (Bijlage 3, aantal inwoners met obesitas (zwaar overgewicht) heeft. Psychische gezondheid, Tabel 1 en 2). Ook blijkt dat het aantal mensen met overgewicht onder volwassenen en ouderen in Emmen de laatste jaren verder Het aantal personen dat ambulante hulp (korte is toegenomen. Daarnaast laat de Nederlandse Norm van behandelsessies) ontvangt in de gemeente Emmen is hoger Gezond Bewegen ons zien dat circa de helft van de inwoners dan het gemiddelde in Nederland, waarbij ook het aandeel van Emmen niet normactief beweegt. Hierbij bewegen jongeren gemiddeld genomen hoger is (voornamelijk in vrouwen in het algemeen nog minder dan mannen (Bijlage 3, De Monden en De Blokken). Van de zes gebieden wordt Overgewicht en obesitas in Drentse gemeenten, de meeste ambulante hulp gegeven in Emmen-Oost. Er Figuur 1 t/m 7, Tabel 1). is relatief weinig verschil tussen de aantallen klinische behandelcontacten in Emmen en de rest van Nederland. 2.2.2 Psychische gezondheid Wel is het aandeel jongeren in Emmen hoger (Bijlage Psychisch gezonde personen voelen zich meestal goed, ‘Psychische gezondheid’, Tabel 3 en 4). competent en zelfstandig, waardoor men in staat is succesvol te functioneren. Onder ‘succesvol functioneren’ 2.2.3 Gebruik van middelen (alcohol, roken en drugs) verstaan we bijvoorbeeld het kunnen uitvoeren van Wat betreft middelengebruik, lijkt er een lichte daling plaats productieve activiteiten, het onderhouden van bevredigende te vinden in de ambulante verslavingszorg in Emmen. Er relaties met anderen en het kunnen omgaan met zijn echter grote verschillen tussen de gebieden: met name tegenslagen. Een gebrek aan een goede psychische in Emmen-Oost en Emmen-Noord zijn de cijfers relatief gezondheid kan leiden tot angst, neerslachtigheid en hoog. Het aantal hulpvragers voor alcoholgebruik in Emmen stress, wat negatieve consequenties heeft op het menselijk wijkt weinig af van de rest van Nederland. Er zijn echter functioneren (World Health Organization). wel opvallende verschillen tussen leeftijdsgroepen: tot 25 jaar is het aantal hulpvragers in Emmen aanzienlijk hoger De meeste volwassenen in de gemeente Emmen vinden dan in de rest van Nederland. Wat betreft drugsgebruik, is

14 projectplan GIDS projectplan GIDS 15 4 4 4 HOOFDSTUK2 met name het gebruik van cannabis hoger dan in de rest 2.4 Toenemende zorgvraag 2.5 Conclusies n.a.v. kerncijfers gezondheid van Nederland. Ook is de hulpvraag bij jongeren van 12 tot en met 18 jaar in Emmen hoger (Bijlage ‘Gebruik van De prognose is dat het aantal mensen met dementie, alcohol en drugs’, Tabel 1 t/m 3). Het is niet bekend of zij hart- en vaatziekten, COPD (longziekte) en diabetes in vaker problemen hebben of alleen vaker hulp vragen dan Drenthe zeer sterk zal toenemen. Het zorgkantoor heeft Met GIDS willen de gemeente en maatschappelijke gemiddeld in Nederland. een analyse gemaakt voor Zuid-oost Drenthe. Hieruit blijkt organisaties positieve ontwikkelingen laten zien en verder dat de zorgvraag de komende acht jaar sterk toeneemt. Op versterken. 2.3 Ervaren gezondheid de veengronden is het aantal en het percentage mensen • vier op de vijf inwoners (81%) van de volwassenen in de dat last krijgt van dementie, hart- en vaatziekten, COPD gemeente Emmen voelt zich goed gezond; Wanneer we het hebben over ‘ervaren gezondheid’, hebben en diabetes het grootst, daarna op de zandgrond op het • 85% van de inwoners vindt zichzelf psychisch gezond; we het over het oordeel over de eigen gezondheid, ook platteland. De zorgvraag stijgt in de Drentse steden ook, • inwoners tussen de 25 en 49 jaar voelen zich psychisch 85% van de wel de gezondheidsbeleving of subjectieve gezondheid maar minder dan op het platteland en ook minder dan gezonder dan jongeren en ouderen; inwoners in de genoemd. Het gaat hier om een samenvattende gemiddeld in Nederland. • tweederde van de volwassenen heeft geen last van gemeente Emmen gezondheidsmaat van alle gezondheidsaspecten die lichamelijke beperkingen; voor een persoon relevant zijn. De onderliggende Het is van belang dat inwonersinitiatieven, GGD, • de helft van de inwoners beweegt voldoende; vindt zichzelf gezondheidsaspecten variëren per persoon, maar huisartsen, maatschappelijke organisaties, gemeente en • het beroep op de ambulante verslavingszorg daalt licht; psychisch gezond hebben meestal betrekking op zowel de geestelijke als verzekeraars afspraken maken over innovatie in de zorg en • de jeugd in Emmen snoept iets minder vaak, rookt minder en de lichamelijke gezondheid (Deeg, 2009). De meeste preventie om te voorkomen dat bovenstaande prognoses gebruikt minder (soft- en hard)drugs dan in Drenthe (*). volwassenen in Emmen ervaren de gezondheid als goed werkelijkheid worden. Ook moeten nadere afspraken Via het tonen van geslaagde projecten en rolmodellen of zeer goed (81%), 16 % van de volwassenen antwoordt worden gemaakt over financiering van de zorg. stimuleren we een gezonde leefstijl. ‘gaat wel’ en 3% van de volwassenen vindt de eigen Wat dit laatste betreft is het wenselijk dat de gemeente en gezondheid slecht tot zeer slecht. In vergelijking, 84% van verzekeraars meer samen werken en samen investeren in de volwassenen in Drenthe ervaart de gezondheid als goed preventie. of zeer goed en 16% geeft aan de eigen gezondheid slecht tot zeer slecht te ervaren (Bijlage 3, Ervaren gezondheid, Toch komen we er niet onder uit aandacht te vragen voor: Tabel 1). • de toename van het aantal volwassenen en jeugdigen met Vier op de vijf overgewicht; inwoners (81%) van Aantal mensen met • de aanzienlijk slechter gezondheid van jongeren op vmbo de volwassenen in de dan op havo-vwo; een aandoening in gemeente Emmen voelt 2013 en 2023 • laagopgeleiden, ouderen en migranten zijn in het Bron: Achmea algemeen minder gezond en hebben vaker ziekten als zich goed gezond Zorgkantoor (regio- astma, diabetes, kanker, hartinfarcten en psychische analyse voor Zuid-0ost problemen; Drenthe 2014) • lageropgeleiden leven gemiddeld zeven jaar korter en zijn minder gezond; • slijtage aan de gewrichten, hoge bloeddruk en migraine zijn de meest genoemde aandoeningen; • jongeren tot 25 jaar in Emmen vragen vaker hulp dan gemiddeld in Nederland; • de sterke stijging van de zorgvraag in Drenthe, het meest op het platteland, op veengrond nog meer dan op zandgrond.

16 projectplan GIDS projectplan GIDS 17 4 4 4 HOOFDSTUK3 DOEL EN DOELSTELLINGEN GIDS

3.1 Doelen landelijk Stimuleringsprogramma ‘Gezond in…’ Zoals in onderstaand figuur te zien, heeft GIDS vijf sporen: Gezondheid is heel belangrijk. Inwoners die gezond zijn participatie, preventie en zorg, gedrag en vaardigheden, participeren meer, zijn meer zelfredzaam, gelukkiger en fysieke omgeving en sociale omgeving. Daarnaast heeft dragen meer bij aan de economie. Uit wetenschappelijk GIDS acht pijlers: burgers zijn hoofdrolspelers, bestuurlijke onderzoek weten we dat gezondheid en geluk elkaar positief betrokkenheid, synergie circuits, sociale marketing op alle beïnvloeden. niveaus, differentiatie is belangrijk, proces en inhoud zijn belangrijk, publiek en privaat en monitoren en resultaten. In Het landelijk Stimuleringsprogramma ‘Gezond in…’ heeft Bijlage 1 worden de sporen en pijlers toegelicht. als doel een duurzame, integrale en doelgerichte aanpak van gezondheidsachterstanden. Via het Stimuleringsprogramma ‘Gezond in…’ wordt kennis verspreid over werkzame factoren in lokale aanpakken. De landelijke programmadoelen van GIDS zijn: Ook worden concrete voorbeelden gegeven hoe burgers 1. stimuleren dat in veel meer gemeenten een doelgerichte in buurten, wijken en dorpen actief (kunnen) worden en aanpak van gezondheidsachterstanden gerealiseerd wordt; hoe kan worden samengewerkt met scholen, bedrijven, 2. advies op maat en ondersteunen van gemeenten en professionals en maatschappelijke organisaties. lokale partijen; 3. verspreiden, delen en integreren van kennis; GIDS versterkt de lokale aanpak en beoogt de huidige 4. stimuleren dat integrale aanpakken beter worden gezondheidsachterstanden, die te groot en onacceptabel onderbouwd; zijn, te verkleinen. 5. stimuleren van monitoring van de ontwikkeling van gezondheidsachterstanden.

