Visie Op Landschap, Natuur En Groene Kernen

Visie op landschap, natuur en groene kernen

VLNGK GEMEENTE OUDE IJSSELSTREEK VLNGK OUDE IJSSELSTREEK Visie op landschap, natuur en groene kernen

COLOFON

VISIE OP LANDSCHAP, NATUUR EN GROENE KERNEN opdrachtgever:

GEMEENTE OUDE IJSSELSTREEK

opdrachtnemer:

BURO ONTWERP & OMGEVING

projectnummer: 3153.01 status: CONCEPT SEPTEMBER 2020 datum: SEPTEMBER 2020 formaat: A3 GESNEDEN

2 3 VLNGK OUDE IJSSELSTREEK Visie op landschap, natuur en groene kernen

SAMENVATTING

DEEL A: VISIE OP LANDSCHAP, NATUUR EN GROENE KERNEN

1 INLEIDING 11 1.1. OUDE IJSSELSTREEK VEELZIJDIG 11 1.2. DOEL EN OPBOUW VISIE 13 1.3. TOTSTANDKOMING 13 1.4. LEESWIJZER 15

2. HET LANDSCHAP 17 2.1. INLEIDING LANDSCHAP 17 2.2. HET LANDSCHAP IN LAGEN 19 2.3. BASISKWALITEIT 21 2.4 KWALITEITEN, KNELPUNTEN EN KANSEN 21

3. TRANSITIE VAN HET LANDSCHAP 26 3.1. ALGEMEEN 26 3.2. TRANSITIES 26 3.3. NIEUWE COALITIES 26 3.4. VERANDERENDE LANDBOUW 27 3.5. ENERGIETRANSITIE 28 3.6. VERSTEDELIJKING 29 3.7. RUIMTE VOOR NATUUR 31 3.8. KLIMAATADAPTATIE 31

4. OVERKOEPELENDE VISIE 35 4.1. ALGEMEEN 35 4.2. BEHOUD BASISKWALITEIT EN 35 4.3. COMMUNICATIE EN EDUCATIE 36 4.4. BEHEER EN ONDERHOUD 37 4.5. FINANCIERINGSMOGELIJKHEDEN 39

4 5. VISIE OP LANDSCHAP 41 5.1. ALGEMEEN 41 5.2. AGRARISCH LANDSCHAP 41 5.3. RUIMTE VOOR ENERGIE 44 5.4. LANDSCHAPPELIJKE VERSTEDELIJKING 46 5.5. NATUURLANDSCHAP 49 5.6. BIODIVERSITEIT LIJNELEMENTEN 51

6. VISIE OP KERNEN 55 6.1. ALGEMEEN 55 6.2. BELANG VAN GROEN 55 6.3.IODIVERSITEIT B 55 6.4. GROENSTRUCTUUR KERNEN 57 6.5. KLIMAATADAPTATIE 69 6.6. GROEN EN BOUWEN 70

DEEL B: UITVOERING

7. UITVOERING 73 7.1. ALGEMEEN 73 7.2. UITVOERINGSSCHEMA 73 7.3. TOELICHTING OP DE KOLOMMEN 73 7.4.ERKWIJZE W 74

BIJLAGEN 77 BIJLAGE I: TOTSTANDKOMING 77 BIJLAGE II: ONTSTAANSGESCHIEDENIS LANDSCHAP 81 ABIOTISCHE LAAG 81 BIOTISCHE LAAG 87 OCCUPATIELAAG 89 BIJLAGE III: BASISKWALITEIT LANDSCHAP 93 BIJLAGE IV: VISIEKAART 97

5 VLNGK OUDE IJSSELSTREEK Visie op landschap, natuur en groene kernen

Visie VLNGK

6 SAMENVATTING VLNGK

AANLEIDING

Legenda De gemeente Oude IJsselstreek heeft door de jaren heen meerdere plannen ontwikkeld voor de groene ruimte, echter ontbrak het aan een samen- visie op landschap, natuur en groene kernen hangend toekomstbeeld voor het landschap en de groene kernen. Voorliggende Visie op Landschap, Natuur en Groene Kernen (VLNGK) biedt dit gewenste toekomstbeeld. De visie is in een interactief proces met bewoners, maar ook organisaties en verenigingen tot stand gekomen. De visie geeft richting aan de gewenste ontwikkeling van het landschap voor zowel het buitengebied als de kernen. De visie gaat in op de wijze waarop de kenmerkende landschappen voor de toekomst verder versterkt worden, in samenhang met de ontwikkelingen die de komende jaren spelen. Ook gaat de visie in op de gewenste groenstructuur in de kernen. De gemeente realiseert de visie niet alleen, een groot aantal zaken pakt zij zelf op, maar de visie moet vooral ook anderen stimuleren om mee te werken aan een groene en gezonde leefomgeving.

INVENTARISATIE & ANALYSE

De gemeente kent een gevarieerd en uitgestrekt landschap. Het landschap bestaat uit twee landschappen, namelijk het rivierenlandschap en het dekzandlandschap. De Oude IJssel vormt een grens tussen deze twee landschappen. De twee landschappen kunnen vervolgens onderverdeeld worden in een aantal landschapstypen. Het open rivierenlandschap met de rivierduinen, de terrassen en de rivierweiden ofwel de IJsselweiden enerzijds. Het besloten dekzandlandschap, anderzijds in het kampenlandschap met eskopjes en het heide- en broekontginningslandschap. Verder is in de Noordoostelijk hoek van de gemeente een stukje veenontginningslandschap te vinden. Naast een gevarieerd buitengebied kent de gemeente veer- tien kernen waarvan de kernen, Ulft, Gendringen, Silvolde, Terborg en Varsseveld de grootste zijn. Naast deze vijf grotere kernen zijn er ook een aantal kleinere, maar niet minder belangrijke kernen en diverse buurtschappen.

7 VLNGK OUDE IJSSELSTREEK Visie op landschap, natuur en groene kernen

OVERKOEPELENDE VISIE

In de verschillende landschapstypen komen nog Ten aanzien van een aantal algemene thema’s is ENERGIETRANSITIE kenmerkende landschapselementen voor, dit hui- een overkoepelende visie geformuleerd. Dit om- Het ‘Uitnodigingskader lokale duurzame energie dige beeld vormt de basiskwaliteit. Voor de toe- dat deze thema’s niet direct te koppelen zijn aan opwekking Oude IJsselstreek’, biedt voor diverse komst is het goed om bewust om te gaan met uitsluitend het buitengebied dan wel het bebouw- grondeigenaren, waaronder stoppende en actieve deze basiskwaliteit. De waardevolle structuren de gebied. Een overkoepelende visie is opgesteld agrariërs een mogelijkheid om zijn gronden in te moeten behouden worden en daar waar mogelijk met betrekking tot het behouden van de basis- zetten voor bijvoorbeeld het telen van energie in versterkt. Voor de kernen betreft het met name kwaliteit van groen en landschap in het omge- combinatie met het herstellen van landschappe- het structurerende groen langs hoofdinfrastruc- vingsplan, de communicatie met en educatie van lijke structuren, natuur en klimaatbestendigheid. tuur, bij de entree en de bestaande parken en inwoners, maar ook toeristen en bezoekers van Ook ontstaat er op deze wijze bij sommige ener- groenvoorzieningen. Ook deze groenstructuur is alle leeftijden, het beheer en onderhoud van groen gieprojecten een financiële motor achter de verde- van belang en kan worden ingezet voor het vergro- in zowel het buitengebied als in de kernen en de re ontwikkeling van het landschap. ten van de leefbaarheid in kernen. financierings-mogelijkheden van landschapsontwikkeling. VERSTEDELIJKING TRANSITIES IN LANDSCHAP Bij nieuwe verstedelijking in het buitengebied VISIE OP LANDSCHAP moeten spelregels gelden, waarbij uitgangspunt is Het landschap is altijd in verandering en zal in de dat het onderliggende landschap het vertrekpunt nabije toekomst ook blijven veranderen. Er staan Vanuit de overkoepelende visie staat het behoud vormt voor de nieuwe functies. Ook moet ruimte de komende jaren de nodige combinaties van en de bescherming van de bestaande basiskwa- worden gegeven aan nieuw groen binnen deze grotere opgaven op het programma. Zo vragen liteit van het landschap voorop. Echter behoud en nieuwe stedelijke ontwikkelingen. Indien niet aan niet alleen de energietransitie en klimaatadapta- bescherming is niet statisch, immers de komende spelregels kan worden voldaan, is het mogelijk tie ruimte, maar ook de natuurontwikkeling en de de jaren spelen de nodige ontwikkelingen en uiteen financiële bijdrage te doen in een landschaps- voortgaande verstedelijking. Tegelijkertijd staat dagingen die hun ruimte in dit landschap vragen. fonds. Verder wil de gemeente ter aanvulling van de landbouwvoor een omvangrijke transitie: van Ontwikkelingen die kunnen worden aangegrepen de huidige concepten van woningbouw in het de huidige, voornamelijk lineaire bedrijfsvoering om het landschap opnieuw vorm te geven en daar- buitengebied (functieverandering) onderzoeken naar een duurzame, circulaire en mogelijk ‘natuur mee te versterken. hoe het landschap verder versterkt kan worden in inclusieve’ bedrijfsvoering. combinatie met het bouwen voor de doelgroepen AGRARISCHE TRANSITIE jongeren en ouderen, dit onder de titel Es-wonen. Voorliggende visie poogt geen antwoord te bie- Ten aanzien van ontwikkelingen in het agrarisch den aan deze transities, wel wordt in hoofdlijnen landschap is het van belang om de verdere per- ingegaan op de wijze waarop deze veranderingen ceelsverruiming in het landschap een halt te roe- kunnen worden ingezet als zogeheten motor ach- pen door duidelijke spelregels. Daarnaast is het ter de ontwikkeling van het landschap. Immers vergroten van de biodiversiteit in de landbouw, doelen voor energietransitie, landbouw, verstede- door middel van de aanleg van landschapsele- lijking, klimaatadaptatie en biodiversiteit vergen menten, kruidenrijk grasland en akkerrandve- ingrepen die op gebiedsniveau vaak goed zijn te getatie van belang. De regeling Landschap en combineren. Bij het accommoderen van de transi- Biodiversiteit speelt hierbij een belangrijke rol, ties en bijbehorende ruimteclaims, kan het zoeken maar anderzijds wordt onderzocht of een nieuw naar combinaties van functies (waterberging én landschapsfonds een rol kan spelen. Verder wil natuur; zonneparken in het landschap; wonen op de gemeente voor agrarische gronden die zij zelf het water, wonen in het landschap, etc.) het draag- verpacht in bos- en natuurgebieden de pachtvoor- vlak voor landschapsvernieuwing vergroten. Ook waarden aanpassen, waardoor de landbouw hier ontstaat zo energie en mogelijk financiële midde- meer te gast is. len voor de ontwikkeling van het landschap, de zogeheten motor achter ontwikkeling.

8 VISIE OP GROENE KERNEN

NATUURONTWIKKELING Niet alleen het landschap in het buitengebied, KLIMAATADAPTATIE De gemeente zet zich de komende jaren, samen maar juist ook het groen in de kernen is van we- Grotere neerslaghoeveelheden en een oplopende met de provincie, actief in op de verdere ontwik- zenlijk belang. In de kernen is het groen van belang thermometer. Het zijn reëel te verwachten en nu al keling van de GNN. Dit onder andere door de ont- voor de fysieke leefomgeving en daarmee de leef- merkbare effecten van een structurele klimaatver- wikkeling van nieuw bos, maar juist ook de ont- baarheid van de kern. De kwaliteit, de ontwikkeling andering. Het nemen van maatregelen om deze wikkeling van kleine bossen binnen de gemeente. van de groenstructuur en het vergroten van (bio) effecten te voorkomen heet klimaatadaptatie. In samenwerking met de agrarische sector wil de diversiteit is daarbij van belang, Verder is klimaat- De in de kernen aanwezige groenstructuur, biedt gemeente boerenbossen (agrobosbouw) ontwik- adapatatie en groen bij ontwikkelingen binnen de aanknopingspunten om deze maatregelen in te kelen, waarin een combinatie ontstaat van bos- en kernen een wezenlijk onderdeel van de visie. passen. Per kern wordt een klimaatadaptatieplan landbouw. Verder staat de ontwikkeling van kleine opgesteld en bezien waar maatregelen noodzake- bosjes op voormalige vuilstortlocaties binnen de BIODIVERSITEIT lijk zijn, en op welke wijze deze worden ingepast. gemeente op de agenda. In de kernen streeft de gemeente naar het zoveel mogelijk versterken van de ecologische waarde GROEN EN BOUWEN BIODIVERSITEIT LIJNELEMENTEN van de bestaande groenstructuur. Op kernniveau De gemeente wil dat er ook bij nieuwe ontwikkelin- De groenstructuur speelt een belangrijke rol bij worden binnen de groenstructuur locaties in beeld gen in kernen, in de vorm van bijvoorbeeld woning- het herkennen van (route)structuren binnen de ge- gebracht voor extra aanplant van groen. Maar ook bouw, voldoende aandacht is voor groen. Naast meente. De gemeente streeft ernaar om op door- het aanpakken van groenvlakken met een mono- het behoud van bestaand groen wil de gemeente gaande routes, die meerdere landschapstypen cultuur voor een meer ecologisch beheer is van nieuw groen introduceren op die plaatsen waar doorkruisen, de groene begeleiding mee te laten belang. ruimtelijke ontwikkelingen spelen. Dit door middel veranderen. Dit door aanplant van bomen en het van het hanteren van een streefwaarde. Verder wil vergroten van biodiversiteit. Andere structuurdra- GROENSTRUCTUUR KERNEN de gemeente ontwikkelaars en bouwers uitdagen gers binnen het landschap worden gevormd door De basis voor de groenstructuur wordt gevormd om natuurinclusief te bouwen, zodanig dat ook de bijvoorbeeld doorgaande waterlopen. Doel is om door de hoofdroutes in de kern en door de entrees natuur er baat bij heeft. ook de biodiversiteit langs deze watergangen te van kernen, omdat men daar de kern binnengaat. vergroten door een aangepast ecologisch berm- Verder zijn de wat meer grootschalige structure- beheer. rende groenelementen zoals parken, schoolplei- UITVOERING nen, sportvelden en begraafplaatsen van belang. De groenstructuur wordt voor iedere kern bepaald In de visie zijn de afzonderlijke uitvoeringsaspec- en beschermd. Verder wordt onderzocht waar ex- ten per hoofdstuk (overkoepelende visie, visie op tra aanplant, dan wel het vergroten van de biodi- landschap en visie op groene kernen) omschre- versiteit noodzakelijk is. ven. In het uitvoeringsdeel van de visie zijn deze in een uitvoeringsschema opgenomen. Het uitvoeringsschema geeft een overzicht van uit te voeren werkzaamheden en geeft de relatie tussen werkzaamheden aan. Eveneens geeft het schema uitvoer aan de planning van de werkzaamheden met een daarbij behorende indicatie van de kosten. Op deze wijze kan daadwerkelijk invulling worden gegeven aan de realisatie van de visie.

9 Visie op landschap, natuur en groene kernen1 DEEL A: VISIE

VLNGK GEMEENTE OUDE IJSSELSTREEK 1 INLEIDING

1.1 OUDE IJSSELSTREEK VEEL- ZIJDIG Wie zegt Oude IJsselstreek denkt uiteraard aan de Onze voorouders hebben onze omgeving ge- De gemeente wil de identiteit van de afzonderlijke oerrijke Oude IJsselstroom en de hiermee opko- vormd naar de omstandigheden die de streek te kernen versterken en daarmee de aantrekkelijk- mende ijzerindustrieën van weleer. Langs de Oude bieden had, om te wonen en te werken. Dit toont heid en leefbaarheid vergroten. Bij leefbaarheid IJssel is de Nederlandse ijzerindustrie ontstaan. ook aan dat landschap, natuur en groene kernen speelt groen rondom, maar met name ook binnen De ijzergieterijen die hier ontstonden zijn in we- altijd in ontwikkeling zijn. Voor de toekomst van de kern een grote rol. Groen is onmisbaar voor een zen de voorlopers van de Hoogovens in IJmuiden. het landschap is het goed om bewust om te gaan prettige leefomgeving, men spreekt ook wel van Deze industrie ontstond hier omdat het gebruik met de nog bestaande patronen en structuren. Vitamine G(roen) en de groene omhelzing. Het kon maken van de ijzeroer die hier in de grond zit. Deze patronen en structuren moeten gekoesterd zorgt niet alleen voor een vriendelijker aanblik van De rivier zorgde natuurlijk voor een geschikt trans- worden. Zo kan het karakter van de verschillende de gebouwde omgeving, maar bevordert ook het portkanaal, waardoor zich hier bekende ijzersmel- landschappen worden toegepast in toekomstige leefklimaat en de leefbaarheid in de kern. In ruim- terijen vestigden zoals ATAG, Pelgrim, Etna en ontwikkelingen van het landschap, zoals de ont- telijk opzicht kan groen voor structuur, samen- DRU. wikkeling van de landbouw, de energietransitie, hang en herkenbaarheid zorgen. klimaatadaptatie, natuurontwikkeling en biodiver- BUITENGEBIED siteit, maar ook de verdergaande verstedelijking. Niet in de laatste plaats speelt groen een belang- Naast deze inmiddels verdwenen industrieën, kent rijke rol bij het meebewegen met het verande- de gemeente een gevarieerd en uitgestrekt buiten- BEBOUWD GEBIED rend klimaat. Alle maatregelen die we nemen in gebied. Dit buitengebied kent veel afwisseling met Naast een gevarieerd en uitgestrekt buitenge- het kader van dat meebewegen, noemen we ‘kli- overgangen van rivierengebied naar zandgebied bied bestaat het ‘bebouwde gebied’ uit dorpen maatadaptatie’. Twee belangrijke verschijnselen en veenontginningen en heeft daaarmee een groen buurtschappen. De gemeente bestaat uit veer- die met het veranderend klimaat samenhangen, te aantrekkingskracht op toeristen. Deze verschei- tien kernen, waarvan de kernen Ulft, Gendringen, zijn een toename van het aantal extreme neer- denheid is in het verleden ontstaan door verschil- Silvolde, Terborg en Varsseveld de grootste zijn. slag, maar ook droogte en een verhoging van de len in bodem, waterhuishouding en landgebruik. De kernen hebben een eigen ontstaansgeschiede- gemiddelde temperatuur. Groen in de gebouwde Elk landschap binnen de gemeente heeft daarmee nis en een eigen karakter en verschillen dan ook in omgeving kan in beide gevallen een belangrijke rol zijn eigen ontstaansgeschiedenis en daardoor zijn vorm en omvang. vervullen bij het opvangen daarvan. eigen unieke patroon en structuur.

groen in het landschap en groen in de kern

+ VLNGK OUDE IJSSELSTREEK Visie op landschap, natuur en groene kernen

Topografische kaart van plangebied

Legenda

topografie

12 1.2 DOEL EN OPBOUW VISIE VISIE De gemeente Oude IJsselstreek heeft in de loop Het deel ‘visie’ beschrijft de groenen landschaps- Met de Visie op Landschap, Natuur en Groene der tijd meerdere plannen en beleidskaders ont- structuur zoals deze binnen de gemeente aanwe- Kernen geeft de gemeente richting aan de ge- wikkeld voor de groene ruimte. Het beleid is ech- zig is en formuleert daarnaast een duidelijke am- wenste en noodzakelijke ontwikkeling van de ter verouderd, versnipperd en ook niet altijd vast- bitie voor de toekomst. Hoe willen we landschap groene (landschaps)structuren in zowel het bui- gesteld door de gemeenteraad. Op zichzelf is elk en groen behouden en ontwikkelen zowel in het tengebied als in de kernen. Het behouden van de van deze kaders van nut en praktisch toepasbaar. buitengebied als in de kernen. Waar gaan we als bestaande basiskwaliteit aan landschap en groen Wat tot nu toe echter ontbrak, is een samenhan- gemeente mee aan de slag en waar werken we sa- in de kernen staat daarbij voorop. gende Visie op Landschap, Natuur en Groene men met partners. Kernen. Een plan, waarin het groen in haar diver- De visie gaat in op de wijze waarop de kenmer- se verschijningsvormen in een samenhangende Deel B vormt het uitvoeringsplan. Het uitvoerings- kende landschappen binnen de gemeente voor de structuur wordt geplaatst. Een plan waarin, vanuit plan bestaat in de basis uit een pakket acties, be- toekomst weer verder versterkt kunnen worden, in deze structuur geredeneerd, praktische handvat- doeld om de visie ook daadwerkelijk in de gewens- samenhang met de ontwikkelingen die de komen- ten worden gegeven aan de gewenste ontwikke- te richting te ontwikkelen en hiervoor de financiële de jaren op dit landschap afkomen. Eveneens gaat lingsrichting. middelen te reserveren. de visie in op de gewenste vergroening in de kernen en de wijze waarop groen een rol kan spelen Voorliggende Visie op Landschap, Natuur en 1.3 TOTSTANDKOMING in het vergroten van de leefbaarheid. Groene Kernen biedt dit gewenste toekomstbeeld. Voorliggende visie is in drie fasen tot stand geko- SAMENWERKING Naast deze visie wordt er gewerkt aan de men, namelijk een onderzoeksfase, een ontwerp- Voor een succesvolle realisatie van de in deze vi- Omgevingsvisie waarin landschap een belangrijk fase en een vaststellingsfase. sie gestelde doelen, is de gemeente afhankelijk aspect is, immers landschap is het totaal wat wij van diverse partners. Geheel in lijn met de nieuwe buiten waarnemen. In de Oude IJsselstreek noe- Als gevolg van de uitbraak van het COVID19 virus, Omgevingswet is deze visie dan ook niet alleen men we het document van de Omgevingsvisie: in maart van dit jaar, is het proces rondom het tot een leidraad, maar vooral ook een uitnodiging aan Toekomstvisie Oude IJsselstreek. Voorliggende stand komen van de visie enigszins gewijzigd. partners en inwoners om mee te werken aan een visie kan dan ook worden opgenomen in de Met name de communicatie en discussie met de herkenbare groene gemeente Oude IJsselstreek. Toekomstvisie Oude IJsselstreek en voor de rele- politiek heeft beperkt vorm gekregen en de daad- vante delen in het Omgevingsplan, waarin onder werkelijke consultatie met de politiek heeft na de Tijdens de vele gesprekken die we over voorlig- de vlag van de Omgevingswet regels voor de fysie- zomer vorm gekregen aan de hand van de con- gende visie met elkaar hebben gehad, blijkt dat ke leefomgeving worden ondergebracht. ceptvisie die is gepresenteerd. er vele initiatieven leven binnen de gemeenschap, echter dat men dat veelal niet van elkaar weet en Deze visie is opgesteld met het bovenstaande in In bijlage I van deze visie is de totstandkoming van dat dit ook weinig gecommuniceerd wordt. Het gedachte. Het bestaat uit twee delen; een visie deze visie nader uiteengezet. Legenda is dus zaak dat initiatieven met elkaar verbonden (deel A) en een uitvoeringsplan (deel B). worden en dat we uitdragen dat we actief met ons topografie landschap en groen aan de slag zijn.

+ +

13 VLNGK OUDE IJSSELSTREEK Visie op landschap, natuur en groene kernen

Verkenning landschap

14 1.4 LEESWIJZER

Voorliggende visie bestaat uit een tweetal de- In hoofdstuk 4 wordt de visie op hoofdlijnen ge- Deel B is het uitvoeringsprogramma. In hoofd- len. Dit betreft deel A: de Visie op Landschap, presenteerd en wordt ingegaan op communicatie, stuk 7 worden alle acties uit Deel A samengevat Natuur en Groene Kernen en deel B: het uitvoe- behoud en beheer en onderhoud van groen en en geprioriteerd, zo is ook de planning overzich- ringsdeel dat de daadwerkelijke realisatie van de landschap in de gemeente. telijk. Op hoofdlijnen zijn de kosten van de ac- opgestelde visie weergeeft. ties opgenomen. Daar waar het een beleidsstuk In hoofdstuk 5 wordt de visie voor het buitenge- betreft die mogelijk een effect heeft op (uitvoe- Het eerste deel bestaat uit een inleidend hoofd- bied nader uiteengezet, waarbij wordt ingegaan rings)budgetten kan bij het vaststellen van het stuk, waarna in hoofdstuk 2 het landschap en op de eerder beschreven transities en de wijze betreffende beleidsstuk een keuze worden ge- de voorkomende landschapstypen worden be- waarop deze kunnen worden gebruikt als motor maakt over het effect op de financiën. Hiermee schreven. achter de visie. is de visie niet uitsluitend een beleidsstuk, maar ontstaat een actief programma waarop kan wor- In hoofdstuk 3 wordt een aantal landelijke tran- In hoofdstuk 6 wordt de visie voor de groene ker- den gestuurd. sities beschreven die de komende jaren hun ef- nen uiteengezet. Hiermee eindigt deel A van de fect hebben op het landschap maar ook op het visie. groen in de kernen.

