Yaddan Çıxmaz Qarabağ

1 Yaddan Çıxmaz Qarabağ

2 Yaddan Çıxmaz Qarabağ

.Layihənin rəhbəri: Ruhiyyə Aslanova, Layihe rehberi: Ruhiyye Aslanova, Координатор проекта: Ругия Асланова, Project coordinator: Ruhiyya Aslanova, Projekt koordinator: Ruhiyya Aslanova

Kitabı hazırladı: Günay Malikqızı, Yazar: Günay Malik-kızı ,Автор книги: Гюнай Малик-кызы, Author a book: Gunay Malik-kizi, Verfasser ya Autor: Gunay Malik-kizi

Çevirmen : Eldar Aslanov Переводил: Бахруз Назаров Translator: Leyla Hadjizadeh Übersetzer:Agazade Shabnam

3 Yaddan Çıxmaz Qarabağ

Ön söz əvəzi... -Cılız, iri gözlü maraqlı bir oğlan uşağı. Həyəcanlıdır. Müsahibə verdiyinə görə yox, nəyisə unudacağını düşündüyü üçün həyəcanlanır. Bir saniyə dayanmır, elə hey danışır. “Hələ o qədər söz danışacaq ki, fikri də çox dəyişəcək uşaqdır” düşüncəsi başımda fırlanırdı ki, “Mən dəqiq bilirəm, Laçında yaşamaq istəyirəm” dedi. Mən ona inandım. - “Mən Laçını tanıyıram. Atam deyir orada çoxlu meşələr, dağlar, bulaqlar və gizli yollar olub. Müharibə vaxtı bizimkilər o yollardan çox istifadə ediblər. Hər gün Laçın haqda nə isə soruşuram, çünki orada yaşamaq istəyirəm. Dəqiq bilirəm, Laçında yaşayacam. Atamın, babamın danışdıqları xoşuma gəlir. Atam mən boyda olanda hər yay kəndə getməklərindən, ot və odun yığmaqlarından, gizlincə qaçıb çayda çimməklərindən də danışıb. Mən bilirəm ki, müharibə olub və insanlar müharibədə həlak olublar. Amma şəhidlər ölmür. Vətəni qorumaq lazımdır axı. Xalam oğlu Nəsimi zabitdir, medalları var, mənə söz verib ki, Laçını da, Kəlbəcəri də qaytaracağıq. (1. - Mayor Nəsimi Şadmanov ...... oğlu Vətən uğrunda medal və İgidliyə görə medalla təltif olunub.) Mən ona inanıram. Laçını qaytaracağıq, mən də orda yaşayacam.” - Hələlik isə biz yaşayırıq, gülürük, sevinirik, kitab oxuyuruq, toylara gedirik, dostlarla görüşürük, planlar qururuq və bizə aid olan yerlərdə ermənilərin nə etdikləri haqda ara –sıra düşünürük. Amma axı onlar da gülürlər, sevinirlər, toylara gedirlər, dostlarla görüşürlər, planlar qururlar amma bir fərqlə bizə aid olan torpaqlarda.... Mənim qızım, bizim uşaqlarımız isə o yerləri böyüklərinin xatirələri ilə canlandırırlar, böyüyürlər, yaşayırlar... Onlarla bir yerdə doğma el obaları ilə aralarındakı məsafə də böyüyür, onları o torpaqlara bağlayan insanlar qocalır, ölür.... Bəs cavanlar nə xatırlayırlar? Müharibədən başqa doğma elobaları haqda nə bilirlər? İşğal olunmuş Azərbaycan torpaqlarında valideynlərinin, nənə babalarının yaşadıqları həyatı onlardan soruşmaq istədik. O torpaqladan nələr bilirlər? Müharibə, ağrı-acı, fəryad dolu fotolardan başqa xatirələrində necə bir mənzərə canlanır doğma el-oba deyəndə. Bu kitaba material toplamaq asan olmadı. Çünki biz kitablarda yazılan əzbərlənən rayonlardan yox, fərqli insanların xatirələrində 4 Yaddan Çıxmaz Qarabağ yaşayan doğma yurddan danışmaq istəyirdik. İşğal olunmuş torpaqları görmədən böyüyən bir nəslin bəzilərinin fikirləri əslində müharibənin bütün acı tərəfini çılpaqlığı ilə göstərir. Naxışlar, çıçəklər, yelləncək, çörək, qəbirlər, arzulardan danışılan fərqli-fərqli hekayələr nəticə etibarı ilə bir” and”a çevrilir. Mənim qəhrəmanlarım xəyallardan tanıdıqları yurd-yuvalarına qayıdacaqlarına and içirlər. - Düzdür, doğma el-obaları haqda məlumat az olanlarla da rastlaşdım, məyus oldum, bəzən ağladım, qəzəbləndim, amma ən əsası o yerləri yenidən tanıdım. Axırıncı dəfə 8 yaşımda gördüyüm Laçını neçə illərdir ki,elə həmin il torpağa tapşırdığımız 21 yaşlı Gülnarə xalamın ağ bənizi, uzun hörükləri ilə, nənəmin sakit, səssiz ağlaması ilə, o gecə yağan dəhşətli dolu ilə xatırlayıram. Bir də atamın həsrət qaldığı torpaqdır Laçın mənim üçün. Amma gənclərlə söhbətdən sonra, yay axşamları evimizin qarşısında dayım qızları Nərgiz, İlhamə, Zəminə ilə oynadığım ortadaqaldını xatırladım. Novruz bayramında İlham dayımın yumurta döyüşündə udduğu bütün “qəniməti yeyib xəstələnməyimi. Ayna mamanın (nənəm) gizlənpaç oynayanda mənimlə bir yerdə gizlənib məni yedizdirməyini və sonralar məhz ona görə belə tez tapıldığımı anlamağımı, balaca “ara” dediyim otağı, bacımın anamgil üçün darıxmadığını, qardaşım Zöhrabın isə mən anam üçün darıxdığımda məni tək qoymamaq üçün yanımda oturub ağlamağını, Dayım uşaqları Xaliq və Azərlə qaç tutdu oynamağımı, yayda yaşıl, qışda isə ağappaq olan hündür dağlara baxıb təəcübləndiyimi, Umud papanın (babam) bizim üçün hər gün gətirdiyi Turş suyu ürəksiz içməyimi, anam, Aybəniz və Şəhla xalanın bir yerə yığışıb maraqlı söhbətlərlə, gözəl gülüşlərini xatırladım. Kəbutərlə böyürtkən yeməyimizi, qızlarla alt evdə evcik-evcik oyanamağımızı, birdən birə o qədər xatirəm canlandı ki.... Bütün qəhrəmanlarıma təşəkkür edirəm. Söhbətlərinə, inamlarına və xatirələrimə görə.... Siz də oxuyun məncə bu hekayələr müharibənin dəhşətini qanlı fotolardan heç də pis göstərmir... Qəhrəmanlarımın, onların valideynlərinin həyatı başqa cür ola bilərdi,.. Bəlkə də elə belə olmalı idi... Mən isə qəhərmanlarıma “Xəyallarınızdakı el-obalarınzı, rayonları görə bildinizmi?” sualını verəcəyim günü gözləyirəm...

Günay Malikqızı

5 Yaddan Çıxmaz Qarabağ Ön söz

Teyzemin oğlu bana söz verib ki, Laçını alacaklar.....

Rəvan Mailov 8 yaş Laçın

-Cılız, iri gözlü ilginç bir oğlan çocuğu. Heyecanlıdır. Görüşme verdiğine göre yok, hiçbir şey unutacağını düşündüğü için heyecanlanıyor. Bir saniye durmuyor, hep konuşuyor. "Henüz o kadar söz konuşacak ki, fikri de çok değişecek çocuktur" düşüncesi kafamda dönüyordu ki, "Ben net biliyorum, Laçın'da yaşamak istiyorum" dedi. Ben ona inandım.

-"Ben Laçın'ı tanıyorum. Babam diyor orda çok ormanlar, dağlar, çeşmeler ve gizli yollar olup. Savaş zamanı bizimkiler o yolları çok kullanmışlardır. Her gün Laçin hakkında ne ise soruyorum, çünkü orada yaşamak istiyorum. Net biliyorum, Laçın'da yaşayacağım. Babamın, dedemin anlattıkları hoşuma gidiyor. Babam benim yaşımda olduğunda her yaz köye getmelerinden, ot ve odun yığmaklarından, gizlice kaçıp çayda çimmelerini de anlattı. Ben biliyorum ki, savaş olmuş ve insanlar savaşta helak olmuşlardır. Ama şehitler ölmüyor. Vatanı korumak gerekiyor. Teyzem oğlu Nesimi subay, madalyaları var, bana söz verdi ki, Laçın'ı da, Kelbeceri geri alacağız. (1. - Binbaşı Nesimi Şadmanov Yunis oğlu Vatan uğruna madalya ve İgidliyə göre madalyayla ödüllendirilmiştir.) Ben ona güveniyorum. Laçın'ı geri alacağız, ben de orda yaşayacağım."

-Şimdilik ise biz yaşıyoruz, gülüyoruz, seviniyoruz, kitap okuyoruz, düğünlere gidiyoruz, dostlarla görüşüyoruz, planlar kuruyoruz ve bize ait olan yerlerde ermenilerin ne yaptıkları hakkında ara-sıra düşünüyoruz. Ama ne de olsa onlar da gülüyorlar, seviniyorlar düğünlere gidiyorlar, dostlarla görüşüyorlar, planlar kuruyorlar ama bir farkla bize ait olan topraklarda .... Benim kızım, bizim çocuklarımız ise o yerleri büyüklerinin anıları ile canlandırırlar, büyüyorlar, yaşıyorlar ...

6 Yaddan Çıxmaz Qarabağ Onlarla bir arada öz el obaları ile aralarındaki mesafe de büyüyor, onları o topraklara bağlayan insanlar yaşlanıyor, ölüyor ....

Peki gençler ne hatırlıyorlar? Savaştan başka öz el-obaları hakkında ne biliyorlar? İşgal altındaki Azerbaycan topraklarında ebeveynlerinin, büyükanne dedelerinin yaşadıkları hayatı onlardan sormak istedik. O torpaqladan neler biliyorlar? Savaş, acı, feryat dolu fotoğraflarından başka hatıralarında nasıl bir manzara canlanır ...... derken.

Bu kitaba malzeme toplamak kolay olmadı. Çünkü biz kitaplarda yazılan ezberlenmiş bölgelerden yok, farklı insanların hatıralarında yaşayan ...... konuşmak istiyorduk. İşgal altındaki toprakları görmeden büyüyen bir neslin bazılarının görüşleri aslında savaşın tüm acı tarafını çıplaklığı ile gösteriyor. Desenler, çiçekler, salıncak, ekmek, mezarlar, arzulardan konuşulan farklı farklı hikayeler sonuç itibari ile bir "yemin" a dönüşüyor. Benim kahramanlarım hayallerden tanıdıkları yurt yuvalarına, geri döneceklerine yemin ederler.

-Doğrusuiz, öz el-obaları hakkında bilgileri az olanlarla da karşılaştım, üzüldüm, bazen ağladım, bazen kendime kızdım, ama en önemlisi o yerleri yeniden tanıdım. Son 8 yaşımda gördüğüm Laçın'ı yıllardır ki,

Aynı yıl toprağa tapşırdığımız 21 yaşındaki Gülnare teyzemin ag benizi, uzun hörükləri ile, anneannemin sakin, sessiz ağlaması ile, o gece yağan korkunç dolu ile hatırlıyorum. Bir de babamın hasret kaldığı topraktır Laçın benim için.

Ama gençlerle konuşmadan sonra, yaz akşamları evimizin önünde dayım kızları Nərgiz, İlhamə, Zemine ile oynadığım ortadaqaldını hatırladım. Nevruz Bayramı'nda İlham dayımın yumurta savaşında kazandığı tüm "ganimeti yiyip hastalanmağını. Ayna ninemin saklambaç oynarken benimle bir yerde gizlenip beni yedizdirmeyini

7 Yaddan Çıxmaz Qarabağ ve sonraları işte o yüzden böyle kısa sürede bulunmağımı anlamağımı, küçük "ara" dediğim odanı, ablamın anamgili özlememesini, kardeşim Zöhrabın ise ben annemi özlediğimde beni yalnız bırakmamak için yanımda oturup ağlamasını, dayım çocukları Hâlık ve Azerle kaç tuttu oynamamı, yazın yeşil, kışın ise bembeyaz olan yüksek dağlara bakıp teecüblenmeyimi, Umud babamın bizim için her gün getirdiği Turş suyu hevessiz içməyimi, annem, Aybeniz ve Şəhla teyzenin bir araya gelerek ilginç sohbetlerle, güzel gülüşlerini hatırladım. Kəbutərlə böğürtlen yemeğimizi, kızlarla alt evde evcik-evcik oyanamağımızı, birden bire o kadar hatıram canlandı ki ....

Tüm kahramanlarım teşekkür ederim. Sohbetlerine, inançlarına ve anılarıma göre ....

Siz de okuyun bence bu hikayeler savaşın dehşetini kanlı fotoğraflardan hiç de kötü göstermiyor ...Kahramanlarımın, onların ebeveynlerinin hayatı başka türlü olabilirdi, .. Belki de böyle olmalıydı ...

Ben ise kahramanlarıma "Hayellerinizdeki...... bölgeleri göre bildiz mi?" sorusunu vereceğim günü bekliyorum ...

Günay Malikqızı

8 Yaddan Çıxmaz Qarabağ Вместо предисловия…

- Худощавый мальчик с большими интересными глазами. Он взволнован. Не потому, что у него берут интервью, он волнуется оттого, что боится что-то забыть и упустить. Ни на секунду не молчит, все говорит. «Еще сколько разных мыслей он выскажет, еще сколько его мысли изменяться, ребенок еще» не успела подумать я как его слова «Я точно знаю, что хочу жить в Лачыне» прервали мои мысли. Он был очень убедителен.

- «Я знаю Лачын. Отец говорит, что там было много лесов, гор, родников и скрытых троп. Во время войны наши много пользовались этими тропами. Каждый день прошу отца рассказать мне о Лачыне, потому что я там хочу жить. Точно знаю, я буду жить в Лачыне. Мне очень нравиться слушать рассказы деда, отца. Отец много рассказывал о том, когда будучи в моем возрасте каждое лето ехал в деревню, как собирали сено и хворост и тайком плавали в речке. Я знаю, что была война и погибли люди. Но, шехиды не умирают. Ведь нужно стоять на страже Родины. Двоюродный брат - Насими офицер, у него много медалей. Он мне обещал, что вернут и Лачын, и Кяльбяджар» (Майор Насими Шадманов награжден медалями «За Отечество» и «За Отвагу»). Я ему верю. Мы вернем Лачын и я буду там жить».

А пока же, мы живем, смеемся, радуемся, читаем книги, ходим на свадьбы, встречаемся с друзьями, строим планы и иногда думаем о том, что творят армяне на наших землях. Но ведь и они смеются, радуются, ходят на свадьбы, встречаются со своими друзьями и строят планы, но есть одно отличие. Все это они делают на наших землях... Моя дочь, наши же дети растут, живут, и знакомятся с землей своих предков посредством рассказов старшего поколения…

9 Yaddan Çıxmaz Qarabağ Вместе с ними растет и расстояние между ними и их родными краями, старятся и умирают люди, которые являются своеобразной связью между молодым поколением и родными землями…

А что помнит молодежь? Что они знают о родном крае помимо войны? Мы попросили их рассказать о том, как жили их дедушки и бабушки, их родители на принадлежащих им до оккупации землях. Что они знают о родном крае? Какая картина оживает перед их глазами помимо фотографий, которые запечатлели всю боль и утрату войны?

Собрать материалы к этой книге оказалось не легким делом. Потому, что в этой книге мы хотели рассказать не о том, о чем много написано, а о впечатлениях, которые живут в воспоминаниях различных людей. Мысли некоторых представителей целого поколения, которое выросло не видя оккупированные территории в действительности являются самым ярким показателем всех тяжестей войны. Различные рассказы, в которых повествуется об узорах, цветах, качелях, хлебе, могилах и мечтах в конечном счете словно трансформируются в «клятву». Мои герои приносят клятву, что обязательно вернутся в родные края, которые в настоящее время они видят лишь в своих мечтах.

Конечно, среди моих респондентов, встречались и такие, кто мало знал о родном крае, и от этого становилось печально, я расстраивалась, бывало, что возмущалась. Но самое главное, что благодаря рассказам моих маленьких друзей я словно вновь открыла себе наши родные края, еще ближе ознакомилась с нашей землей. Родной Лачын, который в последний раз я видела будучи в 8-ом классе, запомнился мне безвременной кончиной в том же году моей тети Гюльнары, помню ее белоснежное лицо, длинные пряди волос, и беззвучный плач моей бабушки. А еще Лачын для меня это земля по которой истосковался мой отец.

10 Yaddan Çıxmaz Qarabağ Но после беседы с моими молодыми друзьями, я вспомнила как мы играли длинными летними вечерами с двоюродными сестрами - Наргиз и Заминой, с дядей Ильхамом. Вспомнила как на Новруз байрамы я заболела съев весь его «выигрыш» в битве с крашенными яйцами, игры в прятки, когда Айна мама (бабушка) пряталась вместе со мной, чтоб накормить меня, позже я поняла, что именно по –этому меня так быстро находили, плач моей сестры, которая соскучилась по маме, как мой брат Зохраб сидел со мной, когда мне было скучно, наши игры с двоюродными братьями Халиком и Азером, как удивлялась видя зеленые летом, и белоснежные зимой наши горы, как с неохотой пила Турш су, которую дедушка каждый день приносил нам, беседы мамы с тетями Айбениз и Шяхла, их смех. Как мы ели ежевику с Кебутар, играли с девчонками в домики. Столько воспоминаний нахлынуло…

Благодарю всех моих героев, за их беседу, веру и воспоминания…

Прочитайте и вы. По-моему эти рассказы демонстрируют все ужасы войны не хуже фотографий…Жизнь моих героев, их родителей могла бы сложиться иначе…А может так оно и должно было быть…

Я же жду наступления того дня когда смогу спросить у своих героев – «Смогли ли вы увидеть родные края, районы, о которых мечтали?».

Гюнай Малик-кызы

11 Yaddan Çıxmaz Qarabağ Foreword…. My cousin promised that they would release lachin from occupation Ravan Mailov eight years old boy - Skinny, bigeyedcuriousboy. Excited. Not because of the interview, but excitedbecause he thoughthe could forgetsomething. He does not stop for a second, just nonstop talking. “ By myself I just started to think that “actually this guy is going to talk many things, and he is a child whose opinion can be changed easily”, suddenly he interrupted my thinking with the expression that “ I know exactly, I want to livein Lachin," And I believed in him. - I know Lachin. My father says there are many forests, mountains, springs, and hidden ways (road). During the war our people used those roads. Every day I ask something about Lachin, because I want to live there. I know exactly that I will live in Lachin. I like the stories which my father and grandfather told. My father was telling stories regarding his visits to village every summer when he was child how he was collecting grass and wood and even how secretly went to swim in the river. I know there was a war and people were killed in the war. But martyrs do not die. But it is needed to protect the homeland. My aunt's son Nasimi is officer, he got, medals, and he promised me that they would return Lachin and Kalbacar return. (1 - Major Nasimi Sadmanov was awarded with a medal for bravery and the medal for the sake of homeland) And I believe in him. Lachin will be released and I will live there. - But for now we continue our dailylife, laugh, reading books, goingto wedding parties, meetingfriends, making plansand think very rare about what Armenians do in theplaces which belong to us.Butthey alsolaugh, rejoice, going towedding parties,meet upwith friends, make plans but difference is so that in the places which belong to us....Mydaughter, our children can revitalize those places throughout the tales and stories told by adults and they continue to grow up and their lives.

12 Yaddan Çıxmaz Qarabağ Simultaneously the distancebetween them andthenative places is also growing, and people connecting them to those places are getting old and die .... But whatdoyoung peopleremember? Beside the War What do they know about their native homelands? We would like to know about the life of their parents, grandparents, in the occupied territories of Azerbaijan. What do they know about those lands? Beside the war, the photos reflecting pain, scream, tragedy, what kind of vision can be vitalized in their memories could be asked...... Itwas noteasy to collectmaterial for this book. Because wedo not want to write about the alreadymemorizedregions, but about the different people's memories...... whowantedto talk. In fact,some of thethoughtsof a growing generation without seeing the occupied territories almost indicates all the bitterside ofthe war withnudity. Patterns, flowers,swing, bread, graves, thesedesiresare ultimatelydifferentstoriesbecoming into kind of a “swear”. My heroes are swearing toreturn back theirhomelands which they vitalized in their memories. Of course, I also met some people who had very limited information about their native lands and it disappointed me, sometimes I cried, got angry but important point is so that I have found these places again. The last time whenI saw Lachin I was8 years old. Those days reflected in my memory with the pale face of my 21 years old Gulnara anti with a pale face and long hair braid who we buried the same year, with the soundless cry of my grandmother and also terrible rain with icefalls. And also Lachin is such place which my father misses. Butaftertalkingwith young people, I remembered playing with my cousins Nargiz, Ilhama and Zamina in frontof our housein the summerevenings. I also remembered during Novruz holiday I ate all the presents which my uncle Ilhamwonthe battle ofthe eggs and got ill. I remembered also

13 Yaddan Çıxmaz Qarabağ - how my granny Ayna during the game of “Hide and Seek” was feeding me and also understanding the reason of being found quickly, - small room which was “in between”, how my sister didn’t miss for mom, but when my brother Zohrab found that I missed for my mom he came and sit next to me and cried -playing with my cousins Khalig and Azer and also my surprise while looking at green high mountains in summer and very white in winter; -Drinking sour water without any desire which was brought by my Grandfather Umud -interesting talks of my mom Aybeniz and aunt Shahla when they were gathering together and also remembered their sweet smiles; -I remembered how together with Kabuter we were eating blackberries and playing game with girls on ground floor of the house, suddenly so many memories vitalized…. I am grateful to all my heroes for their conversations, beliefs and my memories…. Please you also read these stories, actually these stories describe the horror of the war not badly than the bloody photos… The lives of my heroes and their parents could be different…. But who knew or should be like this… But I am waiting for the day when I will be able to ask from my heroes “Could you see the regions in your…….. Dreams?”

Gunay Malik-kizi

14 Yaddan Çıxmaz Qarabağ Vorwort - Mit großen Augen ein kleiner und interessanter Junge. Aufgeregt. Nicht wegen des Interviews, weil er dachte, er hätte etwas vergessen. Spricht ununterbrochen , spricht ohne eine Sekunde Pause zu machen. "Er wird noch viel reden und scheint es viele Meinungänderungen ", fiel mir diese Gedanken, "Ich weiß genau, dass ich in Latschin leben will", sagte er. Ich glaubte ihm. - "Ich kenne Lachin. Mein Vater sagt, dass es dort viele Wälder, Berge, Quellen, und heimliche Wege gab. Im zweiten Weltkrieg nutzten unsere Leute diese Wege. Jeden Tag frage ich was über Latschin, weil ich dort leben will. Ich weiß genau, dass ich in Latschin leben werde... Mir gefällt, was mein Vater und Großvater darüber sprechen. Über die Besuche im Dorf in jedem Sommer, über die Graß-Holzsammlung, heimlich im Fluß baden, als mein Vater in meinem Alter war. Ich weiß, dass es einen Krieg gab und Menschen wurden im Krieg getötet. Aber Märtyrer sterben nicht. Man muss ja für die kämpfen. Der Sohn meiner Tante Nasimi ist Offizier. Er hat Medaillen und versprach mir Lachin, Kalbacar rückzugewinnen (1 - Nasimi Schadmanov ...... sein Sohn wurde eine Medaille für Tapferkeit für ihr Land ausgezeichnet.) Und ich glaube ihm. Lachin wird rückgewonnen und ich werde dort leben " - Zur Zeit , wir leben, lachen, freuen uns, lesen, gehen in die Hochzeiten, treffen uns mit unseren Freunden, machen Pläne und denken ab und zu, was die Armenier in unserer Heimat machen. Aber sie lachen , freuen sich, gehen in die Hochzeiten, treffen sich mit Freunden, planen, aber gibt es ein Unterschied, auf dem Land, das uns gehört .... Meine Tochter unsere Kinder erleben das nur mit den Erinnerungen von Erwachsenen. Sie wachsen auf , leben… Mit ihnen wachst auch die Entfernung zwischen Heimat. Einzige Verbindung –zwischen Heimat und ihnen sind die Menschen.. die werden alt und sterben langsam…. Und woran erinnern sich die Jugendliche? Was wissen die über ihre Heimat außer dem Krieg? Wir möchten fragen, was sie über die okkupierten Gebieten Aserbaidschans wissen, auf dem einmal ihre Eltern und Großeltern lebten. Was erinnern sie sich außer Krieg, Schmerz, Schrei-gefüllte Landschaftsaufnahmen, wenn sie daran denken. Es war nicht einfach, um Material für dieses Buch zu sammeln. Denn wir wollten nicht über die gewöhnlichen Bezirken schreiben, 15 Yaddan Çıxmaz Qarabağ sondern was die verschiedenen Menschen in ihren Gedanken haben. Die Gedanken einer Generation, die nie in besetzten Gebieten gelebt haben, zeigt eigentlich den Krieg mit allen schlechten Seiten. Blumen, Schaukel, Brot, Graben, die verschiedene Geschichten über die Wünsche werden letzlich wie ein Schwör. Meine Helden schwören in die Heimat, in der sie nur von den Träumen kennen,zurückzukehren. - Natürlich hatte ich auch denen getroffen, die nicht so viele über ihre Heimat wissen…war enttäuscht, manchmal geweint, war sauer, aber vor allem hatte diese Orte wieder neu kennengelernt. Das letzte Mal sah ich Latschin, als ich 8 Jahre alt war…..Ich erinnere mich an weißes Gesicht meiner Tante Gulnara im Alter 21, die wir im gleichen Jahr begraben hatten, mit langen Haaren, die ruhige Träne meiner Großmutter und diese Nacht mit furchtbarem Hagel. Und noch die Sehnsucht meines Vaters nach Latschin. Aber nach den Gesprächen mit jungen Menschen habe ich mich an die Spiele erinnert, die ich mit meinen Cousinen Nargis, Ilhama, Zamina im Sommerabend gespielt hatte. Ich erinnerte mich an viele Sachen; wie ich erkrankte als ich alles auf einmal aß, was mein Onkel Ilham im Nowruz Fest gewonnen hatte, wie meine Großmutter Ajna auch das Spiel Verstecken zusammenspielte und dabei mir was zum Essen gab und wie ich dadurch am schnellsten gefunden war. Noch sehnte ich mich nach dem Zimmer, das ich “mittel” nannte, ich erinnerte mich daran, wie mein Bruder neben mir saß und weinte, weil ich meine Mutter vermisst hatte, wie ich mit meinen Cousins Azar und Khalig das Spiel Fangen spielte, wie ich erstaunlich war, wenn die Berge im Sommer grün und im Winter weiß waren, wie ich das säuerliche Wasser ungern trank, das mein Großvater täglich mitgebracht hatte. Ich erinnerte mich daran, wie meine Mutter und meine Tanten Ajbaniz und Schahla zusammenkamen, welche Gespräche sie führten und wie sie lachten, wie wir zusammen mit Kabutar Brombeeren aßen, wie ich mit Mädels im unteren Haus Nachbarspiel spielten, Plötzlich fielen mir alle Erinnerungen ein… 16 Yaddan Çıxmaz Qarabağ Ich bedanke mich bei meinen allen Helden für Vertrauen, Erinnerungen und Gespräche.. Lesen Sie auch mal, diese Geschichten zeigen blutige Tragödie des Krieges nicht schlechter als die Fotos. Es könnte das Leben meiner Helden und ihrer Eltern anders sein… So musste es sein .. Vielleicht ...

Und ich warte auf den Tag, an dem ich meinen Helden fragen könnte, ob sie ihre Traumbezirken schon gesehen haben ?"

Gunay Malik-kizi

17 Yaddan Çıxmaz Qarabağ

Xocalı

İşğal olunmuşdur – 26.02.1992 Ərazisi – 970 km2 Əhalinin sayı – 11567 Şəhid olmuşdur – 613 Əlil olmuşdur – 657 Milli qəhrəmanlar – 10 Erməni işğalçıları tərəfindən dağıdılmış, yandırılmış və talan olunmuşdur: • Sənaye və tikinti obyekti – 29 • Mədəni-məişət obyekti – 80

Xocalı faciəsi -Azərbaycan xalqının öz torpaqları uğrunda erməni işğalçılarına qarşı mübarizəsində bir sox faciələr olmuşdur (1905, 1918-20 və 1988-1993-ci illərdə). Bunlardan ən qanlılarından biri də Xocalıdır. Xocalı Azərbaycan kəndi olub Ağdam-Şuşa, Xankəndi-Əsgəran yollarında strateji əhəmiyyətə malik idi həm də Qarabağda yeganə aeroport idi.

Axır vaxtlar buraya Fərqanədən mesxet türkləri, Ermənistandansa azərbaycanlı qaçqınlar yerləşdirilmişdi. Bundan sonra o şəhər statusunu almışdı. 1992-ci ilin fevralında Xocalı 3 bir tərəfdən erməni terrorçuları, və keçmiş Sovet Ordusunun 366-cı motoatıcı diviziyası vasitəsilə mühasirəyə alınmışdı.25 fevralın axşamında şəhərin artilleriya silahlardan güllənməsi başlandı, şəhərə ağır texnika tanklar, BTR, BMP-lər yeridildi, şəhər büsbütün alov içərisində idi. Döyüşçülərimiz əhali ilə birlikdə gecə saat 2-yə kimi bacardıqları kimi döyüşmüş, sonra isə geri çəkilməyə məcbur olmuşlar. Şaxtalı gecədə əhali məcburən çayı keçmiş və sonradan 18 Yaddan Çıxmaz Qarabağ böyük bir hissəsi donma nəticəsində həlak olmuşlar. Bundan sonra isə silahsız əhalini silahlı erməni terroristləri gözləyirdilər. Yollarda və meşədə çoxlu əhali qırılıb güllənir. Sağ qalanlar isə əsir götürülür. Bu cür, 1992-ci il Fevralın 25-dən 26-na keçən gecə Xocalılar üçün əsil faciə olmuşdur. Onlar böyük itkilər vermişlər: 613 adam vəhşicəsinə öldürülmüş, 487 nəfər şikəst olmuş, 1275 nəfər əsir götürülmüşdür. Öldürülənlər içərisində 106 qadın, 83 uşaq olmuşdur ki bu da erməni terroristlərinin nə qədər qan içən vəhşi olduqlarını göstərir.

HOCALI - 26 şubat 1992 yılında işgal edilmiştir.

Yüzölçümü - 970 km2 Nüfusu - 11567 Şehit olmuştur - 613. Engelli olmuştur - 657 Milli kahramanlar - 10 Ermeni işgalcileri tarafından yıkılmış, yakılmış ve talan edilmiştir: • Sanayi ve önemli tikili - 29 • Kültürel tikililer - 80

Hocalı faciası - Azerbaycan halkının kendi toprakları uğruna Ermeni işgaline karşı mücadelesinde bir sok facialar olmuştur (1905, 1918-20 ve 1988-1993 yılları arasında). Bunlardan en qanlılarından biri de Hocalıdır. Hocalı Azerbaycan köyü olup Ağdam-Şuşa, Hankendi-Esgeran yollarında stratejik öneme sahip ve hem de Karabağ'da tek havaalanı idi. Son yıllarda buraya Ferganeden mesxet Türkleri, Ermənistandansa Azerbaycanlı mülteciler yerleştirilmişti. Bundan sonra şehir statüsünü almıştı. 1992 yılının Şubat ayında Hocalı 3 bir yandan Ermeni teröristleri, ve eski Sovyet Ordusunun 366. motorlu tümeni aracılığıyla ablukaya alınmıştı. 25 Şubat akşamında şehrin topçu silahlardan ateşe tutulmağa başlandı, şehre ağır, tırtıllı araclar, tanklar, zırhlı araçlar yeridildi, şehir büsbütün alev içerisindeydi. Askerler kentin nüfus ile birlikte gece saat 2'ye gibi başardıkları gibi savaşmış, sonra ise geri çekilmeye mecbur almışlardır. Soğuk gecede nüfus mecburen nehri geçmiş ve sonradan büyük bir bölümü donma sonucu ölmüşdür. Bundan sonra ise silahsız halkı silahlı Ermeni teröristleri bekliyorlardı. Yollarda ve

19 Yaddan Çıxmaz Qarabağ ormanda çok Hocalılı nüfus kırılıp kurşuna dizilmiştir. Sağ kalanlar ise esir alınır. Bu tür, 1992 yılı Şubat ayının 25”den 26'sına bağlayan gece Hocalılar için asıl trajedi olmuştur. Onlar büyük kayıplar vermişlerdir: 613 kişi vahşice öldürülmüş, 487 kişi sakat olmuş, 1275 kişi esir alınmıştır. Öldürülenler içerisinde 106 kadın, 83 çocuk olmuştur ki, bu da Ermeni teröristlerinin ne kadar kan içen vahşi olduklarını gösteriyor.

ХОДЖАЛЫ - Оккупирован 26 февраля 1992 года

Территория 970 km2, Численность населения 11567 Стали шехидами 613, инвалидами – 657 человек Национальные герои 10 Армянскими оккупантами было уничтожено и разграблено: • Промышленные и строительные объекты 29 • Культурно-бытовые объекты 80

Трагедия в Ходжалы - В процессе борьбы азербайджанского народа против армянских оккупантов было пережито много трагедий (1905, 1918-20 и 1988-1993-х гг.).Один из самых кровавых трагедий произошло в Ходжалы. Азербайджанское село Ходжалы, расположенное на пути Агдам-Шуша, Ханкенди- Аскеран являлось стратегически важным районом, так же тут находился единственный в Карабахе аэропорт. В последние годы до оккупации на территории села были размещены турки- мехетинцы из Фарганы и азербайджанские беженцы из Армении. После этого Ходжалы получил статус города. 3 февраля 1992 года Ходжалы был окружен с 3-х сторон армянскими террористами и служащими 366-ой мотострелковой дивизии бывшей советской армии. Вечером 25 февраля начался арт-обстрел города, в город были введены тяжелая техника, БТР, БМП. Наши воины совместно с жителями противостояли

20 Yaddan Çıxmaz Qarabağ оккупантам до 2-х часов ночи, но после были вынуждены отступить. В морозную ночь жители Ходжалы были вынуждены перейти через реку и большинство из них погибли от обморожения. Перешедших реку жителей ждали армянские террористы, которые открыли огонь по безоружным мирным жителям. Очень многие погибли, а оставшиеся в живых были взяты в плен. Ночь с 25 на 26 февраля 1992 года для xоджалинцев и всего азербайджанского народа стала настоящей трагедией. 613 человек были жестоко убиты, 487 человек стали инвалидами, 1275 человек были взяты в плен. То обстоятельство, что среди убитых были 106 женщин, 83 детей наглядно показывает кровожадность армянских террористов. KHOJALY -Occupied February 26, 1992

Area 970 km2 Population 11567 613 had been killed, 657 became disable National heroes 10 The followings were destroyed, burned by the Armenian invaders: • 29 industrial and construction facilities • 80 Cultural and social facilities Khojalytragedy - Azerbaijani people had several tragedies and struggles against the Armenian invaders for the sake of their own lands (in the years of 1905, 1918-20and 1988in1993). One ofthe most tragedies one was Khojaly.Khojalywas theAzerbaijani village which was strategically important one and located on the roads to Agdam-Shusha and Khankendi- Asgaranroads. Only airport for Garabag district located in Khojaly. Recently the meskhetien Turks and refugees from Armenia had been settled there. Khojaly was given the status of city. In February1992 Khojaly had been besieged by Armenianterrorists from 3 parts and on the one hand, was surrounded by the formerSovietArmy 366th infantrydivision. On the evening of25February,the city was shot by artilleryweapons, heavy military equipment such as tanks, BTR, BMP-s enteredthe city and the citywascompletelyinflames. Our soldiers alongwith the local people 21 Yaddan Çıxmaz Qarabağ fought and did their best till2o'clock at night, and thenwereforced to retreat. In frostynight, residents of Khojaly tried to cross the river, but in the result majority was killed through freezing. Later the rtheunarmed civilians were shot by Armenian terrorists and alive ones weretakencaptive. So the night from February 25 to 26,1992forKhojaly peoples became the day of real tragedy.Theyhadgreat losses: 613 people had been barbaricallykilled, injured487 people, and 1,275 peopletaken hostage.Amongkilled ones there were 106 women,83 children this picture shows how barbarian were the Armenian terrorists.

CHODSCHALI Okkupiert 26. Februar 1992 Fläche 970 km2,Einwohnerzahl 11567 Märtyrer 613, Behinderte 657 Nationale Helden 10 Von den Armenischen Okkupanten wurde zerstört ,verbrannt und ausgeplündert: • Bau-und Industrieanlagen 29 • Kultur-und Sozialeinrichtungen 80 Chodschali Tragödie Es gab viele Tragödien im Kampf gegen Armenischen Terroristen im Geschichte Aserbaidschanisches Volkes (1905, 1918 bis 1920 und 1988 in 1993). Einer der blutigen Tragödien war Chodschali. Chodschali war ein aserbaidschanisches Dorf, hatte strategische Bedeutung für den Weg nach Agdam-Schuscha und Chankendi- Asgaran und war einzige Flughafen im Bergkarabach. In der letzten Zeiten kamen hier aus Meschetische Türken aus Fergana und Aserbaidschanische Flüchtlinge aus Armenien. Dann hatte er den Status einer Stadt bekommen. Im Februar 1992 wurde Chodschali von armenischen Terroristen und von der 366. Infanterie der ehemaligen Sowjetarmee auf dreien Seiten belagert. Am Abend des 25. Februar begann die Stadt Ausführung von Artilleriewaffen. In die Stadt wurde schwere Ausrüstung Panzer, BTR, BMP-s disloziert und die Stadt war völlig in Flammen. Unsere Truppen zusammen mit den Einwohnern kämpften bis 2 Uhr

22 Yaddan Çıxmaz Qarabağ in der Nacht , so gut sie konnten, dann kehrten zurück . In der frostigen Nacht wurde die Bevölkerung den Fluß eingehen gezwungen und infolge des Einfrierens gestorben. Danach erwartete bewaffnete Armenische Truppen unsere unbewaffnete Bevölkerung. In den Wegen und Wäldern wurden viele Menschen geschossen und Überlebenden gefangen genommen. Auf diese Weise wurde die Nacht vom 25. bis 26. Februar 1992 für Chodschali eine echte Tragödie. Sie hatten große Verluste: 613 Menschen barbarisch getötet, 487 Menschen behindert und 1.275 Menschen gefangen genommen. Unter den Gestorbenen waren 106 Frauen, 83 Kinder und es zeigt, was für wilde Blutsauger die Armenische Terroristen sind.

İki Xocalı: 1992-ci ildən əvvəl və sonra... Xocalı adı gələndə ürəyim pis olur, keçirdiyim hissləri ifadə etmək, bu haqda yazmaq, düşünmək nə qədər çətindir.... Gənc bir qızın “Xocalıya qayıtmaq istərdinmi?” sualına qorxu, dəhşət dolu baxışları.... Xocalı deyəndə hiss etdiklrimlə, onun baxışları necə oxşayırdı....

- “Atamla anam eyni sinifdə Nəcibə Qasımova oxuyublar. Evləniblər. Mən ilk 28 yaş nəvə, ilk nəticə və ilk kötükcə olmuşam. Gözlərim göy olub, saclarım sarı və qıvrım.... İnanmırsınız, hə? Amma doğurdan elə olub. Heyf ki, şəkillərim yoxdur..... Çünki xatirələrimiz kimi şəkillərimiz də Xocalıda qalıb. Ən çox yadıma düşən Salman əmimlə keçirdiyim xatirələrim olub, o mənim balaca əmim olub, onunla aramızda yaş fərqi az idi, orada “Ataş bulağı” deyilən sərin bir bulaq vardı, əmimlə gedib oradan içməyə sərin su gətirərdik. Evimizlə meşə arasında Fərəcanlı deyilən bir sahədə tək bir ağac vardı. Mən indi internetdən ermənilər tərəfi ndən dağıdılmış evimizi, həmin ağacın görüntüsü ilə tapıram.

23 Yaddan Çıxmaz Qarabağ Babamın çoxlu mal-heyvanı vardı, dərsdən sonra əmim əlinə kitab alıb həmin ağacın altında oturub həm dərsini öyrənərdi , həm də qoyun-quzuya nəzarət edərdi. Böyük əmilərim meşədən tez- tez mənim üçün bənövşə, nərgiz, novruzgülü və xarı bülbül dərib gətirərdi. Bu güllərin hər birinin özünəməxsus gözəl ətri vardı. Mən isə onları kitablarımın arasında qurudub saxlayardım. Valideynlərim deyir ki, Xocalının gözəl havası vardı, Xocalıda torpaq ildə iki dəfə məhsul verirdi, əsasən də üzüm və alma bağları çox idi. Sapa düzülmüş üzümləri xatırlayıram..... Anamdan bu haqda soruşandan sonra bildim ki, sən demə üzümü sapa yığıb damdan asırlarmış və üzüm beləcə mart ayına qədər qalırmış. Koroğlu fi lmini də Xocalıda çəkiblər. Nənəmgil danışırdı ki, kənd əhalisi növbə ilə fi lmçəkənlərə yemək aparırdı. Toy yadımdadır.... Xocalıda sonuncu toy xalamın toyu olub. Toy günü də alazanlar atılırdı. Qaranlıqda atılan alazanlar Boz dağı işıqlandırırdı...Heyf ki, Qarqar çayının sahilində olan kəndimizlə bağlı xoş xatirələrim bu qədər azdır.... Mən birinci sinfə gedirdim. İlk müəlliməm Göyçək müəllimə olub .Əlifbanı qurtarmışdıq, bütün hərfləri bilirdim, hər gün atışma idi, amma biz yenə də dərsə gedirdik. Gecələr paltarlı yatırdıq, atışma ən çox gecələr olurdu, həmin vaxt biz dəmir yolunun yanındakı körpünün altına qaçıb gizlənirdik. Bunu bacım və qardaşım xatırlamır. Amma mən unuda bilmirəm. Orda bir daş var idi. Atam anama deyirdi ki, ayağını o daşın üstünə qoyub keç, anamsa hər dəfə qaranlıqda o daşı görmürdü və həyəcandan ayağını suya basıb keçirdi və atışma kəsənə qədər biz orda qalırdıq . Bizim Xocalıdan çıxmağımız isə elə tez, ani oldu ki..... Helikopterə minməyə tələsirdik, qardaşımı kimsə bizə kömək məqsədilə aldı və helikopterə mindi və havaya qalxdı, anam, mən, bacım qaldıq, anam ağlayırdı, qardaşımı itirəcəyindən qorxurdu, amma helikopter yenidən qayıtdı və pilləkənləri aşağı buraxdı bizdə çətinliklə ora mindik. O Xocalı mənim üçün göyə qalxdığımız an bitdi..... Və beləcə mənim üçün doğmalarımın gördüyü və xatirələrində yaşayan Xocalı başladı..... Əmilərim, nənəm 13 gün meşədə qalıblar. Babam 48 gün əsir olub. Atışma zamanı atam onları itirib. Onları axtarıb tapana qədər yaşadıqları.... babamın əsir qalması.... Nə deyim? Atam erməni ilə üz-üzə gəlib, amma erməni atamı öldürmək istəsə də beşatılanı atəş acmayıb. Çox güllə borandan atam sağ salamat çıxıb. Allah ATAmızı bizə bağışlayıb. Həmyaşıdlarım var ki, onların xatirələri dəhşət doludur. 24 Yaddan Çıxmaz Qarabağ İndi yataqxanada yaşayırıq, çox istərdim ki, Xocalıya qayıdaq və oradakı atamın tikdiyi evimizdə yaşayaq...

İki Hocalı: 1992 yılından önce ve sonra ... Hocalı adı geldiğinde kalbim kötü olur, geçirdiğim duyguları ifade etmek, bu konuda yazmak, düşünmek ne kadar zor ....Genç bir kızın "Hocalı'ya dönmek istermi?" sorusuna korku, dehşet dolu bakışları ....Hocalı derken fark etdiklerimle, onun bakışları nasıl benziyordu .... - "Babamla annem aynı sınıfta okumuşlar. Evlenmişler. Ben ilk torun, ilk netice ve ilk kötükce olmuşum. Gözlerim mavi olup, saçlarım sarı ve kıvırcık .... İnanmıyorsuzmu? Ama gerçekten öyle olup. Ne yazık ki, fotoraflarım yoktur ..... Çünkü hatıralarım gibi fotoraflarımızda Hocalı'da kalıp. En çok hatırladığım Salman amcamla geçirdiğim anılarım oldu, o benim küçük amcam olup, onunla aramızda yaş farkı az idi, orada "Ataş çeşmesi" denilen serin bir çeşme vardı, amcamla gidip oradan içmeye serin su getirerdik. Evimizle orman arasında Ferecanlı denilen bir alanda tek bir ağaç vardı. Ben şimdi internetten Ermeniler tarafından yıkılmış evimizi, o ağacın görüntüsü ile buluyorum. Babamın çok mal hayvanı vardı, dersden sonra amcam eline kitap alıp o ağacın altında oturup hem dersini öğrenirdi, hem de koyun kuzuya bakıb çobanlık ederdi. Büyük amcalarım ormandan tez- tez benim için menekşe, nergis, novruzgülü ve harı bülbül derib getirirdi. Bu güllerin her birinin kendine özgü güzel kokusu vardı. Ben ise onları kitaplarımın arasında kurutup saklardım. Annem babam diyorlar ki, Hocalı'nın güzel havası vardı, Hocalı'da toprak yılda iki kez ürün veriyordu, özellikle üzüm ve elma bahçeleri çoktu. Sapa dizilmiş üzümleri hatırlıyorum ..... Annemden bu konuda soruşandansonra bildim ki, sen deme üzümü sapa toplayıp çatıdan asırlarmışve üzüm böylece mart ayına kadar qalırmış. Koroğlu filmini de Hocalı'da çekmişler. Nenemgil konuşuyordu ki, köy nüfusu sırayla film çevirenlere yemek götürüyorlardı. Düyünü (toyu) hatırlıyorum .... Hocalı'da son düğün teyzemin düğünü olup. Düğün günü de silarla (alazanlar) ateş alıbda köyümüzü saklıyorlardı. Karanlıkta atılan raketler Boz dağı 25 Yaddan Çıxmaz Qarabağ aydınlatıyordu ... Yazık ki, Karkar Nehri kıyısında olan kendimizle ilgili hoş anılarım bu kadar azdır .... Ben ilk okul birinci sınıfa gidiyordum. İlk öğretmenim Göyçek öğretmen olup. Elifbanı öğrenib bitirmişdik, tüm harfleri biliyordum, hergün atışmalar oluyordu, ama biz yine de derse gidiyorduk. Geceler elbiseli yatıyorduk, atışma en çok geceleri olurdu, o zaman biz tren yolunun yanındaki köprünün altına kaçıp gizlenirdik. Bunu ablam ve kardeşim hatırlamıyor. Ama ben unutamıyorum. Orda bir taş vardı. Babam anneme diyordu ki, ayağını o taşın üstüne koyup geç, anem seher defasında karanlıkta o taşı görmüyordu ve heyecandan ayağını suya basıp geçerdi ve atışma kesene kadar biz orda kalıyorduk. Bizim Hocalı'dan çıkmamız ise öyle hızlı, ani oldu ki..... helikoptere binmeye telesirdik, kardeşimi kimse bize yardım amacıyla aldı ve helikoptere bindi ve havaya kalktı, annem, ben, ablam kaldık, annem ağlıyordu, kardeşimi kaybedeceyimizden korkuyordu, ama helikopter yeniden döndü ve basamakları aşağı bıraktı biz de güçlükle oraya bindik. O Hocalı benim için semaya kalktığımız an bitti.... Ve böylece benim için doğmalarımın gördüğü ve anılarında yaşayan Hocalı başladı..... amcalarım, nenem 13 gün ormanda kaldılar. Babam 48 gün esir olup. Atışmalar sırasında babam onları kaybetmiş. Onları arayıp bulana kadar yaşadıkları.... babamın esir kalması.... Ne diyeyim? Babam Ermeni ile yüzyüze gelip, ama Ermeni babamı öldürmek istese de silahı ateşlenmeyib. Çok sıkıntılı savaşlardan babam sağsalim çıkıp. Allah babamızı bize bağışlayıb. Hem yaşıdlarım var ki, onların anıları dehşet doludur. Şimdi ögrenci yurdunda yaşıyoruz, çok isterdim ki, Hocalı'ya dönek ve oradakı babamın diktiği evimizde yaşayım...

26 Yaddan Çıxmaz Qarabağ ДВА ХОДЖАЛЫ: до 1992-го года и после…

Наджиба Гасымова, 28 лет Как только подумаю о Ходжалы на сердце становиться тяжело, как же тяжело выразить переживаемые чувства, писать и думать об этом… Взгляд полный страха и ужаса молодой девушки на мой вопрос «Хотела бы ты вернуться в Ходжалы?» …Как же похожи ее взгляды с моими чувствами, которые я переживаю при произношении Ходжалы… «Мама с отцом учились в одном классе. Поженились. Я была первым ребенком, внучкой и правнучкой. У меня были голубые глаза, светлые и кучерявые волосы… Не верите, да? Но, действительно были такими. Жаль, что у меня нет тогдашних фотографий. Потому что, фотографии как и наши воспоминания остались в Ходжалы. Больше всего вспоминаю дни проведенные с дядей Салманом, он был моим младшим дядей, между нами была небольшая разница в возрасте. Там было местечко где находился родник с холодной водой под названием «Аташ булагы». Мы с дядей часто ходили туда за водой для питья. В местечке Фераджанлы, что между нашим домом и лесом, была просто равнина и единственное дерево. Сейчас через интернет я нахожу разрушенный армянами наш дом ориентируясь по этому дереву. У дедушки было большое стадо рогатого скота и овец. После уроков дядя взяв с собой книгу учил уроки под деревом и одновременно следил за стадом. Старшие дети часто из леса срывали и приносили мне фиалки, нарциссы, первоцветы и хары бюльбюль. У каждого из этих цветов был присущий только ему аромат. Я же хранила их между страницами книг. Родители говорят, что у Ходжалы был хороший климат, там получали два раза урожай в году, особенно было много виноградников и яблоневых садов. Вспоминаю построенный на нитку виноград… Позже узнала у матери, что оказывается построив виноград на нитку вешали его с крыши дома и таким образом виноград сохранялся до марта следующего года. Художественный фильм

27 Yaddan Çıxmaz Qarabağ «Короглу» сняли в Ходжалы. Бабушка рассказывала, что жители деревни по очереди относили угощения съемочной группе. Помню свадьбу… Последней свадьбой справленной в Ходжалы, была свадьба моей тети. В день свадьбы гремели «Алазаны». «Алазаны», гремевшие ночью освещали Боздаг… Жаль, что приятных воспоминаний, связанных с нашей деревней, расположенной у реки Гаргар, мало… Я ходила в первый класс. Моей первой учительницей была Гейчей ханум. Мы завершили азбуку, я знала все буквы, каждый день была стрельба, но мы все равно ходили в школу. По ночам спали в одежде. Стреляли в основном по ночам и тогда мы бежали и прятались под мостом у железнодорожного вокзала. Брат и сестра об этом не помнят. Но я не могу забыть. Там был камень. Отец матери говорил, чтобы та положив ногу на камень переходила на другую сторону, а мама в ночной тьме из-за волнения камень не видела и каждый раз ступала ногой в воду и мы до прекращения стрельбы находились там. Покинули мы Ходжалы как-то мгновенно… Спешили сесть в вертолет, чтобы помочь нам кто-то взял моего брата и сел в вертолет. Вертолет поднялся, мама, я и сестра остались. Мама плакала, боялась потерять брата, но вертолет вернулся и опустил вниз лестницу и мы с трудностью поднялись в вертолет. С поднятием на борт вертолета тот Ходжалы остался в прошлом… И для меня начался Ходжалы, который живет в воспоминаниях и рассказах моих родных… Дяди, бабушка 13 дней оставались в лесу. Дедушка 48 дней был пленным. В ходе перестрелок отец потерял их. Что мы пережили, пока не отыскали их…Что сказать? Отец столкнулся с армянином лицом к лицу. Армянин хотел было выстрелить в отца, но произошла осечка. Отец вышел живым из перестрелок. Бог подарил нам отца. Есть мои сверстники, у которых воспоминания просто ужасны. Сейчас живем в общежитии, очень хотела бы вернуться в Ходжалы и жить в доме, который построил отец…»

28 Yaddan Çıxmaz Qarabağ TWO KHOJALY: Before 1992 and after…

When I hear the name of Khojaly, I am getting sad, it is so difficult to express by words your feelings and it so difficult to write and to think about… A young girl's glances with full of horror and fear while when I asked “Would you like to go back to Khojaly?”which is similar with my feelings when I call the name of "Khojaly” … - "My father and Mother studied at the same class. Get married. I was the first grandchild, the first great grand daughter. I had blue eyes, blond and curly hair .... Don’t you believe? But it is true. Unfortunately, no photos ..... Because, we left our photos in Khojaly as we also left our memories there. The most of my memory is related with my youngest uncle whose name was Salman, age difference between us was not big, there was spring by name “Atash Bulagi” with my uncle Salman we used to go together to bring water from that spring. There was a single tree in the place called “Farjanly” which located between our house and the forest. Through the internet now I can find our house destroyed by Armenians through view of that tree. My grandfather used to have a big number of livestock animal, my uncle used to read books and prepare his u home tasks under that single tree and the same time was controlling the animals (sheep and lambs). My elder uncles frequently used to bring different flowers like violet, narcissi, spring flowers and nightingales for me. Each flower had its own beautiful smell. I dried thoose flowers and used to keep inside of my book. My parents say that the weather of Khojaly was nice, and there was twice harvest time in Khojaly, mainly there were many grape and apple trees. I remember grapes which were hanged on thread... When I asked my mother about this she explained me that they used to keep these grapes till March on the roof. The film named “Koroglu” was made in Khojaly. My grandma was saying that villagers used to bring meal to film makers by turns... I remember wedding party. My aunt’s wedding party was

29 Yaddan Çıxmaz Qarabağ the last one in Khojaly. Even wedding day there was heard shooting in outside. Shooted “Alazan” (bullets) was lightining the mountain named “Boz”... Regretfully these are the only pleasant memories regarding our village located on the bank of the river “Gargar”... I was going to first class. My first teacher’s name was Ms.Goycek. We just finished alphabet, I knew all the letters, every day there was shooting. However we used to continue to go to school. We were sleeping with the dress in the nights, shooting mainly was going on in the night times, at that time we used to run to hide under the bridge near the railway. My sister and brother don’t remember it. But I can’t forget it. There was one stone. My father used to say to my mother that to step on that stone, but my mom every time when it was dark couldn’t see that stone and step on water because she was very anxious and we used to stay here until the shooting stopped. But our departure from Khojaly was so quick that... We were hurrying up to enter the helicopter, someone took my brother from us in order to help us and entered the helicopter and helicopter started to fly, my mom, myself and my sister we stayed, my mom was crying, she was afraid of losing my brother, but the helicopter came back again and dropped off the stairs and we climbed up the stairs with difficulty. That Khojaly finished for me when we lifted up sky... New Khojaly which was in the memory of my relatives started for me... My uncles, grandmother stayed in the forest 13 days. My grandfather was taken as a hostage for 48 days. During shooting my father lost them. He had tough times while he was looking for them... What can I tell? My father met the Armenian soldier face to face, but that Armenian wanted to kill my father his gun couldn’t function. The God saved my father for us. I know the people in my age whose memories are full of horror. Now we live in hostel, I would like very much to go to back Khojaly and to live in the house which was constructed by my father...