participatie

Figuur 1: Burgers zijn Differentiatie De vijf sporen en hoofdrolspelers is essentieel acht pijlers van

‘Gezond in…’. sociale preventie Bestuurlijke Proces en inhoud omgeving en zorg betrokkenheid zijn belangrijk

Synergie Publiek en circuits privaat

Sociale marketing Monitoren en fysieke gedrag en op alle niveaus resultaten omgeving vaardig- heden

18 projectplan GIDS projectplan GIDS 19 4 4 4 HOOFDSTUK3 3.2 Doelstellingen GIDS in de gemeente Emmen In de komende jaren zal o.a. aandacht worden besteed aan innovatie in de zorg en aan coöperaties op het gebied Met het GIDS-project willen we de gezondheid en een van zorg, dienstverlening, leefbaarheid en duurzaamheid. gezonde leefstijl van inwoners bevorderen en sociaal- Essentieel daarin is de samenwerking tussen bewoners, economische gezondheidsverschillen in de gemeente ondernemers, professionals, gemeente en maatschappelijke Emmen terug dringen. We streven in het bijzonder naar organisaties. een hogere levensverwachting en een betere gezondheid en spannen ons daarbij extra in voor inwoners en groepen 3.3 Gezondheid! Het verhaal van de inwoners met een minder goede gezondheid, meestal diegenen met een lager opleidingsniveau. Goede voorbeelden van inwoners (als rolmodel) en inspirerende inwonersinitiatieven: • Lisanne is gezonder gaan eten, meer gaan bewegen en Naast initiatieven die rechtstreeks door inwoners of voelt zich beter inwonersgroepen worden voorgedragen willen we ook • Inge gaat naar een eetclub kwetsbare inwoners bereiken die zichzelf niet melden. • Marcel is actief in een moestuinproject • Dorpenzorg (Mondenzorg) • Emmer Houtlijm(een netwerk van formele en informele In 2015 ligt het accent voor GIDS in Emmen op: organisaties die met elkaar samenwerken en met elkaar • bewustwording over gezondheid en gezonde leefstijl via verbonden zijn. Emmer houtlijm:plakt beter, houdt beter!) activiteiten, evenementen, markten in buurten en wijken; • Een jongerenwerkster die jongeren aanspreekt om geen • preventie, met specifieke aandacht voor de jeugd; alcohol te drinken • opstellen van dit projectplan GIDS; • Jonge ouders die elkaar ondersteunen bij de opvoeding • inwoners inspireren elkaar op de gezondheidsbeurs; van hun (jonge)kind • een website met inzichtelijke inwonersinitiatieven; • Mensen uit Klazienaveen die naar de nieuwe • beschikbaar stellen van een Werkbudget voor Informele sportplatforms gaan Zorg en Gezondheidsbevordering en bepalen van criteria • Een wijkvereniging, buurtwerker en school die samen en werkwijze; opgetrokken zijn om het schoolplein beter in te richten • het verzamelen van filmpjes en foto’s m.b.t. waardoor kinderen meer gaan bewegen bewonersinitiatieven en stimuleren dat inwoners filmpjes • Een initiatief waarbij kinderen met een verstandelijke en foto’s maken van hun initiatief; beperking en ouderen elkaar ontmoeten • een advies naar de opdrachtgever over het vervolg van • Broodje gezond in de sportkantine in Klazienaveen GIDS in 2016 en 2017; • Deelnemers aan een JOGG (Jongeren op Gezond Gewicht)-activiteit

Via de website GezondinEmmen.nl wordt een overzicht gegeven van alle initiatieven.

20 projectplan GIDS projectplan GIDS 21 4 4 4 HOOFDSTUK4 WERKWIJZE: ZICHTBAAR MAKEN, VERBINDEN EN INSPIREREN

4.1 Aansluiten bij gezondheidsvragen in de wijken en dorpen 4.2 Activiteiten inwoners op het gebied van gezondheid en participatie De gemeente gaat bij de versterking van het sociale domein uit van een gebiedsgerichte aanpak, waarbij wijk- en We inventariseren en faciliteren inwonersinitiatieven. We dorpsgericht wordt gewerkt in zes gebieden: De Monden, vragen inwoners en organisaties om mee te werken aan de De Blokken, De Velden, Noord-, Oost- en Zuid-Emmen. De gezondheidsbeurs. Ook maken we een website Gezond in gemeente Emmen en Emmen Revisited hebben zeer veel en Emmen. Doel hiervan is te zien welke activiteiten er zijn goede ervaring om inwoners in wijken en dorpen actief te in de zes gebieden op het gebied van gezondheid, leefstijl, betrekken bij hun leefomgeving en bij welzijn en zorg. voeding, ontmoeting, sport/bewegen en spel, sociale en Met GIDS sluiten we aan bij wat er leeft in wijken en fysieke omgeving. Van elkaar te leren en elkaar te inspireren. dorpen en bij maatschappelijke agenda’s. Hierbij wil de gemeente onderzoeksresultaten en aanbevelingen van Door vermelding van contactpersonen en websites kunnen de GGD en maatschappelijke organisaties op het gebied burgers zien waar er wat te doen is. Door de website www. van gezondheidsbevordering nadrukkelijk gebruiken om gezondinemmen.nl wordt het zowel voor burgers als voor gezondheidsverschillen te verkleinen. maatschappelijke organisaties gemakkelijker om contact te leggen en van elkaar te leren. De gedachte is dat mensen Inwoners, wijk- en dorpsverenigingen, scholen, elkaar enthousiasmeren, in beweging komen waardoor er sportverenigingen en maatschappelijke organisaties hebben innovatieve samenwerking tot stand komt. talrijke activiteiten, projecten en ideeën op het gebied van gezondheid, informele zorg en participatie. In de mindmap op pagina 24 en 25 wordt weergegeven wat We gaan deze meer met elkaar te verbinden. Kennis er te doen is op het gebied van gezondheid in de gemeente delen, leren van elkaar, een podium bieden en laten zien Emmen. De activiteiten die in deze mindmap staan vermeld, wat inwoners doen en voor elkaar kunnen betekenen. zijn geïnventariseerd op een bijeenkomst met de tweede Waardering laten blijken. Gebruik maken van de kennis en schil in april 2015. De activiteiten zijn onderverdeeld aan de ervaring van professionele en informele zorgaanbieders in hand van de vijf sporen van GIDS, maar zijn eigenlijk niet in het belang van de burgers. één vakje te vangen. Een moestuinproject in een buurt, een schooltuin, een eetgroep of de Monden Fietstocht hebben Tevens sluiten we aan bij initiatieven van scholen zoals de bijvoorbeeld zowel een sociaal als fysiek element. De lijst is Gezonde School, Brede Schoolactiviteiten, Jeugdteams, niet uitputtend. Sociale Teams en bij volksgezondheids-, welzijns- en zorgbeleid.

22 projectplan GIDS projectplan GIDS 23 4 4 4 4

HOOFDSTUK

• 2together there jongerenbegeleiding Emmen • Bewustwording alcoholgebruik onder ouders 4 • Buurt-onderwijssport (BOS-projecten) • Broodje gezond Klazienaveen • Buurtvereniging van de Marelactiviteiten • Delen van eigen oogst (Weerdinge) • Eetcafé 65+ in de Collink Bargercompas • I run to be fit (Gerard Nijboer) • Eetgroepen in elkaars huiskamer • Fit4kids basisscholen Bargercompas • Formulierenbrigades Emmerhoutlijm • Fittest Job down • Film • Monden fietstocht • Helpende handen in beweging • Schoolmoestuin Weerdinge • Informatieavond en vervolgtraject sociale veiligheid Klazienaveen • Schooltuinproject Bargercompascuum • Jeugdsoos Nieuw Weerdinge-verbinding met ouderen • Slim Kids Klazienaveen • Jongeren Boks project (op MBO) • Preventie vanuit Jeugdgezondheidszorg • Kerspellaanflat • PRO Emmen Voeding en Beweging • Naoberschaps Nu Schoonebeek • Wandel- en loopgroepen (uit GVIEH) • Restaurant bewonersbedrijf Leefstijl en Sociale • Ruim 100 sportverenigingen gezondheids- omgeving • Ruim 100 Sociaal cultureel werk (SKW)-activiteiten gedrag door vrijwilligers geleid • Sport en bewegen/bewegingsagogie • Sportpas Bargeres • Straatploeg • Tuinieren en volkstuinen Activiteiten en • Vrijwilligersbank projecten Gezondheid en Participatie Toegankelijkheid Fysieke en kwaliteit van omgeving gezondheidszorg • Belevingstuin Emmerhout • Beweegzones • Gebruik maken van onze bossen en natuur Gezondheids- • Groentetuin Bargeres vaardigheid en • Nieuwe speeltoestellen Centrumplein en Dierenpark vermogen tot zelf- • Nieuw wandelpad naar het AZC • Dorpenzorg Nieuw Weerdinge/De Monden, management • Emmerhoutlijm • Ommetjes in de Rietlanden • Healthy Ageing Noord Nederland • Ontwikkelen Toegankelijkheidsapp • Huiskamerproject Bargeres • Info-panden en inloopcentra • Infopand Bargeres • Ruim 100 sportverenigingen • Inloopcentrum Holdert • Schoolpleinen • Mantelzorg ondersteuning • Bewonersbedrijf Emmerhout • Straatploeg • Growing Workplace • Emmen Unplugged • Mondenzorg (= St. Dorpenzorg) • Schuldhulp als stressreductie • Ontwikkelen Toegankelijkheidsapp • Stressreductie door alfabetisering • Samen Oud Z-O Drenthe • Schakels in de wijk (wijkverpleegkundigen)

