2 ESPECIAL EL CORREO GALLEGO DOMINGO 17 DE MAYO DE 2020 17 maio DÍA DAS LETRAS GALEGAS

Álvaro Cunqueiro, don Paco del Riego e Carvalho Calero, Tarxeta de socio do Seminario de Estudos Galegos [28 do Xuntanza fundacional da editorial Galaxia no Hotel Com- no ano 1930. Foto: Biblioteca Virtual Galega da UDC outono do ano 1931]. Foto: Biblioteca Virtual Galega da UDC postela, no ano 1950. Foto: Biblioteca Virtual Galega da UDC DOMINGO 17 DE MAYO DE 2020 EL CORREO GALLEGO ESPECIAL 3 4 ESPECIAL EL CORREO GALLEGO DOMINGO 17 DE MAYO DE 2020 17 maio DÍA DAS LETRAS GALEGAS (Carvalho) Calero

mitiu desenvolver unha intensa ac- tividade como orador e publicista Ricardo ata o seu pasamento (1980-1990). Carballo Calero (Ferrol, 1910 – , 1990) é Os sucesivos treitos da súa bio- unha das figuras máis importantes grafía corresponden de xeito apro- da cultura galega do século XX, en ximado coas catro etapas da súa fe- especial pola súa contribución ao cunda traxectoria intelectual: anos estudo da literatura galega, polo de formación, compromiso gale- maxisterio que exerceu como pri- guista e revelación como poeta (ata meiro profesor e catedrático uni- 1936), tempos de guerra, de prisión versitario de Lingüística e e de represión (ata 1950), dedica- Literatura Galega e pola influencia ción intensa á historia e a crítica da que atinxiron as súas ideas sobre o literatura galega (ata 1980), aten- idioma galego. Unha traxectoria ción prioritaria aos problemas da tan rica e intensa non é doada de re- lingua e desenvolvemento da súa sumir nos límites dunha aproxima- proposta reintegracionista (ata ción necesariamente sintética co- 1990). Obviamente, as distintas fa- ma a presente, polo que quedarán cetas da súa personalidade e as dife- fóra aspectos merecentes de aten- rentes dimensións da súa carreira ción e matices de relevo. Ao final intelectual entrecrúzanse e solá- desta achega ofrecerase unha bi- panse en cada etapa da súa traxec- bliografía selectiva, ordenada por toria: o seu afán de estudoso e críti- xéneros e, dentro de cada apartado, Pola esquerda, Fernández del Riego, Carvalho Calero e García Sabell no ano 1963. Foto: RAG co literario espreita xa na primeira por secuencia cronolóxica. etapa da súa vida e non cederá ata o 1926), b) xuventude estudantil en 1950), d) madureza, cunha primei- Compostela (1965) e, sobre todo, ocaso, mentres que o seu labor crea- Para simplificar unha presenta- Compostela (1926-1932) e inicia- ra etapa centrada no colexio Fingoi cando gaña a cadeira universitaria tivo —primeiro e sempre como poe- ción esquemática, a súa traxectoria ción á vida adulta en Ferrol (1932- de Lugo (1950-1960), seguida dun de Lingüística e Literatura Galega ta, despois tamén como narrador e vital pode dividirse en cinco tra- 1936), c) o tempo das tribulacións, período de plenitude (1960-1980), (1972), cidade esta que se tornaría autor teatral—foi incesante; as súas mos, de duración desigual: a) infan- marcado polo trauma da guerra e que atinxe o seu clímax tras o seu en residencia definitiva despois da incursións lingüísticas cia e adolescencia en Ferrol (1910- as represalias da posguerra (1936- establecemento como profesor en súa xubilación oficial, e) que lle per- Pasa a páx. seguinte DOMINGO 17 DE MAYO DE 2020 EL CORREO GALLEGO ESPECIAL 5 17 maio DÍA DAS LETRAS GALEGAS