Zwei Khodjali: vor und nach 1992 …….

30 Yaddan Çıxmaz Qarabağ Wenn ich jedes Mal den Namen Khodjali höre, fällt mir schwer meine Gedanken meine Gefühle auszudrücken oder darüber etwas schreiben. Die schrecklichen Blicke eines jungen Mädchens auf die Frage: Würdest du nach Khodjali zurückkehren. Seine Blicke waren ähnlich wie meine Gefühle… Mein Vater und Mutter waren in einer Klasse. Danach heirateten sie. Ich war erste Enkelin, Urenkelin und Ururenkelin. Meine Augen waren blau, Haare blond und lockig. Glauben Sie nicht, nicht wahr? Aber waren so.. Leider habe ich keine Fotos, weil unsere Fotos sind in Khodjali geblieben, wie unsere Erinnerungen. Woran ich mich am besten erinnere, sind die Erinnerungen mit meinem jungen Onkel Salman. Wir hatten untereinander nicht so große Altersunterschied. Dort gab es eine kühle Quelle „Atesh bulagi“, von dort hatten wir immer Wasser gebracht. Zwischen unserem Haus und dem Wald in dem Ort Ferechanli gab es nur einen Baum. Ich kann aus dem Internet mit diesem Ansicht des Baumes unser von den Armeniern zerstörten Haus finden. Mein Opa hatte viele Haustiere. Nach dem Unterricht saß mein Onkel immer unter diesem Baum im Hand ein Buch und beobachtete diese Tiere. Meine ältere Onkel brachten immer für mich aus dem Wald Narzisse, Primel, Kharibulbul. Jede von dieser Blumen hatten besondere Düfte. Und ich erhielt sie immer getrocknet in meinen Büchern. Meine Eltern sagen, dass Khodjali schönes Wetter hatte und es im Jahr zwei Mal Ernte gab. Besonders Äpfel und Weintraubengarten. Ich erinnere mich an die Weintrauben, die immer an dem Faden gehängt wurden, damit sie bis zum März bleiben konnten. Der Film Koroglu wurde auch im Khodjali gedreht. Meine Oma erzählt, dass Einwohner ständig und Reihenfolge für Mitarbeiter des Films Essen mitbrachten. Die Hochzeit fällt mir ein.. Die letzte Hochzeit in Khodjali war die Hochzeit meiner Tante. Während der Hochzeit wurden auch geschossen. In der Dunkelheit wurde wegen diesen Geschoss den Berg Bozdag gescheint. Leider sind die gute Erinnerungen über mein Dorf am Fluss Gargar nicht so viel… Ich lernte in der ersten Klasse. Meine erste Lehrerin hieß Göychek. Wir waren mit Alphabet durch. Ich kannte alle Buchstaben. Jeden Tag wurde geschossen. Aber das Schuljahr war erst am Anfang. Wir schliefen immer mit Kleidern. Es wurden immer in den Nächten geschossen. In dieser Zeiten versteckten wir uns unter der Brücke. Aber mein Bruder und meine Schwester erinnern 31 Yaddan Çıxmaz Qarabağ sich nicht daran. Nur kann ich nicht vergessen. Es gab einen Stein dort. Mein Vater sagte immer zu meiner Mutter, dass sie ihren Füße auf dem Stein stellen soll. Aber jedes Mal sah meine Mutter diesen Stein wegen der Dunkelheit nicht, war so aufgeregt und fiel immer ins Wasser. Wir blieben immer dort, bis die Schießerei zu Ende war. Unser Rücktritt aus Khodjali war in so einem Augenblick. Wir beeilten uns in den Hubschrauber zu einsteigen. Sogar nimm jemand mein Bruder, stieg in den Hubschrauber ein und der Hubschrauber flog los. Ich, meine Schwester und meine Mutter blieben dort.. Meine Mutter weinte, sie hatte Angst, mein Bruder zu verlieren. Aber der Helikopter kam zurück und die Treppen wurden unten gewedelt. Wir stiegen auch ein. In diesem Moment, wann wir losfuhren, war Khodjali für mich zu Ende…. Und so begann das Khodjali, das nur in den Erinnerungen von meiner Verwandten überlebt. Meine Onkel und meine Großmutter blieben 13 Tage lang im Wald. Mein Großvater wurde 48 Tage lang gefangen gehalten. Bei der Schießerei verlor mein Vater sie.. Was soll ich sagen?? Was er erlebt hatte, bis sie gefunden waren.. Gefangennahme meiner Großvaters… mein Vater blieb mit Armenier Angesicht zu Angesicht, aber zum Glück die Kugeln der Waffe konnte nicht geworfen werden. Er hat vieles überlebt. Gott behüte ihn… Meine Gleichaltrigen, Zeitgenossen haben auch schreckliche Erlebnisse.. Wir wohnen zur Zeit im Wohnheim.. Wir würden gerne, wieder in dem Haus leben, das mein Vater gebaut hatte.

Dünyayla vidalaşmaq istədiyim yer... Tahir Orucov 27 yaş Bakı Slavyan Universitetini bitirib. -Tahirlə biz görüşə bilmədik. Ancaq telefonla danışdıq. Amma onun suallarıma verdiyi səmimi cavablardan sonra Tahirin xatirələri ilə Xocalıdan bəhs edəcəyimə görə sevindim. Tahir 5 yaşlı körpənin gözləri ilə gördüyü doğma yurd yuvasının dəhşət dolu anlarının üstündən keçə bildi. Şirin xatirələrinin o dəhşətə yenik düşməsini istəmədi. Düşmənə qalib gəlib Xocalıya qayıdacağına inamı isə o qədər güclü idi ki.....

32 Yaddan Çıxmaz Qarabağ “Əslində insan gözünü harada açırsa onun üçün həmin yer dünyanın ən gözəl məkanıdır. Mənim evdə böyüklərdən eşitdiklərim Xocalının daha çox gözəl təbiəti və havası ilə bağlı danışılan xatirələrdi. Olduqca təmiz havası, sərin suyu və məhsuldar torpağı var imiş. Hər tərəfdən meşələr və dağlarla əhatələnmişdı. Qarqar və İlis çayları onun ərazisindən keçirdi. Bizim evin yaxınlığından dəmir yolu xətti keçirdi. Tez-tez onun yanında durub keçən qatarlara baxdığımızı xatırılayıram. - Mən 5 yaşına qədər orda yaşamışam, amma qəribədir ki, bir çox şeyləri xatırlayıram. Oradakı evimiz, onun böyük yaşıl rəngli darvazası, həyətimizdəki hündür qoz ağacı indiyə kimi xatirimdədir. Qarqar çayında çimməyə getməyimiz, qayıdarkən göbələk yığmağımız hələ də yadımdadır. Hətta bir dəfə xalam oğlu ilə İlis çayında balıq tutmağa getmişdik. Amma bizə balıq tutmaq üçün qarmaq filan lazım olmazdı çünki əlimizi suya salaraq da asanlıqla balıqları tuta bilirdik. Bir dəfə stadiona gedib futbola da baxmışam. Amma Xocalıdakı son dövrlər nədənsə silah, atışma və bir də atılmış güllə gilizləri ilə yadımda qalıb. - Xocalı həyatımın çox az hissəsini keçirdiyimə görə ora ilə bağlı xatirələrimin hamısı mənim üçün xüsusi xatirələrdi. - Əlbəttə ki, qayıtmaq istəyərdim. Bəlkə də elə təkcə məni yox bütün digər xocalıları ayaqda tutan tək şey elə ora qayıtmaq ümididir. - Xocalı mənim üçün anadan olduğum, gözlərimi dünyaya açdığım yerdi. Gözlərimi bağlayacağım yerin də Xocalı olmasını arzu edirəm həmişə...

Dünya ile videlaşmak istediyim yer Tahir Orucov -27 yaş, Bakü Slavyan Üniversitesi'ni bitirip. -Tahirlə biz buluşamadik. Ancak telefonla konuştuk. Ama onun sorularıma verdiği samimi cevaplardan sonra Tahir'in anıları ile Hocalı'dan bahsedilen edeceğime göre sevindim. Tahir 5 yaşındaki bebeğin gözleri ile gördüğü doğma yurt yuvasının dehşet dolu anlarının üstünden geçebildi. Tatlı anılarının o dehşete yenik düşmesini istemedi. Düşmana galip gelip Hocalı'ya qayıdacağına güveni ise o kadar güçlü idi ki..... "Aslında insan gözünü nerede açıyorsa onun için orası dünyanın en güzel mekanıdır. Benim evde büyüklerden duyduklarım 33 Yaddan Çıxmaz Qarabağ Hocalı'nın daha fazla güzel doğası ve havası ile ilgili konuşulan hatıralardı. Oldukça temiz havası, serin suyu ve verimli toprağı var imiş. Her taraftan ormanlar ve dağlarla çevrilmişti. Karkar ve İlis nehirleri bu yöreden geçirdi. Bizim evin yakınlığından tren yolu da vardı. Sık sık onun yanında durup geçen trenler baktığımızı hatırlıyorum. Ben 5 yaşına kadar orda yaşadım, ama gariptir ki, bir çok şeyleri hatırlıyorum. Oradaki evimiz, onun büyük yeşil renkli kapısı, heyetimizdeki yüksek ceviz ağacını şimdiye kadar hatırlıyorum. Karkar çayında çimmeye gitmemiz, dönerken mantar yığmağımız hala aklımda. Hatta bir keresinde teyzem oğlu ile İlis çayında balık tutmaya gitmiştik. Ama bize balık tutmak için orta filan lazım olmazdı çünkü elimizi suya düşürerek kolayca balıkları tuta biliyorduk. Bir kez stada gidip futbola da baktım. Ama Hocalı'dakı son dönemler nedense silah, atış ve bir de atılmış kurşun gilizləri ile aklımda kaldı. Hocalı'da hayatımın çok az bölümünü keçirdiyime göre orası ile ilgili hatiralarımın hepsi benim için özel hatıralardı. Elbette ki, dönmek isterdim. Belki de öyle sadece beni değil tüm diğer Hocalıları ayakta tutan tek şey öyle oraya dönmek ümididir. - Hocalı benim için doğmuş olduğum, gözlerimi dünyaya açtığım yerdi. Gözlerimi bağlayacağım yerin de Hocalı olmasını temenni ediyorum hep ...

Место, где хочу распрощаться с миром… Таир Османов, 27 лет. Окончил Бакинский Славянский Университет

С Таиром мы не смогли встретиться. Побеседовали по телефону. Но, после искренних ответов Таира на вопросы обрадовалась, что смогу рассказать вам о Ходжалы по его воспоминаниям. Таир смог пройти через увиденные им в возрасте 5-ти лет ужасных событий, произошедших в его родном краю и поделиться воспоминаниями. Он не захотел,

34 Yaddan Çıxmaz Qarabağ чтобы ужасы тех дней одержали верх над сладкими воспоминаниями детства, и поделился с нами о жизни до Ходжалинской трагедии… «На самом деле, место рождения человека становится для него самым красивым местом в мире. Большая часть моих воспоминаний о Ходжалы связаны с услышанными мною от взрослых рассказами о прекрасной природе и климате Ходжалы. В Ходжалы были невероятно чистый воздух, ледяные родники и хорошая плодородная земля. Он весь был окружен лесами и горами. Реки Гаргар и Илиш проходили по его территории. Рядом с нашим домом проходила железная дорога. Помню, как стояли у железной дороги и наблюдали за отдаляющимися поездами. Я до 5-ти лет жил там, но странно, что о многом помню. Наш дом, его большие зеленые ворота, ореховое дерево в нашем дворе – все это четко зафиксированы в моей памяти. Помню наши походы на реку Гаргар, где мы плавали и то, как собирали грибы на обратном пути. Вспоминаю как с двоюродным братом ходили ловить рыб на реке Илиш. И нам даже не требовался крючок, чтобы поймать рыбу-достаточно были руки опустить в воду. Помню, как один раз пошел на стадион и смотрел футбол. Однако, последние месяцы Ходжалы запомнились мне оружием, стрельбой и следами пуль на стенах. Я провел в Ходжалы очень маленькую часть своей жизни и потому все мои воспоминания о нем для меня особенны и важны. Конечно, я бы хотел вернуться. Может не только для меня но и для всех остальных ходжалинцев стимулом в жизни является надежда вернуться в Ходжалы. Ходжалы для меня место где я родился, где я появился на свет. Всегда мечтаю, чтобы место где я закрою глаза тоже был Ходжалы…»

35 Yaddan Çıxmaz Qarabağ The place that I want to end my life Tahir Orujov 27 years old He graduated from the Azerbaijan Slavic University We could not meet with Tahir. However, we talked on the phone. But after his answers to my questions I saw that he would tell his memories about our Khojali tragedy. Tahir could pass the horror moments of his homes which he had seen when he was 5 years old. So strong was his belief that they will return to Khojali after they have won over the enemies...... - "In fact, where the man opens his eyes this place is the world's most beautiful space. I heard a lot of good things about Khojali such as it had wonderful nature, fresh air and so on from our elderlies. It had quite fresh air, cool water, and rich lands. Forests and mountains surrounded it. Ilis and Gargar rivers passed through it. There was railway line near our house. Often I stand near the railway and remember our past times. I lived there until the age of 5, but it is strange that I remember so many things. Our house over there, the big green gate, tall walnut tree in our yard I remember. When we were going swimming in Gargar river on our way to return we picked up mushrooms. I still remember this. Once Even with the son of my aunt we went to Ilish river to catch fish. But we didn’t need fishing rod because we could catch fish with our hands. Once I went to the stadium to watch football. But last times in Khojaly reminded me the voices of guns, shooting well although I spent little part of my life in Khojaly those memories are so special for me. Of course, I would like to return. Maybe it's just me, but all the other Khojaly people. The only thing that sustains the hope to return there. Khojaly is the place where I was born where I opened my eyes. I wish I would die in Khojaly too.

Die Ort, in der ich von der Welt verabschieden will …..

36 Yaddan Çıxmaz Qarabağ Tahir Orucov, 27 Jahre alt

Absolviert von Bakuer Slawischer Universität

Wir konnten mit Tahir nicht treffen. Wir telefonierten nur. Aber nach seiner freundlichen Antworten an meine Fragen freute mich, dass ich mit Erinnerungen von Tahir über Khodjali was erzählen kann. Er konnte seine schreckliche Erinnerungen seiner Heimat im 5 Jahresalter überschreiten. Er wollte nicht seine gute Erinnerungen verloren zu haben. Der Glaube deen Feind zu gewinnen und nach Khodjali rückzukehren war so stark…. Eigentlich die Ort, wo du deine Augen zum erstenmal geöffnet hast, ist das beste Ort in der Welt für dich. Die Erzählungen von Khodjali, die von meinen Eltern oft zu Hause gehört habe, sind über die schöne Natur und Luft von Khodjali. Sie hatte ziemlich produktive Erde, klare saubere Luft und kühle Wasser. Von jeder Seite wurde er von Wäldern und Bergen um umgegeben. Die Flüsse Gargar und Ilis fließen durch diese Stadt. In der Nähe von unserem Haus gab es eine Eisenbahnstrecke. Ich erinnere mich daran, wie oft wir die Züge dort anschauten.

Obwohl ich dort bis 5. Alter gelebt habe, ist es wunderlich an einige Sachen, zu erinnern. An das Große Haus und an seine grüne Tor, an den hohen Nussbaum kann ich mich gut erinnern. Wie wir zum Baden an den Fluss Gargar gingen und auf dem Rückweg Pilzen sammelten, kann ich noch sehr gut beschreiben. Sogar gingen wir einmal mit dem Sohn meiner Tante, Fisch zu angeln. Aber wir brauchten keine Angelhaken, man konnte leicht die Fische mit der Hand zu fangen. Ich ging einmal auch zum Sportplatz, um Fußball zu sehen. Aber letzte Zeiten in Khodjali waren mit dem Geräusch von Gewehrkugeln oder Spuren in meinen Gedanken geblieben.

37 Yaddan Çıxmaz Qarabağ Meine Erinnerungen über Khodjali sind für mich besonders, weil ich kurzen Teil von meinem Leben dort verbringen habe… Natürlich wollte ich rückkehren. Nicht nur ich alle Einwohner von Khodschali, ich meine, auch die einzige Hoffnung, dass sie wieder zurückkehren, ist was, was allen zum Leben bezieht. Khodschali ist die Ort, wo ich geboren bin, und wo ich zum ersten Mal meine Augen auf die Welt geöffnet habe.. Ich will auch letzte Mal meine Augen dort zumachen…..

38 Yaddan Çıxmaz Qarabağ Şuşa İşğal olunmuşdur – 1992-ci il 8 may Ərazisi – 289 km2 Əhalinin sayı – 24900 Şəhid olmuşdur – 193 Əlil olmuşdur – 102 Milli qəhrəmanlar – 5 Erməni işğalçıları tərəfindən dağıdılmış, yandırılmış və talan olmuşdur: Sənaye və tikinti obyekti – 27 Mədəni-məişət obyekti – 103 Şəhər, qəsəbə və kənd – 31 Tarixi abidə və muzeylər – 249 Tarixi abidə – 17

Şuşa rayonu 1930-cu ildə təşkil edilmişdir. 1963-cü ildə ləğv edilərək ərazisi Xankəndi (Stepanakert) rayonuna (1978-ci ildən Əsgəran rayonu) verilmiş, 1965-ci ildə yenidən müstəqil r-n olmuşdur. Sahəsi 289 km2. Mərkəzi Şuşa şəhəridir. Rayonda 1 şəhər, 30 kənd və başqa yaşayış məntəqəsi var. Əhalisinin orta sıxlığı 1 km2-də 63,3 nəfərdir. İri yaşayış məntəqələri Şuşa ş., Malıbəyli və Daşaltı kəndləridir. Rayonun iqtisadiyyatında heyvandarlıq əsas yer tutur. 5 sovxoz var. Kənd təsərrüfatına yararlı torpaqlar 20,9 min ha-dır (1986). 5,2 min qara-mal, 15,2 min davar var (1986). Quşçuluqla məşğul olunur. Şərq musiqi alətləri fabriki, istehsalat kombinatı, çörəkbişirmə müəssisəsi, Bakı “Radioqayırma” birliyinin 1 N-li istehsalı, Qarabağ ipək kombinatının sexi, elektrik şəbəkəsi, kənd təsərrüfatı texnikası təmiri müəssisəsi və s. var. Kurort təsərrüfatı inkişaf etmişdir.

39 Yaddan Çıxmaz Qarabağ Yevlax-Naxcıvan avtomobil yolu və qaz kəməri Şuşa rayonundan keçir.

Şuşa İşgal edilmiştir – 1992-ci il 8 may Yüzölçümü – 289 km2 Nüfusu – 24900 Şehit olmuştur – 193 Engelli olmuştur – 102 Milli kahramanlar – 5 • Ermeni işgalcileri tarafından yıkılmış, yakılmış ve talan olmuştur: • Senaye və tikinti obyektleri – 27 • Kültürel tikililer – 103 • Şehir, kasaba ve köy - 31 • Tarihi anıt ve müzeler - 249 • Tarihi anıt - 17

Şuşa ili 1930 yılında düzenlenmiştir. 1963 yılında iptal edilerek arazisi Hankendi (Stepanakert) bölgesine (1978 yılından Esgeran iline) verilmiş, 1965 yılında yeniden ayrıca il olmuştur. Yüzölçümü 289 km2. Merkezi Şuşa şehri. İlde 1 şehir, 30 köy ve başka yerleşim birimi var.

Nüfusunun ortalama yoğunluğu 1 km2-de 63,3 kişidir. İri yerleşim yerleri - Şuşa şehri, Malıbeyli ve Daşaltı köyleridir.

Bölgenin ekonomisinde hayvancılık önemli bir yer tutmaktadır. 5 sovhoz (Sovetler döneminden kalma adı ile köy tarım üretim birliyi) olmuştur. Tarıma uygun topraklar 20,9 bin ha 'dır (1986). 5,2 bin siyah-mal, 15,2 bin davar olmuş (1986). Kuşçuluqla bu ilde gelişmiş düzeyde olub. Doğu müzik aletleri fabrikası, üretim fabrikası, ekmek üretim birliyi, Bakü "Radiodüzeltmə" birliğinin 1 saylı üretimi birliyi, Karabağ İpek Fabrikasının sexi, elektrik şebekesi, tarım

40 Yaddan Çıxmaz Qarabağ tekniği tamiri işletmesi vb. var olmuştur. Turizm və sanatorimlar bu ilde ireli gelişmişlik göstermiş. Yevlah-Nahcivan karayolu ve gaz boru hattı Şuşa ilinden geçiyordu.

ШУША Оккупирован – 8 мая 1992-го года Территория – 289 км2 Численность населения – 24900 Стали шехидами – 193 Стали инвалидами – 102 Национальные герои – 5

Армянскими оккупантами было уничтожено и разграблено: • Промышленные и строительные объекты - 27 • Культурно-бытовые объекты - 103 • городов, поселков и сел – 31 •исторических памятников и музеев – 249 • памятников истории – 17 Район Шуша был образован в 1930 году. 1963 году был упразднен, а территория передана Ханкендинскому (Степанакерт) району (с 1978 году Аскеранский район), с 1965 года вновь стал независимым районом. Территория составляет 289 км2. Центр город Шуша. На территории района существуют 1 город, 30 сел и другие населенные пункты. Средняя плотность населения 63,3 человека на 1 км2. Крупными населенными пунктами являются город Шуша, села Малыбейли и Дашалты. Животноводство занимает основное место в экономике района. Действовало 5 совхозов. Площадь пригодных сельскому хозяйству земель составляет 20,9 тыс. гектар. Количество крупно рогатого скота составляет 5,2 тыс., мелко-рогатого скота – 15,2 тыс. (1986 г.). Также развито птицеводство. На территории района были расположены фабрика восточных музыкальных инструментов, производственный комбинат, хлебопекарное предприятие, производство №1 Бакинского предприятия «Радиогайырма», цех Карабахского шелкового

41 Yaddan Çıxmaz Qarabağ комбината, электрораспределительная сеть, предприятие по ремонту сельскохозяйственной техники и др. Широко развито курортное хозяйство. Через территорию района проходят автомагистраль Евлах-Нахчыван и газопровод.

Shusha Occupied - May 8, 1992 Area - 289 km2 Population - 24900 martyrs- 193 Disabled persons - 102 National Heroes - 5 The places which were destroyed, burned and looted by armenians

• industrial and construction facilities - 27 • cultural and social objects - 103 • Cities, towns and villages - 31 • Historical monuments and museums - 249 • Historical monuments - 17

Shusha was founded in 1930. It was abolished in 1963, the territory of the Stepanakert (Stepanakert) region (1978 Asgaran district) was independent again in 1965 was -. The area is 289 km2. The center of the city is Shusha. 1 city, 30 villages and other settlements. The average population density of 63.3 people per 1 km2. Large settlements are Shusha., Malibeyli and Dashalti villages. . There are 5 state farms. 20.9 thousand ha of arable land (1986). 5.2 thousand black-and-trade. There are 15.2 thousand sheep and goats (1986). poultry are also famous . Eastern musical instruments factory, production, combine baking venture, Baku "Radioqayırma 'Union No. 1 of the Karabakh silk factory shop, electrical wiring, repair facilities and other agricultural equipment there. The resort

42 Yaddan Çıxmaz Qarabağ industry has developed. Yevlakh- Shusha, Nakhchivan road and pipeline go through the town.

Schuscha Okkupiert - 8. Mai 1992 Fläche289 km2,Einwohnerzahl - 24900 Märtyrer 193 , Behinderte 102 Nationale Helden 5 Von den Armenischen Okkupanten wurde zerstört ,verbrannt und ausgeplündert: • Bau-und Industrieanlagen - 27 • Kultur-und Sozialeinrichtungen - 103 • Städte, Gemeinden und Dörfer - 31 • Historische Denkmäler und Museen - 249 • Historisches Denkmal – 17 Bezirk Schuscha wurde 1930 gegründet. 1963 wurde Schuscha zum Gebiet Chankendi (Stepanakert) Region(seit 1978 als Bezirk Asgaran) gegeben. Ab 1965 wurde wieder ein unabhängiger Bezirk. Fläche 289 km2. Im Region gibt es eine Stadt, 30 Dörfer und andere Siedlungen. Die durchschnittliche Bevölkerungsdichte ist 63,3 Einwohner pro km2. Den großen Siedlungen zählt die Stadt Schuscha, die Dörfer Malibeyli und Dashalti. In der Wirtschaft des Bezirkes spielt eine große Rolle Viehzucht. Es gab 5 Sowchosen- damalige Bauerverband. Ackerland trägt 20.900 ha (1986). Es gab 5200 Kühe, 15.200 Schafe und Ziegen (1986). Es ist auch mit dem Geflügelzucht beschäftigt. Es gab Ostmusikinstrumenten Fabrik, Fertigungswerk, Bäckerei- Unternehmen, Bakuer No.1 Funkherstellung, der Karabach- Seidenfabrik, Reperaturunternehmen von elektronischen und landwirtschaftlichen Technikgeräten. Die Resortindustrie ist entwickelt. Das Automagistral Yevlax – Nachtschevan und die Gasrohrleitung führt in den Bezirk Schuscha.

43 Yaddan Çıxmaz Qarabağ

Şuşanın küçələrində gəzsəm xoşbəxt olaram - Taciyə ağlayacaqdı. Bunu onu görən an anladım. Əslində şən, gülər üzünü gözləri ələ verirdi. Gözlər qəmli idi. Sevdiyi Malıbəyli kəndindən danışmağa başladı və .....

- Valideynlərim Şuşanın Malıbəyli kəndindəndilər. Bizim kəndin camaatı bir yerdə yerləşdirildiyindən, Şuşa Taciyə Mehdiyeva təəssüratlarımız kənara atılmayıb. 21 yaş Biz elə bil ki, öz kəndimizdə Azərbaycan Müəllimlər İnstitutunu bitirib. yaşamışıq həmişə amma başqa şəhərin səması altında. - Elə o yerlərin diqqət çəkən məqamlarına görə Şuşasız qalmışıq. Yalnız zahiri gözəlliyi deyil, gəlir mənbəyi olan yerləri düşmənin diqqətini çəkib. Üzeyir Hacıbəyovun vətəni olması bəs edir ki, Şuşa Azərbaycan üçün əvəzolunmaz yer olsun. - Amma biz Üzeyir Hacıbəyovun vətənini görmədik, xəyal edirik, fotolardan öyrənirik. Mənim yaddaşımda yataqxananın soyuq divarları qalıb. Atam həmişə deyir ki, onlar ailə qurduqdan sonra gözəl bir ev tikiblər. Əziyyət çəkiblər, amma buna dəyib. Onlar tikdikləri ev haqda bizə danışar, qurduqları yaratdıqları rahatlıqla bizi ovundurardılar. Şəraitsiz yataqxanada Şuşa, Malıbəyli haqda hekayələr dinləyə-dinləyə böyüdük və bir gün bizi qaçqınlar üçün salınan şəhərciyə köçürdəndə ağlayırdıq. Şuşa fi krimizə hopmuşdu, amma yaşadığımız yataqxananı artıq sevmişdik. Onda atamın dediyi sözləri heç vaxt unutmaram- Biz əgər o qurduğumuz, yaratdığımız evləri, doğulduğumuz yerin həsrəti ilə yaşayırıqsa, siz buraları tez unudacaqsızınız” Düz deyirmiş.... - Malıbəyli haqda o qədər danışıblar ki, əminəm, mən oralarda bütün yolları bilirəm və evimizi rahat tapa bilərəm. Evlərindən çıxanda yeməyin altını azaldıblar ki, qayıdanda uşaqlar ac qalmasın. Bizim valideynlərimiz belə ayrılıblar evlərindən. Bəlkə indi kiminsə üçün “Gün o gün olsun o torpaqlarda” sözləri ilə başlayan cümlələr 44 Yaddan Çıxmaz Qarabağ əzbər təsiri bağışlayır. Amma inanın bunu sidq ürəkdən, həqiqətən hər an arzulayan insanlar var. Biz varıq. Doğma yurdlarını, qurduqlarını yataqxana divarları örtən insanlar. Onlar üçün olum da ölüm də qorxu hissi verir. Şuşa həsrət ilə yaşamağı, orda dəfn edilməyəcəyini bilə-bilə ölmək dəhşətdir. - İşğal günləri çoxları üçün təqvimdə bir gündür. Amma biz evlərə gedirik, başsağlığı veririk... Elə insanlar var ki, onlar neçə illərdir səs soraq eşitmədikləri övladlarının ölüm xəbərinə belə sevinərlər. Təki övladlarından bir xəbər alsınlar. - Malıbəylidə qanlı döyüşlər olub. O döyüşlərin haqqı yerdə qalmayacaq. Mən o yerləri görmək istəyirəm. Evimizi, məktəbimizi bir də idarə deyilən yer olub oranı... Kəndimiz haqda düşünəndə oraların xəyalını qururam. Şuşanı, doğma kəndimizi görmək mənim üçün çox vacibdir. - Mən bir söz eşitmişəm ki, bizim kimi uşaqlar vaxtından əvvəl qocalırlar... Bəlkə də düz deyirlər. Bizim həyat sevincimiz yaşıdlarımızdan fərqlidir. Mənim üçün xoşbəxtlik kəndimizin yolları, o yollarda gəzməkdən keçir.... Xoşbəxt olmaqdır mənim üçün Şuşa.... - Onun xoşbəxt olmağını bütün qəlbimlə istəyirəm. İnanıram ki, belə də olacaq. Onun hansı sözləri deyəndə ağlayacağını özüm yazmadım. Hesab edin ki, sizin gözünüz yaşaran məqamda elə Taciyənin də gözləri yaşarıb... Onun xatirələrindən sonra doğma kəndinin tarixə düşdüyü bir neçə məqamı xatırlatmaq istədim.

Taciyə Mehdiyeva 21 yaş

Azerbaycan Öğretmenler Enstitüsünü bitirdi.

-Taciyə ağlayacaktı. Bunu onu gören an anladım.Əslində neşeli, güler yüzünü gözleri ele veriyordu. Gözler mahzûndu. Sevdiği Malıbeyli köyünden konuşmaya başladı ve .....

- Ebeveynlerun Şuşa'nın Malıbeyli köyündenler. Bizim köyün halkı işkaldan sonra bir yerde yerleştiriliş, Şuşa hakkında

45 Yaddan Çıxmaz Qarabağ düşüncelerimiz kenara atılmayıp. Biz sanki kendi köyümüze yaşarıyoruz, hep ama başka şehrin seması altında.

-İşte o yerlerin dikkat çeken makamlarına göre Şuşasız kalmışız. Sadece zahiri güzelliği değil, gelir kaynağı olan yerleri düşmanın dikkatini çekti. Üzeyir Hacıbeyov'un vatanı olması yeterli ki, Şuşa Azerbaycan için vazgeçilmez yer olsun.

- Ama biz Üzeyir Hacıbeyov'un vatanını görmedik, hayal ediyoruz, fotoğraflardan öğreniyoruz. Benim hafızamda öğrenci yurdunun soğuk duvarları kaldı. Babam hep der ki, onlar aile kurduktan sonra güzel bir ev inşa etmişler. Zor günleri olub, amma sonucda rahat evleri olub. Onlar inşa etdikleri ev hakkında bize konuşur, kurdukları yarattıkları rahatlıkla bizi ovundurardılar. Uyğun yaşam ortamının olmadı eski öğrenci yurdunda Şuşa, Malıbeyli hakkında hikayeler dinleye-dinleye büyüdük ve bir gün bizi mülteciler için kurulan yeni şəhərciyə köçürende ağlayırdık. Şuşa fikrimize sinmişti, ama yaşadığımız bu yurdu da artık sevmiştik. O zaman babamın dediği sözleri asla unutmam- “Biz eğer o kurduğumuz, yarattığımız evleri, doğulduğumuz yerin özlemi ile yaşıyorsak, siz buraları kısa süre sonra unudarsız" Düz diyormuş ....

-Malıbeyli hakkında o kadar konuşulub ki, eminim, ben oralarda tüm yolları biliyorum ve evimizi rahat bulabilirim. Evlerinden çıktığında yemeğin altını azaldıblar ki, dönüşünde çocuklar aç kalmasın. Bizim anne-babamızla böyle ayrılıblar evlerinden. Belki şimdi birileri için "Gün o gün olsun o topraklarda" sözleri ile başlayan cümleler ezber izlenimi veriyor. Ama inanın bunu sıdk yürekten, gerçekten her an arzulayan insanlar var. Biz varız. Doğma yurtlarını, kurduklarını yurt duvarları kaplayan insanlar. Onlar için olum da ölüm de korku hissi verir. Şuşa hasret ile yaşamayı, öldüyünde orda gömülmeyeceğini bile bile ölmek dehşetdir.

- İşgal günleri birçokları için takvimde bir gündür. Ama biz evlere gidiyoruz, başsağlığı veriyoruz ... Öyle insanlar var ki, onlar yıllardır

46 Yaddan Çıxmaz Qarabağ ses soraq duymadıkları evlatlarının ölüm haberine bile sevinebilirler belke. Teki evlatlarından bir haber alsınlar.

-Malıbeylide kanlı savaşlar oldu. O savaşların hakkı yerde kalmayacak. Ben o yerleri görmek istiyorum. Evimizi, okulumuzu bir de idare denilen yer olup orayı ... Kendimiz hakkında düşününce oraların hayalini kuruyorum. Şuşanı öz köyümüzü görmek benim için çok önemlidir.

-Ben biz söz duydum ki, bizim gibi çocuklar vaktinden önce yaşanlanıyorlarmış ... Belki de düz diyorlar. Bizim yaşam sevincimiz yaşıdlarımızdan farklıdır. Benim için mutluluk köyümüzün yolları, o yollarda yürümekten geçiyor .... Mutlu olmaktır benim için Şuşa ....

-Onun mutlu olmasını tüm kalbimle istiyorum. İnanıyorum ki, böyle de olacak. Onun hangi sözleri derken ağlayacağını kendim yazmadım. Hesap edin ki, sizin gözünüz yaşaran noktada öyle Taciyənin de gözleri yaşarmış... Onun anılarından sonra öz köyünün tarihe düştüğü birkaç hususu hatırlatmak istedim.

Буду счастлива, если прогуляюсь по улицам Шуши

Таджия еле сдерживала себя чтобы не заплакать. Это я поняла едва увидев ее. На самом деле ее глаза выдавали эту веселую девушку. Глаза у нее были грустными. Она начала рассказывать о любимом селе Малыбейли и…

«Мои родители из села Малыбейли района. После оккупации жители нашего села были размещены в едином месте и потому наши воспоминания хорошо сохранились. Мы как будто бы всегда жили в своем селе. Но под небом другого города. Мы остались без нашего родного Шуша из-за его привлекающих внимание красот. Наряду с красотой Шуша привлекал врага и как место несметных материальных богатств.

47 Yaddan Çıxmaz Qarabağ Одно то обстоятельство, что Шуша является родиной Узеира Гаджибекова достаточно для того, что он был незаменимым для Азербайджана. Но мы не увидели родину Узеира Гаджибекова, о нем мечтаем, изучаем по фотографиям. В моей памяти остались холодные стены общежития. Отец всегда говорит, что после женитьбы на моей матери они построили очень хороший дом. Было трудно, но дом того стоил. Они рассказывали нам о построенном ими доме, утешали нас, рассказывая об его удобствах. Мы выросли, слушая в стенах общежития рассказы о Шуше, Малыбейли и, когда однажды нас переселяли в городок для беженцев, мы плакали. Шуша впиталась в наши мысли, но мы полюбили и общежитие, в котором жили. Я никогда не забуду слова, которые сказал тогда отец – Если мы тоскуем по построенному нами дому, земле, на которой родились, то вы быстро забудете эти места. Он оказался прав… О Малыбейли столько рассказывали, что уверена, я там знаю все дороги и с легкостью нашла бы наш дом. Когда родители покидали дом, на плите стояла кастрюля не стали отключать газ, чтобы по возвращению детей можно было накормить. Наши родители покинули свой дом при таких обстоятельствах. Может быть для кого-то выражение «придет день эти земли» кажется вызубренным текстом. Но, поверьте есть люди которые искренне каждый день мечтают об этом. Есть мы, люди у которых стены общежития заградили родные земли, дома. Для них вопрос «быть или не быть» в одинаковой степени страшно. Это ужасно жить тоскуя по Шуше и знать, что после смерти не будешь похоронен на родной земле. Дни оккупации наших земель для кого-то обычные дни календаря. Но, мы ходим по домам, приносим соболезнования… Есть люди, которые радуются даже вести о смерти своих детей, о которых несколько лет не было слуха. Лишь бы получить весточку о своих детях. В Малыбейли шли кровавые бои. За жертвы в тех боях обязательно будет расплата. Я хочу увидеть те места. Наш дом,

48 Yaddan Çıxmaz Qarabağ школу и место, которое называли управлением… Когда думаю о нашем селе, мечтаю об этих местах. Увидеть Шушу, родное село, для меня очень важно. Я слышала, говорят такие дети как мы быстро стареют… Может это правда. Наша жизнерадостность отличается от той, что у наших сверстников. Для меня счастье - это дороги нашего села, прогулка по тем дорогам. Для меня Шуша – это способ быть счастливым…»

Всей душой желаю ей счастья. Верю, что так оно и будет. Я не написала о том, в какой именно момент своего рассказа она чуть не заплакала. Считайте, что когда ваши глаза прослезились, и у нее прослезились глаза… После ее воспоминаний хочу краткую информацию о родном селе Таджии.

I'd be happy if I could walk in the streets of Shusha Tajiya Mehdiyeva 21 years old He graduated Azerbaijan Institute of Teachers.

Tadgiya wanted to cry. I knew this the moment I saw it. She was cheerful girl but her eyes were sad. She began to talk about her amazing Malibayli village…. my parents are from Malibayli village.. Because of its beauties Shusha was always attracted by enemies.Only one thing is enough about Shusha- here was the birthplace of U. Hajibeyov. But we could not see the motherland of U. Hajibeyov, we imagine and learn everything from photos. Cold walls of dormitory were still in my memory. My father always says that, they have built a nice house after they got married. They have had a lot of problems but they could manage when we felt bad they were always speaking about the house, happy moments in Shusha. Although our dormitory did not have a good condition when

49 Yaddan Çıxmaz Qarabağ they tried to take us to another place for refugees we cried a lot. Shusha was in our memory but we liked our dormitory. I will never forget the words which my father said ‘you will forget these places …. How we are trying to forget our lands, house….. about Malibeyli was talked so much, I'm sure, and I know there all ways and I can find our house easily. Maybe for someone right now, "Days in these lands "looks like ordinary sentences. But there are people who are opting for this every minute. We, yes we.. the people who have changed their own places, motherlands into dormitories, hostels. Both are the same for them- to be or not to be. It is hard to feel not to die in Shusha and live. - Captured days in the calendar are ordinary for many people. There are some people that, they feel good when they know that their children are dead because of for many years, they have not heard any news of their children. If only they receive a report about their children.. There were terrible battles in Malibeyli. I want to see these places. Our house, our school and a place called the office of the village about it ...When I think I'm starting to dream about our village. It is very important to see Shusha-my own village for me. - A word I've heard that guys like us are getting older earlier than others. Maybe they are right. Our joy in life is different from others. For me, the happiness is our village, village roads our fresh air ……., try to be happy .... for me .... Shusha -From bottom of my heart I want him to be happy. I believe that it will be like this. I did not write the moments when her eyes were full of tears. I think you guessed those moments.

Taciye Mehdiyeva, 21 Jahre alt Absolviert Aserbaidschanische Universität für Lehramt -Taciye könnte weinen. Das verstand ich, als ich sie sah. Aber ihre Augen beschlagnahmte ihres fröhliche lächelnde Gesicht. Die Augen waren traurig. Sie begann über ihr lieblingsten Dorf Malibayli zu sprechen .....

50 Yaddan Çıxmaz Qarabağ -Meine Eltern sind aus dem Dorf Malibeyli. Da unsere Leute zusammen gesiedelt sind, haben wir noch Vorstellungen über Schuscha . Uns fällt so ein, dass wir jetzt auch in unserem Dorf gelebt haben, aber unter anderem Himmel. - Und deshalb sind wir zur Zeit ohne Schuscha geblieben. Nicht nur äußere Schönheit zog die Feinde an, sondern auch Einkommensquelle der Orten. Alleine reicht es, dass Schuscha Geburtsstadt von Uzeyir Hadschibeyov ist, für Aserbaidschan ein unschätzbarer Ort zu sein. -Aber wir haben die Heimat von U.Hajibeyov nicht gesehen, nur uns vorgestellt, erfahren von Fotos. In meinen Erinnerungen bleibt nur die kalten Wände des Wohnheims. Mein Vater sagte immer, dass sie nach dem Heirat ein schönes Haus gebaut hatten .Viel Mühe gegeben, aber es hat gekostet. Sie hatten immer über ihres eingerichtete Haus gesprochen und uns getröstet. Wir wachsten im einem nicht so gut eingerichteten Wohnheim weinend hörend die Geschichten über Schuscha und Malibeyli . Und weinten , als wir ins Städtchen für Flüchtlinge umgezogen wurden. Schuscha war in unserem Gedanken und wir liebten unseren Wohnheim. Da kann ich die Worte meines Vaters nie vergessen - Wenn wir mit Sehnsucht von uns gegründeten Häuser und sogar unsere Heimat leben können, dann, werdet ihr bestimmt ihn vergessen ", Er hatte recht….. - Sie haben so viel über Malibeyli gesprochen, so dass ich mir sicher bin, dass ich alle Straßen dort kenne und kann ruhig unser Haus finden . Als sie das Haus verlassen hatten, hatten sie das Erdgas nicht richtig ausgemacht, damit ihre Kinder nicht hungern, wenn sie wieder zurück sind. So haben unsere Eltern ihre Häuser verlassen. Vielleicht ist für jemanden diese Worte ein auswendiger Eindruck - “Es wird einmal den Tag in jenen Orten“. Aber glauben Sie mir, es gibt die Leute, die vom Herzen davon träumen. Wir existieren – die ihre Heimat, ihre eigene Häuser mit den Wänden des Wohnheims ersetzt haben.. Für sie sind Leben oder Tod ähnliches Gefühl. Es ist schrecklich zu sterben, mit Sehnsucht nach Schuscha, und zu wissen, dass du dort nicht gegraben würdest.

51 Yaddan Çıxmaz Qarabağ - Für Einigen sind diese Eroberungstage nur ein Tag im Kalender. Wir gehen in die Häuser und bieten unsere Beileid … es gibt die Leute, die sogar sich auf eine Todnachricht von ihren Kindern freuen könnten. Nur noch eine Nachricht über ihre Kinder

-In Malibeyli war blutige Schlachte. Es wird niemanden verzeihen. Ich will diese Orten sehen… unser Haus.. unsere Schule..und noch ein Amt..man sagt, dass es so einen Amt gab..Wenn ich an unseres Dorf denke, träume ich davon. Es ist für mich sehr wichtig , unseres Heimatdorf und Schuscha zu sehen.

- Ich habe gehört, dass die Kinder wie wir sehr schnell alt werden…. Vielleicht haben Sie recht.. Unsere Freude sind unterschiedlich von unseren Altersgenossen. Für mich ist es Glück die Wege unseres Dorfes und Spaziergang in diesen Wegen..Schuscha bedeutet mein Glück....

-Sein Glück will ich mit meinem ganzen Herzen. Und ich galueb, es wird so sein. Ich hatte selbst nicht geschrieben, unter welchen Worten sie weinen wird. Stellen Sie sich vor, wenn Sie selbst die Tränen an den Augen hatten..so hatte auch Taciye… Nach ihren Erinnerungen wollte ich ein paar Dinge über das Geschichte diesei Heimatdorf erwähnen

Malıbəyli Malıbəyli yaşayış məntəqəsi XVIII əsrin axırları və XIX əsrin əvvəllərində sahibkar Malıbəyə məxsus ailələrinMalıbəy kəndindən köçüb, bu ərazidə məskunlaşması nəticəsində yaranmışdır. Oykonim Malıbəy (şəxs adı) və -li (mənsubiyyət bildirən şəkilçi) komponentlərindən düzəldilmişdir. 1912-ci ildə nəşr olunmuşQafqaz təqvimi jurnalında kənd Yelizavetpol quberniyasının Şuşa qəzasına aid olan kəndin əhalisi 1.060 nəfər təşkil edir, onların əksəriyyəti tatar kimi qeyd olunan azərbaycanlılardan ibarətdir. 1921-ci ildə

52 Yaddan Çıxmaz Qarabağ aparılmış siyahıya almanın nəticələrinə əsasən kənddə 942 nəfər yaşayırdı və onların hamısı azərbaycanlılardan ibarət idi. 1986-cı ildə aparılan siyahıya almanın nəticələrinə görə kənddə 1224 nəfər yaşayırdı və onların hamısı azərbaycanlılardan ibarət olub. Kənd Qarabağ müharibəsi dövründə böyük ziyan görüb, bir neçə dəfə erməni qüvvələri kəndə hücumlar təşkil edib. Kəndə edilən hücumların bir neçəsi qeydə alınıb. • 23 dekabr 1991-ci ildə Şuşa rayonun Malıbəyli kəndində 1 nəfər qətlə yetirilmişdir. • 29 dekabr 1991-ci ildə Şuşa rayonun Malıbəyli, Kosalar, Qeybalı kəndində 16 nəfər dinc sakin qətlə yetirilmişdir. • 17 yanvar 1992-ci ildə Şuşa rayonunun Kosalar və Malıbəyli kəndlərinə silahlı basqın nəticəsində 1 nəfər qətlə yetirilmişdir. • 25 yanvar 1992-ci ildə Şuşa rayonunun Xəlfəli və Malıbəylə kəndlərinə silahlı basqın nəticəsində 4 nəfər qətlə yetirilmişdir. 1992-ci il fevralın 8-dən 12-dək Malıbəyliyə 366-cı polk və Xankəndində yaşayan erməni özünümüdafiə dəstələri hücum etdilər. Bu hücum davamlı olaraq 5 gün çəkdi.Nəhayət, 1992-ci ilin fevralın 10-dan 11-nə keçən gecə kənd ermənilər tərəfindən tutularaq tamamilə yandırılıb. Nəticədə 50 nəfər dinc sakin həlak olmuşdu. 1992-ci il oktyabrın 10-da Malıbəyli kəndi üzərində Ermənistan ordusunun zenit bölmələri tərəfindən Azərbaycan HHQ-nə məxsus Su-25 təyyarəsi vurulub. Pilot katapult etsə də, paraşütü açılmadığından həlak olub.

Malıbeyli

Malıbeyli yerleşim birimi XVIII yüzyılın sonları ve XIX yüzyılın başlarında girişimci Malıbəyə mahsus ailələrin Malıbəy köyünden göç edib, bu bölgede yerleşimi sonucunda oluşmuştur. Oykonim Malıbəy (kişi adı) ve -li (köken bildiren eki) bileşenlerinden oluşur. 1912 yılında yayınlanmış Kafkasya takvimi dergisinde köy Yelizavetpol guberniyasının (vilayetinin anlamına geliyor) Şuşa kazasına (yeni iline) ait olan köyün nüfusu 1.060 kişi olmuş, çoğu tatar gibi belirtilen Azerbaycan türklerinden ibaretmiş. 1921 yılında yapılan nüfus sayımı sonuçlarına göre köyde 942 kişi yaşıyordu ve

53 Yaddan Çıxmaz Qarabağ hepsi Azeri Türkü idi. 1986 yılında yapılan nüfus sayımı sonuçlarına göre köyde 1224 kişi yaşıyordu ve hepsi Azerbaycan türkü idi.

Köy Karabağ Savaşı döneminde büyük hasar görüp, birkaç kez Ermeni güçleri köye saldırılar düzenledi. Köye yapılan saldırıların bir kaçı kaydedildi.

• 23 Aralık 1991 yılında Şuşa ilinin Malıbeyli köyünde 1 kişi katledildi. • 29 Aralık 1991 yılında Şuşa ilinin Malıbeyli, Kosalar, Qeybalı köyünde 16 kişi öldürüldü. • 17 Ocak 1992 yılında Şuşa ilinin Kosalar ve Malıbeyli köylerine silahlı baskın sonucu 1 kişi öldürüldü. • 25 Ocak 1992 yılında Şuşa ilinin Xəlfəli ve Malıbəylə köylerine silahlı baskın sonucu 4 kişi öldürüldü.

1992 yilinin şubat ayının 8”den 12”ne kadar Malıbəyliyə 366. Tağım ve Hankendi'nde yaşayan Ermeni askeri birlikleri saldırdılar. Bu saldırı sürekli olarak 5 gün devam etdi . Sonunda, 1992 yılının Şubat 10'dan 11”ne geçen gece köy Ermeniler tarafından işkal edilerek tümü ile yakıldı. Köyün 50 sivil sakin helak oldu. 10 Ekim 1992 yıl tarihinde Malıbeyli köyü üzerinde Ermenistan ordusunun uçaksavar birimleri tarafından Azerbaycan Hava Küvvetlerine ait SU-25 uçağı vuruldu. Pilot katapult etse de, paraşütü açılmadığından öldü.

Малыбейли

Населенный пункт Малыбейли возник после прихода сюда в конце XVIII и начале XIX веков семей, принадлежащих помещику Малыбейу. Название образовано из компонентов ойконима Малыбей и частицы – ли (суффикс, обозначающий принадлежность). В журнале «Кавказский вестник», изданном в 1912 году Малыбейли обозначен как село Шушинского уезда Елизаветпольской губернии с населением 1060 человек,

54 Yaddan Çıxmaz Qarabağ большинство которых составляли азербайджанцы, называемые тогда татарами. По результатам переписи населения в 1921 году в селе проживали 942 человека и все они были азербайджанцами. По результатам переписи населения в 1986 году в селе проживали 1224 человека и все они были азербайджанцами. Во время карабахской войны селу был нанесен серьезный ущерб, армянские силы несколько раз нападали на село. Несколько атак были зафиксированы: • 23 декабря 1991 года в селе Малыбейли был убит 1 человек. • 29 декабря 1991 года в селах Малыбейли, Косалар и Гейбалы были убиты 15 мирных граждан. • 17 января 1992 года в результате вооруженного нападения на села Косалар и Малыбейли был убит 1 человек. •25 января 1992 года в результате вооруженного нападения на села Халфали и Малыбейли были убиты 4 человека. С 8 февраля до 12 февраля 1992 года 366-ой мотострелковый полк и армянские вооруженные формирования атаковали Малыбейли. Атака продолжалась 5 дней. В ночь с 10 февраля на 11 февраля село было захвачено армянами и сожжено. В результате погибли 50 мирных граждан. 10 октября 1992 года зенитные батареи армянской армии сбили самолет СУ-25, принадлежащий ВВС Азербайджана. Пилоткатапультировался, однакопарашютнераскрылсяионпогиб.

Malibayli

Malibayli village (settlement) was founded (established) in the result of movement of families belonging to Mr.Malibey who was the owner (entrepreneur) of the settlement of this area. Oykonim Malybey (person's name), and-li (suffix denoting affiliation) made of components. In “Gafgaz” Calendar Magazine published in 1912 it was mentioned that the population of Shusha settlement belonging to Elizavetpol province population was about 1,060 people, most of them known as Tatars consists of Azerbaijanis. According to the

55 Yaddan Çıxmaz Qarabağ census conducted in 1921, 942 people lived in the village and all of them were Azerbaijanis. To get the results of the census conducted in 1986, 1224 people lived in the village and all of them were Azerbaijanis. The village has got great damage during the Karabakh war, was hit a few times, Armenian forces attacked the village. Some of the attacks occurred in the village. December 23, 1991 1 person had been killed in the village of Malibeyli of Shusha region. December 29, 1991in the villages of Malybeyli, Kosalar, Qeybalı of Shusha region 16 civilians were killed in the village. January 17, 1992 there was attack by Armenians to the villages of Shusha region Malibeyli Kosalar and killed 1 person. January 25, 1992 as a result of an armed attack on the villages of Shusha region Khalfan and Malıbeyli killed 4 people. February 8 to 12, 1992, the Malibeyli was attacked by the 366th regiment and by the Armenian self-defense forces living in Khankandy. This attack was going on 5 days continuously. Finally from the night of the 10th February to 11th, 1992 , the village was completely burnt by Armenians.. As a result, 50 civilians were killed. On October 10, 1992 in the village of Armenian army shot down Su- 25 jets belonging to Azerbaijan Air Forces over the village of Malibeyly. The Pilot catapulted, but could not manage and was killed.