24 projectplan GIDS projectplan GIDS 25 4 4 4 4 HOOFDSTUK4 4.3 Aanvraag en toekenning GIDS-gelden De aanvragen voor het werkbudget kunnen worden gedaan De beurs beoogt een levendig evenement te zijn, van en voor zowel aangeleverd worden via de gemeente, maar ook via van mei 2015 t/m november 2015. Besluitvorming vindt inwoners van alle leeftijden. Ook maatschappelijke organisa- inwonersinitiatieven, wijkcoördinatoren, verenigingen, Het college van Burgemeester en Wethouders heeft in gefaseerd plaats in 2015. De uitvoering van de initiatieven ties en verenigingen die bijdragen aan gezondheid, leefstijl en maatschappelijke organisaties en scholen. april 2015 besloten om een Werkbudget Informele Zorg dient in 2015 te starten en kan doorlopen in 2016. gezondheidsvaardigheden van burgers kunnen meedoen. en Gezondheidsbevordering beschikbaar te stellen. Door De gemeente streeft naar een regelarme uitvoering, De beurs is actief, er is veel te zien en te doen, zowel binnen bundeling van de budgetten komt er een werkbudget van die ruimte biedt voor de ideeën die leven in de zes als buiten is er wat te beleven. 4.6 Inwonersinitiatieven in beeld: inspireren en van elkaar leren b 150.000,- voor informele zorg en gezondheidsbevordering gebieden. Binnenkort worden nadere afspraken gemaakt in 2015 voor de zes gebieden. met inwoners, Erkende Overlegpartners, koplopers van Het programma bestaat uit een inleiding van de Enerzijds zijn er al aansprekende films van Hierbij wordt aangesloten bij wensen van inwoners en innovatieve projecten en professionals die kennis en portefeuillehouder, sprekers die plenair een verhaal houden inwonersinitiatieven. Bijvoorbeeld van Emmerhoutlijm vertegenwoordigers van wijk- en dorpsorganisaties op de ervaring hebben op het bevorderen van gezondheid. en interactief aan de slag gaan, workshops en presentaties, en van de Mondenzorg. Anderzijds willen we inwoners gebiedsavonden in het najaar van 2014 en bij het GIDS- Op basis van de ervaring in 2015 wordt nagegaan of in 2016 stands, activiteiten voor jongeren en ouderen, films en stimuleren filmpjes (You Tube etc) te maken. project. een vergelijkbare procedure kan plaatsvinden of eventuele foto’s. We maken zichtbaar welke initiatieven er zijn, Daarom gaan we bijeenkomsten mogelijk maken waar aanpassingen nodig zijn. verbinden initiatieven en inwoners krijgen een podium. inwoners een training kunnen krijgen om een film/ filmpje te maken. Het werkbudget heeft als criteria: De Erkende Overlegpartners (EOP) en andere betrokkenen • de ontwikkeling, versterking en/of vernieuwing van de in de wijken en dorpen in de zes gebieden zijn schriftelijk 4.5 Website Gezond in Emmen Door films worden mensen in beeld gebracht die een informele zorg en ‘gezondheidsbevordering’; geïnformeerd over dit werkbudget. Daarnaast zal via andere goed voorbeeld (“rolmodel”) zijn. Mensen vertellen daarin • bij betrokken instellingen en bewonersinitiatieven binnen communicatiekanalen bekendheid worden gegeven aan dit Via een nieuwe website, www.gezondinEmmen.nl, worden hoe zij hun positie en kansen in de samenleving hebben het gebied moet draagvlak bestaan voor het plan; werkbudget. inwonersinitiatieven in beeld gebracht. De bedoeling is verbeterd. Hierdoor worden ook andere inwoners in • inwoners geven zelf aan welke rechtspersoon (stichting of Naast dit werkbudget voor initiatieven van inwoners dat de website zeer open en toegankelijk is. Zo kunnen vergelijkbare situaties gemotiveerd om het beste uit zichzelf vereniging) in het gebied de verantwoordelijkheid op zich is een deel van de GIDS-middelen beschikbaar voor bijvoorbeeld inwoners die in de ene wijk aan de slag willen te halen en om hun toekomstperspectieven te vergroten. neemt voor de rechtmatige besteding van de verkregen gemeentebrede initiatieven om de eerstelijn te versterken. met een moestuin- of zorgproject contact leggen met financiële middelen uit het werkbudget. Dit betreft bijvoorbeeld het project Schakels in de Wijk en vergelijkbare initiatieven in andere wijken of dorpen. Bijvoorbeeld een filmpje van Emmense jongeren die • inwoners presenteren na afloop van het jaar de resultaten daarnaast ook het project Jongeren op Gezond Gewicht deelnemen aan het BOKS-project op het mbo of een actieve van hun inspanningen (waarvoor geld uit het werkbudget (JOGG). groep Turkse vrouwen die aan het bewegen is stimuleren is benut) aan de andere gebieden en de gemeente in de anderen ook actief te worden. vorm van een informatieve bijeenkomst, presentatie, fototentoonstelling, film of op andere wijze. 4.4 Gezondheidsbeurs voor en met inwoners De filmpjes kunnen zowel op de beurs als op wijk- en • het budget is beschikbaar voor inwonersinitiatieven, buurtbijeenkomsten en via social media, Facebook, Twitter erkende overlegpartners(EOP’s) en instellingen zonder In het najaar van 2015 organiseren wij een onder de aandacht worden gebracht. winstoogmerk, bestaande uit inwoners van wijken en gezondheidsbeurs in en rondom het Hampshirehotel dorpen. in Emmen. Doel van deze gezondheidsbeurs is Ook wordt aan inwoners die een beroep doen op het initiatieven van en voor inwoners op het gebied werkbudget Informele Zorg en Gezondheidsbevordering van gezondheidsbevordering te tonen, mensen te gevraagd van hun project een filmpje of foto’s te maken. Er worden in 2015 afspraken gemaakt over de wijze waarop enthousiasmeren tot een gezonde leefstijl en mee kansrijke, veelbelovende initiatieven gestimuleerd kunnen te doen in hun buurt. Ook inspirerende projecten Inwoners inspireren en leren van elkaar. Goed voorbeeld worden. Bijvoorbeeld door succesvolle en inspirerende en bewezen effectieve aanpakken op het gebied van De website krijgt een link met andere relevante websites werkt! We faciliteren nieuwe ontmoetingen tussen mensen initiatieven van elders te laten zien en (meer) gebruik te gezondheidsbevordering worden gepresenteerd. Met de in de gemeente Emmen en met de landelijke website van die elkaar tot op heden niet zo gemakkelijk vanzelf treffen, maken van bewezen effectieve methoden. Aansluiting bij de beurs dragen we bij aan het bevorderen van ontmoeting, ‘Gezond in´: http://www.gezondin.nu/ maar wel voor elkaar van betekenis kunnen zijn. lokale aanpak en vragen in de wijken en dorpen blijft voorop gezonde leefstijl, beweging, verbinding en innovatie. Bijvoorbeeld ontmoetingen van jongeren met ouderen, staan. De initiatieven die op de website komen te staan kunnen mensen met een beperking en migranten.

26 projectplan GIDS projectplan GIDS 27 4 4 4 HOOFDSTUK5 ORGANISATIE GIDS-PROJECT