Ven de páx. anterior ha entrega incondicional e sacrifi- Universidade e no proceso de re- prendeu a fin da contenda (1939). exilio interior, presidido por Otero aparecen ao comezo vencelladas cada ás tarefas que asumiu permi- dacción do Estatuto de Autonomía Apresado polas forzas franquistas e Pedrayo e capitaneado por Ramón aos seus estudos literarios, despois tíronlle desenvolver unha ampla e para (1931-1932). Así, xunto acusado de «separatista», é conde- Piñeiro e Francisco Fernández del virarán cara ao plano didáctico e de- densa, ao tempo que diversa e rica, a Lois Tobío redactou o antepro- nado a 12 anos de prisión. Despois Riego, que foi fundamental na con- sembocarán nos problemas da codi- obra académica, literaria, didáctica xecto de Estatuto presentado polo de cumprir dous anos de cárcere en tinuidade e revitalización da cultura ficación e da política lingüística. e divulgativa. SEG. Destes anos de mocidade da- Xaén, foi posto en liberdade provi- galega, e no cal Carballo se compro- tan as súas primeiras obras litera- soria pero inhabilitado para acce- meteu intensamente desde o pri- No plano persoal, a súa vida está GALEGUISMO, GUERRA E RE- rias: os poemarios Trinitarias der a empregos públicos, polo que meiro momento. Así, a súa sinatura marcada por unha infancia e ado- PRESIÓN (1910-1950) (1928) e La soledad confusa, en cas- se viu obrigado a sobrevivir penosa- aparece xa no número 3 da lescencia difíciles —evocadas no re- Nado no Ferrol Vello nunha familia telán, e Vieiros (1931) e O silenzo mente na súa cidade natal, traba- Colección Grial e no volume Sete en- lato “O lar de Clara”—, debido á mor- acomodada, Ricardo Carballo axionllado (1934), en galego. Ao llando no ensino privado. Ao seu re- saios sobre Rosalía (1952). Tamén te prematura da súa nai e pouco Calero puido realizar os estudos mesmo tempo, revélase como ora- greso coñeceu a súa filla maior, en 1950 gaña o premio de novela ga- despois da súa madrasta e á conse- primarios e medios na súa cidade dor nas ringleiras da Federación Margarita (”Magali”), que nacera lega convocado por Bibliófilos cuente amargura do seu pai. A súa natal e, unha vez aprobado o bacha- Universitaria Escolar (FUE), e co- en 1936; pouco despois o matrimo- Gallegos coa obra A xente da formación no ambiente do galeguis- relato na Coruña, trasladarse con mo publicista, con ensaios sobre a nio tería a súa segunda filla, María Barreira, primeira novela en galego mo e da República, o maxisterio dos dezaseis anos a Santiago de literatura galega coetánea e artigos Victoria (1942). publicada na posguerra (1951). mestres da xeración Nós e o seu Compostela para estudar Dereito, de opinión en diversas publica- vencellamento con algúns dos escri- ben que a súa vocación o inclinaba cións, como a revista Nós e o bole- A PRIMEIRA MADUREZA (1950- Ao longo da década dos cincuen- tores e intelectuais máis brillantes máis ben para Filosofía e Letras. tín galeguista A Nosa Terra. 1965). ANOS LUGUESES ta retoma a súa actividade de publi- do seu tempo resultaron decisivos Nesta cidade residiu mentres cur- O ano de 1950 marca un antes e un cista, colaborando —ás veces baixo na súa singradura intelectual. O tra- saba a carreira e durante o ano en Rematada a carreira de Dereito, despois na súa biografía. Nesa data pseudónimo—na prensa diaria (La mo máis longo e decisivo da biogra- que fixo o servizo militar (1926- instálase en Ferrol como adminis- trasladou a súa residencia a Lugo Noche), en revistas literarias (Alba, fía de Carballo Calero, dos 26 aos 65 1932). Alí desenvolveu unha inten- trativo municipal e casa cunha para dirixir o Colexio Fingoi, funda- Aturuxo) e en publicacións especia- anos, está marcado pola guerra — sa actividade intelectual e política: compañeira de estudos, Ignacia do polo empresario galeguista lizadas (Cuadernos de Estudios unha terrible experiencia que re- entrou axiña en contacto co gale- Ramos (1933). Pero, dando prefe- Antonio Fernández, que constituíu Gallegos). Asemade, durante aque- memora vividamente na novela guismo artellado arredor do rencia á súa auténtica vocación, de- un viveiro de innovación educativa la década dá pasos decisivos na súa Scórpio—, a represión e a ditadura Seminario de Estudos Galegos, do cide rematar os estudos de Filosofía no medio do escurantista panora- carreira. Así, en 1954 doutorouse franquista. O seu carácter rexo e se- que chegou a ser secretario, e man- e Letras (que cursa “por libre”) e ma do franquismo. Retoma a publi- en Madrid cunha tese que no ano vero, a súa lealdade ao galeguismo, tivo unha estreita relación cos seus unha vez acadado o título (1936), cación da súa obra poética, que viña seguinte iría ao prelo baixo o título o seu amor pola liberdade, a inspira- principais persoeiros. prepara oposicións para ingresar enriquecendo desde 1936, co volu- Aportaciones a la literatura con- ción dos mestres e o apoio dos seus na carreira docente. Con esta finali- me Anxo da Terra, ao que seguiría temporánea, ao mesmo tempo que compañeiros de xeración permití- Destacado líder dun movemento dade, trasládase a mediados de dous anos despois Poemas pendu- Galaxia publica a versión (previa e ronlle resistir e avanzar superando estudantil moi activo contra a 1936 a Madrid, onde o sorprende o rados de un cabelo (Lugo, 1952) e xa máis reducida) en galego desa obra, atrancos de todo tipo, e a contraco- Ditadura de Primo de Rivera, após golpe militar. Alistado nas milicias aos comezos da década seguinte, titulada Sete poetas galegos, en que rrente dun ambiente político, cultu- a proclamación da IIª República republicanas, loitou na defensa da Salterio de Fingoy (1961). Aquel estuda a obra de Rosalía, Pondal, ral e social opresivo e miserento. A participou na fundación do Partido capital, posteriormente obtivo en mesmo ano de 1950 fundábase a Curros, Noriega Varela, Cabanillas, enerxía da súa paixón polo estudo, a Galeguista (1931), nas mobiliza- Valencia o grao de tenente e foi Editorial Galaxia, un proxecto que Amado Carballo e Manuel Antonio. potencia do seu estro creativo e un- cións a prol da galeguización da trasladado a Andalucía, onde o sor- agrupou o galeguismo resistente no Pasa a páx. seguinte 6 ESPECIAL EL CORREO GALLEGO DOMINGO 17 DE MAYO DE 2020 17 maio DÍA DAS LETRAS GALEGAS

Ven de páx. anterior ble grazas á axuda bibliográfica Carballo conságrase así como o dunha rede de colaboradores, coor- principal estudoso das letras gale- dinada por Ramón Piñeiro e gas, poñendo os alicerces da que se- Francisco Fernández del Riego, que rá a súa contribución capital, publi- lle conseguían libros e folletos de ar- cada nas dúas décadas seguintes. dua localización. Por parte, dentro da estratexia de- señada polo grupo Galaxia para a Pola súa parte, a Gramática ele- recuperación da Academia Galega, mental del gallego común, que tivo que viña languidecendo desde a sete edicións ata 1979, comezou guerra, en 1958 ingresa na RAG co sendo un manual didáctico de con- discurso Contribución ao estudo tido basicamente gramatical, pero das fontes literarias de Rosalía. foi arrequentado nas sucesivas edi- cións con información bibliográfi- A MADUREZA PLENA (1960-1980). ca, filolóxica e dialectolóxica, ata FILÓLOGO DE GALAXIA converterse nunha especie de in- Durante os tres lustros que van de trodución á lingüística galega. De 1960 ata 1975, Carballo consagra o máis a máis, Carballo convértese groso dos seus esforzos ao seu labor en colaborador habitual, como filolóxico, en particular no campo creador, ensaísta e crítico literario da historia literaria. A inicios do da revista Grial desde a súa apari- curso 1965-66 a Universidade de ción regular en 1963, de cuxo con- Santiago de Compostela —única en DÍA DAS LETRAS DE 1980. Carvalho Calero intervén observado e escoitado por Mariano Dónega, a es- sello de redacción formou parte ata Galicia ata 1990— comeza a ofrecer querda, Domingo García-Sabell e Francisco Vales Villamarín, na homenaxe a Alfonso X. Foto: RAG 1988: asinados co seu nome ou materias de lingua e literatura gale- baixo pseudónimo, publica alí du- gas na Facultade de Filosofía e USC, xa con dedicación exclusiva á común (1966). Ambas as obras fo- ránea, sentando o criterio filolóxico cias de artigos de tema filolóxico e Letras, que quedan a cargo de don universidade. ron encargadas e editadas por (a literatura galega é a escrita en lin- recensións que dan noticia puntual Ricardo. Ao tempo, levantada a Galaxia, e constituíron manuais de gua galega) e establecendo cun fun- da evolución das letras e dos estu- inhabilitación que pesaba sobre el Nos vinte anos da súa madureza imprescindible manexo polos pri- damento crítico rigoroso un canon dos galegos naquel tempo. Nesta desde 1939, aproba as oposicións plena publica as súas monografías meiros estudantes universitarios de de autores clásicos e unha organiza- etapa, Carballo Calero é un dos per- para o ensino medio e comeza a dar máis importantes: a Historia da filoloxía galega. A Historia da ción xerárquica do conxunto da pro- soeiros máis significados de clases no Instituto Rosalía de Castro Literatura Galega Contemporánea, Literatura Galega Contemporánea, dución. É unha obra da súa autoría Galaxia: é, realmente, o filólogo do de Santiago de Compostela, onde ta- da que inicialmente aparece un pri- traballo monumental que funda un exclusiva, pero dadas as súas condi- que el mesmo denominou “grupo mén foi profesora a súa dona. Sete meiro volume (1963), dedicado ao campo de estudos, ofrece un relato cións persoais (illamento en Fingoi) Galaxia”, ben que como escritor se anos máis tarde, en 1972, convérte- século XIX, e finalmente un volume sistemático e exhaustivamente do- e o contexto xeral (penuria de me- consideraba membro da “xeración se no primeiro catedrático de único, que abrangue ata 1936 (1975), cumentado da construción da litera- dios, carencia de bibliotecas de refe- do Seminario”. Ademais da súa Lingüística e Literatura Galega da e a Gramática elemental del gallego tura en galego na idade contempo- rencia), a súa realización só foi posi- Pasa a páx. 8 DOMINGO 17 DE MAYO DE 2020 EL CORREO GALLEGO ESPECIAL 7 8 ESPECIAL EL CORREO GALLEGO DOMINGO 17 DE MAYO DE 2020 17 maio DÍA DAS LETRAS GALEGAS