Malibeyli

Die Siedlung Malibeyli wurde von den Familien des Unternehmers Malibeyli, die am Ende des achtzehnte Jahrhunderts und des neunzehnten Jahrhunderts aus dem Dorf Malibey umgezogen waren, gegründet. Oykonim Malibey (Name Person) und –li (Suffix) wurde von diesen Komponenten entwickelt. In der Zeitschrift ”Qafqaz Teqvimi „veröffentlicht im Jahr 1912 gehört das Dorf zum Yelizavetpol und besteht aus 1060 Einwohnern.Die

56 Yaddan Çıxmaz Qarabağ meisten von ihnen sind tatar genannten Aserbaidschaner. Laut der Listeerstellung im Jahre 1921 wohnten im Dorf 942 Menschen und sie alle waren Aserbeidschaner. Laut der Listerstellung im Jahre 1986 hatte Dorf schon 1224 Einwohner und diese alle waren Aserbaidschaner

Das Dorf wurde während des Krieges viel beschädigt. Einige Mal hatten die Armenische Kräfte dem Dorf eingedrungen. 23. Dezember 1991, im Dorf von Schuscha in Malibeyli wurde eine Person getötet. 29. Dezember 1991, in den Dörfern von Schuscha wie Malibeyli , Kosalar, Qeybalı wurden 16 Zivilisten getötet. 17. Januar 1992, als Folge der bewaffneten Angriffe ins Malibeyli und Kosalar wurde eine Person getötet. 25. Januar 1992, als Folge eines bewaffneten Angriffs wurden 4 Personen in den Dörfern Khalfali und Malibeyli getötet.

Ab dem 8. Februar 1992 bis 12 griffen ins Malibeyli 366 Polk und die armenischen Selbstverteidigungskräfte in Khankendi. Dieser Angriff dauerte kontinuierlich 5 Tage. Von 10.Februar in die Nacht 11. Februar 1992 wurde das Dorf von Armenischen Terroristen total verbrannt. Als Folge dieses Angriffs wurden 50 Zivilisten getötet. Es wurde am 10.Oktober 1992 über Malibeyli der Flugzeug Su-25, der zu Aserbaidschanischen HHQ gehörte, von armenischen Flugwehrtruppen geschossen. Obwohl der Pilot katapult gemacht hatte , war Fallschrim leider nicht geöffnet und er starb.

57 Yaddan Çıxmaz Qarabağ Arzunun “uçmaq” xəyalı Arzu o qədər sakit təbiətli, təmkinli birinə oxşayırdı ki, onun fi kirlərinin də real, konkret olacağına əmin idim. Arzunun Arzuları isə yerə göyə sığmırmış....

Cıdır düzünü xatırlayıram. Ora o qədər gözəl idi ki, atamın avtomobilindən düşüb qaçırdıq ayağımıza gicitkən batırdı, amma buna məhəl qoymurduq... Mənə Arzu Qasımova elə gəlirdi ki uçuruq..... 30 yaş Mənim Şuşa deyəndə yadıma İşləmir düşən bu anlar olur. Yenə də məni o hisslər bürüyür, elə bilirəm Cıdır düzündəyəm, uçuram.... Bu hisslər mənə xoşbəxtlik və qəribə bir sıxıntı gətirir... O torpaqda yetişən hər bir məhsul başqa cür dadlı olub. Bunu evdə də tez-tez eşidirəm. Hərdən valideynlərimə, Şuşanı görən qohumlarıma “cənnətdən qovulmuşlar” deyirəm, etiraz eləmirlər. Cənnətdə yaşadıqları günün həsrətini çəkirlər. Nənəmgilin evi Cıdır düzünə yaxın idi. Onların bağları, bir də ki, yol boyu uzanan meşələr də hərdən gözümün qarşısında canlanır. Anamgil deyir ki, biz qarışıqlıq düşəndə də sizi “Cıdır düzü”nə aparırdıq. Başqa yerlərə isə apara bilmədik. Vəziyyət yaxşı deyildi, ehtiyat edirdik. Fikirləşirdik ki, məsələlər həll olunar, gedib bir yerdə gəzərik.... Nə isə Şuşanın digər yerlərini görə bilmədik. Düzdür, hərdən birdən qırıq-qırıq nəsə yadıma düşür. Amma o fi kirlərimi də bir yerə toplaya bilməyəndə mənə pis gəlir. Onda anamgili qısqanıram. Onlar Şuşanı qarış-qarış gəziblər. Hər bir şeyi xatırlayırlar. Mənimsə xatırladıqlarım bunlardır. Nə deyim, ümumiyyətlə gözəl bir hiss yaşamaq istəyəndə anama deyirəm ki, Şuşadan danış.

58 Yaddan Çıxmaz Qarabağ Arzunun "uçmak" hayali

Arzu Kasımova 30 yaşında

Bakü Devlet Universitesinin Tarih bölümünü bitirdi. Çalışmıyor

Arzu o kadar sakin, temkinli birine benziyordu ki, onun fikirlerinin de gerçek, somut olacağına emindim. Arzunun arzuları ise yere göğe sığmırmış .... Gıdır düzünü (at yarışları meydanı anlamına geliyor) açıkça hatırlıyorum. Oralar o kadar güzeldi ki, babamın otomobilinden iner-inmez kaçırdık ayağımıza ısırgan batırdı, ama buna önem vermiyorduk ... Bana öyle geliyordu ki uçuyoruz ..... - Benim Şuşa deyince aklıma düşen bu anlar oluyor. Yine de beni o hisler sarar, öyle biliyorum Çıdır düzündəyəm, uçuyor .... - Bu hisler bana mutluluk ve aynı zamanda tuhaf bir sıkıntı getiriyor ...

- O toprakta yetişen her bir ürün başka türlü lezzetli oldu. Bunu evde de sık sık duyuyorum. Ara sıra ana-babama, Şuşanı gören akrabalarıma "cennetten kovulmuşlar" diyorum, itiraz etmiyorlar. Cennette yaşadıkları günün özlemini çekiyorlar. - Nenemgilin evi Cıdır düzüne yakındı. Onların bahçeleri, bir de ki, yol boyunca uzanan ormanlar de bazen gözümün önünde canlanır.

- Anamgil diyor ki, biz karışıklık düştüğünde de sizi "Cıdır düzü"ne apardık. Başka yerlere ise götürebilmedik. Durum iyi değildi, size bir şeyler olabileceginden korkuyorduk. Düşünüyorduk ki, sorunlar çözüme kovuşur, gidip bir yerde dolaşırız .... Ne ise Şuşa'nın diğer yerlerini göremedik.

- Doğru, bazen karışıkda olsa yadıma düşüyor. Ama o fikirlerimi de bir araya toplamayı bacarmadığımda bana çok kötü oluyor. O zaman da anamgili kıskanıyorum. Onlar Şuşanı karış karış gezmişler. Her bir şeyi hatırlıyorlar. Benimse hatırladıklarım şunlardır.

59 Yaddan Çıxmaz Qarabağ -Ne diyeyim, genellikle güzel bir his yaşamak istediğinde anneme diyorum ki, Şuşadan konuş.

Арзу мечтает «взлететь»

Арзу Гасымова, 30 лет

Арзу выглядела очень спокойной и сдержанной, и потому я была уверена, что ее мысли будут ясными и конкретными. Она нам поведала о своих мечтах. Какие же это были мечты…Дух захватывает…

«Помню Джыдыр дюзю. Там настолько было хорошо…Мы выходили из машины и бегали, густая крапива резала ноги, но мы совсем не обращали на это внимание… Мне казалось, что мы летим… Когда я говорю о Шуше, первое что вспоминаю, это бывают те мгновения. Меня опять охватывают те чувства, кажется, что я на Джадыр дюзю, летаю… Эти чувства приносят мне счастье и странную тоску… Любой фрукт или овощ той земли был п особенному вкусен. Об этом я часто слышу и дома. Иногда называю родителей, родственников, видевших Шушу «изгнанниками рая», они не возражают. Они тоскуют по раю, в котором жили. Дом бабушки находился рядом с Джыдыр дюзю. Иногда перед глазами появляется их сад, и леса вдоль дороги. Мама говорит, что когда начался переполох нас везли на Джыдыр дюзю. В другие места не могли вести, ситуация была нехорошей, опасались. Думали, что ситуация стабилизируется, поедем вместе посмотрим и на другие места… Что же сказать? Другие места в Шуше увидеть нам не удалось. Иногда вспоминаю какие-то обрывки. И когда мне не удается собраться этими мыслями, у меня пропадает настроение. Тогда я завидую родителям. Они в Шуше были везде и все прекрасно помнят. А мои воспоминания только эти.

60 Yaddan Çıxmaz Qarabağ Что сказать? Если хочу чувствовать себя хорошо, то прошу маму, чтобы рассказала о Шуше.

Arzu’s Dream of “To Fly” Arzu was looking so peaceful and well balanced person that I was sure that her thoughts also were real and precise. But her dreams were so intangibly huge... - I remember race place for horses. I was so beautiful there that soon after going off the car from my father’s car we used to run to that place so high speed that it seemed to me that we were flying... When we say Shusha I remember those moments, I have the same feelings as if I am again there and flying... -These feelings bring to me happiness and strange constraint... - The taste of the cultivated products in those land is different, I frequently hear the same expression at home as well. Sometimes I call my parents and relatives “Expelled from the Heaven” and they don’t mind. -My Grandmother’s house was close to the horse riding place “Jidir Duzu”. I remember their garden and the forests along the roads. -My mother says that even during difficult times we used to take you to “Jidir Duzu”,but we couldn’t take you to other places, because situation was not good and we were very careful. We thought that the problems will be somehow solved and we will be back and then we can together see other parts of Shusha... So we couldn’t see other parts of Shusha. - It is true sometime I can remember brokenly something. But when I cannot concentrate on my memories, it negatively affects me

61 Yaddan Çıxmaz Qarabağ and I feel jealousy to my parents, because the know Shusha step by step and remember everything. But memories just consist of these. -Actually, when I want to hear and feel something good, I request my mom to talk about Shusha.

“Flugträume” von Arzu

Arzu Qasımova30 Jahre alt Nicht tätig

Arzu war sehr einfacher, ruhiger Mensch, machte bei mir so ein Eindruck, dass sie reale, kokrete Gedanken hat, aber das war umgekehrt. Ihre Wünsche waren wirklich genug zu viel.

Ich erinnere mich an Cidir (Ein Ort in Berg Karabach) Dort war so schön...Wir lauften aus dem Auto meines Vaters und stich Brennesseln (Urtica) in unseren Füßen, aber trotzdem wir lauften weiter. Ich fühlte mich so, als ob wir fliegen....- Jedes Mal, wenn man Schuscha sagt, fällt mir diese Momenten ein. Ich hätte wieder diese Gefühle, als ob ich in Cidir bin und fliege.... - Diese Gefühle bringen mir Glück und unbekannte Trauer ... - In jenen Orten wachsenden Ernten schmekten auch anders lecker. Oft höre ich es zu Hause . Manchmal nenne ich meine Eltern oder meine Verwandten ” Flüchtlinge vom Paradies”, die schonmal Schuscha gesehen haben. Und sie haben nichts dagegen. Die haben Sehnsucht nach ihrem Paradies

Mein Großelternhaus befand sich in der Nähe von Cidir. Mir fällt immer vor den Augen ihre Gärten und noch die Wälder den Weg entlang ein Meine Eltern sagen, dass, als den Krieg begann, wir sie ins Cidir brachten. Wir konnten nicht in anderen Orten bringen. Die Situation war wirklich nicht so gut und wir hatten Angst. Wir dachten, dass alles gelösen wird und danach zusammen in die anderen Orten besichtigen könnten. Na ja ... wir konnten nicht andere 62 Yaddan Çıxmaz Qarabağ Sehenswürdigkeiten von Schuscha sehen. Es ist richtig, ja manchmal fällt mir was ein.. Aber ich fühle mich schlecht, wenn ich mich nicht an allen erinnern kann. Dann bin ich eifersüchtig auf meine Eltern. Die haben Schritt für Schritt Schuscha besichtigt. Die erinnern sich an allen. Was ich mich erinnern kann, sind nur diese

Was kann ich sagen.. Überhaupt, wenn ich ein schönes Gefühl haben will, biete ich meine Mutter ..Sprich irgendwas über Schuscha

63 Yaddan Çıxmaz Qarabağ

LAÇIN İşğal olunmuşdur – 18.05.1992 Ərazisi – 1875 km2 Əhalinin sayı – 60000 Şəhid olmuşdur – 259 Əlil olmuşdur – 225 Milli qəhrəmanlar – 6 Erməni işğalçıları tərəfindən dağıdılmış, yandırılmış və talan olmuşdur: • Mədəni-məişət obyekti – 575 • Qəsəbə və kənd – 26 • Şəhər, qəsəbə və kənd – 10 • Tarixi abidə – 12

Laçın rayonu 1930-cu ildə təşkil edilmişdir. Bu rayon qərbdən Ermənistan ilə həmsərhəddir. Sahəsi 1875 km2, əhalisi 51 mindir. Rayonda 1 şəhər, 120 kənd var. Mərkəzi Laçın şəhəridir. Orta sıxlıq 1 km2-da 27,8 nəfərdir (1981). Ən iri yaşayış məntəqəsi Laçın şəhəridir. İqtisadiyyatında heyvandarlıq əsas yer tutur. 23 sovxoz var idi (1981). Kənd təsərrüfatına yararlı torpaqlar 76 min ha-dır (1980. 46,2 min qara mal (o, cümlədən 14,9 min inək və camış), 205,9 min davar var idi (1981). Kökəltmə birliyi yaradılmışdır. Rayonda yağ-pendir, məişət xidməti kombinatları, asfalt-beton, çörək, süd zavodları, Respublikanın Dövlət K.T. İstehsal-Texniki Təminat Komitəsinin şöbəsi, meşə təsərrüfatı var idi. Rayonda məktəbəqədər müəssisədə 93 uşaq tərbiyə olunurdu. 17 ibtidai, 36 səkkizillik, 36 orta məktəbdə 14400, həmçinin 1 kənd məktəbində 252 şagird təhsil alırdı. Rayonda 54 klub müəssisəsi, 67 kitabxana (310 min kitab) 34 kinoqurğu fəaliyyət göstərirdi. Memarlıq abidələrindən Hocaz k-də mağara-məbəd, Cimcimli k-ndə Məlikəjdər türbəsi, Zeyvə k-də Kafir qalası, Sultan Baba türbəsi, 64 Yaddan Çıxmaz Qarabağ Şeyx Əhməd türbəsi, Qırışqıraq k-də məscid, Hüsürlü k-də Həmzə Sultan sarayı, Həkəri çayı üzərində körpü, Ağoğlan çayı üzərində məbəd, Güləbird k-də türbə qalmışdır. Rayonda 470 çarpayılıq 13 xəstəxana, 30 feldşer-mama məntəqəsi, sanitariya-epidemioloji st., 52 həkim, 287 orta tibb işçisi var idi.

Laçın

İşgal edilmiştir - 18 Mayıs 1992 yılı

Yüzölçümü - 1875 km2

Nüfusu - 60000

Şehit olmuştur - 259

Engelli olmuştur - 225

Milli kahramanlar - 6

Ermeni işgalcileri tarafından yıkılmış, yakılmış ve talan olmuştur:

• Kültürel tikililer - 575 • Kasaba ve köy - 26 • Şehir, kasaba ve köy - 10 • Tarihi anıt - 12

Laçın ili 1930 yılında kurulmuştur. Bu bölge batıdan Ermenistan ile sınırları oluşturur. Yüzölçümü 1875 km2, nüfusu 51 bindir. İlde 1 şehir, 120 köy var. Merkezi Laçin şehridir. Nüfusun orta yoğunluğu 1 km2-da 27,8 kişidir (1981). En büyük yerleşim birimi de yene Laçın şehridir.

Ekonomisinde hayvancılık önemli bir yer tutmaktadır. 23 sovhoz (köy tarım üretim birlikleri) vardı (1981). Tarıma uygun topraklar 76 bin ha 'dır (1980). 46,2 bin siyah mal (o, olmak üzere 14,9 bin inek 65 Yaddan Çıxmaz Qarabağ ve manda), 205,9 bin davar vardı (1981). Kökəltmə birliği kurulmuştur. İlçede yağ-peynir, eve hizmeti birlikleri, asfalt-çimento, ekmek, süt fabrikaları, Tarım Üretim-Teknik Güvenlik Komitesi Şubesi ve ormancılık vardı.

İlde okulöncesi eğitime okulunda 93 çocuk eğitim alıyor. 17 ilköğretim, 36 sekiz yıllık, 36 okulda 14400, ayrıca 1 köy okulunda 252 öğrenci eğitim görüyordu. İlde 54 kulüp işletmesi, 67 kütüphane (310 bin kitap) ve 34 film nümayiş yerleri faaliyet gösteriyordu. Mimari yapılarından Hocaz köyünde mağara-tapınak, Cimcimli köyünde Melikejder türbesi, Zeyve köyünde Kafir kalesi, Sultan Baba türbesi, Şeyh Ahmet Türbesi, Kırışkıraq köyünde cami, Hüsürlü köyünde Hamza Sultan Sarayı, Hekeri nehri üzerinde köprü, Ağoğlan nehri üzerinde tapınak, Gülebird köyünde türbe kalmıştır. İlde 470 yataklı 13 hastane, 30 feldşer-mama istasyonu, sıhhi-epidemiyolojik stasyon, 52 doktor, 287 orta tıp çalışanı vardı.

ЛАЧЫН Оккупирован – 18 мая 1992-го года Территория – 1875 км2 Численность населения – 60000 Стали шехидами – 259 Стали инвалидами – 225 Национальные герои – 6 Армянскими оккупантами было уничтожено и разграблено: • Культурно-бытовые объекты - 575 • поселков и сел – 120 •исторических памятников и музеев – 12

Лачынский район был образован в 1930 году. Этот район граничит с запада с Арменией. Территория составляет 1875км2, население 51 тыс. человек. На территории района есть 1 город и 120 сел. Центром является город Лачын.

66 Yaddan Çıxmaz Qarabağ Средняя плотность населения составляет 27,8 человек на 1 км2 (1981). Самым крупным населенным пунктом является город Лачын. В экономике района основное место занимает животноводство. Количество крупнорогатого скота составляла 46,2 тыс. (в т.ч.14,9 тыс. коров и буйволов), а мелко-рогатого скота 205,9 тыс. голов (1980). В районе было создано объединение по откорму скота. На территории района находились 23 совхоза (1981). Помимо того, на территории района находились мясомолочный комбинат, предприятие бытовых услуг, заводы по производству асфальта, хлеба, молока, отдел Государственного Комитета Производно- Технического Обеспечения Министерства Сельского Хозяйства, лесное хозяйство. В районе в дошкольных учреждениях воспитывались 93 ребенка. В 17 начальных, 36 восьмилетних и 36 средних школах обучались 14400 детей, кроме того в одной сельской школе учились 252 ученика. На территории района действовали 54 клуба, 67 библиотек (310 тыс. книг), 34 киноустройства. Из памятников архитектуры в селе Ходжаз была расположена крепость-храм, в селе Джимджимли мавзолей Маликаждара, селе Зейве башня Кафир, мавзолеи Султан баба, Шейх Ахмед, селе Гырышгыраг мечеть, селе Хюсюрлу дворец Гамза Султана, мост над рекой Хякяри, храм на реке Агоглан, мавзолей в селе Гилябирд. В районе действовали 13 больниц на 470 мест, 30 фельдшерных пунктов, санитарно-эпидемиологическая станция в которых работали 52 врача и 287 медсестер.

Lachin Occupied - May 18, 1992 Area - 1875 km2 Population - 60,000 Disabled persons – 225 67 Yaddan Çıxmaz Qarabağ National heroes - 6 The places which were destroyed, burned and looted by Armenian • cultural and social objects - 575 • Villages and settlements - 26 • Cities, towns and villages - 10 • Historical monuments – 12 Lachin district was founded in 1930. It is border on Armenia from west. Area of 1875 km2, population of 51 thousand. There is 1 city and 120 villages. The center city is lachin. At an average density of 27.8 persons per 1 km2 (1981). The largest settlement is Lachin. Cattle-breeding play an important role in economics . There were 23 state farms (1981). Village Arable lands are 76 hectares (46.2 per thousand in 1980. cattle (including 14.9 thousand cow and buffalo), there were 205.9 thousand sheep and goats (1981). There was Oil cheese and domestic service, factories, asphalt, bread, milk plants, the republic State KT Maintenance of the production department. There were 93 children were brought up in pre-school institutions in the region. 17 elementary, 36 primary schools , 36 secondary schools 14400, as well as 1 252 pupils at the village school. There were 54 offices in the district, 67 libraries (310 thousand books), 34 cinemas. There are a lot of Architectural monuments such as cave-temple in Hocaz region, Sultan Baba, Sheikh Ahmed's tombs, mosque in Qırısqıraq region, Hamza Sultan's Palace in husurlu region, temple over the river Agoglan. The shrine was in Gulabird village. There were 13 hospitals with 470 beds, 30 medical stations, sanitary- epidemiological st., 52 doctors, 287 medical workers in the region.

68 Yaddan Çıxmaz Qarabağ Lachin Besetzt - 18. Mai 1992 Fläche - 1875 km2 Bevölkerung - 60000 Märtyrer - 259 Behinderte - 225 Nationale Helden – 6

Von Armenische Greifer wurde zerstör, verbrannt und geplündert: • Kulturelle und soziale Objekte - 575 • Siedlungen und Dörfer - 26 • Städte, Städte und Dörfer - 10 • Historische Denkmäler – 12

Die Region Lachin wurde im Jahr 1930 organisiert. Die Region ist im Westen von Armenien begrenzt. Bereich beträgt1875 km2, die Bevölkerung von Region 51.000. In der Region gibt es 1 Stadt und 120 Dörfer. Hauptstadtzentrum ist Lachin. Mit einer durchschnittlichen Dichte von 27,8 Personen pro km2 (1981). Das größte Bevölkerungszentrum ist die Stadt der Lachin. Einen wichtigen Platz nimmt in der Wirtschaft des Tieres. Es gab 23 Staatsfarmen (1981). 76.000 Hektar Ackerland (46.200 Vieh im Jahr 1980 (einschließlich Büffel und Kühe 14.900)), 205.900 Schafe und Ziegen (1981). Mastviehaltung wurde aufgebaut. In der Region gab es Hausangestellte, Butter und Käse Fabriken, Asphaltbeton, Brot, Milch Fabriken, die staatliche Departement für landwirtschaftliche Produktion und technische Unterstützung, es gab Forstwirtschaft. Im Bereich der Kindererziehung waren 93 Vorschuleinrichtungen. Der Region hatte 17 Grund, 36 Schule bis 8. Klasse, 36 Mittelschulen mit 14400 Schüller und Schülerinnen, auch 252 Schülerinnen und Schüler gingen in der Dorfschule. In der Region gab es 54 Clubs, 67 Bibliotheken (310.000 Bücher), 34 Kinos. Es gab die Höhle-Tempel-Architekturen, Denkmäler in Hochazsdorf, Malikajdar Grab in Chimchimlisdorf, Profanfsturm in Zeyvasdorf,

69 Yaddan Çıxmaz Qarabağ Sultanbabasgrab, das Grab von Scheich Ahmed, eine Moschee in Gırıschgıragsdorf , Hamza Sultanspalast in Husurlusdorf, die Brücke über den Fluss Hakari , der Tempel auf dem Fluss Agoglan, ein Grab in Gulabirdsdorf .Die Region hatte 13 Krankenhäusern mit 470 Betten, 30 Gesundheitsstationen, Sanitär-epidemiologischen, 52 Ärzte, 287 Krankenschwestern.

Laçın - bir ömrə yetər xatirədir Türkanın iri gözləri, gözəl təbəssümü, maraqlı söhbəti var. Laçın haqda danışacaq əsl Laçın qızı....

Mən Laçından deyiləm atam Xankəndindəndir. Anam isə Laçından. Amma anam Tahirə Abbasovanın xatirələri ilə Laçın haqda danışmaq istədim. “Laçın mənim Məkkəm, Mədinəm, qıbləgahımdır, heç o cənnətməkan diyarı unutmaq olar?" anamın bu sözləri haqda çox düşünmüşəm. Bu sevginin səbəbini bilirəm. Bir ömrə yetəcək qədər xatirələr..... - Anamın bütün dediklərindən bir neçəsini sizinlə bölüşüm, hamısını danışsam Türkan Fərzəliyeva bəlkə də bir kitab çıxar... “5-6 yaşım olardı. 22 yaş Atam qardaşımı, nənəmi götürərdi, Qirxqiz Azərbaycan Dövlət Neft Akademiyasını bitirib. yaylağına cıxardıq. Buz kimi bulaqlar, zümrüd meşələr, rəngarəng çiçəklərə qərq olmuş çəmənlər, sinəsində qartal yuvası olan yalçın qayalar bu diyara xüsusi gözəllik verərdi. Meşələrdə nə qədər desən moruq, qarağat, böyürtkən, çiyələk olardı. Nənəm sübh tezdən bizi oyadar, bulağa gedər, buz kimi su ilə yuyunardıq. Şehli çəməndə nənəmin məsləhəti ilə ayaqyalın gəzərdik, nənəm deyərdi ki, bunun cana xeyri var. Atam rayon mərkəzində məsul işdə işlədiyindən, ancaq bazar günləri bizə baş çəkərdi. Sonrakı illərdə atam bizi Minkənd İstisuyuna aparardı. İki ay-iyul-avqust aylarında orada çadırda yaşayardıq. Dayımgil, xalamgil də bizimlə gedərdilər. Minkənd İstisuyu xəstələr üçün əvəzsiz müalicə vasitəsi idi, min bir dərdin dərmanı idi.

70 Yaddan Çıxmaz Qarabağ - Ətraf rayonlardan, aran rayonlarından çoxlu adamlar ora gəlir, istirahət edirdilər. Qaragöl bu yerlərə xüsusi gözəllik verirdi, sanki dağların arasında bir maral yatırdı. Türk-oğuz yurdu Laçında çoxlu tarixi abidələr vardı. Yaylaq yerlərində qoç, at heykəlləri (daşdan) vardı. Burada olan alban məbədləri (Minkənddə, Quşçularda) babalarımızdan qalan yadıgar idi.....” - Laçının adı gələndə anamın yaralarının qaysağı qopur, nurlu çöhrəsi göz yaşına qərq olur. - “Ulu tanrım, heç kimi dünyaya göz açdığı yurda, ocağa həsrət qoyma, bizi Laçına qovuşdur!” anamın dilindən bu dua düşmür. - Laçından söz düşəndə anamın qəlbi sızlayır, onun kövrək qəlbinin iniltisi qulaqlarımdan getmir.

Türkan FERZELİYEVA 22 yaş

Azerbaycan Devlet Petrol Akademisi'ni bitirdi.

Türkanın iri gözleri, güzel tebessümü, ilginç sohbeti var. Laçın hakkında konuşacak asıl Laçın kızı ....-Ben Laçın değilim babam Hankendi'nden. Annem ise Laçından. Ama annem Tahire Abbasovanın hatıralarıyla Laçın hakkında bahsetmek isterim. "Laçın benim Mekkem, Madinem, qıblegahımdır, hiç o cennet beldesi unutulabilir? "Annemin bu sözleri hakkında çok düşündüm. Bu sevginin nedenini biliyorum. Bir ömre yetecek kadar anılar .....

Annemin tüm söylediklerinden birkaçını sizinle bölüşüm, hepsini anlatırsam belki de bir kitap çıkar ... "5-6 yaşım olurdu. Babam kardeşimi, büyükannemi alırdı, Qırkkız yaylasına çıkardık. Buz gibi çeşmeler, zümrüt ormanlar, rengarenk çiçeklere bürünmüş çimler, göğsünde kartal yuvası yalçın kayalar bu beldeye özel güzellik verirdi. Ormanlarda ne kadar dersen ahududu, frenk üzümü, böğürtlen, çilek olurdu. Ninem sabah erkenden bizi uyandırır, çeşmeye gider, buz gibi su ile yuyunardık. Nemli çimende anneannemin tavsiye yalınayak dolaşar, ninem derdi ki, bunun cana yararı var. Babam il merkezinde sorumluluğu çok yüksek işte

71 Yaddan Çıxmaz Qarabağ çalıştığından, ancak pazar günleri bize baş çekerdi. Sonrakı yıllarda babam bizi Minkend istisuyuna (kaplıcasına) götürürdü. İki ay- Temmuz-Ağustos aylarında orada çadırda yaşardık. Dayımgil, halamgil de bizimle giderlerdi. Minkend istisuyu hastalar için bedelsiz tedavi aracı, bin bir derdin ilacı idi.

Çevre illerden, aran bölgelerinden çok adamlar oraya gelir, dinleniyorlardı. Karagöl bu yerlere özel güzellik veriyordu, sanki dağların arasında bir geyik yatıyordu. Türk-Oğuz yurdu Laçın'da çok tarihi anıtlar vardı. Yayla yerlerinde koç, at heykelleri (taştan) vardı. Burada olan Kafkas Albaniyasına ait tapınakları (Minkendde, Kuşçular) atalarımızdan kalan yadigar idi ..... "

Laçının adı geldiğinde annemin yaralarının qaysağı kopuyor, nurlu çehresi göz yaşına gömülür.

"Ulu tanrım, hiç gibi dünyaya göz açtığı yurda, ocağa hasret koyma, bizi Laçına kovuştur" annemin dilinden bu dua düşmüyor.

Laçın”dan söz düştüğünde annemin kalbi sızlıyor, onun kırılgan kalbinin iniltisi kulaklarımdan gitmiyor .....

Лачын – это воспоминания на всю жизнь

Tюркан Ферзалиева 22 лет - Окончила Азербайджанскую Государственную Нефтяную Академию

У Тюркан крупные глаза, красивая улыбка, интересные беседы. О Лачыне рассказывает девочка из Лачына. «- Отец мой – уроженец Ханкенди, а мать – уроженка Лачына. Хотела бы рассказать о Лачыне рассказами моей матери Тахиры Аббасовой: «Лачын является моей Меккой, Мединой. Как можно забыть этот рай?», - рассказывает мать о Лачыне. Я долго

72 Yaddan Çıxmaz Qarabağ думала об этих ее словах. Мне сложно понять ее любовь к Лачыну. Это воспоминания длиною в жизнь. Мать рассказывала, что когда мне было 5-6 лет, отец возил меня, брата и бабушку на известное пастбище Гырхгыз. Особую прелесть пастбищу давали родники с ледяной водой, изумрудные леса, поля, покрытые разноцветными цветами и словно защищающие пастбище скалы. Леса были полны малиной, черникой и клубникой. Бабушка рано утром будила нас, мы шли к роднику, умывались холодной водой. По совету бабушки, мы шли босиком по волшебному полю. Она твердила, что это полезно здоровью. Отец по причине занятости навещал нас только по воскресеньям. В последующие годы отец возил нас в Минкянд, Истису. Два месяца – июль и август мы жили там, в палатке. Минкянд Истису считалось незаменимым лекарством для больных.

Много людей приезжало туда из близлежащих районов на отдых. Особую красоту этим местам придавало озеро Гарагёль, словно среди гор спала олень. Много исторических памятников было в Лачыне – на родине тюрков и огузов. На пастбищах были каменные памятники овнам, лошадям. Албанские памятники, расположенные в селах Минкянд и Гушчулар являлись переданной нам историей наших предков.При названии Лачын словно на боль матери бросают соль, ее глаза теряются в слезах. «Всевышний, не дай никому тоску по родному очагу, дай нам обрести Лачын».

Lachin – our life reminder Turkan Farzaliyeva22 years old He graduated from the Azerbaijan State oil Academy.

73 Yaddan Çıxmaz Qarabağ Turkan has big eyes, nice smile and we had an interesting conversation. I am not from Lachin completely,my father is from Khankendi. My mother is from Lachin. I wanted to talk about lachin with memories of my mother –Tahira Aabbasova. "lachin is my worship place "I thought a lot about my mother’s words. I know the reason of this love. We have enough Memories for a lifetime ..... I decided to tell you one or two memories of my mother sayings. "I was 5-6 years old. All family together used to go Girghiz. There were a lot of beautiful places such forests, hills, rocks. There were a lot of strawberries, raspberries in the forests. Early in the morning we used to get up with our grandmother, washed with cold water as ice, we used to walk in the grass and listened to golden advice of my grandmother. My father was very busy that’s why he visited us only on Sundays. Afterwards, my father took us Istisu Minkend. Two months, July and August. We were living in a tent. My aunts and uncles also went with us. Minkend Istisuyu was so good for ill people. A lot of people from different regions came to there. Karagol was very beautiful, like a deer lay in the mountains. There were many historical monuments in Lachin. -The name of Lachin each time brings sadness to my mother, can not help to stop tears. -"Mighty God, please give us back our Lachin”.

Turkan Farzaliyeva 22 Jahre alt Sie studierte an dem Aserbaidschan staatliches Öl Akademie. Turkan hat große Augen, ein schönes Lächeln, eine interessante Unterhaltung. Echte Lachinstochter, die über Lachin sprechen kann….

Ich bin nicht aus Lachin, mein Vater ist aus Khankandi. Meine Mutter ist aus Lachin. Aber ich wollte über Lachin mit den Erinnerungen an meine Mutter Tahira Abbasova sprechen. Lachin ist meine Makka, Madina, Heiligtum, wie kann man ein Paradies

74 Yaddan Çıxmaz Qarabağ vergessen? Ich habe viele an diese Wörter der meiner Mutter gedacht. Ich weiß es der Grund dieser Liebe. Die Erinnerungen, für die ganzen Leben nicht genügen...... Ich teile mit Ihnen alle Wörter von meiner Mutter mit, wenn ich alles sage hätte, könnte man sogar ein Buch schreiben. Als ich 5-6 Jahre alt war. Mein Vater ginge mit meinem Bruder und meiner Großmutter zum Plateau Girkhgiz zum Erholen. Es gab Eiskälter Wasser, smaragdgrüne Wälder, mit bunte Blumen beladenen Wiesen, der Felsen mit der Neste des Alders eine besondere Schönheit ins Land. Man sagte, es gab viele Himbeeren, Johannisbeeren, Brombeeren, Erdbeeren auf den Wäldern. Meine Großmutter wachte uns an morgen früh auf, gingen wir zum Quellwasser und hatten wir uns mit eiskaltem Wasser gewaschen. Mit der Beratung der meiner Großmutter waren wir mit Barfuß auf der Wiese gelaufen. Meine Großmutter sagte, dass das besser für Gesundheit ist. Mein Vater war bei der Arbeit in dem regionalen Zentrum, deswegen konnte er uns am Sonntag besuchen. In den folgenden Jahren nahm mein Vater uns zum heißen Wasser in Minkandi mit. Wir lebten dort zwei Monaten lang Juli und August in einem Zelt. Mein Onkel und meine Tante gingen mit uns. Das heiße Wasser von Minkandi war ein unschätzbares Medizinmittel mit Mineral für Patienten. Es konnte tausende Wunde heilen. - Dort gibt es eine Reihe von Menschen, Sie erholen sich. Garagöl (Schwartz See) hatte besondere Schönheit auf dem Gebiet. Man denkt so, dass ein Reh zwischen den Bergen schläft. Es gibt viele historische Denkmäler in Oguz- Türkiengebiet Lachin. Es gaben in Sommersgebiet die Skulpturen des Schafes, des Pferdes (aus Stein). Hier waren die albanischen Tempel (in Minkand, Guschcular) in der Erinnerung an unsere Vorfahren… -Wenn es um den Name von Lachin geht, bluten die Wunder meiner Mutter, Helles Gesicht in Tränen ertränkt. -"Großer Gott, lass es nicht jemand in seinem eigenem geborenem Haus, Ort geflüchtet werden, lass uns zu Lachin gehen! Meine Mutter betet so jeden Tag.

75 Yaddan Çıxmaz Qarabağ - Wenn es um Lachin geht, brennt sich das Herz von meiner Mutter, ich höre die Stimme von zerbrechlichen Herzen der Mutter…..

76 Yaddan Çıxmaz Qarabağ

XOCAVƏND İşğal olunmuşdur – 1992-ci il 2 oktyabr Ərazisi – 1458 km2 Əhalisinin sayı – 9011 Şəhid olmuşdur – 145 Əlil olmuşdur – 48 Erməni işğalçıları tərəfindən dağıdılmış, yandılmış və talan olunmuşdur: • Mədəni-məişət obyekti – 75 • Qəsəbə və kənd – 19 • Tarixi abidə – 15

HOCAVEND

İşgal edilmiştir 2 Ekim 1992 yılı.

Yüzölçümü 1458 km2

Nüfusu 9011 kişi

Şehit olmuştur – 145 kişi

Engelli olmuştur 48 kişi

Ermeni işgalcileri tarafından yıkılmış, yakılmış ve talan edilmiştir:

77 Yaddan Çıxmaz Qarabağ Kültürel - ev nesnesi 75 • Kasaba ve köy 19 • Tarihi anıt 15

ХОДЖАВЕНД

Оккупирован 2 октября 1992 год

Площадь: 1458 km2

Население – 9011 человек

Стали шехидами – 145 человек

Стали инвалидами – 48 человек

Ущерб, нанесенный в результате оккупации армянских фашистов:

 Культурно-бытовые объекты - 75  Поселки и села 19  Исторические памятники 15

KHOJAVAND Occupied - October 2, 1992 in Area - 1458 km2 Population – 9011 Martyrs- 145 Disabled persons - 48 The places which were Destroyed , and burned , looted by armenians :

• cultural and social objects - 75 • Villages and settlements - 19

78 Yaddan Çıxmaz Qarabağ • Historical monuments – 15

Khodjavand Besetzt am 2. Oktober 1992 Fläche von 1458 km2 Die Bevölkerungsanzahl 9011 Behinderte 48 Getötet 145

Von Armenische Greifer wurde zerstör, verbrannt und geplündert: • Kultur - Objekte 75 • Siedlungen und Dörfer 19 • 15 historische Denkmäler

Soyuğun belə isitdiyi yerlər.... Murad doğma kəndinin “soyuğunu” duymaq istəyir. Maraqlıdır, Xocavəndin qışını yaşamaq istəyən bu gənclə siz də tanış olun....

- Bizim rayon dagətəyi olub. Ona görə də təbiəti bir başqa olub Xocavəndin. Mən bilirəm ki, o yerlərin təbiəti dillər əzbəri olub. İnsanlar yaxşı Murad Müseyibli keçiniblər. Amma erməni əsl 18 yaş üzünü göstərənə qədər. şagird - Əslində erməninin elədiklərindən babamgil cox danışıb. Amma onları Xocavənd haqda xatirələrimin əsası kimi göstərmək istəmirəm. Düşmənimizi tanıyırıq. Elədiklərini də unutmarıq. Amma mən kəndimiz haqda düşünəndə oranın qışını təsəvvür edirəm.

79 Yaddan Çıxmaz Qarabağ - Babam deyir ki, qışda məktəbə gedəndə bizə soyuq olurdu. Qışı sərt olub oraların. Amma yenə də maraqlı idi. Hamımız bir yerdə məktəbə gedirdik qarlı yollarla.... Babam o yolları, o qarı xatırlayır. - Mən də o hissləri yaşamaq istəyirəm. Mənə maraqlıdır görəsən o havaya uygunlaşa bilərəm? O soyuqda məktəbə getmək çətin olmaz ki? Bu suallara cavab axtarıram və düşünürəm ki, yəqin ki, bacararam. Amma özüm o qışda yaşasaydım daha yaxşı olardı. - Oranın soyuğu haqda fi kirlər belə mənə bir isti nəfəs verir. Doğma el obamın nəfəsidir o... Babam elə deyir..... - Məktəbi bitirəndə İncəsənət Universitetinə daxil olmağı düşünürəm. Amma əsgərliyə də mütləq gedəcəm. Arzum isə rayonumuzun real həyatında baş verən hadisələrdən bəhs edən fi lm çəkməkdir. Filmin yaxşı sonluğu üçün isə mən o yerləri görməliyəm.

Hocavend

Murad Müseyibli , 18 yaş,öğrenci

Soğuğun bile isitdiyi yerler .... Murad yerli köyünün "soğuğunu" duymak istiyor. İlginçtir, Xocavendin kışını yaşamak isteyen bu gençle siz de tanışın ....

Bizim bölge dağlık olup. Bu nedenle doğayı bir başka olup Xocavendin. Ben biliyorum ki, o yerlerin doğası diller ezberi olub. İnsanlar iyi keçinibler. Ama Ermeni gerçek yüzünü gösterene kadar. Aslında Ermeni'nin yapdıklarından babamgil çok konuşup. Ama onları Hocavend hakkında hatiralarımın temeli olarak göstermek istemiyorum. Düşmanımızı tanıyoruz. Yaptıklarını da unutmayız. Ama ben köyümüz hakkında düşününce oranın kışını hayal ediyorum.

80 Yaddan Çıxmaz Qarabağ - Babam diyor ki, kışın okula gittiğinde bize soğuk oluyordu. Kışı sert olup oraların. Ama yine de ilginçti. Hepimiz bir yerde okula gidiyorduk karlı yollarla .... Babam o yolları, o karı hatırlar.

- Ben de o hisleri yaşatmak istiyorum. Bana ilginç geliyor, acaba o havaya uyuşa bilirmiyim? O soğukta okula gitmek zor olmaz ki? Bu sorulara cevap arıyorum ve düşünüyorum ki, muhtemelen, başarırım. Ama kendim o kışı yaşasaydım daha iyi olurdu.

- Oranın soğuğu hakkında fikirler bile bana bir sıcak nefes veriyor. Doğma el obamın soluğu o ... Babam öyle diyor .....

- Okulu bitirince Gözel Sanatlar Üniversitesi'ne girmeyi düşünüyorum. Ama askerliğe de mutlaka gedecem. Arzum ise ilimizin gerçek hayatında yaşanan olaylardan bahseden film çekmektir. Filmin iyi sonluğu için ise ben o yerleri görmeliyim.

Места, где греет и холод

Мурад Мусейибли, 18 лет, школьник

Мурад хочет почувствовать «холод» своего родного села. Знакомьтесь и вы с юношей, желающим почувствовать зиму Ходжавенда.

- «Наш район был расположен у подножья горы. У Ходжавенда была своя природа. О природе тех мест ходили легенды. Люди жили в мире, в спокойствии. До тех пор, пока армяне показали истинное лицо.

- Дед рассказывал про деяния армян. Но я хотел бы подробно рассказывать о зверствах армян. Мы знаем своего врага.

81 Yaddan Çıxmaz Qarabağ Никогда не забудем то, что они натворили. Но для меня наше село связано с зимой.

- Согласно рассказам деда, им было холодно, когда они ходили в школу. Зима там была очень суровая. Дед до сих пор помнит, сугробы, по которым они ходил в школу.

- Я тоже хочу испытать те чувства. Мне интересно, смогу ли я пожить в тех погодных условиях? Не сложно ли будет идти в школу в суровую зиму? В поисках ответа на эти вопросы, прихожу к выводу – я смогу.

- Примечательно, что когда дед рассказывает о суровой зиме, на моей душе становится тепло от его рассказов. Он говорит, что это от любви к своему родному краю.осле окончания школы, я намерен поступить в Университет культуры и искусства. Но я обязательно должен пройти воинскую службу. У меня есть мечта – я хочу снять фильм о тех событиях, которые произошли в нашем районе. А для счастливой концовки фильма, я обязательно должен посетить этим земли.»

The places where the coldness even can hit. Murad Museyibli, 18 years old, Student. Murad wants to feel coldness of his village. Yes, it is interesting,everyone wants to know this boy who wants to feel the winter of Khojavand. Our region was between the mountains. Therefore, it was another Khojavand nature. I know that the nature of it was honorable. In fact, my grandfather said a lot about Armenians. But I was not everything about my Khojavand memories. We know our enemies. We will never forget them. But when I think about our village, I imagine its winter. - My dad says that when he went to school in the winter was very cold. There has been a hard winter. 82 Yaddan Çıxmaz Qarabağ But it was still interesting. My dad, he used to go to school on snowy roads all together .... My grandfather remembers those places ,snowing…. I want to live those feelings. I wonder can I live in such kind of weather. Can I ? It is not difficult to go to school in the cold? I'm looking for answers to these questions and I probably could do. But it would be better if I lived in the winter. Thoughts of this coldness gives me a warm breath. After school I am thinking of entering university of Arts. I will definitely go to the military too. To shoot a film about the life of our village is my biggest dream for a better ending I have to see these places.

Sogar die Kälter wärmt der Ort. Murad Museyibli, 18 Jahre alt, Schüler

Murad möchte sich in seinem geborenen Dorf kälter Wetter fühlen. Es ist interessant, kennen sie auch der Junge, der im Winter in Khojavend leben möchte.... - Unsere Region war in den Ausläufern. Daher war es ein weiterer Khojavend Natur. Ich weiß es, das Natur von Khojavend scheint sich überall. Menschen starben gut. Bis Armenia sein eigenen Gesicht gezeigt hat. - In der Tat, Meine Großvater hatte gesagt, was Armenier gemacht hatte. Aber ich möchte nicht, dass sie als Grundlage für meine Erinnerungen an Khodjavand zeigen. Wir müssen unseren Feind kennen. Was sie gemacht hatten, dürfen wir nicht vergessen. Aber wenn ich an unserem Dorf denke, stelle ich mir seinen Winter vor. - Mein Großvater sagte, dass wir zur Schule gingen, war es kalt. Es hatte einen harten Winter. Aber es war Interessant. Wir gingen zusammen zur Schule in eine schneebedeckte Straße.... Mein Großvater erinnert sich an die Straße, an den Schnee. - Ich möchte diese Gefühle zu leben. Es ist für mich interessant, kann ich in der Luft einsetzen? Es wäre nicht schwierig im kalten

83 Yaddan Çıxmaz Qarabağ Wetter zur Schule zu gehen? Ich bin auf der Suche nach Antworten auf diese Fragen und ich könnte es wahrscheinlich tun. Aber es wäre besser, wenn ich dort im Winter lebte. - Wenn ich an seinem kälter Wetter denke, bekomme ich einen warmen Atem. Mein Großvater sagte, dass es der Atem von meinem Ort ist...... -Nach der Schule möchte ich an der Kunstuniversität studieren. Aber muss ich als erstes zum Military gehen. Mein Wunsch ist ein Film über die Ereignisse zu drehen, die im wirklichen Leben in unserem Region passierte. Um einen guten Film zu drehen, muss ich meine Region sehen.

Tuğ kəndinin adının mənası... - Onun ilk cümləsi “Atamın babasını həyətimizdə öldürüblər” oldu. Niyə fi kirlərini ulu babanın ölümü ilə başladın? sualıma o da sualla cavab verib “Axı, niyə öz həyətində öldürülməlidir ki?”...

Kənan bu sualın cavabını özü üçün çoxdan vermişdi... Amma mənim cavabımı da eşitmək istəyirdi.... Mən isə susdum. Kənan Camalov İstəyirdim o danışsın.... 15 yaş - Anam Fizulidən, atam şagird Xocavənddəndir. Atamın babası həyətində erməni gülləsinə tuş gəlib.... Ulu babamı Qubadlıda dəfn ediblər. Dinc sakinlə müharibə edib erməni... - Həmişə görmədiyim həyətdə ulu babamın necə öldüyünü təsəvvür etməyə çalışıram, alınmır... Amma qoca palıdları, adı mənə qəribə gələn ulas ağacını təsəvvürümdə tez canlandırıram. - Biz həmişə uca olmuşuq ermənidən. Onlar da bunu bilib. Elə mənim doğma kəndimin adı ucalıq, zirvə mənasını daşıyıb. Ona görə kəndimiz, Xocavənd haqda fi kirləşəndə başı göylərə dəyən palıdları düşünürəm. 84 Yaddan Çıxmaz Qarabağ - Bir də bizim kəndinin aşağısından çay axırmış. Ermənilər sıx meşəliyin, palıdların əhatəsində olan kəndimizə yaxın məskunlaşıblarmış. İndi yəqin kəndimizin hər yarpağından yararlanıblar... - Amma bilirəm ki, mən də Tug kəndini görəcəm. Atam kəndimizi axırıncı dəfə 8-ci sinifdə oxuyanda görüb, mən istəyirəm ki, onun xatirələri təzələnsin, mənimsə fikirlərim eşitdiklərimdən yox, öz gördüklərimdən bəhrələnsin. - İqtisadiyyata gedəcəm, Xocavənd və digər rayonlarımız azad olunduqdan sonra onların inkişafı üçün çalışacağam. Nə bilmək olar, bəlkə də tezliklə başı göylərə dəyən palıdların altında oturub xatirələrimi danışdığım bu kitabı vərəqləyəcəm...

Tug köyünün isminin anlamı .....

Kənan Camalov, 15 yaş, Şagird

Onun ilk cümlesi "Babamın babasını heyetimizde öldürübler" oldu. Neden fikirlerini ulu babanın ölümü ile başladın? soruma o da soruyla cevap verdi "Çünkü, neden kendi bahçesinde öldürülmeli ki?" ....

Kənan bu sorunun cevabını kendisi için çoktan vermiş ... Ama benim cevabımı da duymak istiyordu .... Ben ise sustum. İstiyordum o konuşsun ....

Annem Fizuli”den, babam Xocavend”dendir. Babamın dedesi bahçesinde Ermeni güllesine tuş gelip .... Ulu babamı Qubadlı (ilinde) defin ettiler. Silahsız yerel halkla kavga etmiş Ermeni ...

Hep görmediğim avluda ulu dedemin nasıl öldüğünü hayal etmeye çalışıyorum, olmuyor ... Ama ihtiyar palıdları, adı bana garip gelen ulas ağacını düşüncemde sık canlandırıyor.

85 Yaddan Çıxmaz Qarabağ - Biz hep yüce olduk Ermeni'den. Onlar da bunu biliyorlardı. İşte bizim köyün ismi de yücelik, zirve anlamına taşıyıp. Ona göre köyümüz, Hocavend hakkında düşünüldüğünde başı göklere değen palıdları düşünüyorum. Bir de bizim köyünün aşağısından çay akıyormuş. Ermeniler yoğun ormanlığın, palıdlarla çevrilmiş olan kendimize yakın yurd salmışlar. Şimdi galiba köyümüzün her yaprağını kullanıyorlar.....-Ama biliyorum ki, ben de Tug köyünü göreceğim. Babam köyümüzün son kez 8. sınıfta okurken görüp, ben istiyorum ki, onun anıları yenilensin, benimse fikirlerim eşitdiklerimden yok, kendi gördüklerimden behrelensin.

-İqtisadiyyat fakültesine gedecem, Hocavend ve diğer illerimiz geri alındıkdan sonra onların gelişimi için çalışacağım. Ne bilmek olur, belki de yakında başı göklere değen palıdların gülgesinde oturup anılarımı ettiğim bu kitabı okuyacam.....

Значение названия села Туг

Кенан Джамалов, 15 лет, школьник

Его первая фраза: «Деда моего отца убили в нашем дворе». На мой вопрос, почему он начал свой рассказ именно с этого эпизода, поступил ответ: «А почему его должны убивать в своем дворе?». Kенан давно ответил на свой же вопрос. Он хотел услышать мой ответ на свой вопрос. Но я предпочла помолчать. Хотела, чтобы он начал рассказывать.

- «Мой отец из Физули, а мать из Ходжавенда. Деда моего отца в собственном дворе пристрелил армянин. Моего прадедушку похоронили в Губадлы. Армянин воевал с мирным жителем…

- Часто хочу представить себе тот двор, где убили моего прадедушку. Есть ассоциация с дубовым деревом, но в целом сложно представить, как именно убивали прадедушку.

86 Yaddan Çıxmaz Qarabağ - Мы всегда были выше армян. Они это прекрасно знали. Название моего села означает высота. Поэтому, когда я думаю о Ходжавенде, перед моими глазами возникают дубовое дерево, небеса.

- Поблизости нашего села протекала река. Армяне приютились в тесных лесах. Сейчас они, наверное, используют каждый листочек нашего села. Но я уверен, что я увижу село Туг. Папа последний раз видел это село, когда учился на восьмом классе. Я хочу, чтобы его рассказы о селе подкрепились в моем сознании собственными впечатлениями от увиденного.

- Хочу выбрать сферу экономику. После освобождения Ходжавенда и других наших районов, буду стараться во имя развития экономики Ходжавенда. Кто знает, возможно, очень скоро, под дубовым деревом, я буду листать книгу, со своими воспоминаниями о Ходжавенде.»

Meaning of Tugh village Kenan Jamalov, 15 years old,student The first sentence of his was "my grandfather was killed in our yard". Why did you start your conversation with the sentence of your grandfather’s death? The replied ‘ question and he answered the question "Why my grandfather was killed in our yard?’ Kenan had already answered himself ... But He wanted to hear my answer too .... I was keeping silence. I wanted him to talk about it .... My mother is from Fizuli, father is from Khojavand . My grandfather was killed by Armenians in the yard. My grandfather was buried in Gubadly. Armenians made a war against residents ... Always I try to imagine how my grandfather was killed by them in the yard which I had never seen .i am trying to imagine trees in my mind. 87 Yaddan Çıxmaz Qarabağ We always were better than Armenians. They knew it. The meaning of our village is highest trees, that’s why when I begin to think about my village I see trees highest trees. There was a river down our village. Armenians settled down in this place. Now, they use everything-probably every leaf of the village But I know that I will see Tug village. Last time My father saw his village when he was at the 8th grade. I will learn economy , and after releasing our districts I will try to improve the economy of our villages .who knows? Perhaps I had a chance to sit under trees of our village and I would read this book.