5.1 Kernteam GIDS en lokale ambassadeurs eerste en Bij het GIDS-project wordt aangesloten bij de Werk- tweede schil conferentie Samen Verder die in het voorjaar van 2015 is georganiseerd. Hier heeft de gemeente samen met de Het stimuleren van gezondheid, een gezonde leefstijl zorgaanbieders, maatschappelijke organisaties en wijk- en en gezondheidsvaardigheden vragen een procesgerichte dorpsverenigingen ontwikkelingen op het sociaal domein aanpak. GIDS in de gemeente Emmen organiseren we via besproken. De ontmoetingen waren zinvol en er leven een kernteam GIDS (eerste schil), tweede en derde schil. gedachten om dit soort conferenties vaker te organiseren. Het kernteam bereidt bijeenkomsten voor en zet richting De resultaten van de conferentie worden benut om een uit. Het kernteam bereidt bijeenkomsten voor en zet werkagenda op te stellen voor het sociale domein voor de richting uit en is actief betrokken bij dit projectplan. komende twee jaar. In bijeenkomsten met de “tweede en derde schil” betrekken we zowel professionals, beleidsambtenaren op het sociaal domein, sleutelfiguren in de wijken en dorpen (actieve 5.2 Kennisuitwisseling en ondersteuning vrijwilligers en wijkcoördinatoren), welzijnsinstellingen en bevlogen inwoners. Deze mensen denken mee, geven De gemeente wisselt zowel binnen als buiten de gemeente tips/adviezen en feedback en zijn “mede eigenaar” en kennis uit over gezondheidsinitiatieven. Hierbij ligt het ambassadeurs van GIDS. Meedenkers, kartrekkers en accent van GIDS op de lokale aanpak. In gesprek gaan doeners die zorgen dat gezondheidsbevordering écht gaat met de inwoners en scholen via bijeenkomsten, markten, leven. evenementen in wijken en dorpen, de gezondheidsbeurs op In de tweede schil denken professionals van zorgin- 15 oktober 2015 en de nieuwe website. Buiten de gemeente stellingen en zorgverzekeraars mee. Mensen die betrokken vindt zowel informatie-uitwisseling met de buurgemeenten zijn bij gezondheid en zorg wordt gevraagd feedback en Coevorden en Borger-Odoorn(BOCE) plaats als afstemming advies te geven. met de projecten Kans voor de Veenkoloniën en Schakels in de Wijk. Op 15 april 2015 heeft de eerste bijeenkomst plaats- gevonden van de tweede schil. Een geslaagde bijeenkomst Landelijk is er een online platform georganiseerd: www. waar mensen met elkaar kennis hebben gemaakt, gezondin.nu. Dit is een online platform om informatie, gebrainstormd is over burgerinitiatieven en over de doelen kennis en ervaring te delen over de lokale aanpak van en opzet van GIDS in Emmen en de gezondheidsbeurs. In gezondheidsachterstanden. de loop van het jaar komen er nog meer bijeenkomsten met Ook is er een besloten deel van ‘Gezond in…’ om de tweede schil. Voor de derde schil zijn we voornemens in informatie uit te wisselen tussen gemeenten onderling. Alle de nazomer mensen en organisaties uit te nodigen zoals gemeenten die deelnemen aan het Stimuleringsprogramma ziektekostenverzekeraars, directeuren en managers van GIDS hebben landelijk een vaste contactpersoon. zorginstellingen. Pharos onderhoudt contact met de gemeente en kan adviseren bij de aanpak van gezondheidsachterstanden en ondersteuning bieden.

28 projectplan GIDS projectplan GIDS 29 4 4 4

HOOFDSTUK VERBINDING GIDS OP SOCIAAL 6 EN FYSIEK DOMEIN

Gezondheidsbevordering kunnen inwonersinitiatieven, 6.1 Bestaand beleid en actuele projecten sociale omgeving initiatieven van (sport-)platforms en van (nieuwe) coöperaties worden gehonoreerd als er voldoende draagvlak Bij het terugdringen van gezondheidsachterstanden gaan we is. Inwoners die van betekenis voor elkaar kunnen zijn, uit van de kracht van mensen. Met GIDS sluiten we aan bij komen met elkaar in contact. Deze aanpak is meer van de actuele vragen uit de wijken en dorpen en bij gemeentelijk samenleving en gaat uit van een andere overheid. beleid en projecten op het gebied van volksgezondheid, sport en bewegen, WMO en sociaal domein. Voorbeelden Het kernteam GIDS en het Aanjaagteam Sociale van projecten zijn: Gezonde school, GVIEH (Gezondheid Vernieuwing houden contact met elkaar om het sociale Versterkt In Eigen Hand), JOGG (Jongeren op Gezond domein te versterken. In het Aanjaagteam zitten Gewicht), NASB (Nederlands Actieplan Sport en Bewegen), beleidsadviseurs van verschillende afdelingen. Het brede school, BOKS (project in het mbo), Samen Oud, Aanjaagteam verbindt jeugd, participatie, WMO en wijk- en Buurtvitaal Emmermeer, projecten van de Centra voor Jeugd gebiedsgericht werken. en Gezin en jeugdteams en combinatiefunctionarissen. Het Aanjaagteam en CMO STAMM hebben in april 2015 de Ook wordt de ervaring van projecten zoals Dorpenzorg werkconferentie ‘Samen verder in het sociale domein’ in de en Emmerhoutlijm wordt benut om andere initiatieven Holdert in Emmen georganiseerd. Hierbij zijn inleidingen te stimuleren. In deze projecten is een goede verbinding en workshops gehouden. De conferentie wordt gebruikt gelegd tussen informele en formele zorg. Hierdoor zijn er voor het opstellen van de maatschappelijke agenda van meer ontmoetingsmogelijkheden en kunnen inwoners die het sociale domein voor de komende twee jaren. Het zorg nodig hebben langer in hun eigen omgeving wonen. voornemen is om voor alle zes gebieden in de gemeente De onderlinge betrokkenheid is versterkt en ‘naoberschap’ Emmen een gebiedsprofiel en maatschappelijke agenda is toegenomen. Ook zijn er projecten waarbij inwoners op te stellen. Ook worden afspraken gemaakt over o.a. die voorheen weinig met elkaar samendeden, nu wel doelen, taakverdeling, faciliteren van burgerinitiatieven en de samenwerken. Bijvoorbeeld een samenwerkingsproject van uitvoering van (informele) zorg, welzijn en preventie. ouderen met jongeren met een verstandelijke beperking. En een betere samenwerking tussen jongeren van jeugdsozen De gemeente heeft voor 2015 extra middelen beschikbaar en oudere buurtbewoners. voor armoedebestrijding, regelingen en projecten op het gebied van reïntegratie en participatie. Een goede uitvoering hiervan draagt bij aan een betere gezondheid van inwoners. 6.2 Versterking sociaal domein Voor gezondheid zijn dagritme en sociale relaties van GIDS in de gemeente Emmen biedt kansen voor grote betekenis. Machteld Huber is een arts-onderzoeker innovatie. Met het werkbudget Informele Zorg en die een nieuwe kijk op gezondheid bepleit. Zij vindt dat bij

30 projectplan GIDS projectplan GIDS 31 4 4 4

HOOFDSTUK

gezondheidsbevordering veel meer aandacht moet uitgaan Hierdoor kunnen mensen die minder mobiel zijn zich 6.5 Contact gemeente en huisartsen Het gebied van de Veenkoloniën omvat voor dit project 6 naar psychische factoren. Dit helpt om mensen weerbaarder zo vrij mogelijk bewegen en meer deelnemen aan het de Drentse gemeenten Hoogeveen, Coevorden, Emmen, te maken. Zij heeft, o.a. aan de Gezondheidsraad, maatschappelijk leven. Vanwege nieuwe ontwikkelingen en wetgeving op het sociaal Borger-Odoorn en Aa en Hunze. Voor de Groninger voorgesteld om gezondheid opnieuw te definiëren. De World domein hebben gemeenten en huisartsen steeds meer met gemeenten zijn dit Hoogezand-Sappemeer, Menterwolde, Health Organization(WHO) ging uit van gezondheid als elkaar te maken. Sinds 2013 is er een regulier overleg van Pekela, Veendam, Bellingwedde, Vlagtwedde, Oldambt en ‘compleet welbevinden’. Huber pleit voor gezondheid als 6.4 Versterking fysiek domein de gemeente met de huisartsen die aangesloten zijn bij de Stadskanaal. ‘het vermogen van mensen om zich aan te passen en om Zuid Oost Drentse Huisartsen Coöperatie (ZODHC).Hierbij een eigen regie te voeren in het licht van fysieke, emotionele De gemeente investeert ook veel in de fysieke omgeving. wordt een aantal keren per jaar informatie uitgewisseld en en sociale uitdagingen in het leven’. Neem als voorbeeld de centrumvernieuwing, het volledig beleid en praktijk op elkaar afgestemd. nieuwe park Wildlands Adventure Zoo met bijzondere In het kader van gezondheidsbevordering is het gewenst ontmoetingen met dieren, natuur en cultuur. Bij de De gemeente Emmen en de huisartsen bij de ZODHC om na te gaan hoe het gemeentelijk gezondheidsbeleid, centrumvernieuwing van Emmen wordt een nieuwe hebben gezamenlijk een coördinator benoemd. Deze armoede- en participatiebeleid en gebiedsgericht werken skatebaan op het plein aangelegd. Bij de entree van huisarts is de verbinder, de ‘liaison’, voor huisartsen, goed op elkaar kunnen worden afgestemd. Wildlands komen attractieve speeltoestellen. Ook worden gemeenteambtenaren en bestuurders. Informatie op het pleinen en tuinen ontwikkeld die jongeren en ouderen gebied van volksgezondheid, jeugd- en ouderenzorg wordt uitdagen om meer in beweging te komen. Nieuwe fiets- en zo goed mogelijk op elkaar afgestemd. Ook nieuwe vragen 6.3 Bestaand beleid en actuele projecten fysieke omgeving wandelpaden in de gemeente en regio stimuleren recreatie, met betrekking tot de jeugdteams en sociale teams, toegang veilig en gezond bewegen. tot de zorg en privacy worden hier besproken. Signalen Ziekte en (on)gezondheid zijn kenmerken van individuen, van huisartsen kunnen via deze coördinator aan de juiste maar worden sterk bepaald door de sociale en fysieke Het onderzoek “Blue Zones” van Dan Buettner spreekt personen worden doorgegeven. Met deze coördinator omgeving. Een aantrekkelijke inrichting van de ruimte draagt bij velen tot de verbeelding. Hij betoogt dat het geheim kunnen GIDS-activiteiten besproken worden. Tevens bij aan beweging en aan psychisch welbevinden. voor een lang en gezond leven niet ligt in diëten of in wordt de verbinding gelegd met het project Kans voor de oefenprogramma’s, maar in het creëren van de juiste Veenkoloniën. In de gemeente Emmen zijn in het verleden o.a. omgeving. Bluettner komt tot negen gemeenschappelijke schoolpleinen opnieuw ingericht ( ‘Jantje Beton’-acties), kenmerken van de langstlevenden. Hierbij zijn ‘natuurlijk speelvelden en beweegzones aangelegd. Ook zijn er bewegen’ en een ‘natuurlijke omgeving’ belangrijk. Zo 6.6 Kans voor de Veenkoloniën veilige fiets- en wandelpaden, ruiterpaden, vaarroutes en dragen tuinieren, verantwoorde voeding, voldoende slaap en mountainbikeroutes aangelegd voor recreatie, sport en ontspanning en niet te veel stress bij aan gezondheid. Ook Het programma Kans voor de Veenkoloniën (motie Wolbert) beweging. sociale netwerken en voldoende tijd voor vrienden en familie beoogt de sociaal economische gezondheidsverschillen in dragen bij aan gezondheid. de Veenkoloniën te verkleinen. De levensverwachting in de De afgelopen twee jaar heeft de gemeente Emmen veel Veenkoloniën is gemiddeld zeven jaar lager dan gemiddeld geïnvesteerd in toegankelijkheid van de gebouwen en Voor de komende periode is het wenselijk (opnieuw) in Nederland. Ouderdomsklachten beginnen vaak 15 omgeving. Er zijn werkgroepen in het leven geroepen aandacht te besteden aan het realiseren van gezonde jaar eerder, veelal vanaf het zestigste levensjaar. Voor de van inwoners, vertegenwoordigers van adviesraden en schoolpleinen. Pleinen waar kinderen en jongeren Veenkoloniën heeft het Rijk 10 miljoen euro beschikbaar beleidsmedewerkers. Dit heeft in de zomer van 2014 geleid kunnen bewegen en spelen in een uitdagende, groene gesteld voor de periode 2015-2023. De inzet is om de tot het Handboek Toegankelijkheid gebied Emmen. In 2015 en rookvrije omgeving. Zowel tijdens als na schooltijd. krachten te bundelen en concrete doelen te realiseren volgden het Handboek Buitengebied en het Handboek Goede speelruimte in de buurt. Hierbij is het wenselijk zodat de inwoners in de Veenkoloniën gezonder worden. Gebouwen. Duidelijke handboeken met heldere richtlijnen dat jongeren, ouders/verzorgers en buurtbewoners bij Daarnaast is een belangrijk doel om ook de zorgkosten te voor de openbare ruimte in Emmen. In gebieden waar veel het ontwerpproces worden betrokken. De kosten voor het verlagen. ouderen en mensen met een beperking verblijven worden nu attractiever en uitdagender maken van schoolpleinen zijn extra eisen gesteld aan de openbare ruimte. relatief laag en de gezondheidswinst is groot.