+ +

15 Visie op landschap, natuur en groene kernen2

VLNGK GEMEENTE OUDE IJSSELSTREEK 2 HET LANDSCHAP

2.1 INLEIDING LANDSCHAP

De gemeente kent een gevarieerd en uitgestrekt De gemeente heeft een groen karakter en het Al deze landschappelijke waarden en elementen vormen buitengebied. Dit buitengebied kent veel afwisse- landschapsbeeld wordt bepaald door rijen knotbo- voor de inwoners van de gemeente Oude IJsselstreek de ling en ligt op de overgang van het rivierengebied men, heggen, elzensingels, forse bomenrijen, bos- groene leefomgeving. Maar niet alleen het groene bui- van Rijn en IJssel naar het zandgebied van Oost- schages en natuurlijk de rivier de Oude IJssel. Ook tengebied wordt gewaardeerd. Ook het zogeheten groen Nederland. Weilanden, akkers, bossen, rivieren en herbergt het landschap allerlei minder opvallende, in de kernen kent zijn waarde voor een ieders welzijn. beken, rivierduinen en zelfs heide. In dit landschap maar wel karakteristieke elementen, zoals micro- liggen fraaie boerderijen, landgoederen zowel oud reliëf in de vorm van steilranden en eskopjes, oude als nieuw, kastelen en andere bijzondere gebouw- bewoningsplekken op hogere en drogere delen in de elementen. Bebouwing die van oudsher geflan- het landschap en (zand)verstuivingen welke tot ri- keerd wordt door groen. Veel groen. vierduinen zoals Engbergen en Paasberg hebben geleid. VLNGK OUDE IJSSELSTREEK Visie op landschap, natuur en groene kernen

Landschappen van de gemeente

Legenda

topografie

18 2.2 HET LANDSCHAP IN LAGEN

De lagenbenadering legt het landschap uiteen in De biotische laag gaat in op de natuurlijke rijkdom Hierdoor kunnen (historische) patronen beter in- drie lagen. De eerste laag bestaat uit abiotische van het landschap en de netwerken hierin. Door zichtelijke gemaakt worden en begrijpen we het Legenda laag, ofwel de fysieke ondergrond. Het vertelt iets ruimtelijke ingrepen kunnen veranderingen in het landschap. Of anders gezegd: we leren het land- over de ontstaansgeschiedenis en het water, de biotisch systeem ontstaan. De occupatie laag is schap en de verschillende landschapstypen lezen. hoogte en de bodem. een weerspiegeling van het menselijk handelen in De omschrijving van de lagen en een toelichting topografie het landschap. Het vertelt iets over de menselijke op de verschillende landschapstypen staat be- activiteiten zoals wonen, werken en recreëren en schreven in bijlage II. de fysieke neerslag daarvan.

topografie

abiotische laag (laag van de ondergrond) biotische laag (laag van de natuur en netwerken) occupatie laag (laag van het menselijk handelen)

19 VLNGK OUDE IJSSELSTREEK Visie op landschap, natuur en groene kernen

Basiskwaliteit van de gemeente

Legenda

basiskwaliteit

20 2.3 BASISKWALITEIT

Het huidige beeld van het landschap, zoals in bij- Voor de kernen betreft het met name het structu- Om kwaliteiten te kunnen behouden en mogelijk lage II beschreven en in de kaartbeelden is opge- rerende groen in de kernen langs hoofdinfrastruc- te versterken is de basiskwaliteit landschap en nomen en geanalyseerd, vormt de basiskwaliteit tuur, bij de entree van kernen en de bestaande par- daarnaast een aantal bijzondere parels per land- van het landschap. De basiskwaliteit dient als ken en groenvoorzieningen. schapstype benoemd. Hoofdstuk 4 beschrijft hoe fundament voor de toekomst. In de verschillende deze basiskwaliteit beschermd en behouden kan landschapstypen komen nog steeds landschapse- De trend is echter dat de verschillen in het land- worden. lementen als greppels en sloten, heggen, bomen- schap afnemen en het landschap steeds groot- rijen, houtwallen, houtsingels en bossen etc. voor. schaliger wordt. Ook de verder gaande ‘verstede- Door de inwoners van de gemeente, de passant en lijking’ legt druk op bestaande groengebieden in 2.4 KWALITEITEN, KNELPUNTEN EN de recreant wordt dit beeld zeer gewaardeerd. de kern. KANSEN Voor de toekomst van het landschap is het goed Voorliggende Visie op Landschap, Natuur en Op de navolgende pagina’s worden de kwaliteiten om bewust om te gaan met de basiskwaliteit van Groene Kernen moet daar verandering in brengen. (parels), knelpunten en kansen per landschaps- nog bestaande patronen en structuren die bij de type uiteengezet. historische verschillende landschapstypen horen. De waardevolle structuren moeten behouden worden en daar waar mogelijk gestimuleerd worden om verder uit te bouwen.

bijzondere patronen in het landschap, zandwegen zijn nog veel in de omgeving van Heelweg te vinden

21 VLNGK OUDE IJSSELSTREEK Visie op landschap, natuur en groene kernen

KERNKWALITEITEN KERNKWALITEITEN

KAMPENLANDSCHAP HEIDE– EN BROEKONTGINNINGSLANDSCHAP

Een kamp is een kleine individuele akker of clus- Kansen Vanwege verschillende factoren werd het moge- tering van akkers, ook wel es genoemd. Door de ¼ Uitbreiden routenetwerk van wandel- en fiets- lijk om rond 1900 de relatief natte heidegronden manier van bewerken ontstonden kleine bollingen paden en landschapselementen met als toe- te ontginnen. De invloed van de factoren en het en steilranden in het landschap, omzoomd met voeging het vertellen van de verhalen in het ontginnen in bijlage II beschreven. houtwallen en -singels. Hierdoor ontstond het landschap en de ontstaansgeschiedenis er- kleinschalige en zo gewaardeerde landschap. Het van. Het leren lezen van het landschap (eigen- Landschapselementen ontstaan is in bijlage II beschreven. lijk gemeentebreed). Op de erven zijn vaak hoogstamfruitbomen al ¼ Uitbreiden areaal bos (binnen GNN en GO). dan niet in de vorm van een gaard aanwezig. De Landschapselementen perceelsgrenzen worden gevormd door sloten en Beplanting bestaat vooral uit houtwallen en hout- greppels met elzensingels. De rechte wegen, op singels. Langs wegen staan bomenrijen en in het dijkjes vanwege het natte karakter, zijn aangezet veld staan vaak solitaire bomen. Deze bomen, met bomenrijen. Dit kan zowel enkelzijdig als dub- vaak op hoekpunten van percelen vormen echte belzijdig en bestaan vaak uit eiken. blikvangers. Knotbomen komen vooral in de nattere delen voor. Verschillende soorten vertellen iets Kwaliteiten over het natte of drogere karakter van de gronden. ¼ Vennebulten met bos, heide en schaapskooi Wilgen en elzen in de nattere delen en eiken en en recreatieve mogelijkheden. essen op de drogere delen. Hierdoor is het land- ¼ Halse Rug met glooiing in het landschap (mi- schap te lezen. croreliëf). ¼ Bossen met rabatten van het Noorderbroek. Kwaliteiten ¼ Elzensingels veelal in combinatie met grep- ¼ Kleinschalige kampenlandschap, afwisseling pels en sloten door het landschap. tussen open en besloten. Bijvoorbeeld in de ¼ Zandwegen (zoals bijvoorbeeld de Landstraat omgeving van de Harterinkdijk en Seesinkbeek. bij Heelweg). ¼ Idinkbos en omgeving (groene hart van de ¼ De Boven-Slinge en de daarbij horende herin- gemeente), maar ook de afwisseling van bos richting als een natte ecologische verbin- met open plekken daarin. dingszone. ¼ Herkenbaarheid van kleine kampen (eens- ¼ Wegen op dijkjes, zoals de Heidedijk die iets mansessen) en steilranden in het gebied ten vertellen over de natte omstandigheden van westen en zuiden van Varsseveld onder de weleer. noemer: Varsseveldse kopjes. ¼ Kleinschaligheid in het landschap door veel Knelpunten opgaande beplanting (perceelrandbeplanting, ¼ Verdroging rabatbossen. bomenrijen, houtwallen en bosschages). ¼ Vitaliteit bossen. ¼ Vele (herstelde) onverharde kerkepaden als ¼ Afname kenmerkende elzensingels. wandel- en fietsnetwerk. ¼ Recreatieve druk op natuur in Vennebulten is groot. Knelpunten ¼ Agrarisch gebruik van open gronden in de Kansen bossen. ¼ Vele sloten, greppels en watergangen benut- ¼ Afname van kleinschaligheid van het land- ten tegen verdroging, vasthouden van water in schap door verdwijnen van landschapsele- het gebied. menten. ¼ Vele (kleine) bossen koppelen door middel ¼ Stoppende boeren in het gebied met als ge- van aanleg landschapselementen voor bijdra- volg monocultuur van mais en aardappelen. ge aan natuurontwikkeling en robuuste land- schapsstructuur.

22 KERNKWALITEITEN KERNKWALITEITEN

VEENONTGINNINGSLANDSCHAP

Dit landschap in het meest noordoostelijke deel Kwaliteiten ¼ Steilranden die het verhaal van het waterrijke van de gemeente te vinden. Dit gebied staat be- ¼ Rivierduinen Paasberg en Engbergen en om- verleden en de rivierlopen vertellen. kend als het Zwarte Veen. Vroeger was dit moe- geving. ¼ De Oude IJssel en bijbehorende IJsselweiden ras, later veen en heide en nu vooral herkenbaar ¼ Recreatieve mogelijkheden rondom het (openheid) als groene slinger door de ge- als open grasland met rechte lijnen. De rechte Azewijnse Broek (zandwinning Netterden). meente. structuur en het ontstaan is in bijlage II beschre- ¼ Natuurterrein en recreatieve mogelijkheden ¼ Hoogteverschil in het landschap, met kernen ven. rondom De Pol (RWZI Waterschap Rijn en die hoger liggen dan omringend landschap. IJssel). ¼ Goede gronden voor agrarisch gebruik. Landschapselementen ¼ Huize Landfort met omringend landschap. ¼ Openheid, ontvankelijkheid en daarmee ge- De beplanting langs de wegen bestaat uit zware ¼ Waalse Water en de uitstroom in de Oude schikt als weidevogelgebied rondom Aa- bomenrijen van populieren en Amerikaanse eiken. IJssel (nabij havenzate De Kemnade). strang. Verder wordt de structuur gemaakt door greppels ¼ Haagstructuren in het rivierkommenland- ¼ De openheid van de groene grens (NL-D). en sloten met (deels) natuurvriendelijke oevers. schap. ¼ Verborgen stervormige verkaveling voormalig Op enkele plekken is struweelbeplanting aanwe- kasteel Lichtenberg ten zuiden van Silvolde. zig. Knelpunten Kwaliteiten ¼ Verdwijnen hagen en elzensingels, waardoor ¼ Rationeel en rechtlijnige verkavelingspatroon. landschap opener is geworden. ¼ Uniek landschap binnen gemeente met bijzon- ¼ Monotoon gebruik vanuit agrarische sector. dere natuurwaarden. ¼ Afname zichbaarheid hoogteverschil in landschap met kernen en omliggende lagere de- Knelpunten len, door nieuwe bebouwing en het verdwijnen ¼ Monocultuur huidig agrarisch gebruik als in verschil tussen beplanting en gelijk grond- grasland. gebruik.

Kansen Kansen ¼ Potentie voor nieuwe natte natuur, in aanslui- ¼ Herstel landschapsbeplanting (naar voorbeeld ting bij Aaltens Goor en Vennebulten. van Wild Beheer Eenheid Gendringen-Bergh). ¼ Mogelijkheden voor waterberging. ¼ Mogelijkheden toevoegen nieuwe landschap- ¼ Herstel veenontwikkeling en vertellen van ver- selementen (kruidenrijke grasstroken en ha- halen rondom veengeschiedenis. gen) vanwege openheid. ¼ Recreatieve mogelijkheden (plattelandseco- ¼ Vuilstortplaatsen benutten voor aanplant klei- nomie versterken) in aansluiting op omgeving. ne bosjes. ¼ Oude IJssel gebruiken als (ecologische) ver- RIVIERENLANDSCHAP binding en groene long binnen de gemeente. Het rivierenlandschap in het zuidwestelijke deel van de gemeente is ontstaan onder invloed van rivieren. De invloed is in bijlage II beschreven.

Landschapselementen De beplanting op de lagere delen bestaat uit hagen (knipheggen of struweelheggen), rietkragen met greppels en weteringen, elzensingels, knotwilgen en bomenrijen van onder andere es of populier. Op de hogere delen bestaat de beplanting uit elzensingels, knoteiken en hoogstamboomgaarden.

23 Visie op landschap, natuur en groene kernen3

VLNGK GEMEENTE OUDE IJSSELSTREEK 3. TRANSITIE VAN HET LANDSCHAP

3.1 ALGEMEEN 3.3 NIEUWE COALITIES

Het landschap is altijd in verandering omdat het Al met al veranderingen die een grote impact heb- Doelen voor energietransitie, landbouw, verstede- is aangepast aan onze behoefte voor wonen en ben of kunnen hebben op het landschap, zo ook in lijking, klimaatadaptatie en biodiversiteit vergen werken. In de afgelopen zeventig jaar namen be- de gemeente Oude IJsselstreek. Voorliggende vi- ingrepen die op gebiedsniveau vaak goed zijn te bouwing en versnippering van het landschap toe sie betreft een visie op het landschap en het groen combineren. Combineren van functies leidt tot door aanleg van woonwijken, infrastructuur, kan- in de kernen, en poogt geen visie te zijn die ant- meervoudig ruimtegebruik en daarmee tot ruimte- toor-, winkel- en bedrijventerreinen en recreatie- woord biedt aan de beschreven transitieopgaven besparing, en kan leiden tot een als mooier erva- parken. Ook waar niet werd gebouwd veranderde in Nederland. Toch is het goed de veranderingen ren landschap. het landschap door rationalisering, schaalvergro- in deze visie kort te benoemen en in hoofdlijnen te ting, perceelsverruiming en industrialisering van beschrijven hoe de veranderingen kunnen worden Bij het accommoderen en inpassen van de grote de landbouw: sloten werden gedempt, het land ingezet als zogeheten motor achter de ontwikke- transities en de daarbij behorende ruimteclaims werd ontwaterd, kavels werden samengevoegd, ling van het landschap en daarmee voorliggende kan het zoeken naar combinaties van functies wegen werden aangelegd, kavelbeplanting en visie. (waterberging én natuur; zonneparken in het land- windsingels werden gekapt, hoogteverschillen schap, wonen op het water, wonen in het land- genivelleerd en er kwam vooral steeds meer mo- Er is sprake van de volgende (combinatie) van gro- schap, etc.) het draagvlak voor landschapsver- derne agrarische bebouwing bij. In het buitenge- te transitieopgaven: nieuwing vergroten. Ook ontstaat zo energie en bied werden nieuwe natuurgebieden ontwikkeld 1. Veranderende landbouw mogelijk financiële middelen voor de ontwikkeling en er verschenen windmolens en sinds kort ook 2. Energietransitie van het landschap, de zogeheten motor achter zonneparken in het landschap. Zo ook in de Oude 3. Verstedelijking ontwikkeling. IJsselstreek. 4. Ruimte voor natuur 5. Klimaatadaptatie

3.2 TRANSITIES

Het Nederlandse landschap blijft ook in de nabije toekomst veranderen. Er staan de nodige combinaties van grotere opgaven op het programma. Zo vragen niet alleen de energietransitie en klimaatadaptatie ruimte, maar ook de natuurontwikkeling en de voortgaande verstedelijking. Tegelijkertijd staat de landbouw, de traditionele drager van het Nederlandse landschap, voor een omvangrijke zonneweide in het landschap transitie: van de huidige, voornamelijk lineaire bedrijfsvoering naar een duurzame, circulaire en mo- + gelijk ‘natuurinclusieve’ bedrijfsvoering en daarmee naar een ander ruimtegebruik. Ook neemt het aantal landbouwbedrijven de komende jaren nog af, waarmee mogelijk ruimte ‘vrij’ komt voor andere functies. Maar door alle transformaties ontstaat juist ook een grote druk op die beschik- bare ruimte. klimaatveranderingen: piekbuien, hittestress en droogte veranderende landbouw VLNGK OUDE IJSSELSTREEK Visie op landschap, natuur en groene kernen

Waterberging en nieuwe natte natuur Engbergen

Het gaat niet alleen om het verkennen van Historische loop Oude IJssel planologische mogelijkheden voor meervoudig ruimtegebruik op het schaalniveau van kavel of blok, maar ook om het zoeken naar nieuwe coalities, gedeelde belangen en betekenisvolle synergiën op lokaal en regionaal niveau. Nieuwe coalities vereisen betrokkenheid en een gedeeld eigenaar- schap van boeren, ondernemers, burgers, maatschappelijke organisaties en de overheid. Nieuwe natte natuur bij landgoed

Die opgave is complex maar er lijkt geen reden tot pessimisme. Zo heeft de klimaatverandering ons genoodzaakt meer ruimte te maken voor de afvoer en berging van ri- vierwater. Het inmiddels bijna afgeronde Rijksprogramma Ruimte voor de rivier wordt Natuurbeleving algemeen als zeer succesvol beschouwd, zowel qua doelstellingen (driedubbele doelstelling: veiligheid én ruimtelijke kwaliteit én natuurontwikkeling), qua proces (lokale belanghebbenden werden expliciet in de besluitvorming betrokken) als qua resultaat (een veiliger land én een mooier landschap, met meer ruimte voor natuur en recreatie). Een mooi voorbeeld hiervan binnende ge- Waterberging en nieuwe natte natuur meente is Engbergen waarbij recreatie, natuur en water plek heeft gekregen.

Fiets- en wandel als recreatieve route

herinrichting zone rondom Oude IJssel en Engbergen, een voorbeeld van nieuwe coalities

26 Engbergen + +

akkerrand vegetatie en meng- en strokenteelt als voorbeelden voor veranderende landbouw en zoeken naar een bijdrage voor het vergroten van de biodiversiteit

3.4 VERANDERENDE LANDBOUW

ALGEMEEN Het GLB biedt boeren de mogelijkheid een deel Misschien moeten we toe naar een situatie waar- Landbouw was lange tijd de belangrijkste onder- van hun land in aanmerking te laten komen voor in we de boer niet alleen zien als producent van legger van het cultuurlandschap en daarmee de EU-subsidie voor groene diensten, zoals een ver- voedsel, maar als een heel belangrijke leverancier beeldbepaler van het Nederlandse landschap. De goeding voor het beheer van akkerranden, slo- van meerdere maatschappelijke diensten. vele functies die verscheidene landschapsele- ten, houtwallen en bomen op hun land. Maar de menten vervulden voor de landbouw zorgden voor Nederlandse overheid maakt nu (nog) geen ge- Daarvan is duurzame voedselproductie er één, een divers landschap. Sinds de modernisering van bruik van deze mogelijkheid en neemt in de land- maar ook de zorg voor de kwaliteit van de bodem, de landbouw in de jaren 50 vervult het landschap bouwtelling uitsluitend landbouwproductiegrond het grondwater, de biodiversiteit en het landschap. steeds minder functies voor agrarische bedrijven. mee. Dat leidt tot een perverse prikkel: als boeren Specialisatie, mechanisering en schaalvergroting die elementen kappen, omploegen en omzetten in LOKAAL Natuurbeleving hebben vele traditionele functies die landschap- grond voor hun agrarische bedrijf, dan krijgen ze In de gemeente vormt de landbouw een van de selementen in de landbouw hadden, overbodig voor die hectares wel subsidie, namelijk als land- belangrijkste gebruikers van het buitengebied. De gemaakt. Soms zijn die veranderingen goed zicht- bouwproductiegrond. Het gevolg is geleidelijke gevolgen van de hierboven aangehaalde moder- baar, zoals de ruilverkaveling, gedempte sloten en aantasting van het Nederlandse landschap. nisering en schaalvergroting heeft ook zijn effect verdwenen hagen, toegenomen oppervlakte maïs- gehad op de landschapsstructuren binnen de ge- verbouw en soms hebben die subtieler plaatsge- Met het nieuwe GLB 2021-2027 zou de meente. Bomen, bosjes, houtwallen en hegstruc- vonden, zoals de afname van de biodiversiteit in Nederlandse regering de GLB-doelen kunnen uit- turen zijn verdwenen, waarmee de kenmerken van landbouwgebieden. werken in een zogenoemde landschapsinclusieve de verschillende landschapstypen en de daarmee landbouw. Naast het nieuwe GLB biedt het natio- de herkenbaarheid van het landschap langzaam In het proces van modernisering, rationalisering nale plan voor een kringlooplandbouw kansen om verdwijnt. Met name de perceelsvergrotingen en productieverhoging is er sprake geweest van landbouwdoelstellingen te koppelen aan doelstel- binnen de gemeente hebben de kleinschaligheid een bedrijfsmatige schaalvergroting. Het aantal lingen voor zowel natuur als landschap. aangetast. Ook de afname van biodiversiteit en de land- en tuinbouwbedrijven is gestaag afgeno- toegenomen oppervlakte maïsteelt zijn herken- men, van 301.000 in 1960 tot 55.000 in 2017. Het De landbouw staat dan ook voor een grote her- baar in de gemeente. Daarnaast kent de gemeen- totale landbouwareaal neemt ook af, van 75% van vormings- en verduurzamingsopgave, zowel qua te op dit moment nog zo’n 300 actieve agrariërs, het landoppervlak (inclusief binnenwater) in 1950 productiemethoden als qua productievolumes. maar is de verwachting dat dit aantal tot 2030 tot geen 60% vandaag de dag. Daarnaast zal het aantal actieve agrariërs de ko- verder daalt tot ongeveer 200 bedrijven. Naast mende jaren nog verder afnemen, hetgeen ove- de transitie in de landbouw, en de ‘vernieuwde’ Het landschapsbeheer is de afgelopen jaren ook rigens niet betekend dat het landbouw areaal rol van agrariërs in het beheer van landschap en meer en meer onder druk komen te staan, onder zomaar afneemt. De wereldbevolking, en dus de daar waar mogelijk natuur, moet er in de visie ook meer doordat landschapsbeheer nauwelijks voor- vraag naar voedsel, blijft groeien. In 2050 is de aandacht zijn voor de stoppende agrariër. Door de kwam in de Nederlandse interpretatie van het wereldbevolking gegroeid tot zo’n 9,5 miljard men- stoppende agrariërs kan grond vrijkomen voor de Gemeenschappelijk landbouwbeleid (GLB). sen. Om de aarde niet uit te putten, moeten we an- blijvende agrariërs waardoor voor hen mogelijk ders gaan consumeren en produceren. Met kring- ruimte ontstaat om invulling te geven aan de ver- looplandbouw is het mogelijk voldoende voedsel duurzamingsopgave. Hierbij is het wel belangrijk te produceren binnen de grenzen van de planeet. dat door eventueel gewenste perceelsvergroting geen landschapselementen verdwijnen.