Die Bedeutung des Namens des Dorfes Tug ..... Kanan Camalov , 15 Jahre alt, Schüler

Seine erste Satz war "Großvater von meinem Vater wurde in unserem Hof getötet." Warum hast du deine Meinung mit dem Tod deines Urgroßvaters angefangen? Für die Antwort auf meine Frage stellte er auch die Frage: "Warum sollte er in seinem Hof getötet werden? .... Kenan hatte bereits eine Antwort für ihn auf diese Frage ... Aber er wollte auch meine Antwort hören ...und Ich schwieg. Ich wollte, dass er spricht.... Meine Mutter ist aus Fizuli, Mein Vater ist aus Khojavand. Der Großvater meines Vaters wurde von Armenier im Hoferschossen.... Urgroßvater wurde in Gubadli begraben. In den Krieg waren Armenien gegen Zivil Bewohner.... - Ich versuchen immer mir vorzustellen, wie sie mein Urgroßvater auf dem Hof geschossen haben, aber es ging nicht.....Aber die alten Eichen, Hainbuche Bäume kann ich mir schnell vorstellen..... - Wir waren immer höher als die Armenier. Sie wussten es. Die Bedeutung des Namen von meinem Heimatsdorf war eigenen Ruhm, das Gipfel. Wenn ich an unserem Dorf denke, denke ich immer riesig groß Eiche bis Himmel.

88 Yaddan Çıxmaz Qarabağ Es gab einen Fluss auf unserer Ortschaft. Armenier lebten in der Nähe des Dorfes von dichten Wäldern, umgeben die Eiche. Nun, wahrscheinlich haben sie jetzt von jedem Blatt im Dorf ausgeübt..... Aber ich weiß es genau, dass ich nach Tugsdorf gehen werde, als mein Vater 8. Klasse war, sah er letztes Mal das Dorf. Ich möchte, dass seine Erinnerungen wieder neugestartet werden. Meine Meinungen sollten mit dem anwenden, was ich gesehen habe, nicht was ich gehört habe. Ich werde zur Wirtschaft gehen, nach der Besetzung werde ich versuchen, Khojavand und andere Regionen zu entwickeln. Man kann nicht wissen, vielleicht werde ich unter den riesigen großen Eichen setzte und dieses Buch blättern, in dem meine alle Erinnerungen stehen.

89 Yaddan Çıxmaz Qarabağ

KƏLBƏCƏR İşğal olunmuşdur – 1993-cü il 2 aprel Ərazisi – 1936 km2 Əhalisinin sayı – 55000 Şəhid olmuşdur – 217 Əlil olmuşdur – 49 Milli qəhrəmanlar – 2 Erməni işğalçıları tərəfindən dağıdılmış, yandırılmış və talan olunmuşdur: • Sənaye və tikinti obyekti – 29 • Mədəni – məişət obyekti – 134 • Qəsəbə və kənd – 132 • Tarixi abidə – 87

Rayon ərazisini 1 şəhər, 1 şəhər tipli qəsəbə 122 kənd təşkil edirdi. Mərkəzi Kəlbəcər şəhəri idi. Rayonda 2 məktəbəqədər müəssisədə 70 uşaq tərbiyə olunur, 8 ibtidai, 43 səkkizillik, 26 orta məktəbdə 12 min, yeddiillik musiqi məktəbində 125 şagird təhsil almışdır. Rayonda 9 mədəniyyət evi, 27 klub, 55 kitabxana, 17 kinoteatr fəaliyyət göstərirdi. Rayonda 300 çarpayılıq 7 xəstəxana 25 feldşer-mama məntəqəsi sanitariya epidemioloji, 49 həkim, 205 orta tibb işçisi var. Memarlıq abidələrindən Tərtər çayının başlanğıcındakı XIII- XVIII əsrlərin yadigarı olan Xotavəng məbədi qalmışdır.

90 Yaddan Çıxmaz Qarabağ

Kəlbəcər

2 Nisan 1993 yılında işgal edilmiştir.

Yüzölçümü - 1936 km2

Nüfusu - 55000

Şehit olmuştur - 217

Engelli olmuştur - 49

Milli kahramanlar - 2

Ermeni işgalcileri tarafından yıkılmış, yakılmış ve talan edilmiştir:

• Sanayi ve inşaat tikilileri - 29

• Kültür evleri - 134

• Kasaba ve köy - 132

• Tarihi anıt - 87

İl arazisini 1 şehir, 1 şehir tipli kasaba 122 köy oluşturuyordu. Merkezi Kelbecer şehri idi. İlde 2 kireşde 70 çocuk egitim alıyordu, 8 ilköğretim, 43 səkkiz yıllık, 26 okulda 12 bin, yeddi yıllık müzik okulunda 125 öğrenci eğitim almıştır. İlde 9 kültür evi, 27 kulüp, 55 kütüphane, 17 sinema salonu faaliyet gösteriyordu. İlde 300 yataklı 7 hastane 25 feldşer-mama istasyonu, sıhhi epidemiyolojik merkez, 49 doktor, 205 orta tıp çalışanı vardı.

Mimari yapılarından Terter nehrinin başlangıcındakı XIII-XVIII yüzyılların yadigarı olan Hotavəng tapınağı kalmıştır.

91 Yaddan Çıxmaz Qarabağ Кельбаджар

Оккупирован 2 апреля 1993 года

Площадь– 1936 km2

Население – 55000 человек

Стали шехидами – 217 человек

Стали инвалидами – 49 человек

Национальные герои – 2 человека

Ущерб от оккупационной политики армянских фашистов:

• Промышленно-строительные объекты– 29• Культурно- бытовые объекты – 134• Поселок и села – 132• Исторические памятники – 87

Район состоял из одного города, из одного поселка городского типа и 122 сел. Центр – город Кельбаджар. В районе, в двух дошкольных учреждениях обучались 70 детей, в 8 начальных, в 43 восьмилетних, 26 средних школах обучались 12 тысяч учеников, а в семилетней музыкальной школе 125 учеников.В районе действовали 9 домов культуры, 27 клубов, 55 библиотек, 17 кинотеатров. Были 7 больниц для 300 пациентов, 25 санитарно-эпидемиологических пунктов, 49 врачей и 205 медсестер.

Среди исторических памятников особое место занимает храм Хотавенг, расположенный на истоке реки Тертер. Построен в XIII-XVIII вв.

92 Yaddan Çıxmaz Qarabağ KALBAJAR Occupied – April 2, 1993 Area - 1936 km2 Population - 55000 martyrs- 217 Disabled persons - 49 National Heroes - 2 The places which were destroyed, burned and looted by Armenians

• industrial and construction facilities - 29 • cultural and social objects - 134 • Cities, towns and villages -132 • Historical monuments -87

The territory of the region was consisting of 1 city, 1 city type settlement and 122 villages. The center of the region was Kalbajar city. There were 2 preschool institution where 70 kids were attending, 8 primary schools, 48 eighth grade schools, 26 secondary schools where 12000 pupils were attending, 125 students were attending the seventh grade musical school. There were functioning 9 cultural houses, 27 clubs,55 libraries,17 cinema-theatres in the region. There were 7 hospitals with the capacity of 300 beds, 25 medical points, 49 doctors and 205nurces in the region. There was left one historical architectural monument from the period of XII-XVIII centuries a Khotavang Temple which is located in the beginning point of Tar-Tar river.

Kelbejer Besetzt - 2. April 1993 Bereich - 1936 km2 Bevölkerung - 55000 Märtyrer - 217 Behinderte - 49 93 Yaddan Çıxmaz Qarabağ National Heroes – 2

Von Armeniern zerstört, verbrannt und geplündert: • Industrie-und Bau-Bereich - 29 • Kultur - soziale Objekte - 134 • Siedlungen und Dörfer - 132 • Historische Denkmäler – 87

In der der Region gab es 1 Stadt, 1 staatliche Bezirk, 122 Dörfer. Das Zentrum war die Stadt Kelbejer.Im Bereich der Kindererziehung waren 2 Vorschuleinrichtungen mit 70 Kindern, 8 primäre, 43 Schule bis 8. Klasse, 26 Mittelschule mit 12000 Schüller und Schülerinnen, die Schule bis 7. Klasse mit 125 Schüler und Schülerinnen. Die Region hatte 9 Kulturzentrum, 27 Clubs, 55 Bibliotheken, 17 Kino Theater. Die Region hatte 7 Krankenhäuser mit 300-Betten, 25 Sanitär-epidemiologischen Gesundheitsstationen in den Bezirk, 49 Ärzte, 205 medizinisches Personal. Der Tempel der Xotavəng gab es seit XIII-XVIII Jahrhundert von den architektonischen Denkmälern auf dem Beginn der Fluss von Tartar.

Əmimin şəhid olduğu yeri görmək istəyirəm... Balaca bir sinif otağında, balaca bir qız – Aytac müəllimə.... İlk baxışda şagirdlərindən seçilməyən Aytac müəllimənin Kəlbəcərlə bağlı deyəcəkləri 2 yaşından başlayır.

Kəlbəcər yadımda qalmayıb. Amma qəribədir ki, 2 yaşımda anamın qucağında ikən çıxdığım Aytac Abbasova yer mənim üçün ən doğma, ən 25 yaş əziz, yadıma düşən, darıxdığım Azərbaycan Dili və Ədəbiyyat müəlliməsi yerdir. Atam hərbçi olub, ona görə də Kəlbəcərdən çıxandan sonra, 94 Yaddan Çıxmaz Qarabağ atamı müharibə hara aparıbsa biz də onunla bərabər ora getmişik. Yadımdadır, küçədə oynayanda uşaqlar məndən soruşanda ki, hansı rayondansan? Qəribə olurdum. Bilmirdim nə deyim, amma çıxış yolunu tez tapdım, onda ən çox xoşuma gələn rayonun adını çəkirdim. Böyüdükcə anladım ki, müharibə olub, atam, əmim, yaxın qohumlarım müharibədə iştirak ediblər, döyüşüblər. biz el obamızı itirmişik və mən Kəlbəcərdənəm. Uşaqlıq xatirələrimdə o qədər yerlər var, evlər, insanlar, amma onlar heç biri Kəlbəcər deyil! Valideynlərinin böyüdüyü sənin dünyaya göz açdığın yer deyil və bu rayonları bir birinə birləşdirmək əbəs yerə vaxt itirməkdir. Mən doğma el obamı atamın, anamın, nənəmin danışdıqları ilə xatirəmdə canlandıra bilərəm. Ermənilərə səbəb olduqları uşaqlıq xatirələrimə görə nifrət edirəm! Çünki, Kəlbəcərdə ən çox görmək istədiyim yer əmimin öldüyü yerdir.1Atam ancaq müharibədən, döyüşdən belə şeylərdən danışırdı. Dil ədəbiyyat müəllimiyəm, amma indi də düşünürəm ki, atamın kəndi mühasirədən necə qurtardıqlarını danışanda keçirdiyi hissləri sevinci, təəssüfü ifadə edəcək bir kəlmə hələ də tapa bilməmişəm. Əmimdən danışanda böyüklər kövrəlirdi, mən isə əmimin vuruşduğu yerləri gözümün qarşısında canlandırırdım. Oraları görməyi xəyal edirdim. Hələ də əmimin şəhid olduğu yeri görmək arzusu ən böyük arzumdur. Əslində isə Kəlbəcərdə o qədər görməli yer var ki.....soyuq bulaqlar, kəndlərdəki mağaralar, kahalar, təbiət, bərəkətli torpaq - bunları isə nənəmin söhbətlərindən bilirəm. Deyirdi ki, atamın, anamın böyüdüyü yerlər dağlıq olub, Elə hey Nəcəfalı, Comərd kəndləri haqda danışırdı. Doğma yurdu haqda belə kədərli təsəvvürlərlə böyümək çox çətindir. Atamın, anamın doğma yerləri qalıb özləri gəliblər. Mal mülkü yenidən daha yaxşı qurub yaratmaq olur. Amma qaytara bilməyəcəklərimiz mənəvi cəhətdən rahatlıq vermir. Doğmalarımın böyüdükləri yerlərdə olsam, əmimin qəbrini ziyarət etsəm, elə bilirəm ki, çox başqa cür olaram. Nəcəfalı kəndində ilk olaraq əmimin qəbrinin üstünə getmək istəyirəm. Onlara deyək ki biz gəlmişik.

1 . Abbasov İsgəndər Asif oğlu Agdaban hadisələrində şəhid olanda 22 yaşı olub. Kəlbəcərin Nəcəfalı kənd qəbiristanlığında dəfn edilib. 95 Yaddan Çıxmaz Qarabağ İndi dərs dediyim uşaqlarla o qədər oxşarıq ki, onlar da mənim kimi böyüyürlər. Mənim kimi xatirələrlə tanıyırlar doğma el obalarını... Onlara tapşırıq verirəm ki, özlərindən böyüklərlə doğma el obaları haqda danışsınlar, təbiəti, məşğuliyyətlərini öyrənsinlər .Heç yadımdan çıxmaz bir dəfə bir şagirdim babasından öyrəndiklərini danışırdı. “Babam deyir ki, bizdə kişi sözü var idi!” kəlməsi məni düşündürdü. İndi o kişilərin böyüyüb boya başa çatdıqları yerdən çox uzaqda yaşamaları gör onlara necə əziyyət verir? Özüm Kəlbəcərdən 200 -ə yaxın yaşlı insanla danışmışam. Kəlbəcərin müxtəlif kəndlərindən olan insanlardan öyrəndiklərimi bir toplu kimi nəşr etmək istəyirəm. Qəribədir, Kəlbəcəri mənim kimi görməyən də, şagirdimin babası kimi görən də eyni hisslə yaşayır. O yerləri yenidən görmək arzusu ilə.

96 Yaddan Çıxmaz Qarabağ

Aytacın şəhid olan əmisi soldan birinci.

Aytac 105 yaşlı Fatma nənə ilə.

Aytac yaşlılardan müsahibə alarkən

97 Yaddan Çıxmaz Qarabağ

Amcamın şehit olduğu yeri görmek istiyorum .....

Abbasova Aytac 25 yaşında

Azerbaycan Dili ve Edebiyat ögretmeni

Küçük bir sınıfta, küçük bir kız -Aytac öğretmene .... İlk bakışta öğrencilerinden farkedilmeyen Aytac öğretmenin Kelbecerle ilişkin diyecekleri 2 yaşından başlar.

- Kelbecer aklımda kalmadı. Ama gariptir ki, 2 yaşımda annemin kucağında iken çıktığım yer benim için en doğal, en aziz, aklıma düşen, özlediğim yerdir. Babam asker olup, ona göre de Kelbecerden çıktıktan sonra, babamı savaş nereye aparıbsa biz de onunla beraber oraya gitmişiz. Hatırlıyorum, sokakta oynarken çocuklar benden sorunca ki, hangi ildensin? Garip oluyordum. Bilmiyordum ne deyim, ama çıkış yolunu çabuk buldum, o zaman en çok hoşuma giden bölgenin adını çekiyordum. Büyüdükçe anladım ki, savaş olup, babam, amcam, yakın akrabalarım savaşa katılıblar, döyüşübler, bizim el-obamızı kaybettik ve ben Kelbecerdenim.

Çocukluk hatıralarımda o kadar yerler var, evler, insanlar, ama onlar hiç biri Kelbecer değil! Ebeveynlerinin büyüdüğü senin dünyaya göz açtığın yer değil ve bu bölgeleri birbirine bağlamak boşuna kaybetmektir. Ben doğma el obamı babamın, annemin, anneannemin konuşması ile hatiramda canlandırabilir miyim? Ermenilere neden oldukları çocukluk anılarıma yüzden nefret ediyorum!

98 Yaddan Çıxmaz Qarabağ Çünkü, Kelbecer`de en çok görmek istediğim yer amcamın öldüğü yerdir.1 Babam ancak savaştan, savaşdakı mücadileden böyle şeylerden söz ediyordu. Dil edebiyat ögretmeniyim, ama şimdi de düşünüyorum ki, babamın köyü kuşatmadan nasıl kutradıklarını konuşurken geçirdiği hisleri mutluluğu, kederi ifade edecek bir kelime hala bulmakda zorlanıyorum. Amcamdan konuşurken yetişkinler kederlenirdi, ben ise amcamın çarpıştığı yerleri gözümün önünde canlandırırdım. Oraları görmeyi hayal ediyordum. Halen amcamın şehit olduğu yeri görmek arzusu en büyük arzum.

Oysa Kelbecer`de o kadar görmeli yer var ki ..... soğuk yaylalar, köylerdeki mağaralar, yarattı, doğa, bereketli toprak - bunları ise anneannemin konuşmalarından biliyorum. Diyordu ki, babamın, annemin büyüdüğü yerler dağlık olup, öyle hey Necefalı, Cömert köyleri hakkında konuşuyordu.

Doğma yurdu hakkında çok üzücü hatıralarla büyümek çok zordur. Babamın, annemin memleketi, yerleri, köylerini bırakıb çıkmak zorunda kalmışlar. Mal mülkü yeniden daha iyi kurup yaratmak olur. Ama geri ala bilmeyeceklerimiz manevi açıdan gayet sıkıntılıdır. Doğmalarımın büyüdükleri yerlerde olsam, amcamın kabrini ziyaret etsem, öyle biliyorum, çok başka türlü olurum. Necefalı köyünde ilk olarak amcamın mezarı üstüne gitmek istiyorum. Onlara diyelim ki biz geldik. Şimdi ders dediğim çocuklarla o kadar benziyorum ki, onlar da benim gibi büyüyorlar. Benim gibi hatıralarla tanırlar yurtlarını ... Onlara görev veriyorum, kendilerinden büyüklerle yerli el obaları hakkında konuşsunlar, doğası, hayatlarını öğrensinler. Heç unutmam bir kez bir öğrencim

1Abbasov İskender Asif oğlu Ağdaban olaylarında şehit olduğunda 22 yaşındaydı. Kelbecer`in Necefalı köy mezarlığında gömüldü.

99 Yaddan Çıxmaz Qarabağ babasından öğrendiklerini konuşuyordu. "Babam diyor ki, bizde erkek sözü vardı!" Kelimesi beni düşündürdü. Şimdi o erkeklerin büyüyüp boya başa çatdığlarında ulaştıkları yerden çok uzakta yaşamaları gör onlara nasıl acı verir?

Kendim Kelbecer`den 200 civarında yaşlı insanla konuştum. Kelbecer`in çeşitli köylerinden olan insanlardan ögrendiklerimi bir toplu olarak yayınlamak istiyorum. Gariptir, Kelbecer`i benim gibi görmeyen de, öğrencimin babası gibi gören de aynı hisle yaşıyor. O yerleri yeniden görmek dileyi ile.

Хочу увидеть место, где стал шехидом мой дядя

Аббасова Айтадж – 25 лет

Учительница азербайджанского языка и литературы

Небольшой класс, маленькая девочка – учительница Айтадж. С первого взгляда, она не отличается от своих учеников. Ее рассказы о Кельбаджаре начинаются с периода, когда ей было всего два года.

- «Кельбаджар не остался в моей памяти. Хотя и странно, но это место для меня является самым близким, самым родным. Отец был военным, поэтому место нашего жительства зависело от места его дислокации.

Когда мы играли во дворе, меня часто спрашивали: «Откуда ты родом?». Мне было не по себе. Я не знала, что сказать. Приходилось выходить из ситуации и называть любимый район. Повзрослев, я начала понимать, что моей отец, дядя, близкие родственники участвовали в Карабахской войне, мы потеряли родные земли, а я из Кельбаджара.

100 Yaddan Çıxmaz Qarabağ Очень много мест в моих детских воспоминаниях, домов, людей. Но странно, никто из этих людей, не является уроженцем Кельбаджара. Очень трудно строить мосты из воспоминаний, ведь местами этот мост обрывается. Перед глазами как кинолента проходят рассказы отца, матери, бабушки. Я ненавижу армян за мои прерванные детские воспоминания!

Я хочу увидеть то место, где убили моего дядю. Отец то и делал, что рассказывал о войне. Хотя я и являюсь учительницей азербайджанского языка и литературы, мне сложно без ошибок и стилистически правильно построить предложение, отражающее мои внутренние переживания о рассказах моего отца о нашем селе, о войне.

Когда рассказывали о моем дяде, родители и близкие родственники постарше начинали плакать, а я старалась нарисовать картину тех мест. До сих пор я мечтаю увидеть то место, где убили моего дядю.

Мне рассказывали о том, что Кельбаджар является райским уголком. Там много родников, пещер, удивительная природа. Бабушка то и делала, что рассказывала о селах Неджефалы, Джомерд.

Трудно жить воспоминаниями, которые не дают тебе покоя. Отец, мать оставили родные места и приехали сюда. Да, можно вернуть богатство, но тебе не дает покоя то, что ты не в состоянии вернуть. Наверное, я стану совсем другой, если мне удастся увидеть родные места, посетить могилу дяди. Первое, что я сделаю, так это посещу могилу моего дяди, скажу ему, что мы пришли.

Скажу вам, что судьбы моих учеников похожи на мою судьбу. Они также живут воспоминаниями родителей и близких о своих родных местах. Я настоятельно рекомендую им

101 Yaddan Çıxmaz Qarabağ пересказывать старшим воспоминания родных и близких о Кельбаджаре.

Никогда не забуду то, как мой ученик пересказал мне воспоминания своего деда: «Мой дед говорит, что у нас есть такое понятие как «слово мужчин». Я невольно подумала о том, как им трудно без родной земли.

Я беседовала о Кельбаджаре с 200 людьми. Хочу опубликовать их рассказы в виде книги. Странно, но те, кто не видели Кельбаджар и кто видели, живут одними и теми воспоминаниями. Они живут в надежде вновь увидеть те места.»

KALBAJAR I want to see the place where my uncle died. Aytaj Abbasova 25 year. The teacher of Azerbaijan and literature. In the small classroom the small girl not so big difference with the her students, what she was telling about Kalbajar it starts when she was 2 years old.. I don’t remember Kalbajar very well, but it is very strange that the place where I left with my mom in her hands, this is the only place which I miss, seems to me very native and valuable. My father was a military officer and that’s why we had to follow my father everywhere where the war took him. I remember when I was playing in the street with other kids, I was getting very surprised when I was asked which region I was from, I did not know what to answer, later I found how to answer, I was calling the name of the region which I liked more. While growing up I could understood that there was a war and my father, uncle and close relatives were fighting in the war. 102 Yaddan Çıxmaz Qarabağ And I could understand that we have lost our native land and I am from Kabajar. In my childhood memory there so many things: places, houses, people, but none of them can be compared with Kalbajar! I can make imaginations about my native land only on base of tails of my father, mother and grandmother. I hate the Armenians because of my lost childhood period. In Kalbajar the place that I really wanted to see is my uncles grave. My father always speaks about the war and I am a teacher of literature but I steel can’t find words to express my father’s feelings of happiness, regret while he was releasing their village from the Armenian occupation. When he was talking about my uncle, adults were becoming more touchy, but I was imagining those places where my uncle was fighting. I was dreaming to see those places. She said that the places where my mother and father grow up were Nasafali and jomard village she always spoke about them. To imagine these places are very difficult because they are motherlands. Motherlands stayed and my mother my father came. You can again other thinks but motherland this is impossible. If doesn’t give us spiritual rest. If I saw the places where my relatives lived and if I go and visit my uncles grave I would feel myself very well. I want to go to my uncles grave in Nasafali village. I want to say them that we came. We look like each other whom I tech the also know their motherland like me in their dreams. I give them the exercise that to go and speak with their parents about their motherland. I don’t forget one day one student spoke about her motherland based on her grand fathers tails. My granddad said me had man word now how this men live without their motherland and how they suffer? I spoke almost 200 people who are from Kalbajar. I want to publish everything which I learned about Kalbajar. Interesting, everybody no matter they see or don’t see the kalbajar have the same wish to see there again.

103 Yaddan Çıxmaz Qarabağ Abbasov Iskandar Asif oglu when he killed in Agdaban he was just 22 and his grave is in Nasafali graveyard in Kalbajar.

Ich möchte den Ort sehen, wo mein Onkel geschossen wurde..... Abbasova Aytaj 25 Jahre alt Lehrerin der aserbaidschanische Sprache und Literatur Ein kleine Klassenzimmer, ein junges Mädchen - Aytac Lehrerin,.... Auf den ersten Blick, man kann nicht von der Schülerin auswählen. Sie wird über Kelbejer sprechen, was sie vom 2Jahre alt gelebt hatte. An Kelbedscher erinnere ich mich nicht. Aber es ist seltsam, der Ort, den ich mit 2 mit meiner Mutter verlassen haben, ist mir sehr lieb und wenn ich mich daran erinnere , vermisse ich es. Mein Vater war Soldat, deshalb gingen wir nach dem Krieg dahin,wo er uns mitnahm. Ich erinnere mich , ich spielte mit den Kindern auf der Straße und wenn sie nach meiner Heimatstadt fragten , fühlte ich mich seltsam. Ich wusste nicht was ich sagen soll, aber ich fand schnell eine Lösung, da nannte ich den Namen einer Stadt , die ich mochte. Aber als ich groß genug war , wurde mir klar, dass es einen Krieg gab und mein Vater, Onkel, meine nahe Verwandten nahmen daran teil und kämpften. Wir haben unsere Heimatstadt verloren und ich komme aus Kelbedscher. In meinen Kindheitserinnerungen gibt es so viele Orte, Häuser, Menschen, aber die sind nicht Kelbedscher! Es ist nicht der Ort wo deine Eltern gewachsen sind und wo du selbst geboren bist. Es ist eine Zeitverschwendung , diese Plätze zusammenzubringen. Ich kann an meine Heimatstadt mit Hilfe den Erzählungen meiner Eltern und meiner Oma erinnern. Ich hasse Armenien und die Kindheitserinnerungen, die sie hervorgerufen haben! Denn ich will am meisten den Ort in Kelbedscher sehen , wo mein Onkel gestorben ist. Mein Vater erzählte immer über den Krieg, Kampf usw. Ich bin Lehrer der Sprache und Literatur aber ich kann

104 Yaddan Çıxmaz Qarabağ nicht äußern, welche Gefühle mein Vater hatte. Wenn die Erwachsenen über meinen Onkel redeten, waren sie traurig , aber ich stellte mir die Orte wo mein Onkel kämpfte, vor. Ich träumte diese Gegend in der Realität zu sehen. Es bleibt noch immer mein größter Wunsch. Eigentlich in Kelbedscher gibt es so viele Sehenswürdigkeiten… kalte Quellen, Höhlen in den Dörfern, Natur, fruchtbares Land - das alles weiß ich von Gesprächen meiner Oma. Sie sagte, dass die Region , wo meine Eltern geboren waren, war bergig. Immer mehr redete sie über die Dörfer Nedschefali und Dschomerd. Es ist zu schwer, mit den traurigen Vorstellungen über die Heimat zu wachsen. Die heimische Orte von Vater und Mutter sind geblieben, sie sind gekommen. Man kann das Eigentum besser wieder gründen und schaffen. Aber was wir nicht zurücknehmen können, gibt moralisch keine Ruhe. Es scheint, wenn ich in den Orten, wo meine Angehörige gewachsen sind, wäre, meines Onkel’s Grab besuchen könnte, dann fühle ich mich ganz anders. Zunächst will ich im Dorf Nacafali das Grab meines Onkels besuchen. Wir sagen ihnen, dass wir gekommen sind.

Wir sind so ähnlich mit Kindern, denen ich Unterricht gebe, sie wachsen auch wie ich. Kennen ihre heimische Orte nach Erinnerungen wie ich… Ich gebe ihnen die Aufgabe, mit Älteren über die Heimat zu sprechen, die Natur und ihre Beschäftigungen zu erfahren. Ich vergesse es nie, einmal hat mein Schüler von dem Opa erfahrene erzählt. Das Wort «Opa sagt, dass es bei uns Manneswort gab!» hat mich zum Nachdenken gebracht. Wie tut diesen Männer weh, jetzt weit weg von Orten, wo sie erwachsen sind, leben.

Ich habe selbst mit dem 200 - jährigen Mensch aus Kalbajar geredet. Ich will die ,von Menschen aus verschiedene Dörfe von Kalbajar, Erfahrene als ein Sammelband veröffentlichen werden. Merkwürdig, sowohl ich, wer Kalbajar nie gesehen hat, als auch der Opa von meinem Schüler, wer schon gesehen hat, leben mit gleiche Gefühle. Mit dem Wunsch, diese Orte wieder sehen.

105 Yaddan Çıxmaz Qarabağ

Çay daşları ilə yığılmış xəyallar.... 15 yaşlı Fidanın gur saçları Kəlbəcərdə əsən küləyin nəfəsini heç vaxt duymayıb. O Bakıda anadan olub. Amma Kəlbəcər haqda o qədər coşqu ilə danışır ki, təəccübləndim, heyfsiləndim.... Fidan Kəlbəcəri görsəydi necə yaxşı olardı......

- Mənə anamgil həmişə Kəlbəcərin gözəlliyindən Fidan Hüseynzadə danışıblar. Mən oranı 15 yaş görməmişəm, amma şagird təsəvvürümdə canlandırdığım yerlər o qədər gözəldir ki, sizə başa sala bilmərəm. Onu ancaq görürəm gözümü bağlayanda, anamın səsi ilə təsəvvür edirəm. Mehriban, vətənpərvər insanlardır Kəlbəcər camaatı, əslində deyərsiz ki, nə fərq var insanlar yenə də buradadır, Kəlbəcərdəndilər, eynidilər. Amma məncə insanın böyüyüb boya başa çatdığı yer onun xasiyyətinə də təsir edir. Yəqin ki, mən ayaqyalın öz kəndimizdə qaçsaydım, daha başqa cür olardım. - Kəlbəcərin qızıl yataqlarından, təbiətindən də danışmaq olar, amma oralardan hamının xəbəri var məncə. Mənə ən çox Kəlbəcərdə, diyarşünaslıq muzeyi maraqlıdır. Çay daşlarından bəzədilmiş o məkan Kəlbəcərdə ən çox görmək istədiyim yerdir. Anamın əlindən tutub Diyarşünaslıq muzeyinə gedəcəyimiz günü gözləyirəm. - Kəlbəcər haqda babamla danışanda təəssüfl ənirəm. Bu gözəlliklərdən məhrum olduğumuz üçün. Diyarşünaslıq muzeyi qədər Istisunu da görmək istəyirəm. O müalicəvi sular Kəlbəcər torpağından qaynaqlanıb, insanlara və torpağa şəfa verib. Allah bilir düşmənlər oranı indi nə vəziyyətə salıblar. Biz o torpaqlar haqda danışanda hər cümlənin sonunda “var idi” işlədirik, amma o torpaqlar hələ də var, olacaq ən əsası isə bizimdir. - Mən Kəlbəcərə aid bir şer yazmışdım 5-ci sinifdə oxuyanda. 106 Yaddan Çıxmaz Qarabağ *** Kəlbəcərsiz həyat yoxdur, Həyat vardır, Kəlbəcərin özü yoxdur Kəlbəcərin İstisuyu Hər bir dərdin dərmanıdı *** Gəlin dostlar birgə olaq, Düşmənlərə qarşı çıxaq. O gözəl yurdu qaytaraq, Düşmənlər alışıb –yansın O torpaqlar bizə qalsın *** Mənə deyirlər ki, “Ey gözəl nəvəm”, sən Kəlbəcər görməmisən ki, Dağlarda olan tər bənövşəni, Dəstə- dəstə edib dərməmisən ki.... ***

Deyə bilmərəm bəyəndiniz yoxsa yox... Yəni mən bu şeri 5-ci sinif düşüncəsi ilə yazmışam və sizinlə bölüşmək istədim. - Bir də dağlarımız oralar haqda da mənə çox danışıblar. Kəlbəcərin dağları vüqarlı idi deyir atamgil. O necə olur vüqarlı dağlar bu haqda da düşünürəm. Rəfiqələrimlə Kəlbəcər haqda danışıram, hərəmiz bir yerdən söz açırıq. Nə bilim mənə elə gəlir ki, elə bir İstisunu görmək nəyə desən dəyər. Bilirəm ki, oraları görməyə dəyər.....

Fidanın hələ çiçəklənməyən arzularını bəzəyən Kəlbəcər tarix diyarşünaslıq muzeyi haqda yazılanları da sizinlə bölüşmək istədim. Azərbaycanın Kəlbəcər rayonunda 1982-ci ilin sentyabrında yaradılmışdı. İşğal olunmuş muzeylər içərisində yüksək bədii və tarixi səciyyə daşıyan eksponatlarla zəngin olan ən əhəmiyyətli muzeylərdən biri idi. Kəlbəcər tarix diyarşünaslıq muzeyində geologiya, arxeologiya, maddi-mədəniyyət, incəsənət əşyaları toplanmışdı. Muzeyin çöl divarlarını 2 mindən artıq müxtəlif rəng çalarlarına malik olan daşlar bəzəyirdi. Muzeyin həyəti 900 kv. metrdən artıq sahəni tuturdu. Burada nadir ağac və bitki nümunələri, müxtəlif qaya təsvirləri, qoç və at fiqurları arxeoloji əhəmiyyət daşıyan nümunələr toplanmışdı. 107 Yaddan Çıxmaz Qarabağ Muzey ekspozisiyası koridor, üç kabinet və doqquz nümayiş salonunda cəmləşmişdi. Muzeyin fondunda 30-mindən artıq eksponat saxlanılırdı. Muzeydə Qanlıkənd istiqamətində yerləşən məşhur Lök qalasının maketi, Kəlbəcər dağlarında yaşayan bir çox vəhşi heyvanın müqəvvası, 150 milyon il yaşı olan, Tərtərçay qumluğunda aşkar edilmiş daşlaşmış ilbiz nümunələri, ibtidai icma quruluşu dövrünə aid olan oxlar, biçaqlar, baltalar, dəmir nizə ucluqları və s. nümayiş etdirilirdi. Muzeydə 1986-cı ildə 147 yaşında vəfat etmiş və vaxtilə aşıq Ələsgərin adına söz qoşduğu kəlbəcərli Güləndamın şəkli, onun şəxsən toxuduğu 100-dən artıq gəbə və kilim saxlanılırdı. Kəlbəcər tarix-diyarşünaslıq muzeyi 1993-cü ilin aprel ayına qədər fəaliyyət göstərmiş, sonra isə Ermənistan ordusu tərəfindən məhv edilmişdir. Onun eksponatlarının böyük əksəriyyətini xilas etmək mümkün olmamışdır. Amma Fidanın xatirələri bitmədi. Artıq kitab çapa hazır idi ki, Fidandan məktub aldım. Gec idi, çap işlərini dayandıra bilməzdim.... Amma onun məktubunu çap etməməyə də haqqım yox idi.... “Mən babamla yenə Kəlbəcər haqda danışdım. Çox təəssüfləndim ki, mən oranı görməmişəm.”

Çay taşları ile birikmiş hayaller ....

Fidan Hüseyinzade, 15 yaşında, Okul öğrencisi

15 yaşındaki Fidanın gür saçları Kelbecer`de esen rüzgarın nefesini hiç duymuyor. O Bakü'de doğdu. Ama Kelbecer hakkında o kadar coşku ile konuşuyor ki, şaşırdım, üzüldüm.... Fidan Kəlbəcəri görseydi nasıl iyi olurdu ...... ana annemgil hep Kelbecer`in güzelliğinden konuşublar. Ben orayı görmedim, ama düşüncemde canlandırdığım yerler o kadar güzeldir ki, size anlatamam. Onu ancak görüyorum gözümü kapatınca, annemin sesi ile hayal ediyorum. Mehriban, vatansever insanlardır Kelbecer insanı, aslında der ki, ne fark eder insanlar yine de burada, Kəlbəcər`ler, aynisidilar. Ama bence insanın büyüdüyü yer onun huyuna de etkiliyor.

108 Yaddan Çıxmaz Qarabağ Muhtemelen, ben yalınayak kendi köyümüze qaçsaydım, daha başka türlü olurdum.

-Kelbecer`in altın yataklarından, doğasından de konuşabilir, ama oralardan herkesin haberi var bence. Bana en çok Kelbecer`de, etnografi müzesi ilginç geliyor. Çay taşlarından süslenmiş o mekan Kelbecer`de en çok görmek istediğim yerdir. Annemin elinden tutup İl müzesine gideceğimiz günü bekliyorum.

-Kelbecer hakkında dedemle konuşurken üzülüyorum. Bu güzelliklerden mahrum olduğumuz için. Etnografi müzesi kadar İstisunu da görmek istiyorum. O kaplıcalar Kelbecer toprağından kaynaklanıp, insanlara ve toprağa şifa verdi. Allah bilir düşmanlar orayı şimdi ne duruma salmışlar. Biz o topraklar bahsettiğimiz her cümlenin sonunda "vardı" sözcügünü kullanmaya çalışıyoruz, ama o topraklar hala var, olacak en önemlisi ise bizimdir.

- Ben Kəlbəcərə ait bir şiir yazmıştım 5. sınıfta okurken.

***

- Kelbecer`siz hayat yoktur,

Hayat vardır, Kelbecer`in kendisi yok

Kelbecer`in İstisuyu

Her derdin dermanı

***

Gelin dostlar beraber olalım,

Onlara karşı çıkalım.

109 Yaddan Çıxmaz Qarabağ O güzel yurdu geri alak,

Düşmanlar yanıp -kovrulsun

O topraklar bize kalsın

***

Bana diyorlar ki,

"Ey güzel torunum", sen

Kelbecer gormemisen ki,

Daglarda olan ter benövşeni,

Deste -destse dermemisen ki ....

Bilmem beğendiniz mi ... Yani ben bu şiiri 5. sınıf düşüncesiyle yazdım ve sizinle paylaşmak istedim. Bir de dağlarımıza oralar hakkında da bana çok konuşublar. Kelbecer`in dağları çok ehtişamlı idi diyor babagiller. O nasıl oluyor böyle dağlar bu konuda da düşünüyorum. Arkadaşlarımla Kelbecer hakkında konuşuyorum, heremiz bir yöresinden bahsediyoruz. Ne bileyim bana öyle geliyor ki, öyle bir İstisunu görmek neye desen değer. Biliyorum, oraları görmeye değer .....

Fidanın henüz dallanmayan arzularını süsleyen Kelbecer tarih etnografi müzesi hakkında yazılanları da sizinle paylaşmak istedim.

Bu müze 1982 yılının Eylül ayında kuruldu. İşgal altındaki müzeler içerisinde yüksek sanatsal ve tarihi özellik taşıyan deyerleri ile zengin olan en önemli müzelerden biri oldu.

110 Yaddan Çıxmaz Qarabağ Kelbecer tarih etnografi müzesinde jeoloji, arkeoloji, maddi kültür, sanat eşyaları toplanmıştı. Müzenin dış duvarlarını 2 binden fazla farklı renk tonları olan taşlar süslüyordu. Müzenin avlusu 900 kv. metreden fazla alanı tutuyordu. Burada nadir ağaç ve bitki örnekleri, çeşitli kaya tasvirleri, koç ve at figürleri arkeolojik önem taşıyan örnekler toplanmıştı. Müze fuar koridor, üç kabine ve dokuz gösteri salonunda toplanmıştı. Müzenin fonunda 30 binden fazla sergi nesnesi bulunuyordu. Müzede Kanlıkend yönünde bulunan ünlü Lök kalesinin maketi, Kelbecer dağlarında yaşayan bir çok vahşi hayvanın müqevvası, 150 milyon yıl yaşındaki, Terterçay qumluğunda keşfedilen taşlaşmış salyangoz örnekleri, ilkel yapısı dönemine ait olan oklar, bıçaklar, baltalar, demir mızrak ucluqları vb. sergileniyordu. Müzede 1986 yılında 147 yaşında vefat etmiş ve bir zamanlar aşık Elesgerin adına söz koşduğu Kelbecerli Gülendamın fotorafı, onun bizzat dokuduğu 100'den fazla gebe ve kilim tutuluyordu.

Kelbecer tarih-etnografi müzesi 1993 yılının Nisan ayına kadar faaliyet göstermiş, sonra ise Ermenistan ordusu tarafından imha edilmiştir. Onun eksponatlarının büyük çoğunluğunu kurtarmak mümkün olmamıştır. [1] Ama Fidanın anıları bitmedi. Artık kitap baskıya hazır olduğunda, Fidan mektup aldım. Geç oldu, baskı çalışmalarını durdura bilmezdim .... Ama onun mektubunu baskı yapmamaya de hakkım yoktu ....

"Ben babamla yine Kelbecer hakkında konuştum. Çok üzülüyorum ki, ben orayı görmedim. "

Мечты собранные речными камнями…

Фидан Гусейнзаде, 15 лет, Ученица

Пышным волосам 15-летней Фидан не довелось почувствовать дуновение ветра в Кельбаджаре. Она родилась в Баку. Однако о Кельбаджаре говорит с таким воодушевлением,

111 Yaddan Çıxmaz Qarabağ что я удивилась, пожалела…Как было бы хорошо, если Фидан увидела Кельбаджар…. - Мама мне всегда рассказывала о красотах Кельбаджара. Я те места ни разу не видела, однако оживляемые моим воображением места настолько прекрасны, что я даже не могу вам это объяснить. Те места я вижу лишь, когда закрываю глаза, представляю голосом моей матери. Кельбаджарцы добрые и патриотичные люди и кто-то может сказать, какая разница, эти люди здесь также одинаковы и остаются Кельбаджарцами. Но, мне кажется среда где человек родился и вырос оказывает влияние на характер человека. Возможно, если бы я бегала босиком по улочкам нашей деревни, я бы сейчас была другой. Можно рассказать о залежах золота или природе Кельбаджара, но я думаю об этом знает каждый. Мне более всего интересен Музей краеведения в Кельбаджаре. То место, украшенное речными камушками самое желаемое место, что я хотела бы увидеть. Жду когда взявшись за руки с мамой пойдем в Музей краеведения. Сожалею, когда говорим с дедушкой о Кельбаджаре. Из-за того, что мы лишились этих красот. Наряду с Музеем краеведения также очень хочу побывать в Истису. Эти лечебные источники, бьющие ключом в Кельбаджаре, приносили исцеление людям и земле. Бог знает, в какое состояние привели враги наши родную землю. Когда мы говорим о тех местах, то употребляем слово «было», тогда как те земли и сейчас есть и главное они наши. - Я, будучи в 5-ом классе написала стихи, посвященные Кельбаджару. Не знаю, понравились вам или нет…Я написала эти стихи, будучи в пятом классе и мне захотелось с вами поделиться. Еще мне много рассказывали о наших горах. Отец говорит, что горы в Кельбаджаре по своему гордые. Какие они, гордые горы? Об этом тоже думаю. С подругами часто говорим о Кельбаджаре. Каждая рассказывает об отдельной местности. Мне кажется, увидеть Истису, это уже многого стоит… Хочу поделиться с вами информацией о Музее истории и краеведения в Кельбаджаре, о котором мечтает Фидан. Музей был создан в сентябре 1982 года. Он является одним из самых значимых

112 Yaddan Çıxmaz Qarabağ музеев по ценности исторических экспонатов, который находится на оккупированных территориях. В Кельбаджарском музее истории и краеведения были собраны предметы, представляющие геологическую, археологическую, материально-культурную и художественную ценность. Внешние стены музея украшали более двух тысяч мелких речных камушков, имеющих разноцветную окраску. Двор музея охватывал более 900 квадратных метров территории. Здесь охранялись породы редких деревьев и растений, различные наскальные рисунки, фигуры козла и лошади, а также другие предметы, представляющие археологическую ценность. Экспозиция музея была расположена в коридоре, трех кабинетах и девяти выставочных салонах. В фонде музей охранялось более 30 тыс. экспонатов. Тут выставлялись макет известной башни Лек, расположенного в Ганлыкенд, чучела диких животных, обитающих в Кельбаджарских горах, окаменевшие моллюски, найденные в песках возле Тертерчая, которым 150 млн. лет, стрелы, ножи, топоры, железные наконечники копей и др. предметы, относящиеся к первобытному строю. В музее охранялась картина умершей в 1986 году в возрасте 147 лет Гюльандам, которой сочинял стихи известный Ашыг Алескер и более 100 ковров, которые она собственноручно соткала. Кельбаджарский музей истории и краеведения действовал до апреля 1993 года, после был уничтожен войсками Армении. Большинство экспонатов музея спасти не удалось.

Однако, воспоминания Фидан не завершились. Книга уже была готова к изданию, когда я получила от нее письмо. Было поздно, возможности приостановить печать не было. Но я не могла не опубликовать ее письмо… «Я с дедушкой опять говорила о Кельбаджаре. Я очень жалею, что не увидела его.»

113 Yaddan Çıxmaz Qarabağ The wishes collected on river stones Fidan Huseynzade The 15 years old Fidans hairs smells felt Kalbajar wind. She was work in Baku. But interestingly she speak about Kalbajar as if she was there. If Fidan saw Kalbajar if would be great. It was my mother speak about the beauties of Kalbajar. I have not seen there but the places in my dreams whish I dream is very beautiful that I can’t express it with my words. I only see it and when I close my eyes I feel it with the words of my mother. The imagine Kalbajar are very friendly. You can say that what is the difference but believe that it influence the character of people where they grow up. But if t run without shose it would be veru different. The places that I want to see in Kalbajar is Diyarshunasliq Muzeyi. I am waiting the time that I will take my mother and visit there. I feel sad when I speak about Kalbajar with my grandmother. I want to see Istisu as well. God knows how enemies distroyed there we use there when we speak about there. But this places exist and till know they belong us. I wrote poesn about Kalbajar when I was studing 5th grade. I don’t know you liked or not but t wrote this when I was just 5th grade and I wanted to share it with you. And also mountary I was fold many about our mountains. The mountains were great said my father. I am speaking about Kalbajar with my girlfriend about different sides of the Kalbajar. I don’t know the best places where I want to see is written and I think we must see there I would like to speak about Fidan’s dream it is “Diyarshunasliq Muzeyi”. There are a lot of geological, archeological and material cultural items collect in this museum. There were 2000 different color of stones were covered this museum. The area of museum was more than 900 sqm² . There are several different items were protected in this museum. Museum had had corridor there cabin and nine exsibition room. There are 30000 items were protected in the museum. In this museum make of look castel which is situated in Qanlikend and other important items were protected there.

114 Yaddan Çıxmaz Qarabağ ( gap seite 25-26 )

Kalbajar’s Museum für Geschichte - Heimatkunde hat bis zum Jahr 1993 April gearbeitet, danach wurde von armenian Heers zerstört. Es war unmöglich, grosse Mehrheit von Exponaten zu retten.

Aber Fidan’s Erinnerungen nicht beenden. Das Buch war schon bereit, wenn ich von Fidan ein Brief bekam. Es war schon spät, ich konnte Buchdruck nicht stoppen… Aber ich hatte auch kein Recht ihr Brief nicht drucken…

Mit den Flusssteinen gesammelte Träume…

Fidan Huseynzada 15 Jahre alt, Schülerin

Dichte Haare von der 15 - jährigen Fidan haben nie den Windhauch von Kalbajar gespürt. Sie ist im Baku geboren. Aber sie erzählt über Kalbajar mit einer solchen Begeisterung, dass ich überrascht war, und bedauert habe…Wie schön wäre es, wenn Fidan Kalbajar sehen würde…

-Meine Mutter hat mir immer über Kalbajar’s Schönheiten erzählt. Ich war nicht dort, aber die Orte, die ich in meinen Vorstellungen belebe, sind so schön, dass ich Ihnen nicht erzählen kann. Ich sehe es, wenn ich meine Augen zuhabe, und stelle mir mit der Mutterstimme vor. Freundlich, patriotisch sind Kalbajar’s Menschen, tatsächlich fragen Sie, welcher Unterschied gibt, wenn Menschen sind hier, aus Kalbajar, sie sind ähnlich. Aber meiner Meinung nach wirk das Ort, wo man gewachsen ist, auf seinen Charakter aus. Vielleicht wäre ich anders, wenn ich durch das Dorf barfuss gelaufen bin.

115 Yaddan Çıxmaz Qarabağ

-Man kann auch über Kalbajar’s Goldvorkommen, Natur erzählen, aber ,ich glaube, alle sind darüber erfahren. Für mich ist am besten Museum für Heimatkunde in Kalbajar interessant. Dieser mit den Flusssteinen geschmückte Platz ist das Ort, das ich am meisten sehen will. Ich warte auf den Tag, wenn ich Mutter’s Hand halte und ins Heimatkunde Museum gehe.

-Ich bedauere, wenn ich mit meinem Opa über Kalbajar spreche. Weil wir diesen Schönheiten beraubt worden sind. Ich will gleich wie Heimatkunde Museum Istisu auch sehen. Dieses Heilwasser, das aus Kalbajar’s Erde stammt, heilt Menschen und Erde. Weiss Gott zum welchen Zustand haben Feinde diese Orte gebracht. Wenn wir über diese Erde sprechen, dann benutzen wir am Ende jeden Satz «gab es», aber diese Erde gibt es noch, wird geben, und am wichtigsten ist, dass es unsere sind.

Als ich in 5. Klasse gelernt habe, habe ich ein Gedicht über Kalbajar geschrieben.

Es gibt kein Leben ohne Kalbajar, Es gibt Leben, aber kein Kalbajar Istisu von Kalbajar Ist Mittel gegen alle Unglücks.

Lasst uns, Freunde, einig sein Gegen der Feinde gehen Dieses schönes Ort zurücknehmen Lassen Feinde zu brennen Damit diese Orte unsere sind

Sie sagen zu mir «Meine schöne Enkelin» du Hast nie Kalbajar gesehen

116 Yaddan Çıxmaz Qarabağ Das Veilchen in den Bergen Hast du nie gesammelt und gepflückt.

Ich habe keine Ahnung, ob es Ihnen gefallen hat oder nicht. Ich habe dieses Gedicht geschrieben, als ich in der fünften Klasse mit den Gedanken von einer Schülerin war, und wollte es mit Ihnen teilen. - Und noch unsere Gebirge, mir wurde auch von denen mehrmals erzählt. Mein Vater sagte, dass die Gebirge von Kalbajar stolz wären. Ich überlege mir, wie ein Gebirge stolz sein könnte. Wir diskutieren mit meinen Freundinnen über Kalbajar, über verschiedene Orte und Sachen, die es dort gaben. Es kommt mir so vor, es lohnt sich vor allem Istisu nochmals zu besuchen. Ich weiß es genau, es lohnt sich diese Orte zu sehen. Ich möchte mit Ihnen auch einige geschriebene Sachen über die unverwirklichten Träume von Fidan über das Museum für Geschichte und Landeskunde von Kalbajar teilen. Das Museum wurde im September 1982 in Kalbajar, in Aserbaidschan gegründet. Das ist ein von bedeutendsten Museen in den besetzten Gebieten der Republik Aserbaidschan, das von historisch charakteristischen Exponaten zahlreich war. Im Museum für Geschichte und Landeskunde von Kalbajar wurden die Exponate über Geologie, Archäologie, Kultur und Kunst gesammelt. Die Mauern des Museums wurden mit Steinen mit mehr als 2000 Farben eingerichtet. Der Hof vom Museum war mehr als 900 m². Es wurde die Pferdfiguren gesammelt, die archäologische Bedeutung hatten. Die gesamte Expositionen des Museums wurden in einem Korridor, drei Räumen und dem Ausstellungsraum gesammelt. Der Museumsfond enthielt über 30000 Ausstellungsstücke. Im Museum wurden Modell vom berühmten Lök Turm in der Richtung von Ganlikend, in den Bergen von Kalbadschar gelebte wilde Tierscheuchen, über 150 hundertjährige versteinerte Schnecken am Düne des Flusses Terterchay, die Äxte, Messer, Eisen Speerspitzen vom Urgesellschaft ausgestellt.

117 Yaddan Çıxmaz Qarabağ Das Museum erhielt das Foto von Gulendam (Asebaidschanische Mädchensname), die im 147. Jahresalter 1986 gestorben ist und der Ashiq Alasgar Gedichte widmete, und selbst Gulendam gehäkelte über 100 Teppiche und Kelims.

Kalbajar’s Museum für Geschichte - Heimatkunde hat bis zum Jahr 1993 April gearbeitet, danach wurde von armenian Heers zerstört. Es war unmöglich, grosse Mehrheit von Exponaten zu retten.

Aber Fidan’s Erinnerungen nicht beenden. Das Buch war schon bereit, wenn ich von Fidan ein Brief bekam. Es war schon spät, ich konnte Buchdruck nicht stoppen… Aber ich hatte auch kein Recht ihr Brief nicht drucken…

«Ich habe wieder mit meinem Opa geredet. Ich bedauere, dass ich diese Orte nie gesehen habe»

118 Yaddan Çıxmaz Qarabağ

AĞDƏRƏ İşğal olunmuşdur – 1993 cü il 7 iyul Ərazisi –1705 km2 Əhalisinin sayı – 14 000 azərbaycanlı yaşayıb

Ağdərə rayonu Şuşanı çıxmaqla Dağlıq Qarabağda ən çox azərbaycanlı yaşayan rayon idi. İşğala qədər Ağdərinin 14 kəndində (Sırxavənd, Bəşirlər, Qaraşlar, Qaralar, Baş Güneypəyə, Orta Güney, Xatınbəyli, Manikli, Tellibinə, Narınclar, Çərəktar, İmarət-Qərvənd, Umudlu, Yeni Qaralar) və Gəncxana sovxoz qəsəbəsində 14 mindən çox azərbaycanlı yaşayıb.