32 projectplan GIDS projectplan GIDS 33 4 4 4

HOOFDSTUK

Voor het acht jaar lopend project is een Stuurgroep problemen op het gebied van gezondheid en welzijn 6 ingesteld met vertegenwoordigers van gemeenten in te voorkomen en de kwaliteit van leven te verbeteren. Drenthe en Groningen en zorgverzekeraars. Penvoerder De wijkverpleegkundigen hebben hierbij vooral contact voor het project is de GGD. Uitvoering vindt plaats door gehad met kwetsbare burgers. Belangrijk was dat de GGD, Zorginnovatieforum, gemeenten en maatschappelijke wijkverpleegkundige ook contact kon zoeken met mensen organisaties. die géén indicatie hadden. Door huisbezoeken is praktische hulp geboden en, als het nodig was, toeleiding naar andere Voor 2015 is c 1,25 miljoen beschikbaar voor kansrijke hulp geregeld. Inwoners kregen daardoor meer regie over projecten die in meerdere gemeenten van de Veenkoloniën hun eigen leven. Waar nodig en mogelijk is gebruik gemaakt gaan lopen. Projecten die zich richten op de verbetering van van mantelzorgondersteuning en informele zorg. Door tijdig leefstijl en gezondheidsvaardigheden en op preventie en passende zorg en ondersteuning te bieden is ook bespaard zorg. Eén voorbeeld hiervan is het project Samen Oud. De op de kosten omdat er minder (duurdere) tweedelijnszorg projecten die voor Kans voor de Veenkoloniën gaan lopen in nodig was. meerdere gemeenten, zijn dus bovenlokaal. GIDS-projecten zijn lokaal. Voor 2015 en 2016 hebben de gemeente Emmen en Icare gezamenlijk de ambitie om met Schakels in de Wijk Voor 2016 t/m 2018 worden in de zomer en het najaar van specifiek in te spelen op ziekten en aandoeningen die sterk 2015 voorstellen uitgewerkt. O.a. een voorstel voor het toenemen. Vanaf 2015 wordt het project Schakels in de Wijk verbeteren van leefstijl en gezondheidsvaardigheden door bekostigd uit de GIDS middelen (eerder was hiervoor een de partijen die betrokken zijn bij de Drentse KEI ( GGD, aparte subsidie). Inzet van wijkverpleegkundige zorg in het zorg , welzijn, onderwijs en gemeenten). Centraal staat de sociale domein(S1) met ondersteuning van gespecialiseerde integrale structurele aanpak in wijken en dorpen. Inwoners, verpleegkundigen op gebied van dementie, COPD/astma, scholen, sportverenigingen, werkgevers, gemeenten en hartfalen en diabetes. Door huisbezoeken en bijeenkomsten maatschappelijke organisaties werken daarbij nauw met over leefstijl en gezondheid wordt gewerkt aan preventie. elkaar samen. Deze aanpak sluit zo goed mogelijk aan bij Hierbij wil Icare gebruik maken van de ervaring in wijken en de eigen kracht en regie van burgers, burgerinitiatieven, dorpen. Icare beoogt deze ervaring verder uit te bouwen en gebiedsgericht werken en bestaande voorzieningen. Door goed in te spelen op (nieuwe) vragen. Voor de praktische samen de koers uit te zetten voor Vitale Veenkoloniën invulling wordt nauwe afstemming met de inwoners, de worden burgers, professionals en organisaties zo goed en gemeente, welzijn- en zorgorganisaties en ‘Kans voor de verantwoord met elkaar verbonden. De projectleider GIDS Veenkoloniën’ voorgesteld. Schakels in de Wijk beoogt bij te draagt zorg voor een goede afstemming van GIDS met Kans dragen aan een betere gezondheid en aan een vermindering voor de Veenkoloniën. van zorgkosten. De projectleider GIDS zorgt voor een goede verbinding met Icare en het project Schakels in de wijk.

6.7 Wijkverpleegkundigen: Schakels in de wijk

De gemeente Emmen en Icare hebben vanaf 2010 samengewerkt aan het project de Zichtbare Schakel. Het project vond plaats in de wijk Angelslo en in de dorpen Klazienaveen en Zwartemeer. Wijkverpleegkundigen zijn ingezet om als spil in de wijk, (verergering) van

34 projectplan GIDS projectplan GIDS 35 4 4 4 4 HOOFDSTUK7 HOOFDSTUK COMMUNICATIE FINANCIËN 8

