Familia Prozesuak Lege Zibilen Gatazkaren Ikuspegitik: Gernika-Lumo Udalerria*
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
0.6 ESTUDIOS Nahia San Miguel.qxp_Maqueta.Jado 8/9/17 10:52 Página 301 ISSN: 2173-9102 D.L./L.G.: BI-1677-03 Familia prozesuak lege zibilen gatazkaren ikuspegitik: Gernika-Lumo udalerria* NAHIA SAN MIGUEL FORURIA Zuzenbidean graduatua Deustuko Unibertsitatea FECHA DE RECEPCIÓN / SARRERA-DATA: 31/12/2015 FECHA DE ADMISIÓN / ONARTZE-DATA: 20/03/2016 Laburpena: Lan honen muina Euskal Herriko Foru Zuzenbide Zibila da eta ho - rren aplikazioa familia prozesuei dagokienez. Hainbatez, Bizkaiko hirietan eta are zehatzago, Gernika-Lumo hiribilduan familiaren prozesuetan eta antolakuntzan his- toriatik datorren legeria zibil bakoitzaren ondorioak aztertuko dira. Gernika-Lu mo- ko hiria, Bizkaiko beste 13 hi ri rekin batera, lege bikoiztasunaren lekuko esan gu ra - tsuak dira. Haue tan bi lege zibil aplikatzen ziren aldi berean, batetik gazte lako legea, hiri eta hirilurretan eta bestetik, Bizkaiko elizateetan, hau da, Lur lauan, Biz kai ko Fo - rua. Ideia horretatik abiatuta ez zen batere erreza lege ba koi tza ren apli kazio esparrua ze haztea, hori dela eta ikerketa lan honetan ikusiko denez toki ba tzuetan bi legeriak ziren aplikagarri eta horrek gatazkak eta segurtasun eza zekarren. Gako hitzak: Bizkaiko forua, Gernika-Lumo, Lur laua, elizatea, familia prozesuak, 1959ko konpilazioa, gaztelako legea, 3/1992 Euskal Herriko Foru Zuzenbide zi - bi lari buruzko legea. * Lan honek Zuzenbidearen Euskal Akademiaren legelari gazteentzako Adrian Celaya 1. Sa ria eskuratu zuen. Hortaz, 5/2015 Legea, Euskal Zuzenbide Zibilari buruzkoa in da - rrean jarri aurrekoa da eta aipamenak aurreko legeari buruz egiten dira. Bere horretan ar gitaratzea erabaki da, kontuan hartuz Zuzenbide iragankorraren aldetik duen balioa eta egin dako lanaren lekukotza gisa. Academia Vasca de Derecho Boletín JADO. Bilbao. Año XIV. Nº 27. Enero-Diciembre 2015-2016, pp. 301-359 Zuzenbidearen Euskal Akademia JADO Aldizkaria. Bilbo. XIV. urtea. 27 zk. 2015-2016 urtarrila-abendua, 301-359 or. 0.6 ESTUDIOS Nahia San Miguel.qxp_Maqueta.Jado 8/9/17 10:52 Página 302 ISSN: 2173-9102 D.L./L.G.: BI-1677-03 Los procesos de familia desde la perspectiva del conflicto de leyes: el caso de Gernika-Lumo Resumen: La esencia de este trabajo es el Derecho Civil Vasco y los procesos de fa milia. De esta manera se van a analizar las consecuencias de la legislación civil en relación con los procedimientos y organización de la familia en las villas de Bizkaia y concretamente en el municipio de Gernika-Lumo. Gernika-Luno junto a otros 13 municipios son un hecho sorprendente de la legislación civil de Bizkaia. Estas villas son testigos del dualismo legislativo, ya que se aplicaban dos leyes simultánea - mente; estaba el derecho de Castilla que se aplicaba en las villas y en suelo urbano y por otra parte, se encontraba el Fuero de Bizkaia que se aplicaba en las anteigle- sias, es decir, en Tierra Llana. Partiendo de esta idea no fue tarea fácil definir con exactitud el ámbito de aplicación de cada una de las leyes y en diversos casos fue hasta imposible y esto originaba conflictos de leyes e inseguridad jurídica. Palabras clave: Fuero de Bizkaia, Gernika-Lumo, tierra llana, anteiglesia, procesos de familia, compilación de 1959, derecho de Castilla, ley 3/1992 de Derecho Civil Foral del País Vasco. The family judicial procedures under the conflict-of-laws perspective: The Gernika-Lumo case. Abstract: The essence of the present work is Basque Civil Law and family issues judicial procedures. The analyses of the impact of the civil regulation and the pro- cedures on the family organization in the villages of Biscay, more precisely, in Gernika-Lumo municipality. Gernika-Lumo, along with other 13 municipalities are a surprising fact in Biscay civil regulation. These villages witness the regulation duality, as far as two different laws where applicable simultaneously; the Law of Castile, in force in the villages and the urban soil, and, in the other side, the Biscay Chartered Law, in force in the parishes, in the Countryside. These idea in mind, it was not ease task to exactly find the Law demarcation and, in some cases, impos- sible, what cause conflicts of law and insecurity. Key words: Biscay Chartered Law, Gernika-Lumo, Countryside, parish, family issues procedure, 1959 Law Compilation, Castile Law, Act 3/1992, 1992-07-01, Basque Civil Law Charter. Academia Vasca de Derecho Boletín JADO. Bilbao. Año XIV. Nº 27. Enero-Diciembre 2015-2016, pp. 301-359 Zuzenbidearen Euskal Akademia JADO Aldizkaria. Bilbo. XIV. urtea. 27 zk. 2015-2016 urtarrila-abendua, 301-359 or. 0.6 ESTUDIOS Nahia San Miguel.qxp_Maqueta.Jado 8/9/17 10:52 Página 303 NAHIA SANMIGUEL FORURIA 303 Familia prozesuak lege zibilen gatazkaren ikuspegitik: Gernika-Lumo udalerria AURKIBIDEA: 0. SARRERA. 1. GERNIKA-LUMO. 1.1 Historia. 1.2 Koka - pe na. 2. LEGE BIKOIZTASUNA: LEGE GATAZKA HISTORIAN ZEHAR 1959. URTERARTE. 2.1 Gaztelako zuzenbide zibilaren eta Foru zuzenbidearen ar teko gatazka. 2.2 Gernika-Lumoko udalerria. 3. 1959ko BIZKAIKO FORU KON PILAZIOA. 3.1. Historia aurrekariak. 3.2 1959ko Bizkaiko Foru Kon pi la - zioa. 4. EUSKAL HERRIKO FORU ZUZENBIDE ZIBILAREN LEGEA (1992). 5. GERNIKA-LUMOKO UDALERRIA. 5.1 Aurkezpena eta datuak. 5.2 Oinordetza, kapitulazioen eta tronkalitatearen azterketa. 5.2.1 Oinordetza. 5.2.2 Kapitulazioak. 5.2.3 Tronkalitatea. 6. JURISPRUDENTZIA. 6.1. 1874. urteko ekai naren 8ko AGE. 6.2. 1987. urteko apirilaren 7ko AGE. 6.3. 1994. urteko api- ri laren 18ko PEE. 7. ONDORIOAK. 8. BIBLIOGRAFIA. 8.1 Liburuak. 8.2 Web guneak. 8.3 Lege-testuak eta lege proposamenak. 9. ERANSKINAK. LABURDURAK AGE Auzitegi Gorenaren Epaia EHAA Euskal Herriko Agintaritzaren Aldizkaria PEE Probintzia Entzutegiaren Epaia 0. SARRERA “Foru” esapidea izendapen generikoa izan eta, beraz, esanahi asko di - tuen hitz polisemikoa bada ere, hitz horrek adiera bakarra gorde du, ja - to rri erromatarrean duen etimologiari erreparatuz: forum delakoa edo jus tizia-lekua, gero latin arruntean forus bihurtuko dena. “Foru” hitza or - dea, euskal lurraldeetan indarrean zen zuzenbidearen bildumak izen da - tze ko erabiltzen zen. Alde batetik, foru laburrak daude (hiri gutunak), erre geek eta jauntxoek hiri eta hiribilduei emandakoak, horiek birpo - pu latzeko asmoz, bertako biztanleei eskainitako pribilegioz osatuak. Fo - Academia Vasca de Derecho Boletín JADO. Bilbao. Año XIV. Nº 27. Enero-Diciembre 2015-2016, pp. 301-359 Zuzenbidearen Euskal Akademia JADO Aldizkaria. Bilbo. XIV. urtea. 