27 VLNGK OUDE IJSSELSTREEK Visie op landschap, natuur en groene kernen

+ +

educatie en rondleiding over duurzame energie kleine openingen geven nieuwe kansen microreliëf in landschap volgen

Met andere woorden er moet gezocht worden Om deze doelstelling te bereiken zijn er globaal 3 Zo kan bijvoorbeeld een gepland zonneveld strij- naar goede landschaps-inclusieve alternatieven, pijlers: 1 verminderen van energie gebruik (en dus dig zijn met de wens voor het behoud van gronden dit voor zowel de actieve als de stoppende agrari- uitstoot), 2 opwekking van energie door duurza- voor agrarisch gebruik of vraagtekens opwerpen ë r. In hoofdstuk 4 wordt omschreven hoe de basis- me bronnen; zowel elektriciteit als warmte en 3 over het niet passende karakter van zonneparken kwaliteit van het landschap kan worden behouden de opslag van CO2 door bijvoorbeeld de aanplant in het landschap. De inpassing van deze nieuwe en hoofdstuk 5 geeft de visie op ontwikkelingen in van houtige gewassen. De pijlers 2 en 3 hebben of vormen van energie in ons landschap is dan ook dit landschap. gaan gevolgen hebben voor het landschap en wor- essentieel, waarbij het streven moet zijn dat de den zichtbaar in onze fysieke leefomgeving. In het nieuwe vormen van energie een bijdrage leveren buitengebied door zowel een toename van onder aan het landschap en de biodiversiteit. Voor de op- andere windturbines en zonnevelden als de bijbe- slag van CO2 in de vorm van houtige beplantingen 3.5 ENERGIETRANSITIE horende infrastructuur zoals nieuwe hoogspan- is de verwachting dat de inpassing eenvoudiger ningslijnen en nieuwe schakelstations. De transi- is door aan te sluiten bij de landschapstypen. Bij ALGEMEEN tie naar duurzame bronnen voor warmte staat nog deze maatregel worden andere uitdagingen ver- Klimaatverandering dwingt ons allen tot een in de kinderschoenen maar het is de verwachting wacht namelijk letterlijk de ruimte, maar ook de scherpe reductie van uitstoot van broeikasgassen, dat deze transitie vooral in de kernen effect heeft. kosten en baten. zoals CO2. Op basis van internationale afspraken, De bijbehorende infrastructuur zal ook zichtbaar zijn de beleidsdoelstellingen helder, namelijk: voor worden in het buitengebied. Daarnaast is het mi- LOKAAL 2050 wordt een reductie van minstens 95% van de nisterie van LNV voor de opslag van CO2 een bos- De gemeente Oude IJsselstreek wil in 2030 ener- huidige CO2-uitstoot nagestreefd. Dat betekent dat senstrategie aan het ontwikkelen om in Nederland gieneutraal zijn. De gemeente werkt op verschil- vrijwel al ons energiegebruik (zowel elektriciteit meer houtige gewassen te planten waardoor meer lende vlakken aan dit doel. Voor de energieopwek- als warmte) met duurzame bronnen moet worden CO2 wordt opgeslagen. king is een ruimtevraag aan de orde en daarom is geproduceerd. Nederland heeft deze internationa- het ‘Uitnodigingskader lokale duurzame energie le doelstelling opgenomen in het klimaatakkoord Het ruimtebeslag van de energietransitie kent gro- opwekking’ gemaakt. Hierin staat per type ener- dat in 2019 is vastgesteld. Het klimaatakkoord te tegenstellingen. Enerzijds is voldoende ruimte giebron hoeveel energie opgewekt moet worden heeft een bredere doelstelling namelijk om als aanwezig. Anderzijds leiden nieuwe ruimtelijke om in 2030 energieneutraal te kunnen zijn, waar in Nederland in 2030 49% minder broeikasgasem- ontwikkelingen bijna onvermijdbaar tot frictie met de gemeente onder welke voorwaarden deze ener- missies en specifiek CO2 uit te stoten. huidig ruimtegebruik en andere belangen. gie opgewekt mag worden, hoe een energiebron ingepast moet worden in het landschap en hoe omwonenden en gebruikers meegenomen moeten worden in de realisatie van het initiatief.

28 + +

landschap en bebouwing verweven kruidenvegetatie voor vergroenen bedrijventerrein robuuste structuur voor water, groen en verblijf

Daarnaast werkt de gemeente Oude IJsselstreek De druk op het landschap neemt ook toe door de De lokale kwaliteitscriteria toetsen op zorgvuldig aan de ‘Toekomstvisie warmte’ welke eind 2021 komst van distributiecentra en datacentra (de zo- ruimte gebruik. In de kernen betekent dat eerst klaar moet zijn. Zo kan ook beleid worden ontwik- genoemde ‘verdozing’). transformatie van leegstaand vastgoed, daarna keld voor een transitie naar duurzame warmte. De inbreidingslocaties en daarna kan worden onder- Visie Landschap, Natuur en Groene Kernen kan Wanneer die nieuwbouw wordt gerealiseerd in de zocht of uitbreiding een optie is om aan de be- als inbreng dienen voor de Toekomstvisie warmte. bestaande steden, kan het omringende landschap hoefte aan woningen te voldoen. Buiten de kernen Gemeente Oude IJsselstreek heeft naar aanlei- worden gespaard. Er zijn echter ook grenzen aan betekent de toets op zorgvuldig ruimte gebruik ding van de wens van de gemeenteraad voor meer verdichting, in termen van congestie, luchtkwa- dat extra verstening ongewenst is. We hanteren bos in de gemeente het Actieplan Bomen ontwik- liteit en andere aspecten van de kwaliteit van de daarom de spelregel ‘voor wat, hoort wat’. Dat be- keld. Dit is ook de eerste stap naar meer opslag leefomgeving. Daarnaast zijn er andere ruimte- tekent bijvoorbeeld dat woningbouw mogelijk is van CO2 in de gemeente. De Visie Landschap, claims in de stad, bijvoorbeeld voor het klimaat- als agrarisch vastgoed wordt gesloopt of getrans- Natuur en Groene Kernen geeft meer handvatten bestendig maken van de stad (ruimte voor water formeerd. Daarnaast wordt bij ieder woningbouw- voor behoud en ontwikkeling van landschap in de en groen). Mogelijk kunnen die verschillende ruim- plan een erf en/of landschappelijk inrichtingsplan vorm van houtige beplanting, oftewel bos en land- teclaims slim met elkaar worden gecombineerd. gevraagd waarmee moet worden aangetoond dat schapselementen. het woningbouwplan ruimtelijke kwaliteit biedt. LOKAAL Een andere optie waarbij woningbouw in het bui- Binnen de gemeente Oude IJsselstreek is ook tengebied mogelijk is, is bij landgoedontwikkeling 3.6 VERSTEDELIJKING sprake van een tekort aan woningen, speci- waarbij natuurontwikkeling de tegenprestatie is. fiek voor een aantal doelgroepen. In 2019 zijn in Achterhoek verband de ‘Kwalitatieve toetsingscri- Daarnaast kent Varsseveld nog een uitbreiding ALGEMEEN teria voor woningbouw’ vastgesteld met daarbij van het bestaande bedrijventerrein Hofskamp Net als in de afgelopen dertig jaar zullen er ook de de aanvulling van Oude IJsselstreek de ‘Lokale Oost in oostelijke richting. Verder is, weliswaar net komende decennia nieuwe woningen, infrastruc- kwaliteitscriteria woningbouw Oude IJsselstreek’. buiten de gemeente, nog een uitbreiding van het tuur en bedrijven worden gebouwd. Afhankelijk In de lokale kwaliteitscriteria staat ‘de juiste wo- logistieke bedrijventerrein DocksNLD beoogd. van de prognoses en scenario’s neemt het aan- ning, op de juiste plek’ centraal. Dat betekent dat tal huishoudens en daarmee het benodigde ex- de behoefte aan de woningen moet worden aan- * Duin, C. van, L. Stoeldraijer, D. van Roon & C. Harmsen (2016), tra aantal woningen tot 2040 ergens tussen de getoond, meestal zijn dat woningen voor starters Huishoudensprognose 2015-2060. Jongeren en ouderen 160.000 en 1,3 miljoen toe, met als middenprog- en levensloopbestendige woningen voor ouderen. langer thuis, CBS Bevolkingstrends 2016/04, pp. 1-31. nose een toename van zo’n 750.000 woningen*.

29 VLNGK OUDE IJSSELSTREEK Visie op landschap, natuur en groene kernen

GNN en GO structuur binnen gemeente

Legenda

natuur

30 In voorliggende visie willen we nieuwe bebouwing Provincie Gelderland werkt sinds de decentra- Dit betreft met name een provinciale opgave, inpassen in het landschap. Dit door richtlijnen op lisatie van het natuurbeleid in 2012 aan realisa- waaarbij de gemeente graag een samenwerkig- te stellen voor bijvoorbeeld de locatie (geogra- tie en beheer van het Gelders Natuurnetwerk. nspartner is. fische spreiding) en landschappelijke inpassing Gelderland heeft met het Rijk afgesproken om daarvan, dan wel een bijdrage aan het algemene het Gelders Natuurnetwerk uiterlijk in 2027 af te belang van landschap. Daarbij is niet alleen van ronden en heeft zichzelf ten doel gesteld om dit belang dat het onderliggende landschap vertrek- te versnellen en om uiterlijk in 2025 klaar te zijn. 3.8 KLIMAATADAPTATIE punt vormt voor de ontwikkeling, maar dat de Hiervoor moet in de periode van 2011-2025 in to- ontwikkeling zelf ook een substantieel deel groen taal 10.500 hectare nieuwe natuur zijn toegevoegd ALGEMEEN omvat. aan het Gelders Natuurnetwerk. Grotere neerslaghoeveelheden en een oplopende thermometer. Het zijn reëel te verwachten en nu Hierbij stimuleren we om te zoeken naar integra- LOKAAL al merkbare effecten van een structurele klimaat- le oplossingen om zo een groen en aantrekkelijk In Gelderland is de NNN doorvertaald naar het verandering. Het is van belang om deze verande- landschap in en om de kernen te realiseren. De Gelders Natuur Netwerk (GNN) en daarbinnen ringen te onderkennen en onze leefomgeving op nieuwe of verhuisde inwoners profiteren daar ook de zogeheten Groen Ontwikkelingszone (GO) deze veranderingen aan te passen. Dit noemen we van omdat wonen in een groene omgeving bij- waar nieuwe natuur ontwikkelt, dient te worden. klimaatadaptatie. Dit gaat niet alleen om stedelij- draagt aan een ieders welzijn en woontevreden- Afhankelijk van het huidige grondbezit staan pro- ke gebieden, maar ook droogte, dan wel extreme heid. vincies in samenwerking met gemeenten binnen buien hebben hun effecten op de landbouw dan de GNN en GO voor verschillende opgaven om wel de natuur. tot functieverandering te komen, met daarbij een 3.7 RUIMTE VOOR NATUUR uiteenlopend kostenplaatje. De grootste opgave In Nederland leidt klimaatverandering tot hogere is om bestaand landbouwareaal in natuurgebied temperaturen, meer (extreme) neerslag, droge- om te zetten. Dat vereist de bereidwilligheid en de re zomers en een stijgende zeespiegel. Het gaat ALGEMEEN praktische en financiële mogelijkheden van agra- daarbij niet alleen om geleidelijke veranderingen. Al decennialang neemt de biodiversiteit in riërs om op zijn minst een deel van hun bedrijfs- Extreem weer, zoals hittegolven en forse regen- Nederland af. De oorzaken daarvoor zijn meer- voering anders in te richten. en hagelbuien, zal steeds vaker voorkomen en tot voudig: de afname van het areaal natuurgebied meer schade en slachtoffers leiden dan voorheen en de versnippering daarvan door nieuwe infra- Binnen de gemeente is een drietal zones aanwezig het geval was. Nu klimaatverandering zich nog structuur en voortgaande verstedelijking ener- waarbinnen de natuur verder ontwikkeld kan wor- sneller en in sterkere mate voltrekt dan werd ver- zijds, en de modernisering en intensivering van de den en er mogelijkheden bestaan om bijvoorbeeld wacht. landbouw anderzijds. Die negatieve trend is niet landbouwgronden om te zetten naar nieuwe na- tot Nederland beperkt gebleven. Daarom zijn er al tuur. Vanuit de eerder geschetste opgave is er dan De effecten van klimaatverandering moeten wor- in de jaren ’70 en ’80 van de vorige eeuw binnen ook nog een substantiële ruimteclaim voor nieuwe den verkleind of ten minste beheersbaar blijven. Europa afspraken gemaakt over de bescherming natuur. Binnen de gemeente is de GNN nadrukke- Het gaat onder meer om schades, overlast, ziek- van kwetsbare soorten en leefgebieden. lijk aanwezig, zie nevenstaand kaartbeeld. ten, vroegtijdige sterfte en nadelige veranderingen in milieukwaliteit en ecosystemen. Legenda Om de natuur niet alleen figuurlijk maar ook letter- Bij de verwezenlijking van voorliggende visie is lijk weer meer ruimte te geven, wordt in Nederland de ontwikkeling van nieuwe natuur in de GNN een LOKAAL natuur gewerkt aan de realisering van het zogeheten belangrijker motor achter de verdere ontwikkeling De stresskaarten zijn gemaakt als samenwerking Natuurnetwerk Nederland (NNN). Het NNN is een van het landschap, te combineren met de ander tussen Waterschap Rijn en IJssel en de gemeente netwerk van bestaande en nieuw te realiseren aangehaalde ruimteclaims op het landschap. Doetinchem, Montferland en Oude IJsselstreek. natuurgebieden en werd in 1990 als Ecologische Dit voor zowel het buitengebied, als de kernen. In Hoofdstructuur (EHS) geïntroduceerd in het het buitengebied is droogte een groot probleem, Natuurbeleidsplan. Om kwetsbare soorten en leef- in de kernen met name hittestress en waterover- gebieden te beschermen en de achteruitgang van last. In het buitengebied is het waterschap aan zet de biodiversiteit te keren, worden bestaande na- voor deze opgaven. In de kernen is de gemeente tuurgebieden uitgebreid en met elkaar verbonden. aan zet. Een groenstructuur biedt goede aankno- Er wordt gestreefd naar het beheren van aangren- pingspunten om maatregelen die in het kader van zende en tussenliggende landbouwgronden, aan deze klimaatadaptatie worden gekozen, ruimtelijk de hand van overeenkomstige natuurdoelentypen. in te passen. Het is dan ook zaak om inzichtelijk te maken waar het vergroenen van kernen essentieel is. VLNGK OUDE IJSSELSTREEK Visie op landschap, natuur en groene kernen

Inspelen op klimaatsveranderingen

een kern in beeld; straat in bebouwd gebied stresskaarten- hittestress; oranje en rood zijn aanzienlijk warmer een kern in beeld; straten in bebouwd gebied

ETTEN/TERBORG/SILVOLDE

+ hittestress wateroverlast droogte

WESTENDORP SINDEREN ETTEN/TERBORG/SILVOLDE

VARSSEVELD HEELWEG-WEST/HEELWEG-OOST WESTENDORP SINDEREN

VARSSEVELD HEELWEG-WEST/HEELWEG-OOST + +

een kern in beeld; straten in bebouwd gebied hoogtekaart; rood is hoger gelegen, geel ligt er lager tussen stresskaarten- wateroverlast; rood en geel staat water op straat

ETTEN/TERBORG/SILVOLDE

hittestress wateroverlast droogte +

WESTENDORP SINDEREN

VARSSEVELD HEELWEG-WEST/HEELWEG-OOST Visie op landschap, natuur en groene kernen4

VLNGK GEMEENTE OUDE IJSSELSTREEK 4. OVERKOEPELENDE VISIE

4.1 ALGEMEEN

In de vele gesprekken die zijn gevoerd over voor- Door de beoogde invoering van de Omgevingswet En doordat voor de uitvoering van bepaalde werk- liggende visie, kwam een aantal onderwerpen moet ook een Omgevingsplan worden opgesteld. zaamheden een vergunning moet worden aange- steeds weer naar voren. Dit betroffen de zorg voor Beide instrumenten, zowel bomenverordening als, vraagd, kan een afweging worden gemaakt. het verdwijnen van het karakteristieke landschap bestemmingsplan moeten dan worden herzien en en de oproep hier een halt aan te roepen, het ne- omgebouwd tot het Omgevingsplan. Dit is aanlei- Ook zijn veel houtsingels, houtwallen en bosper- gatieve beeld dat er vooral landschap en groen ding en kans om basiskwaliteit landschap goed te celen bestemd als ‘Bos’. De werkzaamheden zijn verdwijnt en het feit dat voor het beheer van land- verankeren in het Omgevingsplan. Met bestem- opgenomen in een vergunningstelsel en in het ka- schap structureel geld noodzakelijk is. mingen, dubbelbestemmingen en aanduidingen der op de volgende pagina weergegeven. is het mogelijk landschappen, maar ook elemen- Het is dus nodig om een algemeen overkoepelen- ten en of structureren te beschermen. Door werk- Bij een aanvraag wordt beoordeeld of de land- de visie op te stellen over deze onderwerpen. Een zaamheden in deze landschappen, of aan ele- schapswaarden door de gevolgen van de voorge- algemeen overkoepelende visie wordt opgesteld menten te koppelen aan een vergunningsplicht, stelde ingreep niet blijvend afbreuk wordt gedaan. ten aanzien van de volgende onderwerpen: behoud ontstaat een middel om aanvragen te beoordelen Soms kan door het stellen van voorwaarden aan van de basiskwaliteit van groen en landschap, de en indien ongewenst de vergunningen hiervoor te de voorgestelde werkzaamheden alsnog toestem- communicatie met en educatie van inwoners van weigeren. ming worden gegeven. alle leeftijden, de financieringsmogelijkheden van landschapsontwikkeling en het beheer en onder- In het huidige bestemmingsplan “Buitengebied houd van groen. 2017” van de gemeente Oude IJsselstreek is een eerste aanzet gemaakt om de bescherming In de visie wordt ingezet op het behouden van de 4.2 BEHOUD BASISKWALITEITEN van het landschap te koppelen aan een vergun- basiskwaliteit van groen en landschap. Naast be- ningsplicht. In het bestemmingsplan zijn zogehe- houd van de kwaliteit pakt de gemeente de ver- In hoofdstuk 2 met bijbehorende bijlagen zijn de ten landschapswaarden beschermd door middel wezenlijking van visie zelf op. De gemeente rea- verschillende landschappen in Oude IJsselstreek van een gebiedsaanduiding ‘Waarde – Landschap. liseert de visie echter niet alleen. De visie moet met de karakteristieken beschreven. Deze ba- De landschapswaarden die vervolgens in het be- vooral ook anderen stimuleren om mee te wer- siskwaliteit wordt gevormd door het aanwezige stemmingsplan zijn benoemd zijn: ken aan een groene en gezonde leefomgeving. groen, landschapselementen, en het microreliëf in ¼ de beslotenheid/houtwallenlandschap; Middels de drie iconen bovenaan de pagina, is het landschap. Het is van belang de basiskwaliteit ¼ de openheid van het landschap; in de volgende hoofdstukken per onderdeel aan- voor de toekomst te behouden en daarmee dus ¼ het reliëf van de bodem; gegeven wat het karakter van het onderwerp is. ook goed te beschermen. ¼ de vegetatie behorende bij droge omstandig- Behouden, zelf doen of stimuleren. heden; OMGEVINGSPLAN ¼ en zandwegen. In Oude IJsselstreek worden bomen en landschapselementen op twee aanvullende wijzen be- Deze landschapswaarden worden beschermd schermd: door de ‘Bomenverordening gemeente door middel van aanduidingen op de bestem- Oude IJsselstreek’ en door het bestemmingsplan mingsplankaart. ‘Buitengebied 2017’. + + VLNGK OUDE IJSSELSTREEK Visie op landschap, natuur en groene kernen

uitsnede luchtfoto buitengebied rondom Idinkbos uitsnede BP-kaart buitengebied rondom Idinkbos

4.3 COMMUNICATIE EN EDUCATIE

Door deze systematiek is de waarde van het land- Aan de hand van deze resultaten kan worden be- Het landschap binnen de gemeente Oude schap vastgelegd in een planologisch instrumen- paald waar en welke gebiedsaanduiding dan nog IJsselstreek wordt sterk gewaardeerd, dit door zo- tarium. Zaak is uiteraard wel dat duidelijk moet nodig is. Deze kunnen dan opgenomen worden in wel de toerist die de gemeente bezoekt als door worden wanneer een vergunning voor bijvoorbeeld het Omgevingsplan. In bijlage III is een eerste in- de eigen inwoners. Het is dan ook zaak dat we het vellen van houtopstanden wel kan worden ver- ventarisatie van groenelementen opgenomen. zorgvuldig met dit landschap omgaan en verder leend en wanneer niet. Dit valt of staat bij het op- ontwikkelen. In dat kader wordt veel ondernomen; stellen van een adequaat beoordelingskader voor UITVOERING kerkenpaden worden hersteld, hagen worden dergelijk vergunningsaanvragen. Dit is een opgave Ten aanzien van het uitvoeringsdeel zijn voor het aangeplant, bomen worden geplant, houtwallen voor de gemeente Oude IJsselstreek. Daarnaast behouden en beschermen de volgende aspecten herstelt en even zo belangrijk vindt er onderhoud moet duidelijk worden gemaakt wanneer sprake van belang: plaats in het landschap door vele vrijwilligers. is van compensatie gekoppeld aan een eventueel ¼ Behoud basiskwaliteit door: Daarnaast zijn organisaties zoals de Vereniging verleende vergunning. Dit bijvoorbeeld ter voorko- ¼ Richtlijnen bepalen wanneer landschap- Agrarisch Landschapsbeheer (VAL), Wild Beheer ming van perceelsverruiming waarop in paragraaf selementen bestemd worden in het Eenheid (WBE), Plattelandsraad en Instituut 5.2 nader wordt ingegaan. Omgevingsplan. voor Natuureducatie (IVN) actief bezig met land- ¼ Richtlijnen bepalen welke overige ge- schapsbouw. BEPALEN BASISKWALITEIT biedsaanduidingen in het Omgevingsplan Om de basiskwaliteit vast te leggen in het moeten worden opgenomen. Op basis van de provinciale Regeling Landschap Omgevingsplan is het van belang richtlijnen ¼ Beoordelingskader opstellen voor vergun- en Biodiversiteit is het mogelijk om in het buiten- op te stellen wanneer een landschapselement ningverlening. Met dit beoordelingskader gebied een houtwal, haag of een vogelbosje aan wordt bestemd. In het huidige bestemmingsplan wordt getoetst of een vergunning om bate planten. Ook bestaat er de mogelijkheid om een Buitengebied is daar een goede start mee ge- siskwaliteit landschap weg te halen wordt hoogstamfruitboomgaard (oude rassen) aan te maakt. Aanvullend moet worden bepaald welke verleend of niet. In dit beoordelingskader leggen c.q. te herstellen. Ook laanbeplanting be- typen landschap, elementen of bomen dan nog worden ook spelregels voor compensatie hoort tot de mogelijkheden. niet beschermd zijn. Oftewel een inventarisatie opgenomen. in het veld in combinatie met het huidige bestem- ¼ Handhaving van vergunningsplicht, onder- mingsplan. zoeken werkzaamheden en middelen.