Ven de páx. 6 vemento reintegracionista, do cal se Scórpio (1987)... A última distinción constante colaboración coa revista converte desde finais da década dos que recibe é a designación como fi- Grial e da participación en diversos setenta en principal inspirador e fi- llo predilecto do Concello de Ferrol, volumes colectivos, a súa contribu- gura de referencia. Discrepante co semanas antes do seu pasamento, ción no proxecto de Galaxia con- rumbo da política galega e en franco acontecido en marzo de 1990. crétase en non menos de once títu- desacordo coa política lingüística da los da súa autoría vindos a lume Autonomía, reivindica a súa inde- OBRA LINGÜÍSTICA, CODIFICA- entre 1955 e 1979, que inclúen as pendencia e manifesta as súas CIÓN, NORMALIZACIÓN monografías académicas xa salien- punxentes críticas de xeito tenaz e A defensa e ilustración da lingua ga- tadas, varias coleccións de estudos contundente. É neste período cando lega son móbiles centrais da ideolo- e ensaios, títulos de creación poéti- comeza a asinar a súa obra como xía, da obra e do compromiso públi- ca e teatral e antoloxías didácticas. Carvalho Calero. co do autor. Cómpre ter en conta que no plano científico, Carballo foi A VIZOSA DÉCADA FINAL (1980- Nos primeiros anos oitenta co- un estudoso da literatura e un filólo- 1990). REINTEGRACIONISMO meza a recoller, depurar e reedi- go máis do que un gramático ou un A súa posición no campo cultural tar a súa obra. Canto á literaria, lingüista: así, nunca chegou a escri- galego comezaría a cambiar na se- compila e revisa a súa poesía en bir nestes últimos campos unha gunda metade da década dos seten- Pretérito imperfeito, 1927-1961 ANO 1989. Ricardo Carvalho Calero e a súa dona, María Ignacia monografía comparable á Historia ta e mudaría notablemente na últi- (1980) e Futuro condicional, 1961- Ramos, coa súa filla María Victoria en Palmeira. Foto: Parlamento de Galicia da Literatura. O seu interese pola ma década da súa vida. 1980 (1982), mentres que a obra lingüística foi limitado ata que reci- Simplificando, as razóns principais dramática é reunida en Teatro da língua galega (Lisboa, 1980) e conversas con el e inzan as homena- biu o encargo de Galaxia de redac- desta mudanza son por unha parte completo (1982) e a narrativa en A Da fala e da escrita (1983). xes e os estudos sobre a súa figura: é tar a Gramática elemental del galle- de orde política e, por outra, de orde gente da Barreira e outras histó- acollido como membro ordinario go común (1966), manual oportuno lingüística. As primeiras relaciónan- rias (1982) e Narrativa completa Non obstante, continúa as súas pola Academia das Ciências de e moi útil no seu día. A súa atención se co cambio que se produciu á mor- (1984). Ao tempo, arranxa varias múltiples angueiras de polígrafo e Lisboa (1981), é recoñecido como á problemática da codificación da te do ditador (1975) e, sobre todo, coa colectáneas de traballos soltos e divulgador, publicando de xeito re- membro de honra pola Asociación lingua agudízase cando a RAG lle instauración do réxime autonómico artigos: de tema literario en gular na prensa diaria (La Voz de de Escritores en Lingua Galega e po- encarga a elaboración, con (1981), que provoca un troco de pa- Estudos rosalianos (1979), Libros Galicia), pronunciando conferen- la Associaçom Galega da Língua, é Filgueira Valverde e Ramón peis político-culturais dalgunhas fi- e autores galegos (dous volumes, cias —moitas delas posteriormente convidado a participar na fundación Piñeiro, das súas primeiras normas guras protagonistas do grupo 1979 e 1982) e Letras galegas impresas—e ensaios, ademais de se- do Consello da Cultura Galega —pe- ortográficas (1970) e morfolóxicas Galaxia, nomeadamente Domingo (1984) —obras que en certo xeito guir cultivando a poesía (Cantigas ro rexeita o convite—, recibe a meda- (1971). Estas Normas seguen a liña García-Sabell e Ramón Piñeiro, que complementan a súa Historia da de amigo e outros poemas, 1986; lla Castelao da Xunta de Galicia de evolución autónoma do galego pasan a implicarse de cheo na ins- Literatura e lle dan continuidade, Reticências..., 1990) e a narrativa (1984), preside o congreso interna- culto desde o Rexurdimento. tauración do autogoberno. As ra- ao atender á produción de posgue- (Scórpio, 1987). Por parte, neses últi- cional sobre Rosalía de Castro e o zóns de orde lingüística teñen que rra—; de tema lingüístico, en de- mos anos da súa vida seguen collei- seu tempo organizado pola USC e o Non obstante, a súa posición vai ver co compromiso cada vez máis fensa da súa proposta reintegra- tándose e imprentándose os seus CCG (1985) e varios congresos da mudando de 1975 en diante, cando estreito de Carballo co nacente mo- cionista, nos volumes Problemas textos, publícanse dous libros de AGAL, obtén o premio da crítica por Pasa a páx. seguinte DOMINGO 17 DE MAYO DE 2020 EL CORREO GALLEGO ESPECIAL 9 17 maio DÍA DAS LETRAS GALEGAS