Ağdere

7 Temmuz 1993 yılı işgal edilmiştir. 119 Yaddan Çıxmaz Qarabağ Yüzölçümü -1705 km2

Nüfusu - 14 000 Azerbaycanlı yaşayıp

Ağder'e bölgesi Şuşanı çıkmakla Dağlık Karabağ'da en çok Azerbaycanlı yaşayan bölge idi. İşgale kadar Ağdere'nin 14 köyünde (Sırhavend, Beşirler, Karaşlar, Siyah, Genel Güneypeye, Orta Güney, Xatınbeyli, Manikli, Tellibine, Narınclar, Çerektar, İmaret-Kervend, Umudlu, Yeni Siyahlar) ve Genchana kasabasında 14 binden fazla Azerbaycanlı yaşardı.

Агдере

Оккупирован – 7 июля 1993 года

Территория – 1705 km2

Население – 14 000 азербайджанцев

Агдеринский район, за исключением района Шуша являлся районом с самым большим количеством азербайджанцев в Нагорном Карабахе. До оккупации в 14 селах Агдери (Сырхавенд, Баширлар, Гарашлар, Гаралар, Баш Гюнейпейе, Орта Гюней, Хатынбейли, Маникли, Теллибене, Нарынджлар, Черектар, Имарет-Гярвянд, Умудлу, Йени Гаралар) и совхозном хозяйстве Гянджхана проживали 14 тыс. азербайджанцев.

Aghdara Occupied - July 7, 1993 Aera-1705 Km2

120 Yaddan Çıxmaz Qarabağ Population - 14 000 Azerbaijani lived Aghdara was the place where most of azerbaijanians lived in Nagorno-Karabakh after shusha. Prior to the occupation of the village there were more than 14 000 people districts of aghdara (Sirkhavand, Beshirler, Garashlar, garalar , bash Guneyteye, Mid- South, Khatynbeyli, Manikli, Tellibinə, Narınclar, Başlıbel,Umudlu, yeni garalar)

Aghdara

Wurde erobert - 1993 7.Juli Fläche - 1705 km2 Bevölkerungszahl - 14 000 Aserbaidschaner hat gelebt

Der Bezirk Aghdara, ausgenommen Schuscha, hatte größte Anzahl der Aserbaidschaner im Karabach. Bis zur Eroberung hat in den 14 Dorfen von Aghdara (Sirxavand, Baschirlar, Qaraschlar, Qaralar, Basch, Guneypaya, Orta Guney, Xatinbayli, Manikli, Tallibina, Narinclar, Charaktar, Imarat-Qarvand, Umudlu, Yeni Qaralar) und Gancxana Verwalters Ortschaft mehr als 14 Tausend Aserbaidschaner gelebt.

Vətənsiz insan olmaq istəmirəm! Niyə Fəxriyyə? Ağdərədən niyə onun xatirələri diqqətimizi çəkdi? Çünki, o doğma Umudlu kəndinin qayıdacağı günü səbirsizliklə gözləyir. Çox rəsmi, statistikaya əsaslanan söhbətin sonunda Fəxriyyə hisslərindən xəbər verdi...

Ağdərə rayonu Umudlu kəndi böyük strateji əhəmiyyətə malik olub, arxa tərəfdən Murov sıra dağları, ön tərəfdə Fəxriyyə Hüseynli 17 yaş 121 Yaddan Çıxmaz Qarabağ isə Sərsəng su anbarı yerləşib. Ermənilər də Umudluya yaxın olublar. Sağ tərəfdə onların Zəylik kəndi, yuxarı hissədə isə ermənilərin məskunlaşdığı Materk yaşayış məntəqəsi yerləşib. Kəndimizin əhatəsi əkin sahələri olub. Müharibədən danışmayacam. Onu hamı bilir. Ermənilərin yaxın olduqlarını ona görə vurğuladım ki, biz onlara çox yaxşılıq etmişik cavabı isə bu.... Əslində bunu da çox deyiblər, amma elə bilirəm ki, yaxşılığa yamanlıq göstərən erməninin xislətinin açılması üçün bunu tez-tez təkrarlamalıyıq....Bizim kəndin camaatı əsasən Tər-Tər rayonunda məskunlaşıb. Yenə el oba bir yerdədir. Amma doğma kəndin torpağında deyilik. Əkin sahələrimiz çox olub, amma xeyli oxumuş ziyalılar var Umudludan. Elə mənim indi təhsil aldığım məktəb də məhz Umudlu kəndinin tanınmış ziyalılarından olan Sabir Paşayevin adını daşıyır. Hər il məktəbimizin yetirmələri yüksək göstərici ilə ali məktəbə daxil olurlar.Mən də bu arzu ilə yaşayıram. Amma təhsilimi davam etdirməyimin əsas səbəbi Umudlunun, Ağdərənin adını yüksək tutmaq üçün çalışmaqdır. Bu əsas amalımdır.Bu gün o kənd haqqında danışanda mən bir anlığa xəyala dalıram və o yerləri görmək istəyirəm. Bir atalar sözü var “ Vətənsiz insan qanadsız quşa bənzəyir”. Mən qanadsız quş olmaq istəmirəm. Vətənim bütöv olsun! Doğma Azərbaycanımın hər kəndi erməni tapdagından xilas olsun! Onda, inanın, sevincimin həddi-hüdudu olmaz!

Vatansız insan olmak istemiyorum!

Fehriye Hüseyinli , 17 yaş

Neden Fehriye? Ağdərə'dən neden onun anıları dikkatimizi çekti? Çünkü, o yerli Umudlu köyünün döneceği günü sabırsızlıkla bekliyor. Çok resmi, istatistiksel sohbetin sonunda Fehriye hislerinden haber verdi ... -Ağdere ili Umudlu köyü büyük stratejik öneme sahip olup, arka taraftan Murov sıradağları, ön tarafta ise Serseng su deposu yerleşip. Ermeniler de Umudlu köyüne yakın olmuşlar. Sağ tarafta onların Zeylik köyü, yukarı bölümde ise Materk Ermeni yerleşim birimi vardı. Köylerin etrafı tarım alanları olup.

122 Yaddan Çıxmaz Qarabağ -Savarşdan konuşmak istemiyorum. Onu herkes biliyor. Ermenilerin yakın olduklarını ona göre vurguladım ki, biz onlara çok iyilik ettik cevabı ise bu .... Aslında bunu da çok söylemişler, ama öyle biliyorum, iyiliğe kötülük gösteren Ermeni'nin xisletinin açılması için bunu sık sık tekrarlamalıyız .... Bizim köyün halkı esasen Ter-Ter ilinde yerleşti. Yine el oba bir yerdedir. Ama yerli köyün toprağında değiliz. Tarım alanımız çok olup, ama hayli da egitimli aydınlar var Umudulu'dan. İşte benim şimdi eğitim aldığım okul da işte Umudlu köyünün tanınmış aydınlarından olan Sabir Paşayev'in adını taşıyor. Her yıl okulumuzun mezunları yüksek puanlarla universitelere giriş sınavlarını kazanırlar.

Ben de bu arzularımla yaşıyorum. Ama eğitimimi devam etdirmemin temel nedeni Umudlu'nun, Ağdere'nin adını yüksek tutmak için çalışmaktır. Bu temel amacım.

Bugün o köy hakkında konuşurken ben bir an hayale dalıyorum ve o yerleri görmek istiyorum. Bir atasözü var "Vatansız insan kanatsız kuşa benzer". Ben kanatsız kuş olmak istemiyorum. Vatan bölünmez olsun! Doğma Azərbaycan'ımın her köyü Ermeni zülümüden kurtulsun! Onda, inanın, sevincimin haddi olmaz!

Не хочу быть человеком без Родины!

Фахрийя Гусейнли , 17 лет

Почему Фахрийя? Почему наше внимание привлекло именно ее воспоминания об Агдере? Потому, что она с нетерпением ждет возвращения родного села Умудлу. В конце серьезной, основанной на статистические данные беседы, Фахрийя поведала нам о своих чувствах… - Село Умудлу Агдеринского района, имеет стратегическое значение. Сзади села расположен горный хребет Муровдаг, спереди Сярсянгское водохранилище. Армяне находились неподалеку от Умудлу. С правой стороны

123 Yaddan Çıxmaz Qarabağ находилось село Зяйлик, слева населенный пункт Матерк. Вокруг нашего села были расположены посевные площади. Рассказывать о войне я не стану. Об этом каждый знает. Я неспроста подчеркнула, что армяне находились неподалеку от нас, мы сделали много хорошего для них, и вот как они нам отплатили… Хотя и об этом много говорилось, я все-таки повторю, поскольку считаю, что повторяя тот факт, что они отвечают злом на добро тем самым раскрываемт сущность армян.

Большинство жителей нашего села в настоящее время проживают в Тер-Терском районе. Жители села продолжают жить сплоченно. Однако, эта все же не земля нашего родного села. У нас были огромные посевные площади, но несмотря на это из нашего села вышло много представителей интеллигенции. Школа в которой я в настоящее время учусь носит имя одного из видных представителей интеллигенции нашего села Сабира Пашаева. Каждый год выпускники нашей школы набрав высокие баллы поступают в ВУЗ-ы. Я тоже мечтаю об этом. Моя цель сохранить имидж села Умудлу, нашего района Агдере, как земли, откуда вышли много представителей интеллигенции. Эта моя главная цель.

Сегодня, когда я говорю о родном селе, на какое-то мгновение я погружаюсь в мечты которые связаны только с желанием оказаться там. Есть такая пословица: «Человек без родины похож на птицу не умеющую летать». Я не хочу быть птицей без крыльев. Желаю, чтобы наша Родина была единой! Желаю, чтобы каждое село моего родного Азербайджана было освобождено из под армянской оккупации! Тогда, поверьте, небудетконцаикраямоейрадости!

124 Yaddan Çıxmaz Qarabağ I don’t want to exist without my native land Fakhriyya Khuseynli, 17 years old Fakhriyya, Why? Why we paid attention to her memories? Because she is looking forward to come back to her village Umudlu one day. At the end of Very formal, based on statistics conversation she told her feelings …Umudlu village has a great strategic importance in Agdam, from back side It was surrounded by Murovdagh Mountains, Serseng water basement was located on the front side. On the right side was Zaylik village and Materk village in the upper part where was settled down by Armenians there were a lot of corn fields in the village.I am not going to speak about war. Everyone knows it. I want to mention that we have always helped to Armenians but their answer was that…..most of our villagers settled down in Tar Tar.everyone is together again.but we are not in our native lands.most of our villagers are interested in growing but also we have a lot of people who studied. I am studying at school which is called our villager Sabir Pashayev.our students enter the universitety with high scores every year.i am living with this dream.today I am speaking about this village and I live with dream of seeing it.there is one saying –‘without motherland-it is a bird without wings.i don’t want to be a bird without wings.if our lands release from enemies I will be happy so happy.

Ich will kein Mensch ohne Heimat sein! Fakhriyya Huseynli, 17 Jahre alt

Warum Fakhriyya? Warum haben wir ihre Erinnerungen über Aghdara bemerkt? Weil sie wartet ungeduldig auf den Tag, wenn ihr heimisches Umudlu Dorf zurückkommt. Nach dem offiziellen, an die Statistik basierten Gespräch, hat Fakhriyya über ihre Gefühle benachrichtigt.

125 Yaddan Çıxmaz Qarabağ Das Dorf Umudlu von Bezirk Agdere hatte große strategische Bedeutung, und grenzte an der Rückseite von Murovdagh und an der Frontseiten Wasservorratsbehälter Serseng . Die Armenier waren in der Nähe von Umudlu. In der rechten Seite befand sich Dorf Zaylik und im oberen Teil armenische Siedlung Materk. Die Umgebung war von Feldern bedeckt. -Ich werde nicht über den Krieg reden. Das kennt jeder. Warum ich erwähnte, dass Armeier in der Nähe waren, hatten wir ihnen geholfen aber die Antwort… Darüber ist man viel gesprochen. Aber ich denke, dass wir es immer wieder wiederholen müssen. Die Einwohner unseres Bezirks sind vor allem in Ter-Ter gesiedelt. Wieder sind alle zusammen. Aber sind wir nicht Zuhause. Wir hatten viele Feldern aber es gab auch Ausgebildete in Umudlu. Und jetzt, wo ich in die Schule gehe, trägt den Namen der bekannten ausgebildeten Person von Umudlu Sabir Pashayev. Jedes Jahr werden die Absolventen unserer Schule mit guter Ergebnis in die Universität aufgenommen. Ich lebe auch mit diesen Träumen. Der Grund meiner Weiterbildung ist den Namen Umudlu und Agdere in die hohen Position zu tragen. Das ist mein Hauptziel. Heute wenn ich über diesem Dorf gesprochen hatte, träume ich in einem Augenblick. Und will diese Orte sehen. Es gibt ein Sprichwort " Ohne Heimat ist der Mensch wie ein Vogel ohne Flügel "Ich will nicht wie ein Vögel ohne Flügel sein. Es sei meine Heimat! Es rettete jedes Dorf meiner Heimat Aserbaidschan von armenischen Okkupierten! Da, nur da, glauben Sie mir, werde ich glücklich!

126 Yaddan Çıxmaz Qarabağ Bənövşə, nərgiz, novruzgülü, lalə, çəməngül, qaymaqçiçəyi bitən yerlər.....

Ağdərədən danışmağa başlayanda ilk olaraq qanlı döyüşlər ağlıma gəlir. Amma Anar mənə Ağdərəni başqa cür anlatdı....

- Mənim 14 yaşım var Doğma kəndimiz Umudlu isə 22 il bundan əvvəl işğal olunub. Amma ailəmizdə kəndimiz haqda həmişə söhbət gedir. Babamın və nənəmin söhbətlərindən kəndimiz haqda çox şey öyrənmişəm. Bilirəm ki, Umudlu Anar Qasımzadə Dağlıq Qarabağın ən gözəl kəndi olub. Onun özü də gözəl olub, havası da, suyu da, meşələri də, insanı da.... - Kəndimizin gözəl məktəbi, mədəniyyət evi, həkim məntəqəsi, kitabxanası, uşaq bagçası olub. Təsəvvür edin, bağ-bağat içində kənd və cüyürlə, ayı ilə, dovşanla və başqa heyvanlarla zəngin olan meşələr. Bizim meşələrdə hətt a maral da olub. Kəndimizdən keçən çaylarda isə qızıl balıqlar varmış. - Kəndə xüsusi yaraşıq verən meşə və çəmənliklərlə əhatə olunmuş Sərsəng göl var imiş. Babamın bu göllə bağlı çoxlu xatirələri var. - Umudluda hər fəsil gözəlmiş. Yazda meşələri və çölləri bənövşə, nərgiz, novruzgülü, lalə, çəməngül, qaymaqçiçəyi bürüyürmüş. Murov dağı yaşıl don geyinərək, sanki zümrüd qaşa bənzəyirmiş. Payızda isə o qədər meyvə olurmuş ki, meyvələri yığıb qurtarmaq olmurmuş. Ən çox da qoz və fındıq. - Mən inanıram ki, milli ordumuz işğala son qoyacaq və mən nağıl kimi gözəl olan doğma kəndimizi görəcəm. Müharibə zamanı insanların istəyi ilə komandir seçilən babamın “Kəndim” şeri ölməz bir sevginin nəğməsidir. Bir gün bu nəğmə Umudlunun hər evindən səslənəcək!

Ölüm bizi ayırmazdı, Bəs ayrıldıq nədən kəndim? Varlığını oda yaxıb Ürəyimi didən kəndim! Qədim Oğuz torpağında, Mərd kişilər ocağında 127 Yaddan Çıxmaz Qarabağ Saf dağların qucağında, Çiçək kimi bitən kəndim. Ay cənnətim, Ay gülzarım, Düşərmi bir də güzarım... Anam, beşiyim...məzarımVətən kəndim... Vətən kəndim... Dönüşü yox ötən anın Gözəliydin bu dünyanın. Xan Tərtərin, Arxanın Nəğməsində ötən kəndim...

Menekşe, nergis, novruzgülü, lale, çəməngül, kaymakçiçeyi biten yerler .....

Anar Gasımzade

Ağdere'dən konuşmaya başladığında ilk olarak kanlı savaşlar aklıma geliyor. Ama Anar bana Ağdere'ni başka türlü anlattı ....

- Benim 14 yaşındayım doğma köyümüz Umudlu ise 22 yıl önce işgal edildi. Ama ailemizde köyümüz hakkında hep söz ediyoruz. Dedemin ve anneannemin sohbetlerinden köyümüz hakkında çok şey öğrendim. Biliyorum, Umudlu Dağlık Karabağ'ın en güzel köyü olup. Onun kendisi de güzel olup, havası da, suyu da, ormanları da, insanı da ....

-Köyümüzün güzel okulu, kültür evi, hastanesi, kütüphanesi, anaokulu olup. Düşünün, bağ bağat içinde köy ve cüyürle, ayı ile, dovşanla ve başka hayvanlarla zengin olan ormanlar. Bizim ormanlarda hatta geyik da olub. Köyümüzden geçen nehirlerde ise altın balıklar varmış.

-Köyümüze özel gözellik kazandıran orman ve çimle çevrili Serseng göl vardı. Babamın bu gölle ilgili birçok anıları var.

-Umudlu'da her fasıl güzelmiş. İlkbaharda ormanları ve çölleri menekşe, nergis, novruzgülü, lale, çemengül, kaymakçiçeyi bürüyürmüş. Murov dağı yeşil don giyerek, adeta zümrüt kaşa

128 Yaddan Çıxmaz Qarabağ benzermiş. Sonbaharda ise o kadar meyve oluyormuş ki, meyveleri topla topla bitmezmiş. En çok da ceviz ve fındık.

Ben inanıyorum ki, Milli Ordumuz işgale son verecek ve ben masal gibi güzel olan köyümüzü göreceğim. Savaş sırasında insanların isteği ile komutan seçilen dedemin "Kendim" şiiri ölümsüz bir aşkın neğmesidir. Bir gün bu şarkı Umudlu'nun her evinden seslenecek!

Ölüm bizi ayırmazdı,

Peki ayrıldık neden kendim?

Varlığını oda yakıp

Kalbimi yiyen o köyüm!

Eski Oğuz toprağında,

Mert erkekler ocağında

Saf dağların kucağında,

Çiçek gibi biten köyüm.

Ay cennetim, Ay gülzarım,

Düşermi bir de güzarım ...

Annem, beşiyim ... məzarım-

Vatan köyüm ... Vatan köyüm ...

Dönüşü yok geçen anın

129 Yaddan Çıxmaz Qarabağ Güzeliydin bu dünyanın.

Han Terterin, Arxanın

Nəğməsində geçen köyüm ...

Места где растут фиалки, нарциссы, подснежники, тюльпаны…

Анар Гасымзаде

Когда говорю об Агдере в первую очередь на ум приходят мысли о кровавых сражениях. Но Анар, поведал мне об Агдере по своему…

- Мне 14 лет. А родное село Умудлу было оккупировано 22 года назад. Но, несмотря на это не бывает и одного дня, чтобы у нас дома не говорили о нашем селе. Я многое узнал о нашем селе из рассказов дедушки и бабушки. Знаю, что Умудлу был самым красивым селом Нагорного Карабаха. Прекрасно было не только село, но и воздух, воды, леса и люди…

В нашем селе была красивая школа, дом культуры, медпункт, библиотека, детский сад. Представьте себе село утопающее в зелени и леса, богатые газелями, медведями, зайцами и другими животными. В наших лесах встречались даже олени. А в реках, проходящих через наше село плавали золотые рыбки.

В нашем селе также находилось озеро Сярсянг, которое делало наше село еще более красивым. У дедушки много воспоминаний связанных с этим озером.

130 Yaddan Çıxmaz Qarabağ В Умудлу каждый сезон года был по своему очень красив. Весной повсюду в лесу встречались фиалки, подснежники, нарциссы, тюльпаны, гора Муровдаг окутывалась во все зеленое и напоминала изумрудный камень. Осенью же на деревьях было столько плодов, особенно орехов, что жители села не успевали их собрать. Я верю, что национальная армия освободит родные земли и я увижу наше село, похожее на прекрасную сказку. Стихи моего деда “Мое село”(«Kəndim»), избранного во время войны командиром - это песня о вечной любви. Придет день и эта песня будет звучать из каждого дома в «Умудлу».

The places where violets, tulips, roses, narcissuses, primroses are growing …. Anar Gasimzade. When I begin to talk about Aghdara I thought about terrible battles in there. But Anar explained to me Aghdara otherwise .... I was 14 years old, my native village Umudlu was occupied 22 years ago.but my family always talk about our village.from my grandmother and grandfather I have learnt a lot of things about our village.i know that Umudlu was the most beautiful village in Nagorno Garabagh.everything in this village was perfect; people,nature,air,forests. There was beautiful village schools, cultural centers, medical centers, libraries, kindergartens in our village. Imagine, villages with gardens and orchards and rich forests with the bear, rabbits and other animals. There were even deer in our woods.there were golden fish in the rivers. One of most beautiful thing in the city was Sarsang lake.my grandfather has a lot of memories about this lake. All seasons were beautiful in Umudlu.I believe that the national army will put an end to the war and I can see my village. My grandfather has a poem called ‘kendimiz’ .i am sure that this poem will be in every house in our village so soon.

131 Yaddan Çıxmaz Qarabağ

Der Ort, in dem Violett, Narzissen, Kerze, Hahnenfuß, Tulpen aufblühen Anar Gasimzada

Wenn ich mit dem Gespräch Aghdara anfange, als erstes erinnere ich mich an die blutigen Kämpfen. Aber Anar hat mir über Aghdara Anders erklärt…. Ich bin 14 Jahre alt. Mein Geburtsdorf Umudlu wurde vor 22 Jahre okkupiert. Aber wir sprechen in der Familie immer über unser Heimatdorf. Ich habe die Gespräche von meinem Großvater und meiner Großmutter über unser Heimatdorf vieles gelernt. Ich weiß es genau, dass Umudlu das schönste Dorf von Karabagh war. Das Dorf war schön, auch das Wetter, das Wasser, die Wälder, die Menschen des Dorfs waren schön…. In unserem Dorf gab es die Schule, Kulturhaus, Krankenhaus, Bibliothek, Kindergarten. Stellen Sie sich vor, in dem Garten ein Dorf und mit den Rehen, Bären, Hasen und vielen anderen Tieren reiche Wälder. In unseren Wäldern gab es sogar die Hirsche. Die Flüsse des Dorfes waren reich mit den Goldfischen. Sarsang See hatte besondere Schönheit fürs Dorf, der See lag zwischen den Wäldern und den Wiesen. Mein Großvater hatte viele Erinnerung an den See. Jeder Saison war schön in Umudlu. Im Frühling blühten die Violett, Narzissen, Kerze, Hahnenfuß, Tulpen in den Wäldern und auf den Wiesen auf. Es schiente so, dass der Berg Murovdag sich grün Kleid angezogen hatte und sah wie einen Smaragdgrünen aus. Es gab so viele Früchte, sogar konnte man nicht alles sammeln. Insbesondere gab es viele Haselnuss und Walnuss. Ich glaube an unsere Military, dass Nationale Armee Ende der Besitzung kommt und ich werde unser schönes Heimatdorf sehen. Während des Krieges wurde mein Großvater auf Verlangen der Menschen den Kommandant ausgewählt. Die Gedicht „Kandim“ von meinem Großvater ist ein ewiges Liebeslied. Es wird dieses Lied an einem Tag in Jedem Haus in Umudlu gesungen! 132 Yaddan Çıxmaz Qarabağ Der Tot konnte nicht uns trennen Aber warum war die Scheidung mein Heimatdorf? Reichtum ist gebrannt Das Dorf, das mein Herz brennt! In Altem Oguzsland, In Tapfere Männerland Reinen Runden des Gebirges, wie eine Blume blühendes Dorf.

Mein Paradies, mein Blumengarten,

Meine Mutter, meine Wiege… mein Grab

Mein Heimatdorf…..Mein Heimatdorf….

Kommt nicht zurück Vergangenheit

Die Wartung auf die Welt.

Khan Tarta, Hinterseite

Mit dem Lied singendes Dorf….

133 Yaddan Çıxmaz Qarabağ

AĞDAM İşğal olunmuşdur – 1993-cü il 23 iyul Ərazisi – 1154 km2 Əhalinin sayı – 158000 Şəhid olmuşdur – 538 Əlil olmuşdur – 587 Milli qəhrəmanlar – 17 Erməni işğalçıları tərəfindən dağıdılmış, yandırılmış və talan olunmuşdur: Sənaye və tikinti obyekti – 48 Mədəni-məişət obyekti – 598 Qəsəbə və kənd – 122 Tarixi abidə – 27

Dövlət dram teatrı Ağdam şəhərində, Mərzili, Seyidli, Qiyaslı, Xıdırlı və Zəngişalı iri yaşayış məntəqələridir. Ağdam rayonu yeni yaradılmış olan ağır, yeyinti, yüngül sənaye və inkişaf etmiş kənd təsərrüfatı rayonudur. Rayonun kənd təsərrüfatında pambıqçılıq, üzümçülük, heyvandarlıq və taxılçılıq mühüm yer tutur. Ağdam rayonu ərazisindən Yevlax-Laçın-Naxçıvan, Ağdərə- Füzuli magistral şose yolları keçir. Rayonda 34 uşaq bağçası və körpələr evi var idi. 89 ümumtəhsil məktəbində (16 ibtidai, 36 səkkizillik, 37 orta) 30 086; 4 fəhlə- gənclər; 1 qiyabi orta; 2 kəndli-gənclər məktəbində 1201 nəfər, 4 orta ixtisas təhsili məktəbində (kənd təsərrüfatı, kənd təsərrüfatının mexanikləşdirmə və elektrikləşdirilməsi texnikumları, musiqi və tibb məktəbləri) 1269 şagird təhsil alırdı. Dram teatrı, Ölkəşünaslıq muzeyi, 71 kitabxana, 13 mədəniyyət evi, 27 klub fəaliyyət göstərirdi. 134 Yaddan Çıxmaz Qarabağ Xaçıntürbətli kəndindəki Qutlu Musa oğlu türbəsi (1314) və Kəngərli kəndindəki türbə (14 əsr ) rayonun ən qədim memarlıq abidələridir. Papravənd kəndində 18-ci əsrə aid 2 türbə, məscid və s. var.

Ağdam

23 Temmuz 1993 yılında işgal edilmiştir

Yüzölçümü - 1154 km2 Nüfusu - 158000 Şehit olmuştur - 538 Engelli olmuştur - 587 Milli kahramanlar - 17

Ermeni işgalcileri tarafından yıkılmış, yakılmış ve talan edilmiştir:

Sanayi ve inşaat tikililer - 48 Kültürel evler - 598 Kasaba ve köy - 122 Tarihi anıt - 27 Devlet dram tiyatrosu

Ağdam kentinde, Merzili, Seyidli, Qiyaslı, Hıdırlı ve Zəngişalı büyük yerleşim birimleri. Ağdam ili yeni yaratılmış olan ağır, gıda, hafif sanayi ve gelişmiş tarım bölgesidir. Bölgenin tarımda pamukçuluk, bağcılık, hayvancılık ve tahılcılık önemli yer tutmaktadır.

Ağdam ilinden Yevlak-Laçın-Nahçıvan, Ağdere-Fuzuli ana otoyol geçer.

İlde 34 anaokulu ve kreş vardı. 89 genel eğitim okulunda (16 ilkokul, 36 sekkiz yıllık, 37 orta) 30 086; 4 işçi gençler; 1 açıq öğretim orta; 2 köylü-gençler okulunda 1201 kişi, 4 orta meslek

135 Yaddan Çıxmaz Qarabağ eğitimi okulunda (tarım, tarımın teknik yüksek okulları, müzik ve tıp okulları) 1269 öğrenci eğitim görüyordu. Dram Tiyatrosu, Ülkeşünaslıq müzesi, 71 kütüphane, 13 kültür evi, 27 klüb faaliyet gösteriyordu.

Haçıntürbetli köyündeki Kutlu Musa oğlu türbesi (1314) ve Kengerli köyündeki türbe (14 yüzyıl) bölgenin en eski mimari anıtlarıdır. Papravend köyünde 18 yüzyıla ait 2 türbe, cami vb. var.

Агдам

Оккупирован – 23 июля 1993-гогода Территория – 1154 км2 Численность населения – 158000 Стали шехидами – 538 Стали инвалидами – 587 Национальные герои – 17

Армянскими оккупантами было уничтожено и разграблено: • Промышленные и строительные объекты - 48 • Культурно-бытовые объекты - 598 • городов, поселков и сел – 122 •исторических памятников – 27 Государственный драматический театр

Марзили, Сейидли, Гияслы, Хыдырлы и Зангишалы являются крупными населенными пунктами в Агдаме. Агдамский район – это новый район, с тяжелой, пищевой, легкой промышленностью и развитым сельским хозяйством. В сельском хозяйстве района преобладают хлопководство, виноградарство, животноводство и зерновые культуры. Через территорию Агдамского района проходят автомагистрали Евлах-Лачын-Нахчыван и Агдере-Физули. На территории района были расположены 34 детских садов и яслей. В 89 общеобразовательных школах (16 начальных, 36 восьмилетних,

136 Yaddan Çıxmaz Qarabağ 37 средних) обучались 30086 детей. В 4 рабоче-молодежных, 2 крестьяно-молодежных школах обучались 1201, в 4 профессионально технических учебных заведениях (техникумы сельского хозяйства, механизация и электрификация сельского хозяйства, музыкальных и медицинские техникумы) обучались 1269 человек. В районе действовали драматический театр, страноведческий музей, 71 библиотека, 13 домов культуры, 27 клубов. Мавзолеи Гутлу Муса (1314 г.) в селе Хачынтурбетли и селе Кенгерли (14 век) являются самыми древними архитектурными памятниками района. В селе Парвакенд асположены 2 мавзолея 18 века, мечеть и др. памятники истории.

Aghdam Occupied - July 23, 1993 Area - 1154 km2, Population – 158000, Martyrs- 538 Disabled persons - 587 National Heroes - 17 The places which were destroyed, burned and looted by Armenians Industrial and construction facilities - 48 Cultural and social objects - 598 Towns and villages - 122 Historical monuments - 27 State Drama Theatre Merzili, Seyidli, Giyasly, Zengishali, Khidirli are large settlements in Aghdam.Agdam is the region of food, light industry

137 Yaddan Çıxmaz Qarabağ and developed agriculture. Cotton-growing, grape and grain sections took an important place. There are yevlakh-lachin- nakhchivan,Aghdara-Fuzuli motorways in Aghdam. There is a kindergarten and boarding school in the region.89 schools (16 elementary, 36 primary, 37 secondary) 30, 086; 4 workers and youth; there are 1201 people in 2 rural and youth school, 4 secondary vocational schools (agricultural, agricultural mechanization andelectrification of the network, music, and medicine), 1269 pupils. There was a Dramatic Theatre, Museum of Ethnography, 71 libraries, 13 cultural centers, 27 clubs.Xacınturbətli Gutlu Musa Tomb (1314) and the shrine of the village Kengerli(14th century) is the oldest architectural monuments of the region.

Aghdam

Wurde Okkupiert-23.Juli 1993

Grundfläche - 1154 km2, Bevölkerung – 158000, Märtyrer - 538 Behinderte - 587 Nationale Helden -17

Es wurde von armenischer Greifer zerstört, verbrannt und geraubt.

Industrie-und Bau-Bereich - 48 Kulturelle und soziale Objekte - 598 Städte und Dörfer - 122 Historische Denkmäler - 27 Staatliches Drama Theater

Marizli, Seyili, Giyasli,Khidirli und Zangischali sind große Wohngebiete in der Stadt Aghdam. In der Region Aghdam hatten sich Schwere-, Lebensmittel-, Leichtindustrie und Landwirtschaft entwickelt. In der Landwirtschaft nimmt erster Platz von

138 Yaddan Çıxmaz Qarabağ Baumwollanbau, Weinbau, Vieh-und Getreideproduktion. In der Region gab es Lachin-Ganja, Nachitschewan, Aghdara-Füzuli Autobahn. Die Region hatte 34 Kindergärten und Kinderwohnheim.89 allgemeine Schule (16 Grundschule, 36 Schule bis 8. Klasse, 37 Gymnasium), 30086- 4 Junge Arbeiter; 1 Teilzeit Schule; 2 Landwirtschafsschule mit 1201 Personen, 4 Berufsschule (Landwirtschaft, landwirtschaftliche Mechanisierung- und Elektrifizierung Berufsschule, Musik- und Medizinschule) mit 1269 Schüller und Schülerinnen gingen zu Schule. Es gab hier Drama Theater, Museum, 71 Bibliotheken, 13 Kulturhäuser, 27 Klubs. Gutulu Gräber von Musas Sohns der Dorfes Khachinturbatli(1314) und Die Gräber des Dorfes Kangarli (14. Jahrhundert) waren die ältesten architektonischen Denkmälern. Es gab 2 Gräber, Mosche von 18 .Jahrhundert im Papravandisdorf.

Ağdamda həkim olacaq qız.... Nəzrin Ağdamdan danışa caqdı. Qalın-qalın kitabların mövzu- su ola caq Ağdamdan. Amma elə maraqlısı budur, Ağdamdan olduğunu bilən, oranı görməyən Nəzrin Ağdamı necə təsəvvür edir? Nəzrin oranı xəyal eləmirdi. Ağdam onun üçün real arzularının gerçəkləşəcəyi məkandır.Mənə danışıblar Seyidli Nəzrin Əliyeva kəndindən. Oranın müalicəvi su 15 yaş yu, dağ havası çox dərdlərin şagird dərmanıdır. Nənələrimdən, babalarımdan, valideynlərimdən Ağdam haqda çox eşitmişəm. Nənəm Kübra Nəsibova Ağdamda həkim işləyib. Mən də nənəm kimi həkim olmaq və öz rayonumuzda işləmək istəyirəm. Mən Ağdamı fi kirləşəndə orada özümü ağ xalatda insanları müalicə 139 Yaddan Çıxmaz Qarabağ etdiyimi təsəvvür edirəm. Bunu təsəvvür edəndə çox həyəcanlanıram. Bu arzumu yerinə yetirsəm Ağdam həsrəti ilə dünyasını dəyişən nənəmin və babamın ruhları şad olar. Babam həmişə deyərdi ki, Ağdam şəhərdən yaxşıdır, hey o torpaqların gözəlliyindən, insanların mehribanlığından danışardı. Oradakı həyət- bacamızdan, güllüçiçəkli bağımızdan, öz əlləri ilə əkdiyi ağaclardan həvəslə danışardı.Uzun illər Ağdam rayonunda müəllim işləmiş Adilə nənəmin danışdığı o gözəlliklərdən indi yəqin ki, əsər-əlamət qalmayıb. Çox qalmayacaqlarını bilən ermənilər, indi oraları talan ediblər. Bir də Ağdam mənim üçün Qədir Rüstəmovun, Səxavət Məmmədovun səsidir. Babam tez-tez qulaq asırdı və kövrəlirdi. Mən də dinləyirəm o sənətkarları Ağdamın televizorda gördüyüm gözəl mənzərələri keçir gözümün qarşısından. Özümü təsəvvür edirəm ağ xalatda. Nənəm kimi məşhur həkim olacam. Amma mütləq Ağdamda.

Ağdam'da doktor olacak kız ....

Nezrin Aliyeva - 15 yaşında

- Nezrin Ağdam'dan danışacakdı. Kalın-kalın kitapların konusu olacak Ağdam'dan. Ama öyle ilginç olan, Ağdam'dan olduğunu bilen, orayı görmeyen Nezrin Ağdamı nasıl hayal ediyor? Nezrin orayı hayal etmiyordu. Ağdam onun için gerçek arzularının gerçekleşeceği mekandır.

- Bana danışıblar Seyidli köyünden. Oranın şifalı suyu, dağ havası çok dertlerin ilacıdır. Böyükannelerimden, böyükbabalarımdan, valilerimden Ağdam hakkında çok duydum.

- Ninem Kübra Nesibova Ağdam'da doktor çalıştı. Ben de ninem gibi doktor olmak ve kendi ilimizde çalışmak istiyorum. Ben Ağdam'ı düşündüğünde orada kendimi doktor gibi insanları tedavi eder gibi hayal ediyorum. Bunu hayal edince çok heyecanlanıyor. Bu arzumu yerine getirirsem Ağdam hasretiyle hayatını kaybeden 140 Yaddan Çıxmaz Qarabağ anneannemin ve dedemin ruhları şad olur. Babam hep derdi ki, Ağdam şehirden iyidir, hey o toprakların güzelliğinden, insanların sevecenliğin konuşurdu. Oradakı avlu-bacamızdan, güllü-çiçekli bağımız, kendi elleriyle diktiği ağaçlardan hevesle konuşurdu.

- Uzun yıllar Ağdam ilinde öğretmen işlemiş Adile anneannemin konuştuğu o güzelliklerden şimdi muhtemelen eser kalmadı. Çok kalmayacaklarını bilen Ermeniler, şimdi oraları talan ettiler.

- Bir de Ağdam benim için Kadir Rüstemov'un, Sehavet Memmedov'un sesidir. Babam sık sık dinliyordu ve kövrelirdi. Ben de dinliyorum o sanatçıları Ağdam'ın televizyonlarda gördüğüm güzel manzaraları geçiyor gözümün önünden. Kendimi hayal ediyorum beyaz kaftan geymiş doktor gibi. Ninem gibi ünlü doktor olacam. Ama mutlaka Ağdam'da.

Девочка мечтающая стать врачом в Агдаме…

Назрин Алиева 15 лет

- Назрин должны была рассказать об Агдаме. Об Агдаме, о котором можно написать множество томов книг. Но интересно послушать и рассказ Назрин как она представляет себе Агдам, родную землю на которой никогда не была. Для Назрин Агдам - это не просто мечта. Агдам для нее это место где осуществятся ее мечты. - «мне рассказывали о селе Сейидли. Лечебная вода, горный воздух этой местности является лекарством от многих болезней. От своих бабушек, дедушек, родителей я много слышала об Агдаме.

-Бабушка Кюбра Насибова работала врачом в Агдаме. Я тоже как и она хочу стать врачом и работать в Агдаме. В моих мечтах я представляю себя в Агдаме, в белом халате и лечащей людей. Когда я себе это представляю я бываю взволнованной. Я думаю,

141 Yaddan Çıxmaz Qarabağ если мне удастся осуществить эту мечту, то души моей бабушки и дедушки, которые умерли так и не увидев Агдам, найдут покой. Дедушка всегда говорил, что Агдам лучше, чем город, о том, насколько красивые эта места и о том, как в условиях мира и согласия жили жители района. Дедушка с большой охотой рассказывал о тамошнем нашем доме, саду, о деревьях, которые собственноручно посадил. О тех красотах, о которых рассказывала бабушка Адиля, проработавшая долгие годы учительницей в районе, наверное сейчас и следа не осталось. Армяне, которые знают, что долго не смогут занимать наши земли, наверняка там все разнесли.

- Агдам для меня это также голоса Гадира Рустамова, Сахавета Мамедова. Дедушка часто слушал и я наблюдала как на его глаза наворачивались слезы. И я слушаю этих корифеев и перед глазами оживают пейзажи Агдама, которые я видела по телевизору. Я себя представляю в белом халате. Я, как и бабушка, стану известным врачом. Но, обязательновАгдаме.

The girl who will be a doctor in Aghdam Nazrin Aliyeva, 15 years old, Student Nazrin will speak about Aghdam.But it is interesting that how Nazrin will explain us Aghdm because she has never seen Aghdam. Nazrin did not imagine it. Aghdam is the place where her dreams will come true. They told me a lot of things about Seyidli village. I heard a lot of things about Aghdam from my grandmother,grandfather and parents.my grandmother Kubra has worked in aghdam as a doctor.i want to be a doctor as my grandmother and work in our region.when I begin to think about aghdam I imagine myself as a doctor.It is very exciting when you imagine. If my these dreams come true I am sure that my dead grandfather and grandmother will be very glad.My grandfather always used to say,Aghdam is more beautiful than city, he was speakin g about kindness of people, beauties of lands. He used to 142 Yaddan Çıxmaz Qarabağ speak about our gardens and orchards,trees. My grandmother has worked long years in aghdam as a teacher. I am sure that Armenians have destroyed everything there. For me, Agdam is the voice of Gadir Rustamov, Sakhavat . My grandfather often Listened to them and felt so bad himself.. I also listen to these musicians and I imagine Aghdam. I will be a doctor as my grandmother.i will work in Aghdam.

Das Mädchen wird ein Ärztin in Aghdam sein....

Nazrin Aliyeva, 15 Jahre alt, schülerin

Nazrin wird über Aghdam sprechen. Aghdam wird für dickere Bücher das Thema sein. Sie ist von Aghdam, sie hatte noch nie der Ort gesehen, Aber es ist interessant, wie sie sich Aghdam vorstellen kann? Nazrin hatte vom Ort nicht geträumt. Agdam ist ein Ort für sie, den die Wünsche erfüllt werden.

Es wurde mich über Seyidlisdorf informiert. Seine Heilungsrate von Wasser, der Bergluft, der viele Krankheiten heilen kann. Ich hatte vieles von meinem Großvater, meiner Großmutter und meinen Eltern über Aghdam gehört.Meine Großmutter Kubra Nasibova hatte in Aghdam als Ärztin gearbeitet. Ich möchte wie meine Großmutter eine Ärztin sein und in unserem Rayon arbeiten. Wenn ich an Aghdam denke, stelle ich mir vor, dass ich in weißem Kleid bin und behandle die Menschen. Wenn ich mir es vorstelle, rege ich mich sehr auf. Wenn ich mir meine diese Wünsche erfüllen kann, die Seele von meiner gestorbene Großmutter und Großvater wird froh. Mein Großvater sagte immer, Aghdam ist besser als die Stadt, sprach immer über Schönheit vom Ort, Freundlichkeit von Menschen. Er sprach gerne über den Hof, den Garten mit verschiedenen Blummen, in dem er viele Bäume gepflanzt hatte.Adila Großmutter hatte lange in Aghdam als Lehrerin gearbeitet. Sie sagte die Schönheit von 143 Yaddan Çıxmaz Qarabağ Aghdam, wahrscheinlich gibt es jetzt keine mehr so Schönheit in Aghdam. Armenien wissen genau, dass sie nicht lange dort bleiben können, deswegen hatten sie der Ort geraubt.

Was noch, Aghdam ist für mich die Stimme von Gadir Rustamov, Sakhavat Mammadov.Mein Großvater hatte oft die Lieder von diesen Stimmen gehört und er war so traurig. Ich höre es auch, in meinen Augen laufen die schönen Landschaften von Aghdam, die ich im Fernsehen gesehen habe. Ich stelle mir vor, dass ich in weißem Kleid bin. Ich werde berühmte Ärztin sein, wie meine Großmutter. Aber unbedingt in Aghdam.

Ağdamın çörəyini xatırlayanlar Nərmin söhbətləşdiyim qızlar arasında ən balacasıdır. Amma o qədər həvəsli idi ki, xətrinə dəymək istəmədim. O Ağdamı çörəklə xatırladığını deyəndə onu dinləmək istədim. Axı bu eynəkli maraqlı qızcığaz orda bişən çörəyi necə xatırlaya bilərdi?! Amma belə məlum oldu ki, xatırlaya bilərmiş..... Nərmin Əlizadə 13 yaş Mən Ağdam haqda bütün şagird məlumatları oxumuşam. Ümumiyyətlə, tək Ağdam deyil, bütün işğal olunmuş rayonlarımız haqda maraqlanıram, öyrənirəm. Düşmənlərimiz yaxşı tanıdıqları, bildikləri üçün o yerlərə göz dikdilər. Babam deyir ki, erməniyə çörək vermişik, onlar da çörəyimizə göz dikiblər. Ona görə də Ağdamı mən çörəklə xatırlayıram. Babamın çörəyə xəyanət edən ermənidən danışdıqları yaddaşıma həkk olunub. Və heç vaxt unutmayacam. Ağdamda yerləşən Çörək muzeyini də görmək istədim. Anamgil danışır ki, o muzeydə eksponatlar arasında bir qadının Böyük Vətən müharibəsində Leninqrad blokadasından 144 Yaddan Çıxmaz Qarabağ saxladığı bir günlük çörək norması da var idi. Bax o çörək də mənə maraqlı gəlir. İndi nənəmin biri Qaradaglı kəndində məskunlaşıb. O təndirdə çörək bişirir, biz nəvələri ətrafına yığışıb o çörəyi yeyəndə Ağdamı xəyallarımda canlandırıram. Babamgil bizi görəndə sevinirlər. Yaşadıqlarını bizimlə unutduqlarını deyirlər. Amma çörəyimizi yeyən erməninin nadanlığı elə asan da unudulmaz. O çörəyin iyini hiss edirəm. Ağdamda doğma yurdumuza yayılan o çörək qoxusunu duyacagımız günü gözləyirik. Babamgil də, elə biz də...... Çörək muzeyi — Ağdamda çörək və çörək məmulatları, əkinçilik alətləri, onların tarixi haqqında muzey.Ermənistanın Ağdamı işğalından öncə çörək muzeyində unikal eksponantlar - çörək və taxılçılıqla bağlı arxeoloji tapıntılar toplanmışdı. Eksponantlar arasında daşa dönmüş dənlər, əl dəyirmanları, qab-qacaq, qədim kitablar, əlyazmalar, taxılçılığın, əkinçilik alətlərinin (oraq, xış, taxıl döyən vərdənə və s.) inkişafından bəhs edən müxtəlif materiallar var idi. 1993-cü ildə muzey Ermənistan ordusu tərəfi ndən məhv edilmişdir. 2001-ci ildə Agdam Rayon sakını Məmmədov Mehman Mirsiyab oğlu muzeyi yenidən Tarix Diyarşünaslıq Muzeyi adı ilə bərpa etdi. Buraya yerli əhalidən müxtəlif eksponatlar toplanılmışdır.Hazırda muzey Agdam rayonunun Qaradaglı kəndində yerləşir.

Ağdam'ın ekmeğini hatırlayanlar

Nermin Alizade , 13 yaş, Okul öğrencisi

Nermin konuşduğum kızlar arasında en küçüğü. Ama o kadar hevesliydi ki, onu sonadek dinledim. O Ağdam'ı ekmekle hatırladığını derken onu dinlemek istedim. Çünkü bu gözlüklü ilginç kızcağız orda pişen ekmeği nasıl hatırlaya olabilirdi ?! Ama böyle anlaşıldı ki, hatırlaya bilirmiş .....

- Ben Ağdam hakkında tüm bilgileri okudum. Genellikle, tek Ağdam değil, tüm işgal altındakı illerimiz hakkında ilgileniyorum,

145 Yaddan Çıxmaz Qarabağ öğreniyorum. Düşmanlarımız iyi tanıdıkları, bildikleri için o yerlere göz dikdiler. Babam diyor ki, Ermeni'ye ekmek verdik, onlar da çöreyimize göz dikibler. Bu nedenle Ağdam'ı ben ekmekle hatırlıyorum. Babamın ekmeğe ihanet eden Ermeni'den konuştukları hafızama kaydedilmiş. Ve asla unutmam. Ağdam'da bulunan Ekmek müzesini de görmek istedim. Annemler konuşuyor ki, o müzede sergilenen subjeler arasında bir kadının II Dünya Savaşında Leningrad ablukosunda sakladığı bir günlük ekmek norması da vardı. İşte o ekmek de bana ilginç geliyor. Şimdi anneannemin biri Karadağlı köyünde yerleşti. O tandırda ekmek pişiriyor, biz torunları etrafına toplanıp o ekmeği yerken Ağdam'ı hayallerimde canlandırıyor. Babamgil bizi görünce sevinirler. Yaşadıklarını bizimle unuttuklarını diyorlar. Ama ekmeğimizi yiyen Ermeni'nin bilgisizce öyle kolay da unutulmaz. O ekmeğin kokusunu hissediyorum. Ağdam'da doğma yurdumuza yayılan o ekmek kokusunu duyacağımız günü bekliyoruz. Babamgil de, öyle biz de ......

Ekmek müzesi - Ağdam'da ekmek ve ekmek ürünleri, tarım aletleri, onların tarihi hakkında muzey.Ermənistan'ın Ağdamı işgalinden önce ekmek müzesinde benzersiz eksponantlar - ekmek ve tahılçılıkla ilişkin arkeolojik bulgular toplanmıştı. Eksponantlar arasında taşa dönmüş sarıp, el değirmenleri, eski kitaplar, el yazmaları, tahılçılığın, tarım aletlerinin (orak, hış, tahıl döven vərdənə vb.) gelişiminden bahseden çeşitli materyaller vardı. 1993 yılında müze Ermenistan ordusu tarafından imha edilmiştir. 2001 yılında Agdam ilinden olan Memmedov Mehman Mirsiyab oğlu müzesi yeniden Tarih Diyarşünaslık Müzesi adıyla restore etti. Buraya yerli nüfustan çeşitli sergi objeleri topladı.Hazırda müze Agdam ilinin Karadağlı köyünde bulunmaktadır.

146 Yaddan Çıxmaz Qarabağ Те, которые вспоминают хлеб в Агдаме

Нармин Ализаде, 13 лет, Ученик

Нармин, самая младшая среди девочек, с которыми я успела пообщаться, пока готовила эту книжку. Она настолько хотела, чтобы и у нее взяли интервью, что я не смогла отказать. Она сказала, что помнит хлеб, который пекли в Агдаме и мне захотелось ее послушать. Было интересно, как это маленькая девочка может помнить хлеб, который пекли в Агдаме. Но, как потом стало ясно, оказывается может помнить…

- Я прочитала всю информацию об Агдаме. Не только об Агдаме, вообще интересуюсь всеми оккупированными районами, изучаю их. Враги хорошо знали ценность наших земель, поэтому оккупировали их. Дедушка говорит, что мы всегда делились хлебом с армянами, а они захотели лишить нас хлеба. Поэтому Агдам в моих воспоминаниях неотделим от хлеба. Рассказы дедушки о том, как армяне предали хлеб я запомнила на всю жизнь и никогда не забуду. Я хотела бы увидеть Музей хлеба в Агдаме. Мама рассказывает, что в том музее среди экспонатов есть дневная норма хлеба, сохраненная одной женщиной с блокады Ленинграда во время Великой Отечественной войны. Мне хотелось бы увидеть этот паек. В настоящее время одна из бабушек проживает в селе Гарадаглы. Она печет хлеб в тандире и когда мы, ее внуки, собравшись вокруг тандира едим этот хлеб перед глазами появляется Агдам. Дедушка с бабушкой всегда бывают очень рады нашему приходу – говорят, что с нами они забывают пережитое. Однако, невежество армян не так-то просто забыть. Я чувствую запах того хлеба. Ждем когда вдохнем запах хлеба, распространенного на Агдам. И дедушка с бабушкой, и мы конечно…

Музей хлеба – это музей в Агдаме, посвященный хлебу и хлебным изделиям, земледельческим инструментам, их истории.

147 Yaddan Çıxmaz Qarabağ До оккупации со стороны Армении здесь охранялись уникальные экспонаты – археологические находки связанные с хлебом и зерноводством. Среди экспонатов находились окаменевшие зерна, ручные мельницы, древние книги, рукопись, различные материалы о развитии земледельческих инструментов (серп, скалка и т.д.). В 1993 году Армения оккупировала Агдам, музей ныне не действует. 2001 году житель Агдамского района Мамедов Мехман Мирсияб оглу восстановил музей под названием Историко-страноведческий музей. Здесь выставляются экспонаты, собранные местными жителями. В настоящее время музей расположен в селе Гарадаглы Агдамского района.

Smell of Aghdam bread. Narmin Alizadeh, 13 years old, student She is the youngest among the girls who I talked to. But she was so enthusiastic that I did not want to hurt. I wanted to listen to him when he remembers Agdam bread. How this interesting girl with glasses could remember bread over there ?! But it became clear that,could remember well .....I have read all the information about Agdam. In general, not only in Agdam, all of the occupied regions . My grandfather says that we gave bread to Armenians ,that’s why I remember Aghdam with bread.The stories about enemies who betrayed to bread ,there are very clear in my memory.and I will never forget.i want to see Bread Museum in Aghdam.one of my grandmother is settled down in Garadagli village.she bakes bread and tells us interesting stories about Aghdam.our grandfather is very glad when see us.they say they

148 Yaddan Çıxmaz Qarabağ forget everything with us.but I think it is impossible to forget the people who betrayed us. The museum - The town of bread and bakery products, agricultural tools, about their history.

Diejenige, die an dem Adamsbrot erinnern

Narmin Alizada, 13 Jahre alt, Schülerin

Narmin ist das jüngste Mädchen von Anderen, mit denen ich gesprochen habe. Sie hatte so große Lust zu sprechen, ich wollte nicht sie abbrechen. Als sie ihre Erinnerung ans Aghdamsbrot sagte, wollte ich sie zuhören. Sie ist ein Interessantes Mädchen mit Brille. wie kann sie eine Erinnerung ans Aghdamsbrot hatte…Ich habe über Aghdam alle Information gelesen. Ich interessiere mich nicht nur Aghdam, sondern alle okkupierte Regionen, ich lerne. Unsere Feinde kannten sehr gut die Regionen, deswegen hatten sie alle diese Regionen okkupiert. Mein Großvater sagte, dass wir zu Armenien Brot gaben und sie hatten unser Brot gestohlen. Deswegen erinnere ich mich an Aghdam mit dem Brot. Armenier, die zu gegebenem Brot verraten hatten-erzählte mein Großvater. Es ist in meinem Gedächtnis so eingraviert und werde ich nie vergessen. Ich würde Brotsmuseum sehen, das in Aghdam liegt. Meine Mutter sagte, dass es eine Frau im Zweiten Weltkrieg in Leningrad-Blockade für einen Tag von Brotsnorm in Museum gehalten hatte. Dieses Brot ist für mich Interessant. Eine von meiner Großmutter wohnt jetzt in Garadaglisdorf. Sie backt in Tandir (Ofen) das Brot, wir alle Enkelkinder kommen neben Großmutter. Wenn wir dieses Brot essen, erinnere ich mich ans Aghdam. Wenn mein Großvater uns sieht, freut er sich darauf. Was sie gelebt hatten, vergessen sie alles mit uns, sagte Großvater. Aber es ist nicht so einfach armenische Verraten zu vergessen. Ich fühle mich das Geruch von diesem Brot.