36 4.4 BEHEER EN ONDERHOUD

GROENBEHEER Veel inwoners en grondeigenaren zijn hier onvol- Nieuwe projecten die zijn gefinancierd vanuit de Aan voorliggende visie wordt gebouwd via een doende van op de hoogte. Daarnaast is natuur en regeling worden op een interactieve kaart bijge- aantal sporen. Één van deze sporen betreft de wij- milieu educatie (NME) op scholen van groot behouden. Hiermee groeit het landschap op de di- ze waarop de gemeente het openbaar groen belang. gitale kaart en wordt inzichtelijk wat er allemaal is heert en welke keuzen daarbij worden gemaakt. In gebeurd in de loop der jaren. deze paragraaf lichten we dit op hoofdlijnen toe. COMMUNICATIEMIDDELEN Het groenbeleidsplan 2014 – 2024, heeft een fun- De gemeente wil helder communiceren over het Naast de realisatie van projecten moet ook onder- dering die bestaat uit drie pijlers. landschap, hiervoor wil de gemeente een digitale houd plaatsvinden in het landschap. Vele vrijwil- 1. Duurzaam beheer. kaart van het landschap op de website plaatsen. ligers zetten zich hiervoor in. Dit kan inzichtelijk 2. Gedifferentieerd beheer. Deze kaart betreft een interactieve kaart, waarop worden gemaakt, wanneer is welk onderhoud 3. Actief burgerschap. de ontwikkelingen in het landschap worden bijge- noodzakelijk en wie komt helpen? Wie sluit zich houden. Verder is er een boekwerkje beschikbaar aan? Wellicht is er wel een competitie met prijs met uitleg van de verschillende landschapstypen voor de vrijwilligers die het meeste onderhoud in in de gemeente. Ook wil de gemeente een folder het landschap hebben gepleegd. Daarnaast kun- over de Regeling Landschap en Biodiversiteit nen de diverse subsidieregelingen een plek krijgen beschikbaar stellen. Al deze middelen wil de ge- in de landsch(app) en kunnen verzoeken mogelijk meente laten samenkomen in een landschaps-app digitaal worden gedaan. De landsch(app) vormt (landsch(app)). Deze app is voor iedere inwoner, op deze wijze een nieuw digitaal podium voor het maar ook bezoeker van de gemeente te downloa- landschap. den op een smartphone.

Naast reguliere wandelingen en fietstochten bin- UITVOERING nen het gemeentelijk landschap, wordt het ont- ¼ Vervaardigen interactie landschapskaart; staan van het landschap toegelicht, waardoor het ¼ Vervaardigen boekwerkje landschapstypen; landschap leesbaar wordt. ¼ Opstellen folder Regeling Landschap en Bio- diversiteit; ¼ Ontwikkeling van een landsch(app); ¼ Communicatie, in beeld brengen en stimuleren particuliere initiatieven; ¼ Ontwikkelen programma voor NME les(sen) op basisscholen.

37 VLNGK OUDE IJSSELSTREEK Visie op landschap, natuur en groene kernen

Duurzaam beheer VISIE OP BOMEN We zien de bermen (naast natuurlijk hun func- De gemeente integreert duurzame inrichting en Bomen zijn van belang voor gemeente Oude tie voor het verkeer) als landschapselementen beheer verder in de inrichting en het beheer van IJsselstreek. Bomen vormen belangrijke dragers die een positieve bijdrage kunnen leveren aan de openbare ruimte. Het gaat daarbij om maat- van de groenstructuur in de woonkernen en het de biodiversiteit, met name voor insecten. Door regelen die het milieu minder belasten maar we buitengebied. Ze zijn medebepalend voor een het oppervlak van de bermen is een substantiële streven ook naar een natuurinclusieve inrichting fraaie en prettige woonomgeving en dragen sterk bijdrage te verwachten. In de kernen is de keuze en beheer op locaties waar dat mogelijk is. bij aan de identiteit daarvan. We streven daarom voor gazon of een bloemenweide maatwerk. In naar een duurzaam, gezond en gevarieerd bomen- de kernen zijn meer locaties te verwachten waar Gedifferentieerd beheer bestand. Dit zorgt ervoor dat bomen hun func- gekozen wordt voor gazon, denk aan speelmoge- Gedifferentieerd beheer maakt een onderscheid ties goed kunnen vervullen en zowel nu als in de lijkheden, vanuit een gewenste beeldkwaliteit of tussen openbare ruimte in de wijken en het buiten- toekomst een optimale bijdrage leveren aan de verkeersveiligheid. gebied en de accentgebieden. woon-, leef- en natuur- en milieukwaliteit van de woonkernen en het landschap. Een veilig bomen- Op basis van voorliggende visie wordt de methode In de kernen krijgen beeldbepalende plekken een bestand dat op kostenefficiënte wijze in stand te van Sinusmaaien toegepast, waarbij steeds een hogere kwaliteit. Deze strategische plekken zijn houden is, geldt hierbij als randvoorwaarde. Bij deel van de oude vegetatie blijft staan. Door niet toegangswegen, entrees van de kernen en cen- aanplant van de bomen staat kwaliteit centraal; alles tegelijk te maaien en af te wisselen in maai- trumgebieden. Het onderhoudsniveau op deze kwantiteit wordt bewaakt door het hanteren van periodes, ontstaat diversiteit in begroeiing, krijgen plekken noemen we ‘hoog’. een kengetal van het minimaal aantal bomen per planten en bloemen meer kans om te bloeien en inwoner. De betekenis en waarden van bomen vormt niet-gemaaide vegetatie een overwinte- In de wijken krijgt de openbare ruimte een gemid- draagt de gemeente op een pro-actieve wijze uit ringsplek voor insecten en andere kleine dieren. delde kwaliteit. Dit onderhoudsniveau noemen we binnen de samenleving. Ook worden hiermee drachtperiodes beter benut ‘basis’. en beschikken bijen, vlinders en andere insecten Deze visie wordt uitgewerkt in het gedurende langere perioden over nectar en stuif- Actief burgerschap Bomenbeheerplan welke eind 2020 wordt afge- meel. Inwoners stimuleren om te participeren in de rond. openbare ruimte, zowel binnen als buiten de kern, Op plaatsen waar kort gemaaid gras wenselijk is, leidt tot meer betrokkenheid tot de leefomgeving. VISIE OP BERMEN met het oog op de gewenste beeldkwaliteit of ver- Wij verwachten dat deze betrokkenheid tot een Binnen de gemeente Oude IJsselstreek streven keersveiligheid, maaien we in een hogere frequen- hogere tevredenheid over de openbare ruimte in we naar een zo groot mogelijk areaal aan ecolo- tie, mede afhankelijk van de weersomstandighe- de kernen en het buitengebied leidt. Men kan im- gisch beheerd grasoppervlak om de biodiversiteit den en het groeitempo van het gras. mers meer invloed uitoefenen op het beheer van te stimuleren en te vergroten. Dit zowel in het bui- de openbare ruimte. tengebied als binnen de kernen.

+ +

accentgebieden (hoog) met kleurrijke beplanting bomen planten doe je samen voorbeeld van sinusmaaien; fraaie patronen

38 4.5 FINANCIERINGS- MOGELIJKHEDEN

Ten behoeven van de realisatie van deze visie Het actieplan voorziet in de realisatie van extra Op basis daarvan worden contracten voor land- zijn er financiële middelen in de begroting opge- aanplant van bomen binnen de gemeente Oude schapsbeheer met grondeigenaren afgesloten. nomen. Dit betreffen jaarlijks terugkomende mid- IJsselstreek. De acties die op korte termijn wor- Daarbij is wellicht aan te sluiten bij de verande- delen. Naast dit uitvoeringsbudget bestaan er di- den uitgevoerd zijn het uitdelen van gratis bomen ringen in het Europese landbouwbeleid (zie para- verse regelingen die het herstel en de aanleg van aan inwoners en bedrijven, planten van toekomst- graaf 4.2). Bepalend voor de agrarische sector zijn landschapselementen in de breedste zin van het bomen en aanwijzen van monumentale bomen, de wereldmarkt en Europese/ nationale (milieu) woord mogelijk maken. Ook is er een regeling die realisatie van 50% extra aanplant op jaarbasis en wetgeving. De invloed van de gemeente op met aanplant van bomen mogelijk maakt, alsmede een het laten adopteren van een (laan)boom door in- name de financiële kansen van de landbouw is be- nieuw op te zetten lanschapsfonds die moet zor- woners. perkt. Daar waar de gemeente wel invloed heeft, gen voor structurele financiering. kan zij de agrarische bedrijven kansen bieden. De REGELING LANDSCHAP EN BIODIVERSITEIT gemeente kan kansen bieden voor alternatieve in- UITVOERING VISIE LANDSCHAP, NATUUR EN Met de ‘Regeling Landschap en Biodiversiteit’ komstenbronnen voor agrariërs. GROENE KERNEN ondersteunt provincie Gelderland gemeenten die Voor de concrete uitvoering van de acties be- hun buitengebieden (nog) aantrekkelijker, gevari- In hoofdstuk 3 zijn transities, waaronder de ener- noemd in de hoofdstukken 4, 5 en 6 van deze visie eerder en beter leefbaar willen maken. De rege- gietransitie alsmede de doorgaande verstedelij- is in Deel B een samenvatting inclusief kostenra- ling is bedoeld om particulieren te ondersteunen king aan bod gekomen. De gemeente wil gaan on- ming opgenomen. Ten behoeve van de uitvoering, bij het realiseren van landschapsambities. Met derzoeken of, naast natuurlijk de landschappelijke moet hiervoor een bedrag worden opgenomen in deze subsidie wil de provincie een gevarieerder, inpassing ter plaatse, deze rode ontwikkelingen de begroting. aantrekkelijker en leefbaarder Gelders Landschap ook geld kunnen genereren voor een landschaps- creëren. De subsidie is bedoeld voor aanleg van fonds om elders in de gemeente aanleg en/of be- In deel B van deze visie zijn per onderwerp de ver- nieuwe en/of herstel van bestaande en cultuurhis- heer van landschap te financieren. De daadwerke- schillende acties benoemd en voorzien van een torische landschapselementen. Denk hierbij aan lijke verrekening hiervoor moet nader uitgewerkt globale kostenindicatie. Het bedrag voor uitvoe- de kosten voor beplanting, maar ook kruidenrijk worden. ring van acties benoemd in deze visie die nader grasland en akkerrandvegetatie. Van de kosten beleid- en/of beheerplannen vragen waarbinnen vergoedt de provincie de helft (50%) en de ander De middelen uit het landschapsfonds worden toe- ook nog keuzes mogelijk zijn zoals bijvoorbeeld helft (50%) van de kosten worden vergoedt door gekend aan partners op het gebied van aanleg en voor de bomen en bermen; wordt voorgelegd aan de gemeente. Wel is men zelf verantwoordelijk beheer van landschap. Zij zetten de middelen in de gemeenteraad bij de behandeling van deze voor de aanleg van de elementen. voor het versterken van het landschap. Daarbij plannen. moet onderzocht worden of het beheer en onder- OPRICHTEN LANDSCHAPSFONDS houd van landschapselementen niet structureel ACTIEPLAN BOMEN Op veel plaatsen in Nederland zijn landschaps- beloond kan worden met middelen uit dit land- Het actieplan bomen wordt in hoofdstuk 6 van fondsen opgericht die geld genereren voor landschapsfonds, al dan niet gecombineerd met de voorliggende visie nader toegelicht. schapsbeheer. middelen uit het nieuw GLB.

+ +

zelfbeheer is voor jong en oud de zelfbeheer tegel in de straat uitbetalen vanuit het landschapsfonds

39 Visie op landschap, natuur en groene kernen5

VLNGK GEMEENTE OUDE IJSSELSTREEK 5. VISIE OP LANDSCHAP

5.1 ALGEMEEN SPELREGELS PERCEELSVERRUIMING AGRARISCHE (BIO)DIVERSITEIT Vanuit de overkoepelende visie staat het behoud Niet zo zeer de schaalvergroting in de landbouw, Er zijn voldoende mogelijkheden om de agrarische en de bescherming van de bestaande basiskwa- maar met name de perceelsvergroting heeft gro- biodiversiteit te verbeteren die ook interessant zijn liteit van het landschap voorop. Echter behoud en te effecten gehad op de kleinschaligheid van het voor de agrarische bedrijfsvoering. De aanleg van bescherming is niet statisch, immers de komen- landschap. Bij het samenvoegen van agrarische akkerrandvegetatie en bloemrijk grasland zit beide jaren spelen de nodige ontwikkelingen en uit- gronden verdwijnen vaak tussenliggende houtwal- de in de Regeling Landschap en Biodiversiteit. De dagingen die hun ruimte in dit landschap vragen. len, en andere landschapselementen ten behoeve beheersubsidies worden georganiseerd door de Ontwikkelingen die kunnen worden aangegrepen van een efficiënte bedrijfsvoering. Daarnaast wor- vereniging agrarische landschap VAL Oude IJssel. om het landschap opnieuw vorm te geven en daar- den bijvoorbeeld bestaande hoogteverschillen in De vergoeding is over het algemeen iets lager dan mee te versterken. Om hier invulling aan te geven het landschap genivelleerd door het ploegen van wat bij normale agrarische productie gebruikelijk gaan we in dit hoofdstuk in op deze ontwikkelin- gronden. Zaken die nu vaak onopgemerkt blijven, is, echter het onderhoud is minder intensief en de gen en geven we aan op welke wijze de gemeente tot het moment dat het zichtbaar wordt in het vergoeding is niet afhankelijk van het slagen van hiermee om wil gaan en op welke wijze dit binnen landschap en het te laat is. de oogst (minder risico). Bij melkveebedrijven is het landschap een plek kan krijgen. de realisatie van akkerrandvegetatie vaak proble- Het is daarom zaak, grip te krijgen op dit proces. matischer in verband met de derogatie wetgeving Niet om de agrarische bedrijfsvoering dwars te op Europees niveau. Binnen de gemeente zijn veel zitten, maar om hierover samen in gesprek te melkveebedrijven aanwezig. Voor hen lijken de 5.2 AGRARISCH LANDSCHAP raken. De gemeente wil de basiskwaliteit land- kruidenrijke stroken grasland een positieve bijdra- In hoofdstuk 3 van deze visie zijn de veranderin- schap, de bestaande kwaliteit en landschaps- ge te leveren aan de gezondheid van het melkvee. gen die nu, maar zeker ook de komende jaren elementen vastleggen en beschermen door mid- De subsidie op de aanleg en het beheer van deze gaan spelen in de agrarische sector benoemd. De del van een vergunningenstelsel. Dit zoals in pa- stroken dekt niet helemaal het productieverlies toegenomen schaal- maar zeker ook perceelsver- ragraaf 4.2 reeds is omschreven. Hiermee is, bij- van het grasland; maar de mogelijk positieve wer- groting hebben de laatste jaren, hun effect gehad voorbeeld voor het rooien van een houtwal, een king van de kruiden op de koeien kan een belang- op het landschap. Ook de toegenomen efficiency vergunning noodzakelijk. Hiermee ontstaat er een rijke reden zijn voor de agrariër om hier toch mee in productie op gronden, heeft effect op de (bio) moment waarop een aanvraag kan worden beoor- te werken. Daarmee werkt de agrariër dan ook aan diversiteit. Daarnaast stopt een groot aantal agra- deeld en dus een moment om samen in gesprek het vergroten van de biodiversiteit. riërs en worden de gronden steeds vaker inge- te gaan. Op die manier kan samen gezocht wor- zet voor het verbouwen van maïs, aardappels en den naar mogelijkheden om de kleinschaligheid Akkerrandvegetatie, maar ook kruidenrijk grasland soms bloembollen. opnieuw een plek te geven. Aan de hand van spel- kan vaak goed samen gaan met ecologisch berm- regels kunnen mogelijke alternatieven in beeld beheer langs provinciale, dan wel gemeentelijke Ontwikkelingen die ingegeven zijn vanuit een goe- worden gebracht. Door bijvoorbeeld het opnieuw wegen. De gemeente heeft inmiddels inzichtelijk de agrarische bedrijfsvoering en wet- en regelge- aanplanten van een houtwal, het anders inrichten gemaakt langs welke wegen in de nabije toekomst ving, maar die wel zijn effecten hebben gehad op van het perceel, een combinatie te maken met een sprake moet zijn van ecologisch bermbeheer. Deze het landschap. Deze visie poogt geen passende strook akkerrandvegetatie of kruidenrijk grasland, zijn als lijnvormig element op het kaartbeeld op de antwoorden te bieden op deze problematiek. Dit door een overhoek te beplanten, etc. kan al een an- volgende pagina weergegeven. Mogelijke voor- moet met name gezocht worden op Europees en der beeld ontstaan. beelden hiervan zijn de Luimesweg, Jonkerstraat- Nationaal niveau, met de komst van het nieuwe Nieuweweg, Asbroek en Keppelbroekdijk. GLB 2021-2027 (zie hoofdstuk 4). Echter met de Daarbij moet ook onderzocht worden in hoeverre visie wordt voor actieve en stoppende agrariërs een financiële vergoeding uit bijvoorbeeld het in een aantal alternatieven geschetst die een goede te stellen landschapsfonds, dan wel op basis van agrarische bedrijfsvoering niet in de weg hoeven het nieuwe GLB 2021-2027 tot de mogelijkheden te staan, maar wel bijdragen aan biodiversiteit en behoort. die voorkomen dat het karakteristieke landschap verdwijnt. VLNGK OUDE IJSSELSTREEK Visie op landschap, natuur en groene kernen

Visie op landschap VLNGK

42 Legenda Daarnaast zet de gemeente zich in op het vergroten van de biodiversiteit langs watergangen in het buitengebied. Dit in samenspraak en nauwe visie op landschap, natuur en groene kernen afstemming met het waterschap. Door dit beheer te combineren met de aanleg van akkerrandvegetatie, dan wel kruidenrijk grasland kan de biodiversiteit verder worden vergroot. Er ontstaat zo een fijnmazig netwerk van lijnelementen die voor een dooradering van het landschap zorgen.

Verder is het mogelijk om op basis van de Regeling Landschap en Biodiversiteit nieuwe landschapselementen aan te leggen in de vorm van houtwallen, hagen en boomgaarden. De kosten van de arbeid om de elementen aan te leggen en het beheer zijn voor de grondeigenaar. Voor het beheer zijn mogelijk wel subsidies via de Vereniging Agrarische Landschap VAL Oude IJssel. Voor de aanplant van nieuwe landschapselementen of het aanvullen van bestaande structuren moet de landschappelijke onderlegger als basis genomen worden. De identiteit en herkenbaarheid van de verschillende landschapstypen wordt hiermee versterkt. Beplanting is altijd gebiedseigen en inheems.

Een andere vorm voor het vergroten van biodiversiteit is de zogeheten strokenteelt. Bij strokenteelt worden, in tegenstelling tot monocultuur, op een perceel meerdere gewassen in stroken naast elkaar geteeld. De diversiteit aan gewassen gaat hiermee omhoog, wat bijdraagt aan een toename in onder- en bovengrondse diversiteit aan gewas-specifieke soorten. Doordat er afwisseling is in gewassoorten, kunnen ziekten en plagen zich bovendien minder snel verspreiden, waardoor er minder gewas-beschermende middelen nodig zijn.

43 VLNGK OUDE IJSSELSTREEK Visie op landschap, natuur en groene kernen

5.3 RUIMTE VOOR ENERGIE

LANDSCHAPSBEHEER AGRARISCHE PACHT In het ‘Uitnodigingskader lokale duurzame ener- Het is wenselijk dat we als maatschappij de agra- Naast agrarische gronden in bezit van particulie- gie opwekking Oude IJsselstreek’, heeft de ge- riër niet alleen zien als producent van voedsel, ren, bezit de gemeente zelf ook de nodige agrari- meente duidelijk aangegeven op welke plaatsen maar als een leverancier van meerdere maat- sche percelen die worden verpacht aan agrariërs. in de gemeente, maar met name ook onder welke schappelijke diensten. Daarvan is duurzame Over het algemeen vindt dit plaats in de agrarische voorwaarden men ruimte wil bieden aan de ener- voedselproductie er één, maar ook de zorg voor gebieden, echter er zijn ook gronden in bosgebie- gietransitie. De gemeente gaat voor ruimtelijke de kwaliteit van de bodem, het grondwater, de den, dan wel natuurgebieden, zoals bijvoorbeeld kwaliteit bij de inpassing van duurzame energie biodiversiteit en het landschap. De agrariër wordt het Idinkbos en Zwarte Veen. Voor deze gronden opwekking. Bij de inpassing wordt aansluiting en hiermee van sec producent naar een mogelijke wil de gemeente onderzoeken of de voorwaarden versterking van het karakter van het landschap beheerder van ons landschap, waarbij wellicht van die pacht kunnen worden aangepast, om op geëist. Bij de inpassing wordt rekening gehouden wel natuur of landschap wordt geteeld. Dit valt of die manier het landschap, maar met name ook de met de verschillende types landschap. staat echter wel met een goede beloning voor dit natuur meer ruimte te bieden. De landbouw is in beheer van het landschap. Immers wanneer de deze gebieden te gast en de pachtafspraken kun- De inpassingskaart deelt de gemeente op in vier agrarische productie terugloopt zullen andere in- nen gaan over de wijze van bemesting, moment zones. Afhankelijk van in welk zone een initiatief komsten moeten worden gegenereerd. van maaien, kruidenrijk grasland stroken en/of het zit, gelden er andere voorwaarden. beheer van landschapselementen. Er moet een financiële prikkeling zijn om een Op deze manier is de inpassing van energie op- landschapselement of een karakteristieke steil- UITVOERING wekking op een goede manier verankerd, en kan rand of eskopje juist intact te laten en te onder- Ten aanzien van het uitvoeringsdeel zijn voor het deze transitie bijdragen aan de verdere verster- houden. De gemeente gaat onderzoeken of het agrarisch landschap zijn de volgende aspecten king van het landschap. Initiatiefnemers van der- mogelijk is om een landschapsfonds kan worden van belang: gelijke grote ruimtelijke ontwikkelingen die impact opgesteld en ingezet voor het beheer van het ¼ Opstellen spelregels perceelsverruiming en hebben op het landschap moeten zelf in een plan landschap. Zoals het er nu uit ziet biedt ook het communicatie hierover richting agrariërs; aantonen op welke wijze zij de geëiste ruimtelijke nieuwe GLB 2021-2027 mogelijk financiële midde- ¼ Onderzoeken of een landschapsfonds op- kwaliteit versterken, door bijvoorbeeld landschap- len voor deze ‘nieuwe rol’. Ook de provincie onder- gezet kan worden voor de financiering van pelijke inpassing en ontwikkeling. zoekt, vanuit de agenda Vitaal Platteland, of co- beheer van landschapselementen. Vanuit financiering van onderhoud van bepaalde typen welke middelen en met welke samenwer- De gemeente hecht bij initiatieven voor duurzame landschapselementen onder voorwaarde van kingspartners; energie opwekking ook veel waarde aan partici- duurzame instandhouding mogelijk is. ¼ Opstellen pachtvoorwaarden met de land- patie. Voor de omwonenden is dat ook de fysieke bouw te gast in bos- en natuurgebieden. inpassing en ruimtelijke kwaliteit.

+ +

bos, met zoom en mantel en de koe in de wei nieuwe duurzame energie altijd onder voorwaarden inpassing van duurzame energie

44 +

energiezones binnen de gemeente (gele gestippelde zones) landschappelijke inpassing altijd op basis van onderliggende landschapstypen

Echter voor duurzame energieopwekking zijn de De duurzame energie opwekking met behulp van ALTERNATIEVEN AGRARIËRS EN GROND- gebruikers van deze energie ook van belang. Om zonnevelden wordt georganiseerd in 2 tranches. EIGENAREN die reden is financiële participatie een voorwaar- In iedere tranche wordt 30 ha aan zonneveld be- Het uitnodigingskader lokale duurzame ener- de waar de initiatiefnemer aan moet voldoen. Hoe oordeeld op de voorwaarden benoemd in het gie opwekking biedt voor stoppende en actieve de initiatiefnemer dit vorm geeft bepaalt hij zelf; Uitnodigingskader en de beste plannen worden agrariërs een mogelijkheid om zijn gronden in te voorbeelden zijn aandeelhouderschap van omwo- vergund. De eerste tranche is geweest en een aan- zetten voor bijvoorbeeld het telen van energie in nenden en/of lokaal energie leveren. Maar de initi- tal initiatiefnemers heeft gekozen voor een omge- combinatie met het herstellen van landschappe- atiefnemer kan er ook voor kiezen om een bedrag, vingsfonds. lijke structuren, natuur en klimaatbestendigheid. gekoppeld aan de energieopbrengst, in een omge- Ook ontstaat er op deze wijze een financiële motor vingsfonds te storten. De initiatiefnemer bepaald Het is belangrijk de ervaringen rondom dit omge- achter de verder ontwikkeling van het landschap. vervolgens zelf hoe dit fonds wordt beheert en be- vingsfonds te evalueren en die ervaringen mee te steedt of kiest ervoor samen te werken met lokale nemen in de 2e tranche. De 2e tranche start naar UITVOERING partijen. Een optie om dit fonds te besteden, in sa- verwachting in het 2e kwartaal van 2021. Dat is re- Ten aanzien van het uitvoeringsdeel zijn voor het menwerking met een lokale partij, kan de aanleg latief vroeg om het omgevingsfonds te evalueren energie landschap zijn de volgende aspecten van of het beheer van landschap zijn. maar voor het opzetten en de samenwerking tus- belang: sen partijen is dit wel mogelijk. De gemeente kan ¼ Evalueren en monitoren van de ervaringen dan ten tijde van de 2e tranche advies geven aan rondom het omgevingsfonds van de initia- initiatiefnemers van zonnevelden. Dit geldt ook tiefnemer, de samenwerkende partijen en de voor eventuele andere initiatieven van energie op- gemeente zelf. wekking, zoals bijvoorbeeld wind, die niet gebon- den zijn aan een tranche.

