ROTTERDAMS MILIEUCENTRUM JAARVERSLAG @2018 ROTTERDAMS MILIEUCENTRUM JAARVERSLAG 2018 @ # #INHOUD

#INLEIDING & SAMENVATTING 4

#WATER010 12 @SLIMDAK010 12 #GROENESTAD 6 @PARKEN010 6 @ZEROFOODSWASTE010 13 #PARKENMAAND010 6 #PARKENPUBLICITEIT 6

#ENERGIE010 7 @OPZUINIG 7 #ENERGIEBESPAARLADDER 8 #MILIEUCOACHES 8 #STEEKPROEF 8 #PIETJEBELLDUURZAAM 8

@GEZONDVERKEER@GEZON 9 #GEZONDVERKEER#GEZONDVER 9 ##FIETSENFIETSEN 9 #GROENECONFERENTIE010 13 #SPREKERS 13 ##FIETSENOPZUIDFIETSENOPZ 9 #GROENEVOGEL 13 #GROENEPLUIM 13

#COMMUNICATIE 14 @GROENE_AGENDA 14 #RMCOURANT 14 #SOCIALMEDIA 14

#ONDERSTEUNING 15

#LANDELIJK 15 #MILIEUCENTRA 15 @DAKAKKER@DAKAK 10 #RECYCLINGNETWERK 15 #STADSINITIATIEF#STADSINITIA 10 ##VRIJWILLIGERSVRIJWILLIGE 10 BIJLAGEN: 16 ##HEEMHEEM 10 #ACHTERBAN 16 ##DAKEVENEMENTENDAKEVENEM 10 #CONTACTEN 17 ##DAKENNIEDAKENNIE 10 #GROEPENGELDEN 19 @@DAKGAARDENDAKGAARD 10 #ORGANISATIE 20 #DAKAKKER 21 #PARKENOVERLEG 22 #PARKENMAAND010 23 # #HITS LIKES FOLLOWERS 28

Mei 2019. Het Rotterdams Milieucentrum wordt ondersteund door de gemeente , de Nationale Postcodeloterij.

Jaarverslag 2018 | Rotterdams Milieucentrum 3 Huib Poortman (†) ontving in 2017 de Groene Vogel

#INLEIDING#INLEIDING & #SAMENVATTING 20182018 waswas eeneen onstuimigonstuimig jaarjaar voorvoor ons, maar qua activiteiten ook een succesvol jaar.

#Bestuur#Bestuur grote spijt ons, om te remigreren naar Onze website was 20182018 waswas hethet jjaaraar ddatat ttweewee vvanan oonzen zeer haar geboorteland België. Angelique www.milieucentrum.rotterdam.nl en ook gewaardeerde bestuursleden wegvielen: was de motor achter veel projecten en al onze e-mailadressen hadden de uitgang Huib Poortman en Rob Lathouwers activiteiten, zoals BroodNodig en Rotterdam.nl. Zonder waarschuwing @overleden. Beide bestuursleden waren Zero Foodwaste. Ze deed de redactie van vooraf werden we medio 2018 offline ge- bestuurders van het eerste uur en verte- de Groene Agenda en was in de wijk een haald. Bij een veiligheidsoperatie van de genwoordigers van onze achterbangroe- door bewoners zeer gewaardeerde docent gemeente had men namelijk ontdekt dat pen in ons stichtingsbestuur: Huib vanuit milieucoach. Ook was Angelique een onze domeinnaam voor een niet-gemeen- ROVER en Rob vanuit de ‘groene kant’, het fantastische evenementenorganisator en telijke dienst of organisatie gebruikt werd, Natuurteam . Beiden organiseerde menig (groene)conferentie, hetgeen niet conform het veiligheidspro- waren uiterst deskundig met een breed symposia en wijkactiviteit tot in de tocol van de gemeente bleek. Het resul- contactennetwerk en veel ervaring. puntjes. Haar vertrek is een flinke taat: onze website was maandenlang niet We missen Huib en Rob zeer! aderlating voor het milieucentrum. meer vindbaar, iets waar we maandenlang over moesten communiceren. Omdat het Gelukkig konden wij eind 2017 Een andere reden voor haar vertrek was overleg met de gemeente niet tot een op- Huib Poortman nog huldigen met het wegvallen van de subsidiebijdrage lossing leidde, stapten we over naar onze een bijzondere GroeneVogel tijdens de voor de milieucoaches (opZuinig), het eigen domeinnaam en e-mailaccounts via Groeneconferentie. Huib was een van educatieprogramma op de DakAkker www.rotterdamsmilieucentrum.nl. de oprichters van Milieudefensie en lang voor de basisschoolkinderen, en het De kosten van deze kwestie, inclusief het actief in de Fietsersbond en ROVER. niet honoreren van de plannen voor overstappen naar een nieuwe domein- het project Zero Foodwaste Rotterdam. naam, liepen in de duizenden euro’s. Tijdens de deelnemersraad in november De functie van Angelique dreef vooral werden drie nieuwe bestuursleden op projectfinancieringen, en die hebben voorgesteld: Jeroen Onck, Cecile Calis en altijd een zeer onzekere kant. #opZuinig Gerard Lappee. De nieuwe bestuurders Ook de financiering van diverse projecten worden begin 2019 ingeschreven als zat niet mee in 2018. Vooral de medede- bestuurslid. We zijn erg blij met deze #Digitaal rampjaar ling dat de gemeente niet meer verder versterking! 2018 was voor ons een digitaal rampjaar, wilde met de financiering van de milieu- vanwege de gedwongen overstap van het coaches van opZuinig was een klap. Dat domein rotterdam.nl naar een eigen do- gold niet alleen voor ons, maar ook voor #Personeel mein. Sinds de start van het onafhanke- vele milieucoaches. 10 jaar lang organi- Twee personeelleden waren in 2018 lange lijke milieucentrum in 2003 voerden we seerden het Milieucentrum voor bewoners tijd niet actief door ziekte en verlof. Uit- Rotterdam.nl. De koppeling aan het ge- cursussen milieucoach. Zij organiseerden eindelijk verliet een van onze vaste mede- meentelijk systeem was namelijk een van vervolgens weer voorlichtingsbijeenkom- werkers Angelique Vandevenne tot onze de (toenmalige) subsidievoorwaarden. sten in hun eigen netwerk.

4 Jaarverslag 2018 | Rotterdams Milieucentrum #Parkenoverlegg In september 2018 is ook van start gegaan Het Rotterdamse ParkenoverlegParkenoverleg bblijftlijft met het voorstel om het beheer formeel groeien. 25 parkenn wwordenorden vvertegenwoor-ertegenwoor- te regelen in een beheerovereenkomst digd door actieve bbewoners,ewoners, ddieie eeenen aaan-an- tussen de stichting DakAkker en de eigen- tal keer per jaar bijj eelkaarlkaar kkomenomen oomm mmetet aar van het gebouw, de gemeente Rotter- name kennis uit tee wwisselen.isselen. DDee ddrijvenderijvende dam. Eind 2018 zat hier helaas nog geen kracht hierachter iss WWouterouter BBauman,auman, schot in. samen met voorzittertter Maariusrius HHuender.uender.

#GezondVerkeerr Een coalitie rond mmobiliteitobiliteit eenn lluchtkwali-uchtkwali- Ook de bijbehorende jaarlijkse energieca- teit kreeg in 2018 eeenen nnaam:aam: ddee ccoalitieoalitie fés en terugkomdagen voor milieucoaches GezondVerkeer. Dezeeze ccoalitieoalitie oontstondntstond waren leuk om te organiseren. Bovendien mede door onze werkconferentie Lucht- maakten we filmpjes met bezuinigingstips kwaliteit in 2016 en de al bestaande sa- voor menwerking tussen# bewonersgroepen, tv- en internetstation Open Rotterdam. Milieudefensie Rotterdam, ROVER en Fiet- De Besparingsladder van opZuinig werd sersbond. Eind 2018 stelde de coalitie de een landelijke hit en uitgegeven in vele ‘10x voor gezond verkeer 010’ op, een steden, zoals Den Haag en Utrecht. De nieuw 10-puntenplan voor wethouder #Groepenondersteuning cursus milieucoach (en de trainerscursus) mobiliteit Judith Bokhove. De coalitie Het Rotterdams Milieucentrum is opge- werd ook gegeven voor de Woonbond. wordt vanuit het Milieucentrum getrok- richt ter ondersteuning van groepen die ken door Emile van Rinsum, samen met aan de slag gaan met milieu, natuur en voorzitter Gerard Lappee. duurzaamheid. Ook in 2018 waren er legio contacten met actieve (bewoners)groepen in de stad. Soms was dit contact (zeer) in- tensief, soms betrof het alleen een kort advies of doorverwijzing. Met name vrij- willigersgroepen kunnen daarnaast een beroep doen op de ‘groepenpot’, waaruit kleine bedragen kunnen worden aangebo- den voor campagnes, bijeenkomsten, web- sites en oprichtingskosten.

#Dakennie #Groeneagenda De toekomst van ons educatieprogramma De Groene Agenda groeide in 2018 vanuit Dakennie kwam in 2018 ook op de tocht haar website www.groeneagenda.nl ver- te staan. Ieder jaar ontvangen we zo’n der op sociale media. De groene agenda is 1300 kinderen op de DakAkker, in een ook te vinden op Facebook, Twitter en In- actief educatieprogramma over voedsel, #Slimdak stagram. Hierdoor kunnen de groene acti- klimaat en groene daken, water en biodi- Op 1 juni 2018 werd het Slimdak feestelijk viteiten op verschillende media worden versiteit. Door een eenmalig financiering geopend door wethouder Visser. bekeken, wat meer bezoekers oplevert van Watersensitive en het Hoogheem- Het ‘slimste dak van Nederland’ werd gefi- voor de aanbieders van de activiteiten. raadschap kunnen we het programma in nancierd vanuit Citylab010 en deels door het voorjaar 2019 nog aanbieden. het Hoogheemraadschap Schieland en de Krimpennerwaard. Het Slimdak is een innovatieve testsite voor (slimme) groen- #Parkenmaand blauwe daken. Het dak kwam tot stand De 6de Parkenmaand in 2018 was zeer vanuit een brede samenwerking met succesvol te noemen, met meer dan 100 bedrijven, en werd gesponsord door het activiteiten in de Rotterdamse stads – en bedrijfsleven. De projectleiding was in wijkparken. Onverwacht succesvol was de handen van Emile van Rinsum en Wouter opening op het Dakpark in , Bauman van het Rotterdams Milieucen- met de eerste Groenrede(n), uitgesproken trum. door Wim Pijbes. Het was mooi dat de #Groeneconferentie Parkenmaand werd afgesloten met een #DakAkker Het thema van de Groeneconferentie ‘groensymposium’ die vooral door Stads- 2018 was water en de waterschapsverkie- De DakAkker bovenop Het Schieblock blijft beheer werd georganiseerd. In 2018 ont- zingen. Ook werden de groene vogel en een gewilde plek. Duizenden bezoekers en vingen we € 10.000 van Stadsbeheer voor de groene pluim uitgereikt, een traditie ruim 100 excursiegroepen bezochten in de Parkenmaand. De Parkenmaand is die we erin houden. Tijdens de Groenecon- 2018 deze grootste dakboerderij van een nieuw Rotterdams evenement van ferentie werd ook het eerste verkiezings- Nederland (en een van de grootste in betekenis geworden, en daarmee zeker debat voor de waterschapsverkiezingen Europa). De DakAkker wordt beheerd door voor herhaling vatbaar. georganiseerd. De conferentie was een groep van 15 vrijwillige dakboeren, wederom drukbezocht. ondersteund door Wouter Bauman. Voor de DakAkker op Het Schieblock is een #Landelijk aparte (beheer)stichting opgericht. Landelijk is het milieucentrum actief rond De inkomsten van dakverkoop, excursies recycling en statiegeld via het Recycling en evenementen gaan naar deze stichting, Netwerk. We overleggen daarom regel- maar ook de uitgaven voor het beheer zijn matig met onze collega’s in Den Haag uiteraard voor deze stichting. Een beperkt en Amsterdam (van Duurzaam Den Haag aantal uren wordt nog vanuit het Milieu- en Gezonde Stad) en de landelijke koepel centrum ingezet voor de ondersteuning van natuur- en milieufederaties. van het vrijwilligersteam en de promotie van deze testsite voor stadslandbouw en Emile van Rinsum waterberging. (directeur Rotterdams Milieucentrum)

Jaarverslag 2018 | Rotterdams Milieucentrum 5 Parken zijn belangrijk. Het zijn de groene #GROENESTAD longen van de stad. Het Rotterdams Milieu- centrum organiseert daarom het Parken- overleg. Met bewonersparticipatie kunnen we een bijdrage bieden aan het beheer en de inrichting van de parken.