149 Yaddan Çıxmaz Qarabağ Wir warten auf einen Tag, an dem wir uns den Geruch von diesem Brot in Aghdam fühlen werden. Mein Großvater wartet auf den Tag , wir warten auf den Tag…Brotsmuseum- Ein Museum mit Brot, Brotwaren, landwirtschaftliche Geräte, ihre Geschichte.Bevor Armenien Agdam besetzt hat, wurde einzigartige Artefakte im Museum über das Brot und Getreide wachsende Konzentration von archäologischen Funden gefunden.

Im Exponat gab es folgendes:Petrified Hühneraugen, Handmühlen, Töpfe und Pfannen, alte Bücher, Manuskripte, Getreide, landwirtschaftliche Werkzeuge (Sicheln, Ausfahrt, Getreide Brechwalzen usw.), entwickelte verschiedene Materialen. Im Jahr 1993 wurde Museum von Armenische Armee zerstört. Mammadov Mehman Mirsayib hatte im Jahr 2001 das Museum unter dem Name Historisches Museum repariert, der in Aghdam wohnt. Verschiedene Exponate wurden fürs Museum von der Bevölkerung gesammelt. Zurzeit liegt das Museum im Garadaglisdorf von Aghdam Rayon.

150 Yaddan Çıxmaz Qarabağ

Füzuli İşğal olunmuşdur – 1993-cü il 23 avqust Ərazisi – 1112 km2 Əhalinin sayı – 95940 Şəhid olmuşdur – 528 Əlil olmuşdur – 1309 Milli qəhrəmanlar – 6 Erməni işğalçıları tərəfindən dağıdılmış, yandırılmış və talan olunmuşdur: Mədəni-məişət obyekti – 145 Qəsəbə və kənd – 54 Tarixi abidə – 15

Rayonda 2 şəhər, 71 kənd və qəsəbə var. Mərkəzi Fizuli şəhəridir. Orta sıxlıq 1 km2-də 58 nəfərdir. Ən iri yaşayış məntəqələri Füzuli şəhəri, Horadiz şəhər tipli qəsəbəsi, Böyük Bəhmənli və Horadiz kəndləridir. Füzuli rayonu əsasən kənd təsərrüfatı rayonudur. Əsas sahələri üzümçülük, taxılçılıq və heyvandarlıqdır. 15 kolxoz, 26 sovxoz var idi. Rayonda su anbarları yaradılmış, suvarma kanalları yaradılmışdır. Qaramal kökəltmə və qoyunçuluq birlikləri yaradılmışdır. Quşçuluq və baramaçılıqla məşğul olunur. Rayonda 69 kitabxana, 20 mədəniyyət evi, 45 klub, xalq teatrı, 17 kinoqurğu fəaliyyət göstərirdi. Memarlıq abidələrindən Əhmədalılar türbəsi, Babı türbəsi, Mirəli türbəsi, Şəhərdə Hacı Ələkbər məscidi (19 əsr), Qarğabazar kəndində Hacı Qiyasəddin məscidi(1682), karvansara(1684), türbə(18 əsr) və s. qalmışdır.

151 Yaddan Çıxmaz Qarabağ Fuzuli

23 Ağustos 1993 işgal edilmiştir.

Yüzölçümü - 1112 km2 Nüfusu - 95940 Şehit olmuştur - 528 Engelli olmuştur - 1309 Milli kahramanlar - 6

Ermeni işgalcileri tarafından yıkılmış, yakılmış ve talan edilmiştir:

Kültürel evler - 145 Kasaba ve köy - 54 Tarihi anıt - 15

İlde 2 şehir, 71 köy ve kasaba var. Merkezi Fizuli şehridir. Orta yoğunluk 1 km2 de 58 kişidir. En büyük yerleşim Fuzuli şehri, Horadiz kasabası, Büyük Behmenli ve Horadiz köyleridir.

Fuzuli ili ağırlıklı tarım bölgesidir. Ana alanları bağcılık, tahılcılık ve hayvancılıktır. Sovetler döneminde 15 kolhoz, 26 sovhoz vardı. İlde su depoları oluşturulmuş, sulama kanalları kurulmuştur. Karamal yetişdirme ve koyunculuk birlikleri, kuşçuluk ve baramaçılıq olmuştur.

İlde 69 kütüphane, 20 kültür evi, 45 kulüp, halk tiyatrosu, 17 kino merkezi faaliyet gösteriyordu.

Mimari yapılarından Ahmetalılar türbesi, Babı türbesi, Mireli türbesi, Şehirde Hacı Elekber Camii (19. yüzyıl), Qarğabazar köyünde Hacı Gıyaseddin Camii (1682), Kervansaray (1684), türbe (18 yüzyıl) vb. kalmıştır.

152 Yaddan Çıxmaz Qarabağ

Физули

Оккупирован – 23 августа 1993 года Территория – 1112 км2 Численность населения – 95940 Стали шехидами – 528 Стали инвалидами – 1309 Национальные герои – 6

Армянскими оккупантами было уничтожено и разграблено:

• Культурно-бытовые объекты - 145 • городов, поселков и сел – 54 •исторических памятников – 15

На территории района расположены 2 города, 71 село и поселков. Центр город Физули. Средняя плотность населения 58 человек на 1км2. Самыми крупными населенными пунктами являются город Физули, поселок городского типа Горадиз, села Боюк Бахманли и Горадиз.

Физулинский район является преимущественно сельскохозяйственным районом. Основными отраслями являются виноградарство, зерноводство и животноводство. На территории действовали 15 колхозов, 26 совхозов. В районе были созданы водохранилища и оросительные каналы, объединения по откорму крупнорогатого скота и овцеводства. Жители района занимались птицеводством и шелководством.

На территории района действовали 69 библиотек, 20 домов культуры, 45 клубов, народных театров, 17 киноустановок. В Физулинском районе сохранились такие памятники архитектуры как Мавзолей Ахмедалылар, Мавзолей Баби, мавзолей Мирали, в городе мечеть Гаджи Алекпера (19 век), в селе Гаргабазар

153 Yaddan Çıxmaz Qarabağ мечеть Гиясаддин (1682 год), каравансарай (1684 год), мавзолей (18 век) и др.

Fuzuli Occupied - 1993, August 23 Territory- 1112 km Population - 95940 Martyrs- 528 Disabled persons - 1389 National Heroes - 6 The places which were destroyed, burned and looted by Armenians Cultural and social objects - 145 Towns and villages - 54 Historical monuments – 15

There are 2 towns, 71 villages and settlements, the center is Fuzuli city, At an average density of 58 persons for per 1 km2 (1981). The most populated area are Fuzulu city, Horadiz, Boyuk Bahmanli and Horadiz villages. Fizuli is mainly an agrarian region. The main agricultural fields are: vinery, grain cultivation and animal breeding. There were 15 collective farms, 26 sovkhozes. There were established water reservoirs and irrigation channels. There were established Poultry and silk production industries,

154 Yaddan Çıxmaz Qarabağ There were functioning 69 libraries, 20 cultural centers, 45 clubs, national theatre, 17 cinema facilities. Out of architectural monuments following ones had been left in the region: Ahmadalilar Minaret, Babi Minaret, Mirali Minaret, Hajialakbar Mosk (IX century), Hajigiyaseddin Mousc in Garghabazar village(XVII c. ), Karavansary (XVII c.)

Fizuli

Wurde okkupiert - am 23. August 1993

Fläche – 1.112 km2 Einwohnerzahl – 95.940 Märtyrer – 528 Behinderten– 1.309 Nationalhelde – 6

Von armenischen Besatzern zerstört, verbrannt und geplündert:

Kulturelle und soziale Orte – 145 Siedlungen und Dörfer – 54 Die historischen Denkmäler – 15

Im Bezirk befinden sich 2 Städte, 71 Dörfer und eine Siedlung. Die offizielle Hauptstadt des Bezirks ist die Stadt Fisuli. Die Bevölkerungsdichte ist 58 Einwohner pro km2. Die größten Wohngebiete sind die Stadt Fisuli, Siedlung Horadiz, die Dörfer Boyuk Behmenli und Horadiz.

Der Bezirk Fisuli ist vor allem landwirtschaftlich geprägt. Die Hauptbereiche der Landwirtschaft sind Weinbau, Getreidebau und Tierzucht. Es gaben 15 Kolchosen, 26 Sowchosen. Im Bezirk wurden die Staubecken und Bewässerungskanäle erstellt. Es gaben im Bezirk auch Rinder- und Schafzuchtverbände. Die Einwohner beschäftigten sich auch mit der Vogelzucht und der Seidenzucht.

155 Yaddan Çıxmaz Qarabağ

Im Bezirk waren 69 Bibliotheken, 20 Kulturzentren, 45 Clubs, 17 Kinos und ein Volkstheater tätig. Von Baudenkmälern sind Ahmedalilar türbesi*, Babi, Mirali, in der Stadt die Moschee Haji Alekber (19.Jahrhundert), im Dorf Garghabasar Moschee Haji Giyasaddin (1682), die Karwanserei (1684), türbe (18. Jahrhundert) geblieben.

Qərib qəbirlər.... Zəhra kimi gözəl, şən, maraqlı bir qızcığazın xatirələrini qəbirlərlə başa salacağı ağlıma belə gəlməzdi. Sözləri nisgilli idi Zəh ranın. O Fizulidən heç nə da nış maq istəmirdi. Qəbirlər, o insanların ruhu Zəhranın hekayəsinin baş qəhrəmanlarıdır.

Zəhra Hüseynova 15 yaş şagird Zəhra: - Anam Fizulidən danı şan da həmişə gözləri yaşarır. Bir xatirəsi var dönə-dönə danışır. Fizulidən İmiş liyə gedərkən, müvəqqəti olaraq kiçik bir evdə məskunlaşıblar... Nənə min saçını açmağa çalışıblar. Onun uzun və qalın hörüklərini aça bilməyiblər, əlacsız hörükləri kəsiblər. Onun Azərbaycan əsgərlərinin başlarına qırmızı bağlamaları haqda dedikləri də fi krimdən çıxmır. Ermənilər bizim doğma dildə danışaraq, dinc sakinləri aldadırlarmış.

156 Yaddan Çıxmaz Qarabağ - Heç vaxt görmədiyim yerləri ancaq xalamın, dayımın, babamın qəbirlərini ziyarət etmək üçün görmək istəyirəm. O qəbirləri ziyarət etmək istəyirəm. Bəlkə sonra anamgil deyəcək ki, gərək Fizulidən danışardın. Amma mən belə Zəhra babası, nənəsi və qardaşı ilə başa düşdüm ki, biz o yerlərin xəyalını necə qururuq, necə başa düşürüksə onu anlatmaliyiq. Mən anamın ağlamasından bilirəm ki, o qəbirləri ziyarət edə bilmədiyi üçün üzülür. Narahatdır ki, qəbiristanlığı dağıdarlar.... Başa sala bildim sizi müəllimə, mən o ölülərin ruhunun rahatlığı üçün istəyirəm ki, o yerlər alınsın. Özüm görüm oralar necə idi. Düzdür kəndimizin gözəl olduğunu bilirəm. Zəhra: -Biz Aşağı Seyidəhmədli kəndindənik. Ermənilər də bizim kəndi xoşlayırlarmış. Su dalınca gəlirlərmiş. Yaylaq imiş bizim kənd. Amma ermənilərə yaxşılıq yoxdur. Bunu hamı bildi. Mən kəndimizdən, Fizulidən danışanda balaca dayımın, xalamın, babamın nə bilim başqa qohumlarımın uyuduğu qəbiristanlığı fi kirləşirəm. Deyirlər ki, “Gəzməyə qərib ölkə, ölməyə Vətən yaxşı”. O insanlar Vətəndə ölüblər, amma onların yaxınları bu Vətəndə deyillər. Bilmirəm sizə qarışıq gəlir fi kirlərim? Mən: Yox mənim atam da Bakıda dəfn edilib, amma Laçında anadan olub. Mənə də elə gəlir ki, o burda narahatdır. Nə bilim bəlkə səhv edirəm? Zəhra: -Mən inanıram ki, o qəbirləri ziyarət edəcəm. Yaxşı oxumaqdır, o yerləri unutmamaqdır, əlimizdən gələn onu etməliyik. Bir də unutmamalıyıq! Qərib qəbirlər, bəlkə onda o qədər də qəribçilik çəkməzlər!.

157 Yaddan Çıxmaz Qarabağ Garip kabirler ....

Zehra Hüseynova

15 yaş

Zehra gibi güzel, neşeli, ilginç bir kızcağızın anılarını kabirlerle başa getireceği aklıma bile gelmezdi. Kelimeleri Nisgilli idi Zehra'nın. O Fizuli'den hiçbir şey konuşmak istemiyordu. Kabirler, o insanların ruhu Zehra'nın hikayesinin baş kahramanlarıdır.

Zehra: - Anam Fizuli'dən anlatırken hep gözleri dolurdu. Bir hatırası var döne döne konuşuyor. Fizuli'den İmişli'ye giderken, geçici olarak küçük bir evde yerleşmişler .. Büyükannemin saçını açmaya çalışmışlar. Onun uzun ve kalın hörüklerini açamamışlar, son çare hörükleri keserler. Onun Azerbaycan askerlerinin başlarına kırmızı bağlamaları hakkında dedikleri de fikrimden çıkmıyor. Ermeniler bizim yerli dilde konuşarak, yerli sakinleri aldadırlarmış.

-Hiç zaman görmediğim yerleri ancak teyzemin, dayımın, dedemin kabirlerini ziyaret etmek için görmek istiyorum. O kabirleri ziyaret etmek istiyorum. Belki sonra anamgil diyecek ki, gerek Fizuli'den danışardın. Ama ben böyle anladım ki, biz o yerlerin hayalini nasıl kuruyoruz, nasıl başa anlıyorsak öylede anlatmamız gerekir. Ben annemin ağlamasından biliyorum, o kabirleri ziyaret edemediği için üzülür. Rahatsızdır ki, mezarlığı dağıdarlar .... Başa sala bildim sizi öğretmenim, ben o ölülerin ruhunun rahatlığı için istiyorum ki, o yerler alınsın. Kendim bakayım oralar nasıldı. Doğru köyümüzün güzel olduğunu biliyorum.

Zehra: -Biz Aşağı Seyidahmetli köyündeniz. Ermeniler de bizim köyü çok severmişler. Su için geliyorlarmış. Yayla imiş bizim köy. Ama Ermenilere iyilik yoktur. Bunu herkes biliyor. Ben köyümüzden, Fizuli'den konuşurken küçük dayımın, teyzemin, dedemin ne bileyim başka akrabalarımın uyuduğu mezarlığı

158 Yaddan Çıxmaz Qarabağ düşünüyorum. Diyorlar ki, "Gezmeye garib ülke, ölmeye Vatan yakşı". O insanlar vetende ölüblər, ama onların yakınları bu vetende değiller. Bilmiyorum size karışık geliyor fikirlerim?

Ben: Yok benim babam da Bakü'de gömüldü, ama Laçın'da doğdu. Bana öyle geliyor ki, o burda rahatsız. Ne bileyim belki hata yapıyorum?

Zehra: Ben inanıyorum ki, o kabirleri ziyaret edeceğim. İyi okumaktır, o yerleri unutmamakdır, elimizden gelen her şeyi yapmalıyız. Bir de unutmamalıyız! Garip kabirler, belki o zaman o kadar da garibçilik çekmezler !.

Одинокие могилы…

Захра Гусейнова

15 лет.

Я представить себе на могла, эта 15-летняя девушка делиться о своих воспоминаниях начнет с рассказа о могилах. Ее слова были пропитаны горечью. Она не хотела ничего говорить о Физули. Главными героями ее рассказа стали могилы, души людей, покоящихся в них.

- Когда мама говорит о Физули, у нее глаза становятся влажными. У нее есть одно воспоминание, которое она особенно часто рассказывает. На пути из Физули в Имишли они временно поселились в одном доме…Попытались развязать косы бабушки. У нее были длинные косы, но так и не смогли, пришлось срезать ножницами. Ее слова об азербайджанских солдатах, обвязавших голову красной тканью мне не удается

159 Yaddan Çıxmaz Qarabağ забыть. Армяне говорили на нашем родном языке и обманывали мирных жителей.

Эти места, которые я никогда не видела, хочу увидеть, чтобы посетить могилы тети, дяди, дедушки. Очень хочу посетить их могилы. Может потом мама скажет, что мне нужно было рассказать о Физули. Но, как я понимаю мы должны рассказать какие мечты мы строим о родной земле. По маминому плачу, я понимаю, что она очень огорчается из-за того, что не может посетить эти могилы. Она беспокоится, что кладбище разрушат… Не знаю, смогла ли я довести до вас – я хочу освобождения наших земель, чтобы души умерших нашли покой. И еще хочу увидеть, каково там. Хотя знаю, что наше село было очень красивым.

Мы из села Ашагы Сейидахмедлы. Армянам наше село нравилось. Они приходили за водой. Но армянам бесполезно было делать добро. Это все узнали. Когда я говорю о нашем селе, о Физули, то думаю о могилах, где покоятся дядя, тетя, дедушка и другие мои родственники. Есть такая поговорка: «Хорошо погулять на чужбине, умереть на Родине». Эти люди умерли у себя на Родине, но их родные в настоящее время не могут вступить на родные земли. Не знаю, может мои мысли кажутся вам запутанными…

Нет отвечаю я, мой отец похоронен в Баку, хотя родился в Лачыне. Мне тоже кажется, что тут ему беспокойно. Не знаю, может я ошибаюсь.

Я верю, что мне удастся посетить те могилы. Все что пока мы может делать, это хорошо учиться и помнить. Мы не должны забывать. Может быть тогда одинокие могилы не будут чувствовать себя заброшенными!..

160 Yaddan Çıxmaz Qarabağ Lonely graves Zahra Huseynova (pupil), 15 years I would not expect that the beautiful girl Zahra will start her explanations with graves the words were very sad. She would not want to speak about Fuzuli. Grave the soul of people were Zahra’s heros. Zahra: when my mother speak about Fuzuli she start to cry. She had memory about on the way from Fuzuli to Imishli in that time my grandmother had long hair and they cut her hair and it hurt my mother very much. And her tails about Azerbaijan solder were also interesting. In that time Armenian solders come insideof Azerbaijanies and provocate them speaking in our language. I want to see the places that I have never seen, only to see my aunts, grandfathers and uncles graves. I want to visit there. My mother always cry because she thinks the enemies destroyed our grave yards. I know ownland only with the words from my mother spelld and I want to see grave yards and I want the soul of death people be can fortable only that reason make sad. Of course I know our village is very beautiful. Zahra: we are from Ashagi Seidahmadli village armenians also loved an village. They always came here for water but t must know that it is not good to do good thinks to Armenians so everybody knows this I always think abou graveyards they died in this country but this country now is not there I don’t know if you understand me or not. Me: I totally understand you my father also from Lacin and hes grave yard here in Baku and I feel me uncomfortable because I think he is here uncomfortable. I don’t know if I am mistaken. Zahra: I believe that I will visit there graves. It is good to study and never forget there we must do what we can and we must not forget about there.

161 Yaddan Çıxmaz Qarabağ

Fremde Gräber....

Zahra Huseynova, 15 Jahre alt

Ich könnte mir nicht vorstellen, dass ein solch schönes, interessantes, frohes Mädchen wie Sahra ihre Erinnerungen mit Gräbern erzählen wird. Zahras Worte waren betrübt. Sie wollte nichts über Fisuli erzählen. Die Gräber und die Seele dieser Menschen sind Hauptfiguren Zahras Geschichte.Zahra: - Meine Mutter hat immer Tränen in den Augen, wenn sie über Fisuli erzählt. Es gibt eine Erinnerung, die sie immer wieder mitteilt. Auf dem Wege von Fisuli nach Imischli haben sie sich vorübergehend in einem kleinen Haus übersiedelt.. Da meine Großmutter lange und dicke Zöpfe hatte und es schwer sie zu öffnen waren, haben sie die Großmutters Zöpfe geschnitten. Türbe ist ein Denkmal, wo berühmte muslimische Gelehrte, Schriftsteller, Dichter, Könige und ihre Familien usw. begraben werden.Die Armeiner sprachen unsere Muttersprache und betrogen die Insassen.

Obwohl ich diese Orte nie gesehen habe, will ich sie doch sehen. Dort wurden meine Tante, mein Onkel und mein Opa begraben, ich will ihre Gräber besuchen. Vielleicht wird meine Famillie sagen, dass ich über Fisuli reden sollte. Aber ich glaube, wie wir davon träumen und begreifen, auch so müssen wir darüber sprechen. Meine Mutter weint, und ich weiß, dass sie traurig ist, weil sie diese Gräber nicht besuchen darf. Sie hat Sorge, dass die Gräber zerstört werden.... Meine Lehrerin, verstehen sie mich? Ich will zu diesen Orten zurückkehren, damit auch die Seele der Toten ihre Ruhe finden. Ich will diese Orte mit eigenen Augen sehen. Aber ich weiß genau, dass unser Dorf sehr schön ist.

Zahra: Wir kommen aus dem Dorf Seyidahmedli. Unser Dorf hat auch den Armeniern gut gefallen. Wegen des Wassers kamen sie

162 Yaddan Çıxmaz Qarabağ zum Dorf. Unser Dorf lag auf der Hochebene. Aber die Armenier verstehen keine Wohltat. Alle wissen das jetzt. Wenn ich über unser Dorf und Fisuli rede, denke ich an den Friedhof, wo mein jüngerer Onkel, meine Tante, mein Opa und andere Verwandten begraben wurden. Man sagt, “Zur Reise fremdes Land, zum Sterben ist die Heimat besser”. Diese Menschen sind in der Heimat gestorben, aber ihre Nächsten sind nicht mehr in der Heimat. Ich weiß nicht, ob sie mich verstehen und ob ich mich deutlich äußere.

Ich: Mein Vater wurde in Baku begraben aber er kommt aus Lachin. Es kommt mir so vor, dass er sich hier wohl fühlt. Vielleicht irre ich mich?

Zahra: Ich glaube daran, dass ich diese Gräber besuchen werde. Wir müssen alles tun: gut lernen, diese Orte nicht vergessen, was wir nun machen können. Nicht einmal vergessen! Vielleicht werden diese fremden Gräber auch nicht so fremd!

Qərib qəbirlər.... Bu uşaqlar necə də bir- birlərinə oxşayırlar. Maraq dolu baxışlarla, deyəcəklərinin harada yayımlanacağını soruşurlar. Bunun nəyə xidmət edəcəyi ilə maraq lanırlar. Hisslərini bö lüşməkdən çəkinmirlər, am ma xatırla madıqlarına görə sıxılır lar... Mən isə deyə bilmirəm ki, bu sizin günahınız deyil, taleyinizdir! Aysel Cabbarova Valideynlərim Qacar 17 yaş kəndindəndir. Oranın təbiətinin şagird gözəlliyindən həmişə danışıblar. Mənə kəndimizin adı maraqlı gəlib, bir də orada yaşasaydım necə 163 Yaddan Çıxmaz Qarabağ böyüyəcəyimi düşünürəm. Yəqin ki, daha gümrah və sağlam olardıq? İndi də sağlamıq, amma o təbiət bizi daha güclü edərdi. Bir də Azıx mağarasını görməkdir arzum, atam- anam o mağarada olublar, görüblər. Bizə də danışırlar. Amma mən o tarixi əhəmiyyətli yeri görmədiyimə görə təəssüf hissi keçirirəm. Pis oluram. Sonra da düşünürəm, ki, tarixi öyrənməliyəm və inanmalıyam ki, Azıx mağarasını özüm görəcəm, valideynlərimin söhbətləri ilə kifayətlənməyəcəm. Valideynlərim də mənim kimi düşünürlər. Onlar məcburi şəkildə doğma yerlərini tərk edəndə mənimlə yaşıd olublar. 17 yaşlarında doğma yurdlarını tərk etmək məcburiyyətində qaldıqlarında keçirdikləri hissləri bizə danışa bilmirlər. Çətinlik çəkirlər. Onları başa düşürəm pis hissdir. Mən görmədiklərimdən ötrü darıxıram, təəssüf hissi keçirirəm. Onlar isə gördükləri bütün gözəlliklərdən məhrum olublar. Bilirsiniz, inanıram, İnşallah torpaqlarımız qayıdacaq, orada yaşayarıq. Azıx Mağarası - Füzuli şəhərinin 17 kilometrliyində Quruçay dərəsinin sol sahilində Tuğ çökəkliyində yerləşən Azıx və Tağlar mağarası tarixi abidələri ermənilər tərəfindən dağıdılıb. Qeyd edək ki, işğal zonasında olan Füzuli rayonu ərazisində yerləşən Azıx və Tağlar abidələri qədim dövrün mədəni abidələri kimi YUNESKO- nun siyahısına düşüb. Azıx paleolit düşərgəsində aşkar olunmuş maddi-mədəniyyət nümunələri 1981-ci il dekabrın 8-də Fransada Parisin İnsan müzeyində “Avorpanın ilk sakinləri” adlı sərgidə nümayiş etdirilib. Azıx və Tağlardan başqa, Füzuli rayonu ərazisində yerləşən, tunc dövrünə aid olan Qaraköpəktəpə, Meynətəpə və başqa tarixi abidələr də yararsız hala salınıb. Azərbaycan alimlərinin apardıqları elmi tədqiqatlar zamanı müəyyən olunmuşdur ki, Azıx qədim insan düşərgəsinin VII-X təbəqələrindən tapılmış Quruçay mədəniyyətinin əmək alətləri Şərqi Afrikanın Olduvay mədəniyyəti və Dmanisi paleolit düşərgəsinin arxeoloji materialları ilə oxşarlıq əlamətləri vardır. Azərbaycan alimlərinin Azıx paleolit düşərgəsində apardıqları elmi tədqiqat işlərinə beynəlxalq elmi ictimaiyyət yüksək qiymət verir. Fransa, İtaliya, Almaniya, Rusiya, Sovet, İspaniya, Gürcüstan və digər ölkələrin alimləri son 40 ildə Bakıya gələrək, Azıxdan tapılmış maddi mədəniyyət qalıqları ilə yaxından tanış olmuş və Azərbaycan alimlərinin tədqiqatlarına yüksək qiymət vermişlər.Azərbaycan ərazisindəki paleolit düşərgələrindən aşkar olunmuş maddi mədəniyyət qalıqlarının tədqiqi uzun müddətdir ki, 164 Yaddan Çıxmaz Qarabağ beynəlxalq xarakter almışdır. Çünki həmin elmi tapıntılar bəşər sivilizasiyasının inkişaf tarixini öyrənmək üçün böyük elmi əhəmiyyətə malikdir. Məhz bunu əsas tutan Fransa, İtaliya, İspaniya, Rusiya, Azərbaycan, Gürcüstan və Hollandiya alimləri beynəlxalq İNTAS-2000 adlı proqram hazırlamış və onun elmi tədqiqinə başlamışlar. Son 40 ildə Azərbaycan alimlərinin Azıx paleolit düşərgəsinin maddi mədəniyyət qalıqlarının elmi tədqiqinə həsr olunmuş 10-dan artıq monoqrafiyası və 200-dən çox elmi məqalələri çap edilmişdir.

16 yaşında mülteci düşenlerin 17 yaşındaki kızı

Aysel Cabbarova, 17 yaş, öğrenci

Bu çocuklar ne kadar birbirlerine benziyorlarmış. Merak dolu bakışlarla, söyleyeceklerinin nerede yayımlanacağını soruyorlar. Bunun neye hizmet edeceği ile ilgileniyorlar. Hislerini paylaşmaktan çekinmiyorlar, ama hatırlamadıklarına göre sıkılıyorlar .... Ben ise diyemiyorum ki, bu sizin suçunuz değil, taleyinizdir!

- Annem babam Kaçar köyündendir. Oranın doğasının güzelliğinden hep danışıblar. Bana köyümüzün adı ilginç geldi, bir de orada yaşasaydım nasıl büyüyeceyimi düşünüyorum. Muhtemelen, daha zinde ve sağlıklı olurduk? Şimdi de sağlamık, ama o doğa bizi daha güçlü ederdi. Bir de Azıh mağarasını görmektir arzum, babam- annem o mağarada olmuşlar, görmüşler. Bize de konuşuyorlar. Ama ben o tarihi önemli yeri görmediğime göre maalesef ancak duydum. Kötü oluyorum. Sonra düşünüyorum ki, tarihi öğrenmeliyim ve inanmalıyım ki, Azıh mağarasını kendim göreceğim, velilerimin sohbetleriyle yetinmemeliyim. Velilerim de benim gibi düşünüyorlar. Onlar zorla kendi yerlerini terk edince benimle yaşıt olmuşlar. 17 yaşlarında yer-yurtlarını terk etmek zorunda kaldıklarında geçirdikleri hisleri bize konuşa bilmiyorlar. Zorlanıyorlar. Onları anlıyorum kötü duygu. Ben görmediklerimden özlüyorum, üzüntü duyuyorum. Onlar ise gördükleri tüm

165 Yaddan Çıxmaz Qarabağ güzelliklerden mahrum olmuşlar. Biliyorsunuz, inanıyorum, inşallah topraklarımız dönecek, orada yaşarız.

Azıh Mağarası - Fuzuli kentinden 17 kilometre uzakda Kuruçay deresinin sol kıyısında Tuğ çökekliyinde bulunan Azıh ve Tağlar mağarası tarihi anıtları Ermeniler tarafından dağıtılmıştır. Bu arada, işgal bölgesinde bulunan Fuzuli ilinde bulunan Azıh ve Tağlar anıtları eski dönemin kültürel anıtları gibi UNESCO listesine düştü. Azıh paleolitik kampında tespit edilen maddi kültür örnekleri 8 Aralık 1981 yılında Fransa'da Paris'in İnsan Müzesi'nde "Avropanın ilk sakinleri" adlı sergide gösteriye çıkarılmış. Azıh ve Taglardan başka, Füzuli ilinde bulunan, tunç dönemine ait olan Karaköpektepe, Meynetepe ve başka tarihi anıtlar da kullanılamaz hale getirilmiş.

Azerbaycan alimlerinin yaptıkları bilimsel araştırmalar sırasında saptanmıştır ki, Azıh eski insan kampının VII-X katlarından bulunmuş Kuruçay kültürünün emek aletleri Doğu Afrika'nın Olduvay kültürü ve Dmanisi paleolitik kampının arkeolojik malzemeleri ile benzerlik belirtileri vardır.

Azerbaycan alimlerinin Azıx paleolitik kampında yaptıkları bilimsel araştırma çalışmalarına uluslararası bilimsel kamuoyu yüksek fiyat veriyor. Fransa, İtalya, Almanya, Rusya, Sovyet, İspanya, Gürcistan ve diğer ülkelerin akademisyenleri son 40 yılda Bakü'ye gelerek, Azıhdan bulunmuş maddi kültür kalıntıları ile yakından tanışmış ve Azerbaycan bilim adamlarının araştırmalarında yüksek deyer vermişler. Azərbaycan bölgesindeki paleolitik kamplarından tespit edilmiş maddi kültür kalıntılarının araştırılması uzun süredir, uluslararası karakter almıştır. Çünkü bu bilimsel bulgular, insan uygarlığının gelişme tarihini öğrenmek için büyük bilimsel öneme sahiptir. İşte bunu esas tutan Fransa, İtalya, İspanya, Rusya, Azerbaycan, Gürcistan ve Hollanda alimleri uluslararası INTAS-2000 adlı program hazırlamış ve bilimsel araştırmaya başlamışlardır. Son 40 yılda Azerbaycan alimlerinin Azıh paleolitik kampının maddi kültür kalıntılarının bilimsel araştırmasına adanmış

166 Yaddan Çıxmaz Qarabağ 10'dan fazla deyerli araştırma kitabı ve 200'den fazla bilimsel makaleleri yayınlanmıştır.

17-летняя дочь вынужденных переселенцев, ставших таковыми в 16 лет

Айсель Джаббарова, 17 лет, Школьница

Как же все-таки дети похожи друг на друга. С большим интересом в глазах они спрашивают, где будут напечатаны их рассказы. Они интересуются тем, чему это послужит. Они не избегают вопросов, но их огорчает ограниченность собственных воспоминаний… А я не могу сказать, что это не ваша вина, эта ваша судьба!

- Мои родители из села Гаджар. О красоте его природы говорили всегда. Мне всегда было интересно название нашего села и еще я думаю о том, каким бы вырос, если жил там. Наверное была бы более здоровой и бодрой? И сейчас здоровые, но проживи там, были бы еще здоровее. Также я мечтаю увидеть Азыхскую пещеру, папа с мамой там были и видели ее. И нам рассказывают, но я сожалею, что не видела собственными глазами это историческое место. Это меня расстраивает. Но потом думаю, что я должна выучить историю и верить в то, что сама увижу Азыхскую пещеру и не стану довольствоваться лишь рассказами родителей. Родители думают также. Когда они были вынуждены покинуть родные земли им было столько же лет, сколько мне сейчас. Они не могут нам рассказать о тех чувствах, которые испытывали, когда покидали родные земли. Затрудняются. Я их понимаю, действительно, неприятное чувство. Я огорчаюсь из-за того, что не видела, они же лишены всех красот, которые видели. Знаете, я верю, что наши земли будут освобождены и мы вернемся туда жить.

167 Yaddan Çıxmaz Qarabağ Азыхская пещера – Исторические памятники Азыхский и Тагларский пещеры, расположенные в Тугской низменности на левом берегу Гуручайского ущелья, ныне разрушены армянскими агрессорами. Отметим, что Азыхский и Тагларский пещеры, расположенные на территории Физулинского района, были включены в список ЮНЕСКО как памятники древнего периода. Материально-культурные образцы, найденные в Азыхском палеолитском лагере, были продемонстрированы 8 декабря 1981 года во Франции в Музее Человека в Париже на выставке «первые обитатели Европы». Помимо Азыхской и Тагларской пещер на территории Физулинского района армянами были также разрушены относящиеся к бронзовому периоду памятники истории Гаракопектепе, Мейнатепе и др.

Согласно научным исследованиям азербайджанских ученых, между инструментами труда относящихся к Гуручайской культуре, обнаруженной в VII-X слоях Азыхского лагеря и инструментами труда Олдувайской культуры Африки и Дманисского палеолитского лагеря существует схожесть.

Международная научная общественность высоко оценивает исследовательскую работу азербайджанских ученых, проведенную в Азыхском палеолитском лагере. За последние 40 лет ученые из Франции, Италии, Германии, России, Испании, Грузии и других стран не раз приезжали в Азербайджан, они имели возможность ознакомится найденными в Азыхской пещере материально культурными останками. Исследование материально-культурных останков, обнаруженных в палеолитских лагерях на территории Азербайджана уже давно носит международный характер. Потому, что эта находка имеет большую ценность с точки зрения истории развития всего человечества. Именно по этой причине, ученые из Франции, Италии, Германии, Испании, России, Грузии и Голландии разработали программу İNTAS-2000 и приступили к его научному исследованию. За последние 40 лет было напечатано

168 Yaddan Çıxmaz Qarabağ более 10 монографий и 200 научных статей, посвященных материально-культурным останкам Азыхского палеолитского лагеря.

Aysel Jabbarova (17 years old) This children now they look like each other interesting looks. They ask where this documents will be published? They look like as if they are sharedbut I wanted to tell them that it is not your fault this is your destiny. My parents from Qajarvillage and they always spoke about beauty of this village. Always it was interesting to me the name of my village and also I though if I grew up there what would happen..? Now also we are healthy but what if me grew up there and also going and seeing Azikh cave is my drem my parents went and see there and I also wanted to see I feel me sad when I thing about not to seeingthis place. I must learn the history and see this historic monoments by my own eyes. My parents also thinking like me when they left the motherland they were in my eyes you know i believe INSHALLAH our lands will return and we will live there again. Azikh cave is located in 17th km of Fuzuli in the left side of Quruchay Azikh and Tajlar were destroyed by Armenians. They were historic monoments. Monoments it is in the list of YUNESCO. Azikh were found in poleolid time it was showen in 1981 in December 8 in France in Paris in human museum and shown in exsibition of The first citiziens of Europe. Including Azikh, Qarakoktepe and Meynetepe historic monoments also were destroyed by Armenians. During the sicnetific research which were providen by Azerbaijani scientists it become clean that there were similar patterns between Azikh and Quruchay culture and South African Olduvas culture and Dmanisi Paleolit archeolojical materials.

169 Yaddan Çıxmaz Qarabağ The international society gives very high valy to the scientific researches which were providen by Azerbaijanian scientists.

16 jährige Flüchtlinge, 17 jähriges Mädchen

Aysel Djabbarova, 17 Jahre alt, Schülerin

Diese Kinder sehen so ähnlich aus. Mit vollem Interesse fragen sie, wo ihre Meinungen veröffentlich werden und wozu sie dienen. Sie drücken sich gerne aus, aber da sie sich an diese Eregnisse nicht so gut erinnern, enttäuschen sie sich..... Ich würde gerne ihnen sagen, dass es nicht eure Schuld sondern euer Schicksal ist!

Meine Eltern kommen aus dem Dorf Gajar. Über die schöne Natur dieses Dorfes haben sie schon mehrmal erzählt. Ich interessierte mich immer für den Namen des Dorfes, und mir war auch interessant, was für ein Mensch ich wäre, wenn ich dort lebte. Wahrscheinlich wäre ich noch gesünder? Jetzt sind wir auch gesund, aber dort wäre alles noch besser. Ich würde auch sehr gerne Asych-Höhle besuchen, meine Eltern haben diese Höhle schon gesehen. Sie erzählen uns auch darüber. Aber ich bedauere, dass ich sehr diesen bedeutenden historischen Platz nicht gesehen habe. Mir wird schlecht. Dann denke ich, dass ich die Geschichte gut lernen muss und niemals die Hoffnung verlieren, dass ich diese Höhle mit eigenen Augen sehen werde. Meine Eltern denken ebenso wie ich. Als sie gezwungent ihre Häuser verließen, waren sie mit mir gleichaltrig. Es fällt ihnen schwer, darüber zu sprechen, weil sie damals nur 17 Jahre alt waren. Ich verstehe sie, ein unangenehmes Gefühl. Ich sehne mich nach Orten und Dingen, die ich niemals gesehen habe. Aber meine Familie wurde von allen diesen Schönheiten entbehrt. Wissen Sie, ich glaube, dass wir Inschallah noch zurückkehren und dort leben werden.

170 Yaddan Çıxmaz Qarabağ Die Asych-Höhle - die historischen Denkmäler Asych und Taglar, die 17 Kilometer entfernt von Fisuli in der Küste von Guruchay in Tugh liegen, wurden von Armeniern zerstört. Es ist wichtig zu wissen, dass diese historischen Denkmäler, die sich in der Besatzungszone von Fisuli befinden, wurden als Urkulturdenkmal in die Liste der UNESCO aufgenommen. Die Artefakten, die in dem paläontologischen Lager des Asychs gefunden wurden, wurde in Frankreich im “Mensch Museum” bei der Ausstellung zur Schau gestellt. Diese Ausstellung hieß “die Bevölkerung der Welt” und wurde am 17. Dezember 1981 durchgeführt. Außer Asych und Taghlar gibt es in Fisuli viele historische Denkmäler, die zur Bronzezeit gehören, z.B “Qaraköpəktəpə”, “Meynetepe” usw. Auch diese Denkmäler wurden von Armeniern zerstört.

In der wissenschaftlichen Forschungszeit der aserbaidschanischen Wissenschaftler wurden festgelegt , dass die Arbeitsinstrumente, die in den 7. - 9. Schichten des Urmenschlagers Asych gefunden wurden, sahen mit den archäologischen Materiellen, die zu der Kultur Olduvai-Schlucht und dem paläontologischen Lager Dmanisi in Ostafrika gehören, ähnlich aus.

Die Internationale Gesellschaft für Wissenschaft legt auf die Forschungen der aserbaidschanischen Wissenschaftler im paläontologischen Lager großen Wert. Die Wissenschaftler aus Frankreich, Italien, Deutschland, Georgia, der Sowjetunion usw. kamen oft in den letzten 40 Jahren nach Baku. Sie haben diese Artefakte nochmals untersucht und sich mit ihnen kennengelernt. Sie schätzten die Forschungen der aserbaidschanischen Wissenschaftler hoch. Diese wissenschaftlichen Funde sind großer Bedeutung, die Entwicklungsgeschichte der Menschheit Zivilisation zu lernen. Mit diesem Ziel verfertigten die Wissenschaftler aus Frankreich, Italien, Spanien, Russland, Aserbaidschan und der Niederlande Programm mit dem Namen iNTAS - 2000 und begonnen wissenschaftlich zu untersuchen. In den letzten 40 Jahren erschienen mehr als 10 Monografien der aserbaidschanischen Wissenschaftler, noch die

171 Yaddan Çıxmaz Qarabağ wissenschaftlichen Forschungen des paläontologischen Lagers Asych gewidmet wurden, und mehr als 200 Artikel.

CƏBRAYIL İşğal olunmuşdur – 1993-cü il 23 avqust Ərazisi – 1050 km2 Əhalinin sayı – 52049 Şəhid olmuşdur – 347 Əlil olmuşdur – 172 Milli qəhrəmanlar – 4 Erməni işğalçıları tərəfindən dağıdılmış, yandırılmış və talan olunmuşdur: Mədəni-məişət obyekti – 197 Qəsəbə və kənd – 90 Tarixi abidə – 27

Rayonda 1 şəhər, 77 kənd və qəsəbə var. Mərkəzi Cəbrayıl şəhəridir. Orta sıxlıq 1 km2-də 43,6 nəfərdir. İri yaşayış məntəqələri Cəbrayıl şəhəri, Böyük Mərcanlı, Soltanlı, Horovlu, Balyand kəndləridir. İqtisadiyyatında üzümçülük, heyvandarlıq və taxılçılıq əsas yer tutur. 14 kolxoz və 7 sovxoz var. Meyvə yetişdirilir. Heyvandarlıq inkişaf etdirilir. Kökəltmə birliyi yaradılmışdır. Quşçuluq və baramaçılıqla məşğul olunur. Üzüm emalı və çörək zavodları, kənd təsərrüfatı texnikası təmiri müəssisəsi, elektrik şəbəkəsi, xalça emalatxanası və s. var idi. Rayonda 10 mədəniyyət evi, 49 klub, 28 kinoqurğu, 58 kitabxana var idi. Memarlıq abidələrindən Cəbrayıl şəhərində Sultan Allahverdi hamamı, Xudayarlı kəndində dairəvi və səkkizguşəli türbələr (19 əsr), Şıxlar kəndində dairəvi türbə (14 əsr), Xudafərin körpüsü və s. mühafizə olunmuşdur.

172 Yaddan Çıxmaz Qarabağ

Cebrail

23 Ağustos 1993 işgal edilmiştir Yüzölçümü - 1050 km2 Nüfusu - 52049 Şehit olmuştur - 347 Engelli olmuştur - 172 Milli kahramanlar - 4

Ermeni işgalcileri tarafından yıkılmış, yakılmış ve talan edilmiştir:

Kültürel ev - 197 Kasaba ve köy - 90 Tarihi anıt - 27

İlde 1 şehir, 77 köy ve kasaba var. Merkezi Cebrail şehridir. Orta yoğunluk 1 km2-de 43,6 kişidir. İri yerleşim birimleri Cebrail şehri, Büyük Mercanlı, Soltanlı, Horovlu, Balyand köyleridir.

Ekonomisinde bağcılık, hayvancılık ve tahılcılık yer alıyor. Sovetler döneminde ilde 14 kolhoz ve 7 sovhoz vardı. Meyve yetiştirilir ve Hayvancılık geliştiriliyor. Hayvanları kükeltme birliği kurulmuştur. Kuşçuluk ve baramaçılıqla ilgi çekiyor. Üzüm işleme ve ekmek fabrikaları, tarım aletleri tamir işletmesi, elektrik şebekesi, halı imalathanesi vb. vardı.

İlde 10 kültür evi, 49 kulüp, 28 film gösteri merkezi, 58 kütüphane vardı.

Mimari yapılarından Cebrail kentinde Sultan Allahverdi hamamı, Xudayarlı köyünde dairesel ve sekiz türbeler (19 yüzyıl), Şıhlar köyünde dairesel türbe (14 yüzyıl), Hudaferin köprüsü vb. muhafaza edilmiştir.

173 Yaddan Çıxmaz Qarabağ

Джебраиль

Оккупирован – 23 августа 1993 года Территория – 1050 км2 Численность населения – 52049 Стали шехидами – 347 Стали инвалидами – 172 Национальные герои – 4

Армянскими оккупантами было уничтожено и разграблено:

• Культурно-бытовые объекты - 197 • городов, поселков и сел – 90 •исторических памятников – 27

На территории района находятся 1 город, 77 сел и поселков. Центр – город Джебраиль. Средняя плотность населения 43,6 человек. Крупными населенными пунктами являются город Джебраиль, села Боюк Марджанлы, Солтанлы, Хоровлу и Бальянд. В экономики района преобладают виноградарство, животноводство и зерноводство, 14 колхозов и 7 совхозов. Район был очень богат своими фруктовыми садами, развивалось животноводство, было создано объединение по откорму крупно рогатого скота, население занималось птицеводством и шелководством. На территории района действовали заводы, перерабатывающие виноград и по выпечке хлеба, предприятие по ремонту сельскохозяйственной техники, электрическая сеть, мастерская по изготовлению ковров и т.д. В районе действовали 10 домов культуры, 28 киноустановок, 58 библиотек.

174 Yaddan Çıxmaz Qarabağ Баня Султан Аллахверди в городе Джебраиль, круглые и восьмиугольные мавзолеи (19 век) в селе Худаярлы, круглый мавзолей (14 век) в селе Шыхлар, Худаферинский мост и др. памятники архитектура охраняются государством.

Jabrayil Occupied - 1993 23 August The area - 1050 km2 Population - 52049 Martyrs- 347 Disabled persons – 172 National heroes - 4 The places which were destroyed, burned and looted by armenians Cultural and social objects - 197 Towns and villages - 90 Historical monuments - 27

There is 1 city, there are 77 villages and towns.the center city is Jabrayil.average density of 43.6 persons per 1 km2. Large settlements of Jabrayill are Soltani, Horovlu, Balyand villages. Fruit was grown. Livestock were being developed. engaged in poultry farming and silkworm. There was Grape processing and bakery plants, agricultural farm machinery 175 Yaddan Çıxmaz Qarabağ repair facilities, electrical wiring, carpet shop, and so on. There were 10 cultural centers in the region, 49 clubs, 28 cinemas, 58 libraries.Architectural monuments of the city is Sultan A.Jabrayil bath, Shikhlar circular tomb in the village (14th century),Khudafarin bridge and so on.

Dschabrail

Wurde okkupiert am 23. August 1993

Fläche – 1.050 km2 Einwohnerzahl – 52.049 Märtyrer – 347 Behinderten – 172 Nationalhelde – 4

Von armenischen Besatzern zerstört, verbrannt und geplündert:

Kulturelle und soziale Orte – 197 Siedlungen und Dörfer – 90 Die historischen Denkmäler – 27

Im Bezirk gibt es eine Stadt, 77 Dörfer und eine Siedlung. Die Hauptstadt des Bezirks ist die Stadt Jabrail. Bevölkerungsdichte ist 43,6 pro km2. Die größten Wohngebiete sind die Stadt Jabrail, die Dörfer Boyuk Mardjanli, Soltanli, Horovlu, Balyand.

Die Hauptbereiche der Landwirtschaft sind Weinbau, Getreidebau und Tierzucht. Es gaben 14 Kolchosen, 7 Sowchosen. Die Einwohner beschäftigten sich mit verschiedenen Bereichen der Landwirtschaft: Das Obst wurde angebaut, die Tierzucht wurde entwickelt. Es gaben im Bezirk die Vogelzucht und die Seidenzucht, die Traubenverarbeitung, die Brotbackanlagen, die Reparaturanlage für Landmaschinen und die Teppichwerkstätte.

176 Yaddan Çıxmaz Qarabağ Im Bezirk waren 10 Kulturzentren, 49 Clubs, 28 Kinos, 58 Bibliotheken tätig. Von Baudenkmälern wurden in Jabrail “Sultan Allahverdi hamamı”, im Dorf Xudajarli “dairəvi, səkkizguşəli türbələr” (19 Jahrhundert), im Dorf Schichlar “dairəvi türbə” (14 Jahrhundert), die Brücken von Khudaferin geschützt.

Baba yurdumda yanan yelləncəklər.... Şəmsiyyə Cəbrayılı iki babasının xatirələri ilanlatdı. Qısa amma təsirli.... - Bilirsiniz də Cəbrayıl uzunömürlü çınarları ilə məşhur olub. Bizim tərəfi n insanlarını da bu çınarlara bənzədirlər. Xatirəmdə olanlar babalarımın dedikləridir. Əslində ailəmdə hamı Cəbrayıldan tez-tez danışır. Amma mən onların sözünü danışmaq istəyirəm. İkisi də rəhmətə gedib. Gəldim ki, danışım ruhları şad olsun! Ana babam bizim el obada məşhur musiqiçi olub Nadir Nəsirov. Camaat təlaşa düşəndə ki, day erməni gəlir az qalıb, babam evə gedib ki, musiqi alətlərini götürsün. Onda görüb ki, qızları- yəni anamgil üçün düzəltdiyi yelləncək yanır! Onda gördüyü mənzərəni bizə danışanda o kövrəlirdi, ağlamırdı, amma sıxıldığı, əziyyət çəkdiyi üzündən hiss olunurdu. Nadir babam deyirdi, camaat düşünmürdü ki, bir də evinə eşiyinə qayıtmayacaq. Biz inanmazdıq ki, bir də oraları görməyəcəyik. Heç vaxt yadımdan çıxmayacaq. Yunus babam da elə bilirdi ki, qayıdacaqlar. Ömrünün axırına qədər inanırdı. İki babam da rəhmətə gedib. Bəlkə maraqsız danışdım. Amma mən Cəbrayılı əsas babalarıma görə görmək istəyirəm. Onların əvəzinə. Arzuları ürəklərində qalmasın deyə....

177 Yaddan Çıxmaz Qarabağ

Baba yurdumda yanan hali ....

Şemsiyye Merdanov 16 yaşında

Şemsiyye Cebrail'i iki dedesinin hatıraları ile anlattı. Kısa ama etkili .... Biliyorsunuz ki, Cebrail büyükyaşlı çınarları ile ünlü oldu. Bizim tarafın insanlarını da bu cinarlara benzetiyorlar. Hatırlıyorum ki, olanlar dedelerimin dedikleri. Aslında ailemde herkes Cebrail hakkında sık sık konuşuyor. Ama ben onların sözünü konuşmak istiyorum. İkisi de rahmete gitti. Geldim ki, anlatayım ruhları şad olsun!

Anemin babası bizim el obada ünlü müzisyen olup - Nadir Nesirov. Cemaat telaşa düştüğünde ki, day Ermeni geliyor az kaldı, babam eve gidip müzik aletlerini alsın. Onda görüp ki, qızları- yani anamgil için yaptığı salıncak yanıyor!

Onda gördüğü manzarayı bize konuşurken o kövrelirdi, ağlamıyordu, ama sıkıldığı, acı çektiği yüzünden belli oluyordu. Nadir dedem diyordu, cemaat düşünmüyordu ki, bir de evine eşiğine dönmeyecek. Biz inanmazdık ki, bir de oraları görmeyeceğiz.

Hiçbir zaman unutmam topraklarımı. Yunus babam da öyle biliyordu ki, dönecektir. Ömrünün sonuna kadar inanıyordu. İki dedem de rahmete gitti. Belki ilgisiz konuştum. Ama ben Cebrail'i esas böyükbabalarıma göre görmek istiyorum. Onların yerine. Arzuları kalplerinde kalmasın diye ......

178 Yaddan Çıxmaz Qarabağ Горящие качели на родной земле…

Шамсийя Марданова, 16 лет

Шамсийя поведала нам свои воспоминания, которые у нее сложились со слов дедушек. Ее рассказ был коротким, но впечатляющими… - «Вы наверное знаете, что Джебраиль был знаменит своими платанами. Людей, проживающих в наших местах часто уподобляли могучим платанам. Мои воспоминания – это, то что рассказали мне дедушки. Несмотря на то, что в нашей семье часто и все говорят о Джебраиле, мне хотелось бы рассказать вам со слов своих дедушек. Они оба умерли. Пришла, рассказать, чтобы их души были рады! Дедушка по маминой линии - Надир Насиров был известным музыкантом в наших краях. Когда армяне наступали, мой дед вернулся домой, чтобы взять свои инструменты. Когда он вернулся домой увидел, как горят качели, которую он собственноручно смастерил! Каждый раз, когда дедушка рассказывал эту историю про горящие качели, его глаза ставали влажными. Дед не плакал, но то, что он сильно переживает видно было по его лицу. Дедушка Надир говорил, что люди не подозревали, что больше не смогут вернуться в свои дома. Мы никогда не поверили бы, что больше не увидим родные края.

Мне никогда не забыть, дедушку Юнуса, который также думал, что вернутся на родные земли, но который так и не дождавшись этого умер. Оба моих дедушки умерли. Может мой рассказ оказался не интересен. Однако, я хочу увидеть Джебраиль ради своих дедушек. Вместо них. Чтобы их мечты не остались не исполненными…»

179 Yaddan Çıxmaz Qarabağ Swingswhichwereburntinhomeland Shamsiyya Mardanova (16 years old) 16 years old Student Shamsiyya explained Jabrayil of his 2 grandfathers’ memories. Short but effective .... You know, Jabrayil was famous for its planes. Our people were compared to the Plane trees. My grandfathers’ stories are in my memory. In fact, everyone in my family often speaks about Jabrail. But I want to talk to their word. Both of them died. So, I want to talk about. My grandfather was the famous musician in the village-Nadir Nesibov. I will never forget both of my grandfathers thought that they will return to their motherland.Because of my grandparents I want to see Jabrail

Verdorbene Wünsche

Schemsiyye Mardanova, 16 Jahre alt

Schemsiyye erzählte über Jabrail von Geschichten ihrer Opas. Kurz aber beeindrückend....