Ven de páx. anterior a tradición galega, estilizando a te- comeza a defender a reintegración mática popular, e a conexión co lingüística e ortográfica do galego teatro europeo coetáneo (teatro do no portugués. A súa posición rein- absurdo), entre o clasicismo e a ex- tegracionista acentúase despois do perimentación, con técnicas do tea- fracaso da proposta codificadora tro chinés, fórmulas expresionistas da Comisión de lingüística nomea- e aproximacións á linguaxe cine- da pola Xunta pre-autonómica en matográfica. 1979, que el mesmo presidiu. Cando o Instituto da Lingua Galega Na narrativa salienta a súa última e a Real Academia Galega aproban e ambiciosa novela, Scórpio (1987), as Normas ortográficas e morfoló- na que a partir de elementos auto- xicas do idioma galego (1982), ofi- biográficos ofrece unha evocación cializadas inmediatamente pola dos seus tempos de mocidade uni- Xunta de Galicia, a súa discrepan- versitaria e de miliciano durante a cia convértese en frontal. Na déca- guerra civil. O retrato da súa xera- da dos oitenta, envórcase de cheo ción aparece deseñado a través dun- na polémica normativa, unha con- ha serie de personaxes —que en boa troversia aceda con estridentes re- medida constitúen desdobramen- sonancias políticas e espiñentas tos da personalidade do propio au- connotacións persoais, e, por graza tor— que xiran arredor da misterio- da súa auctoritas, convértese en re- EN SANTIAGO. O ferrolán Carvalho Calero na compostelana praza da Quintana. Foto: Parlamento de Galiciz sa figura do protagonista, de quen se ferente do reintegracionismo. Isto, nos ofrece unha imaxe poliédrica a por unha banda afastouno das ins- tores do Rexurdimento —Pondal e, tras entidades, da RAG, do se recoñece fillo” (Pilar Pallarés). partir dun mosaico de diferentes titucións oficiais e por outra banda por riba de todos, Rosalía— e da Departamento de Filoloxía Galega e Esta mesma crítica ten salientado testemuños, nun hábil e eficaz ma- acabou producindo o efecto impre- Xeración Nós —principalmente da Editorial Galaxia. Sen dúbida, de- que a súa poesía “é desde o inicio a nexo da polifonía. O final tráxico da visto de minusvaloración doutros Otero Pedrayo e Castelao— e mais be ser considerado o fundador dos dun racionalista, a dun especulativo maior parte dos personaxes relacio- aspectos centrais do seu labor, no- os poetas de anteguerra, desde estudos literarios galegos. [...] os seus textos son construcións nados coa biografía do autor simbo- meadamente os seus estudos lite- Ramón Cabanillas ata Manuel cerebrais” que manifestan unha liza a derrota da súa xeración gale- rarios e súa produción artística. Antonio. Dos seus coetáneos, os pre- A OBRA DE CREACIÓN “tendencia descritivista, discursiva guista, demócrata e republicana, feridos foron Cunqueiro e Pimentel. Na súa obra literaria cultiva os di- e especulativa que se ha de manter esmagada polo fascismo. ESTUDOS LITERARIOS Non só estudou diversos aspectos versos xéneros, con clara preferen- como unha constante do autor”. Como xa se sinalou previamente, o da vida e a obra dos ditos autores e cia pola poesía. En palabras dunha obxecto de estudo máis importante de moitos outros, senón que foi edi- estudosa recente, “a súa poesía co- A súa produción dramática, rela- no currículo de Carballo Calero é, tor dalgúns dos seus textos e mais necta intimamente coa europea e é tivamente ampla, e en parte rela- Texto: Henrique Monteagudo, secretario da Real Academia Galega sen dúbida, a literatura galega con- antólogo e divulgador, a través dun- testemuño, temática e esteticamen- cionada coa súa actividade didácti- Texto cedido por la Real Academia Galega. temporánea, especialmente os au- ha morea de publicacións, entre ou- te, dun século XX do que Carvalho ca no Colexio Fingoi, sitúase entre 10 ESPECIAL EL CORREO GALLEGO DOMINGO 17 DE MAYO DE 2020 17 maio DÍA DAS LETRAS GALEGAS

HÉITOR PICALLO casa dos meus maiores naceron va- ESCRITOR, ILUSTRADOR, INVESTIGADOR... rios fillos e unha rapariga á que, de xeito agarimoso, lle dicían: –a miña carrapucheiriña, a miña carrapu- cha! E así nos quedou.

Nalgunha ocasión dixeches “O meu lema para que “as siglas non importan na defensa do idioma”. E así debe- O libro que estes días me está a nacer, As letras gale- ría ser. Pero cres de verdade gas en caricatura, conta non que se cumpre? só coas imaxes das 60 per- hoxe sería: Lingua de soas homenaxeadas, senón En certo xeito si, pero a nivel insti- que se acompañan das res- tucional non tanto. A sociedade pectivas biografías. No que consciente da súa identidade –for respecta aos retratos, 8 deles unión e identidade! dunha determinada tendencia ou foron portada o 17 de maio ” nos xornais Galicia Hoxe e EL doutra– non entra en liortas idio- CORREO GALLEGO. máticas. Cae na conta de que saber Prologado e epilogado, res- TEXTO: MARÍA ALMODOVAR dubidalo, collín a Singer dos meus linguas multiplica as nosas posibili- pectivamente, polas escritoras pais e cosín unha pequena bandei- dades no contexto internacional, Fina Casalderrey (RAG) e ra galega á que lle puxen de mastro non só dende o punto de vista co- Mercedes Queixas (AELG), Héitor, preparando a entrevis- un garabullo espetado nun anaco municativo, senón tamén social, nesta obra tamén participan unhas 35 persoas máis vincu- ta, dinme de conta de que es un de madeira. Esa tea presidiu du- cultural e económico. O que acon- ladas ao ensino, á escrita, ás auténtico ‘embaixador’ da cul- rante todo o curso a mesa do titor tece é que en moitas ocasións cer- artes plásticas e ás escénicas. tura galega. Recordas cando ti- polo que me decatei da importan- tas persoas empregan o idioma co- As biografías levan canda si veches ese primeiro contacto cia do símbolo. mo arma arreboladiza e con total un faldrón didáctico denomi- con ela? irresponsabilidade. nado ars memoriae, no que Por certo, de onde ven o teu Cando colaborei co Galicia Hoxe se achegan varias claves para Coido que foi con 11 anos, cando pseudónimo Carrapucho? era consciente de que había entre interpretar as caricaturas e así coñecer diversas obras ou cursaba 6º de EXB. Daquela, Xosé nós escritores de dereitas e esquer- etapas vitais das persoas Manuel Arca Pichel –alén de ser o Este é o alcume da miña familia das, porén a lingua –a galega, entén- homenaxeadas. Concibido a noso titor– impartía as materias de materna. Á saída da vila de Cuntis, dase– non foi nunca motivo de en- toda cor e en tamaño supe- galego, castelán e plástica. Para es- no Porto de Gómez, existe unha zo- frontamento, senón xustamente o rior ao A4, o libro é o froito de ta última, e dentro das actividades na chamada a Costa do nexo de unión. Dende o meu punto máis de tres anos de traballo libres que debiamos facer, indicou- Carrapucho. Porén, o adeallo non de vista, foi un bo intento de norma- intenso, tanto plástico como investigador. Algunhas imaxes nos que realizásemos algún traba- procede dese microtopónimo, se- lizar o idioma dende a pluralidade. van decoradas con recortes llo manual que representase a no- nón dunha circunstancia familiar. Ora ben, quen dende atrís emprega dos xornais Galicia Hoxe e sa casa, familia ou contorna. Sen Hai non menos cinco xeracións na Pasa a páx. seguinte