45 VLNGK OUDE IJSSELSTREEK Visie op landschap, natuur en groene kernen

5.4 LANDSCHAPPELIJKE VERSTEDE- LIJKING

Binnen de gemeente is sprake van een tekort Maar ook bij nieuwe verstedelijking in het buiten- Functieverandering (regulier) aan starterswoningen en levensloopbestendige gebied moeten spelregels gelden, uitgangspunt In het eerste kwartaal van 2020 is besloten het woningen. Daarom wordt gebouwd naar deze be- daarbij is dat het onderliggende landschap het functieveranderingsbeleid weer opnieuw vast te hoefte, grotendeels binnen het bebouwde gebied vertrekpunt vormt voor de nieuwe functies, vanuit stellen, waarna het voor stoppende agrariërs weer in de kernen. In de kernen spelen ook andere op- de ‘voor wat, hoort wat’ benadering. Door het be- mogelijk is om na sloop van de agrarische opstal- gaven in het kader van klimaatadaptatie en ruimte houden en versterken van bestaande landschap- len maximaal drie woningen op het eigen erf te voor groen. Aan deze ontwikkeling besteedt het pelijke kwaliteiten, kan de nieuwe functie een realiseren. Hiermee wordt voorkomen dat agrari- volgende hoofdstuk aandacht, waarbij groen in de eigen identiteit krijgen. Zo wordt voorkomen dat sche bedrijfsgebouwen leeg komen en uiteindelijk kernen een essentieel onderdeel is van bouwen overal hetzelfde gebeurt. Bestaand groen wordt komen te vervallen. Verder biedt het de agrariër van woningen. Het is daarom goed mogelijk dat er daarbij zoveel mogelijk behouden. Verder moet een alternatief als het bedrijf wordt beëindigd. Bij in de toekomst ook nog sprake is van nieuwe uit- ruimte worden gegeven aan nieuw groen binnen deze ontwikkelingen is ook sprake van landschap- breidingslocaties in het buitengebied. Daarnaast nieuwe stedelijke ontwikkelingen. Ten behoeve pelijke inpassing, waarbij het erf wordt ingepast in is recentelijk het functieveranderingsbeleid voor van verstedelijking moeten er dus spelregels wor- het landschap. Dit geldt over het algemeen niet, of stoppende agrariërs weer opengesteld, waarmee den opgesteld die het landschap voorop stellen en in mindere mate voor de omliggende agrarische ook nieuwe woningen op voormalige agrarische die bijdragen aan een meer groene leefomgeving. gronden die veelal worden verpacht aan nog actie- erven kunnen worden gerealiseerd. Dit zou ook Indien niet of niet volledig aan de spelregels kan ve agrariërs. Dat is jammer, want juist hier liggen voor andere nieuwe woonvormen in het buiten- worden voldaan, is het mogelijk een financiële bij- kansen om het landschap (ook buiten het erf) ver- gebied kunnen gelden. Naast woningbouw zullen drage te doen aan het landschapsfonds. Op deze der te ontwikkelen en verloren structuren te her- functies als bedrijvigheid en de eerdere aange- wijze wordt voorkomen dat het landschap en de stellen. haalde energietransitie opnieuw ruimte vragen in kenmerkende elementen verdwijnen, dan wel niet het landschap. meer herkenbaar zijn in de nieuwe bebouwde om- Eswonen geving. Ter aanvulling of uitbreiding van de huidige con- STEDELIJKE UITBREIDING cepten van woningbouw (namelijk omvormen Voor stedelijke ontwikkeling binnen bestaand be- WOONVORMEN IN HET BUITENGEBIED vrijkomende agrarische bebouwing en de ont- bouwd gebied worden in het volgende hoofdstuk Naast verstedelijking op in- en uitbreidingsloca- wikkeling van landgoederen) wil de gemeente spelregels voorgesteld om groen een volwaardige ties zijn woonvormen in het buitengebied moge- onderzoeken hoe landschap verder versterkt kan plek te geven bij deze ontwikkelingen. Met andere lijk, vaak na beëindiging van het agrarisch bedrijf, worden in combinatie met het bouwen voor de woorden groen maakt een essentieel onderdeel dan wel in combinatie met investeringen in het doelgroepen jongeren en ouderen. Het idee van uit bij verstedelijking. landschap en de natuur. landschappelijk Es-wonen is geïnspireerd op het principe van “knooperven”, waar vooral aan de rand van dorpen in Overijssel nieuwe erven zijn gerealiseerd.

+ +

spelregels opstellen voor verstedelijking functieverandering in het agrarisch gebied bron: https://erf-goed.nl/knooperfdeveldboer/

46 Eskopjes + + Eskopjes

es-wonen heeft het landschap als onderlegger (microreliëf en landschapstypen) bron: Knooperven, Nieuw leven in het buitengebied, het concept

Daar waar eerder landgoederen konden worden Es-wonen focust zich dus anders dan regulie- De reden waarom we dit Es-wonen noemen is gerealiseerd, indien werd geïnvesteerd in 5 hectare functieverandering niet op één erf en de wijze omdat de verwachting is dat in het gebied tus- re natuur en nieuwe verbindingen, wil de gemeen- waarop deze is ingericht, maar richt zich op een sen Varsseveld en Sinderen, het gebied is waar te de mogelijkheden onderzoeken naar de gecom- combinatie van erven rondom bijvoorbeeld een gestopt wordt met agrarische bedrijvigheid waar- bineerde ontwikkeling van agrarische erven en es en de wijze waarop deze erven met elkaar ver- door deze bebouwing wellicht ingezet kan worden landschap. bonden kunnen worden. Hierbij is het noodzakelijk voor dit aanvullende woonconcept. Het kenmer- dat niet alleen de erven zelf worden ingezet voor kende kleinschalige landschap profiteert daarvan. Es-wonen betreft bij voorkeur twee of meerdere transformatie, maar ook de omliggende agrari- voormalige boerenerven op het platteland waar sche gronden. Juist op die gronden wordt gewerkt UITVOERING bedrijfsgebouwen gesloopt zijn en er ruimte is aan het herstel van landschapsstructuren. Door Ten aanzien van het uitvoeringsdeel zijn voor het vrijgekomen voor meerdere nieuw te bouwen wo- bijvoorbeeld de aanleg van routes. onderwerp landschappelijke verstedelijking zijn ningen in de vorm van een nieuw buurtschapje. De de volgende aspecten van belang: erven liggen rondom de verhoogde es. De nieuwe Als inspiratie voor Es-wonen kan verwezen worden ¼ Opstellen regels voor stedelijke uitbreiding; woningen voorzien in een lokale woningbehoef- naar het knooperven concept in Overijssel. Een ¼ Mogelijkheden onderzoeken voor bijdrage te. Dit betreft dus ook betaalbare woningen voor goed voorbeeld hiervan is Knooperf de Veldboer. landschapsfonds bij verstedelijking; starters of senioren. Door meer woningen te kop- ¼ Aanvullen van de huidige kwaliteitscriteria pelen aan de sloopverplichting kan een compact Naast kenmerkende landschapselementen kan wonen voor de woonfunctie in het buitenge- woonprogramma worden gemaakt, waarmee een ook aan nieuwe of andere vormen van groen en bied gekoppeld aan landschapsversterking. buurtschapje kan worden gecreëerd. Bij Es-wonen beplanting, zoals een tiny forest, voedselbos, is sprake van een gezamenlijk erf waar wandel- en (fruit)boomgaarden, vogelbosjes, kruidenrijke fietspaden starten en/of langskomen. De beplan- graslanden of bloemrijke akkerrandvegetatie wor- ting bij Es-wonen en de omliggende landschaps- den gedacht. structuren zijn aangepast naar de originele beplanting en structuren. Bewoners dragen zorg Allemaal ingrediënten die de groene uitstraling van voor het gezamenlijk erf en de landschapsstructu- het Es-wonen en kan versterken en de overgang ren en routes rondom het erf. tussen de erven en het landschap vormgeven.

47 VLNGK OUDE IJSSELSTREEK Visie op landschap, natuur en groene kernen

HET BIJENLINT

Een bijenlint is een aaneenschakeling van initiatieven of groenvakken of zelfs gebieden ter bevor- dering van de overlevingskansen van de bij. Bij aanplant van bomen en het ontwikkelen van een boomstructuur, maar ook bij andere vormen van nieuwe beplanting, moet voldoende variatie worden aangebracht in de soorten. Bij laanbeplantingen is in principe wel het uitgangspunt dat deze bestaan uit één boomsoort. De variatie kan dan bijvoorbeeld gezocht worden in onderbegroeiing. Variatie in soorten is gunstig voor flora en fauna en maakt deze minder kwetsbaar voor ziekten en plagen.

omvormen van gras naar bloemrijke graslanden

fase 0 fase 1 fase 2

fase 3 fase 4 fase 5

48 5.5 NATUURLANDSCHAP

Provincie Gelderland werkt sinds de decentrali- De gemeente wil dan ook actief inzetten op de ver- Met het Actieplan Bomen wil de gemeente hier satie van het natuurbeleid aan realisatie van het dere ontwikkeling van de GNN, dit onder andere ook op inspelen, dit door onder andere de aanplant Gelders Natuurnetwerk. De provincie Gelderland door de ontwikkeling van nieuw bos, maar juist van een nieuw bos of kleine bosjes. Dit vanuit de heeft nog een opgave om circa 10.500 ha. ook de ontwikkeling van kleine bossen binnen de wens tot meer bomen in de gemeente en CO2 op- nieuwe natuur te realiseren. Het omzetten van de gemeente. Uit onderzoek blijkt namelijk dat kleine slag. Verder is het idee om in samenwerking met groene ontwikkelzone naar natuur netwerk. Om bosjes per vierkante meter meer CO2 opslaan dan de agrarische sector boerenbossen (agrobos- de opgave voor functieverandering te versnellen grotere bossen. Het gaat daarbij om een omvang bouw) te ontwikkelen, waarin een combinatie ont- zet de provincie de komende jaren, samen met de kleiner dan een voetbalveld. staat van bosbouw en landbouw. De ontwikkeling Gelderse natuurbeherende organisaties, pro-ac- van kleine bosjes op voormalige vuilstortlocaties tief in op pachtafkoop, grondverwerving en het sti- Vanuit het Rijk en de provincies wordt gewerkt aan binnen de gemeente behoort daarbij ook tot de muleren van particulier natuurbeheer. Zo ook voor een zogeheten bossenstrategie. Uitgangspunt is mogelijkheden. Maar ook binnen de kern wordt de de gronden binnen de gemeente die gelegen zijn dat het Nederlandse bosareaal met 37.000 hecta- realisatie van voedsel- en of speelbossen gesti- in de GNN. re wordt vergroot. Dat streven Rijk en de provin- muleerd, zoals recentelijk nog voor een locatie op cies na, zo staat in een brief van minister Schouten het sportcomplex IJsselweide. (LNV) aan de Tweede Kamer. Ook moeten er meer bomen in woonwijken komen, en moet bomenkap De in hoofdstuk 2 benoemde kwaliteiten per land- altijd gecompenseerd worden met nieuwe aan- schapstype, ‘de zogeheten parels’ betreffen ook plant. Het vergroten van het areaal bos binnen de veel bos- en natuurgebieden. Deze zijn op de vi- GNN kent daarmee een dubbele doelstelling, na- siekaart met een icoon weergegeven. Het behoud melijk natuur- en klimaatdoelstellingen. en versterken van de bestaande kwaliteiten staat hier voorop. Enkele voorbeelden zijn Idinkbos, Engbergen, Paasberg en de Vennebulten.

Verder wil de gemeente bijzondere flora- en fauna binnen het gemeentelijk grondgebied in kaart brengen. Dit zodat ook deze kwaliteiten voor de toekomst behouden kunnen blijven.

UITVOERING Ten aanzien van het uitvoeringsdeel zijn voor het onderwerp natuurlandschap de volgende aspecten van belang: ¼ Samen met de provincie, die de opgave heeft, stimuleren van ontwikkeling particuliere natuur binnen GNN; ¼ Ontwikkelen bos in samenspraak provincie en landeigenaren; ¼ Samen met agrariërs mogelijkheden onderzoeken ontwikkelen agrobossen; ¼ Onderzoeken ontwikkeling kleine bosjes op voormalige stortplaatsen; ¼ In kaart brengen van bijzondere flora- en fauna

49 VLNGK OUDE IJSSELSTREEK Visie op landschap, natuur en groene kernen

50 5.6 BIODIVERSITEIT LIJNELEMENTEN

De groenstructuur speelt een belangrijke rol bij Daarnaast is het vergroten van biodiversiteit van Andere structuurdragers binnen het landschap het herkennen van (route)structuren binnen de wegbermen door ecologisch beheer, zoals ook worden gevormd door bijvoorbeeld doorgaan- gemeente. In aanvulling op de hiervoor genoem- aangehaald in paragraaf 4.4 van belang. Op de vi- de waterlopen zoals de Oude IJssel en Aa- de ontwikkelingen, worden ook belangrijke routes siekaart zijn deze bermen reeds aangeduid. Ook strang, maar ook de Boven Slinge, Seesinkbeek, binnen de groenstructuur benadrukt. De basis de knooppunten op deze routes, zoals kruisingen Keizersbeek en de Bielheimerbeek. Doel is om voor deze structuur wordt gevormd door de hoofd- of rotondes, kunnen (waar mogelijk) met een groe- ook de biodiversiteit langs deze watergangen, routes tussen de afzonderlijke dorpskernen. ne aankleding worden verbijzonderd. Denk daar- daar waar mogelijk verder te groten door een aan- bij aan toepassing van bloemrijke of kruidenrijke gepast ecologisch beheer. De gemeente wil zich Deze hoofdroutes, die zowel in de noord-zuid als mengsels of kleurgebruik. Dit kan in de vorm van samen met het waterschap inzetten voor meer oost-west richting lopen, worden begeleid door bijenlinten. Uitgangspunt bij dit alles is dat de ecologische watergangen binnen de gemeente. een robuuste groene structuur. Dit is in de meeste groenstructuur duidelijk herkenbaar is en ‘vertelt’ Evenals ze dat doet voor bermen langs de hoofd- gevallen laanbeplanting, maar ook andere vormen dat je je op een hoofdroute bevindt. infrastructuur. zijn mogelijk, afhankelijk van de ruimtelijke (on) mogelijkheden. De gemeente wil onderzoeken of De gemeente streeft ernaar om op doorgaande Ook de Oude IJssel zelf vormt natuurlijk een be- hoofdroutestructuren verder aangeplant kunnen routes, die meerdere landschapstypen doorkrui- langrijke verbinding en daarmee lijnelement in worden met bomen, dit onder andere vanuit het sen, de groene begeleiding met het landschap het landschap. Hier ligt de al eerder aangehaald Actieplan Bomen. mee te laten veranderen. Het uitgangspunt is dat ecologische verbindingszone Oude IJssel. In het de routes herkenbaar zijn door een beeldkwaliteit, recente verleden heeft hier natuurontwikkeling onder andere bepaald door wegprofiel en een in- plaatsgevonden, waarmee de Oude IJssel met richting die samenhangt met de omgeving. haar IJsselweiden nu als een groene long tussen de kernen slingert. Vanuit die long is het van belang een verbindende groenstructuur te ontwikkelen.

Naast infrastructuur en waterlopen is ook het fijn- mazige netwerk van recreatieve verbindingen, zoals voet- en fietspaden en in het bijzonder ook de kerkepaden (met name rondom Sinderen) binnen de gemeente van belang. De recreant, maar zeker ook de inwoner ervaart vanaf deze paden het landschap. Zaak is dat het landschap langs deze paden ook leesbaar en beleefbaar wordt. Dit door informatie over het landschap te verschaffen door onder andere de eerder aangehaald Landsch(app).

51 VLNGK OUDE IJSSELSTREEK Visie op landschap, natuur en groene kernen

Visie op landschap VLNGK

52 Legenda UITVOERING Ten aanzien van het uitvoeringsdeel zijn voor het visie op landschap, natuur en groene kernen onderwerp biodiversiteit lijnelementen de volgende aspecten van belang: ¼ Starten met een pilot ecologisch bermbeheer en het maken van een bermbeleidsplan inclusief middelen; ¼ Versterken van de hoofdroutestructuren door gepaste boombeplanting, passend bij het onderliggend landschapstype; ¼ Samen met waterschap onderzoeken waar ecologisch beheer langs watergangen mogelijk is; ¼ Landschap lees- en beleefbaar maken langs routestructuren in het buitengebied.

vergroten biodiversiteit

53 Visie op landschap, natuur en groene kernen6

VLNGK GEMEENTE OUDE IJSSELSTREEK 6. VISIE OP GROENE KERNEN

6.1 ALGEMEEN 6.3 BIODIVERSITEIT

In het vorige hoofdstuk is de visie op landschap en Bovendien is er ook niet altijd een natuurlijke In de kernen streeft de gemeente naar het zoveel natuur in buitengebied uiteengezet. Niet alleen het ‘match’ tussen vraag en aanbod. In woongebied mogelijk versterken van de ecologische waarde groen in het landschap, maar juist ook het groen in met bebouwing in hoge dichtheden en met kleine van de bestaande groenstructuur. Immers een de kernen is van wezenlijk belang. In dit hoofdstuk tuinen bijvoorbeeld, is een grotere behoefte aan groenere leefomgeving draagt bij aan de gezond- wordt de visie op de kernen verder uiteengezet. openbaar toegankelijk groen dan in een lommerrij- heid, biodiversiteit, klimaatbestendigheid en eco- Hierin komt het belang van groen voor de leef- ke buurt, waar de bebouwingsdichtheid lager is en nomie. omgeving aan bod, alsmede de groenstructuur in de tuinen groter. De gemeente wil dan ook verder kernen gecombineerd met groene entrees en het investeren in de groene kernen door onder andere Dat doet de gemeente niet zomaar lukraak, maar vergroten van (bio)diversiteit in de kernen. Verder de aanplant van extra bomen en het vergroten van aan de hand van een duidelijk beeld van de (hoofd) is klimaatadapatatie en groen bij ontwikkelingen (bio)diversiteit. groenstructuur (zie volgende paragraaf) die de binnen de kernen een wezenlijk onderdeel van de gemeente voor ogen heeft. De gemeente zet zich visie. In ecologisch opzicht vormt groen voor veel daarbij binnen de groenstructuur in op: diersoorten een basisvoorwaarde. Groen biedt ¼ Bloem- en kruidenrijke ruigtezones of vaste nest- of schuilgelegenheden; doorgaande groene planten te ontwikkelen in groenvakken waar 6.2 BELANG VAN GROEN structuren bieden de mogelijkheid tot verplaat- nu een monocultuur van gras is, indien moge- sing. Groen in bebouwd gebied is in dit verband lijk. Groen is onmisbaar voor een prettige leefomge- van meerwaarde. Is het niet als verbindingsroute ¼ Te zoeken naar mogelijkheden tot vernatting, ving, voor zowel mensen als dieren. Het zorgt door bebouwd gebied heen, dan wel als ‘oase’ te daar waar waterberging noodzakelijk is of niet alleen voor een vriendelijker aanblik van de midden van overige, stedelijke functies. De eco- waar het watersysteem aanknopingspunten gebouwde omgeving, maar verbetert ook het logische waarde van groen in bebouwd gebied biedt. leefklimaat. Openbaar, toegankelijk groen kan is echter niet vanzelfsprekend. Een groenvak dat ¼ Groenvakken (waar mogelijk, gelet op verkeer- voor mensen een belangrijk verlengstuk van hun alleen maar uit regelmatig gemaaid gras bestaat, stechnische eisen en beeldkwaliteitseisen) woning vormen. Een plek waar men een ommetje vertegenwoordigt weinig ecologische waarde. Het te verruigen en soortenrijker te maken (eco- kan maken, elkaar kan ontmoeten of waar kinde- is dan ook zaak dat er wordt gewerkt aan soorten- logisch bermbeheer). In beginsel richt de ge- ren kunnen spelen. Groen stimuleert naar buiten rijkdom ofwel biodiversiteit, waarbij monoculturen meente zich daarbij op de (hoofd)groenstruc- gaan, nodigt uit tot bewegen en heeft op die ma- zoveel mogelijk worden vermeden. tuur, maar in beginsel komt elke doorgaande nier een meerwaarde voor onze gezondheid en structuur in aanmerking. ons welzijn. Men spreekt ook wel over Vitamine Kortom: we kunnen niet zonder groen, het is iets ¼ Bij de herinrichting en beheer van bestaande (G)roen. Wie in een groene woonomgeving leeft, waar we zuinig op moeten zijn en waarin we moe- en nieuwe sportparken en schoolpleinen te voelt zich vaker gezonder en is minder vaak ziek. ten investeren. Dat betaalt zich terug in woonte- streven naar ecologische versterking. Groen vermindert stress, bijvoorbeeld doordat van vredenheid en biodiversiteit. alleen al het zien van natuur een rustgevend effect Het vergroten van biodiversiteit staat centraal. uitgaat. Naast de genoemde gebiedsgerichte acties, waarbij de gemeente het voortouw kan nemen, is Iedereen die in Oude IJsselstreek woont, werkt of het ook van belang om zoveel mogelijk partners verblijft, heeft recht op voldoende groene ruimte. te mobiliseren bij het realiseren van meer ecolo- De realiteit is echter dat de hoeveelheid ‘groen’ gische waarden. Daarbij wordt gedacht aan wo- niet evenredig verdeeld is, gemeten naar hoeveel- ningbouwverenigingen, schoolbesturen, onderne- heid, toegankelijkheid en gebruiksmogelijkheden. mersverenigingen of verenigingen van eigenaren. VLNGK OUDE IJSSELSTREEK Visie op landschap, natuur en groene kernen

Visie groene kernen VLNGK

56 Legenda Via het vergroten van bewustwording en het geven van voorlichting, kan worden gestuurd op ver- duurzamen van tuinen en privaat beheerde buiten- visie op landschap, natuur en groene kernen ruimten. Ook kan aansluiting worden gezocht bij andere (beleids)initiatieven. Daarbij kan worden gedacht aan operatie steenbreek, gezonde en groene schoolpleinen en de aanplant van bomen vanuit het Actieplan Bomen.

UITVOERING Ten aanzien van het uitvoeringsdeel zijn voor het onderwerp Biodiversiteit de volgende aspecten van belang: ¼ Op kernniveau binnen de groenstructuur locaties in beeld brengen voor extra aanplant (opstellen groenstructuurkaart per kern); ¼ In beeld brengen groenvakken met monocultuur en plan van aanpak ecologisch beheer; ¼ In beeld brengen van de mogelijkheden tot vernatting en ontwikkeling, gekoppeld aan het stedelijk watersysteem; ¼ Opstellen plan van aanpak vergroenen sportparken en schoolpleinen (educatie).

6.4 GROENSTRUCTUUR KERNEN De groenstructuur speelt een belangrijke rol bij het herkennen van (route)structuren binnen de kernen. De basis voor deze structuur zijn onder andere de hoofdroutes in de kern, maar ook de entrees van kernen zijn van belang omdat men daar de kern binnengaat. Verder zijn de wat meer grootschalige structurerende groenelementen zoals parken, schoolpleinen, sportvelden en begraafplaatsen van belang. De hoofdroutes in de kern, gebaseerd op het Gemeentelijk Verkeer en Vervoer Plan (GVVP) worden begeleid door een robuuste groene structuur. De aanzet voor de groenstructuur binnen de kernen is op de visiekaart, waarvan fragmenten in voorliggend hoofdstuk zijn gevoegd, weergegeven. Onderstaand gaan we in op de aanwezige groenstructuur binnen de kernen.