@PARKEN010 Rotterdams Milieucentrum zijn hierbij Ook waren er optredens van onder andere In het Rotterdamse Parkenoverleg zijn gebaat. Al deze partijen wisselen kennis Company with Balls en Ruut van Hooft. 30 parken vertegenwoordigd. Het parken- uit en zorgen ervoor dat de betrokkenheid Kinderen konden in de Kleurbendetentjes overleg wordt voorgezeten door Marius van Rotterdammers bij de parken toe- aan de slag met een ontwerp voor hun Huender, een actieve vrijwilliger in het neemt. Dit leidt tot een hogere kwaliteit droompark, terwijl bewoners van Bospol- Kralingse Bos. Het overleg biedt Rotter- van het groen, dat bovendien beter der-Tussendijken aan wijktafels werkten dammers de kans kennis en informatie uit aansluit bij de wensen van bewoners in aan de plannen voor de toekomst van het te wisselen over de parken waarbij zij zich Rotterdam. Dakpark. betrokken voelen. Die betrokkenheid van http://rotterdamseparken.nl/site/ bewoners varieert van het volgen van de 2019/02/25/aftrap-rotterdamse- ontwikkelingen in het park en overleg met parkenmaand-2019/ de gemeente tot het zelf aan de slag gaan als parkvrijwilligers, zoals in het Kralingse De Parkenmaand werd afgesloten met de Bos, het Vroesenpark, het Zuiderpark en conferentie ‘Groen van de toekomst’, die in het Dakpark Delfshaven. samenwerking met Stadsbeheer werd georganiseerd onder het Luchtpark in de Hofbogen. In het Parkenoverleg zijn vertegen- https://www.rotterdamsmilieucen- woordigd: Het Dakpark, Parken Hoek trum.nl/site/8227-2/ van Holland, Oudelandspark, Bonaire- park, Ruigeplaatbos, Visserijgriend, Park Hudsonweg, Kralingse bos, Ommoordse Veld, Ons Park, Rozenburgpark, Melanchtonpark, #PARKENMAAND010 #PARKENPUBLICITEIT Park , Prinsenpark, In 2018 werd voor de zesde keer de Naast posters en flyers werden ook sociale Randpark , Semiramispark, Parkenmaand georganiseerd. In de maand media en de parkenwebsite volop ingezet. Rietveldpark, park , september werden meer dan 100 groene Als afsluiting van de zomer is de Parken- Roel Langerakpark, Schat van evenementen georganiseerd in de maand inmiddels uitgegroeid tot een jaar- Schoonderloo, Schiebroekse park, Rotterdamse parken, zoals wandelingen, lijks groen evenement waarin mensen Spinozapark, Twee Heuvels, Vroesen- excursies, workshops, muziek, kinder- kennismaken met de Rotterdamse parken park, Wollefoppenpark, Wijkpark activiteiten en natuurwerkdagen. Op de en groene plekken. De parkvrijwilligers Het , Het Park (bij de website www.parkenmaand.nl stond laten zien wat ze doen en het groen wordt Euromast), Zuiderpark, Tuin op de Pier, een overzicht van alle activiteiten en via gebruikt als decor voor parkvriendelijke Essenburgpark en Park 1943. nieuwsbrieven, affiches werd ruchtbaar- activiteiten. heid gegeven aan de parkenmaand. Facebook: Rotterdamse Parken Elk Parkenoverleg bevat ruimte waarin Met de parkenmaand willen we meer Twitter: @parken010 de vertegenwoordigers ontwikkelingen bekendheid geven aan de vele grote en www.rotterdamseparken.nl en in hun park kunnen bespreken. Op deze kleine parken, de diversiteit aan flora en www.parkenmaand.nl wijze worden kennis en ervaringen uitge- fauna, en aan het werk van de vrijwilligers wisseld en is men op de hoogte van de in de parken. Parken zijn belangrijk. ontwikkelingen in de Rotterdamse parken. Het zijn de longen van de stad, maar ook Ook is de Rotterdamse Parkenmaand een belangrijke plekken voor ontmoeting en onderwerp waar tijdens elk overleg ontspanning voor haar bewoners. aandacht aan wordt besteed. Op 1 september was de aftrap van de Doel Parkenoverleg: Het Parkenoverleg Parkenmaand op het Dakpark in is een platform voor betrokkenen bij de Delfshaven met de eerste Groenrede(n) parken in Rotterdam en bevordert de door Wim Pijbes: communicatie tussen die partijen. https://www.rotterdamsmilieucentrum.nl Bewonersorganisaties, parkbeheerders /site/de-groenreden-van-wim- van de gemeente, gebiedscommissies, pijbes-bij-de-opening-van-de- Stadsbeheer, parkgroepen (zoals Vrienden parkenmaand/ van het park), vrijwilligers(groepen) en het

6 Jaarverslag 2018 | Rotterdams Milieucentrum #ENERGIE010

opZuinig! opZuinig! ontstond uit ‘ Via energiebesparing in de bestaande De eerste milieucoaches gingen in 2009 doet ‘t’ in 2009. Een groep van elf bouw zijn grote slagen te maken voor van start in de Tarwewijk, in samenwer- vrouwen uit deze wijk werd in 2009 duurzaamheid. Energiebesparing blijft de king met SME (Stichting Milieu Educatie) opgeleid tot milieucoach. In zeven bij- beste en snelste manier om de uitstoot Bewoners uit de wijk werden in een aantal eenkomsten kregen de deelneem- van broeikasgassen te verminderen. Wij bijeenkomsten opgeleid tot milieucoach, sters les over energiebesparing, vinden het belangrijk dat het verhaal over met de opdracht een informatiebijeen- duurzaamheid en afval. Ook was het energiebesparing en verduurzaming van komsten te organiseren in het eigen overbrengen van de informatie aan de woningen door bewoners zelf wordt wijknetwerk. Deze aanpak bleek zeer anderen een belangrijk onderdeel van opgepakt en uitgedragen, om zo ook succesvol. De boodschap over zuiniger de cursus. De coaches leerden in draagvlak te creëren voor de energietran- omgaan met elektriciteit, water en gas korte tijd ruim 190 andere bewoners sitie. Sinds 2009 organiseren we daarom kwam veel beter over bij bewoners als aan de slag te gaan met energiebe- programma’s met en voor bewoners en deze verteld werd door medebewoners. sparing. Uit handen van toenmalig leiden we bewoners op tot milieucoach. Samen met de Tarwewijkers bedachten milieuwethouder Rik Grashoff ontvin- we de term ‘opZuinig’. gen de deelnemende bewoners op 29 juni 2009 in wijkgebouw Tarwewijk de ‘dat levert wat op’-certificaten. @OPZUINIG Meetlat, groene klusjesman, E.koffer en Toen werd ook besloten verder te Ruim 10 jaar organiseert het Rotterdams de opZuinig-quiz gaan met de campagne. Milieucentrum de cursus Milieucoach. Het Rotterdams Milieucentrum heeft Hierin worden bewonersopgeleid om diverse producten gemaakt waarmee de Eind 2010 startten de nieuwe cursus voorlichtingen te geven in de Rotterdamse milieucoaches aan de slag kunnen in de tot milieucoach. Begin 2015 waren er wijken over energiebesparing. Deze activi- wijk. De Meetlat biedt een uiterst handig al ruim 200 milieucoaches opgeleid. teiten van opZuinig zijn in een flink aantal overzicht van bezuinigingen op elektra, De cursussen gaan vooral over prakti- andere gemeenten overgenomen. In 2018 water en gas, waarin ook de bedragen en sche tips om energie te besparen. De kwam er een eind aan de financiering van reductie op CO2-uitstoot worden ge- milieucoaches organiseren na hun het project. Het budget om cursussen en noemd. Er kwam ook een E.koffer, vol met opleiding met deze tips kleine infor- voorlichtingen te organiseren bleek niet demonstratiematerialen (waaronder soor- matiebijeenkomsten in hun eigen meer beschikbaar te zijn. ten ledlampen, radiatorfolie, waterbespa- netwerken. Ze gebruiken hierbij de rende douchekoppen en meer). E.koffer (vol met demonstratiemateri- De opZuinig-quiz werd ook een hit bij ie- alen zoals ledlampen, waterbespa- dere wijkbijeenkomst, want deze zorgde rende douchekoppen en radiatorfolie) voor veel discussie. De website met film- de Besparingsladder en Besparings- pjes met tips ven trucs van de Groene quiz. De cursus bestaat uit vier bij- Klusjesman werd ook veel gebruikt door eenkomsten, waarna deelnemers het de milieucoaches. De tips van deze Groene certificaat Milieucoach ontvangen. Klusjesman werden ook uitgezonden op de lokale tv via Cineac Milieu TV. Energiecafés 338080 mmilieucoachesilieucoaches Tot eind 2017 organiseerde het Milieucen- TTussenussen 22011011 eenn 22018018 wwerdener er ruim 380 trum ook Energiecafés. Dit zijn terugkom- mmilieucoachesilieucoaches oopgeleidpgeleid iinn Rotterdam. De dagen om kennis bij te spijkeren en uit te ccursussenursussen ((enen mmaterialen)aterialen werden boven- wisselen. Dit gebeurde via workshops over ddienien eeenen eexportproductxportproduct rrichting andere duurzame energie, groene daken, rekenen ssteden.teden. DDe Woonbond-trainers vane Woonbond-tra ener- met energie en meer. Ook reikten we cer- ggiecoachesiecoaches wwerdenerden ddooroor oons opgeleid en tificaten uit aan nieuwe milieucoaches, ddee BBesparingslaesparingsladdderder wwerderd overgenomen want iedere cursus werd feestelijk afge- ddooroor zzo’no’n 1155 ggemeenten,emeenten, zoals Utrecht en sloten met een officiële certificaatuitrei- DDenen HHaag.aag. king. Sinds 2018 werden vanwege het ontbreken van financiële middelen geen Energiecafés georganiseerd. # Jaarverslag 2018 | Rotterdams Milieucentrum 7 Steekproef milieucoaches

Steekproef milieucoaches 2017 - 2018 Wij hebben een 10 voorlichtingen uitgekozen en uitgewerkt in een kort onderzoek. Bij deze steekproef hebben we 10 voorlichtingen gevolgd met in totaal 83 deelne- mers en hen evaluatieformulieren laten invullen na de voorlichting. Op basis van de antwoorden konden we een schatting maken van wat een deelnemer op korte ter- mijn van plan is te doen aan energiebesparing. De acties die de deelnemers hebben aangegeven op een evaluatieformulier hebben we vertaalt in Co2 en euro besparing op basis van de bijgestelde gegevens in de besparingsladder (2017).

Datum Aantal respondenten *) euro kg CO2 20-11-2017 6 550 1515 22-11-2017 8 1176 2772 24-11-2017 9 866 2279 28-11-2017 9 427 903 30-11-2017 7 520,50 1518 4-12-2017 10 940 2746 6-12-2017 7 525,50 1456 8-12-2017 10 1091,50 2954 12-12-2017 8 841,50 2345 14-12-2017 9 780,50 1954

Totaal: 83 7.718,50 20.442

*) = het aantal deelnemers die bereid was het formulier in te vullen, een groot aantal deelnemers was niet bereid het formulier in te vullen vanwege privacyover- wegingen of anderszins.