7.1 Communicatie met inwoners over de afstemming van de activiteiten van GIDS, 8.1 Financiën 8.2 Verantwoording GIDS Kans voor de Veenkoloniën, Schakels in de wijk en de Via bijeenkomsten en evenementen in buurten, op maatschappelijke agenda voor het sociale domein. Momenteel doen 164 gemeenten in Nederland mee aan het De staatssecretaris van Volksgezondheid, Welzijn en markten, bij het GVIEH platform en bij andere platforms De uitvoering van activiteiten vindt plaats in overleg met Stimuleringsprogramma ‘Gezond in..’ Landelijk komt 70 Sport zal de Tweede Kamer jaarlijks informeren over de en de gezondheidsbeurs wordt bekendheid gegeven aan inwoners, organisaties in de wijken en dorpen, scholen en miljoen beschikbaar voor dit programma. Dit is inclusief de inhoudelijke voortgang van het stimuleringsprogramma gezondheid, gezonde leefstijl, gezondheidsvaardigheden welzijns- en zorgorganisaties. bijdrage voor de Zichtbare Schakel: het programma met de en de besteding van de GIDS-gelden. Onze gemeente zal en het GIDS-project. Hierbij wordt op een open wijze in wijkverpleegkundigen. periodiek door de staatssecretaris gevraagd worden om gesprek gegaan met inwoners. 7.3 Communicatie met raad en Ministerie VWS informatie te verstrekken over de wijze van besteding van Van 2015 t/m 2017 heeft het ministerie van VWS voor de de middelen. Via de website www.gezondinEmmen.nl wordt zichtbaar Het projectplan wordt besproken met de wethouder gemeente Emmen bedragen gereserveerd. Er is jaarlijks b welke bewonersinitiatieven er zijn in de verschillende wijken volksgezondheid. De wethouder heeft een inleiding 382.486,= beschikbaar. Deze middelen worden ingezet voor Het ministerie heeft afspraken gemaakt met Pharos en en dorpen. Ook komt er ruimte voor blogs op de website. gehouden op de bijeenkomst met de ‘tweede schil’ in april preventief gezondheidsbeleid en voor het versterken van Platform 31 om deze ontwikkelingen bij de gemeenten Via social media kan rechtstreeks contact met de 2015. Ook op de gezondheidsbeurs zal de wethouder een de eerste lijn. Voor de versterking van de eerstelijn (zorg landelijk te monitoren. inwoners worden gezocht. Ideeën hiervoor worden toelichting geven op GIDS en op het gezondheidsbeleid. dicht bij huis) worden middelen gereserveerd voor het uitgewerkt. Mogelijkheden zijn bijvoorbeeld hashtag Daarbij wordt aangegeven hoe GIDS bijdraagt aan project met de wijkverpleegkundigen: de Zichtbare Schakel, twitter#gidsemmen of #gezondinMM. gezondheidsbevordering en op ontwikkelingen in het gebiedsgericht werken en de verbinding van de gemeente sociale domein. met de huisartsen Zuid Oost Drenthe (ZODHC). De focus Ook de lokale media en huis-aan-huiskranten zullen worden Dit projectplan en een voorstel voor het vervolg worden ligt hierbij op het ondersteunen van initiatieven voor en benut om inwoners goed te bereiken. Eventueel wordt voorgelegd aan het College van B en W. De gemeenteraad door de burgers. een huis-aan-huiskrant met informatie over gezondheid en het Ministerie worden geïnformeerd over het projectplan Voor 2015 worden in het kader van preventief en GIDS-activiteiten verspreid. De kosten hiervan kunnen en de GIDS-activiteiten. gezondheidsbeleid middelen gereserveerd voor het beperkt zijn als er samengewerkt wordt met bedrijven en projectplan GIDS, het Werkbudget Informele Zorg en organisaties die zich richten op gezondheid. Het kernteam Gezondheidsbevordering, het project Jongeren Op Gezond GIDS zal in overleg met de ‘tweede schil’ en met de afdeling Gewicht (JOGG), de gezondheidsbeurs op 15 oktober 2015 Communicatie voorstellen uitwerken. en personele kosten voor een projectleider voor 3 jaar (ongeveer 0,5 fte). Eind 2015 worden voorstellen gedaan voor de inzet van middelen in 2016 en 2017. 7.2 Communicatie met lokale ambassadeurs

Via het kernteam GIDS en bijeenkomsten met inwoners, informele zorgaanbieders en professionals wordt het thema gezondheid, een gezonde leefstijl en het verbeteren van gezondheidsvaardigheden besproken. Via bijeenkomsten met de ‘tweede schil’ wordt input en feedback gevraagd over de GIDS-aanpak en inzet van de middelen. In de tweede helft van 2015 zullen afspraken worden gemaakt

36 projectplan GIDS projectplan GIDS 37 4 4 4 HOOFDSTUK9 PLANNING

9.1 Activiteiten GIDS 2015 om gezondheid en een gezonde leefstijl te bevorderen. Gezamenlijk een gezonde fysieke en sociale omgeving In 2015 is het kernteam GIDS gevormd en wordt zowel in creëren. Goede en toegankelijke zorg en participatie wijken en dorpen als gemeentebreed een bijdrage geleverd faciliteren om duurzame effecten te realiseren. Hierbij aan voorlichting over gezondheid en een gezonde leefstijl. wordt optimaal gebruik gemaakt van de praktijkervaring en In bijeenkomsten met de tweede schil vindt uitwisseling kennis van inwoners, van de voorzieningen in de dorpen en met sleutelfiguren plaats. Op markten, evenementen en wijken van de gemeente Emmen en van wetenschappelijke buurt- en platformbijeenkomsten wordt met inwoners in kennis. Denk bijvoorbeeld aan de onderzoeken en gesprek gegaan over gezondheid en een gezonde leefstijl. voorgestelde aanpak van Trudy Nederland en van Machteld Voorbeelden hiervan zijn het evenement Angelslo in Huber. beweging en een presentatie over GIDS voor het GVIEH- platform. Op de gezondheidsbeurs vinden ook nieuwe activiteiten en initiatieven plaats. 9.3 Eindevaluatie, eindconferentie en monitoring

Verder is in 2015 een werkbudget voor initiatieven in de In 2016 wordt aan de slag gegaan met activiteiten uit Informele Zorg en gezondheidsbevordering ingesteld. het advies van eind 2015. Het voornemen is om in 2017 Inwoners en Erkende Overlegpartners (EOP’s) kunnen een een eindconferentie te houden en een eindevaluatie. beroep doen op dit budget. Tevens wordt in de zomer van Hierbij richt de gemeente Emmen zich enerzijds op een 2015 een projectleider GIDS benoemd. projectevaluatie, waarbij het proces beschreven wordt. Anderzijds is het voornemen ook een opbouwende (effect-) In de zomer en het najaar van 2015 zullen de evaluatie te houden, waarin beschreven wordt wat er is maatschappelijke agenda Samen Verder, GIDS- gedaan en bereikt op het gebied van de vijf sporen en inwonersinitiatieven, de Zichtbare Schakel en het project acht pijlers. Benoemd zal worden welke onderdelen en Kans voor de Veenkoloniën goed op elkaar worden interventies succesvol zijn geweest en welke minder afgestemd. Eind 2015 volgt een advies aan het College van B succesvol. Ook wordt informatie gegeven over het bereik en W over de koers voor 2016 en verder. van inwoners en resultaten van inwonersinitiatieven. Tevens worden aanbevelingen gedaan voor eventuele verbeteringen en vervolgacties. 9.2 Activiteiten(-plan) GIDS 2016 en 2017 De data die de GGD verzamelt op het gebied van Voor de komende jaren blijft de koers gericht op een gezondheidsontwikkeling worden gemonitord. In integrale aanpak. Hierbij blijven de vijf sporen en acht afstemming met andere gezondheidsprogramma’s kunnen pijlers van GIDS centraal staan, omdat daarmee op lokaal prioriteiten en kerndoelen worden gesteld die expliciet niveau het verschil kan worden gemaakt. Actief met worden gemonitord. De gemeente Emmen neemt actief inwoners en maatschappelijke organisaties in gesprek gaan deel aan de landelijke GIDS-studiedagen.

38 projectplan GIDS projectplan GIDS 39 4 4 Bronnen

Academische Werkplaats Noord Nederland en GGD Drenthe (2015). Kwetsbare groepen.

Achmea Zorgkantoor (2014). Regio-analyse voor Zuid-Oost Drenthe

Buettner, D. (2009). The Blue Zones: 9 Lessons for Living Longer from the People Who’ve Lived the Longest.

Gemeente Emmen • Beleidsplan Jeugdhulp (2014) • Beleidsplan Participatie (2015) • Beleidskaders 3 D (2014) • Centrumontwikkeling (2014) • Factsheet sociaal domein (2015) • Handboek Buitengebied (2015) • Handboek Gebouwen (2015) • Handboek Toegankelijkheid gebied Emmen (2014) • JOGG-project (2014) • Kaders voor continuïteit en vernieuwing in het sociale domein (2013) • Nota Volksgezondheidsbeleid 2010-2015 (2010) • Nota Wat Emmen beweegt: Kadernota Sportbeleid 2011- 2015 • Notitie Gebiedsgericht Werken (2014) • Raam- en uitvoeringsovereenkomst gemeente Emmen- Welzijngroep Sedna (2014) • Samen werken in zes gebieden, waaier (2015) • Wijkberichten (2014/ 2015) • WMO Beleidsplan (2014)

GGD Drenthe • Jeugd in Emmen, Resultaten Emmen van het Jeugdonderzoek (2013) • Kans voor de Veenkoloniën (2015) • Kerncijfers gemeente Emmen en kerncijfers m.b.t. kwetsbare groepen (2015) • Over de gezondheid en leefgewoonten van de Drentse jeugd (2015)

40 projectplan GIDS projectplan GIDS 41 4 4 Vanuit het Landelijk GIDSprogramma is een aanpak opgezet voor bijlage 1 vijf sporen en acht pijlers (figuur 1) waarbij gemeenten hun eigen beleid en werkwijze in kaart kunnen brengen en kunnen bepalen op welk spoor tot nu toe het meest wordt ingezet en welke sporen Sporen en pijlers “Gezond in….” de gemeente wil versterken. Figuur 1: De vijf sporen en acht pijlers van ‘Gezond in…’.