57 VLNGK OUDE IJSSELSTREEK Visie op landschap, natuur en groene kernen

Legenda

visie op landschap, natuur en groene kernen

58 KERNEN OUDE IJSSELSTREEK De bestaande bebouwing sluit goed aan op het De kernen zijn aan elkaar gekoppeld door bedrij- De gemeente Oude IJsselstreek bestaat uit 14 buitengebied. De randen en overgangen van de venterrein IJsselweide. De overgang tussen de kernen. De kernen Ulft, Gendringen, Silvolde, kern naar het buitengebied zijn goed vormgege- kernen is rommelig en onduidelijk. Terborg en Varsseveld zijn de grootste. Naast ven. de grotere kernen bevat de gemeente Oude De ruggengraat vanuit Ulft loopt door in Gendringen IJsselstreek ook een groot aantal kleinere kernen. De groenstructuur bestaat uit noord-zuid ver- via de Staringstraat en de Anholtseweg. De Dit zijn Bontebrug, Breedenbroek, Etten, Heelweg, binding door Ulft en Gendringen. Deze ruggen- Rijnweg zorgt samen met de Ulftsweg voor de in- Megchelen, Netterden, Sinderen, Varsselder- graat wordt gevormd door de Ettenseweg, Frank prikkers in de kern. Gendringen kent, in tegenstel- Veldhunten en Westendorp. Daarnaast is er ook Damenstraat en de Debbeshoek. Een aantal in- ling tot Ulft, wel een park. Het Kernspark vormt de nog een aantal buurtschappen te vinden binnen prikkers vanuit de Oude IJsselweg zorgen voor entree vanuit de oostzijde. De omgeving van het de gemeente. Deze zijn niet specifiek beschreven de toegang tot de kern vanuit de westelijke kant. centrum kent een stenige indruk. De omliggende vanuit hun plattelandskarakter. Vanuit de oostzijde is de Oversluis de enige toe- woonwijken ogen groener met naar buiten toe gang tot de kern. steeds meer bomen. In de zuidwestelijke hoek en Onderstaand is per kern een korte typering ge- de zuidoostelijke liggen verscholen drie groene geven, alsmede een typering van de aanwezige De omgeving van de sportvelden zorgt voor een parels. De oude begraafplaats, park De Wildt op groenstructuur in deze kernen. In de afbeeldingen groene buffer tussen het bedrijventerrein en de de grens met Duitsland aan de Anholtseweg en op de linker pagina is per kern de groenstructuur woonomgeving van Ulft. Het zuidwestelijke deel het Kluunpad. beschreven en deze is op de visiekaart opgeno- van Ulft kent een groene dooradering met water. men. De groenstructuur moet voor iedere kern, De noordelijke en oostelijke wijken kennen minder Varsselder-Veldhunten worden bepaald en vastgelegd op een groenstruc- groen op structuurniveau. Varsselder-Veldhunten is gelegen ten westen van tuurkaart. Met iconen zijn de maatregelen voor de Ulft. Het deel Veldhunten heeft de omvang van groenstructuur, zoals vergroenen entrees, school- Gendringen een klein buurtschap. Varsselder bestaat sinds de pleinen en randen sportvelden, weergegeven. Gendringen beschikt over diverse voorzieningen. 15e eeuw als buurtschap. Varsselder heeft hoofd- In de directe omgeving van Gendringen bevinden zakelijk een woonfunctie en wordt getypeerd als Ulft zich verschillende natuur- en recreatiegebieden, een rustige groene leefomgeving. Ulft is de hoofdkern van de gemeente Oude waaronder Engbergen. Ulft en Gendringen zijn IJsselstreek en heeft een centrumfunctie. Het nagenoeg aan elkaar gegroeid en vormen samen gezicht van Ulft wordt bepaald door de DRU- een cluster voor al de voorzieningen. cultuurfabriek, dat het centrum van kunst en cultuur in de gemeente is.

+ +

Ulft Gendringen Varsselder-Veldhunten

59 VLNGK OUDE IJSSELSTREEK Visie op landschap, natuur en groene kernen

Legenda

visie op landschap, natuur en groene kernen

60 De Hoofdstraat en de Vicarusweg vormen de toe- Varsseveld Opvallend is het ontbreken van doorgaand groen gangen naar de kern. Hiermee zijn ze verbonden Varsseveld is een typisch esdorp. De brink vormde door het centrum van Varsseveld. De inprik- met de Oude IJsselweg en Berghseweg en dus het beginpunt van een uitwaaierend patroon van kers in de kern vanuit de Doetinchemseweg, de met de omgeving. De Hoofdstraat is een mooi wegen die de kern met het ommeland verbonden. Burgermeester van der Zandestraat en de Dames voorbeeld van het vergroenen en meer kleurrijk Door haar ligging heeft Varsseveld een sterke Jolinkweg, zijn niet verbonden. Hier ligt een kans, maken en vergroten van de biodiversiteit in de centrumfunctie voor het omliggende landelijke in combinatie met het vergroenen van de entrees. kern. De kinderboederij en de sportvelden vormen gebied. Verder is het opvallend te noemen dat er in de wij- de relatief groene westzijde en aan de oostzijde ken in het noorden en in het westelijke deel van vormen riante groene kavels met verspreide be- De ligging aan de A18 en goede openbaar verde kern veel bomen aanwezig zijn en in de overige bouwing voor de groenstructuur aan de rand van voervoorzieningen zorgen dat Varsseveld goed delen beduidend minder. Hier ligt nog een kans de kern. bereikbaar is en een aantrekkelijk vestigingskli- voor vergroening. Dit geldt ook voor de bedrijfster- maat heeft. Het groen van het omliggende buiten- reinen. Bontebrug gebied loopt door in de kern. In de kern bevinden Bontebrug ligt tussen Ulft en Silvolde. Bewoners zich groene ruimten die zorgen voor een prettig De begraafplaats Rentinkkamp neemt een promi- van Bontebrug zijn wat betreft voorzieningen voor- woonmilieu. nente plek in binnen de kern en maakt onderdeel al gericht op Ulft. uit van de groene structuur in de kern. Behoud van het groene karakter is dan ook van belang. Bontebrug ligt tussen een driehoekig bos aan de noordzijde en de bossages rondom de watertoren, een markant punt in Bontebrug aan de zuidoost zijde. De kern wordt opgedeeld door belangrijke wegen op regionaal niveau binnen de gemeente. De oude arm van Aa-strang versterkt de opdeling. Deze oude loop is een kans bij de aanleg van de rotonde en de markering van de kern. Het zuide- lijk deel van de kern is gebouwd op een natuurlijke hoogte. De steilranden zijn op sommige plekken nog zichtbaar.

+ +

Bontebrug Varsseveld Varsseveld

61 VLNGK OUDE IJSSELSTREEK Visie op landschap, natuur en groene kernen

Legenda

visie op landschap, natuur en groene kernen

62 Etten De rest van de kern typeert zich door oude (groe- De overgangen van de kern naar het buitenge- Etten is gelegen ten westen van Terborg en is van ne)linten van grote woningen en kleinere wijken. bied zijn natuurlijk. Silvolde heeft een langgerekte oorsprong een agrarisch kerkdorp. De ruimtelij- Het overige gedeelte van het dorp bestaat voor- vorm, waardoor op korte afstand het buitengebied ke structuur van de kern wordt gekenmerkt door namelijk uit woongebieden. De overgang van kern aanwezig is. In het dorp zijn op veel plaatsen klei- kleinschalige (groene) open ruimtes tussen over- naar buitengebied is hier geleidelijk en prettig. ne groenelementen aanwezig, die de relatie met wegend historische kleinschalige bebouwing. Met het buitengebied versterken. name de nieuwbouw is naar binnen gekeerd en Terwijl het (historische) centrum duidelijk herken- doet weinig met de omgeving. baar is, zijn de entrees van Terborg veel minder De twee bebouwingslinten vormen ook de groe- herkenbaar. Een duidelijke groenstructuur kan hier ne dragers van het dorp. Bomen en groenvakken/ De Dorpsstraat - Molenstraat is de hoofdroute een bijdrage aan leveren. Ook groene begeleiding stroken versterken deze linten. Behoud en verster- door de kern. Opvallend is het ontbreken van een van de hoofdroute zorgt voor herkenbaarheid en ken van deze structuur is daarbij van belang. Het duidelijke groenstructuur. Hier ligt een kans voor betere oriëntatie binnen de kern. centrum heeft een kleurrijk karakter gekregen met de toekomst om groen een prominente rol te ge- opvallende beplanting. De Prins Bernhardstraat is ven in de kern. Aan de randen van de kern is meer De zone van de Akkermansbeek en de omgeving een voorbeeld van groen adoptie door burgers. groen te ontdekken. van Huize Wish zorgen voor grote groenstructuren Hier onderhouden de bewoners van de straat zelf langs de randen van de kern. De wijken in de kern hun eigen (kleurrijke) groenvakken. Terborg ogen stenig, met uitzondering van de noordweste- Terborg kreeg in 1419 stadsrechten en is daarmee lijke hoek. de enige stad in de gemeente Oude IJsselstreek. De stad is ontstaan als een nederzetting bij kas- Silvolde teel Wisch en maakt deel uit van de rij dorpen die Silvolde ligt in een natuurlijke omgeving aan de zich ruwweg langs de loop van de Oude IJssel op rand van de beboste Paasberg. De kern kan wor- de rivierduinen uitgestrekt hebben. Terborg be- den getypeerd als een woondorp en is opgebouwd schikt over een historisch centrum met bijzondere vanuit de bebouwingslinten Terborgseweg/ panden. Ulftseweg en de Prins Bernardstraat. Tussen deze linten in zijn planmatig opgezette woongebieden ontstaan.

+ +

Etten Terborg Silvolde

63 VLNGK OUDE IJSSELSTREEK Visie op landschap, natuur en groene kernen

Legenda

visie op landschap, natuur en groene kernen

64 Westendorp De hoofdroutes richting de kern worden ge- Een doorgaande groenstructuur ontbreekt Westendorp ligt als lintdorp ongeveer 4 kilometer vormd door de Netterdensestraat en de in de kern. De Nieuweweg, Julianaweg en de ten westen van Varsseveld. Het dorp vormde zich Papenkampseweg. Hier komt men de kern bin- Millingseweg vormen de hoofdroutes. Met name door verdichting van de bebouwing rond de school nen. Het vergroenen van de entrees komt bij iede- bij de laatste twee ontbreekt een herkenbare aan de Doetinchemseweg. De kern ligt in de mooie re kern terug en moet nader onderzocht worden. groenstructuur door bomen en groenvakken. Hier omgeving van de natuurgebieden Tandem en Herkenbare en groene entrees dragen bij aan het ligt een kans in combinatie met het vergroenen Noorderbroek. versterken van een eigen identiteit van de kern. van de entree. Binnen de kern is veel groen zichtbaar aanwezig. De groenstructuur wordt gedragen door de Het groen ontbreekt rondom de kerk. Hier ligt een Doetinchemseweg. Kleurrijke beplanting bege- kans voor het vergroening en het toevoegen van leidt de weg, maar duidelijke doorgaande robuus- bijvoorbeeld kleurrijke beplanting. te groenstructuur met bomen ontbreekt. Dit is een kans. Megchelen Megchelen is de meest zuidelijke kern van de Netterden gemeente Oude IJsselstreek. De kern is aan drie Netterden ligt in het zuidwesten van de gemeente. kanten omsloten door de Duitse grens. Het hui- Het dorp is een van de oudere kernen in de gemeen- dige Megchelen bestaat uit historisch aan elkaar te en is van oorsprong een agrarisch kerkdorp, ont- gegroeide gebogen bebouwingslinten, met daar- staan in het open, vlakke kommenlandschap van tussen diverse korte verbindingstraten. De linten de Oude IJssel en de Rijn. Oorspronkelijk bestond verbinden het dorp met het buitengebied. het dorp uit meerdere linten waarin verdichting heeft plaatsgevonden. Ondanks de lintstructuur heeft het dorp met het historisch centrum en de woongebieden een redelijk compacte vorm.

+ +

Westendorp Netterden Megchelen

65 VLNGK OUDE IJSSELSTREEK Visie op landschap, natuur en groene kernen

Legenda

visie op landschap, natuur en groene kernen

66 Breedenbroek Met veel bomen, waarbij de Molenweg het meest Er zijn bij inwoners veel initiatieven die voorzien in Breedenbroek ligt als een lint langs de doorgaande stenige karakter heeft. Voor beide kernen liggen kleinschalige landschappelijke ontwikkeling in het route Gendringen-Dinxperlo. Het tegenwoordige er kansen voor vergroening en het toevoegen van buitengebied. dorp Breedenbroek is ontstaan uit het buurtschap kleurrijke beplanting, waardoor ook de biodiversi- Klein Breedenbroek en de lintbebouwing langs teit in de kernen wordt vergroot. Dit is slim te com- Dit kan gaan om de realisatie van dorpsommetjes, de weg naar Sinderen. Halverwege de 19e eeuw bineren met het vergroenen van de entrees. voedselbosjes, ravotbosjes, fruitbomen, etc. De is men begonnen met bouwen. De Terborgseweg gemeente heeft hier geen gronden voor beschik- deelt het dorp in tweeën. Sinderen baar, maar wil wel in een gebied rondom kernen Sinderen ligt als klein dorp in het landschap tus- medewerking verlenen aan verschillende particu- De groenstructuur langs de Terborgseweg geeft sen Varsseveld en Breedenbroek. Het dorp ont- liere initiatieven, zonder dat de gemeente hier zelf de kern een kleurrijk aangezicht. De groene om- wikkelde zich aanvankelijk in de vorm van lintbe- in participeert. Dit betreft gebieden rondom ker- geving van de kerk en het speelplekje aan de bouwing rond de aansluiting van de Kapelweg op nen, waarbinnen dit particuliere initiatief zijn plek Krommenhorst vormen samen met de weg het de Sinderenseweg. De kern is omgeven door de kan vinden. Uiteraard kan dit uitsluitend met me- structurerende groen. Ook de watergang tussen natuurgebieden Wissink en Idink-Nibbelinkbos. dewerking van de grondeigenaren, waarmee bin- Het Rabelink en Den Dam draagt hier aan bij. nen de landschapszone een alternatief ontstaat Een spinnenwebstructuur tot in de kern met drie voor het grondgebruik. Heelweg hoofdroutes. De Molenweg, Aaltenseweg en de Heelweg ligt ten noorden van Varsseveld. Heelweg Sinderenseweg. De kern kent een groene inrich- UITVOERING is opgedeeld in een oostelijk en een westelijk deel. ting met kleurrijke beplanting. Er ligt een kans om Ten aanzien van het uitvoeringsdeel zijn voor het Heelweg Oost kenmerkt zich door woningen verde entrees vanuit de verschillende wegen te ver- onderwerp Groenstructuur Kernen de volgende spreid in het landschap. Heelweg West ligt als groenen. aspecten van belang: lint van bebouwing langs de weg. Het dorp wordt ¼ Vastleggen groenstructuur op kaartbeeld; gekenmerkt door een duidelijke landschappelijke PARTICULIER INITIATIEF KERNEN ¼ Planologisch borgen van de groenstructuur opbouw met een zeer eigen karakter. Er staan veel Tijdens de verschillende avonden van het vraag- in bestemmingsplannen; bomen in en om het dorp. stuk is veelvuldig de ontwikkeling van zogeheten ¼ Op kernniveau binnen de groenstructuur ge- recreatieve gebieden rondom de bestaande ker- schikte locaties in beeld brengen voor extra De structuur wordt gemaakt door de Bosboom- nen aan de orde gekomen. aanplant, zoals bijvoorbeeld de entrees. broekerweg en de Molenweg in Oost en door de Hogeweg in West.

+ +

Heelweg - West Heelweg - Oost Breedenbroek

67 VLNGK OUDE IJSSELSTREEK Visie op landschap, natuur en groene kernen

Acties klimaatbestendige gemeente

Legenda

klimaatadaptatie

68 6.5 KLIMAATADAPTATIE

Het weergegeven kaartbeeld is gebaseerd op de Dit vindt in overleg en samenwerking met on- Plekken waar wateroverlast ontstaat binnen be- klimaatatlas en geven per kern hittestress en wa- dernemers plaats, aangezien de invloed van de bouwd gebied, zeker ter plaatse van woon- en teroverlast weer. De eerder beschreven (hoofd) gemeente op de ruimtelijke inrichting in deze ge- werkpercelen, geven een indicatie van de ligging groenstructuur binnen kernen, biedt goede aan- bieden beperkt is. Binnen woongebieden is de va- van knelpunten. Op het kaartbeeld zijn per kern knopingspunten om maatregelen die in het kader riatie minder sterk, maar toch zijn er plekken zicht- symbolen voor hittestress en wateroverlast opge- van deze klimaatadaptatie worden gekozen, ruim- baar die duidelijk warmer kleuren dan wenselijk nomen. De klimaatatlas en het kaartbeeld geeft telijk in te passen. is. Dit zijn duidelijke indicatoren voor de gebieden daarmee een indicatie. De data moet vervolgens waar de behoefte aan vergroening het meest aan verder geanalyseerd worden en met samenwer- HITTESTRESS de orde is. kingspartners zal een concreet plan van aanpak De klimaatatlas maakt globaal inzichtelijk dat de opgesteld worden. temperatuur varieert in de gemeente. Het buiten- WATEROVERLAST gebied is koeler en de kernen zijn warmer. Met Naast hittestress is ook wateroverlast een indica- Daar waar nu al knelpunten in de hemelwaterop- name op de bedrijventerreinen Gendringen, Ulft, tor voor de noodzaak tot klimaatadaptatie maatre- vang ontstaan, is het van belang te zoeken naar Terborg en Varsseveld is dit zichtbaar. In deze ge- gelen. Grotere, vaker voorkomende neerslaghoe- mogelijkheden om: bieden is weinig tot geen groen aanwezig, maar veelheden, leiden meer en meer tot overlast omdat ¼ Verhard oppervlak in de openbare ruimte te vooral steen en asfaltverharding. Het ligt dan ook de inrichting van het bebouwde gebied hier niet op verminderen door het toevoegen van boom- voor de hand om op de bedrijventerreinen te star- berekend is. Een belangrijk deel van de oplossing of plantvakken; ten met nadere analyse van de data. Daarna kun- kan worden gevonden in de groenstructuur. In ber- ¼ Aanwonenden of vastgoedeigenaren te stimu- nen op deze locaties, samen met de ondernemers, men, groenvakken en parken kun je immers water leren om hemelwaterinfiltratie op eigen grond plannen gemaakt worden om de hittestress te ver- bergen. Soms zijn hiervoor kleine aanpassingen te bevorderen, eveneens ter voorkoming van kleinen. voldoende. In het landschap is een doelstelling in droogte; het kader van klimaatadaptatie om gebiedseigen ¼ Waterdoorlatende verharding toe te passen; Gebieden met weinig tot geen verharding, maar water van goede kwaliteit zo lang mogelijk vast te ¼ Infiltratie- en bergingscapaciteit van hemel- juist veel groen, tonen een temperatuur die koe- houden. Dit kan o.a. door vernatting van gebieden, water binnen de groenstructuur te vergroten. ler is dan gemiddeld. We zetten dan ook in op het het aanbrengen van natuurvriendelijke oevers, het Zeker waar kan worden aangesloten bij de na- waar mogelijk vergroenen van de bedrijventerrei- langer vasthouden van water in de sloten, beken tuurlijke waterhuishouding; nen, met name in de zones waar met regelmaat en greppels. ¼ De aanleg van groene daken en/of gevels te mensen verblijven. stimuleren.

+ +

inspiratie voor waterberging/opvang in beperkte ruimte

69 VLNGK OUDE IJSSELSTREEK Visie op landschap, natuur en groene kernen

6.6 GROEN EN BOUWEN

De groenstructuur biedt goede aanknopingspun- De gemeente Oude IJsselstreek investeert in de STREEFWAARDE GROEN ten om te komen tot klimaatadaptatie. Het is ech- groene kernen. Dit betreft met name de bestaan- Stedelijke inbreiding staat hoog op het lijstje van ter noodzakelijk om afstemming en aansluiting te de bebouwde omgeving in de kernen. Daarnaast zowel Rijk, provincie als gemeente. Inbreiding bin- bereiken met andere (beleids)initiatieven, zoals wil de gemeente dat er ook bij nieuwe ontwikke- nen de kern gaat voor uitbreiding. De plannings- operatie Steenbreek of meerjarige investerings- lingen, in de vorm van bijvoorbeeld woningbouw doctrine van uitleg van kernen is daarmee de programma’s in het rioleringssysteem. binnen de kernen, voldoende aandacht is voor laatste jaren aan het verdwijnen. Het omringende groen. Immers groen is onmisbaar voor een pretti- landschap wordt daarmee gespaard maar in de be- UITVOERING ge leefomgeving en het verbeteren van het leefkli- bouwde gebieden zijn er ook andere ruimteclaims Ten aanzien van het uitvoeringsdeel zijn voor het maat. Uitgangspunt is dat groen, dat behoort tot in de stad, zoals hierboven omschreven, voor het onderwerp klimaatadaptatie de volgende aspec- de groenstructuur, wordt behouden, zie ook para- klimaatbestendig maken van de stad (ruimte voor ten van belang: graaf 6.4. Voor locaties waar toch nieuwe (binnen) water en groen). ¼ Data van de klimaatatlas verder analyseren stedelijke ontwikkelingen plaatsvinden, worden en aanscherpen; spelregels voor groen opgesteld. Deze spelregels Naast het behoud van bestaand groen wil de ge- ¼ Knelpunten signaleren en daar een klimaat- moeten groen binnen deze ontwikkelingen een meente nieuw groen introduceren op die plaatsen adaptatie plan voor opstellen waarbij ‘ver- volwaardige positie geven. Daarnaast wil de ge- waar ruimtelijke ontwikkelingen spelen. Door mid- groenen’ een grote rol kan spelen; meente bij nieuwbouw natuur een plek geven. del van het hanteren van een zogeheten streef- ¼ Aanpassing groenstructuur om infiltratie- en waarde kan worden getoetst of bij ruimtelijke bergingscapaciteit te vergroten; ontwikkelingen het groen een volwaardige plaats ¼ Stimuleren vasthouden water op eigen per- heeft. Dit begint bij het behouden van bestaand ceel (groene daken, tuinen, Steenbreek). groen bij ontwikkelingen. Dit door het als basiskwaliteit te hanteren en deze opnieuw een plek te geven binnen de ontwikkeling. Daarnaast dient binnen de ontwikkeling voldoende ruimte te zijn voor groen.

+ +

70 De Raad voor de Leefomgeving adviseerde in 2005 NATUURINCLUSIEF BOUWEN UITVOERING nog 75 m² groen per woning, omdat dit het welzijn De gemeente wil bouwers binnen de gemeen- Ten aanzien van het uitvoeringsdeel zijn voor het van mensen bevordert. In de gemeente zouden we te uitdagen om natuurinclusief te bouwen. onderwerp Groen en bouwen de volgende aspec- een norm 100 m² per woning (inclusief tuin) willen Natuurinclusief Bouwen is zodanig bouwen dat ten van belang: voorstellen. Nu is een dergelijk norm niet heilig, ook de natuur er baat bij heeft. Het gaat er dus In beeld brengen stedelijk inbreidingslocaties en echter nieuwe ontwikkelingen dienen voldoende niet alleen om, om sec aan wetgeving te voldoen afzetten tegen groenstructuur; groen te omvatten. Het is dan ook zaak dat hel- en de regels die bestaan over mitigeren en com- ¼ Opstellen van normen voor groen in stedelij- dere normen worden opgesteld waaraan nieuwe penseren (van natuurwaarden) te volgen, maar ke ontwikkelingen; ontwikkelingen kunnen worden getoetst. om proactief te handelen ten bate van de natuur. ¼ Opzetten van groenfonds binnenstedelijke Natuurinclusief bouwen is een begrip dat op ver- ontwikkeling; Naast de normen kan een zogeheten groenfonds schillende werken en schaalniveaus van toepas- ¼ Opstellen folder natuurinclusief bouwen bij ingesteld worden. Lukt het bij een ontwikkeling sing kan zijn. Natuurinclusief bouwen in enge zin nieuwe ontwikkelingen. niet om voldoende groen te realiseren, dan gaat betreft het aanbrengen van voorzieningen aan ge- men in overleg met de gemeente. Samen wordt bouwen voor beschermde soorten zoals de huis- er gekeken of er mogelijk toch oplossingen zijn in mus. Natuurinclusief bouwen in bredere context de vorm van bijvoorbeeld groene gevels of groe- gaat over het aanbrengen van groene daken en ne daken. Is er echt geen mogelijkheid om aan de muren, aandacht voor groen op binnenplaatsen normen te voldoen, dan moet de bouwer een bij- etc. Door hierbij de betekenis voor natuurwaarden drage storten in het Groenfonds. Vanuit dit fonds in beschouwing te nemen, zoals toepassing van kunnen in de wijken groenvoorzieningen worden inheemse beplanting, de betekenis voor bijen en aangelegd. vlinders, de nestelmogelijkheden voor vogels etc. is dit ook een vorm van natuurinclusief bouwen.