-Wissen Sie wahrscheinlich schon, dass Jabrail wegen seiner Maulbeerfeigenbäume berühmt war. Was ich erinnere, hat mir mein Opa erzählt. In Wahrheit sprechen wir sehr oft über Jabrail. Aber ich will genau das erzählen, was sie mir schon erzählt haben. Die beiden

180 Yaddan Çıxmaz Qarabağ Opas sind gestorben. Ich will das alles erzählen, damit vielleicht auch ihre Seele Ruhe findet.

Mutters Vater war ein berühmter Musiker in unserer Region, er hieß Nadir Nasirov. Als die Einwohner schon Angst bekamen, dass die Armenier den Bezirk okkupieren, ist mein Opa zurückgefahren, damit er seine Musikinstrumente mitnimmt. Da sah er aber, dass Mutters Schaukel in Brand steht. Er machte diese Schaukel mit eigenen Händen.

Wenn er das erzählte wurde er sehr traurig, aber weinte nicht. Es war aber von seinem Gesicht zu fühlen, wie er sich schlecht fühlt. Opa Nadir sagte, die Menschen stellten sich sogar nicht vor, dass sie nie wieder zurückkehren werden. Wir würden nie daran glauben, dass wir diese Orte nicht mehr sehen werden.

Ich werde es nie vergessen. Opa Yunus dachte auch, dass sie unbedingt zurüchkehren werden. Er glaubte daran bis zum Ende seines Lebens. Beide Opas sind gestorben. Es kann sein, dass ich nicht so interessant erzählte. Ich möchte Jabrail wegen meiner Opas besuchen. Statt ihnen. Damit ihr Wunsch erfüllt wird......

Ata Hicranı.... Hicran Cəbrayıl haqda çox şey bilir, məlumatlıdır. Xan çınarı, quzey kəhrizi, Hacıqaraman piri, Qız qalası, Xudafərin körpüləri..... və daha nələrdən danışdı. Belə məlumatlı qız, ancaq kitablara əsaslanan məlumatları ilə yox, doğma yurdu haqda yaxınlarının dedikləri, Hicran Aslanlı bildikləri ilə mənə maraqlı idi. 15 yaş şagird 181 Yaddan Çıxmaz Qarabağ Hicran atan nə danışır Cəbrayıldan? Bu sualdan sonra Hicranı başqa cür tanıyacağımı anladım..... Atam müharibədən danışır. Müharibə başlayanda 18 yaşı olub, döyüşüb, ayağından, qolundan yaralanıb. Atam müharibəyə qədər olan Cəbrayıldan heç söz açmayıb, həmişə ağır günlərdən, döyüşlərdən danışırdı. Elə mən də müharibə ilə maraqlanırdım. Çünki müharibə olmasaydı, mən özüm Cəbrayılın necə olacağını biləcəkdim. Bir də “Mazan nənə” ocağı mənim üçün maraqlıdır. Bilirəm ki, Cəbrayılda çoxlu pirlər var, amma o ocaq anamgilin danışdıqlarından yadımdadır deyə oranı görmək istəyirəm. Hacılı kəndi isə doğma obamdır. O kəndin sakinləri hamısı yaxşı insanlardır. Cəbrayılda heç pis adam olmayıb, nə istəyib erməni bizdən bilmirəm?..... Bilirəm ki, babam qayıtmaq istəyib, fi kirləşib ki, axı niyə görə evindən didərgin düşməlidir? Amma qayıda bilməyib.... Mərmilər partlayırmış, güllələr danışırmış insanlar onda nə edə bilər? -Atam qanlı döyüşlərdə neçə nəfər dostunun həyatını xilas edib. Mən belə bir adamın qızıyam. -Atam Cəbrayıl haqda çox danışırdı. O Cəbrayılla yaşayırdı. Biz də hər gün Cəbrayılsız Cəbrayılda yaşayırdıq onunla birlikdə..... Ona görə də..... atam Məzahir Aslanov 38 yaşında rəhmətə getdı.... Binəqədi qəbiristanlığında dəfn edilib. Atam Cəbrayılsız yaşaya bilməzdi... Biz bunu bilirdik.... Biz isə onsuz yaşamağa alışmalıyıq.... Mən inanıram ki, Cəbrayıla qayıdacağıq. Hicranın ata həsrəti ilə həyat tapan bu hekayəsindən sonra Cəbrayılın pirləri daha çox diqqətimi çəkdi. Hamımız anlayırıq ki, insanların inamıdır, onları güclü eləyən. Hicran o yerləri bir daha görəcəyinə inandığı üçün atasının həsrətinə dayanır....O yerləri gördüyü an həsrətin bitəcəyinə inanır.

182 Yaddan Çıxmaz Qarabağ

Aslanlı Hicran atası ilə atəşkəs vaxtı

Hicranin atası Aslanlı Mezahir döyüş vaxtı

Hicranın bavası Kərbəlayi Vahid

Hicranın nənəsi gənclikdə və atasi uşaq vaxtı

183 Yaddan Çıxmaz Qarabağ

Ata hicranı ....

Hicran Aslanlı 15 yaşında

Hicran Cebrail hakkında çok şey biliyor, bilgili. Han Çınarı, kuzey kehrizi, Hacıqaraman piri, Kız Kulesi, Hudaferin köprüleri ..... ve daha nelerden konuştu. Böyle bilgili kız, ancak kitaplara dayanan bilgileri ile yok, doğma yurdu hakkında yakınlarının dedikleri, bildikleri ile bana ilginçti. Hicran baban ne konuşuyor Cebrail'e ilgili? Bu sorudan sonra Hicranı başka türlü tanıyacağımı anladım ..... Babam savaştan konuşuyor. Savaş başladığında 18 yaşındaydı, savaşıp, ayağından, kolundan yaralanmış. Babam savaşa kadar olan Cebrail'e hiç söz açmayıp, hep ağır günlerden, savaşlardan konuşuyordu. Öyle ben de savaş ile ilgileniyordum. Çünkü savaş olmasaydı, ben kendim Cebrail'in nasıl olacağını bilecektim. Bir de "Mazan nine" ocağı benim için ilginç. Biliyorum, Cebrail'de çoklu pirler var, ama o ocak annemlerin konuştuklarından aklımda diye orayı görmek istiyorum. Hacılı köyü ise benim dogma yurdum, obam. O köyün sakinleri hepsi iyi insanlardır. Cebrail'de hiç kötü adam olmayıp, ne isteyip Ermeni bizden bilmiyorum? ..... Biliyorum, babam dönmek isteyip, düşünüyor ki, ki neden evinden göç düşmelidir? Ama geri bilmiyor .... Füzeler partlayırmış, mermiler konuşuyormuş insanlar o ne yapabilir?

-Babam kanlı savaşlarda kaç arkadaşının hayatını kurtardı. Ben böyle bir kişinin kızıyım. -Babam Cebrail hakkında çok konuşuyordu. O Cebrail'le yaşıyordu. Biz de her gün Cebrail'sız Cebrail'de yaşıyorduk onunla birlikte ..... Bu nedenle ..... babam Məzahir Aslanov 38 yaşında rahmete gitti .... Binegedi mezarlığında gömüldü. Babam Cebrail yaşayamazdı ... Biz bunu biliyorduk .... Biz ise onsuz yaşamaya alışmalıyık .... Ben inanıyorum ki, Cebrail'e dönecem.

184 Yaddan Çıxmaz Qarabağ Hicran'ın baba özlemi ile hayat bulan bu hikayesinden sonra Cebrail'in pirləri daha çok dikkatimi çekti. Hepimiz anlıyoruz ki, insanların inancıdır, onları güçlü eleyen. Hicran o yerleri bir daha göreceğine inandığı için babasının hasretine duruyor .... O yerleri gördüğü an hasretin biteceğine inanıyor.

Разлука с отцом

Хиджран Асланлы, 15 лет

Хиджран о Джебраиле многое знает, она хорошо информирована. Она рассказала нам о Ханском платане, северном роднике, пире Гаджигараман, Девичьей башне, Худаферинском мосте и еще о многих других вещах. Чувствовалось, что эта девушка хорошо проинформирована не только благодаря книгам, но и потому, что она внимательно слушала рассказы своих родных о родном крае. «Хиджран, что рассказывает отец о Джебраиле?» После этого вопроса я поняла, что я узнаю Хиджран со всем с другой стороны…

- «Отец говорит о войне. Когда началась война ему было 18 лет. Он воевал, был ранен в ногу, руку. Отец никогда не рассказывает о довоенном Джебраиле, всегда рассказывал о трудных днях, боях. И я тоже интересовалась войной. Потому, что не будь войны я бы сама знала бы о Джебраиле все. Еще мне интересен о месте поклонения «Мезаннене». Знаю, что в Джебраиле много мест поклонений, но он мне запомнился больше – хотелось бы там побывать. Селе Гаджилы – это мое родное село. Все жители того села очень хорошие люди. В Джебраиле не было плохих людей - чего же хотели армяне от нас? не знаю».

185 Yaddan Çıxmaz Qarabağ Знаю, что дедушка хотел вернуться обратно в село, недоумевая по поводу того, почему он должен покинуть свой дом. Но, он не смог вернуться. Взрывались мины, были слышны автоматные очереди. Что же могли поделать люди?!

В ходе боев отец спас жизни нескольких своих друзей. Я дочь такого человека.

Отец о Джебраиле говорил много, он жил Джебраилем. И весте с ним и мы, лишенные Джебраиля, словно жили там… И потому… отец Мазахир Асланов умер в возрасте 38 лет. Он похоронен в Бинагадинском кладбище. Отец не смог бы прожить без Джебраиля… Мы это знали…Мы же должны привыкнуть жить без него. Я верю, что мы вернемся в Джебраиль.

После рассказа Хиджран, пропитанного чувством разлуки с отцом хотелось бы дать краткую информацию о местах поклонения Джебраиля. Все мы знаем, что вера людей делает их сильными. Хиджран верит, что наступит день и она увидеть родные края и потому терпит разлуку с отцом… Она верит, что в тот миг, когда увидит родную землю чувство разлуки пройдет.

Miss of Father

Hijran Aslanly

15 years old

Pupil 186 Yaddan Çıxmaz Qarabağ Hijran knows a lot of thinks about Jabrayil from Khan Chinari to Khudaferin bridge there are a lot of thinks in her mind.These informations gotten not only by books also her parents explaned her a lot about her motherland

Hijran what is your father says about your region?

After this question I understood that I would know Hijran differently

My father always speaks about the war. He never ever spoke about before Karabakh war, how he lived with whom he spoke but also I thin about war because I know that if there were no war I would be able to see my motherland by my own eyes and “Mazan nene” tample also interesting for me.I know that there are a lot of religions temples in my village but I do not know why I want to see that tample specially there are many good people in jabrail I don t know what Armenians wanted from us

I know that my father wanted to return but couldn t because there were very dangerouse in that time.

My father saved several people s life and I am such daughter of such kind of man he died when he was 38 and now he is in Binegedi graveyard my father couldn t live without Jabrail I believe that we will return to Jabrail soon

Jabrails temples come to me interesting after having conversation with Hijran miss of father made made people believe such kind of thinks and they also thought after seeng this places everything will go on

187 Yaddan Çıxmaz Qarabağ Aslanly Hijran with her father during the seas fire

Hijrans father Aslaly Mezahir during the war

Hijrans granddad Kerbelayi Vahid

Hijrans grandmother and her fathers childhood

Vaters Kummer....

Hidjran Aslanli 15 Jahre alt

Hidjran weiß vieles über Jabrail, sie ist informiert. Sie erzählte über “Xan chinar, Guzey kährizi, Heiligtum Hadji Garaman, Mädchenturm, Brücken von Khudaferin”* und so weiter und so fort..... Mir war ihre Kenntnisse über Jabrail vor allem interessant, weil sie nicht nur aus den Büchern gelesen hat, sonders auch hat ihre Familie ihr viel darüber erzählt. Hidjan, was erzählt dein Vater über Jabrail? Nach dieser Frage habe ich verstanden, dass ich sie jetzt von einer ganz anderen Seite kennen werde.....Mein Vater erzählt über den Krieg. Als der Krieg begann, war er 18 Jahre alt. Trotzdem kämpfte er, wurde am Arm und am Bein verletzt. Er erzählte uns immer über schwere Tage, über den Krieg, und nicht über die Vorkriegszeit. Wenn es keinen Krieg gäbe, könnte ich diese Orte mit eigenen Augen sehen. Ich interessiere mich auch sehr über die “Mazan nənə”*. Ich weiß, dass in Jabrail viele Heiligtümer gibt, aber meine Großmutter hat viel über “Mazan nənə” erzählt und so würde gerne dorthin gehen. Das Dorf Hadjiliist mir vor allem nah. Die Einwohner dieses Dorfes sind sehr freundlich. Es gaben doch keine schlechten Menschen in Jabrail, was wollten denn diese Armenier von uns? Weiß ich nicht....Ich weiß, dass mein Opa zurück wollte. Er dachte für sich selbst, warum man ausgewiesen werden muss? Aber er konnte nicht….Die Raketen explodierten, die Kugeln sprachen und nicht mehr die Menschen.-Mein Vater rettete seine Freunde bei 188 Yaddan Çıxmaz Qarabağ den Kämpfen. Ich bin stolz auf meinen Vater. -Mein Vater erzählte vieles über Jabrail. In seinen Gedanken lebte er einfach mit Jabrail. Und wir auch lebten in Jabrail, aber ohne Jabrail.....Deshalb..... strab mein Vater, als er 38 Jahre alt war....Er wurde in Binegedi in Baku begraben. Mein Vater konnte ohne Jabrail nicht leben.... Wir wussten das.....Wir sollen uns daran gewöhnen, ohne ihn zu leben.... Ich glaube daran, dass wir zurückkommen werden.

Nach Hidjrans Geschichte habe ich mich für Jabrails heilige Orte interessiert. Wir verstehen alle, dass man mit seinem Glaube stärker wird. Hidjran dultet alle diese Schwierigkeiten, weil sie noch glaubt, dass sie unbedingt diese Orte sehen wird... Sie glaubt, wenn sie diese Orte mit eigenen Augen sehen wird, werden alle diese Schwierigkeiten und Kummer weg.

Cəbrayılın Dini abidələri 1. Hacı Qaraman ziyarətgahı. Çələbilərin XIII əsrin birinci yarısında Monqol yürüşləri dövründə Kiçik Asiyadan (əsasən Türkiyə ərazilərindən) məşhur Qaraman tayfasının tərkibində Azərbaycana gəlmələri tarixdən məlumdur. Çələbi sözu dini və dünyəvi termin olub, hakimiyyətlərin, şahzadələrin ləqəbi kimi işlənib, Allahı sevən, yazıçı, şair, bilici mənalarını verir. Çələbilərin adlı-sanlı başçılarından olan Hacı Qaraman XIII-XIV əsrlərdə Cəbrayıl ərazisinə gəlib, əvvəlcə Niftalılar və Nusus kəndləri arasındakı yerdə özünə məskən salıb, sonralar Çələbilər kəndinə köçüb. Ona görə də Hacı Qaramanın dəfn edildiyi məzar sonralar «ocaq» kimi müqəddəsləşdirilib. Bu kənddəki məscid isə Məhəmməd ibn Hacı Qaraman Əhmədli tərəfindən, hicri 1088-ci ildə (miladi 1678) inşa edilib. Hacı Qaramanın adı məşhur oğuz-türk tayfasından olan Qaraman tayfasının adından götürülüb. 2. cəbrayıl ata ziyarətgahı. Cəbrayıl kəndinin şimalında yerləşən məqbərə ümumi qəbiristanlıqda deyil, o dövrün adətinə uyğun olaraq, ona məxsus torpaqların tam yuxarı başında, Alpaşa dağının hündür və tamaşalı bir yerindədir. Rayon əhalisi tərəfindən ziyarətgah kimi qəbul edilir. 3. Qara daş ziyarətgahı. Cəbrayılın mərkəzində olan «Qara daş» səmadan gələn daş olduğu üçün əhali tərəfindən ziyarətgah kimi qəbul edilir.

189 Yaddan Çıxmaz Qarabağ 4. Ağoğlan, Qurbantəpə ziyarətgahları. Cəbrayıl rayonunun yaxınlığında Ağoğlan abidəsi butpərəstlik dövründən qalma abidədir. Mənbələrdə göstərilir ki, orada qeyri-bərabər döyüşdə öldürülən gözəl bir oğlan dəfn edilib. İslam gəldikdən sonra Ağoğlan abidəsi müsəlman ziyarətgahına çevrilib. Ağoğlan kimi sonradan pirə çevrilmiş yerlərə Cəbrayıl rayonu ərazisində çox rast gəlinir. Məsələn, rayonun cənubunda Qurbantəpə adlanan pir Qafqaz Albaniyası əhalisinin hələ Günəşə, Aya sitayiş etdikləri ilk tunc dövrünün sonlarının nişanəsidir. Yerli əhali təzə il gəlsin və məhsul bol olsun deyə, bu təpədə qurbanlar kəsir, bişirdiyi xörəyin suyundan gündoğan tərəfə səpir, sonra xörəyi yeyir və Gunəşə sitayiş etməklə kütləvi şadlıq edirdilər. Sonralar bu köhnə inam saxlanıldı, hətta XIX əsrin ortalarından başlayaraq, Cəbrayıl qəzasının başqa yerlərindən köçüb gələn Hacılı tayfasının bir hissəsi bu pirin yaxınlığında məskunlaşdı və onların saldıqları kənd Qurbantəpə kəndi adlandırıldı. 5. Məzannənə, Mərmərnənə ziyartəgahı. Professor M. Seyidovun verdiyi məlumata görə, nənə qədim türkdilli tayfalarda Allahın anasının adı olub. Professor Z. İ. Yampolski Məzannənə abidəsi barədə gostərir ki, o, sinfi cəmiyyətə keçid dövründə qadınların ictimai istehsalda birinci dərəcəli rol oynadığı Madərşahlıq zamanının yadigarıdır və sonralar İslam dininə uyğunlaşdırılaraq, «ocaq» hesab edilib. Həmin abidənin yaxınlığında indiyə qədər nişanələri qalan köhnə yaşayış məskəni Mazanənə kəndi adlanıb. Bu kəndin ətrafında, qədim qəbiristanlıqda Əziz ibn Seyid Əl-Məhəmməd sözləri olan qəbrin sinə daşında və başqa qəbirlərin üstündə yazılan, hicri 750, 760 və 809-cu illər təsdiq edir ki, bu yerlərin ən qədim sakinləri azərbaycanlılar olub. Yerli əhali Hasanlı kəndi yaxınlığındakı Mərmərnənə abidəsində dəfn olunan qadını Mazan nənənin anası hesab edir. 6. Tumas ata abidəsi. Cəbrayıl rayonunun Dağtumas kəndi yaxınlığındakı dağda olan Tumas ata abidəsi də bütpərəstlik dövrünün yadigarıdır. Dağtumas kəndinin sakinləri Tumas atanı öz əcdadları hesab edir və müqəddəs ocaq kimi sitayiş edirlər.

190 Yaddan Çıxmaz Qarabağ

Cebrail'in dini anıtlar

Hacı Karaman tapınağı. Çelebilerin XIII yüzyılın ilk yarısında Moğol seferleri döneminde Küçük Asya'dan (özellikle şimdiki Türkiye topraklarından) ünlü Karaman aşiretinin içinde Azerbaycan'a gelmeleri tarihten bilinmektedir. Çelebi sözu dini ve dünyevi terim olup, kuvvetler, şehzadelerin lakabı gibi işlenip, Allah'ı seven, yazar, şair, uzman anlamlarına gelir. Çelebilerin tanınmış önderlerinden olan Hacı Karaman XIII-XIV yüzyıllarda Cebrail topraklarına gelip, öncelikle Niftalılar ve Nusus köyleri arasındaki yerde kendine mesken düşürüp, sonra Çelebiler köyüne taşınmış. O yüzden de Hacı Karaman'ın defnedildiği mezar sonraları «ocak» gibi kutsallaşmış. Bu köydeki cami ise Muhammed bin Hacı Karaman Ahmetli tarafından Hicri 1088 yılında (Miladi 1678) inşa edilmiş. Hacı Karaman'ın adı ünlü oğuz-turk kavminden olan Karaman aşiretinin adına alınmıştır.

2. Cebrail baba tapınağı. Cebrail köyünün kuzeyinde bulunan türbe genel mezarlıkta değil, o dönemin geleneğine uygun olarak, kendisine ait toprakların tam yukarı başında, Alpaşa dağının yüksek ve görkemli bir yerindedir. İl nüfusu tarafından ziyaretgah olarak kabul edilir.

3. Siyah taş tapınağı. Cebrail'in merkezinde bulunan «Siyah taş» gökyüzünden gelen taş olduğu için halk tarafından kutsal olarak kabul edilir.

4. Ağoğlan, Qurbantəpə tapınağı. Cebrail ilinin yakınlarında Ağoğlan abidesi putperestlik döneminden kalma anıttır. Kaynaklarda gösterilen, orada eşit olmayan savaşta öldürülen güzel bir oğlan gömüldü. İslam dini geldikten sonra Ağoğlan abidesi Müslüman ziyarətgahına dönüşmüştür. Ağoğlan gibi sonradan Pire dönüşmüş yerlere Cebrail bölgesinde çok rastlanır. Örneğin, bölgenin güneyinde Qurbantəpə denilen pir Kafkasya Albanyası nüfusunun

191 Yaddan Çıxmaz Qarabağ henüz Güneş'e, Ay'a taptıkları ilk tunç döneminin sonlarının ifadesidir. Yerel nüfus taze yıl gelsin ve ürün bol olsun diye, bu tepede kurbanlar kesiyor, pişirdiği yemeğin suyundan Gündoğan tarafa serpiyor, sonra xöreyi yiyor ve güneşe secde etmekle kitle çılgınlığı ediyorlardı. Sonraları bu eski inanç tutuldu, hatta on dokuzuncu yüzyılın ortalarından başlayarak, Cebrail kazasının başka yerlerinden köç edip Hacılı aşiretinin bir bölümü bu pirin yakınlarında yaşamaya ve onların aldıkları köy Qurbantəpə köyü adlandırıldı.

5. Mezannene, Mermernene tapınağı. Profesör M. Seyidovun verdiği bilgiye göre, nene (büyükanne) eski türkçe konuşan aşiretlerde Allah'ın annesinin adı olmuştur. Profesör Z. İ. Yampolski Mezannene abidesi hakkında gösteriyor ki, o, sınıfsal topluma geçiş sürecinde kadınların sosyal üretimde birinci derece rol oynadığı Maderşahlık zamanının yadigârdır ve sonraları İslam dinine eşleştirilerek, «ocak» saymıştır. Bu anıtın yakınında şimdiye kadar belirtileri kalan eski yerleşim yeri Mazanene köyü adlandırılmıştır. Bu köyün çevresinde, eski mezarlıkta Aziz bin Seyyid El- Muhammed kelimeleri olan kabrin göğüs taşında ve başka mezarlar üstünde yazılan, hicri 750, 760 ve 809 yılları onaylar ki, bu yerlerin en eski sakinleri Azerbaycanlılar olup. Yerel nüfus Hasanli köyü yakınlarındaki Mermernene Anıtı'nda gömülü olan kadını Mazan ninenin annesi hesab olunuyor.

6. Tumas baba abidesi. Cebrail ilinin Dağtumas köyü yakınlarındakı dağda olan Tumas baba abidesi de putperestlik döneminin yadigârıdır. Dağtumas köyü sakinleri Tumas babayı kendi ataları olarak kabul ediyor ve kutsal ocak gibi ibadet ediyorlar.

192 Yaddan Çıxmaz Qarabağ Памятники религии Джебраиля

1. Святыня Гаджи Гараман. Приход челяби в Азербайджан в XIII веке в ходе похода монголов через Малую Азию в составе известной племени Гараман хорошо известно. Слово «челяби» будучи религиозным и светским термином употреблялся как прозвище власть имущих, принцев и означает любящий бога, писатель, поет и мудрец. Гаджи Гараман, являющийся одним из видных предводителей челяби прибыл в Азербайджан в XIII-XIV веках, сначала они поселились между селами Нифталылар и Нусус, позже обосновались в селе Челяби. Поэтому позже место погребения Гаджи Гарамана стало восприниматься как святыня. Мечеть в этом селе была построена в 1088 году по гиджри (по современному календарю в 1678 г.) Мохаммедом Ибн Гаджи Гараман Ахмедлы. Имя Гаджи Гараман берет свое начало от названия известного огузско- тюркского племени Гараман. 2. Святыня Джебраиль ата. Мавзолей, находящийся на севере села Джебраиль расположен не на кладбище, а на высоком и красивом месте горы Алпаша, где находились принадлежащие ему земли. Это место населением района воспринимается как святыня. 3. Святыня Черный камень. Считается, что «черный камень», находящийся в центре Джебраиля имеет космическое происхождение и потому население поклоняется ему. 4. Святыни Агаоглан, Гурбантепе. Памятник Агаоглан, расположенный вблизи Джебраильского района является памятником, оставшимся со времен идолопоклонничества. Согласно источникам, там захоронен красивой внешности парень, погибший в неравном бою. После распространения Ислама место стало мусульманской святыней. Таких мест как святыня Агаоглан, со временем ставших местом поклонения в Джебраиле много. Например, святыня Гурбантепе на юге района указывает на поклонение жителей Кавказской Албании Солнцу, Луне и относится к раннему бронзовому периоду. Местные

193 Yaddan Çıxmaz Qarabağ жители для скорого наступления нового года и получения обильного урожая производили здесь жертвоприношения, поклонялись солнцу и веселились. Позже это поверье было забыто, а в середине XIX века часть племени Гаджилы переселились сюда из других уголков Джебраильского уезда и обосновали в этой местности село Гурбантепе. 5. Святыня Мезаннене, Мармарнене. Согласно информации профессора М.Сейидова, слово «нене» у древнетюркских племен обозначало «мать Аллаха». Профессор З.И.Ямпловски указывает, что памятник Мезаннене является реликвией периода Мадершахства, когда женщины играли первостепенную роль в общественном производстве. Позже это место было адаптировано исламской религии и начало считаться святыней. Поблизости от памятника были найдены следы древнего населенного пункта Мезаннене. На кладбище около села были обнаружены надгробные камни, на которых написано имя некоего Азиза Ибн Сейид Аль-Мохаммед, и даты 750, 760 и 809 год по гиджри, что доказывает, что древними жителями этой местности были азербайджанцы. Местное население считает, что похороненная у памятника Мармарнене около села Гасанлы женщина является матерью Мезаннене. 6. Памятник Тумас ата. Памятник Тумас ата, расположенный на горе вблизи села Дагтумас Джебраильского района является реликвией относящейся к периоду идолопоклонничества. Жители села Дагтумас почитают Тумас ата как своего родоначальника и поклоняются его памятнику.

Religious Monument s of Jabrail

1. Haji Karaman temple It is known that the Chalabies came to Azerbaijan inside of the popular tribe of Garamans form Central Asia in the first decade of XIII century during Mongolian occupation. Chelebi is a religious word and means the person who loves the God. Haji Karaman who is one of the Chelebies’ leaders came to the territory of Jabrail region in VIII-IX centuries and 194 Yaddan Çıxmaz Qarabağ settled down between the territory of Niftalilar and also Nusus villages later moved to Celebiler village. That’s why the grave where Haji Garaman buried and afterwards this place became holy for people. The mosque in this village was built by Mahammad Ibn Haji Garam Ahmadli in 1088(A.D 1678).The name of Haji Garaman was taken from the Garaman tribe belonging to well-known Oguz- Turks generation. 2. Holy Places in Jabrail . The Temple located in the North of Jabarail region is not settled in general graveyard, but it is located on the top of Alpasha mountain which has very scenic view and this place is admitted as holy place by the population of the region. 3. Kara dash temple The people believe that this the stone which were saved there came form the sky and they made this area as a worship center 4. Aghoglan, Gurbantapa Temples. Aghoglan monument has been left from the period of Idle worshiping which is located near Jabrail. In the sources it is informed that one very handsome guy was buried there who was killed during the un-equally war there. When Islam religion came Aghoglan Temple became the Muslim worshiping place. There are many such type places in Jabrail. For instance in the south of the region there is place with the name of Gurbantapa which was left from the times Caucasian Albanians where they used to worship to Moon and Sun. During the New Year Eve for the sake of increasing productivity the local people used to bring sacrifices on this hill, and having parties and celebrations through worshipping to the Sun. Afterwards this belief was kept and starting from the middle of XIX century one part of Hajili tribe which moved from the other parts of Jabrail had settled near to this temple and the place where they settled down was called Gurbantapa. 5. Mazannene, Mermernene temple . According to the information from Professor M. Seyidov , the word “nene” was the name of the mother of God in an ancient Turkic tribes. According to the thoughts of Professor Z. i .Yampolski regarding the monuments of Mazannene and Mermernene, in the period of shifting to classes the role of women was very high, especially in public production and later these temples became holy worshiping places for Muslims. The words of Aziz Ibn Seyid Al-Mahammad written in the old graveyards

195 Yaddan Çıxmaz Qarabağ located in the surrounding villages prove that in the years of 750, 760 and 809 the ancient inhabitants of those areas were Azeris. 6. Tumas Ata monument. Tumas Ata monument which is located in the mountain near the Dagtumas village of Jabrail region is the monument left from the times Idle Worshipping. The resident of this village still worshipping to this place as Holy place.

Religiöse Denkmäler von Dschabrail

1. Das Heiligtum “Hacı Qaraman”. Wenn wir auf die Geschichte blicken, können wir sehen, daß die Sippschaft “Tschelebi” von 1200 bis 1250 Jahren wegen des Mongols Aufmarsches aus kleinem Asien bei der Zusammensetzung der Sippschaft Garaman nach Aserbaidschan gekommen war. Das Wort “Tschelebi” ist internationales Fachwort und in der Vergangenheit hatte man als einer Beiname der Mächte und Führer verwendet. Seine Bedeutungen sind Gottlieber, Kenner, Poet und Literat. Ein berühmter Führer der Sippschaft war Tschelebi Haci Garaman. Sein Grab wurde als “ocaq”* geheiligt. Das Grab in diesem Dorf hatte gemäß des Kalenders Hidjris 1088 (Anno Domini 1678) von Muhammed ibn Hadji Garaman Ahmedli gebaut. Der Name Hadji Garaman stammt vom Namen der Oghuz-türkischer Sippschaft Garaman.

2. “Cəbrayıl ata ziyarətgahı”- Das Denkmal, das im Norden von Jabrail liegt, befindet sich nicht im gemeinsamen Friedhof, sondern gemäß alter Tradition, in der Höhe des Berges Alpschah. Die Bevölkerung hält es für ein Heiligtum.

196 Yaddan Çıxmaz Qarabağ 3. “Qara daş ziyarətgahı” - Dieses Heiligtum befindet sich im Zentrum von Jabrail. Die Bevölkerung glaubt, dass dieser “qara daş” (der schwarze Stein) aus dem Himmel gekommen war.

4. Die Heiligtümer “Ağoğlan, Qurbantəpə”. Das Denkmal Aghoghlan ist ein Andenken von der Götzendienst Periode. Nach einigen Quellen nach wurde dort beim ungleichen Kampf ein schöner Junge begraben. Nach der Religion Islam wurde das Denkmal von Muslimen besucht. Es gibt auch viele andere heiligen Denkmäler wie Aghoghlan in Jabrail. Zum Beispiel: Das Heiligtum “Qurbantəpə”, das sich im Süden des Bezirks befindet, ist ein Andenken von der Frühbronzezeit. Damals beteten die Menschen noch die Sonne und den Mond an. Damit das neue Jahr kommt und das Jahr produktiv wird, kamen die Einwohner hierher und brachten die Schäfe usw. zum Opfer. Dann aßen sie diese Speisen und beteten die Sonne an, feierten zusammen. Diese Tradition wurde gehalten und sogar ab 19. Jahrhundert kamen auch die andere Einwohner und das von ihnen gegründete Dorf hieß Gurbantepe.

5. Heiligtum Mazannene, Mermernene. Nach Angaben von Professor M. Seyidov “nənə” bedeutete bei der alten turksprachigen Stämmen Gottesmutter. Professor Z. İ. Yampolski teilt über das Denkmal “Məzannənə” mit, dieses Denkmal sei ein Andenken Matriarchat Zeit und nach der Religion Islam wird es für Heiligtum gehalten. Die alte Wohnsiedlung neben dem Dorf wurde das Dorf “Mazanənə” gehießen. In der Umgebung des Dorfes gibt es die Gräber, auf denen die Namen, wie Aziz ibn Seyid El-Muhammed und die Jahren 750, 760, 809 Hidjri (islamische Zeitrechnung) stehen. Das zeigt nochmals, dass die ältesten Einwohner dieser Orte Aserbaidschaner waren. Die Einheimischen meinen, dass die Frau,

197 Yaddan Çıxmaz Qarabağ die in diesem Denkmal begraben wurde, ist die Mutter von “Mazan nənə”. 6. “Tumas ata abidəsi” (Denkmal). Das Denkmal befindet sich auf dem Berge neben dem Dorf Daghtumas in Jabrail. Es ist ein Andenken von der Götzendienst Periode. Die Einwohner der Dorfes Daghtumas halten “Tumas ata” für ihren Vorahn und beten ihn als Heiligtum an.

198 Yaddan Çıxmaz Qarabağ

Qubadlı

İşğal olunmuşdur – 1993-cü il 31 avqust Ərazisi – 826 km2 Əhalinin sayı – 33800 Şəhid olmuşdur – 232 Əlil olmuşdur – 146 Erməni işğalçıları tərəfindən dağıdılmış, yandırılmış və talan olunmuşdur: • Mədəni-məişət obyekti – 205 • Qəsəbə və kənd – 94 • Tarixi abidə – 12 Bərgüşad çayının hər iki sahilində yerləşən Qubadlı şəhərinin əhalisi 5604 nəfərdir. Qubadlı əhalisi 94 kənd və bir şəhərdə məskunlaşırdı. Rayonun əhalisi əsasən kənd təsərrüfatı və heyvandarlıqla məşğul olmuşdur. Laçın, Cəbrayıl və Zəngilan rayonları ilə həmsərhəd olan Qubadlının iqtisadiyyatının əsasını işğala qədər taxılçılıq, heyvandarlıq, tütünçülük, baramaçılıq və üzümçülük təşkil etmişdir. 31 süd-əmtəə ferması mövcud olmuşdur ki, onun da 27-si tam mexanikləşdirilmiş vəziyyətdə idi. Rayonda 2 üzümün ilkin emalı zavodu fəaliyyət göstərirdi. Süd-əmtəə fermalarının məhsulları Yağ- pendir zavodunda emal olunurdu. Tam gücü ilə işləyən asfalt zavodu təkcə Qubadlıya deyil, eyni zamanda qonşu rayonlara da xidmət edirdi. İnkubator-quşçuluq fabriki və balıqyetişdirmə vətəgəsi rayon əhalisini ət və balıq məhsulları ilə təmin edirdi. Daş karxanası və mərmər sexi əhalinin tələbatını əsaslı şəkildə ödəyirdi. Azərbaycan “Neftqazavtomat” təcrübə zavodunun rayonda yaradılmış filialında son tamamlama işləri gedirdi. Ümumiyyətlə, Qubadlı rayonunda 62 idarə və müəssisə fəaliyyət göstərirdi. İşğala qədər Qubadlı rayonunda 21 orta, 15 səkkizillik, 15 ibtidai məktəb fəaliyyət göstərirdi. Qubadlıda 111 mədənimaarif müəssisəsi, o cümlədən 60 kitabxana, 10 mədəniyyət evi və 28 klub xalqa xidmət edirdi. 6 avtoklub fəaliyyət göstərirdi. 23 kino qurğusundan istifadə olunurdu. 125 ticarət , 96 iaşə obyekti 199 Yaddan Çıxmaz Qarabağ qubadlılara mədəni xidmət göstərirdi. 25 məişət xidməti müəssisəsi tam gücü ilə işləyirdi. Rayonun 33 səhiyyə müəssisəsində 56 həkim və 511 orta tibb işçisi fəaliyyət göstərirdi. 4 xəstəxana, 5 həkim ambulatoriyası, 54 feldşer-mama məntəqəsi, 4 aptek əhalinin sağlamlığı keşiyində dururdu. Qubadlı rayon Tarix-diyarşünaslıq muzeyində 5 mindən çox nadir eksponat toplanmışdı. 4-cü əsrə aid “Gavur dərəsi”ndəki ibadətgah, 5-ci əsrin yadigarları “Qalalı” və “Göyqala” abidələri, 14-cü əsrdə tikilmiş “Dəmirçilər Türbəsi”, Hacı Bədəl körpüsü, Laləzar körpüsü, eləcə də Əyin, Yusifbəyli, Seytas, Qarağaclı, Xocamsaxlı kəndlərindəki digər tarixi abidələr də işğal zonasında qalmışdır.

Kubadlı 31 Ağustos 1993 yılında işgal edilmiştir

Yüzölçümü - 826 km2 Nüfusu - 33800 Şehit olmuştur - 232 Engelli olmuştur - 146

Ermeni işgalcileri tarafından yıkılmış, yakılmış ve talan edilmiştir:

• Kültürel geçim tikilileri - 205 • Kasaba ve köy 94 • Tarihi anıt - 12

Bergüşad nehrinin her iki kıyısında bulunan Kubadlı şehrinin nüfusu 5604 kişidir. Kubadlı nüfusu 94 köy ve bir şehirde meskunlaşmış. Bölgenin nüfusu ağırlıklı tarım ve hayvancılıkla uğraşmıştır.

Laçın, Cebrail ve Zengilan illeri ile komşu olan Kubadlı'nın ekonomisinin temelini işgale kadar tahılcılık, hayvancılık, tütüncülük, ipekböceği ve bağcılık oluşturmuştur. 31 süt-imal çiftliği mevcut olmuştur ki, onun da 27'si tam mekanize durumdaydı. İlde 2

200 Yaddan Çıxmaz Qarabağ üzümün ilk işleme fabrikası faaliyet gösteriyordu. Süt-imal fermalarının ürünleri Yağ-peynir fabrikasında imal ediliyordu.

Tam kapasite ile çalışan asfalt fabrikası sadece Kubadlı'da değil, aynı zamanda komşu illere hizmet ediyordu. Kuluçka-tavuk fabrikası ve balıqyetişdirmə vetegesi bölge nüfusunu et ve balık ürünleri ile temin ediyordu. Taş ocakları ve mermer atölyesi nüfusun ihtiyaçlarını esaslı şekilde ödüyordu. Azerbaycan "Neftqazavtomat" deneyim fabrikasının bölgede oluşturulmuş filialında son bitirme çalışmaları gidiyordu. Genellikle, Kubadlı ilinde 62 işletme faaliyet gösteriyordu. İşgale kadar Kubadlı ilinde 21 orta, 15 səkkiz yıllık, 15 ilkokul faaliyet gösteriyordu. Kubadlı'da 111 kültürel, öğretim müessesesi dahil 60 kütüphane, 10 kültür evi ve 28 kulüp halka hizmet ediyordu. 6 avtoklub faaliyet gösteriyordu. 23 sinema merkezi vardı. 125 ticaret, 96 sosial hizmet merkezi Kubadlı'lara kültürel hizmet ederdi. 25 ev hizmeti işletmesi tam kapasite ile çalışıyordu. İlin 33 sağlık tesisi 56 doktor ve 511 orta tıp çalışanı faaliyet gösteriyordu. 4 hastane, 5 doktor ambulatoriyası, 54 feldşer-mama istasyonu, 4 eczane kamu sağlığı için çalışıyordu. Kubadlı il Tarih-Etnografi müzesinde 5 binden fazla nadir sergi toplanmıştı. 4. yüzyıla ait "Gavur deresi" ndeki tapınağ, 5 yüzyılın yadigarları "Kalalı" ve "Göykala" anıtları, 14. yüzyılda inşa edilmiş "Demirçiler Türbesi", Hacı Áÿäÿë köprüsü, Lalezar köprüsü gibi eğin, Yusifbeyli, Seytas , Karağaclı, Hocamsahlı köylerindeki diğer tarihi abideler de işgal bölgesinde kalmıştır.

Губадлы

Оккупирован – 31 августа 1993 года Территория – 826 км2 Численность населения – 33800

201 Yaddan Çıxmaz Qarabağ Стали шехидами – 232 Стали инвалидами – 146

Армянскими оккупантами было уничтожено и разграблено: • Культурно-бытовые объекты - 205 • городов, поселков и сел – 94 •исторических памятников – 12

Население расположенного на обеих берегах реки Бяргушад города Губадлы насчитывало 5604 человека. Жители Губадлы проживали в 94 селах и одном городе района. Население района в основном занималось сельским хозяйством и животноводством. До оккупации основу экономики Губадлы, граничащего с Лачынским, Джебраильским и Зянгиланским районами составляли зерноводство, животноводство, табаководство, шелководство и виноградарство. На территории района действовали 31 молочно-товарных ферм, из которых 27 были полностью механизированы. Также в районе действовали 2 завода по первичной переработки винограда. Продукты молочно-товарных ферм перерабатывались в заводе по переработки масла и сыра. Асфальтовый завод, обеспечивал не только Губадлы, но и соседние районы. Фабрика инкубаторного птицеводства и промысел по выращиванию рыбы обеспечивали население мясом птицы и рыбы. Каменный карьер и мраморный цех почти полностью обеспечивали нужды населения. Шли заключительные работы в ново созданном филиале экспериментального завода «Нефтгазавтомат». В целом в Губадлы действовали 62 управления и предприятий. До оккупации в Губадлы были 21 средних, 15 восьмилетних, 15 начальных школ. В Губадлы действовали 111 культурно- просветительных предприятий, в т.ч. 60 библиотек, 10 домов культуры и 28 клубов. Помимо того, на территории района осуществляли деятельность 6 автоклубов, 23 киноустройства, 125 объектов торговли, 96 объектов быта. В 33 лечебных учреждениях, в т.ч. 4 больницах, 5 амбулаториях, 54

202 Yaddan Çıxmaz Qarabağ фельдшерных пунктах и 4 аптеках работали 56 врачей и 511 медсестер. В историко-краеведческом музее Губадлы хранилось более 5 тыс. редких экспонатов. В оккупированной зоне остались такие памятники истории и архитектуры как место поклонения в «Джавур дереси» (IV век), памятники 5-го века «Галалы» и «Гейгала», построенная в XIV веке «Мавзолей Демирчилер», мосты Гаджи Бадал и Лалезар, а также исторические памятники в селах Эйин, Юсифбейли, Сейташ, Гарагаджлы, Ходжамсахлы.

Qubadlı Occupied - August 31 , 1993 Area - 826 km2 Population - 33800 Martyrs - 232 Disabled persons - 146 Destroyed by Armenians , were burned and looted : • cultural and social objects - 205 • settlements and villages - 94 • Historical monuments - 12 The population of the city is located on both banks of the river Bargushad Gubadly 5604 people. Gubadly lodged in a city population of 94 villages . According to the district's population was engaged in agriculture and animal husbandry . Lachin , Gabriel and Zengilan until the occupation of the economy of regions bordering Gubadly grain , livestock , tobacco, mulberry and was viticulture . There were 31 dairy - commodity farms , of which 27 were in fully mechanized. .Milk, butter and cheese was refined commodity farm products . 2 processing plant operated winery in the region .. Gubadli asphalt plant is not operating at full capacity , but also served in the neighboring regions . Incubator , poultry and fish meat

203 Yaddan Çıxmaz Qarabağ and fish products to provide you with the population of the region was disrupted . Marble quarries and paying a reasonable needs of the population . The "Institute " experimental plant was established in the finishing work in the branch .

Gubadli asphalt plant is not operating at full capacity , but also served in the neighboring regions . Incubator , poultry and fish meat and fish products to provide you with the population of the region was disrupted . Marble quarries and paying a reasonable needs of the population . The "Institute " experimental plant was established in the finishing work in the branch . Overall , there were 62 offices and enterprises . 21 Prior to the occupation in Gubadly average , eight to 15 , there were 15 primary schools . Culturaleducational Gubadly 111 institutions , including 60 libraries , 10 cultural centers , and 28 clubs would serve the public . There were 6 auto . Device was used in 23 movies . 125 shopping , 96 restaurants and cultural facilities to serve qubadlılara . 25 social service facilities working at full capacity . 33 health institutions in the district , there were 56 doctors and 511 paramedical staff . 4 hospitals , 5 clinics, 54 medical stations , pharmacy, public health , 4 , stood guard . Zabgilan History Museum exhibit gathered more than 5 . 4th century " infidel valley in" the chapel , in the 5th century Hallows " fortified " and " Goygala " monuments , built in the 14th century, " blacksmiths Tomb " , Badal and Lalazar bridges , as well as Ayin , Yusifbayli , Seytas , Garagacli and other historical monuments in the occupied zone was Khocamsakhliv

Gubadli Wurde okkupiert – am 31. August 1993 Fläche - 826 km2 Einwohner - 33800 Märtyrer - 232 Behinderten - 146

Von Armeniern zerstört, verbrannt und geplündert:

204 Yaddan Çıxmaz Qarabağ • kulturelle und soziale Objekte - 205 • Siedlungen und Dörfer 94 • Historische Denkmäler - 12 Die Bevölkerung der Stadt ist auf beiden Ufern des Flusses Bargushad gelegen. Die Einwohnerzahl von Gubadli betrug 5604 Personen. Die Einwohner von Gubadli lebten in 94 Dörfern und in einer Stadt. Die Bezirkseinwohner beschäftigten sich mit Landwirtschaft und Viehzucht. Gubadli grenzt an Lachin, Cabrail und Zengilan und bis zur Besetzung war die Viehzucht, Getreide, Tabak, Maulbeere und Weinanbau wichtigste Wirtschaftssektoren. Es gab 31 Milch- Warenfarmen und 27 von denen wurden voll mechanisiert. In der Region gab es 2 Fabriken für die Erstverarbeitung von Trauben. Butter, Käse und Milchwaren wurden in Butter-Käse-Fabrik verfeinert. Das Asphaltwerk bediente nicht nur Gubadli, sondern auch die Nachbarregionen. Die Geflügelfarm versorgte die Einwohner mit Fleisch- und Fischprodukten. Stein-und Marmorsteinbruch hatte die Bedürfnisse der Bevölkerung gedeckt. Es gab insgesamt 62 Organisationen und Unternehmen in Gubadli. Bis zur Besetzung gab es 21Mittelschule, 15 Schulen bis achte Klasse, und 15 Grundschulen. In Gubadli existierte 111 Kultur-und Bildungseinrichtungen, darunter 60 Bibliotheken, 10 Kulturhäuser , 28 Vereine. Es gab 6 Autoclub. 125 Einzelhändler, 96 Restaurants und kulturelle Einrichtungen dienten die Einwohner. 25 sozialen Einrichtungen arbeiteten mit voller Kapazität. In den 33 Gesundheitseinrichtungen von dem Rayon waren 56 Ärzte und 511 medizinische Mitarbeiter tätig. 4 Krankenhäuser, 5 Ärztezentrum, 54 Medizinstationen, 4 Apotheke stellten sich zur Verfügung der Gesundheit der Menschen. Im Museum für Geschichte und Landeskunde von Gubadli gab es mehr als 5000 einzigartigen Exponaten. Die Kapelle mit dem Namen “Gavur deresi”aus dem 4. Jahrhundert, die Denkmäler mit den Namen “Galali” und “Gojgala”, “Demirtschilar Turbesi” (Grab) aus dem 14. Jahrhundert, die 205 Yaddan Çıxmaz Qarabağ Brücken “Haji Bedel” und “Lalesar”, sowie andere historische Denkmäler in den Dörfern Ajin, Jusiphbajli, Sejtas, Garagatschli, Khotschamsakhli sind in der besetzten Zone geblieben.

Bərgüşad çayı sakit axmır.... Əfqanı görəndə “Axı niyə bu uşaqlar yurd yuvalarını kimlərinsə sözləri ilə başa salmalıdırlar?” sualına cavab axtarırıdım. Elə bil Əfqan məni eşitdi. Nə bilim ilk cümləsi ilə sualıma cavab verdi.Əfqan: -Bizim tərəfl ərin təbiəti, torpağı yaxşı olub, insanları isə mərd, zəhmətkeş ona görə düşməni çoxdur el obamızın. Ərazimizdən axan çaylardan nədənsə mənim fi krimdə Bərgüşad çayı qalıb. Atamgil deyir ki, gecə vaxtı bu çayda Əfqan Əhmədov 16 yaş öz sürətini görə bilərdin. Mən atamla şagird danışıram Qubadlı haqda. Onun dediklərini unutmamağa çalışıram. İstəyirəm yaddaşımda qalsın ki, düşmənlə üzüzə gəlsəm bilim nə etməliyəm.MƏN: -Nə etməlisən ki?- Layiqli cavabların verməliyik. Atama ancaq orda olan qəhrəmanlardan danışmasını istəyirəm. Soruşursunuz ki, “Doğma yurdun xatirənə necə həkk olub?. ”Mən Qubadlını o torpaq uğrunda ölən qəhrəmanların sifətləri ilə xatırlayıram. Düzdür, anamgil təbiətindən, gözəlliklərindən danışırlar. Amma mən o oğlanları unutmaq istəmirəm. Onlardı mənim üçün Qubadlı. Yəqin bilirsiniz, Qaçaq Nəbi də bizim mahaldan olub. Kəndimizi görmək istəyirəm, niyə istəmirəm ki? Amma o igidlərə layiq oğul kimi görmək istəyirəm. Hərbə gedəcəm. Bu qədərdir mənim deyəcəklərim. Əfqanın fi kirlərini ondan əvvəl sözünü döyüşdə deyən igidlərin bəzilərinin yalnız Milli Qəhrəman alanların adını çəkməklə yekunlaşdırmaq istədim. Allah bütün şəhidlərə rəhmət eləsin!

206 Yaddan Çıxmaz Qarabağ Qubadlıdan olan Azərbaycan Respublikasının Milli Qəhrəmanları: 1.Əliyev Əliyar Yusif oğlu

2.Ağayev Bəylər Tapdıq oğlu 3.Atakişiyev Aslan Qabil oğlu 4.Axundov Səfa Fətulla oğlu 5.Əliyev Ələkbər Həsən oğlu 6.Kərimov Kazımağa Mövsüm oğlu 7.Məmmədov Aqil Səməd oğlu 8. Mirzəyev Kərəm Ərşad oğlu 9. Əliyev Vasili Əhməd oğlu 10. Cəbrayılov Fəxrəddin Mövsüm o.

Bergüşad çayı sakin akmıyor ....

Afgan Ahmedov , 16 yaş, öğrenci

Afganı görünce "Neden bu çocuklar yurt yuvalarını birilerinin sözleri ile başa salmalıdırlar?" Sorusuna cevap arıyor. Sanki Afgan beni duydu. Ne bileyim ilk cümlesi ile soruma cevap verdi. Afgan: - Bizim tarafların doğası, toprağı iyi olup, insanları ise mert, emeksever ona göre düşmanı çoktur el obamızın. Yurdumuzdan akan nehirlerden nedense benim aklımda Bergüşad çayı kalıp. Babamlar diyor ki, gece vakti bu çayda kendi hızını görmeliydin. Ben babamla konuşuyorum Gubadlı hakkında. Onun dediklerini unutmamaya çalışıyorum. İstiyorum hafızamda kalsın ki, düşmanla yüz yüze gelsem bilim ne yapmalıyım.

BEN: Ne yapmalısın ki?

- Gerekli cevaplarını vermeliyiz. Atama ancak orda olan kahramanlardan konuşmasını istiyorum. Soruyorsunuz ki, "Doğma yurdun hatirana nasıl oyulmuş?. "Ben Qubadlını o toprak uğrunda 207 Yaddan Çıxmaz Qarabağ ölen kahramanların sıfatları ile hatırlıyorum. Doğrudur, anemler doğasından, güzelliklerinden konuşuyorlar. Ama ben o oğlanları unutmak istemiyorum. Onlardı benim için Gubadlı. Belki biliyorsunuz, Kaçak Nebi de bizim ilde olup. Köyümüzü görmek istiyorum, neye de istemiyim ki? Ama o askerlere layık oğul gibi görmek istiyorum. Harbe gedecem. Bu kadardır benim deyebileceklerim. Afkanın görüşlerini daha önce sözünü savaşta diyen yiğitlerin bazılarının sadece Milli Kahraman alanların adını çekmekle özetlemek istedim. Allah tüm şehitlere rahmet eylesin!

Kubadlı'dan olan Azerbaycan Cumhuriyeti'nin Milli Kahramanları:

1.Aliyev Aliyar Yusuf oğlu 2.Ağayev Beyler Bulduk oğlu 3.Atakişiyev Aslan Kabil oğlu 4.Axundov Safa Fetulla oğlu 5.Aliyev Alekber Hasan oğlu 6.Kərimov Kazımağa Sezon oğlu 7.Memmedov Akil Samet oğlu 8. Mirzeyev Kerem Erşad oğlu 9. Aliyev Vasili Ahmet o. 10. Cəbrayılov Fahreddin Sezon oğlu.

Губадлы

Афган Ахмедов, 16 лет, ученик

Бяргушад течет неспокойно

Когда я увидела Афгана то подумала «почему эти дети должны рассказывать о родных землях их предков со слов

208 Yaddan Çıxmaz Qarabağ других?». Афган как будто бы услышал меня – потому что первое его предложение было ответом на мой вопрос.

Афган: Природа, земля наших краев была очень хорошей, а люди смелые и трудолюбивые, и потому у нас много недоброжелателей. Из рек, которые протекают по нашему району, почему то особенно запомнилась река Бяргушад. Отец говорит, что ночью в этой реке можно было увидеть свое отражение. Я с отцом говорю о Губадлы. Стараюсь запомнить его слова. Запомнить, чтобы знать, что предстоит сделать при встрече с врагом.