Sporen: Participatie: Actief meedoen in de samenleving maakt mensen • Overgewicht en obesitas in Drenthe (2014) http://www.nationaalkompas.nl/gezondheid-en- gezond. Dat kan door betaald of vrijwilligerswerk, het volgen • Provinciaal rapport Jeugd (2015) ziekte/functioneren-en-kwaliteit-van-leven/psychisch- van een opleiding of anderszins. Participatie en gezondheid functioneren/psychisch-fuctioneren-volwassenen/wat-is- beïnvloeden elkaar over en weer. Ham, M. & Van der Meer, J. (2014). De ondernemende psychische-gezondheid-en-hoe-wordt-het-gemeten/ Preventie en zorg: Goede en laagdrempelige zorg in de buurt met burger: De woelige wereld van lokale initiatieven. aandacht voor preventie is een randvoorwaarde voor gezondheid. Daarbij is de samenwerking tussen zorg- en welzijnsaanbieders in Menzis krant Mantelzorg 2013 (2014) de wijk en tussen gemeenten en zorgverzekeraars van belang.

participatie

Ministerie van Binnenlandse ZakenBurgers en Koninkrijksrelatieszijn Differentiatie (2015). Handreiking Werken aan burgerhoofdrolspelers nabijheid.is essentieel Voor structurele samenwerking met inwoners bij sociale preventie Bestuurlijke Proces en inhoud omgevingburgerparticipatie en overheidsparticipatieen zorg betrokkenheid http://www.vng.zijn belangrijk nl/files/vng/20131112_bzk_handreiking_werken-aan-burger- Synergie Publiek en Bijlage 2 nabijheid-september-2013.pdf circuits privaat

Sociale marketing Monitoren en fysieke gedrag en op alle niveaus resultaten Nieuwsbrievenomgeving Gezondvaardig- in…. (2014/ 2015) www.gezondinemmen.nl heden Slaets, J. (2015) Presentatie Fysieke en sociale omgeving ten dienste van welbevinden (Emmen)

Veenhoven, R., Erasmus Universiteit Rotterdam. (2006) Effecten van geluk op gezondheid en Wat dat kan betekenen voor preventieve gezondheidszorg,

Websites • www.gezondinEmmen.nl • www.gezondin.nu. • Buurt- en wijkverenigingen, sportverenigingen, brede school (2014/ 2015) • Werkbedrijf Arbeidsmarkt Regio Drenthe (werkbedrijf) (2015) Visie Werkbedrijf en samenwerkingsovereenkomst, (2015).

• World Health Organization (2015).

42 projectplan GIDS projectplan GIDS 43 4 4 3.1 Gemeente Emmen, onderscheiden gebieden en Etniciteit Bijlage 3 bevolkingssamenstelling Tabel 1. Aantal inwoners van niet-Nederlandse afkomst, opgesplitst in westerse en niet-westerse afkomst, 1-1-2014 Gezondheid in de gemeente Emmen (CBS, Kerncijfers wijken en buurten 2013) (Gecorrigeerd)

Westers totaal Niet-westers Emmen 7% 4%

Gedrag en vaardigheden: Het is belangrijk dat burgers zich niveau als richting zorgprofessionals en burgers. bewust zijn van de mogelijkheden om hun eigen gezondheid te De Blokken 6% 1% behouden of te verbeteren. Daarvoor zijn kennis en vaardigheden Differentiatie is belangrijk: Dé burger, dé wijk en dé gemeente De Monden 5% 1% omtrent gezond gedrag en evenwichtige leefstijl nodig. bestaan niet. Vermijd het one size fits all-denken en laat De Velden 5% 1% Fysieke omgeving: Een gezonde fysieke omgeving draagt bij aan interventies altijd aansluiten bij de eigen gemeente, wijken en Emmen-Noord 7% 4% gezond gedrag. Het gaat bijvoorbeeldDe Monden om een goed binnenmilieu burgers. Denk ook aan de verschillende levensfasen waarin in woningen en scholen, een schone en veilige buitenruimte – mensen zitten, zoals jongeren, gezinnen of ouderen. Emmen-Oost 10% 10% Noord liefst met veel groen – en verschillendeOost mogelijkheden om te Emmen-Zuid 8% 6% sporten. Proces en inhoud zijn belangrijk: Creëer een procesmatige aanpak De Blokken Sociale omgeving:Zuid Het sociale netwerk heeft veel invloed op het en benut de energie en motivatie van mensen. Laat ‘best persons’ Figuur 1. Gemeente Emmen eigen gedrag, gevoel van veiligheid en gezondheid. Steun en bijval de kar trekken. Versterk de vaardigheden van de mensen die het vanuit de omgeving kunnen mensen net dat extra zetje geven dat moeten doen: burgers, vrijwilligers en professionals. De Velden soms nodig is. Publiek en privaat: Vanuit de JOGG-aanpak is bekend Pijlers: dat de samenwerking tussen publieke en private partijen Leeftijd Burgers zijn hoofdrolspelers: Betrek de burgers binnen de veel oplevert. Breng op lokaal niveau zorgprofessionals, Figuur 2. Percentage inwoners gemeenten en wijken, ga met ze in gesprek over wat zij belangrijk scholen, sportverenigingen, bedrijven, winkeliers en naar leeftijdscategorie vinden en versterk hun eigen rol en initiatieven. vrijwilligersorganisaties met elkaar in contact. Ze hebben elkaar (CBS, Den Haag/Heerlen) veel te bieden. Bestuurlijke betrokkenheid: Eigenaarschap is een doorslaggevende succesfactor. Draagvlak bij lokale bestuurders is Monitoren en resultaten: Formuleer heldere doelen en zet voorwaarde voor een succesvolle aanpak en om deze te borgen in consistente acties in. Zo zijn de voortgang en resultaten goed regulier beleid. te monitoren. Probeer zo mogelijk de kosteneffectiviteit in kaart te brengen met MKBA’s: Maatschappelijke Kosten en Baten Synergie circuits: Laat de werelden van preventie en zorg, eerste Analyses. lijn en sociale wijkteams, werk en inkomen, ruimtelijke ordening, onderwijs, sport en bewegen elkaar versterken. Hetzelfde geldt Ervaringen uit binnen- en buitenland tonen aan dat voor voor de formele en informele netwerken in de wijken. het terugdringen van gezondheidsachterstanden een brede en integrale aanpak nodig is. Een aanpak gericht op vijf Sociale marketing op alle niveaus: Sociale marketing is een bovengenoemde sporen en pijlers maakt de aanpak effectiever, zo succesvolle aanpak in het verleiden van mensen tot het maken blijkt uit nationale en internationale studies. van gezonde keuzes. De manier waarop de boodschap wordt (Bron: www.gezondin.nu) gebracht, kan diezelfde boodschap versterken. Gebruik de principes van sociale marketing, zowel op strategisch-bestuurlijk

44 projectplan GIDS projectplan GIDS 45 4 4 Opleidingsniveau 3.2 Fysieke gezondheid Tabel 2. Belemmering bij dagelijkse bezigheden vanwege Tabel 2. Inwoners naar opleidingsniveau, 30-09-2011 (Centrum Tabel 1. Ziekten en aandoeningen in de afgelopen 12 ziekte of aandoening (GGD Drenthe, 2013) voor beleidsstatistiek, CBS 2013) maanden (wel of niet door arts vastgesteld) (GGD Drenthe, 2013) Laag MiddenBelemmeringHoog bij % uitvoeren% bezigheden% Totaal Totaal Emmen Drenthe Emmen 55 ja 34 nee nvt9 % % Geslacht man 32% 15% 53% Suikerziekte, diabetes 4 3 De Blokken 60 33 4 vrouw 35% 24% 41% Beroerte, hersenbloeding, herseninfarct, 1 1 De Monden 61 34 5 TIA(1) DeLeeftijd Velden 19-34 jaar 55 25%36 14% 62%7 Hartinfarct 0 0 Emmen-Noord 57 34 9 35 - 49 jaar 27% 25% 47% Andere ernstige hartaandoening(1) 2 1 Emmen-Oost 53 34 11 Een vorm van kanker(1) 1 2 Emmen-Zuid 50 - 64 jaar 45 46%34 19% 35%17 Migraine, ernstige hoofdpijn 12 13 Opleiding Io, mavo, Ibo 38% 19% 43% Hoge bloeddruk 13 12 * Onder ‘laag onderwijs’havo, vwo, valt het mbo primair onderwijs32% als22% hoogst46% Vernauwing bloedvaten in buik of 3 2 behaalde niveau, of het vmbo, het afronden van de onderbouw benen(1) hbo, wo 25% 18% 57% van de havo en vwo (tot en met klas 3) of een afgeronde mbo1- Astma, chronische bronchitis, 11 9 opleiding. In het midden bevinden zich de inwoners met als Totaal Emmen 33% 20% 47% longemfyseem of COPD* hoogst behaald opleidingsniveau mbo2-, mbo3- en mbo4- Psoriasis 3 3 opleidingen en deDrenthe bovenbouw van havo en vwo.31% Hoog19% opgeleiden50% hebben een Hbo-opleiding of universiteit afgerond. Chronisch eczeem 5 5 Ernstige darmstoornissen 6 4 Bron: GGD Drenthe. Volwassenen in Emmen, Resultaten Emmen Onvrijwillig urine verlies 4 4 van het volwassenenonderzoek 2013, Over de gezondheid en Bron: GGD Drenthe. Volwassenen in Emmen, Resultaten Emmen Gewrichtsslijtage* 14 10 leefgewoonten van Drentse volwassenen. Assen, december 2014 van het volwassenenonderzoek 2013, Over de gezondheid en Chronische gewrichtsontsteking 6 4 leefgewoonten van Drentse volwassenen. Assen, december 2014 Ernstige of hardnekkige aandoening van 9 9 de rug Andere ernstige aandoening van nek of 10 9 schouder Andere ernstige aandoening van 7 5 elleboog, pols of hand