#ENERGIEBESPAAR- - De 10 bijeenkomsten hadden 83 deel- Radiatorfolie: 10.014 weergaven nemers, die samen € 7718,50 en mini- https://www.youtube.com/ LADDER maal 20441 kg CO2 bespaarden. watch?v=XdjR5lZ0oSk De milieucoaches gebruiken bij hun voor- - Elk bijeenkomst door een milieucoach Waterbesparing: 2.506 weergaven lichtingen de bespaarladder. Hierop staat (voor gemiddeld 8 deelnemers) levert https://www.youtube.com/ aangegeven wat diverse energiebezuini- een jaarlijkse besparing op van 2044 watch?v=eBEcOerbm4g gingen kunnen opleveren aan geld en kgCo2 en 770 euro. CO2-besparing. In 2017 werd de ladder Facebook: opzuinig up-to-date gemaakt, zoals dat de energie- Twitter: @opzuinig prijzen zijn gecorrigeerd aan de huidige #PIETJEBELLDUURZAAM www.opzuinig.nl of prijzen. Intussen moet de ladder weer www.winterklaar010.nl aangepast worden, ditmaal aan de over- Pietje Bell Duurzaam is een Rotterdams tv- stap van gas naar onder meer elektrisch programma over duurzaamheid, gemaakt koken. door het Rotterdams Milieucentrum en Cineac TV. Tot 2017 was het programma iedere vrijdag te zien bij de lokale omroep Open Rotterdam TV. De uitzendingen #MILIEUCOACHES waren in 2018 vooral ook op YouTube De milieucoaches kwamen in 2018 mini- te zien en worden via sociale media maal in actie, vanwege het ontbreken van verspreid en zijn sporadisch ook op het financiering. Er werden voorlichtingen tweede kanaal van Open Rotterdam TV georganiseerd voor Vestia, in restaurant te zien. van Harte en een aantel in IJsselmonde. De Groene Klusjesman op Youtube Op YouTube staat een groot aantal film- #STEEKPROEF pjes met de GroeneKlusjesMan. De best Via een steekproef met evaluatieformulie- bekeken items gaan over: ren tijdens 10 voorlichtingsbijeenkomsten kan een inschatting gemaakt hoeveel Tochtstrips: 39.929 weergaven worden hoeveel CO2 en geld door het https://www.youtube.com/ werk van milieucoaches is bespaard. watch?v=UfpvC7PyDJ8 # 8 Jaarverslag 2018 | Rotterdams Milieucentrum #GEZONDVERKEER# Er is veel te doen rondom luchtkwaliteit in de stad. Deze is op veel plaatsen nog slecht, zeker als je uitgaat van de norm voor luchtkwaliteit die WHO, de Wereldgezondheidsorganisatie, hanteert.

In 2018 richtten wij de Coalitie ‘Gezond Verkeer’ op. Dit deden wij samen met Stadslab Luchtkwali- teit, Adem in Rotterdam, BOOG, Milieudefensie Rotterdam, de Fietsersbond (Rijnmond), Platform Regiopark Rottemerren A13-A16 en de lokale afdeling van ROVER, Happy Streets en de Rotterdamse Luchtwachters. https://www.rotterdamsmilieucentrum.nl/site/gezond-verkeer-voor-rotterdam/

#GEZONDVERKEER De coalitie bouwde verder op het manifest ’10x voor gezond verkeer’ (18 april 2017). Hierin roept de coalitie de gemeenteraad en het college van Burgemeester en Wethouders op tot het nemen van concrete maatregelen om de luchtkwaliteit in Rotterdam te verbeteren. Lees meer over de coalitie Gezond Verkeer en het manifest ‘10x voor gezond verkeer’ via deze link: http://www.milieucentrum.rotterdam.nl/site/coalitie-gezond-verkeer/

#FIETSEN Fietsen door de stad heeft de voorkeur boven reizen met de auto. Het is beter voor de luchtkwaliteit, de doorstroming van het verkeer en de eigen gezondheid.

Al duizenden Rotterdammers pakken de fiets naar werk en school. De gemeente probeert zoveel mogelijk te voldoen aan de eisen van de fietsers voor fietspaden en stallingen nabij belangrijke OV-punten. Maar zeker voor de kortere afstanden moet het fietsgebruik meer gestimuleerd worden. Vandaar dat het Rotterdams Milieucentrum actief het fietsgebruik blijft stimuleren. Sinds 2016 ondersteunen we Fietsen op Zuid.

#FIETSEN OP ZUID Dit programma is een samenwerking tussen onderzoeksbureau DRIFT, de Fietsersbond, de gemeente en partners. Het wordt gefinancierd door de gemeente Rotterdam.

Het Rotterdams Milieucentrum deed mee aan de brainstormsessies over Fietsen op Zuid. Het RMC steunt en volgt de activiteiten die hieruit voortvloeien. Het Milieucentrum organiseerde (samen met een onderzoeker van DRIFT) kleine wijkbijeenkomsten en interviews met bewoners. Als middel maakten we ook een korte videofilm over fietsen, waarin bewoners aan het woord komen en wat aanleiding gaf om verder te discussiëren. De videofilm is opgenomen op Zuid en uitgezonden op de lokale tv-zender van Open Rotterdam. De film is ook gebruikt in wijkbijeenkomsten.

Jaarverslag 2018 | Rotterdams Milieucentrum 9 @DAKAKKER Bovenop het Schieblock vind je Europa’s eerste en grootste oogstbare dak:ak: ddee DDitit jjaaraar ggingeningen wwe onder andere naar het DakAkker. Hier worden groenten en fruit verbouwd en honingbijen gehouden.ouden. DDoeloel iiss KKralingseralingse BBosos vvooroo een eetbare planten- om te laten zien dat voedselproductie op stadsdaken zeker tot de mogelijkhedenlijkheden wwandeling.andeling. behoort. Een groen voedseldak vangt meer water op dan gewone (groene)ne) ddaken,aken werkt mee aan de bestrijding van hittestress in de stedelijke omgeving en vermindert #HEEM vervoerskilometers door voedsel dichtbij de afnemers te produceren. @De DakAkker is gedeeltelijk ingezaaid met www.dakakker.nl een inheems kruidenmengsel. Sinds 2012 inventariseren HEEM en Binder de kruiden om de ontwikkeling te volgen. De DakAkker heeft ook een sociale functie. is het beheer van de DakAkker formeel Er werken vrijwilligers uit het gebouw en overgedragen aan de stichting DakAkker. de directe omgeving van het Schieblock, er De betrokkenheid vanuit het worden lessen georganiseerd voor milieucentrum bij het reilen en zeilen van #DAKEVENEMENTEN kinderen van basisscholen, en het is een de DakAkker is nog groot. Onze publieksactiviteiten op de DakAkker nieuwe (en welkome) groene recreatieve beperkten zich in 2018 tot het Popup verblijfsruimte voor de gebruikers van het Theehuis tijdens de Rotterdamse Daken- kantoorgebouw. Doordat de DakAkker is #VRIJWILLIGERS dagen. Tijdens de dakendagen was de opgenomen in de Lonely Planet, kreeg het DakAkker vrij toegankelijk. Dakboeren Wekelijks wordt er door een zeer dak ook een toeristische functie. Het dak gaven daarbij uitleg over de dakboerderij, enthousiaste groep vrijwilligers op de werd uitgeroepen tot het beste en meest met daarnaast een ruim aanbod van door DaAkker gewerkt. Tijdens NLDoet, op de complete dak in Nederland en ontving de de vrijwilligers gebakken taarten. eerste vrijdag in maart, werd de DakAkker Rooftop Award 2017. weer uit haar winterslaap gehaald. 25 personen stonden klaar om de eerste werkzaamheden te verrichten. Tot en met #STADSINITIATIEF november werd er wekelijks gewerkt door Het Milieucentrum is samen met ZUS 10 à 15 vrijwilligers. De DakAkker heeft Architecten de initiatienemer van het al enkele jaren een wachtlijst van landbouwdak, dat in 2012 als onderdeel vrijwilligers. van stadsinitiatief De Luchtsingel werd aangelegd. Sindsdien wordt het dak door De dakvrijwilligers krijgen ieder jaar ook dakboer Wouter Bauman en een grote cursussen aangeboden om hun kennis groep vrijwilligers onderhouden. In 2017 over planten en tuinieren te vergroten.

10 Jaarverslag 2018 | Rotterdams Milieucentrum #DAKENNIE DakAkker. Ook houden we honingbijen in De DakAkker is een van de initiatieven in Voor kinderen van Rotterdamse de bijenkasten. Bistro ‘Op het Dak’, de stad om de voeten van Rotterdammers basisscholen werd in 2015 gestart met gelegen op het dak, maakt in de menu’s droog te houden. Bij hevige regenval het educatief programma Dakennie op gebruik van de verse oogst van de houdt het dak zo’n 60.000 liter overtollig de DakAkker. In 2018 ontvingen we zo’n DakAkker. De hier gekweekte groenten en water vast. De dakboerderij biedt ook 350 kinderen op het dak. In Dakennie fruit worden ook geleverd aan lokale ruimte aan experimenten met soorten (dat samen met basisscholen werd restaurants. Dit maakt de DakAkker tot groene daken, zoals het Slimdak. ontwikkeld) gaan kinderen aan de slag een goed voorbeeld van het toevoegen Deze vervullen een spilfunctie in de met het maken van zaadbommen van groene duurzame waarde aan klimaatbestendigheid van de stad. en bijenhotels. Ook helpen ze de gastvrijheid. dakboeren en leren ze over gezond voedsel, biodiversiteit en het belang van wateropvang op daken. In samenwerking Artikelen en uitzendingen over de DakAkker met het Hoogheem-raadschap Schieland en Krimpenerwaard (en met financiële Dakakker in Top 10 Sustainable Tourism Solutions: steun van Watersensitive Rotterdam) http://www.resilientrotterdam.nl/ maakten we ook een watertafel. dakakker-in-top-10-green-tourism-solutions/ Hier kunnen kinderen zien wat een NRC groendak voor de stad doet. Wij streven er nog steeds naar onderdeel te mogen https://www.nrc.nl/nieuws/2016/02/26/ontbijten-en-lunchen-op-de-dakakker- worden van het reguliere educatieaanbod 1592515-a112278 voor natuur en milieu van de stad. Blog Michiel haas http://michielhaas.nl/dakakker-is-grootste-dakboerderij-europa/ Dakennie promotiefilm: Finalist Challenge Stad van de Toekomst https://youtu.be/kEmZA-PpJJs http://challengestad.nl/ Dakenie op Cineac TV: Innovation Expo Amsterdam https://youtu.be/dEJoqGzxPYc http://highcontrast.innovatie-estafette.nl/Innovatie/Vorige-edities/IE 2016/Pro- jecten/article/11102/DakAkkers?x=2 KRO NCRV tv programma Binnenstebuiten https://www.facebook.com/Dakakker/photos/ a.464010643644422.115347.462317593813727/ @DAKGAARDEN 1174773539234792/?type=3&theater Eind 2015 startten we met de Dakgaard. Lonely Planet Dit is een boomgaard op het dak van het https://books.google.nl/books?id=uerXCgAAQBAJ&pg=PT169&lpg=PT169&dq=d voormalige Hofpleinstation, als onderdeel akakker+2016&source=bl&ots=BmWnkCCkcN&sig=Lh35oMzkUVHpqms7iS- van het project de Luchtsingel en naar DnbLEhg30&hl=nl&sa=X&ved=0ahUKEwjsyqOd6ufSAhUSnRQKHVM5Atc4FB- ontwerp van ZUS Architecten. Er werden DoAQgwMAY#v=onepage&q=dakakker%202016&f=false 150 fruitbomen geplant in een tuin met Het Klokhuis, NPO2 tv programma heemvegetatie. De Dakgaard wordt beheerd door de vrijwilligers van de DakAkker. In september 2018 hielden we DakAkkers @D_akkers www.dakakker.nl (in samenwerking met GroenGoed) tijdens de burendag een oogstfeest. @Dakakker @Dakakker www.beesonline.nl

@D_akkers Biologisch fruit, groenten, Promotiefilmpje DakAkker: https://youtu.be/t_vZmLFNGMw bloemen en kruiden worden geteeld op de