PUBLICACIÓN ‘Sermos Galiza’. DOMINGO 17 DE MAYO DE 2020 EL CORREO GALLEGO ESPECIAL 11 17 maio DÍA DAS LETRAS GALEGAS Ven de páx. anterior o galego para debilitar e chegar á crispación social non só incita, se- nón que promove un claro lingüici- dio. As persoas que acreditan nisto habería que cualificalas de desa- rraigadas e non gratas.

Creas unhas caricaturas moi significativas, e para iso tes que coñecer moi ben a vida e a obra do autor (neste caso, ho- menaxeados no Día das Letras Galegas). Tes algún preferido?

Por unha banda, pinto as caricatu- ras con acuarela e tinta, engádolles Francisca Herrera Garrido. 1987 Ánxel Fole. 1997 Manuel María. 2016 María Victoria Moreno. 2018 recortes de xornal, teas, madeira, cortiza... Porén, previamente, hai menaxeadas e que deixaron unha O escritor ferrolán é conside- e a Rosalía, amais de perdermos a que investigar a vida e obra da per- pegada significativa. Estou a pensar rado o ideólogo do reintegra- sintaxe e o léxico característicos. Detrás de Carrapucho soa homenaxeada e resaltar o que, en , Luísa Villalta e cionismo. Que opinión tes de Debéramos destinar tempo e recur- áchase un home docto que o galego poida ser un dia- en ciencias e letras. baixo o meu punto de vista, entendo Begonha Camanho. Cavilemos que sos –por exemplo– en que os indica- Ambas as ramas do como significativo, na busca dun o galego, así como non tería que ser lecto do idioma galego-portu- dores dos lugares vaian na toponi- saber conflúen na súa simbolismo didáctico. En segundo unha cuestión de ideoloxía, tam- gués? mia correcta, que os rótulos dos mente poliédrica, como termo, o meu autor preferido foi pouco o debera ser de xénero. negocios se grafen no idioma do pa- a de Castelao. Pausado, dende sempre Castelao, pola súa Este é un asunto que cumpriría ís, que o alumnado aposte pola nosa educado, humilde..., conciencia e responsabilidade co E a caricatura de Carvalho abordar con cautela. Se ben entendo lingua e coloque axeitadamente os podería dicirse que é a pobo galego. A súa visión poliédrica Calero? que o galego debe ser o noso punto pronomes desbotando os tempos antítese do radicalismo. do mundo –axudada por todas as ca- de encontro e reconciliación sociais, compostos. Quizais analizar o libro Ten o que menos abun- lidades que contou– serviu, xunto É unha recreación daqueles versos tampouco vexo mal que o noso ber- de Fernando Venâncio Assim nasceu da na sociedade de con outras persoas, de correa de que –recollidos no libro Cantigas de ce se arrole no contexto hoxe cha- uma língua nos dea unha visión axei- hoxe: sentidiño. A súa transmisión no compromiso políti- amigo e outros poemas– levan o títu- mado lusófono. É unha mágoa que tada: o crisol está aquén do Miño! última obra, ‘ As letras co e sociolingüístico que debemos lo de Avalon. Por conseguinte, non boa parte da sociedade descoñeza a galegas en caricatura’, ter co país. Porén, non se ten que re- só vinculo o autor ao contexto lusó- produción de Domingas Samy, Se tiveses que propoñer un le- nada ten que ver coas ducir isto a un mero concepto toté- fono –pois hai grafada unha carabe- Noémia de Sousa (mãe dos poetas ma para o Día das Letras biografías do montón. mico: cómpre responsabilizarnos la portuguesa– senón igualmente ao moçambicanos), Eugénio de Galegas, que dirías, Héitor? Nótanse o esforzo e as do seu legado. Así e todo gusto dou- ciclo artúrico: con Lanzarote, Andrade, Mia Couto... pero tanto ou ganas de facelo ben, tras figuras que aínda non foron ho- Xenebra e a Ilha das Maçás. máis doloroso é ignorar a Cunqueiro Lingua de unión e identidade! SENTIDIÑO moi ben. 12 ESPECIAL EL CORREO GALLEGO DOMINGO 17 DE MAYO DE 2020 17 maio DÍA DAS LETRAS GALEGAS que regresa a prima- postergadas, como ocorre neste an- AGORAvera, a Luz -Pozo nus horribilis-, “retornan as flora- Garza- dos poemas escorrega pola cións antigas” -verso de Luz Pozo memoria para celebrar a Carvalho Ilha das fadas e das maçás Garza-, para traérmonos de forma Calero. especial a un autor. Neste ano, o 17 de Faría falla un Cunqueiro para flo- Maio caerá a 31 de outubro, ironías recer a saga dunha historia de poe- Uruguai... O noso léxico, a nosa ri- Pedrayo, Cunqueiro, Cela, dos tempos. Conmemoraremos a tas galegos. A cultura sería a trama, queza lingüística, de raíz latina, Blancoamor, Torrente, Losada, Del Don Ricardo Carvalho Calero, histo- o nó e o desenlace dunha novela de achéganos á semántica gala. E o no- Riego, Novoneyra, Franco Grande, riador de literatura, crítico, filólogo, mulleres e seres que amaron so imaxinario instálase na mítica Neira Vilas, Ferrín, Conde, lingüista e escritor, membro do Galicia, entendérona como a terra celta, vincúlanos á Bretaña, a Freixanes, Oroza, Tosar, Villanueva, Seminario de Estudos Galegos e do que vai neles e respectárona coma Cornualles, Gales, Escocia, Irlanda e Villares, Rivas, Alvarellos, e tantos Partido Galeguista, o primeiro cate- Nai e Señora. A listaxe de persona- á Illa de Man. outros. Intelectuais lúcidos, poetas, drático de Lingua e Literatura xes e persoeiros admite sutís bar- ALBERTO novelistas, historiadores, editores, Galegas da Universidade de Santiago dos como Vidal Bolaño, Ramón BARCIELA POR TERRA OU POR MAR, coma xestores culturais, etc., que forman de Compostela, numerario da Real Cabanillas... Todos falaron e escri- mareas ameazantes, ata este parte esencial dun vello carballo Academia Galega e membro de hon- biron nunha lingua culta, riquísi- XORNALISTA Finisterrae chegaron os bárbaros: arraigado, en galego ou en castelán, ra da Asociación Galega da Lingua. ma na súa semántica, máxica, mu- celtas, romanos -Gallaecia-, vi- nas letras universais. As raíces máis Ideólogo do reintegracionismo lin- sical, fermosa, útil. quingos - Jacobusland, Terra de fondas: Galaxia, Xerais, Alavarellos, güístico e autor dunha extensa obra. No ano 1991, o Día das Letras Santiago-, suevos, visigodos, ára- Ir Indo, a Fundación