Я: А что должен сделать:

Афган: мы должны дать достойный ответ. Всегда прошу отца рассказать о героизме азербайджанских сыновей в тот период. Вы спрашиваете меня «как в моей памяти сохранился родной край?». Я помню Губадлы в лицах героев, которые погибли защищая эти земли. Правда, мне рассказывали и о красоте, природе Губадлы. Но я не хочу забывать тех сыновей. Губадлы для меня – это они. Наверное знаете, Гачаг Няби также был из наших краев. Хочу увидеть наше село. Но я хочу увидеть свое родное село, будучи достойным тех героев. Я пойду в армию. Вот все что я хотел сказать.

Завершить мысли Афгана я хотела бы перечислением имен национальных героев, вышедших из Губадлы:

1. Алиев Алияр Юсиф оглы 2. Агаев Бяйляр Тапдыг оглы 3. Атакишиев Аслан Габиль оглы 4. Ахундов Сефа Фатулла оглы 5. Алиев Алекпер Гасан оглы 6. Керимов Кязымага Мовсум оглы 7. Мамедов Агиль Самед оглы

209 Yaddan Çıxmaz Qarabağ 8. Мирзаев Кярям Эршад оглы 9. Алиев Васили Ахмед оглы 10. Джебраилов Фахраддин Мовсум оглы

Bargushat river does not flow quietly

Afqan Ahmadov (16 years old)

When I see Afgan I ask to my self that why these people must explain thir own land by the help of others .As if Afgan heard me and his first sentences was answer of my question

Afgan-our land were very productive and people were very brave I think because of that there are a lot of enemies of us.I remember well only Bargushad river among other rives I do not know why my father told that when you looked to the river even at night you could see your face the river was a mirror the pure and clean water I speak with my father about Gubatly and I try to memorize all of thinks what he said in order to know when I see the enemies in front of me

ME-what you must do?

We must show them who we are. I want from my father to speak about heroes who were there and fight I want to see the face of men who fighted for Gubadly.My mother alwas speak about the nature of Gubady but I don’t I want to see the heroes I will go to the army that is all what I wanted to say

210 Yaddan Çıxmaz Qarabağ The National Heroes of Gubadly

1.Aliyev Alyar Yusif oglu

1.Agayev Beyler Taptiq oglu

3.Atakishiyev Alsan Qabil oglu

4.axundov Sefa Fatali oglu

5.Aliyev Alakbar Hasan oglu

6.Kerimov Kazimaga Movsum oglu

7.Memmedov Aqil Semed oglu

8 Mirzeyev Kerem Ershad oglu

9.Aliyev Vasili Ehmed oglu

10.Cebryilov Faxrttin Movsum oglu

Der Fluss Bergushad fließt nicht mehr ruhig…. Afgan Ahmadov 16 Jahre Alt Schüler Als ich Afgan gesehen habe, habe ich eine Antwort auf diese Frage gesucht: „Warum müssen diese Kinder Ihre Dörfer durch die Wörter von anderen Leuten beschreiben“? Wahrscheinlich hat er hat mich gehört und geantwortet: „Ich weiß nicht“, war sein erste Satz. Afgan: Unsere Gegenden hatten sehr schöne Natur, Boden und die Einwohner waren sehr fleißig. Deswegen haben wir viele Feinde. In meiner Erinnerung bleibt nur Fluss „Bergushad“. Mein Vater hat mir immer gesagt, dass man in der Nacht sich in diesem Fluss sehen konnte. Ich spreche mit meinem Vater über Gubadli und versuche nicht zu vergessen, was er mir gesagt hat. Ich will die in meinem

211 Yaddan Çıxmaz Qarabağ Kopf behalten, damit ich weiß, was ich machen werde, wenn ich einen Feind sehe. Ich: Was musst du denn machen? Wir müssen den Feinden anständige Antwort geben. Ich bitte meinen Vater, dass er mir über die Helden spricht. Sie fragen mich: „Wie bleibt Gubadli in meiner Erinnerung?“. Ich erinnere mich Gubadli mit seinen Helden, die dort gestorben sind. Allerdings spricht meine Mutter über die Natur und Schönheit von Gubadli. Ich will aber diese Helden nicht vergessen. Vielleicht Sie wissen, dass Gacag Nabi (Held) auch aus unserem Dorf war. Ich will mein Dorf sehen. Ich werde in die Armee gehen. So viel kann ich Ihnen sagen. Ich beende mein Gespräch mit Afgan und will die Namen einiger nationalen Helden hier nennen. Gott segne alle Märtyrer!

Nationale Helden der Republik Aserbaidschan aus Gubadli 1.Aliyev Aliyar Yusif 6.Karimov Kazımaga Movsum 2.Agayev Beyler Tapdıq 7.Məmmədov Aqil Samad 3.Atakishiyev Aslan Gabil 8.Mirzeyev Karam Arshad 4.Akhundov Safa Fatulla 9.Aliyev Vasili Ahmed 5.Aliyev Alakber Hasan 10.Jabrayılov Fakhraddin Movsum.

Uşaqlıq nağılları.... “Mən Qubadlını görməsəm də, atamın uşaqlıq xatirələrindən, nənəmin, babamın danışdıqlarından öz təsəvvürümdə bir Qubadlı yaratmışam. Qubadlı haqqında danışılan xatirələr mənim üçün uşaqlıq “nağıllarım” olub. -Atamın Bərgüşad çayında necə balıq tutmağından, kənd uşaqları ilə ağır qayalarla çayın ortasında çimmək üçün dərin göl Nəzrin Məmmədli düzəltmələrindən bəhs edən 16 yaş xatirələrini çox sevirəm. Onun şagird ürək ağrısı ilə danışdığı bu hadisələr mənim o yerləri görmək arzumu

212 Yaddan Çıxmaz Qarabağ daha da artırır. Babam da bu çayda çoxlu növdə balıq olduğunu, hətt a Qubadlıdan gələndən sonra elə dadlı balıq yemədiyini deyir. Babamın Qubadlıdakı bağında 200 dən çox meyvə ağacı olub. O ağacların hər birinin adı, barı babamın yadındadır. Onlara baxanda anlayıram ki, insanlar o torpaqlarda ev, mal-mülklə yanaşı heç vaxt geri qaytara bilməyəcəkləri ÖMÜR qoyublar. Babamın qabarlı əllərinin həyat verdiyi ağacdan indi erməninin bar götürdüyünü düşünəndə keçirdiyim hissləri ifadə eləməkdə çətinlik çəkirəm. Çox istəyirəm ki, Qubadlı tezliklə işğaldan azad edilsin, yeni Qubadlının yaradılmasında bizim də əməyimiz olsun. Amma arzu etmək azdır, bunun üçün əlimdən gələni etməyə də hazıram. Çünki, nənəmlə babamın Qubadlını yenidən görməklərini arzulayıram. Deyirlər ”Torpaq güclüdür” .... Mənə elə gəlir ki, hər bir insan öz doğma yurd yuvasından ilham alanda daha güclü , daha yaradıcı olur. Azərbaycanımızın, müstəqilliyimizin daim olması üçün gücümüzü doğma torpağımızdan alacağıq.

Çocukluk masalları ....

"Ben Gubadlını görmesem de, babamın çocukluk anılarından, anne annemin, babamın konuşmalarından kendi düşüncemde bir Gubadlı yaratmışam. Gubadlı hakkındasözkonusu anılar benim için çocukluk "nağıllarım" olup.

Atamın Bergüşad çayında nasıl balık tutmanın, köy çocukları ile ağır kayalarla çayın ortasında yıkanmak için derin göl düzəltmələrindən bahs eden anılar çok seviyorum. Onun kalp ağrısı ile konuştuğu bu olaylar benim o yerleri görmek arzumu daha da artırıyor. Babam da bu çayda çok türde balık olduğunu, hatta a Gubadlı'dan geldikten sonra öyle lezzetli balık yemediğini söylüyor. Babamın Gubadlı'dakı bağında 200'den fazla meyve ağacı olup. O ağaçların her birinin adı,barı babamın yadındadır. Onlara bakınca

213 Yaddan Çıxmaz Qarabağ anlıyorum ki, insanlar o topraklarda ev, mal-mülk birlikte asla geri iade edemeyecekleri ÖMÜR qoyublar.

Babamın kabarlı ellerinin hayat verdiği ağaçtan indi Ermeni'nin bar aldığını düşününce geçirdiğim hisleri ifade elemekde zorlanıyorum.

Çok istiyorum, Gubadlı yakında işgalden kurtalsın, yeni Gubadlı'nın oluşumunda bizim de emeyimiz olsun. Ama arzu etmek azdır, bununiçin elimden geleni yapmaya da hazırım. Çünkü, anne annemle dedemin Gubadlı'nı yeniden görmelerini diliyorum. Diyorlar "Toprak güçlüdür" .... Bana öyle geliyor ki, her bir insan kendi öz yurt yuvasından ilham alanda daha güçlü, daha yaratıcı olur. Azerbaycanımızın, bağımsızlığının daim olması için gücümüzü doğma toprağımızdan alacağız.

Назрин Мамедли, 16 лет

Ученица

Сказки детства

«Я не видела Губадлы, но благодаря рассказам бабушки, дедушки я в своем воображении создала свой Губадлы. Воспоминания о Губадлы, которые рассказывали для меня были словно «сказками» детства.»

«Люблю рассказы отца о том как они с друзьями на реке Бяргушад удили рыбок, о том, как соорудили из больших камней на реке своеобразное озеро чтобы плавать. Он рассказывал обо всем этом с болью на сердце и это прибавляло во мне желание увидеть эти места. Дедушка также рассказывает, 214 Yaddan Çıxmaz Qarabağ что в реке Бяргушад было много видов рыб и даже то, что после оккупации Губадлы он не ел такую вкусную рыбу. В саду дедушки в Губадлы было более 200 видов деревьев. Название каждого дерева, вкус их плодов – дедушка помнит все это. Когда смотрю на этих людей, то понимаю, что помимо имущества оставленного на родной земле, они оставили на этой земле еще кое-что, которое уже никогда не вернуть – они оставили там ЖИЗНЬ. Чувства, которые испытываю когда думаю о том, что плоды деревьев, посаженных мозолистыми руками дедушки, пробуют оккупировавшие наши земли армяне, не могу описать. Очень хочу скорейшего освобождения Губадлы и чтобы в восстановление нового Губадлы смогли внести свой вклад и мы. Но, желать этого недостаточно, я готова ради этого на все. Потому что очень хочу, чтобы дедушка с бабушкой вновь увидели Губадлы. Говорят «земля очень сильная»… Мне кажется, что каждый человек, когда получает вдохновение от родной земли становится более сильным и творческим. Для того, чтобы Азербайджан, наша независимость стало вечным мы должны получать силу от родной земли».

Childhood tales .... Nazrin Mammedli 16 years old Puple " I have not seen Gubadly , I know there from childhood memories of my father , my grandmother , my grandfather spoke about Gubadlya lot. Gubadly is my childhood tales I have told how to keep the fish in the river Bargushade in the river. rocks hard with the village children about the memories I love duzəltmələrindən deep lake . She speaks with a heavy heart , he places the events of my desire to see further increases . Many types of fish in this river that my grandfather , even after a Gubadly says it did not eat the delicious fish . More than 200 fruit trees in the garden of my grandfather we had in Gubadly . The name of each tree , remember my grandfather's

215 Yaddan Çıxmaz Qarabağ bar . Looking at them , I understand that the people of the land, houses , livestock, as well as the substance of life that they will never return .. But it is not enough to wish for it, I am ready to do my best . Because the grandparents of my grandfather wish to see Gubadly They say, " The land is strong " .... It seems to me that when a man is inspired by his native country, it becomes more and more creative .We will get the power from our land and it will continue

Die Märchen von der Kindheit…. Obwohl ich Gubadli nicht sah, erschuf ich eine Gubadli in meinen Vorstellungen von den Erzählungen meiner Großeltern und Erinnerungen der Kindheit von meinem Vater. Die sind alle meine “Kindheitsmärchen“ gewesen. Mir gefallen die Erinnerungen meines Vaters sehr, wie sie im Fluss Berguschad Fische fingen, wie sie für Baden ein See mit Steinen mitten im Fluss machten. Seine Erzählungen, die er mit gebrochen Herzen erzählt, erhöht meine Wunsche, diese Orte zu sehen. Mein Großvater sagt, dass es in diesem Fluss verschiedene Fischarten gab, und seitdem er hier ist, aß er keine leckeren Fische wie in Bergüschad. Im Garten meines Großvaters in Gubadli gab es über 200 Obstbäume. An die Namen von jeden Bäumen und die Ernten von jeden Bäumen erinnert sich mein Opa noch jetzt genau. Wenn ich sie sehe, denke ich mir, dass sie dort nicht nur Häuser, Geld, Gut hinterlassen haben, sondern auch „das Leben“, das sie nicht mehr zurücknehmen können. Mir fällt schwer auszudrücken, dass die Armenier jetzt die Ernte benutzen, die mein Großvater mit verhornten Händen selbst gepflanzt hatte. Ich will sehr, dass in kurzem Gubadli von der Okkupation befreit sei, und beim Neuschaffung von Gubadli wir selbst helfen könnten. Aber wollen und wünschen ist nicht genug, ich bin auch bereit, selbst alles machen, was ich kann, weil ich meine Großeltern wieder Gubadli sehen können. Man sagt, dass Land Kraft ist … Ich glaube, jeder Mensch, der von seiner Heimat inspirieren kann, ist kräftiger, mutiger und kreativer als andere. Wir werden unsere Kraft von unserem Land bekommen, um die dauerhafte Selbständigkeit und Aserbaidschan zu schaffen…

216 Yaddan Çıxmaz Qarabağ

ZƏNGİLAN İşğal olunmuşdur – 1993-cü il 29 ktyabr Ərazisi – 707 km2 Əhalinin sayı – 35500 Şəhid olmuşdur – 191 Əlil olmuşdur – 110 Milli qəhrəmanlar – 2 Erməni işğalçıları tərəfindən dağıdılmış, yandırılmış və talan olunmuşdur: • Mədəni-məişət obyekti – 138 • Qəsəbə və kənd – 81 • Tarixi abidə – 13

Rayon şm-qərbdən Ermənistan, cənub və cənub-qərbdən İranla həmsərhəddir. Sahəsi 707 km2. Əhalisi – 35 minə yaxındır. Mərkəzi Zəngilan şəhəridir. Rayonda 1 şəhər, 1 şəhər tipli qəsəbə, 83 kənd və qəsəbə var. Əhalisinin orta sıxlığı 1 km2-də 40 nəfərdir (1979). İri yaşayış məntəqələri Zəngilan şəhəri, şəhər tipli Mincivan qəsəbəsidir. Rayonun əsas təsərrüfatı üzümçülük, tütünçülük, heyvandarlıq və taxılçılıqdır. Rayonda 5 kolxoz, 9 sovxoz var idi(1979). Kənd təsərrüfatına yararlı torpaqları 33.0 min ha-dır (1978). Kolxoz və sovxozlarda 7.3 min qaramal (o cümlədən 1.7 min inək və camış), 21,2 min davar var idi. (1979). Baramaçılıqlı məşğul olunurdu. Rayonda sovxoz-istehsalat birliyi, Respublika dövlət Kənd təsərrüfatı İstehsal-texniki Təminat komitəsinin şöbəsi var idi. Meşə təsərrüfatı yaradılmışdır. Rayonun ərazisində Bakı-Yerevan dəmir yolu (Mincivan-Qafan qolu ayrılır), İmişli-Laçın magistral şose yolu keçir.

217 Yaddan Çıxmaz Qarabağ Zengilan

29 Ekim 1993 işgal edilmiştir

Yüzölçümü - 707 km2 Nüfusu - 35500 Şehit olmuştur - 191 Engelli olmuştur - 110 Milli kahramanlar - 2

Ermeni işgalcileri tarafından yıkılmış, yakılmış ve talan edilmiştir:

• Kültürel evler 138 • Kasaba ve köy 81 • Tarihi anıt 13

İl küzey-batıdan Ermenistan, güney ve güneybatıdan İran'la çevrilidir. Alanı 707 km2. Nüfusu - 35 bine yakındır. Merkezi Zengilan şehridir. İlde 1 şehir, 1 kasaba, 83 köy var. Nüfusunun ortalama yoğunluğu 1 km2 de 40 kişidir (1979). İri yerleşim yerleri Zengilan şehri, şehir tipi Mincivan kasabası.

İlin esas ekomik özelliklerine bağcılık, tütüncülük, hayvancılık ve tahılcılık ait. İlde sovet döneminde 5 kolhoz, 9 sovhoz vardı (1979). Tarıma uygun toprakları 33.0 bin ha 'dır (1978). Kolxoz ve sovxozlarda 7.3 bin qaramal (dahil 1.7 bin inek ve manda), 21,2 bin davar vardı. (1979). Baramaçılıklı da gelişim sağlamışdı. İlde sovhoz-üretim birliği, Cumhuriyet devlet Tarımsal Üretim teknik Teminat komitesinin şubesi vardı. Ormancılık alanı yaratılmıştır. İlin arazisinde Bakü-Erivan demiryolu (Mincivan-Kapan kolu ayrılır), İmişli-Laçın karayolu geçmektedir.

218 Yaddan Çıxmaz Qarabağ

Зянгилан

Оккупирован – 29 октября 1993 года Территория – 707 км2 Численность населения – 35500 Стали шехидами – 191 Стали инвалидами – 110 Национальные герои –2

Армянскими оккупантами было уничтожено и разграблено:

• Культурно-бытовые объекты - 138 • городов, поселков и сел – 81•исторических памятников – 13

Зянгилан граничит с северо-запада с Арменией, с юга и юго- запада с Ираном. Площадь составляет 707 км2, население – 35 тыс. Центр – город Зянгилан. На территории района расположены 1 город, 1 поселок городского типа, 81 сел и поселков. Средняя плотность населения составляет 40 человек на 1 км2. Крупными населенными пунктами являются город Зянгилан и поселок Минджеван. Основными отраслями экономики района являются виноградарство, табаководство, животноводство и зерноводство. На территории района действовали 5 колхозов и 9 совхозов (1979 г.) Площадь пригодных для сельского хозяйства земель составляет 33 гектара (1978 г.) В колхозах и совхозах было 7,3 тыс. крупнорогатого скота (в т.ч. 1,7 тыс коров и буйволов), 21,2 тыс. мелкого рогатого скота (1979 г.). В районе было развито шелководство, действовали совхозно-производственное объединение, отдел Республиканского Сельскохозяйственного комитета по производственно-техническому обеспечению, было создано Лесное хозяйство. По территории района проходили железная дорога Баку-Ереван (отделялась ветка Минджеван- Гафан), магистральная дорога Имишли-Лачын.

219 Yaddan Çıxmaz Qarabağ

ZANGILAN

Occupied - October 29 , 1993 Area - 707 km2 Population - 35500 Martyrs - 191 Disabled persons – 110 National Heroes - 2 Destroyed by Armenians , were burned and looted : • cultural and social objects - 138 • settlements and villages - 81 • Historical monuments - 13

The region is bordering with Armenia from the north-west, and from the south and the south west bordering with Iran. The size of the territory is 707km2, Population is 35 000. The center of the region is Zangilan city. There are one city, one city type settlement, 83 villages and settlements, average density of population for one 1km is 40 persons (1979.) The biggest populated settlements are Zangilan city and Minjivan settlement.

The main industry of the region is vinery, tobacco production, animal breeding, silk and grain cultivation. There were 5 collective farms 9 sovkhozs in the region (1979).

The size of the lands which is appropriate for agrarian purposes is 33 000 hectares. (1978) There was sovkhoz type Production Union in Republic level. There was established forestry industry. There was Baku-Yerevan railway and Imishly-Lachin highway.

220 Yaddan Çıxmaz Qarabağ

Zengilan Wurde okkupiert – am 29. Oktober 1993 Fläche - 707 km2 Einwohner - 35500 Märtyrer - 191 Behinderten - 110 Von Armeniern zerstört, verbrannt und geplündert: • kulturelle und soziale Objekte - 118 • Siedlungen und Dörfer - 81 • Historische Denkmäler - 13 Zengilan grenzt an Armenien aus Nord-Westen, Iran aus Süd und Süd-Westen. Die Gesamtfläche beträgt 707 km2 und 35500 Einwohner lebten dort. Das Regionszentrum ist Stadt Zengilan. In der Region gibt es eine Stadt, eine Stadtsiedlung, 83 Dörfer und Siedlungen. Durchschnittliche Bevölkerungsdichte ist mit 40 Menschen pro Quadratkilometer (1979). Die größten Orte sind Stadt Zengilan und Stadtsiedlung Mincivan. Die Landwirtschaft Zengilan besteht aus Viehzucht, Weinbau, Getreide und Tabak. In der Region gab es 5 Kolchosen und 9 Bauernhöfe (1979). Der Ackerboden betrug 33 ha. (1978). In den Kolchosen und Bauernhöfen gab es 7,3 Tausend Rinder (sowie 1,7 Tausend Kühe und Büffel), 21,2 Tausend Schafe (1979). Seidenraupe wurde getätigt. In der Region gab es Bauernhofkollektiv, Landwirtschaftliche –Technische - Versorgung - Abteilung der Republik. Waldwirtschaft war gegründet. Im Regionsgebiet gab es Eisenbahn Baku-Yerewan und Autobahn Imischli-Lachin.

Kaş orda olaydıq.... Özünü riyaziyyat sahəsində sınamaq istəyir. Təranə güvən verən səsi ilə diqqətimi çəkdi. Nə istədiyini bilən, mərd gənc xanım. “Mən Zəngilandan danışmaq istəyirəm.” deyən müsahibim danışmağa başlayanda heç vaxt olmadığım bu yer haqda düşünməyə başladım.

221 Yaddan Çıxmaz Qarabağ Mən ən çox atamın, anamın böyüdüyü yerləri görmək istəyirəm. Valideynlərimin toy kasetinə tez-tez baxıram. Elə bilirəm ki, o kasetdəki adamları görəndə Zəngilanı görürəm. Düzdür anamgil baxanda çox heyfi slənirlər. Oradakı adamları xatırlayırlar. O günləri arzulayırlar. Anamın “Kaş orda olaydıq” sözlərindəki kədəri duyuram. Narahat oluram. O Zəngilandan ötrü çox darıxır... Təranə Ələsgərova 17 yaş Bir də Zəngilanı görən şagird yaşlıların orda torpağa tapşırılmaq üçün dua etmələri də diqqətimi çəkib. Özlərinə ölüm arzulayırlar. Onların ölüm həsrəti məni qorxudur. Yaşlı nənələr, babalar Zəngilanda dəfn olunmağı, orada əbədi olaraq gözlərini yummağı elə ürəkdən arzulayırlar ki, çaşıram. Sevginin böyüklüyü məndə qəribə hisslər oyadır. Görmədiyim yurdumun bu qədər böyük sevgiylə sevilməsinin səbəbi görəsən nədir? Təbiəti yoxsa insanları.... Yəqin ki, Zəngilanı görsəydim mən bu suala cavab axtarmazdım, bilərdim niyə neçə illər keçməsinə baxmayaraq mənim ailəm, anadan olduqları yerə qayıdacaqları günü gözləyir. Hamıdan çox anam istəyir qayıtmağı, yadına düşür o yerlər. Bilirsiniz, atam, anam Zəngilandan o qədər danışıblar ki, hərdən mənə elə gəlir ki, orada yaşamışam. Anam tez-tez xatırlayır Zəngilanı. Onun söhbətləri ümumiyyətlə maraqlı olur, amma Zəngilandan danışanda mənə elə gəlir ki, bu söhbət heç vaxt qurtarmaz. Anam əmindir ki, Zəngilanın camaatı tam başqadır. “Çox mehriban idik” -deyir anam. Evimizdə Mustanlı, Məmmədbəyli kəndlərindən söz açılanda ən əsas adamlardan danışırlar. Onların həsrətini duyuram söhbətlərdə. Mən müharibənin insanlara yaşatdıqları, onların bəzilərinin ölümü ilə xatırlayıram Zəngilanı. Kaş bu qədər adam ölməyəydi.

222 Yaddan Çıxmaz Qarabağ Keşke orda olaydık, orda öleydik ..... Tarane Alesgerova 17 yaşında Kendini matematik alanında denemek istiyor. Terane güven veren sesi ile dikkatimi çekti. Ne istediğini bilen, mert genç hanım. "Ben Zengilan'dan konuşmak istiyorum." diyen müsahibim konuşmaya başladığında hiç olmadığım bu yer hakkında düşünmeye başladım. Ben en çok babamın, annemin büyüdüğü yerleri görmek istiyorum. Valilerimin düğün kasetinə sık sık bakıyorum. Öyle biliyorum ki, o kasetteki adamları görünce Zəngilan'ı görüyorum. Doğru annemler bakınca çok kederlenirler. Oradaki adamları hatırlıyorlar. O günleri arzuluyorlar. Annem "Keşke orda olsaydık" sözlerindeki üzüntüyü duyuyorum. Rahatsız oluyorum. O Zengilan'dan dolayı çok özlüyor ... Bir de Zəngilan'ı gören yaşlıların orda toprağa gömülebilmeleri için dua etmeleri de dikkatimi çekti. Kendilerine ölüm arzuluyorlar. Onların ölüm özlemi beni korkutuyor. Yaşlı nineler, dedeler Zengilan`da cenaze olunmağı, orada ebediyen gözlerini yummağı öyle yürekten arzu ediyorlar ki, şaşırıyorum. Sevginin büyüklüğü bende garip duygular uyandırır. Görmediğim yurdumun bu kadar büyük sevgiyle sevilmesinin sebebi acaba nedir? Doğası yoksa insanları .... Muhtemelen Zəngilan'ı görseydim ben bu soruya cevap aramazdım, bilirdim neden yıllar geçmesine rağmen benim ailem, doğdukları yere dönecekleri günü bekliyor. Herkesten çok annem istiyor dönmeyi, aklına gelir o yerler. Biliyorsunuz, babam, annem Zengilan hakkında o kadar danışıblar bazen bana öyle geliyor ki, orada yaşadım. Annem sık sık hatırlar Zəngilan'ı. Onun konuşmaları genellikle ilginç oluyor, ama Zengilan hakkında konuşurken bana öyle geliyor ki, bu sohbet hiç bitmez. Annem inanıyor, Zəngilan'ın cemaati tam başkadır. "Çok iyi idik" diyor annem. Evimizde Mustanlı, Memmedbeyli köylerinden söz açıldığında en önemli adamlardan konuşuyorlar. Onların özlemini duyuyorum sohbetlerde. Ben savaşın insanlara yaşatdıqları, onların

223 Yaddan Çıxmaz Qarabağ bazılarının ölümü ile hatırlıyorum Zəngilanı. Keşkebukadarkişi ölmezdi.

Хоть бы мы были там…

Хочет испытать себя в области математики. Тарана привлекла меня своим уверенным голосом. Юная и смелая девушка, которая знает, чего хочет. Когда моя собеседница сказала, что хочет рассказать о Зянгилане я невольно задумалась о тех местах, которые никогда прежде не видела. Больше всего я хочу увидеть места где выросли мои отец и мама. Я часто смотрю видеокассету с записью свадьбы моих родителей. Когда вижу людей в этой записи, я словно вижу Зянгилан. Правда, родители смотрят эту видеозапись с чувством сожаления. Они вспоминают людей, которые в видеозаписи, мечтают о тех днях. Я чувствую грусть в словах матери «хоты бы мы были там». Беспокоюсь. Она очень скучает по Зянгилану. Еще мое внимание привлекло то, что многие пожилые люди, родившиеся и жившие в Зянгилане, мечтают о том чтобы их похоронили там. Они желают себе смерти. Их тоска по смерти меня пугает. Пожилые бабушки, дедушки так сокровенно мечтают о том чтобы умереть и быть похороненными на родной земле, что я путаюсь. Величие любви вызывает у меня странные ощущения. В чем, интересно, причина того что эти люди так любят никогда не виданные мною родную землю? Природа или люди…Может быть, если бы я видела эти места то ни искала бы ответа на этот вопрос и я знала бы почему моя родня несмотря на прошедшие годы с нетерпением ждет того дня когда вернуться на свою Родину. Знаете ли, отец и мама столько говорили о Зянгилане , что иногда мне кажется, что я и сама там жила. Мать часто вспоминает о Зянгилане. Ее беседы всегда бывают интересными, но когда она говорит о Зянгилане, мне кажется, что это беседа никогда не завершиться. Мать уверена, что жители Зянгилана совершенно другие. «Мы были очень

224 Yaddan Çıxmaz Qarabağ дружны», - говорит мама. Когда у нас дома говорят о селах Мустанлы, Мамедбейли, в первую очередь говорят о видных людях этих сел. В их беседах чувствуется их тоска. Страданиями и смертью я вспоминанию Зянгилан. Хоть бы не погибло так много людей.

Iwouldwishtobethere…. Tarana Alasgarova (17 years old) She wants to be a specialist in the field of Mathematics.She attracted my attention by her strong voice. She is a young woman who knows what she wants. When my interview opponent started with words that “I want to talk about Zangilan”, this expression made me think about the places where I have never been to.I mainly would like to see the places where my mother and father were. I frequently watch the wedding tapes of my parents. While watching the people in this tapes as if I see Zangilan. Of course, when my parents watch this, they very much get regretted and remember those people, wish those days. I do feel the sadness in the voice of mom when she says: “Would be great if we could be there”. She misses Zangilan very much… Also the pray of aged people regarding being buried in Zangilan attracted my attention. They with death to themselves. I am scaring of their death wishes. Actually I am getting confused of these aged peoples’ desire of being dead and buried in their own native lands. Such huge love creates strange feelings inside of me. I wander what is the reason of this huge love to the lands of mine which I have never seen? Is it nature or people…. If I could see Zangilan by myself I would never search answers for these questions. It would be easier to understand why my family is so eager to wait for seeing their native lands, my mom wants more to be back there, she frequently remembers those places.You know, my parents talk so much about Zangilan, it gives such feeling as if I have already been there. My mother frequently speaks about Zangian, her conversations 225 Yaddan Çıxmaz Qarabağ are usually interesting, however she speaks about Zangilan, it seems to me that it would never end up. She is sure that the people of Zangilan is different. My mom says that we used to be very kind to each other. When we start to talk about the villages of Musanly and Mammadbayli, we usually talk about the people of those villages. I remember Zangilan through the death of people which suffered from the war. I would wish that not so many people got killed.

Sei ich dort und sterbe auch dort…. Tarana Alasgarova 17 Jahre Alt Will sich im Bereich Mathematik testen Tarana zog meine Aufmerksamkeit mit ihrer mutigen Stimme. Sie weiss, was sie will. Sie ist eine junge mutige Dame. „Ich will über Zengilan sprechen“ fing Sie an und ich stellte mir den Ort vor, wo ich nie gewesen war. Am liebsten will ich die Orte sehen, wo meine Eltern aufgewachsen sind. Ich sehe mir die Hochzeitaufzeichnung an. Wenn ich diese Leute sehe, habe ich so Gefühl, dass ich Zengilan sehe. Meine Eltern sind immer traurig, wenn sie dies sehen. Die erinnern sich an diese Leute und wünschen sich diese Tagen wieder. Ich spüre Trauer in seinen Wörtern. Ich mache Sorgen für Sie. Sie vermisst Zengilan sehr… Die alten Leute, die Zengilan gesehen haben, wünschen sich, dass sie dort sterben. Ich mache Sorgen. Ich bin erstaunt, dass sie es mit ganzem Herzen wünschen. Ich bekomme ein seltsames Gefühl, wenn ich so eine große Liebe sehe. Was ist denn Grund für eine solche Liebe? Die Natur oder die Menschen….. Sicherlich, würde ich auf diese Frage keine Antwort suchen, wenn ich Zengilan gesehen hätte. Und wusste ich, warum meine Eltern auf den Tag warten, wieder dorthin zurückzukehren, obwohl so viele Jahre her sind. Vor allem möchte meine Mutter zurückkehren, sie erinnert sich an diese Orte. Wissen Sie, meine Eltern haben mir so viel über Zengilan gesprochen, dass ich manchmal so ein Gefühl habe, als ob ich auch 226 Yaddan Çıxmaz Qarabağ dort gewohnt hatte. Meine Mutter erinnert sich sehr häufig an Zengilan. Ihr Gespräch ist immer interessant und ich denke, dass ihr Gespräch über Zengilan nie enden wird. Meine Mutter ist sicher, dass die Menschen aus Zengilan ganz anders waren. „Wir waren sehr freundlich zueinander“-sagt meine Mutter. Wenn es um Mustanli und Memmedbeyli Dörfer geht, sprechen die über wichtige Personen. Ich spüre Sehnsucht in den Gesprächen. Ich erinnere mich an, was dieser Krieg den Menschen Erlebt hat. Sei es nicht so viele Menschen sterben….

Zəngilanın naxışı… - Elnur Zəngilandan danışa biləcək sən? - Nə danışmalıyam? - Səncə Zəngilan necə bir yer idi?- Anamın naxışları kimi bir yer...

Əslində bu qarabuğdayı, gözlərindən dəcəllik yağan oğlandan belə cavab gözləmirdim. Amma gözləmədiyim halda Elnur Bulutxanov maraqlı bir söhbətin iştırakçısı 15 yaş oldum. şagird Atam deyir ki, müharibə başlamazdan əvvəl yaxşı yaşayırdıq. İnsanlar mehriban, mərd, torpaq bərəkətli, günlərimiz şən, xoşbəxt keçirdi. Sizi Zəngilanın təbiəti, qoruqları, tarixi abidələri yox, insanların xatirələri maraqlandırırsa, mənim güllə ilə bağlı xatirəm var, onu danışım. Atam deyir ki, Zəngilanı müharibəyə qədər bir, müharibə vaxtı tamam başqa xatırlayır. O əsasən yurdun müdafi əsinə qalxan qəhrəmanlardan danışır. Bir də atamın başının üstündən keçən, bəlkə də onu bizdən ala biləcək güllə ilə bağlı da danışıb atam. Atam “Güllənin səsi hələ də qulağımdadır”- deyəndə həyəcanlanıram, amma atamdan gizlədirəm həyəcanımı. Sevinirəm ki, güllə boşa çıxıb.... Sonra da düşünürəm ki, gör nə qədər güllə boşa çıxmayıb?

227 Yaddan Çıxmaz Qarabağ Neçə nəfərin atası indi onun yanında deyil.... elə mənim ətrafımda da elə uşaqlar var. Atalarını düşmən gülləsi ilə itirənlər var. Bax, onları yadıma salıram Zəngilan haqda danışanda. Müharibəyə qədər Zəngilan isə mənim üçün anamgilin toxuduğu xalçalardır. Anam deyir ki, gözəl meşələri olub, Zəngilanın. Anam doğma Şəfi bəyli kəndindən elə atamın doğulub boya başa çatdığı Gennik kəndin də danışır. Xalça toxumaqlarından söz açanda gözləri elə qəribə parıldayır. Mənim naxışlardan başım çıxmır, amma anam deyir ki, Zəngilan xalçalarının özünəməxsus naxışları olub. İpləri də ki təbii yolla boyayıblar. Ona görə də xalçalar daha rəngli, daha gözəl alınırmış. Anam daha xalça toxumur. Mən isə düşünürəm ki, hələ gənc qız ikən onun toxuduğu xalçalardan hər hansı birini ona gətirsəm, anam necə xoşbəxt olar?...... Mən əminəm ki, Elnur bu sualın cavabını bilir. Amma o bilmir ki, övladlarının onları xoşbəxt etmək haqda düşünmələri belə anaları xoşbəxt etməyə yetər. Analar tək xalçalara yox, ürəklərindəki sevgi ilə başımıza toxundurduqları əlləri ilə ömrümüzə də əbədi naxışlar vurular. Kaş analar naxış vurmaqdan küsməsinlər. Anaların əllərinin istisi ilə əsl sənət əsərinə çevrilən və əsasən Zəngilan xalçalarında rast gəlinən bir naxışdan da danışım sizə. Cecimlər – üfüqi dəzgahlarda toxunurdu. Cecimlərin eni 35-40 sm-dən, uzunluğu isə 15-16 m-dən çox olmurdu. Bu ölçülər toxuculuq texnikasının özünəməxsus xüsusiyyətləri ilə şərtlənirdi. Cecimi qalan xovsuz xalçalardan fərqləndirən xüsusiyyət odur ki, onun səthini arğac ipləri deyil, rəngli əriş ipləri formalaşdırır, bunlar elə seçilir ki, müxtəlif endə müxtəlif rəngli şaquli zolaqlar yaradır. Ornamental baxımdan cecimlərin iki variantı: saya və ornamentli şaquli zolaqları olan cecimlər fərqlənir. Ornamentli zolaqların naxışları xüsusi naxış ipi, yaxud xalq arasında “bic kücü” adlandırılan “kücü ağacı”nın əlavə elementlərinin köməyi ilə vurulur. Cecimlərin istehsalı üçün quzuların yaz yunundan, güzəmdən alınan, cecimə yumşaqlıq və parlaqlıq verən nazik xalça ipindən istifadə olunurdu. Çox zaman cecimləri xam ipək, yaxud adi ipək materialından toxuyurdular. Məişətdə cecimdən döşək və döşəkçə üzü, heybə, pərdə, ibadət xalçası, örtük kimi, eləcə də kişi və qadınlar üçün üst paltarları tikməkdən ötrü istifadə edilirdi. Cecimləri xüsusi zövqlə toxumağa çalışırdılar, onlar öz gözəlliyi ilə diqqəti cəlb edirdi. Cecimlərin

228 Yaddan Çıxmaz Qarabağ istehsal mərkəzləri Bərdə, Ağcabədi, Ləmbəran, Şamaxı, Naxçıvan, Cəbrayıl, Şuşa, Ordubad, Zəngilan və Zaqataladır.

Zəngilanın deseni ... ..

Elnur Buluthanov 15 yaşında

öğrenci

-Elnur Zengilan hakkında konuşa bilirmisin?

Ne konuşmalıyım?

- Sence Zengilan nasıl bir yerdi?

-Anamın desenleri gibi bir yer ......

Aslında bu esmer, gözlerinden yaramazlık yağan oğlandan şöyle cevap beklemiyordum.

Ama beklemediğim halde ilginç bir sohbetin tarafı oldum. Babam diyor ki, savaş başlamadan önce iyi yaşıyorduk. İnsanlar sevecen, mert, toprak bereketli, günlerimiz neşeli, mutlu geçirdi. Sizi Zəngilan'ın doğası, korukları, tarihi anıtları yok, insanların anıları ilgilendiriyorsa, benim kurşun ile ilgili hatıram var, onu söyleyeyim.Babam diyor ki, Zəngilan'ı savaşa kadar bir, savaş sırasında tamamen başka hatırlar. O temelde yurdun savunmasına kalkan kahramanlardan konuşuyor. Bir de babamın başının üstünden geçen, belki de onu bizden alabilecek kurşun ile ilgili de konuşup babam. Babam "Kurşunun sesi hâlâ kulağımdadır" - derken heyecanlanıyor, ama babamdan gizleyeceğim heyecanımı. Seviniyorum ki, kurşun boşa çıkıp .... Sonra da düşünüyorum ki, gör ne kadar kurşun boşa çıkmadı? Kaç kişinin babası şimdi onun yanında değil .... benim etrafımda da öyle çocuklar var. Babalarını 229 Yaddan Çıxmaz Qarabağ düşman mermisi ile kaybedenler var. İşte onları hatırlıyorum Zengilan'dan bahsettiğimde.

Savaşa kadar Zengilan ise benim için annemlerin dokuduğu halılar. Annem diyor ki, güzel ormanları olup, Zəngilan'ın. Annem doğma Şefibeyli köyünden öyle babamın doğup büyüdüğü Gennik köyünden de konuşuyor. Halı tokumaklarından söz açınca gözleri öyle garip parıldıyor. Benim desenlerden başım çıkmıyor, ama annem diyor ki, Zengilan halılarının kendine özgü desenleri olup. İpleri de bu doğal yolla boyayıblar. Bu nedenle halılar daha renkli, daha güzel alınırmış. Annem daha halı tokumuş. Ben ise düşünüyorum ki, hala genç kız iken onun dokuduğu halılardan herhangi birini ona getirsem, annem nasıl mutlu olur? ......

Ben eminim ki, Elnur bu sorunun cevabını biliyor. Ama o bilmiyor ki, evlatlarının onları mutlu etmek konusunda düşünmeleri bile anneleri mutlu etmeye yeter. Anneler tek halılar yok, kalplerindeki sevgi ile başımıza tokundurdukları elleriyle ömrümüze de sonsuz desenler vururlar. Keşke anneler desen vurmaktan küsmesinler. Annelerin ellerinin sıcağı ile asıl sanat eserine dönüşen ve esasen Zengilan halıların rastlanan bir nakış da anlatayım size. Cecimler - yatay tezgâhlarda tokunurdu. Cecimlərin genişliği 35-40 cm-den, uzunluğu ise 15-16 m-den fazla olmuyordu. Bu boyutlar dokuma tekniğinin kendine özgü özellikleri ile ilgili.

Cecimi kalan havsız halılardan ayıran özelliği odur ki, onun yüzeyini arğac ipleri değil, renkli eriş ipleri şekillendirir, bunlar öyle seçilir ki, çeşitli ende çeşitli renkli dikey şeritler oluşturur. Süs açıdan cecimlerin iki seçeneği: saya ve ornamentli dikey çizgili olan cecimlər farklıdır. Ornamentli çizgilerin desenleri özel nakış ipi, veya halk arasında "bic küçü" adlandırılan "küçü ağacı"nın ek elemanlarının yardımı ile çarpılır. Cecimlerin üretimi için kuzuların 230 Yaddan Çıxmaz Qarabağ yaz yunundan, güzemden alınan, cecime yumuşaklık ve parlaklık veren ince halı ipi kullanılırdı. Çok zaman cecimleri ham ipek, veya adi ipek materyalinden tokuyordular.

Günlük cecimden minder ve döşekçe yüzü, heybe, perde, ibadet halısı, örtü olarak, hem de erkek ve kadınlar için üst kıyafetleri dikmekten dolayı kullanılıyordu. Cecimleri özel zevkle dokumaya çalışıyorlardı, onlar kendi güzelliği ile dikkati çekmektedir. Cecimlerin üretim merkezleri Berde, Ağcabedi, Lemberan, Şamahı, Nahçıvan, Cebrail, Şuşa, Ordubad, Zengilan ve Zagatalada.

Зянгилан

Эльнур Булутханов, 15 лет

Ученик

Узоры Зянгилана

- Эльнур ты сможешь рассказать о Зянгилане?

- А что я должен рассказать?

- Как по-твоему, каким местом был Зянгилан?

- Он было красивым, как узоры нанесенные руками моей матери…

Если честно, то я не ожидала подобного ответа от этого смуглого парня, чьи глаза которого выдавали в нем сорванца. Однако, несмотря на то, что не ожидала стала участницей интересной беседы.

231 Yaddan Çıxmaz Qarabağ - Отец говорит, что до войны мы жили очень хорошо. Люди были добрыми, храбрыми, земля была плодородной, жили весело и счастливо. Если вас интересует не природа, исторические памятники, а воспоминания людей, то у меня есть одно воспоминание связанное с пулей, ее вам и расскажу.

Отец говорит, что он помнит два Зянгилана; Зянгилан до войны и после нее. Он в основном рассказывает о храбрых защитниках родной земли Еще, отец рассказывал о пуле, которая пролетела чуть выше его головы и которая могла бы отнять его у нас. Слова отца о том, что «звук пули все еще звенит в ушах» вынуждает меня волноваться. Я рад, что пуля прошла мимо… Позже думаю о большом количестве пуль, не прошедших мимо, а попавших в цель. У скольких людей нет отца… вокруг меня самого есть несколько таких детей, отцов которых настигла вражеская пуля. Когда говорю о Зянгилане я вспоминаю их.

Довоенный Зянгилан для меня- это ковры сотканные матерью. Мать говорит, что у Зянгилана были красивые леса. Она рассказывает о своем селе Сефибейли и селении Дженник, в котором родился и вырос отец. Когда рассказывает о том, как ткали ковры глаза у нее странно блестят. Я не разбираюсь в узорах, но мама говорит, что у Зянгиланских ковров были своеобразные узоры, а нити они раскрашивали естественным путем. Поэтому у ковров был насыщенный цвет и выглядели они очень красиво. Моя мать перестала ткать ковры. Я думаю о том, насколько мама будет счастливой, если я смогу привезти ей один из сотканных ею в девичьем возрасте ковров?..

Я уверена, что Эльнур знает ответ на этот вопрос. Но он не знает, для счастья матери достаточно и того, что ее дети думают о том, как сделать ее счастливой. Матери придают жизнь не только коврам, поглаживая с любовью наши головы они и нашу

232 Yaddan Çıxmaz Qarabağ жизнь разукрашивают вечными узорами. Хоть бы матери не переставали ставить узоры.

Расскажу вам о превращаемом теплом материнских рук в настоящее произведение искусства и встречающемся в основном в Зянгиланских коврах, узоре.

Джеджимы ткались горизонтальными станками. Их ширина составляла 35-40 см, длина же не была более 15-16 метров. Эти размеры были обусловлены особенностями ткацкой техники. Особенностью, отличающей джеджимы от других безворсовых ковров является то, что основа натягивалась на колья параллельно земле на веранде дома или под открытым небом. Основа у джеджима разноцветная, натягивается полосами. Цветные полосы имеют разделительные узенькие полосы в несколько черных и белых ниток. Ширина джеджима 40-5- см. Пришивая вытканные полосы друг к другу, получают желаемой ширины покрывало или коврик; под джеджим подкладывают войлок и край джеджима вместе с войлоком подшивается вместе с вытканной лентой в 10 см пёстрым зубчатым узором. Изготавливаются джеджимы из тонкой шерстяной пряжи и из шёлковых нитей. Тёмно-синий и тёмно-коричневый, туго скрученный уток проходит между разноцветными нитями основы, плотно прибивается и в ткани не виден. Джеджимы бывают гладко-полосатые и узорно-полосатые. Узоры рельефно поднимаются над фоном, или же вместе с фотоном составляют ровную поверхность. Среди узоров джеджима много геометрических, зубчатых, ромбовидных, в виде гребешков, звезд, крестов. В джеджиме растительные, птичьи и животные узоры стилизованы и геометризованы. Основными центрами производства джеджимов являлись Барда, Агджабеди, Шамахы, Нахчыван, Джебраиль, Шуша, Ордубад, Зянгилан и Загаталы.

233 Yaddan Çıxmaz Qarabağ The Pattern of Zangilan

-Elnur can you speak about Zangilan?

-What should I talk?

-How do you think, what kind of place is Zangilan?

-somehow the place looking like the ornaments done by my mother...

Honestly saying I did not expect such an answer from this guy whose eyes were full of expression of naughtiness. However, unexpectedly I became the participant of one an interesting conversation.

My father says that before the war they used to have very good life. People were kind, brave, the lands were productive, our days were careless and happy. If you are not interested in nature of Zangilan and historical monuments, but you are interested in the memories of people, then I have a memory concerning the bullet which I can tell.

My father says that he remember Zangilan in two context: before the war and during the war. He mainly speaks about the heroes who protected their native land. Also, my father talked about the bullet which passed over his head that could take off him from us. When my father says: “still I remember the sound of that bullet”, I am getting anxious, but I am trying not to show it to my father. I am happy that the bullet did not hit my father... But later I start to think that so many bullets hit so many people, so many kids fathers are not with them now...There are many kids like that around me. Tales about Zangilan remind me them.

234 Yaddan Çıxmaz Qarabağ Zangilan somehow for me is like the carpet made by my mother before starting the war time . My mother says that there are very beautiful forests in Zangilan. My mother talks about Shafibeyli village where she was born and grown up, as well as talks about my father’s village Gennik. When my mother starts talk about how she was making carpet, her eyes are shining. I do not know about carperts, but my mother says that the carpets of Zangilan have their own special ornaments. My mother does not make carpet any more. But somehow I think my mother would be very happy if I could bring one of the carpets to her which made by herself when she was a young girl.

I am sure that Elnur knows the answer of this question. But he does not know that even children’s thoughts on making their parents happy could make mothers happy. Mothers not only can do ornaments in carpets, but when they touch their hands to our heads with love in their hearts, through this they are able make ornaments on our lives forever. I would wish mothers do not get dismotivated to make ornament.

I would like to talk about one ornament made by the hands of mothers which could be met only in the carpets of Zangilan.

Jejims-it was weaved in horizontal equipment. The width of jejims was not more than 35-4-sm and length not more than 15-16sm. These measures were corresponding to the special features of weaving technology conditions. The distinguished feature of jejim from pile carpets is so that, the surface of that is formulated not through weft threads, but through coloured wrap threads, they are selected so that can create different coloured vertical strips with different width.

235 Yaddan Çıxmaz Qarabağ From ornamental point of view jejims has two options: Plane and vertical stripes with ornaments. The patterns of strips with ornament is weaved with special pattern threads which was called “bic kuchu”.

For the production of Jejims it was used wool of lambs from spring shave. Mostly jejims were weaved from raw silk or ordinary silk material.

Domestically jejims were used for coverage of mattresses, sakes, curtain, carpet for praying, clothes for man and women. Jejimes were weaved with special taste and fashion and they could attract attention with its beauty. The production centres of Jejims were in Barda, Aghjabedi,Lambar, Shamakhi, Nakhchivan, Jabrail, Shusha, Ordubad, Zangilan and Zagatala.

Zengilan Zeichen Zengilans… Elnur 15 Jahre alt Schüler - Elnur kannst du über Zengilan sprechen? - Was soll ich sprechen? - Aus deiner Sicht, was für einen Ort ist Zengilan? - Zengilan ist ein Ort, wie die Zeichen von meiner Mutter….. Eigentlich, von diesem Jungen hatte ich nicht so eine Antwort erwarten. Aber unerwartet hatte ich an einem interessanten Gespräch teilgenommen. Meine Vatter hat gesagt, dass wir vor dem Krieg sehr wohl gelebt hatten. Die Menschen waren freundlich, fleißig und wir hatten sehr schöne Zeit. Wenn Sie sich nicht für Naturschutzgebiete, historische Denkmäler, sondern für den Menschencharakter interessieren, dann erzähle mein Erlebnis mit Schuss. 236 Yaddan Çıxmaz Qarabağ Mein Vater erinnert sich an Zengilan vor dem Krieg anders und nach dem Krieg anders. Hauptsächlich, spricht er über die Helden, die das Volk verteidigten. Der spricht auch über einen Schuss, der vielleicht seinen Tod verursachen konnte. „Die Stimme des Schusses spüre ich auch heute“ wenn er so sagt, bin ich aufgeregt. Aber ich versuche meine Aufregung zu verstecken. Ich freue mich, dass er nicht erschlossen ist….Dann denke ich, dass so viele Menschen erschlossen sind. Viele Kinder haben ihren Vater verloren. Zwischen meinen Freunden gibt es auch solche Menschen. Wenn ich daran denke, erinnere mich an Zengilan. Zengilan vor dem Krieg ist wie ein gewebter Teppich meiner Mutter. Meine Mutter sagt, dass Zengilan schöne Wälder hatte. Meine Mutter spricht über Dörfer mit den Namen Shefibeyli und Gennik (mein Vater ist dort aufgewachsen). Wenn es um Teppichweben geht, glänzt ihre Augen seltsam. Ich kenne mich nicht mit dem Zeichen aus, aber sie sagt, dass die Teppiche Zengilans haben spezifische Zeichen. Die Seiden hatten sie natürlich gefärbt und deswegen hatten sie schöne Teppiche. Meine Mutter webt nicht mehr. Ich denke, wenn ich ihr einen Teppich bringe, der sie als eine junge Frau gewebt hatte, würde sie sich sehr freuen. Ich bin sicher, dass Elnur weisst die Antwort auf diese Frage. Aber der weiss nicht, sondern wenn die Kinder sich überlegen ihre Mutter glücklich zu machen, genügt das auch. Die Mütter weben die Muster nicht nur den Teppichen sondern auch mit Liebe und Lust mit berührenden Händen auf unserem Kopf auf unserem Leben. Wäre die Mütter vom Weben nicht beleidigt. Ich will Ihnen mit der warmen Händen unserer Mutter wie ein Kunstwerk erschaffenden Muster, besonders in Zengilan, informieren. Cecim* wurde in waagrechten Geräten gewebt. Die Breite von Cecim war 35-40 sm und die Länge war nicht mehr als 15-16 sm. Diese Größe bedingten sich mit spezifizische Charakter der Textiltechnik. Der Unterschied zwieschen Cecim und anderen Teppichen ist mit vertikalen Streifen und verschiedener Farben von Schussfaden erzeugt zu sein. Es gibt zwei Arten von Cecim: einfacher und und vertikalen Streifen mit Ornamenten. Es gibt eigene Stickerei von vertikalen Streifen mit Ornamenten, die mit zusätzlicher Elemente sogenannten “bic kücü” mit Hilfe „kücü Baum” gewebt wird. 237 Yaddan Çıxmaz Qarabağ Für die Herstellung von Cecim wird das Frühjahr Lämmerwolle und für die Weichheit und Glanz eine dünne Garn für Teppiche verwendet. Oft erzeugt man Cecim vom Rohseide oder Seidenmaterial. Im Alltag wird Cecim als Decke, Matratze und Seitenplatten, Satteltaschen, Vorhänge, Teppich, Anbetung, Abdeckung, als auch für Männer und Frauen-Oberteile verwendet. Man versuchte Cecims mit einen besonderen Geschmack zu weben, sie zogen mit ihrer Schönheit allen an. Die Produktionszentren von Cecim waren Barda, Lambaran, Schamakha, Nachtschewan, Dschabrail , Schuscha,Ordubad Zengilan und Zagatala.

*Cecim- Stickart entschprechend Berg Karabach (Aserbaidschan)

238