Jaarverslag 2018 | Rotterdams Milieucentrum 11 #WATER010

@SLIMDAK010 Het Slimdak is een icoonproject om bou- Het Slimdak010 wordt een testsite op het wers, architecten en cityplanners ervan te dakpaviljoen op de DakAkker. Het is een overtuigen dat een groot deel van de op- waterbergend dak dat automatisch lossing van het waterprobleem in de stad reageert op piekbuien via een smart flow op de daken ligt. Rotterdam heeft zo’n control. 14.5 miljoen vierkante meter platdak ter beschikking. Het Slimdak werd 1 juni 2018 officieel geopend door wethouder Adriaan Visser Als Milieucentrum organiseerden wij de en Hoogheemraad Paul van den Eijsden, bouwcoördinatie en de publiciteit en van het Hoogheemraadschap Schieland namen samen met Optigruen en de Water in de stad wordt de komende jaren en de Krimpenerwaard. DakAkkers het initiatief. Ons doel is zoveel een steeds belangrijker thema. Door de https://www.rotterdamsmilieucentrum.nl mogelijk bouwers, ontwikkelaars, water- toenemende en zwaardere regenval ont- /site/opening-en-kijkdagen-slimdak-op- managers en bewoners te inspireren met staan er vaker problemen. Wegen worden de-dakakkers/ dit voorbeelddak. onberijdbaar, kelders lopen onder en de riolering wordt overbelast. Volgens ons Na de opening startte de testfase van dit ligt een oplossing op de 14,5 miljoen m2 dak. Op 13 juni organiseerden we in Facebook: SLIMDAK platdak in de stad, naast maatregelen als samenwerking met diverse bedrijven Twitter: @SLIMDAK010 waterpleinen’, meer groen en bewustwor- ook een workshop Slimdak. Het project WWW.DAKAKKER.NL dingscampagnes die bewoners aanzetten krijgt de steun van Citylab010 en het meer groen en minder tegels aan te Hoogheemraadschap Schieland en de leggen in hun tuinen. Wij zijn in samen- Krimpenerwaard. Het blauwgroene dak werking met een aantal innovatieve be- wordt ontwikkeld in samenwerking met drijven van start gegaan met een testsite Optigruen, ZUS Architecten en Binder voor platte daken. Dit doen we op het dak groen en dak. Daarnaast deden een van het dakpaviljoen op de DakAkker. aantal bedrijven materiële bijdragen.

Retention Drossel Retention Drossel Extensiv Intensiv

Retention Drossel Retention Drossel Extensiv Intensiv

12 Jaarverslag 2018 | Rotterdams Milieucentrum Retention Drossel Retention Drossel Extensiv Intensiv @ZEROFOODWASTE010

‘ZeroFoodwaste Rotterdam’ (ZFR) is ont- wikkeld door het Slow Food Youth Net- work (SFYN) en het Rotterdams Milieucentrum. Ons doel: voedselverspil- ling in Rotterdam fors reduceren. Het streven is om in Rotterdam minimaal 5% vermindering van voed- selverspilling te bewerkstelligen in 2020, tot 90% in 2030. Dit moet lukken door een efficiëntere inzet van arbeid en middelen in de lokale voedselketen. Zo wordt onze havenstad voorloper in het @ verminderen van voedselverspilling. Vanaf het transport naar de haven, tot aan ons bord. Oftewel: van haven tot gort.

ZFR is ontstaan vanuit de samenwerking rond het Blue Food Festi- val, dat op zaterdag 29 april 2017 werd georganiseerd in Blue- city010. Het festival sloot aan op de wereldwijd georganiseerde ‘World Disco Soup Day’ 2017. Het ZFR-plan werd eind 2017 inge- diend bij Citylab010, maar helaas doorgeschoven naar de nieuwe Citylab010-ronde in 2018. In 2018 werd het project nogmaals doorgeschoven naar 2019.

De reeds ingediende Europese subsidieaanvraag bij Interreg2seas stagneerde vervolgens, aangezien deze regeling een eigen bijdrage verwacht van lokale overheden (zoals een Citylab010-subsidie). Uiteindelijk heeft het Milieucentrum zich hierdoor noodgedwon- gen moeten terugtrekken uit deze EU-aanvraag.

Facebook: Zero foodwaste Rotterdam Twitter: @ZerofoodwasteRd #GROENECONFERENTIE010

De Groeneconferentie had in 2018 het thema diverse partijen. De conferentie stond onder ‘water en de stad’. De conferentie wordt ieder leiding van Suzanne Mulder (RTV Rijnmond). jaar georganiseerd met een nieuw groen of https://www.rotterdamsmilieucentrum.nl/ blauw thema. site/video-impressie-groeneconferentie- 2018-water-en-de-stad/ #Column Het debat werd ingeleid door een komisch doch scherp getinte column met als thema ‘water- #GROENEVOGEL schappen, je weet maar nooit’. Hierin behandelde In 2017 werden tijdens de Groeneconferentie drie columnist Inge Janse (Vers Beton en NRC) de prijzen uitgereikt: de Groene Vogel (de vrijwilli- politieke waterschapspartijen een voor een. gersprijs voor de groenste vrijwilliger(s)), de https://www.rotterdamsmilieucentrum.nl/ Groene Erevogel, en de Groene Pluim voor de site/column-van-inge-janse- groenste overheidsdienaar van het jaar. waterschappen-je-weet-maar-nooit/ De Groene Vogel ging naar vogelopvangcentra Vogelklas Karel Schot en De Houtsnip, mede vanwege de inzet van vele vrijwilligers na de olieramp in de Rotterdamse haven. #SPREKERS https://www.rotterdamsmilieucentrum.nl/ Op de Groeneconferentie op 11 december waren site/groenevogel-vrijwilligersprijs-2018- onder meer Johan Verlinde (Watersensitive naar-vogelopvangcentra-de-vogelklas-en- Rotterdam) en Arnoud Molenaar (Resilient de-houtsnip/ Rotterdam) te gast als spreker. Pitchers Emile van Rinsum vertelde over het Slimdak, Bas Sala over de Slimme Regenton, Dirk van Peijpe over Aquaduct010 en Geert van Poelgeest over #GROENEPLUIM Operatie Steenbreek. Wethouder Bert Wijbenga De prijs voor de groenste overheidsdienaar ging was aanwezig om de Groene Vogel-prijs uit te in 2017 naar Paul van Roosmalen, de groene- reiken én om de eerste Rotterdamse steen van dakenambtenaar. Operatie Steenbreek te lichten. https://www.rotterdamsmilieucentrum.nl/ site/groenevogel-vrijwilligersprijs-2018- Na de sprekers en de prijzen werd het eerste naar-vogelopvangcentra-de-vogelklas-en- verkiezingsdebat voor de Waterschappen de-houtsnip/ georganiseerd, met vertegenwoordigers van

Jaarverslag 2018 | Rotterdams Milieucentrum 13 #COMMUNICATIE

Goede communicatie met de achterban, @RMCOURANT @Dakgaarden @Parken010 en @Vvesmet- burgers, beleidsmakers en politiek is voor De Rotterdamse Milieucourant (RM-cou- energie, @GezondVerkeer,# @Zerofood- het Rotterdams Milieucentrum van groot rant) is een digitale nieuwsbrief die we waste010. belang. Het Milieucentrum is actief op naar 2300 e-mailadressen sturen. De cou- sociale media, via een flink aantal Twitter- rant is gericht op mensen met belangstel- Daarnaast plaatsten we regelmatig Face- accounts en Facebookpagina’s. Bovendien ling voor natuur en milieu en biedt vooral book-updates op de pagina’s Rotterdams beheren we een aantal websites (zie voor Rotterdamse onderwerpen aan. De RM- Milieucentrum, DakAkkers, Dakgaard, op- een overzicht bijlage 5). courant biedt aan het Milieucentrum en Zuinig, Rotterdamse Milieuvoorlichters, onze achterban ook een mogelijkheid om Klimaatonderwijs010, Groene Agenda en standpunten en activiteiten bekend te Rotterdamse VvE’s met energie. @GROENE_AGENDA maken. De Groene Agenda is de groene uitagenda voor de regio Rotterdam. De agenda is te #SOCIALEMEDIA vinden op de website, Facebook, Twitter en Naast de websites Instagram. De kanalen presenteren veel www.milieucentrum.rotterdam.nl en groene activiteiten in de regio Rijnmond www.groeneagenda.nl, heeft het Milieu- en verbinden de groene gebieden rond de centrum websites die gericht zijn op speci- stad met de mensen. fieke doelgroepen, zoals www.dakker.nl, www.opzuinig.nl en www.rotterdams- Facebook: Groene Agenda eparken.nl (vanuit het Parkenoverleg). Twitter: @Groene_Agenda www.groeneagenda.nl Ook twitterde het Milieucentrum veelvul- dig op de accounts @milieucentrum, @op- zuinig, @Duurzamestad, @d_akkers,

14 Jaarverslag 2018 | Rotterdams Milieucentrum #ONDERSTEUNING

Het Milieucentrum is voor veel duurzame initiatieven in de stad een belangrijk aanspreekpunt. Ondersteuning van duurzame initiatieven uit de stad is dan ook een constant onderdeel in ons werk.

Platforms zoals het Parkenoverleg en Gezond Verkeer hebben we al genoemd in dit werkverslag. Het afgelopen jaar hebben we met meer groepen en organisaties samengewerkt dan die in deze platforms zijn verenigd (zie bijlage 2). Onze activiteiten richten zich daarbij niet alleen op de aangesloten achterbangroepen (zie bijlage 3). Alle duurzame en groene initiatieven in de stad kunnen een beroep doen op onze ondersteuning. Die ondersteuning varieert van het geven van advies tot het samen op poten zetten van projecten.

We noemen enkele initiatieven waar we in 2018 volop tijd in hebben gestoken: Het Rotterdams Klimaat Initiatief, de coalitie Gezond Verkeer en de stichting Dakpark Rotterdam. Ook zijn we in samenwerking met het Slow Food Youth Network Rotterdam aan de slag gegaan met het project Zero Foodwaste Rotterdam. De rol van ondersteuner van groene en duurzame initiatieven blijft een belangrijke taak voor ons, én is belangrijk voor de vele initiatieven in de stad die een vraagbaak, verbinder of ondersteuner zoeken.

#LANDELIJK # #Milieucentra In 2018 overlegden de directeuren van de vier grootstedelijke Milieucentra (Amsterdam, Rotterdam, Den Haag en Utrecht) vier keer met elkaar. Zij wisselden informatie uit en bespraken mogelijke samenwerkingsprojecten. Ieder jaar bezoeken we met alle medewerkers van de vier milieucentra ook een van de vier steden. Dit jaar was Den Haag aan de beurt. #RecyclingNetwerk Het Recycling Netwerk is een coalitie van (milieu)organisaties die zich inzetten voor duurzaam beheer van afval en grondstoffen. Wij zijn hier als lokale organisatie actief lid van. De coalitie volgt de beleids- en politieke ontwikkelingen en speelt hier indien nodig op in. Dit jaar lag de focus op het behoud van statiegeld op grote plastic flessen en het uitbreiden van het statiegeldsysteem.