Penzol, e a Galegas dedicouse a Don Álvaro mortos, haxa esta outra patria que é bes, mesmo piratas como o temi- máis nova en intencións internacio- GRAZAS A PERSONALIDADES Cunqueiro, o home a quen lle gus- a fala nosa. Se de min algún día, des- ble Drake. É certo, levaron o ouro nais, Mar Maior. COMO DON RICARDO, conforma- taba o arrecendo das mazás. Por pois de morto, se quixese facer un e ata as campás, incluída a súa mú- Tamén forman parte desta árbore mos unha corredoira de confluen- consello do catedrático Luís eloxio, e eu estivese dando herba na sica, desa que o Pai López-Calo artistas plásticos -Murguía, Brocos, cias, unha aldea global con inten- Cochón, a publicidade institucional terra nosa, podería dicir a miña lápi- chegaría a saber máis que nin- Lugrís, Seoane, Mallo, Souto, ción universal. da Xunta difundiu un poema moi da: “Aquí xace alguén, que coa súa guén no mundo. Deixaron pega- Colmeiro, Dans, Laxeiro, Eugenio e Temos tradicións milenarias e apropiado do mindoniense: obra fixo que Galicia durase mil pri- das dos seus saberes. Mario Grannel, Grandío, Castillo, unha cultura próxima os prodixios. “Louvado sexa Deus tamén por maveras máis”. Leiro, Sucasas, Pulido, Barreiro, Subimos as escaleiras paseniño, e terme dado o don da fala nosa, por O galego non é o idioma da dife- COMO POBO ACOLLEDOR E DES- Quintana, Manzano, Penalta, por iso desconcertamos aos outros terme ensinado a dicir ‘rula’ e ‘abi- rencia. Pola contra, é o berce que PRENDIDO, regalamos a musicali- Conde, etc.-, audiovisuais -coa pobos. Somos Nós, una raiola de dueira’ e ‘dorna’ e ‘ponte’ e ‘fonte’, e nos acubilla a todos neste longo in- dade do noso idioma a través dos CRTVG como eixo dinamizador-, Luz baixo un Carvalho. entón eu, sabendo estas palabras, verno no que os virus, incluído o da nosos trobadores. Máis tarde, ache- musicais, arquitectónicos e doutros Que os que xa non están connos- era verdadeiramente dono da rula incultura, ameazan tanto como o gamos a sabedoría de mulleres pre- ámbitos, con méritos dabondo para co fisicamente, incluídos Luz Pozo e da abidueira e da dorna e da pon- fan eses seres excluíntes que rexei- cursoras como Concepción Arenal, figurar na nosa Historia grande. Garza, Xosé Luís Franco Grande e o te e da fonte. tan a saúde de saber e aos que pen- Rosalía de Castro, Emilia Pardo Somos unha cultura en vangarda. Pai López Calo, agarden por nós san distinto. Bazán, Sofía Casanova, María Na miña modesta opinión, debe- moitos anos en Avalon, a céltica e AS MIÑAS INVENCIÓNS e as miñas Os galegos temos a sorte de nacer Casares, Maruja Mallo, Nélida mos optar pola inclusión e pola a su- mítica “ilha das Fadas e das maçás”. maxias teñen, nembargante, un sen- nun lugar de marabilla e con acceso Piñón, Marina Mayoral, Rosario ma. Xurdirán neboeiras, pero debe- Alí iremos algún día os bos e xene- so máis fondo: por riba e por baixo a dous idiomas, a varias culturas: á Álvarez Blanco, Margarita Ledo, mos ter a decidida vontade de seren rosos, guiados por Simbad, do que eu fago, eu quixen e quero española e ao castelán, á galega e á Marilar Aleixandre, Mª Xosé cada día máis e mellores. Agardan tamén por nós amigos co- que a fala galega durase e continua- brasileiro-portuguesa. Formamos Porteiro. Iso é realismo máxico e é Parecemos contraditorios e sómolo. mo e Martín Codax. se, porque a duración da fala é a úni- parte do universo ibérico europeo e autenticidade. Fixémolo con elas e Sabemos tamén que da diverxencia Nese paraíso inmorrente, dise ben ca posibilidade de que nós duremos mantemos un vínculo de sangue con homes como Sarmiento, e dos matices nace o enriquecemen- alto: ‘rula’, ‘abidueira’, ‘dorna’, ‘pon- como pobo. Eu quixen que Galicia con outras comunidades españolas, Feijóo, Pondal, Murguía, Castelao, to dunha cultura viva e libre. te’ e ‘fonte’. A Primavera é eterna. continuase e, ó lado da patria terre- e América: Arxentina, Cuevillas, Fernández Florez, Julio Dende 1963, cada Día das Letras - Agora sabémolo: a Santa Compaña nal, da patria que son a terra e os Brasil, Cuba, México, Venezuela, Camba, Curros, Risco, Valle, Otero tamén os que se festexan en datas fala galego. DOMINGO 17 DE MAYO DE 2020 EL CORREO GALLEGO ESPECIAL 13 17 maio DÍA DAS LETRAS GALEGAS Tres reflexións para retratar unha vida A radical, abismática nillas puido ser un sería Galicia. Galicia Para Otero, por cal- se detecten verbo do diferenciación entre grande poeta porque era para Otero o uni- quer lado que se centralismo castelán, ezquerdas e direitas, foi un home sinxelo. verso familiar, e a mire, Galicia foi uni- o creador do Adrián é hoxe un feito obse- Libros e autores galegos. xeito dun breviario versal cando foi Solovio que escribíu sionante, -dramática, Século XX (1982) de totalidade cósmi- enxebremente gale- Nosa Señora das imposible de escamo- ca. A súa visión do ga. O galeguismo de Lavercas, foi capaz Como para Curros o corpo físico e da Otero era un reinte- de admirábel com- tear. E por imperativo idioma universal alma creadora de gracionismo en Eu- presión mesmo para vidal hai que tomar sería o galego, diría- Galicia está constan- ropa. Calesquera que a paisaxe e a historia posicións n-un ou n- mos que para Otero temente impregnada foran os acenos po- de Castela. outro bando. Non a nación universal de corporativismo. lémicos que no autor Grial nº 56 (1977) facelo, é descoñecer a realidade e ador- mentarse n-unha postura astral. Mais vivimos na terra, e pra avanzar cara o ideal é mester chapo- tear na lama. O idea- lismo ten de ser unha forza activa, se non quere resiñarse a zugar nos peitos esteris do nirvana. Pois o Partido Galeguista non pode dubitar: ténse que situar da banda da ezquerda. Ningunha espranza pode nos vir da dereita. Na dereita tiveron os seus tobos os lobos caciquís, e o militaris- mo, o clericalismo e o centralismo son baixos ideás sempre estranamente próisi- mos. A Nosa Terra, nº 323 (10 febreiro de 1934)