+ +

71 Visie op landschap, natuur en groene kernen7 DEEL B: UITVOERING

VLNGK GEMEENTE OUDE IJSSELSTREEK 7. UITVOERING

7.1 ALGEMEEN 7.2 UITVOERINGSSCHEMA 7.3 TOELICHTING OP DE KOLOMMEN

Voorliggend document geeft de visie van de ge- Het uitvoeringsschema bevat de onderwerpen: de In het uitvoeringsschema is een aantal kolom- meente Oude IJsselstreek voor landschap, natuur overkoepelende visie (H4), de visie op landschap men opgenomen die elk een eigen beschrijving en groene kernen. De visie gaat in op de ambitie (H5) en de visie op groene kernen (H6). kennen. In de eerste kolom wordt de code van de om groen en landschap te behouden en te verster- maatregel benoemd. In de tweede kolom is per ken door als gemeente zelf aan de slag te gaan In het schema zijn per aspect de specifieke werk- maatregel een benaming van de werkzaamheden en actief de samenwerking met anderen te zoe- zaamheden meer concreet uitgeschreven. Het uit- opgenomen. In de derde kolom zijn de relaties ken. Ten aanzien van de daadwerkelijke realisatie voeringsschema is geen statisch document, maar gelegd tussen de verschillende acties. Hoe meer van de gewenste visie is een groot aantal acties vraagt om continue aanpassingen, actualisering samenhang er bestaat met andere acties, hoe op zowel het overkoepelende niveau, als voor het en concretisering. Om die reden is het uitvoerings- meer deze werkzaamheden afgestemd moeten buitengebied en de groene kernen benoemd. schema ook als interactief Excel blad bij de visie worden. In de vierde kolom zijn mogelijke partners gevoegd. benoemd. In de vijfde kolom zijn de verschillende In de voorgaande hoofdstukken zijn de afzonder- uit te voeren werkzaamheden getypeerd. Hierbij lijke uitvoeringsaspecten per onderwerp gedetail- is onderscheid gemaakt in werkzaamheden die leerd uitgeschreven. Beschreven is welke acties ieder jaar (continu) moeten worden uitgevoerd en de komende jaren moeten worden opgepakt. werkzaamheden die uniek en eenmalig zijn, de zo- In voorliggend hoofdstuk zijn de verschillende geheten projecten. uitvoeringsaspecten met de daarbij behorende werkzaamheden in een uitvoeringsschema (op de volgende pagina’s) opgenomen. Het uitvoeringsschema geeft een overzicht van uit te voeren werkzaamheden en geeft de relatie tussen de verschillende werkzaamheden aan. Eveneens geeft het schema uitvoer aan de planning van de werkzaamheden met een daarbij behorende indicatie van de kosten. Op deze wijze kan daadwerkelijk invulling worden gegeven aan de realisatie van de visie.

+ + VLNGK OUDE IJSSELSTREEK Visie op landschap, natuur en groene kernen

7.4 W E R K W I J Z E

In de volgende kolom is aangegeven in welke ca- In de laatste kolommen zijn de geraamde kosten Op deze wijze kunnen de verschillende werkzaam- tegorie een project valt (behouden, stimuleren of behorende bij de werkzaamheden opgenomen. heden die noodzakelijk zijn om de visie te realise- zelf doen). Het type werkzaamheden heeft een re- Bewust is er voor gekozen om te werken met ren, overzichtelijk weergegeven worden en in tijd latie met kolom 6 (planning). In deze kolom is het globale kosten. Immers verschillende werkzaam- uitgezet worden. Door het actualiseren en concre- tijdstip van de werkzaamheden opgenomen. Voor heden moeten nog geconcretiseerd worden. De tiseren van het uitvoeringsschema wordt grip ge- beheer kan dit een periode in het jaar zijn die ie- kosten voor projecten zijn eenmalig voor het spe- houden op de daadwerkelijke uitvoer van de visie. der jaar terugkomt. Voor projecten betreft dat één cifieke project. Om het globaal te houden, zijn de Hiermee kan actief met de visie aan de slag wor- tijdspanne. Er is hier gewerkt met prioriteiten, bij- kosten daarom variërend weergegeven < 5k tot > den gegaan en kan de voortgang van de uitvoering voorbeeld prioriteit 1 betreft het jaar 2021-2022. 25k. Door wel globaal de kosten weer te geven, gemonitord worden. Prioriteit 2 betreft de periode 2023-2025 en priori- kan een overzicht worden gecreëerd van de kosten teit 3 de periode 2025-2030. In deze periodes wor- van werkzaamheden, gekoppeld aan de planning. Ook kunnen de jaarlijkse kosten van de werk- den de werkzaamheden uitgevoerd. De tijdspanne Met het aangeleverde schema is het bijvoorbeeld zaamheden globaal inzichtelijk worden gemaakt, kan ook gekoppeld worden aan kolom 3 (relatie). mogelijk om de globale kosten van alle werkzaam- hetgeen handzaam kan zijn voor het aanvragen of Immers werkzaamheden die een onderlinge rela- heden met prioriteit 1 weer te geven. toedelen van budgetten. Op de volgende pagina’s tie hebben, moeten gelijktijdig of opvolgend uitge- volgen de uitvoeringsschema’s van respectieve- voerd worden. lijk Overkoepelende visie (H4), Visie op landschap (H5) en Visie op groene kernen (H6).

74 H4: Overkoepelende visie

Maatregelenpakket Code Maatregel Relatie Partners Type Categorie Planning Kosten BB Behoud Basiskwaliteit <5k 5-10k 10-25k >25k BB1 Richtlijnen bestemmen landschapselementen in Omgevingsplan AL1, BL2 Ruimtelijke ordening project behouden 1 X BB2 Richtlijnen gebiedsaanduidingen in Omgevingsplan BB1 Ruimtelijke ordening afstemming behouden 1 X BB3 Opstellen beoordelingskader vergunningverlening BB1, BB2, AL1 Ruimtelijke ordening project behouden 1 X BB4 Handhaving van vergunningplicht werkzaamheden BB1, BB2, BB3 Handhaving continu behouden 1 X CC Communicatie en Educatie CC1 Vervaardigen interactieve landschapskaart CC4, BL4 Communicatie, partij project stimuleren 1 X CC2 Vervaardigen boekwerkje landschapstypen BL4, CC5 Communicatie, partij project stimuleren 1 X CC3 Opstellen folder Regeling Landschap en Biodiversiteit AL2 Communicatie, partij project stimuleren 1 X CC4 Ontwikkelen landsch(app) CC1, BL4 Communicatie, partij project stimuleren 1 X CC5 Communicatie, in beeld brengen stimuleren particuliere initiatieven CC2, CC3, CC4 Communicatie, partij continu zelf doen 1 X CC6 Ontwikkelen programma voor NME les(sen) op basisscholen BD4 Communicatie, partij project zelf doen 1 X

H5: Visie op Landschap

Maatregelenpakket Code Maatregel Relatie Partners Type Categorie Planning Kosten AL Agrarisch landschap <5k 5-10k 10-25k >25k AL1 Opstellen spelregels perceelsverruiming en communicatie BB1, BB2, BB3 Communicatie afstemmen stimuleren 1 X AL2 Mogelijkheden onderzoeken financiering beheer uit landschapsfonds CC3, LV2, NL1, NL3, NL4 Grondeigenaren project stimuleren 1 X Al3 Opstellen pachtvoorwaarden landbouw te gast BB3 Pachters project stimuleren 1 X RE Ruimte voor energie RE1 Evalueren en monitoren ervaringen rondom omgevingsfonds Ruimtelijke ordening project stimuleren 1 X LV Landschappelijke verstedelijking LV1 Opstellen regels stedelijke uitbreiding BB1, BB2, BB3 Ruimtelijke ordening project zelf doen 1 X LV2 Mogelijkheden onderzoeken bijdrage landschapsfonds bij verstedelijking AL2, LV1 Financiën, Juridische zaken afstemmen zelf doen 1 X LV3 Aanvullend kwaliteitscriteria woonfunctie buitengebied en landschap BB1, BB2, BB3 Ruimtelijke ordening, wonen afstemmen zelf doen 1 X NL Natuurlandschap NL1 Samen met provincie stimuleren ontwikkeling particuliere natuur GNN CC5, NL2 Inwoners, grondeigenaren project zelf doen 1 X NL2 Ontwikkelen bos in samenspraak provincie en landeigenaren CC5, NL1 Inwoners, grondeigenaren project zelf doen 2 X NL3 Samen met agrariërs mogelijkheden onderzoeken ontwikkelen agrobossen CC5, NL2 Grondeigenaren project zelf doen 3 X NL4 Onderzoeken ontwikkeling kleine bosjes op voormalige stortplaatsen CC5, NL2 Grondeigenaren project zelf doen 2 X NL5 In kaart brengen bijzondere flora en fauna gemeente Ecologen project zelf doen 1 X BL Biodiversiteit lijnelementen BL1 Pilot ecologisch bermbeheer en maken bermbeleidssplan BD2 Beheer en Onderhoud beheer zelf doen 1 X BL2 Versterken hoofdstructuren door gepaste boombeplanting BD1 Beheer en Onderhoud project zelf doen 1 X BL3 Samen met waterschap onderzoeken waar ecologisch beheer langs watergangen BL1 Waterschap beheer zelf doen 1 X BL4 Landschap lees- en beleefbaar maken langs routestructuren CC4 Communicatie, partij project zelf doen 3 X

H6: Visie op Groene Kernen

Maatregelenpakket Code Maatregel Relatie Partners Type Categorie Planning Kosten BD Biodiversiteit <5k 5-10k 10-25k >25k BD1 Op kernniveau locaties in beeld brengen extra aanplant GK1, GK3, BD4, BL2 Ruimtelijke ordening, Civiel project zelf doen / stimuleren 1 X BD2 Beeld brengen groenvlakken monocultuur en ecologisch beheer BL1 n.v.t. project zelf doen / stimuleren 1 X BD3 Beeld brengen mogelijkheden vernatting KA1 Civiel project zelf doen / stimuleren 2 X BD4 Opstellen plan van aanpak vergroenen sport- en schoolpleinen BD1, BD4 Onderwijs, Schoolbesturen project zelf doen / stimuleren 3 X GK Groenstructuur in kernen GK1 Vaststellen groenstructuur per kern BD1 Ruimtelijke Ordening project zelf doen / stimuleren 1 X GK2 Planologisch borgen van groenstructuur in bestemmingsplan GK1 Ruimtelijke Ordening project zelf doen / stimuleren 1 X GK3 Op kernniveau locaties in beeld brengen extra aanplant (entrees) BD1 BB1 project zelf doen / stimuleren 1 X KA Klimaatadaptatie KA1 Verhard oppervlak in openbare ruimte (boom- en plantvakken) BB3 Civiel project zelf doen 2 X KA2 Hemelwaterinfiltratie op eigen grond bevorderen KA1, BB4 Beheer en Onderhoud project zelf doen 1 X KA3 Waterdoorlatende verharding toepassen BD3, KA1 Civiel project zelf doen 2 X KA4 Infiltratie en bergingscapaciteit van hemelwater in groenstructuur vergroten BD3, KA1,KA2, KA3 Civiel project zelf doen 1 X KA5 Aanleg van groene daken en/of gevels KA4 Communicatie, inwoners jaarlijks stimuleren 3 X GB Groen en Bouwen GB1 Inbreidinglocaties afzetten tegen hoofdgroenstructuur BB3, GK1, GK2 Ruimtelijke Ordening project zelf doen 1 X GB2 Opstellen spelregels groen in stedelijke ontwikkeling GB3, GB4 Ruimtelijke Ordening project zelf doen 1 X GB3 Opzetten groenfonds binnenstedelijke ontwikkeling GB2 Financiën, Juridische zaken project zelf doen 2 X GB4 Stimuleren natuurinclusief bouwen nieuwe ontwikkelingen GB2 Communicatie, ontwikkelaars jaarlijks stimuleren 2 X

75 Visie op landschap, natuur en groene kernen I

VLNGK GEMEENTE OUDE IJSSELSTREEK BIJLAGE I

TOTSTANDKOMING Klankbordgroep

Belangenorganisatie Wie ONDERZOEKSFASE Stichting Plattelandsraad Binnen de onderzoeksfase is als eerste een feite- lijke basisinventarisatie gemaakt van de bestaande groenstructuur en de afzonderlijke plannen en Stichting Achterhoek weer Mooi beleidsdocumenten die op het groen betrekking hebben. Eveneens is met een vertegenwoordiging van de gemeentelijke organisatie een schouw van de gemeente gemaakt. Hiermee ontstond inzicht Licht op Groen in de kwaliteit van landschap en groenstructuren in de kernen. Vanuit deze inventarisatie is een kansen- en knelpuntenkaart ontstaan, waarop voor De Doorbraak; werkgroep 't Groene lint het gehele grondgebied is weergegeven welke ambities, kansen en knelpunten zijn gesignaleerd. Deze kaart vervulde de functie van discussie- Wild Beheer Eenheid Gendringen-Bergh; agenda. werkgroep groenprojecten

Op basis van deze agenda zijn vervolgens inter- IVN views gehouden met leden van de klankbordgroep. In de klankbordgroep nam een vertegenwoordiging van inwoners en organisaties uit de gemeente plaats. Voor de samenstelling van de Achterhoek Toerisme klankbordgroep verwijzen wij naar bijlage I van deze visie. VAL Oude Ijssel In aanvulling op deze inventarisatie en analyse, is tijdens een drietal informatieavonden (Avond van het Vraagstuk) met een grote groep betrok- LTO Oude Ijsselstreek kenen en geïnteresseerden gediscussieerd over de koers die moet worden ingeslagen. In verband met de omvang van de gemeente is er voor geko- Waterschap Rijn en Ijssel zen een drietal vergelijkbare avonden te houden in Varsseveld, Ulft en Terborg. Een beeldverslag is weergegeven op de navolgende pagina’s. VLNGK OUDE IJSSELSTREEK Visie op landschap, natuur en groene kernen

Jij dacht mee! Jij dacht mee! Jij dacht mee! over landschap, natuur over landschap, natuur over landschap, natuur en groene kernen en groene kernen en groene kernen

een een een korte korte korte terugblik terugblik terugblik

Op de drie avonden rondom de visie op landschap, natuur en groene kernen in de ge- Op de drie avonden rondom de visie op landschap, natuur en groene kernen in de ge- Op de drie avonden rondom de visie op landschap, natuur en groene kernen in de gemeente Oude IJsselstreek toonden ruim 130 mensen hun betrokkenheid. Zij deelden meente Oude IJsselstreek toonden ruim 130 mensen hun betrokkenheid. Zij deelden meente Oude IJsselstreek toonden ruim 130 mensen hun betrokkenheid. Zij deelden hun favoriete plek en gaven heel veel kansen en ideeën mee. Daarnaast was er hun favoriete plek en gaven heel veel kansen en ideeën mee. Daarnaast was er hun favoriete plek en gaven heel veel kansen en ideeën mee. Daarnaast was er nieuwsgierigheid en interesse in elkaars mening, ontmoetten buurtbewoners elkaar nieuwsgierigheid en interesse in elkaars mening, ontmoetten buurtbewoners elkaar nieuwsgierigheid en interesse in elkaars mening, ontmoetten buurtbewoners elkaar voor het eerst en ging er voldoende inspiratie voor eigen initiatieven mee naar huis. voor het eerst en ging er voldoende inspiratie voor eigen initiatieven mee naar huis. voor het eerst en ging er voldoende inspiratie voor eigen initiatieven mee naar huis.

Elke avond startte Elke avond startte Elke avond startte met een presen- met een presen- met een presentatie, waarin we +tatie, waarin we +tatie, waarin we lieten zien hoe het lieten zien hoe het lieten zien hoe het huidige landschap huidige landschap huidige landschap is ontstaan. is ontstaan. is ontstaan.

We gingen vervolgens met We gingen vervolgens met We gingen vervolgens met elkaar in gesprek over: elkaar in gesprek over: elkaar in gesprek over: wat jij graag in ons landschap wat jij graag in ons landschap wat jij graag in ons landschap ziet en waarom, ziet en waarom, ziet en waarom, welke kansen en moge- welke kansen en moge- welke kansen en mogelijkheden er volgens jou zijn, lijkheden er volgens jou zijn, lijkheden er volgens jou zijn, en welke prioriteiten daar bij en welke prioriteiten daar bij en welke prioriteiten daar bij horen. horen. horen.

We ontmoeten je graag weer op 21 april vanaf 19.30 uur op de DRU in Ulft. Dan We ontmoeten je graag weer op 21 april vanaf 19.30 uur op de DRU in Ulft. Dan We ontmoeten je graag weer op 21 april vanaf 19.30 uur op de DRU in Ulft. Dan zijn we flink eind op streek met het ontwerpen van de visie en de keuzes die daar zijn we flink eind op streek met het ontwerpen van de visie en de keuzes die daar zijn we flink eind op streek met het ontwerpen van de visie en de keuzes die daar bij horen. bij horen. bij horen.

Kijk ook op: www.oude-ijsselstreek.nl/visielandschap Kijk ook op: www.oude-ijsselstreek.nl/visielandschap Kijk ook op: www.oude-ijsselstreek.nl/visielandschap bedankt bedankt bedankt voor je voor je voor je bijdrage! bijdrage! bijdrage!

Kijk ook op www.oudeijsselstreek.nl/visieopgroen. Kijk ook op www.oudeijsselstreek.nl/visieopgroen. Kijk ook op www.oudeijsselstreek.nl/visieopgroen.

Avond van het Vraagstuk 1 Varsseveld 17 - 02 - 2020 Avond van het Vraagstuk 2 Ulft 18 - 02 - 2020 Avond van het Vraagstuk 3 Terborg 20 - 02 - 2020

78 Tijdens de avonden is een toelichting op het be- Aan de hand van een presentatie in een toegezon- staande landschap gegeven, alsmede de ontwik- den video gecombineerd met een vragenlijst, zijn kelingen die de komende jaren op dit landschap af- inwoners bevraagd. komen. Vervolgens is gediscussieerd aan de hand van een aantal thematafels voor het buitengebied De doelstelling daarbij was om inwoners te in- en de kernen. Ook is tijdens deze bijeenkomsten formeren over wat er met hun input is gedaan een inventarisatie gemaakt van ideeën en sugges- en op welke wijze dat is vertaald naar de visie. ties van bezoekers. Van deze avonden is een terug- Belangrijkste vraag daarbij was in hoeverre ze het koppeling gegeven, waarbij inzichtelijk is gemaakt eens zijn met de gepresenteerde koers. Circa 80 wat met suggesties en opmerkingen is gedaan en inwoners hebben op deze wijze zich overwegend op welke wijze deze een plek krijgen in de visie. positief uitgesproken. Daarnaast zijn we aangesloten bij de halfjaarlijkse avond van de Dorpsbelangenorganisaties om hen Ook is in een bijeenkomst met de klankboord- te informeren, op deze avond was iedere kern en groep de koers gepresenteerd en op basis van de buurtschap vertegenwoordigd. inbreng van de klankbordgroep, is de uiteindelijke Visie op Landschap, Natuur en Groene Kernen in Vervolgens is het college van B&W aan de hand samenspraak met de ambtelijke organisatie opge- van een videopresentatie bijgepraat over de steld. Avonden van het Vraagstuk en de daaruit bepaalde koers voor de visie op landschap, natuur en VASTSTELLINGSFASE groene kernen. In de zomerperiode is de Visie op Landschap, Natuur en Groene Kernen uitgeschreven en in ONTWERPFASE september aangeboden aan het college van De input die is verkregen in de onderzoeksfase, en burgemeester en wethouders voor vaststelling. de eigen bevindingen in dit proces zijn uiteindelijk Uiteindelijk is de concept visie in oktober bespro- vertaald in een video waarin de koers van de visie ken in de raadscommissie en in januari 2021 vast- uiteen is gezet. De te hanteren koers is voor een gesteld. aantal thema’s en onderwerpen verder uitgewerkt.

de sprekers tijdens de Avonden van het Vraagstuk

79 Visie op landschap, natuur en groene kernenII

VLNGK GEMEENTE OUDE IJSSELSTREEK BIJLAGE II

ONTSTAANSGESCHIEDENIS LANDSCHAP

ABIOTISCHE LAAG

Er zijn dankzij de ontstaansgeschiedenis grote Toen het landijs begon te smelten ontstonden al- Zand dat uit de rivierbedding verstoof, vorm- verschillen in het landschap binnen de gemeente lerlei smeltwaterafzettingen. De Rijn heeft, in de de ten westen van de huidige Oude IJsselloop aanwezig. Het landschap bestaat uit het rivieren- warmere tussenperiode, het Eemien, haar weg in (oude) rivierduinen van grof zand. Varsselder en landschap en het dekzandlandschap, waarbij de noordelijke richting hervonden. Gedurende het Megchelen zijn plaatsen die op deze rivierduinen Oude IJssel een grens is tussen de twee land- koudere Weichselien, dat hierop volgde, brak de gevestigd zijn. In een koudere tussenperiode van schappen. Beide landschappen kennen ieder een Rijn door de stuwwallen tussen Montferland en het Weichselien werd veel zand uit de droogstaan- onderverdeling in verschillende cultuurlandschap- Veluwe en stroomde de Rijnloop ten noorden van de rivierbedding door de wind verspreid, het ou- pen ofwel landschapstypen. Wie naar de topogra- de Montferlandsche Berg naar het westen. De dere dekzand. Deze afzetting, de formatie van fische kaart van de gemeente Oude IJsselstreek brede, vlechtende rivierloop van de Rijn leidde tot Kreftenheye, komt voor ten oosten van de Oude kijkt, kan veel verschillende cultuurlandschappen terrassen tussen de stuwwallen en het dekzand- IJssel en noemen we het zogenaamde dekzand- ontdekken. Deze variatie in landschapstypen is gebied. landschap. ontstaan doordat bewoners het landschap door de eeuwen heen juist daar ontgonnen waar de na- heide- en broekontginnings- tuurlijke omstandigheden op dat moment goede landschap veenontginnings- bestaansmogelijkheden boden voor bewoning en landschap landbouw. Hoog en droog op een rivierduin, bij de overgang van hoog naar laag in de aanwezigheid van water, of dichtbij bruikbare grondsoorten.