http://recyclingnetwerk.org

Jaarverslag 2018 | Rotterdams Milieucentrum 15 Bijlage 1 Spinoza park Stadsimkerij Bouna Stadslab Luchtkwaliteit #ACHTERBAN SuperUseStudio’s (2012 architecten) De bij het Rotterdams Milieucentrum aangesloten groepen en Transitiontown Rotterdam initiatieven. Trompenburg, Arboretum Verborgen tuinen Aangesloten organisaties bij het Rotterdams Milieu Centrum: Vernieuwing en Participatie, stichting 3VO afdeling Rotterdam Vestiahuurdersgroep Rotterdam Adem in Rotterdam Vlinderstrik, stichting natuiurbescherming Afri, stichting Vogel – Vleermuis en Vlinderwerkgroep Aktiegroep Het Oude Westen Noordrand Ark Nature Vogelklas Karel Schot (de) Ambrosiusgilde Vogels op Zuid Aquarius, stichting Vrijwilligers Kralingse Bos Bewonersorganisatie , Vrijwilligers Zuiderpark Bewonersorganisatie Blijdorp VVE’s met Energie Bewonersverenging Heidebes V.T.V. Tuinderslust Bewonersvereniging Pompenburg Wateroverlast Prinsenparkbuurt, werkgroep Bijenpark Maertelinckweg Wollefoppen groen & co Blijstroom Woonmilieu , werkgroep Bomenridders (de) Wijknatuurteam Alexanderpolder BroodNodig Wijkpark Het Oude Westen BTV WNF Regioteam Rotterdam BOOG Young and Fair (Fair Fashion festival) Bureau Stadsnatuur Zero Foodwaste Rotterdam Creatief Beheer Zuid Hollands Landschap, stichting DakAkker, stichting Zweth Kandelaar Front Dakpark Rotterdam Dierenbescherming Rijnmond Leden Rotterdams Parkenoverleg: Dona Daria Kralingse bos Marius Huender (voorzitter) Eetbaar Rotterdam, stichting Rozenburgpark Jan Borghuis Egelopvang Odilia Vroesenpark Fred de Jong Eschpolder, werkgroep Oudelandspark Jeanne van der Velden Essenburgpark Bonairepark Jeanne van der Velden Eurostar Ruigeplaatbos Jeanne van der Velden Fietsersbond Rotterdam Rijnmond Visserijgriend Jeanne van der Velden Fietsen op Zuid Zuiderpark Rik Kraaij Gezond , stichting Dakpark Loes van der Linden Greenpeace Rotterdam Manon Nagelkerken Groeneconnectie Roel Langerakpark Piet Hein Slot GroeneGroeiPlatform Schat van Schoonderloo Jan van den Enk GroenGoed Wijkpark Het Oude Westen Wilma Kruger Groenpool Noord Het Park (bij de Euromast) Koos Leidelmeijer Happy Streets Ommoordse Veld Mary Gerritse , arboretum Prinsenpark ( met natuurtuin) Anton Roeloffzen Houtsnip, De (Vogelopvang) Randpark Oosterflank Anton Roeloffzen Impact HUB Rotterdam Semiramispark Anton Roeloffzen IVN, Rotterdam Rietveldpark Anton Roeloffzen Kas, de Park Kralingseveer Anton Roeloffzen KNNV, Rotterdam Wollefoppenpark Wim Groman Kracht Groen Ons Park Pim Janse Milieucoaches (vertegenwoordiging Spinozapark Fenny Fortes Jager Milieudefensie Rotterdam Park Zestienhoven Andre Voesenek Moeras IJsclub Schiebroekse park Jan Ochtman Natuur Cultuur en Bewegen Natuurlijk Zuiderpark, stichting Leden coalitie “Gezond Verkeer”: Natuurhistorisch museum Rotterdam Adem in Rotterdam Adriaan Korthuis Natuurspeeltuin Ruigeplaat, stichting Rotterdams Milieucentrum Emile van Rinsum NIVON Rotterdam Karin Oppeland Noordplus Stadslab Luchtkwaliteit Robert de Vrieze Ommoordse Veld Open& Groen, werkgroep Adem in Rotterdam Annemarie Los Owaze BOOG Jeanne Hogenboom Park 16 hoven Anke Griffioen PIW Wytze Patijn Platform Achternesse, stichting Platform Regiopark Rottemeren Paul Scheublin Platform Regiopark Rottemerren A13-A16 ROVER Gerard Lappee Rotterdams Klimaat Initiatief Fietsersbond Rotterdam/Rijnmond Jan Laverman Rotterdamse Oogst Happy streets, Fietsen op Zuid Jorn Wemmenhove RBVV Milieudefensie Marjolijn Rijskamp Rotteverband, stichting Bram van Lierop ROVER reizigersorganisatie Milieudefensie Rotterdam Patrick van Klink Schat van Schoonderloo Stadslab Luchtkwaliteit Leon Richard Scrap Fietsersbond Beer Pijpker Schieveenstraat Klimaatstraat Adem in Rotterdam Steven Somsen Slow Food Youth Movement Rotterdam BMX fietsschool Shurdon Faneyte Speeldernis, de Bewonersorganisatie Philip Eijsman

16 Jaarverslag 2018 | Rotterdams Milieucentrum Bijlage 2 BRASA, stichting contacten, werving bewoners op Zuid en Kaapverdische groep fietsvideo reportage. Ondersteuning op het gebied van energie- Uitvoering en adviezen: Mohamed Hacene #CONTACT besparing voorlichting Uitvoering: Mohamed Hacene GroenGoed Wijkgerichte organisatie ter ondersteu- Contacten met bewonersgroepen, duur- Cineac TV, lokale media ning van bewonersinitiatieven in Rotter- zame initiatieven, “groene groepen en or- Lokale wijkgerichte tv-zender dam-Noord. Advies, projectgelden. ganisaties” uit de stad waarmee we enig Cineac TV maakt laagdrempelige pro- Gezamenlijk onderhoud van de Dakgaard, of veel contact mee hebben gehad in gramma’s maakt voor de Rotterdamse wij- oogstfeest in combinatie met Burendag, 2018. Variërend van een telefoontje, het ken. De programma’s worden door zo’n uitwisseling goederen met de Dakakker. beschikbaar stellen van ruimte of materi- honderd vrijwilligers gemaakt. Het milieu- Daniel Goedbloed, Rutger Henneman en alen, projectfinanciering of werkgeld centrum ondersteunt Cineac TV door het Jorine Kipp meedenken en/of het mee organiseren stimuleren van meer programma’s over Uitvoering: Emile van Rinsum en Wouter van activiteiten. milieu, stadsnatuur en duurzaamheid en Bauman door de vrijwilligers milieubewuster te Adem in Rotterdam, bewonersgroep maken. o.a. Filmen slimdak GroenNoord Rotterdamse actiegroep met het doel een www.cineacmilieu.tv en www.cineac.tv Organiseert samen met buurtbewoners schonere lucht in Rotterdam, Uitvoering: Mohamed Hacene groene projecten of ondersteund deze. Lid van de coalitie Gezond Verkeer. Advies en ondersteuning. Uitvoering: Emile van Rinsum DakAkker Uitvoering: Emile van Rinsum De dakakker is de grootste dakboerderij in Ambrosiusgilde Nederland (en een van de grootste in Eu- Huurdersraad Vestia, landelijke huurders- Vereniging van Imkers (afdeling Rotter- ropa) en werd gerealiseerd op initiatief organisatie dam). Ondersteuning en advies, werk – en van het milieucentrum i.s.m. Zus architec- Deelname met informatie en voorlichting projectgeld. ten. Het milieucentrum begeleid de groep aan de eerste landelijke huurdersdag op Uitvoering: Wouter Bauman van 15 vrijwillige ‘dakboeren’ en advisee- 12 november waar ook zeer veel Rotter- ert de stichting DakAkker. damse huurders aan deelnamen. Bewoners binnenterrein De Arend in de Uitvoering: Wouter Bauman Uitvoering en adviezen: Mohamed Hacene , bewonersgroep Bewonersgroep ‘groene duimen project’ Dakpark, stichting - bewonerszelfbeheer Humanistisch café (Rotterdam Noord) Duurzaam binnenterrein ooit geïnitieerd Bewoners zelfbeheer project op het groot- In samenwerking met het Humanistisch door de bewoners ism het milieucentrum ste Dakpark van Europa. cafe voorlichtingen georganiseerd over in het kader van de “groene duimen”. De stichting organiseert het zelfbeheer energiebesparing. Maandelijke overleg over alle zaken rond van groen en een groot aantal culturele Advies en ondersteuning: het binnenterein. Ook het groene en duur- activiteiten op het Dakpark en bouwt een Mohamed Hacene zame aspect. innovatieve ontmoetingsruimte in de Uitvoering: Mohamed Hacene vorm van een TinyTim. Krachtgroen, stichting Advies en ondersteuning ook middels Mede organisator van de ‘Groene Connec- Bewoners Tegen Vliegtuiglawaai (BTV), ‘groepengelden’. tie’ in Rotterdam-west. Advisering en ‘pro- bewonersgroep www.dakparkrotterdam.nl jectgeld’ t.b.v. de groene kinderroute. BTV zet zich in voor de verbetering van de Uitvoeringen advisering : Emile van Rinsum, Uitvoering: Wouter Bauman woon- en leefomgeving van Rotterdam- Wouter Bauman The Hague Airport (voorheen Vliegveld Kippenclub Zestienhoven). O.a. manifestatie 23 juni, De groene connectie Club die het houden van kippen in de stad facilitaire ondersteuning het beschikbaar Een ‘groen lint’ door Delfshaven die zorgt wil stimuleren. Op zoek naar goedbe- stellen van (vergader)faciliteiten. voor sociale verbinding en verbinding tus- zochte kippenvriendelijke plekken om Uitvoering: Mohamed Hacene sen groene plekken. Dit lint verbindt be- menden in contact te laten komen met staande groene initiatieven. Het is, naast kippen. Meerdere gesprekken gehad en B.O.O.G., bewonersgroep een mooie wandeling van 8 kilometer de locatie Dakakker als serieuze optie Bewoners(belangen) - en ontwikkelingsor- door Rotterdam West, ook een middel om bestempeld. ganisatie van bewoners aan en rond de ’s lokale zorg- en welzijnsinstellingen te kop- Uitvoering: Wouter Bauman Gravendijkwal met een focus op schone pelen aan de groene initiatieven in eigen lucht en ‘gezond verkeer’. buurt. Advies en ondersteuning. Luchtwachter Lid van de coalitie Gezond Verkeer Uitvoering: Wouter Bauman De Luchtwachters zijn een initiatief van Uitvoering: Emile van Rinsum Milieudefensie (landelijk). Het milieucen- De Nieuwe Banier, wijkgebouw trum is aanwezig geweest met de startbij- Bijenpark Maeterlinckweg Het wijkgebouw de Banier. eenkomst en de Luchtwachters betrokken Standplaats voor bijenkasten. In het wijkgebouw zijn diverse milieucoa- bij de coalitie Gezond Verkeer. Ondersteuning en advies, werkgeld. ches actief (na-ijleffect van opZuinig cam- Advies en ondersteuning: Emile van RInsum Contact Jos van den Berg pagne ). Uitvoering: Wouter Bauman Uitvoering: Mohamed Hacene Milieucoaches De door ons opgeleide Milieucoaches in Botanische Tuin Afrikaanderplein, bewo- Ergroeit festival diverse wijken kunnen het gehele jaar nerszelfbeheergroep 6e festival vind plaats in BlueCity. In sa- door een beroep doen op advies en onder- Groen initiatief op zuid menwerking met ASEED worden de work- steuning bij het organiseren van voorlich- Advisering bij oprichting nu als zelfstan- shops van ERGroeit gekoppeld aan tingen. dige organisatie een achterbangroep. zadenruilbeurs Reclaim the Seeds. Uitvoering: Mohamed Hacene Uitvoering: Mohamed Hacene Uitvoering: Emile van Rinsum en Wouter Bauman Milieudefensie Rotterdam, Buurtvaders Feijenoord, bewonersgroep milieuorganisatie Organisatie van vaders in de wijk Fietsen op zuid, project Milieudefensie Rotterdam is de lokale af- Feijenoord Fietsen op zuid is een project van o.a. deling van het landelijke Milieudefensie. Advies en voorlichtingen milieu, duur- DRIFT die probeert meer Rotterdammers Lid van de coalitie Gezond Verkeer. zaamheid en energiebesparing. (op zuid) aan het fietsen te krijgen. Uitvoering en contactpersoon: Uitvoering: Mohamed Hacene Ondersteunen fietsonderzoek, bewoners- Emile van Rinsum