Non houbera podido ser Cabanillas o poeta que foi se non houbera sido o home que chegóu a ser. A súa alma estaba feita da suprema sabiduría. Esa sabiduría que os anos dan a algúns espíritos escolleitos, esa sabiduría tecida de desenganos atura- dos docemente, de renuncias aceitadas sin amarguexo, de serenidade profesada sin afectación. Caba- 14 ESPECIAL EL CORREO GALLEGO DOMINGO 17 DE MAYO DE 2020 17 maio DÍA DAS LETRAS GALEGAS

Prisión militar, 28 de di- JAÉN,ciembre de 1939. Sr. Don Francisco Fernández del Riego. Carta de Ricardo Carballo Calero . Mi querido amigo: Unos días después de haberla escrito, recibí tu carta. Como por muchas vueltas que le dí no encontré rastro de tu direc- a Francisco Fernández del Riego ción y desconozco la popularidad que tengas en Vigo, resolví resignar- me a guardarla una vez leída, no de- cias seguras. Creo que sólo sería pre- “Francisco Fernández del cidiéndome a contestarla sin poseer ciso entusiasmo y audacia. Pasa re- Riego: Vigo dende o cora- tus señas concretas, ante el temor de vista a los abogados que te rodean y zón de Galicia”(2013), edi- que mi respuesta no llegara a tus ma- confiésame que te crees capaz de su- ción de María Dolores nos. Ahora una carta de Maruja perarlos a todos. En cuanto a mi, el Cabrera Iglesias e María Abad, dándome tus coordenadas, pensamiento de que trabajar para Dolores Villanueva me permite dirigirte estas líneas. mi mujer y mis hijos me obligaría a Gesteira: “1939. Rematada a guerra chega Del Riego Me alegro de saberte bien y aún MANUEL hacer milagros. Sólo me sería preci- definitivamente a Vigo mejor de lo que sospechaba, y en rea- VIDAL VILLAVERDE so contar contigo, mi colaborador para traballar como pasan- nudar mis relaciones contigo experi- fraternal, a quién conozco bien y cu- te no bufete de Valentín mento la natural satisfacción. Aquí, XORNALISTA, POETA ya capacidad conozco. Imagino un Paz Andrade, e asina arti- de cuando en cuando, me entretengo E ENSAÍSTA hermoso bufete con unas lindas gos na revista Industrias en tejer proyectos de reconstrucción doncellas para abrir a los clien- Pesqueras, e mesmo dá de mi vida, para el caso de que ésta tes y una discreta mecanó- aulas nos colexios exceda a mi actual aislamiento en grafa escribiendo a tu dic- Mezquita e Labor. Agocha longitud temporal. Aunque no sé económica y bienestar material para tado. De los informes o seu segundo apelido. En cuántos ni cuáles caminos encontra- las personas que nos rodearan, pues nada hay que decir. 1940 casa con Evelina, na ría abiertos, como el imaginar canti- he llegado a la convicción de que pa- Por la noche, al vol- Rúa, Valdeorras, e refunda dad en el aire y el poblarlas de impon- ra vivir con alguna decencia y poder ver del teatro, en- cautelosamente o Partido derables guarniciones de decenas de procurar alguna comodidad a lo de tre el humo del Mi mu- Galeguista, con Enrique Peinador e Gómez Román. materia todavía no convertida a res- uno, es indispensable allegar dinero. café cargado y el jer vive en No ano 1947 é detido con tricción legal, doy mi pensamiento, a Bien está que yo me muera de ham- cigarro aromático, es- Ferrol traba- Darío Álvarez Blázquez e veces, espoliado por la pretensión de bre haciendo hermosos endecasíla- tudiaríamos juntos las jando en su ca- outros persoeiros alegan- acudir de algún modo a resolver el bos, pero mis hijos no deben seguir causas, consultando las mejo- rrera y gracias a su do a pertenza á Unión de problema económico planteado en análoga suerte y yo debo hacer todo res obras, haciendo un concienzu- trabajo comemos Intelectuales Libres. mi familia, a trazar planes de vida, lo posible por hacerles la vida fácil ya do esqueleto jurídico que en el foro al nuestra hija y yo. Uno Reunidos os ditadores do mejor dicho, planes de obtención de que tuve la debilidad de crearlos sin que conviniésemos en cada caso ha- de los encantos que para consello de guerra, acor- recursos ya que otra cualquiera aspi- consultarles sobre la disposición de rá tener por vivir y subsistir en un só- mi tiene el proyecto referido dan sobreser o proceso. ración vital queda subordinada a la su actitud respecto a permanecer en lido y elegante alegato. No necesito es el sacarla de la esclavitud del traba- Coido que estas notas primaria de favorecer económica- la nada o incorporarse a la vida. Te dar más pinceladas en este cuadro. jo en que, ya madre, vive. dan un chisco de luz á mente a la familia que he creado. hablo, pues, de esto, para que me di- Tú lo examinarás y me dirás que te Supongo que tú permaneces solte- carta que veñen voste- Entre mis imaginaciones figura la de gas qué opinas, ya que deduzco de tu parece. ro, pero me agradaria que me dijeses des de ler. O meu agra- que tú y yo nos asociáramos como carta que no has trazado definitiva- No obstante estos juiciosos propó- si en tu vida no ocupa ningún lugar decemento abogados y nos lanzáramos valerosa mente tu camino. Tengo la impre- sitos continuarán haciendo versos alguna mujer. aos membros da Biblioteca Francisco y laboriosamente a las empresas de sión de que el negocio sería bueno y en abundancia y tengo ya para dos Recibiré con gran placer tus noti- Fernández del Riego fundar y acreditar un bufete que fue- en un plazo corto lograríamos un nuevos libros. Espero que algún día cias y tus cartas. Muchos abrazos. por me facilitar a carta ra instrumento de emancipación prestigio sólido, fecundo de ganan- los conocerás. R. Carballo Calero ENGÁDEGA BIBLIOGRÁFICA ENGÁDEGA orixinal. DOMINGO 17 DE MAYO DE 2020 EL CORREO GALLEGO ESPECIAL 15 16 ESPECIAL EL CORREO GALLEGO DOMINGO 17 DE MAYO DE 2020 17 maio DÍA DAS LETRAS GALEGAS