De twee landschappen kennen ieder hun eigen onderverdeling. Het open rivierenlandschap met de rivierduinen, de terrassen en de rivierweiden ofwel de IJsselweiden enerzijds. Het besloten dekzandlandschap, anderzijds, is onder te verdelen in het kampenlandschap kampenlandschap met eskopjes en het heide- en broekontginningslandschap. In de meest noordoostelijke hoek van de gemeente is een stukje veenontginningslandschap (Zwarte Veen) te vinden. rivierenlandschap ONTSTAANSGESCHIEDENIS Tijdens het Saalien, de laatste ijstijd waarbij het landijs tot in Nederland kwam, werden de Rijn en Maas gedwongen hun noordelijke loop door res- pectievelijk het huidige IJsseldal en de Gelderse Vallei, af te buigen naar het westen. De sedimen- ten die door de Rijn en Maas waren afgezet, werden door het ijs opgestuwd en deels overdekt met nieuwe lagen. Door de stuwing van het landijs zijn de zogenaamde stuwwallen, zoals de Montferlandsche Berg, ontstaan. landschapstypen in de gemeente VLNGK OUDE IJSSELSTREEK Visie op landschap, natuur en groene kernen

Geomorfologie van de gemeente

Legenda

geomorfologie

82 Na het doorbreken van de stuwwal werd de Oude Bij het smelten van sneeuw en landijs werd in kor- Het warmere klimaat van het Holoceen leidde tot IJsselloop als hoofdtak verlaten door de Rijn. De te tijd veel water afgevoerd, waarbij ook veel sedi- rustigere waterafvoeren en meer vegetatie. Langs Rijn kreeg een nieuwe loop zoals we die vandaag ment werd verplaatst. De rivierbeddingen werden de Oude IJssel stoof het zand opnieuw op tot ri- de dag nog kennen. Het werd weer kouder en er hiermee snel opgevuld, waardoor het water een vierduinen. De dorpen Terborg en Gendringen zijn traden opnieuw zandverstuivingen op. Dit zand nieuwe weg moest vinden en een systeem van hierop gevestigd en kunnen wel tot circa 5 meter werd veelal in ruggen parallel aan beken afgezet, verwilderde of vlechtende watergeulen ontstond. hoger liggen dan de omgeving. De Paasberg en zoals bijvoorbeeld de Halserug. Een langgerekte Oude restgeulen laten die fraai zien. In de warme- Engbergen vormen mooie voorbeelden van be- dekzandrug van circa 16 kilometer tussen Zelhem re perioden van het Weichselien werd het vegeta- groeide rivierduinen, die wel tot een hoogte van en Aalten met een hoogte van circa 3 meter op tiedek meer gesloten (minder woeste verstuivin- circa 10 meter kunnen reiken. De hogere toppen sommige plaatsen. Op de hoge en dus ook droge gen) en voerden de rivieren minder sediment aan, van de rivierduinen vormden vanwege hogere en ruggen ontstonden nieuwe dorpen zoals Halle en waardoor de hoofdgeulen in hun afzettingen be- drogere ligging veelal vroege bewoningsplaatsen. Heelweg met historische handelsroutes zoals de gonnen in te snijden. Bij overstromingen werden Veel dorpen langs de Oude IJssel zijn hier op ont- oude hessenweg Landstraat – Romienendiek. Te over de grove zanden een dunne laag klei gesedi- staan, waarbij de hoofdwegen vaak parallel aan de midden van dit zachtglooiende dekzandlandschap menteerd, de oude rivierklei zoals bij Azewijn en rivierloop van de Oude IJssel liggen. ligt Varsseveld. Het landschap rond Varsseveld Netterden. wordt verder gekenmerkt door kleinschalige reliëf- verschillen in de vorm van kleine dekzandkopjes, ontstaan in de laatste ijstijd. Ook wel genaamd de Varsseveldse kopjes en later eskopjes.

Legenda geomorfologie

+ +

Varsseveld Gendringen Terborg

83 VLNGK OUDE IJSSELSTREEK Visie op landschap, natuur en groene kernen

hoofdwaterstructuur binnen de gemeente hoogteverloop binnen de gemeente

WATERLOPEN HOOGTE Op de grens van de twee landschappen en dwars Binnen het landschap is ook veel microreliëf aan- Het rivierenlandschap ten westen van de Oude door de gemeente loopt de rivier de Oude IJssel. De wezig, vanwege de steilranden, eskopjes en kam- IJssel, Ulft en Gendringen ligt op ongeveer 14 me- Oude IJssel is een zijrivier van de IJssel. De Oude penlandschap met opgehoogde gronden vanuit ter boven NAP. De kern van Megchelen ligt weer IJssel begint in Duitsland onder de naam Issel en het agrarische verleden. Ook is vanwege de aan- hoger op rivierduinen van circa 16 meter boven loopt door de gemeente richting Doesburg, waarna wezigheid van de rivier en het klimaat vanuit de NAP. Het meest westelijke deel van het grondge- deze uitmondt in de rivier de IJssel. De Aa-strang historie een aantal grote hoogteverschillen aanwe- bied van de gemeente, met de kern Netterden ligt is weer een zijtak van Oude IJssel en via Voorst zig. Meer dan alleen glooiingen zoals in het dek- dan weer iets lager, tussen de 14 en 15 meter bo- mondt de Aa-strang ten oosten van Ulft uit in de zandlandschap in het gebied rondom Varsseveld ven NAP. Oude IJssel. Door het dekzandlandschap mean- en omliggende kernen. De rivierduinen hebben deren in meer of minder mate de Bielheimerbeek toppen die wel 5 tot 10 meter hoger liggen dan de - Boven-Slinge en de Keizersbeek. Daarnaast kent omgeving. de gemeente nog een aantal kleinere waterlopen. Het grondgebied van de gemeente loopt af van oost naar west met onderbrekingen van de rivier- De Oude IJssel was van groot belang voor de duinen. De Oude IJssel en de Halse Rug vormen gemeente Oude IJsselstreek. Langs de Oude twee parallelle lijnen in het landschap en daar- IJssel is de Nederlandse ijzerindustrie ontstaan. tussen loopt het af. Grofweg van zo’n 21 meter Tegenwoordig biedt de rivier tal van recreatiemo- boven NAP bij de Halse Rug aan de noordzijde, gelijkheden. naar zo’n 18 tot 19 meter boven NAP ten oosten van Varsseveld. Tussen Varsseveld en Terbog – Silvolde loopt het gebied af van 17 naar circa 15 meter boven NAP. De toppen van de rivierduinen reiken op sommige plekken tot een hoogte van 20 meter boven NAP. Het gebied direct rondom de Oude IJssel, de zogenaamde IJsselweiden ligt op circa 12-13 meter boven NAP. de glooiing van de Halse Rug

84 +

topografie rond 1900 binnen de gemeente bodem opbouw binnen de gemeente

BODEM Opvallend is het verdwijnen van veel microreliëf in In de lage dekzandruggen, min of meer ten oos- Het kleinschalige en onregelmatige blokvormige de afgelopen decennia. De nog aanwezige hoog- ten van Varsseveld, wisselen goor- vlakvaag- verkavelingspatroon, waarbij oude bouwlanden en teverschillen in het landschap zouden zo veel als beekeerd- laar- en veldpodzolgronden elkaar af. kampjes de basis vormden van waaruit het land- mogelijk behouden en beschermd moeten wor- Door deze verschillen in bodem en in grondwater- schap verder ontgonnen is, geeft dit landschap den om een leesbaar landschap te houden. De stand komen hier zowel akkerbouw- als graslan- het zo kenmerkende en gewaardeerde kleinscha- steilrand bij Voorst is hier een mooi voorbeeld den voor. lige karakter. Veel landschapselementen zoals van. Hier kun je nog een oude restgeul vanuit het houtwallen, bomenrijen, erfbeplanting en beplan- waterrijke verleden van het landschap herkennen Het gebied rondom Varsseveld bevat voorname- ting langs wegen maken het geheel tot een beslo- door het zichtbare mircoreliëf. lijk dekzand met een sterk microreliëf van oude ten landschap. bouwlandcomplexen en eenmansesjes of kampen. Door de bemesting met potstalmest zijn de Het gebied rond de Oude IJssel bestaat voorna- oorspronkelijke hoogteverschillen nog verder ver- melijk uit lichte zavelgronden en zwaardere zavel- sterkt en hebben de zeer verspreid voorkomen- en kleigronden. In de oude rivierklei gronden is la- de dekzandkoppen een dikke, donkere, humeuze ter de rivier weer ingesneden. Deze zogenaamde bovengrond gekregen. Dit zijn veelal hoge zwar- restgeulen zijn gedeeltelijk opgevuld met jongere te enkeerdgronden. De overige dekzandgronden rivier klei. De hogere delen in het gebied van de bestaan uit een verweving van voornamelijk uit Oude IJssel bestaan veelal uit ooivaag-gronden veldpodzolgronden op hogere delen en gooreerd- en de lagere uit poldervaaggronden. De rivierdui- gronden, beekeerdgronden en vlakvaaggronden in nen, waar dorpen als Ulft en Terborg op zijn gele- lagere delen. Op deze gronden komt het voor dat gen bestaan uit vorstvaaggronden. bos op rabatten is aangelegd. Een mooi voorbeeld hiervan is het Noorderbroek.

voorbeeld van een rabattenbos

85 VLNGK OUDE IJSSELSTREEK Visie op landschap, natuur en groene kernen

Basiskwaliteit van de gemeente

Legenda

basiskwaliteit

86 Waar gedeelten van de rivierduinen onder invloed NATUURGEBIEDEN GROENE STRUCTUREN van begrazing zijn verstoven, komen duin-vaag- Binnen en in de directe omgeving van de gemeen- Het Idinkbos en Nibbelinkbos zijn oude en ge- gronden voor. Rond Silvolde liggen enkele oude te is een robuust netwerk van grotere natuurgebie- mengde bossen op rijkere zandgrond, met loof- essen met hoge bruine enkeerdgronden. den aanwezig, die vanuit Duitsland via Landfort, bomen en sparren. Vanwege droger wordende Anholtsche Broek (Breedenbroekse bos) de ri- zomers als gevolg van klimaatveranderingen Langs de Oude IJssel komt een smalle strook jon- vieren Oude IJssel en Aa-strang, de vispassages, worden deze bossen bedreigd door ziekten en ge zavel- en kleiafzettingen voor met een hoog Engbergen, de Paasberg, Idinkbos, Nibbelinkbos, plagen zoals een kever genaamd de letterzetter. ijzergehalte. Dit ijzer vormt dunne vaste lagen in Hoenderbos, Tandembos, Noorderbroek en Veranderingen in het klimaat hebben direct of in- de ondergrond en wordt oer genoemd. Dit vormde de Boven-Slinge richting de Slangenburg bij direct gevolgen voor de natuur. de basis grondstof voor de ijzerindustrie langs de Doetinchem loopt. Allemaal parels in het land- Oude IJssel. schap, variërend van het natte rabattenbos van Niet alleen de bossen staan onder invloed van de het Noorderbroek tot het drogere bos op de zand- veranderingen in het klimaat, ook op de zandgron- gronden zoals het Idinkbos. den van de Achterhoek in het algemeen heeft dit BIOTISCHE LAAG invloed. Extreme droogte in de warmer wordende Ook de vele kleine bosschages langs de watergan- zomers geeft meer verdamping, waardoor planten Het landschap kent binnen de gemeente veel af- gen en rivieren dragen bij aan het netwerk. Samen en bodem sneller kunnen uitdrogen. De grondwa- wisselingen van hoog naar laag, van droog naar met structuren in het aangrenzende landschap terstand daalt met gevolgen voor gewassen, teelt nat en met overgangen tussen het rivierenland- zoals elzensingels, houtwallen en bomenrijen ont- en flora en fauna. schap naar het dekzandlandschap en uiteindelijk staat uiteindelijk een aaneengesloten natuurnet- naar het veenontginningslandschap. Vanwege werk. De bossen (en heide) van de Vennebulten, Het Zwarte Veen is een bijzondere plek binnen de het waterrijke verleden zijn langs de Oude IJssel het Zwarte Veen en het Aaltens Goor sluiten hier gemeente. De Vennebulten, als hogere rug in het bijzondere plekken als Landfort, Engbergen en de eveneens bij aan. landschap met bos, heide en jeneverbesstruweel Paasberg ontstaan. Plekken met grote bosrijke en grenzend aan het voormalige veen vormt een landschappelijke eenheden bestaand uit gemengd bijzondere gradiënt. Dit samen met de aansluiting bos. Het waterrijke verleden is ook terug te zien in op het natuurgebied van het Aaltense Goor maakt de restgeulen in de ondergrond. Bodemsoorten en het tot een landschap met veel natuurwaarden. steilranden vertellen iets over deze geschiedenis. Het Waalse Water is als watervoerende oude geul van de Oude IJssel nog herkenbaar aanwezig en misschien wel terug te voeren naar het vlechtende karakter van de Rijn. Opvallend is ook het grote hoogteverschil in de Oude IJssel ter plaatse van Hutten Zuid in Ulft. Op weinig plekken in Nederland kent een rivier een dusdanig natuurlijk verval. Hier is de vispassage aangelegd, die onderdeel uit- maakt van de ecologische verbindingszone in en langs de oevers van de Oude IJssel. +

de letterzetter (Schorskever) vormt een bedreiging voor de sparren in het Idinkbos

87 VLNGK OUDE IJSSELSTREEK Visie op landschap, natuur en groene kernen

Basiskwaliteit van de gemeente

Legenda

basiskwaliteit

Silvolde

88 OCCUPATIE LAAG

De occupatielaag geeft een weerspiegeling van Het menselijk gebruik van het landschap kent een Deze kernen hebben een gezamenlijk voorzienin- het menselijk handelen in het landschap. Naast lange geschiedenis. Rondom de rivier is er altijd genniveau. Varsseveld heeft een eigen voorzienin- verschillen in de abiotische en biotische laag, de strijd met het water geweest en op de dekzand- genniveau. Het groen en de groenstructuur is in ontstaan door dit menselijk handelen en inrich- gronden kwamen grote verstuivingen voor. Op iedere kern (groot of klein) anders. ten de verschillende landschapstypen binnen de deze zandgronden worden vaak eeuwenoude spo- gemeente. Het beeld van het landschap, met een ren van bewoning gevonden. Vermoedelijk leefde De gemeente heeft naast de vijf grotere kernen overwegend agrarisch karakter wordt, voor een men op de hogere en bosrijke delen waar men ak- ook een aantal kleinere, maar niet minder belang- groot deel bepaald door patronen van opgaande kers aanlegde. Het rivierenlandschap werd door rijke kernen. Dit zijn Bontebrug, Breedenbroek, groenstructuren. Structuren gemaakt door land- overstromingen gedomineerd en ging men nog Etten, Heelweg, Megchelen, Netterden, Sinderen, schapselementen zoals (elzen)singels, lanen, meer, dan in het dekzandlandschap, op de hogere Varsselder, Voorst en Westendorp. houtwallen, bosschages en solitaire bomen (veel- en dus drogere delen wonen. Uiteindelijk zijn op al eiken). Daar komt bij de afwisseling door de na- die hogere delen dan ook de kernen en de buurt- Daarnaast liggen in de gemeente verspreid nog tuurlijke hoogteverschillen en het microreliëf, die schappen ontstaan. diverse buurtschappen als: De Heuven, Milt, bepalen eveneens het karakter van het landschap. Rafelder, Wals, Warm, Wieken, en Ziek. Ook de verschillende verkavelingspatronen, sloten De gemeente Oude IJsselstreek bestaat uit veer- en greppels en hieraan gekoppeld de grootte van tien kernen waarvan de kernen Ulft, Gendringen, KAMPENLANDSCHAP percelen zijn kenmerkend voor ieder afzonderlijk Silvolde, Terborg en Varsseveld de grootste zijn. In de dekzandgebieden komt van oudsher het ge- landschapstype. Ieder landschapstype heeft een Varsseveld ligt los van de kernen Ulft, Gendringen, mengde bedrijf voor, met bouwland op de hoge, eigen structuur en dus ook een eigen maat en Silvolde, Terborg die als een stedelijke band langs en grasland op de lagergelegen gronden. De boer- schaal. Het zegt iets over openheid en grootscha- de Oude IJssel liggen. De rivier vormt de ontwikke- derijen en ook veel woonkernen ontstonden op de ligheid versus beslotenheid en kleinschaligheid. lingsas waarlangs de kernen zich ontwikkeld heb- overgang van hoog naar laag. Verspreid in de toen Beide komen voor binnen de gemeente. ben. Varsselveld ligt als enige grote kern verder aanwezige bossen, op de hogere en drogere delen weg van de Oude IJssel in het besloten en klein- in het landschap werden kleine akkertjes, kampjes Structuren en patronen in samenhang met land- schalige landschap. Terborg heeft als enige kern of éénmansessen aangelegd. Geleidelijk zijn deze schapselementen zijn ontstaan door een com- stadsrechten, maar de grootste kern is Ulft met kampjes verder opgehoogd met mest vermengd binatie van ontstaansgeschiedenis van het land- circa 10.000 inwoners. Iedere kern heeft een eigen met plaggen uit de potstallen. schap, de wijze van ontginning en het in gebruik structuur en voorzieningenniveau, er een cluste- nemen van het landschap door menselijk hande- ring is van de kernen: Etten, Terborg en Silvolde, len. net als Gendringen en Ulft.

Silvolde Ulft Heelweg - Oost

89 VLNGK OUDE IJSSELSTREEK Visie op landschap, natuur en groene kernen

elzensingels aan -dijk en eiken langs de Hiddinkdijk zware bomenrijen van eik aan de Heidedijk

Akkers die nog herkenbaar zijn door de bolle lig- HEIDE- EN BROEKONTGINNINGSLANDSCHAP VEENONTGINNINGSLANDSCHAP ging en de vele steilrandjes. Om de akkers af te Om de ontwatering van de hele natte heidegebie- De jonge ontginning van het veengebied kent schermen tegen vee en wild werden ze omgeven den te verbeteren, werden beken rechtgetrokken een rationeel en rechtlijnig verkavelingspatroon. met houtwallen en houtsingels. De boerderijen la- en zo snel mogelijk naar de Oude IJssel geleid. Binnen deze rechte lijnen zien we een blokverka- gen veelal verspreid aan de rand van de akkertjes. Belangrijk daarbij was de ontdekking van kunst- veling en soms een smalle strokenverkaveling, ge- Rondom Varsseveld zijn nog veel van deze ken- mest en de komst van goedkope wol uit Australië. scheiden door greppels en sloten. Dit vanwege het merken zichtbaar. De nut en noodzaak van de heidevelden voor scha- natte karakter van het veen. penhouderij werd overbodig. Aan dit rechtlijnige Het potstalsysteem maakte het vervolgens moge- en rationele blokverkavelingspatroon in het land- Het veenontginningslandschap kent een structuur lijk ook de minder vruchtbare gronden als bouw- schap en de elzenbroekbossen herkennen we de van rechte percelen (stroken) met lange rechte land in gebruik te nemen, waardoor het karakte- jonge ontginningen van het heide- en broekontgin- ontginningslijnen. Na de ontginning ontstond een ristieke en kleinschalige kampenlandschap met ningslandschap. open landbouwgebied, doorsneden door twee vele houtopstanden ontstond. In het gebied tus- rechte wegen met aan weerszijden populieren en sen Westendorp en Sinderen staan de vele kleine Grote blokken werden soms verder onderverdeeld Amerikaanse eiken. Het Zwarte Veen binnen de kampen bekend als de ‘Varsseveldse kopjes’. Het in kleinere blokken door opgaande groenstruc- gemeente sluit aan op het Aaltense Goor met bei- kampenlandschap is een besloten landschap met turen (elzensingels) en greppels, geheel ontgon- de een heel herkenbare structuur. een onregelmatig verkavelingspatroon en gebo- nen tot grasland en akkerland. Straatnamen als gen lijnen in de kavelgrenzen en in de wegen, die Heidedijk wijzen nog op het historisch grondge- De grote rationele blokken van het Zwarte Veen de natuurlijke hoogteverschillen in het landschap bruik en het natte verleden. De bebouwing met zijn voor het overgrote deel in eigendom van de volgden. Met de intrede van kunstmest en verbe- erfbeplanting bevindt zich veelal direct langs de gemeente en worden verpacht voor agrarisch ge- terde ontwateringstechnieken is het landschap rechte wegen. De elzensingels maken het land- bruik. Het gebied grenst aan het naastgelegen na- verder ontgonnen. De lagere delen en de armere schap leesbaar en rondom Heelweg zijn nog rela- tuurgebied de Vennebulten. gronden in het landschap konden ook in gebruik tief veel van deze singels te vinden. Ook zijn hier worden genomen en de heide en het bos van de nog relatief veel zandwegen aanwezig, zoals de RIVIERENLANDSCHAP woeste gronden verdween langzaam. Het klein- Landstraat. In het gebied tussen Varsseveld en Het rivierenlandschap heeft, ook nadat de grote schalige karakter is door ruilverkaveling, intensi- Terborg zijn blokvormige (rabat)bosjes te vinden. overstromingen vanuit de rivier voorbij waren, nog vering en schaalvergroting in de landbouw afge- Vanwege het natte karakter werden veel greppels regelmatig last gehad van wateroverlast bij hoge nomen, maar nog steeds herkenbaar aanwezig. gegraven, met de vrijkomende grond werden stro- rivierstanden. Via gegraven weteringen (zoals de De wegen en de verkaveling vormen nog altijd een ken opgehoogd (rabatten) waar de bomen konden Roode Wetering, Vethuizensche Wetering, Groote grillig patroon in het landschap, de beken zijn veel- groeien. Verdroging is nu een veelvoorkomend Wetering, Kleine Wetering) kon het gebied ten wes- al gekanaliseerd. probleem bij rabatbossen in dit jonge ontginnings- ten van de Oude IJssel ontgonnen en in gebruik landschap. genomen worden. Bijna alle weteringen komen samen in het Waalse Water en wateren vervolgens af op de Oude IJssel, bij de havenzate De Kemnade.

90 Alleen de hogere delen van de rivierduinen en de Tevens heeft in deze omgeving kleiwinning voor Deze gebieden hebben altijd een behoorlijk open oeverwallen bleven droog met dorpen zoals Ulft, de baksteenindustrie plaatsgevonden. Sommige karakter gehad en zijn overwegend in gebruik als Etten, Varsselder, Veldhunten en Megchelen. Deze kleiputten zijn opgevuld als vuilstortplaatsen grasland. De oude rivierduinen aan de oostkant hogere gronden waren vooral in gebruik als bouw- binnen de gemeente. Later is tot op de dag van van de Oude IJssel waren minder geschikt voor zware bomenrijen van eik aan de Heidedijk land en boomgaard. De lagere delen, de kleigron- vandaag ook veel zand en grind gewonnen. Hele landbouw en werden bebost om verdere verstui- den, konden na goede ontwatering verder ontgon- grote waterplassen vormen een resultante van het ving te voorkomen. Engbergen en de Paasberg nen worden en in gebruik worden genomen. De winnen van deze grondstoffen. Azewijnse Broek zijn hier voorbeelden van. Ook in de zone langs de gronden zijn vanwege het natte karakter vooral in en het Slotermeer zijn hier voorbeelden van en zijn Oude IJssel werd grondstof gewonnen. Uit de har- gebruik als hooi- of weiland en kennen een ratio- waardevol voor recreatie en natuur. de oerbanken in de ondergrond werd oer gewon- neel en rechtlijnige blokverkaveling. Kavelgrenzen nen voor de ijzerindustrie langs het water. werden gemarkeerd door elzensingels of mei- De IJsselweiden langs de Oude IJssel en de la- doornhagen. Veel van deze landschapselemen- gere gronden ten noorden van de Aa-strang over- ten zijn door schaalvergroting verdwenen of ze stroomden regelmatig. Na verbetering in de ont- verloren hun nut in de agrarische bedrijfsvoering. wateringstechniek werden ook deze gebieden De boerderijen staan verspreid langs de wegen. gebruikt als hooi- of weiland. Op een kruising van historische handelswegen is Netterden ontstaan.

ontwikkeling van nieuwe natuur rondom het Azewijnse Broek

91 Visie op landschap, natuur en groeneIII kernen

VLNGK GEMEENTE OUDE IJSSELSTREEK BIJLAGE III

BASISKWALITEIT LANDSCHAP

Inventarisatiekaart groenelementen

Groenelementen vanuit beleid

De kaartbeelden vormen samen een eerste aanzet van de basiskwaliteitkaart van de gemeente. VLNGK OUDE IJSSELSTREEK Visie op landschap, natuur en groene kernen

Inventarisatie groenelementen

Legenda inventarisatie groenelementen+

94 Groenelementen vanuit beleid

Legenda + basis

95 Visie op landschap, natuur en groeneIV kernen

VLNGK GEMEENTE OUDE IJSSELSTREEK BIJLAGE IV

VISIEKAART Visie op landschap, natuur en groene kernen

VLNGK GEMEENTE OUDE IJSSELSTREEK