Jaarverslag 2018 | Rotterdams Milieucentrum 17 MONA LISA (ex cleo patria), vrouwenorga- Stadslab Luchtkwaliteit, bewonersgroep nisatie Het Stadslab focust op schone lucht in Vrouwenorgansatie in IJsselmonde Rotterdam en initieert duurzame en inno- De vrouwenstudio’s van Cleopatria heb- vatieve projecten. ben haar activiteiten moeten stoppen. Een Aangesloten bij de coalitie Gezond Vekeer. actieve groep vrouwen in IJsselmonde Uitvoering/contactpersoon: ging zelfstandig verder onder de naam Emile van Rinsum Mona Lisa. Hierin ook een groot aantal mi- lieucoaches. Wij ondersteunden hen bij de Wellant College, beroepsonderwijs doorstart, met name rond de thema’s Het Wellant College is een energiebesparing en duurzaamheid. groene opleiding dat zich meer wil profile- Uitvoering: Mohamed Hacene ren in Rotterdam. Wij adviseren over werving van jongeren NIVON Rotterdam en brengen de schoolleiding in contact Stedelijke organisatie gericht op vor- met andere voor het onderwijs relevante mingswerk en natuurontwikkeling. groene organisaties in de stad. Ondersteuning debat met ‘projectgelden’. Uitvoering: Mohamed Hacene www.nivonrotterdam.nl/ Uitvoering / ondersteuning: Woonstad Rotterdam, woningcorporatie Emile van Rinsum Woningbouwcorporatie ondersteunt en geadviseerd over aanpak opzuinig. Paperclip, bewonersgroep Uitvoering en contactpersoon: Bewoners van de Paperclip, woongebouw Mohamed Hacene op Rotterdam Zuid Draagvlak creëren voor meer groen bij pa- Zerofoodwaste perclip met bewoners (vooral op het dak Een initiatief vanuit de Slow Food Youth van paperclip). Movement i.s.m. het Milieucentrum. Van- Uitvoering: Mohamed Hacene uit het milieucentrum is intensief meege- werkt aan de realisatie en de ‘jacht’ op Platform A13-A16 financiering. Bewonersplatform die constructief mee- Uitvoering en advisering: Emile van Rinsum denkt over de (inpassing) van de A13-A16. Aangesloten bij de coalitie Gezond Ver- keer. www.platforma13a16.nl/ Uitvoering: Emile van Rinsum

PWS-Blokken, bewonersgroep PWS-blokken zijn zo duurzaam mogelijk gerenoveerd, in september was de feeste- lijke opening met bewoners. Ondersteuning op verzoek van Rien Tuk van de Vestia Huurdersraad. Uitvoering/contactpersoon: Mohamed Hacene

Rotterdams klimaatinitiatief, actiegroep Actiegroep gericht op klimaat, de kolen- centrales en fossiele brandstoffen, de Rot- terdamse havens. Facilitaire ondersteuning, advisering, sociale media en onregelmatig ook aanwezig bij de bij- eenkomsten en activiteiten. Uitvoering/advisering/contactpersoon: Emile van Rinsum, Mohamed Hacene, Wouter Bauman

Rotterdamse Oogst, regionale ‘boeren- markt’ (Intussen) een weekmarkt met lokale pro- ducenten op het Noordplein. Advies en ondersteuning. Uitvoering: Emile van Rinsum

Stadskwekerij de Kas, bewonersinitiatief De Stadskwekerij is een nieuw groeninitia- tief in een voormalig tuincentrum op een binnenterrein in de wijk Blijdorp. Men ont- wikkeld veel groene activiteiten en onder- steunt groene initiatieven in de wijk. Het milieucentrum heeft projectgelden be- schikbaar gesteld en geadviseerd. Uitvoering/contactpersoon: Emile van Rinsum en Wouter Bauman

18 Jaarverslag 2018 | Rotterdams Milieucentrum Bijlage 3 #GROEPENGELDEN Het Rotterdams Milieucentrum heeft een klein budget ter onder- steuning van groene – en duurzame iniatieven. Het betreft hier kleine bijdragen van tussen de €250 (bedoeld als werkgeld) tot maximum €1.500 (bedoeld als een bijdrage aan een project of ac- tiviteit.). Hieronder de organisatie die een beroep deden op het ‘groepengeld’.

Werkgeld 2018:

Ambrosiusgilde, vereniging Milieudefensie, afdeling Rotterdam Tsjaikofskilaan, Tuin, bewonersinitiatief Bijenpark, stichting

Projectgeld 2018:

Ambrosiusgilde Bewoners Tegen Vliettuiglawaas (BTV) DakAkker, stichting/vrijwilligersteam Dakpark, stichting GroenNoord, stichting Houtsnip, de, Vogelopvang Krachtgroen, stichting NIVON, Rotterdam Parkenoverleg Rotterdam SFYN, Slow Food Youth Network Stadskwekerij, de Kas #

Jaarverslag 2018 | Rotterdams Milieucentrum 19 Bijlage 4 #ORGANISATIE

Vestiging: Schiekade 189 (unit 302) 3013 BR Rotterdam Tel. 010-465 64 96 e.mailadres algemeen: [email protected]

Bestuursleden in 2018: Patrick van Klink, secretaris (voorzitter) Sanne Castro (penningmeester) Karin Oppelland Wiel Senden

Rob Lathouwers, vertegenwoordiger achterbanorganisaties † Huib Poortmann, vertegenwoordiger achterbanorganisaties † # Bijzondere functies 2018: Marius Huender (voorzitter Parkenoverleg)

Personeel in 2018: Emile van Rinsum, directeur, beleidsterreinen klimaat, energie en lucht 32 uur e.vanrinsum@ Mohamed Hacene, beleidsterreinen milieu en diversiteit 24 uur m.hacene@ Wouter Bauman, beleidsterreinen stadsnatuur en ruimte 28 uur w.bauman@ Angelique Vandevenne (tot 1 september 2018) Beleidsterreinen educatie, energiebesparing (tot 1/09/2018) 16 uur a.vandevenne@

Accountant: Humphrey Reket, Hills Accountants en Adviseurs

Boekhouding: Hills Accountants en Adviseurs

Projectmedewerkers in 2018: Frans Vermeer, website, webmaster, digitale opdrachten Joost van Tour, ondersteuning evenementen Mimi Slauerhoff, opZuinig, trainer van de trainers en milieucoaches Eva Bes, trainer opZuinig, milieucoaches Marie Jose Ooms, trainer, opZuinig milieucoaches Anna Maria Carbonaro, trainer opZuinig milieucoaches Layla Hacene, trainer opZuinig milieucoaches

Drukwerk en vormgeving: Argus, www.argus.graphics

20 Jaarverslag 2018 | Rotterdams Milieucentrum Bijlage 5 #DAKAKKER

Excursies: CFPPA Franse School voortgezet onderwijs Arts Appliqués Franse school Van Hall Leeuwarden HBO groene school (2 excursies) Erasmus universiteit IHS Fotoshoot Today De Rooi Pannen Culinaire school Hogeschool Rotterdam Social Enterprise Safari Dutch Green Building Council Wageningen University and Research Concernstaf Erasmus college voortgezet onderwijs Rijksvastgoedbedrijf Lycée de L’Europe voortgezet onderwijs Frankrijk STAB Chinese delegatie Thomas More Hogeschool (5 excursies) Kringwinkel Antwerpen KAW architecten Gemeente Rotterdam IBR Bodem, Ondergrond & GIS Rotary Lansingerland Gemeente Nijmegen Zoarchitecten Riitta Bout-Saari Finse groep Stad Antwerpen | Stadsontwikkeling | Ontwerp en uitvoering publieke ruimte Provincie Noord Brabant Perron 14 (4 excursies) Platform 31 XL rondleiding Perennial power (lezing) Gemeente Schiedam Visser Media & Design (locatiehuur) MAKAN met een Chinese delegatie Albeda college Rotterdamse Dakentours (2 excursies) Rotterdam Discovery Tours Norwegian Institute for Water Research (NIVA) Thomas More Hogeschool (7 excursies)

Evenementen: Pop-up theehuis tijdens de Rotterdamse Dakendagen Nederland Doet vrijwilligersdag Snoeidag & Oogstfeest op de Dakgaard

Jaarverslag 2018 | Rotterdams Milieucentrum 21 Bijlage 6 Gastspreker Marius Huender Marius is naast voorzitter van het Rotterdamse Parkenoverleg ook de organisator van de werkzaamheden die vrijwilligers in het #PARKENOVERLEG Kralingse bos doen. Daarnaast geeft hij ook namens het IVN rondleidingen in het Kralingse bos en langs de plas. Tijdens dit overleg heeft hij ons de rondleiding ‘Het Kralingse bos in de loop Agenda maart der tijden en in vogelvlucht’ gepresenteerd. • Gastspreker: Tony Pipping gemeente Rotterdam Circulaire parken Maaibeleid • Bespreken concept ‘De groene 18 voor 2018’ Tijdens de deelnemersraad van het Rotterdams Milieucentrum werd door een van de deelnemers gevraagd of het RMC op de Gastspreker Tony Pipping hoogte was van het huidige maaibeleid in de stad. De voorzitter Tony Pipping asset manager groen en spelen bij de Dienst Stads- van het parkenoverleg heeft dit zich aangetrokken en op de beheer van gemeente Rotterdam was te gast. Samen met pro- agenda van het parkenoverleg gezet. Een aantal vertegenwoordi- jectleider Suzan Heykoop, adviseur bij Schone Stad schreef hij het gers heeft iets over het maaibeleid in ‘hun’ park te melden. artikel Missie: Vroesenpark circulair “Een zoektocht naar een echt integraal, circulair beheerprogramma waarin de gebruiker cen- Park 16-hoven: Er is een singel talud die soms twee keer per traal staat”. In 2017 werd ter afsluiting van de Rotterdamse Par- week gemaaid wordt. Bandensporen zijn zichtbaar, riet wordt kenmaand samen met het parkenoverleg en het Rotterdams mee gemaaid. Milieucentrum een mini symposium ‘circulaire parken’ georgani- seerd. Toen is er voor gekozen om het Vroesenpark als proefpark Prinsenpark: Bloemrijke stukken worden afgemaaid en afgehooid te gebruiken. De missie wordt samen met belanghebbenden, omwonenden en gebruikers vormgegeven. Er zijn een aantal in- Er is ook uitleg over de drie soorten maaibeheer: terne sessie geweest en nu is het moment om naar buiten te tre- 1) ecologisch beheer den. Hoe dit te doen? 2) cultuurtechnisch beheer 3) extensief beheer . Het circulaire programma Vroesenpark bestaat onder meer uit bewustwording, voorkomen van afval en afval scheiden. Voor ruig bloemrijk gras is alleen ecologisch beheer positief voor insecten. Ontlasting van honden zorgt voor bemesting , wat weer • Festivals worden zelfvoorzienend (prijsvraag voor het meest negatieve gevolgen heeft voor bloemrijke planten die juist schrale zelfvoorzienend festival krijgt als prijs een plek voor 2/3 jaar grond nodig hebben. Kralingse Bos: maaien tot -5 cm (eigenlijk dus op de festival agenda) ploegen of plaggen), beheer met schapen werkt niet, na de schapen • Jezelf opladen, je telefoon opladen is er geen ander beheer voor in de plaats gekomen, te grote machi- • Biominer (composthoop die warmte af geeft) nes worden gebruikt. • Verzamelde plastic word gebruikt voor speeltoestellen • Statiegeld op alle servies, geen afval Festival beleid in Rotterdamse parken, overlast in de vorm van op- en afbouwtijd en andere zaken Meer info over wat Rotterdam onder circulair verstaat is te lezen Vanuit meerdere kanten wordt het Parkenoverleg gevoed met via de volgende link: http://www.rotterdamcirculair.nl/ onvrede over het evenementen beleid in parken. Met name de vier stadsparken: Kralingse Bos, Vroesenpark, hét Park (bij de Agenda juli Euromast) en Zuiderpark. Daarnaast ervaren de omwonenden • De Parkenmaand editie 6 van Wijkpark het Oude Westen veel overlast van evenementen het park. De Parkenmaand editie 6 Vorig jaar waren er 58 activiteiten tijdens de Rotterdamse Par- Evenementen horen thuis in steden en in parken, maar in een kenmaand. Het streven is uiteraard om dit jaar ook weer boven aantal parken is de balans tussen evenementen en het aantal be- de 50 activiteiten uit te komen zoekers vergeleken met de gebruikers die de parken het jaar rond de parken gebruiken zoek. Door Marius Huender (Kralingse Bos) Vanuit de gemeente is dit jaar een budget van €8000 vrijgemaakt en Wouter Bauman (Rotterdams Milieucentrum) is een inventari- ter ondersteuning van de Parkenmaand. Dit budget wordt ge- satie gemaakt over de huidige stand van zaken betreft evene- bruikt voor het drukken van posters en flyers en de verspreiding, menten in parken in Rotterdam en ander grote Nederlandse advertenties in de UIT-agenda en op sociale medie, de website steden. In Rotterdam heeft Wijkraad Blijdorp een ongevraagd www.parkenmaand.nl en de opening van de Parkenmaand, deze advies geschreven inzake het gebruik Vroesenpark en het Roel keer op het Dakpark. Langerakpark. De gebiedcommissie Kralingen- heeft een ongevraagd advies inzake problematiek evenementen Ook dit jaar zijn het RMC en het Parkenoverleg benaderd door Kralingse Bos geschreven. Beide adviesen zijn gericht aan het gemeente Rotterdam om samen met hen activiteiten te College van Burgemeester en Wethouders. organiseren. De opening, een fietsconferentie op de dag van Ook het parkenoverleg stelt een brief op gericht aan wethouder het zelfbeheer en een afsluitend Groensymposium: ‘Slim beheer = Wijbenga van Handhaving, buitenruimte, integratie en samenle- slim aanbesteden’ ven. Hierin maken de samenwerkende parken gezamenlijke be- Zie www.rotterdamseparken.nl voor meer informatie over deze zwaren aangaande het festivalbeleid voor de Rotterdamse activiteiten. parken. Het betreft met name het aantal op- en afbouwdagen, het aantal festivals, de bezoekersaantallen, afvalverwerking, de De fietsconferentie vindt plaats op zaterdag 8 september en is schade aan parken en verstoring van flora en fauna in de parken. tevens het parkenbezoek van het parkenoverleg van 2018.