MARÍA VICTORIA CARBALLO-CALERO RAMOS CATEDRÁTICA DE HISTORIA DA ARTE CONTEMORÁNEA NA UNIVERSIDADE DE VIGO “A Carvalho-Calero hai que procurar lelo en toda a variedade da súa obra”

TEXTO: CARMEN CES

Tivo algunha vez a sensación e ue o seu pai foi un maldito, de que estivo demonizado polo galeguismo institucional?

Nesta pregunta, como noutras, eu vou ser estritamente fiel ao que el declarou e explicou en vida, en va- rios libros de conversas: el definiu- se como “excomungado” polo esta- blishment, tanto político como cultural, nomeadamente –mais non só– polas súas posicións lin- güísticas. Sempre foi leal ás ideas e aos principios do Partido Galeguista de antes da guerra e iro- nizaba sobre os “galeguistas de no- me e de nómina” dos tempos mo- dernos... “Maldito” foi, coma tantos máis, para o franquismo, claro.

Que supón para vostede que por fin se recoñeza a figura de Carvalho Calero coa homena- xe no Día das Letras?

Eu adoito repetir que na familia sempre soubemos do valor e da transcendencia da súa obra. Que a Real Academia Galega, despois de tantos anos, o recoñeza agora con María Victoria cos seus pais. Foto: Arquivo familiar esta distinción do Día das Letras Galegas supón unha posta ao día da el para todo tipo de actos de exal- máis apreza vostede: o ensaís- mesma paixón de sempre por fose unha persoa fría ou insensíbel: súa persoa e obra e está a facilitar tación da lingua, da literatura e da ta, o novelista, o poeta? Galiza e a súa cultura. era só unha cuestión de carácter e, ta- que moitos aspectos de ambas se cultura galegas. mén, de educación do seu tempo, e, coñezan e difundan. Eu penso que hai que procurar le- Como era don Ricardo en fa- por suposto, de todo o que lle tocou pa- Esperar contra todo esperan- lo en toda a variedade da súa obra, milia, que o facía feliz? sar na vida. Sei que, nos últimos tem- Cal é o futuro da lingua galega: za podería ser o lema que resu- a estritamente literaria e toda a pos da mesma, foi feliz retomando o a vía normativa, o reintegracio- me o traballo de don Ricardo a que realizou como historiador da Non era moi dado a exteriorizar os contacto co público de toda a Galiza, a nismo, unha fórmula mixta...? prol da lingua e da cultura de literatura. Escollería, quizabes, seus sentimentos, agás en circunstan- través de tantas conferencias e actos Galicia. Hai esperanza no ca- Scórpio, e, por suposto, a súa cias extremas, o cal non significa que en que participou e interveu. Eu non son filóloga nin lingüista. miño que aínda queda por per- Historia da Literatura Galega Como usuaria do galego, desexo correr? Vivirá o galego mil pri- Contemporánea. que se admitan todas as formas es- maveras máis? critas que hoxe posúe o galego e Como viviu a súa familia a re- Naceu en Ferrol. Catedrática de Historia da Arte que poidamos ler todos os autores Si, esperar contra toda esperanza presión franquista contra o Contemporánea na universidade de Vigo. Membro de da literatura galega tal e como eles é unha frase lapidaria de meu seu pai, que pagou co cárcere a número da Real Academia Galega de Belas Artes. É aca- e elas se expresaron. pai, que ten sido moi citada. súa participación na creación démica correspondente das Reais Academias de Bellas Tamén reiterou que cumpría do Partido Galeguista, a súa Sentiuse seu pai recoñecido en rectificar a historia e que a histo- contribución ao anteproxecto Artes de San Fernando (Madrid) e Santa Isabel de vida, ou estaba a gusto sendo ria merecía ser rectificada. Así do Estatuto de Autonomía do Hungría (Sevilla). un outsider da cultura oficial? mesmo, dixo que as mil primave- 36 e a súa fidelidade á Estudos: doutora en Filosofía e Letras (sección Historia). ras para a lingua desexadas por República? Cargos anteriores: decana da Facultade de El endexamais se sentiu un outsi- Cunqueiro habían ser diferentes Humanidades (Vigo), vogal do Comité Español de der de nada. Moi polo contrario, ás vividas polo escritor de Nós sempre procuramos adaptar a Historia da arte e do Padroado do Centro Galego de leal á ortodoxia do nacionalismo Mondoñedo: habían ser unhas vida ás circunstancias negativas e Arte Contemporánea. galego de preguerra (Castelao, primaveras, afirmou, onde continuar a traballar e a formarnos, Publicacións: coordinadora do libro “Arte de fin de sécu- Otero Pedraio...) e, por isto, con- Cunqueiro puidese ser aínda algo que el sempre nos inculcou. lo” (2000) e autora de “Julia Minguillón” (1981), “A ilus- trario dos que escolleron o cami- máis Cunqueiro, isto é, desenvol- Axudou moito tamén a fortaleza de tración na revista Nós” (1983), “Antonio Faílde” (1986), ño de liquidación da mesma. ver toda a súa obra en galego, e, miña nai, e as tres colaboramos en “Vos Castelaos de Ourense” (1985 e 1989), “O Sentiuse plenamente recoñecido por suposto, que o galego fose a todo o que puidemos a que el reali- Santuario da nosa Señora das Ermidas” (en colabora- e admirado por múltiples asocia- lingua normal dos galegos. zase a súa obra, tan abruptamente ción) e “A arquitectura dunha cidade” (en colaboración). cións e entidades de toda a Galiza, interrompida pola guerra civil e a Distincións: Premio Galicia Investigación 2010. Membro

que sempre puideron contar con Cal é o Carvalho Calero que posguerra e que reemprendeu coa TRAXECTORIA do Padroado do CGAC.