27 zk. 2015-2016 urtarrila-abendua, 301-359 or. 0.6 ESTUDIOS Nahia San Miguel.qxp_Maqueta.Jado 8/9/17 10:52 Página 304 304 NAHIA SANMIGUEL FORURIA Familia prozesuak lege zibilen gatazkaren ikuspegitik: Gernika-Lumo udalerria rua, kasu honetan, aparteko araua da, berezia, toki jakin batean in da rrean da goen legearen euskarri juridikoa. Forua bigarren testuinguru ba tean, he rri edo lurralde baten zuzenbidea jasotzen duen testua da. Kro no lo - gia ri erreparatuz, aurrena foru laburrak agertzen dira hirietan, zi nez ko “fueroak” erregeak hiri bat sortzeko edo birpopulatzeko tresna gisa. Be - ran duagokoak dira berezko foruak aldiz, baina lurraldearen be ne tako zu- zen bidearekin lotura estuagoa agertzen dute, herriaren or dez ka riek ida- tzi takoak baitira, euren ohitura zaharrei sakon erreparatuta. Bi ga rren ho - ri da lan honetan azalduko den Forua, beraz, Foruaren esa nahi hori abia - pun tu hartuta garatu da lan honen azterketa. Euskal zuzen bi dea ren be - re zitasuna ez da foruak egiteko moduan mamitzen, Gaztelako errei nuan eta beste lurralde-entitateetan egiten zen parekoa baitzen ho ri, ezpada, le henengo ezaugarria bere eduki juridiko berezian dago eta, bi ga rrenik, are garrantzizkoagoa oraindik, lortu duen iraupenean, mol da keta batzuk izan arren, mendez mende gorde baita gaurdaino. Esan beharra dago, bestela ere, lan honen muina Euskal Herriko Foru Zu zenbide Zibila eta horren aplikazioa dela familia prozesuei dagokie nez. Hain batez, Bizkaiko hirietan eta are zehatzago, Gernika-Lumo hiri bilduan fa miliaren prozesuetan eta antolakuntzan historiatik datorren legeria zibil bikoitzaren ondorioak aztertuko dira. Zuzenbide pribatua denez bezain ba tean, 1876ko uztailaren 21eko Legeak ez zituen Foruak guztiz ezabatu; besteak beste, Foru hauek, alegia, Bizkaiko 1526ko Foru Berriak, Aiarako 1373ko Foruak eta Nafarroako 1237ko Foru Oroko rrak indarrean jarraitu zuten XX. mendeko bigarren erdira arte, Kode Zibilak aurreikusi zituen erans kinen proiektuen arrakasta ezaren islada gisa. Hala, Foruen araubide ju ridikoa Konpilazioek ordezkatu zuten zuzen bide pribatuaren aldetik, Eus kal lurralde batzuen arau nagusi gisa, hain zuzen ere, 1959ko Bizkaiko eta Arabako Konpilazioak eta 1973ko Nafarroako Konpilazioak edo Foru Berriak. Gipuzkoa lege-testu berria hauen eremutik kanpo geratu zen, baita Arabako lurralde-eremu ge hienak, Aiara kenduta, eta Bizkaiko hiri - bilduak eta Urduñako Hiriak ere, hiriguneen aldetik. Baztertutako espa rru Academia Vasca de Derecho Boletín JADO. Bilbao. Año XIV. Nº 27. Enero-Diciembre 2015-2016, pp. 301-359 Zuzenbidearen Euskal Akademia JADO Aldizkaria. Bilbo. XIV. urtea. 27 zk. 2015-2016 urtarrila-abendua, 301-359 or. 0.6 ESTUDIOS Nahia San Miguel.qxp_Maqueta.Jado 8/9/17 10:52 Página 305 NAHIA SANMIGUEL FORURIA 305 Familia prozesuak lege zibilen gatazkaren ikuspegitik: Gernika-Lumo udalerria hauetan Gaztelako zuzenbidea eta, gerora, Espainiako estatuarena, izango da aginduzkoa. Hala ere, Es painiako Konstituzioa indarrean jarri eta Euskal Au tonomia Erkidegoko Legebiltzarrak 1992an Euskal Herriko Foru-Zu- zenbide Zibilari Buruzko Legea1