Parkenoverleg de parken in Elke jaar wordt door de vertegenwoordigers van de parken een park bezocht.

Agenda november • Gastspreker: Marius Huender ‘Het Kralingse bos in de loop der tijden en in vogelvlucht’ • Maaibeleid • Festival beleid in Rotterdamse parken, overlast in de vorm van op- en afbouwtijd etc. • Evaluatie Parkenmaand

22 Jaarverslag 2018 | Rotterdams Milieucentrum Bijlage 7 #PARKENMAAND

1 september Klassiek in de Pluktuin (Essenburgpark) Bomenwandeling Heemraadssingel met Klassieke muziek in de Pluktuin. Han van Hulzen Meewerken op het Dakpark Delfshaven Een bomenwandeling langs de Heem- Iedere week in de Parkenmaand werken Vroesenfilmavond raadssingel met bijzondere natuurverha- vrijwilligers op het Dakpark in Delfshaven, Met de voeten in het warme gras kijkend len van ecoloog Han van Hulzen. Want er het grootste dakpark van Europa. naar een zwoele zomerfilm met een is veel te zien en te vertellen over dit lang cocktail in de hand. gerekte park langs de singel. Aftrap Parkenmaand 2018 Opening van de zesde parkenmaand van Rotterdam met de officiele ‘groenrede(n)’ uitgesproken door Wim Pijbes van Droom 2 september 3 september en Daad, spectaculair theater van de Com- Tai Chi in het Vroesenpark Yoga 'on the block' in het Luchtpark op de pagnie with balls, de officiele aftrap door Net als voorgaande jaren geeft T’ai Chi Hofbogen wethouder Arno Bonte en de kinderen Rotterdam Buiten Gewoon tijdens de zo- Luchtpark Hofbogen. kunnen aan de slag in de KLEURBENDE mermaanden Tai Chi in het Vroesenpark met het ontwerpen van hun ideale park. bij het Vroesenpaviljoen. Mind-walk in de Schiebroekseparken Op het Dakpark in Delfshaven. Mind-Walk wandelingen in de mooie Heerenhuys kamerconcerten met Red parken van . Bedenk je eigen DROOMPARK in de Herring Kleurbende Concert bij het Heerenhuys in Het Park Vleermuizen in het Museumpark Kinderen (vanaf 6 jaar) kunnen aan de van Red Herring. Vleermuizen spotten in en rond het slag met het tekenen en knutselen van Museumpark. hun ideale droompark in de Kleurbende Monumentale en bijzondere bomentocht van het Rotterdams Volkstheater. door Het Park Met Koos Leidelmeijer mee door Het Park 4 september Kop Midden Staart Dakpark bij de Euromast langs de historische Meewerken in de Moestuin op het Op de ‘kop en de staart’ van het Dakpark bomen in dit prachtige park ooit ontwor- Luchtpark in Delfshaven gaat gebouwd worden. Aan pen door Zochers Meewerken in de moestuin op het drie bewonerstafels werd 1 september ge- Luchtpark. praat en nagedacht over de toekomst van Danssalon ... salsasalon het Dakpark. Let’s Salsa in het park! Dans mee met ‘Salsa, Bachata & Kizomba in the City’ in >> de groene oase van Rotterdam. Jaarverslag 2018 | Rotterdams Milieucentrum 23 5 september Extravagante picknick Keep it Green Day Park Pompenburg Mind-walk in de Schiebroekseparken In de zwoele nazomer van september Tijdens Keep it Green Day ben je ook wel- In september starten er diverse Mind- kan men zich in Trompenburg Tuinen & kom in het Park Pompenburg (onder de Walk wandelingen in de mooie parken van Arboretum Luchtsingel). Schiebroek. Keep it Green Day in de Assertuinen Rozebrigade in park 1943 8 september Bezoek tijdens de Keep it Green Day het Schoonmaakmiddag in het park samen Keep it Green Day zelfbeheergebied in de Assertuinen met de Roze Brigade. Rotterdamse zelfbeheerders nodigen u uit Hillegersberg met een tiptafel voor om mee te genieten van de resultaten van mensen met vragen en eigen plannen Vroesenkids muziek | nazomer hun inspanningen: prachtige groene wijk- voor zelfbeheer. Alle kinderen van 0 tot 5 jaar en hun tuinen, een kleurrijk stuk park, een rijk ge- (groot-)ouders maken samen muziek en vulde moestuin en bloeiende bijenlinten. zingen liedjes Keep it Green Day in In en rond de Taka Tuka Tuin nabij het Vroesenpark Meewerken op het Dakpark in Delfshaven Wollefoppenpark zijn een tal van Iedere week in de Parkenmaand werken activiteiten voor jong en oud tijdens Met de groeten vanaf het Luchtpark ... vrijwilligers op het Dakpark in Delfshaven, de “Keep it greenday”. postkaarten maken het grootste dakpark van Europa. Postkaarten maken samen met Lara. Schapenscheerdersfeest op het Dakpark Moestuinclub schapenkaas maken De schapen zijn op vakantie geweest bij Kaas maken van schapenmelk dat kan boer Martin maar komen terug naar de makkelijk op het Dakpark. 6 september weide in de Buurttuin op het Dakpark! Parkenmaand Natuurspeeldag BESOUK in Park 1943 Wat voor plant is dit, wat vliegt daar, ik zie Keep it Green Day in wijktuin Festival Besouk een paddenstoel! Leren en spelen in de na- De bewoners, zowel kinderen als volwas- tuur in de stad. Informatie over planten, senen, mogen meedenken hoe de nieuwe bomen, verzorging ervan, hoe bolletjes Keep it Green Day Varkenoordsepark speeltuin van de wijktuin vorm te geven. planten, snoeien, bloeien, groeien in Park Keep it Green Day ook in het Varkenoord- separk. 1943. Extravagante picknick In de zwoele nazomer van september k Mobiele buitenkeuken in het park Keep it Green Day Carnisse an men zich in Trompenburg Tuinen & Smullen vanuit de Mobiele Buitenkeuken Tijdens de Keep it Green Day op 8 septem- Arboretum in Park 1943. ber is er ook veel te doen in Carnisse. Keep it Green Day Fietsconferentie bewo- 9 september 7 september nerszelfbeheer Op de dag van het bewonerszelfbeheer de Tekenexcursie in het Museumpark Groene Stadswandeling fietsconferentie vanaf het Dakpark, fietsen Heerlijk tekenen en schilderen in de De groene stadswandeling in het kader naar een aantal mooie zelfbeheerprojec- natuur. van de Parkenmaand gaat van start in het ten. Wijkpark Het Oude Westen onder leiding >> van Wilma Kruger.

24 Jaarverslag 2018 | Rotterdams Milieucentrum Heerenhuys kamerconcerten 10 september 14 september met Blue Moon duo Yoga 'on the block' in het Luchtpark Groene Stadswandeling Heerenhuys kamerconcerten in het Heer- op de Hofbogen De groene stadswandeling in het kader enhuys in Het Park met op 9 september Luchtpark Hofbogen, ingang Raampoort- van de Parkenmaand gaat van start in het het Blue Moon Duo, Accordeon en cello, straat 30 3032 AH Rotterdam Wijkpark Het Oude Westen onder leiding een bijzondere combinatie van instrumen- van Wilma Kruger. ten, bespeeld door de Spaanse Helena Mind-walk in de Schiebroekseparken Sousa en Ivan Nogueira. Mind-Walk wandelingen in de mooie Extravagante Picknick parken van Schiebroek. In de zwoele nazomer van september Bomenwandeling Heemraadssingel met kan men zich in Trompenburg Tuinen & Han van Hulzen Postkaarten maken in het Erasmuspark Arboretum Een bomenwandeling langs de Heem- Een goede manier om even je hoofd leeg raadssingel met bijzondere natuur- te maken: postkaarten maken met Stadsfloratocht door Oosterflank verhalen van ecoloog Han van Hulzen. Lara van The Little Bookshop club. Wandel vrijdagavond 14 september mee met de stadsfloratocht. Volksdanssalon Dans in het nieuwe Stadspark! 11 september Meewerken met de Natuurwerkgroep Zuiderpark Meewerken in de moestuin Extravagante picknickavond De natuurwerkgroep Zuiderpark werkt In de zwoele nazomer van september kan van het Luchtpark aan natuurlijk beheer van natuurgebiedjes men zich in Trompenburg Tuinen & A Meewerken in de moestuin in het Zuiderpark. In de Parkenmaand rboretum als in een Franse film uit de op het Luchtpark. gaan we bloemrijk grasland hooien jaren ’50 wanen. Mind-walk door de Schiebroekseparken Meewerken op het Dakpark Delfshaven Opening tentoonstelling Antoinet Mind-Walk wandelingen in de mooie Iedere week in de Parkenmaand werken Deurloo: Vanuit een ander perspectief parken van Schiebroek vrijwilligers op het Dakpark in Delfshaven, Van 1 mei tot en met 30 september het grootste dakpark van Europa. verblijft de kunstenares Antoinet Deurloo Kinderyoga in het Vroesenpark als artist in residence in Arboretum Kinderyoga in het Vroesenpark voor Rotterdam viert de zomer Trompenburg. de allerkleinsten. Wat is er nou fijner dan op een zonnige zaterdagmiddag in de groene omgeving Orkestvereniging Wilton, Harmonieorkest van Park 1943 te genieten van akoestische Muzikaal talent uit Ommoord presenteert 13 september optredens. zich ook deze (na-)zomer in het Mobiele buitenkeuken in het park 1943 Ommoordse Veld op kinderboerderij Smullen vanuit de Mobiele Buitenkeuken Das in het Schiebroekse Park, theater De Blijde Wei. in Park 1943. Theatergroep ’n Bries speelt de voorstel- ling ‘Das in het Schiebroekse Park’.