(1) Vanwege lage prevalentie is voor dit item niet getoetst op significantie tussen de gemeente en de rest van Drenthe * Significant verschil tussen gemeente Emmen en de rest van Drenthe

46 projectplan GIDS projectplan GIDS 47 4 4 3.3 Overgewicht en obesitas in Drentse gemeenten Figuur 3. Prevalenties van overgewicht en obesitas in de Figuur 6. Prevalenties van overgewicht in 2009 en 2013, Figuur 1. Prevalenties van overgewicht en obesitas in de Drentse gemeenten (2009 en 2013 samengevoegd), Drentse Drentse volwassenen, naar gemeente (GGD Drenthe, 2014) Drentse gemeenten (2009 en 2013 samengevoegd), Drentse volwassenen 50-64 jaar (GGD Drenthe, 2014) volwassenen 19-34 jaar (GGD Drenthe, 2014) NNGB Indicatie van psychische Risico op niet gezondheid angststoornis of Normactief Normactief depressie licht matig ernstig Geslacht man 55% 45% onge- onge- onge- laag matig hoog Ambulante hulp Crisis DBC* gezond zond zond zond vrouw 46% 54% Geslacht man 69% 28% 3% Per 10.000 Aandeel < Geen Geslacht man 85% 9% 4% 2% Leeftijd 19-34 jaar 48% 52% vrouw 60% 37% 3% inwoners 18 jarigen Crisis crisis vrouw 86% 13% 0% 1% De Blokken 514 54,2% 13 505 35 - 49 jaar 53% 47% Leeftijd 19-34 jaar 55% 43% 2% Leeftijd 19-34 jaar 84% 13% 2% 2% De Monden 730 62,1% 17 716 50 - 64 jaar 51% 49% Figuur 4. Prevalenties van overgewicht en obesitas in de 35 - 49 jaar 73% 26% 1% Drentse gemeenten (2007 en 2012 samengevoegd), Drentse De Velden 462 69,0% 9 460 Opleiding Io, mavo, Ibo 50% 50% 35 - 49 jaar 89% 9% 1% 1% Figuur 2. Prevalenties van overgewicht en obesitas in de ouderen 65-79 jaar (GGD Drenthe, 2014) 50 - 64 jaar 65% 29% 6% Emmen Noord 768 24,5% 20 757 Drentse gemeentenhavo, vwo, (2009 mbo en 2013 samengevoegd),53% Drentse47% 50 - 64 jaar 83% 11% 4% 2% Opleiding Io, mavo, Ibo 58% 35% 7% volwassenen 35-49 (GGD Drenthe, 2014) Emmen Oost 823 36,6% 16 813 hbo, wo 45% 55% Opleiding Io, mavo, Ibo 81% 14% 3% 2% havo, vwo, mbo 62% 38% 0% Emmen Zuid 714 50,8% 10 712 havo, vwo, mbo 86% 12% 2% 1% Totaal Emmen 51% 49% hbo, wo 84% 15% 1% Emmen 665 46,2% 14 658 hbo, wo 95% 0% 3% 2% Drenthe 49% 51% Totaal Emmen 65% 32% 3% Nederland 439 27,0% 12 435 Totaal Emmen 85% 11% 2% 2% Drenthe 68% 28% 3% Drenthe 85% 11% 3% 2%

Figuur 5. Prevalenties van overgewicht en obesitas in de Drentse gemeenten (2007 en 2012 samengevoegd), Drentse Figuur 7. Prevalenties van overgewicht in 2007 en 2012, ouderen 80 jaar en ouder (GGD Drenthe, 2014) Drentse ouderen, naar gemeente (GGD Drenthe, 2014)

48 projectplan GIDS projectplan GIDS 49 4 4 Tabel 1. Nederlandse Norm Gezond Bewegen (NNGB) (GGD Drenthe, 2013) * Gemeenten met een recente daling van de prevalentie bevinden zich onder de stippellijn, gemeenten met een recente stijging van de prevalentie erboven

Bron: GGD Drenthe. Overgewicht en obesitas in Drenthe. Assen, februari 2014

50 projectplan GIDS projectplan GIDS 51 4 4 3.4 Psychische gezondheid

Tabel 1. Indicatie van psychische gezondheid (GGD Drenthe, 2013)

Ervaren gezondheid

Slecht Zeer Gaat tot zeer goed Goed wel slecht

Geslacht man 19% 61% 16% 3%

vrouw 15% 67% 15% 3%

Leeftijd 19-34 jaar 22% 69% 9% 0%

35 - 49 jaar 17% 73% 9% 0%

50 - 64 jaar 14% 52% 27% 7%

Opleiding Io, mavo, Ibo 11% 57% 28% 4%

havo, vwo, mbo 19% 69% 10% 3%

hbo, wo 25% 67% 6% 1%

Totaal Emmen 17% 64% 16% 3%

Drenthe 21% 63% 14% 2%

52 projectplan GIDS projectplan GIDS 53 4 4 Bijlage 4 Gesprekspartners en kernteam GIDS

Tabel 2. Risico op een angststoornis of depressie (GGD Tabel 4. Aantal personen per 10.000 inwoners dat Colofon Drenthe, 2013) behandelcontact heeft gehad en het aandeel jongeren Opdrachtgever: daarin dat jonger is dan 18 jaar, voor klinisch alle circuits Gemeente Emmen, Afdeling Ontwikkeling, Beleid en Directiestaf Tabel 3. Aantal personen per 10.000 inwoners dat (GGZ Nederland, 2012) behandelcontact heeft gehad en het aandeel jongeren Kernteam GIDS daarin dat jonger is dan 18 jaar, voor ambulant alle circuits • Marieke Berghuis (onderzoek en opstelling projectplan GIDS) 2010 2011 2012 + Aantal personen per 10.000 inwoners dat wel of geen • Pia Elenbaas (projectmedewerker GIDS), [email protected] crisis-dbc heeft gehad (GGZ Nederland, 2012) • Jolanda Lubberts (gebiedscoördinator), [email protected] Per 10.000 Aandeel < 18 Per 10.000 Aandeel• Simon < 18 Henk LuimstraPer 10.000 (procesmanager Aandeel zelfsturende < 18 wijken en *DBC = Diagnose Behandel Combinatie inwoners jarigen inwoners jarigendorpen en adviseurinwoners sociaal domein), [email protected] Emmen 34 8,4% 33 • Richard13,2% Pel (beleidsadviseur6 volksgezondheid),13,6% [email protected] • John Tetteroo (Afdelingsmanager Expertisecentrum gemeente Nederland 35 7,7% 36 Emmen),7,2% [email protected] 5,9% • Anton Willemsma (projectsecretaris en contactpersoon website www.gezondinemmen.nl), [email protected]

3.5 Gebruik van alcohol en drugs Teamleider team Sociaal, afdeling OBD: Stef Venema Afdelingsmanager OBD: Rolf Sloots Tabel 1. Aantal personen per 10.000 inwoners dat Portefeuillehouder o.a. volksgezondheid, behandelcontact heeft gehad en het aandeel jongeren zorg en welzijn: wethouder Jan Bos daarin dat jonger is dan 18 jaar, voor ambulant verslavingszorg (GGZ Nederland, 2012) Auteur Projectplan GIDS Marieke Berghuis www.bureauberghuis.nl 2010 2011 2012 [email protected] 06 22278175 Per 10.000 Aandeel < 18 Per 10.000 Aandeel < 18 Per 10.000 Aandeel < 18 inwoners jarigen inwoners jarigen inwoners jarigen Vormgeving en fotografie: Nederland 36 3,0% 35 2,7% 38 2,7% Buro Klaas Huizenga, Zuidwolde (Gn) Emmen 40 2,3% 39 www.buro-klaas-huizenga.nl1,9% 37 4,7% 06-53694092

Juni 2015

54 projectplan GIDS projectplan GIDS 55 4 4 emmen nieuw-weerdinge roswinkel emmer-compascuum emmer- erfscheiderveen foxel scholtenskanaal weerdinge zwartemeer nieuw- schoonebeek weiteveen barger-oosterveen barger-compascuum klazienaveen nieuw-dordrecht klazienaveen-noord nieuw-amsterdam veenoord erica schoonebeek zandpol amsterdamscheveld barger- oosterveld emmerschans zuidbarge noordbarge loeksham oranjedorp emmen nieuw-weerdinge roswinkel emmer-compascuum emmer- erfscheiderveen foxel scholtenskanaal weerdinge zwartemeer nieuw- schoonebeek weiteveen barger-oosterveen barger-compascuum klazienaveen nieuw-dordrecht klazienaveen-noord nieuw-amsterdam veenoord erica schoonebeek zandpol amsterdamscheveld barger- oosterveld emmerschans zuidbarge noordbarge loeksham oranjedorp emmen nieuw-weerdinge roswinkel emmer-compascuum emmer- erfscheiderveen foxel scholtenskanaal weerdinge zwartemeer nieuw- schoonebeek weiteveen barger-oosterveen barger-compascuum klazienaveen nieuw-dordrecht klazienaveen-noord nieuw-amsterdam veenoord erica schoonebeek zandpol amsterdamscheveld barger- oosterveld emmerschans zuidbarge noordbarge loeksham oranjedorp