Jaarverslag 2018 | Rotterdams Milieucentrum 25 Kralingse Bos Excursie Natuurtuin 20 september Geniet van de natuur en de ontstaansge- Mee met de mensen van het wijknatuur- Mobiele buitenkeuken in het Park 1943 schiedenis van het Bos. Met foto’s en kaar- team Alexander op excursie in de Natuur- Smullen vanuit de Mobiele Buitenkeuken ten. tuin Prinsenland in het Prinsenpark in Park 1943. Gidsen Dik Vuik (historicus) en Marius Huender (vrijwilliger Kralingse bos). Lindyhop salon - danssalon Het wordt weer swingen op het Herfst schilderen in de natuur Stadspodium in het Erasmuspark! 21 september De herfst schilderen midden in de natuur Keep it clean Day Park 1943 … dat kan in het Essenburgpark. Op de 3e vrijdag van september is het 17 september Keep it clean Day! De 7e editie dit keer Extravagante picknick Yoga 'on the block' in het Luchtpark In de zwoele nazomer van september Snoeidag & Oogstfeest op de Dakgaard op de Hofbogen kan men zich in Trompenburg Tuinen & Snoeidag en oogstfeest op de Dakgaard op Luchtpark Hofbogen, ingang Raampoort- Arboretum als in een Franse film uit de het voormalige treinstation Hofplein in straat 30 3032 AH Rotterdam. jaren ’50 wanen. het Luchtpark

Groene Stadswandeling 16 september 18 september De groene stadswandeling in het kader Meewerken in de moestuin van de Parkenmaand gaat van start in het Heerenhuys kamerconcerten op het Luchtpark Wijkpark Het Oude Westen onder leiding Arie van der Krogt Meewerken in de moestuin van Wilma Kruger Kamerconcert Arie van der Krogt in het op het Luchtpark. Heerenhuys in Het Park bij de Euromast. Grote Zomerse Oud & Nieuw Rondleiding 19 september Rotterdamse Munt Bomenwandeling Heemraadssingel Tekenen op het Luchtpark De Grote Zomerse Oud & Nieuw Rondlei- met Han van Hulzen Na een korte excursie door het Luchtpark ding Stadskruidentuin Rotterdamse Een bomenwandeling langs de op Hofbogen kan er getekend worden. Munt? Heemraadssingel met bijzondere natuur- verhalen van ecoloog Han van Hulzen. Vroesenkids | tekenenekenen eenn sschilderenchilderen in het park Hefpark Muziekpark 22 september Bij het Vroesenpaviljoenpaviljoen ssamenamen mmetet Een zinderend nazomerfestival vol Meewerken op het Dakpark Delfshaven Esther & Helen ttekenenekenen eenn sschilderenchilderen mmete met muziek in het Hefpark op het Iedere week in de Parkenmaand werken houtskool. ! vrijwilligers op het Dakpark in Delfshaven, # het grootste dakpark van Europa.

26 Jaarverslag 2018 | Rotterdams Milieucentrum HERFSTFAIR in Trompenburg 24 september Meewerken op het Dakpark Delfshaven In het weekend van 22 september bent u Yoga 'on the block' in het Luchtpark Iedere week in de Parkenmaand werken welkom tijdens de Herfstfair in Trompen- op de Hofbogen vrijwilligers op het Dakpark in Delfshaven, burg arboretum en tuinen. Luchtpark Hofbogen, ingang Raampoort- het grootste dakpark van Europa. straat 30 3032 AH Rotterdam. Burendag in Franse sferen in Park 1943 Workshop kruidentuin en pergola op het Burendag in Park 1943 in Franse sferen, Dakpark met heerlijke chansons op de achtergrond, Workshop kruidentuin en pergola op het een stukje stokbrood met brie, cafe au lait, 25 september Dakpark Rotterdam, wat staat er en hoe slenteren langs grote en kleine straatar- Meewerken in de moestuin onderhoud je dat goed? tiesten die creatief bezig zijn. op het Luchtpark Je vanaf 11 uur kunt meewerken in de Congres: Groen van de toekomst! Parkenmaand natuurexcursie Zevenkamp moestuin bovenop het Luchtpark op het Slim groenbeheer begint met slim aanbe- Met het wijknatuurteam Alexander op na- voormalige treinstation Hofplein hartje steden van het groenonderhoud in de par- tuurexcursie door de wijk Zevenkamp. stad. ken en de perken van de stad. Een symposium voor bewoners, aannemers, groen beheerders over hoe de aanbeste- 26 september ding in Rotterdam beter en effectiever kan 23 september worden georganiseerd zodanig dat de par- HERFSTFAIR in Trompenburg Vroesenkids | Knutselen in het Vroesenpark ticipatie van de bewoners wordt gegaran- In het weekend van 22 september bent u deerd. Keynote-speakers, workshops en welkom tijdens de Herfstfair in Trompen- Knutselen met Marieke van de Probeerschool Van Asperen burg arboretum en tuinen. Op zoek naar eetbare planten in het Kra- lingsebos Heerenhuys kamerconcerten Kroonen- berg, Linnemann, van der Zalm 27 september Kamerconcerten Kroonenberg, Linne- Mobiele buitenkeuken in Park 1943 mann, van der Zalm in het Heerehuys in Smullen vanuit de Mobiele 30 september Het Park. Buitenkeuken in Park 1943. Heerenhuys kamerconcerten The Great Gallery Bomenwandeling Heemraadssingel met Concert in het Heerenhuys in Han van Hulzen Het Park bij de Euromast. Een bomenwandeling langs de Heem- 28 september raadssingel met bijzondere natuur- Groene Stadswandeling Monumentale en bijzondere bomentocht verhalen van ecoloog Han van Hulzen. De groene stadswandeling in het kader door Het Park bij de Euromast van de Parkenmaand gaat van start in het Met Koos Leidelmeijer mee door Het Park Artist talk en eindpresentatie Wijkpark Het Oude Westen onder leiding bij de Euromast langs de historische kunstproject Antoinet Deurloo van Wilma Kruger. bomen in dit prachtige park ooit Van 1 mei tot en met 30 september ver- ontworpen door Zochers blijf beeldend kunstenares Antoinet Deurloo als artist in residence in 29 september Bomenwandeling Heemraadssingel Arboretum Trompenburg en overzichts- met Han van Hulzen Meewerken met de bosvrijwilligers tentoonstelling Een bomenwandeling langs de Heem- in het Kralingse Bos raadssingel met bijzondere natuur- Zaterdagochtend 29 september een och- verhalen van ecoloog Han van Hulzen. tendje meewerken met het ‘bosteam’.

Jaarverslag 2018 | Rotterdams Milieucentrum 27 Bijlage 8 #HITS #VISITIRS #LIKES #FOLLOWERS

www.milieucentrum.rotterdam.nl *) Gemiddeld in 2018: 33.045 hits per maand/397.107 per jaar Gemiddeld in 2018: 3.462 visits (bezoekers) per maand/41.650 per jaar Gemiddeld in 2018: 23689 pagina’s bekeken per maand/284.481 per jaar

*) In september/oktober 2018 is de nieuwe domeinnaam geïntroduceerd : www.rotterdamsmilieucentrum.nl, en afgestapt met de domeinnaam met .rotterdam.nl als uitgang. Een aantal maanden was de website onbereikbaar vanwege veiligheidsoperatie van de gemeente Rotterdam. www.rotterdamsmilieucentrum.nl (nieuwe domeinnaam) Gemiddeld in 2018: 3884 hits per maand (v.a. juli 2018)/43.994 per jaar Gemiddeld in 2018: 424 visits per maand (v.a. juli 2018)/4264 per jaar Gemiddels in 2018: 42 pagina’s bekeken per maand (v.a. juli2018)/ 10827 per jaar www.groeneagenda.nl Gemiddeld in 2018: 43.553 hits per maand/522.645 per jaar Gemiddeld in 2018: 9.159 bezoekers per maand/109913 per jaar Gemiddeld in 2017: 22.182 pagina’s bekeken per maand/266194 per jaarr www.rotterdamseparken.nl Gemiddeld in 2017: 75.096 hits per maand/901.153 per jaar Gemiddeld in 2017: 4.903 bezoekers per maand/58.845 per jaar Gemiddeld in 2017: 10.518 pagina’s bekeken per maand/126.226 per jaarar www.opzuinigmee.nl / www.winterklaar010.nl Gemiddeld in 2017: 243 hits pper maand Gemiddelddeld iinn 22017:017: 1 11212 bbezoekersezoekers pperer mmaandaand Gemiddelddeld iinn 22017:017: 1 13636 ppagina’sagina’s bbekekenekeken pperer mmaandaand www.beesonline.nlbeesonline.nl Gemiddelddeld iinn 2017:2017: 7.1527.152 hhitsits pperer mmaand/85.825aand/85.825 pperer jjaaraar Gemiddelddeld iinn 22017:017: 8 86868 bbezoekersezoekers pperer mmaand/10.417aand/10.417 pperer jjaaraar Gemiddelddeld iinn 22017:017: 2 2.235.235 ppagina’sagina’s bbekekenekeken pperer mmaand/26828aand/26828 perper jaarjaar www.iederslucht.nlederslucht.nl Gemiddelddeld iinn 2017:2017: 3.0123.012 hhitsits pperer mmaand/36.154aand/36.154 pperer jjaaraar Gemiddelddeld iinn 22017:017: 4 42020 bbezoekersezoekers pperer mmaand/5042aand/5042 pperer jjaaraar Gemiddelddeld iinn 22017:017: 1 1.444.444 ppagina’sagina’s bbekekenekeken pperer mmaand/17.330aand/17.330 pperer jjaaraar www.gezondverkeer.nlgezondverkeer.nl Nog nietet aactief.ctief.

TWITTERER @Milieucentrumucentrum vvolgers:olgers: 5.6865.686 @Duurzamestadrzamestad vvolgers:olgers: 6.2226.222 @D_akkerskkers volgers:volgers: 3.9553.955 @opZuiniginig volgers:volgers: 914914 @winterklaar010erklaar010 volgers:volgers: n.v.t.n.v.t. @Parken010:en010: 1.1021.102 # @Vvesmetenergie:metenergie: 431431 @Slimdak010:dak010: 655655 @Pietjebellduurzebellduurz @Zerofoodwasterd:foodwasterd: 165165 @GezondVerkeer:ndVerkeer: 3535

FACEBOOKOOK 22018:018: Rotterdams Milieucentrum: 2.951 DakAkkers: 4.500 Opzuinig: 172 Rotterdams Milieuvoorlichters: 190 Groene Agenda: 1.448 Rotterdam@se Parken: 817 VVE’s met energie: 460 Slimdak: 186 Dakgaard: 378 Bluefoodfestival: 106 Facebook Zero Foodwaste: 130 Gezond Verkeer: 15

28 Jaarverslag 2018 | Rotterdams Milieucentrum Bijlage 8 INSTAGRAM 2018 @Milieucentrum opgeheven @Rotterdams Milieu (nieuw): 105 #HITS #VISITIRS #LIKES #FOLLOWERS @GroeneAgenda 522 @DakAkker 1.267

RMC op YouTube en andere internetkanalen o.a.: Cineac Milieu TV - Rotterdams milieuvoorlichters 2011: http://youtu.be/joV4q66kiHo Vrouwen van Noord+ krijgen een milieucoach-certificaat: http://youtu.be/mGuBu8L1N3g opZuinig! de GroeneKlusjesMan op YouTube: http://www.youtube.nl/opzuinig Zo kunnen we niet verder gaan – Casuel (clip FlexM): http://youtu.be/UgfVR6GZqbQ Stroomt Naar Jou, videoclip – Flex M: http://youtu.be/kjZxQfTUL2g Sneaky Biggs - "Weet Wat Je Doet" (clip Flex M): http://youtu.be/5lca6cFAI6o Uitzendingen van FLEX M TV: http://www.youtube.com/user/FLEXproNL Videoclip, Rotterdam heeft schone lucht nodig: http://www.iederslucht.nl Uitzendingen van FLEX M TV, ook op: http://www.milieucentrum.rotterdam.nl/flex

Jaarverslag 2018 | Rotterdams Milieucentrum 29 30 Jaarverslag 2018 | Rotterdams Milieucentrum Schiekade 189 (Unit 302), 3013 BR Rotterdam [email protected] tel. 010 – 465 64 96

Websites diverse projecten: www.rotterdamsmilieucentrum.nl www.degroeneagenda.nl www.groeneagenda.nl www.rotterdamseparken.nl www.parkenmaand.nl www.opzuinig.nl www.dakakker.nl www.iederslucht.nl www.cineacmilieu.tv www.gezondverkeer010.nl

Facebook: Rotterdams Milieucentrum | Dakakkers | Dakgaard | Opzuinig | Rotterdamse Milieuvoorlichters | Groene Agenda | Rotterdamse Parken | Slimdak | Gezond Verkeer | Zero Foodwaste Rotterdam | Bluefoodfestival | Wormenhotel |

Twitter: @Milieucentrum | @D_akkers | @Dakgaarden | @Opzuinig | @Duurzamestad | @Parken010 | @CoBRoHEU | @VVEsmetenergie | @Winterklaar010 | @Slimdak010 | @Gezondverkeer | @zerofoodwasteRd | @bluefoodfest | @Wormenhotel | @PietjeBellduurz (TV)

Fotografie: Karin Oppelland en Tom Pilzecker DTP/vormgeving: Argus werk(t) in Beeld ROTTERDAMS MILIEUCENTRUM JAARVERSLAG 2018 @www.rotterdamsmilieucentrum.nl