Nr. 11, november 2001

Hoog-hoger-hoogst: De Arend!

De raadselromp van Ottoland

Witte zwanen zwarte zwanen, witte zeilen bruine zeilen

Maandblad over molens en hun opvolgers 4de jaargang, nr. 11 Inhoud pagina

Molens Actueel 275

Zoeker 285 COLOFON Hoog-hoger-hoogst Redactie & administratie: De Arend: van hoogste vlucht tot diepste val (1) 289 Moerdijkstraat 39 2751 BE Moerkapelle, J.S. Bakker Tel./fax: +31 (0)79-5931303 E-mail adres: [email protected] De raadselromp van Ottoland 293 Verschijning: elf maal per jaar, als regel op de eerste woensdag van de Column: Verdachte meeling... 297 maand. Gedurende de maanden juli en augustus verschijnt WvdL één gecombineerd nummer

Uitgave: Witte zwanen zwarte zwanen, witte zeilen zwarte zeilen 298 De 'Molenwereld' is een uitgave van de Stichting Molenwereld Arie Hoek Benedenrijweg 521 2987 VA Ridderkerk Tel.: 0180-411018 Papiermolen 300 Uitgever: dhr. Sj. J. Veerman Ambacht: Zie er maar eens te komen 301 Neptunushof 28 2931 XS Krimpen a/d Lek Pandsel Tel.: 0180-524509 E-mail adres: [email protected]

Eindredacteuren: Redactioneel dhr. J.S. Bakker Moerdijkstraat 37 2751 BE Moerkapelle, ‘Bas, als jij zorgt voor het plaatje dan zorg ik voor het praatje!’ Dat was de af - Tel/fax 079-5931303 spraak die ontstond uit een e-mail van tekenaar Bas Koster over de molen De E-mail adres: [email protected] Arend in Rotterdam. Koster schreef: ‘Die molen fascineert mij bijzonder, mede dhr. W.A. Roose door de geweldige omvang en hoogte. Ik ben bezig er een doorsnedetekening Vest 65 2801 VE Gouda van te maken. Door via een foto, die ik eerst ingescand had, wat hoofdmaten Tel.: 0182-522041 te herleiden kwam ik tot de conclusie dat de voetdoorsnede minstens 14 meter E-mail adres: [email protected] geweest moet zijn en de baliehoogte zo’n 23 meter.’ Nu had ik zelf deze molen Advertenties: altijd ook al aangezien als een enorme reus, maar zowel Bas Koster als ik hadden J. Ottevanger aarzelingen omdat we beiden onafhankelijk van elkaar dachten dat we door de Molenviergang 2 2761 BK Zevenhuizen enig bekende foto van deze molen bij de neus werden genomen. De afspraak Tel.: 0180-638180 / Fax: 0180-638179 leidde tot uitvoerig archief-onderzoek door ondergetekende en dat leverde een E-mail adres: [email protected] bijzondere molen en een bijzonder verhaal op. De Arend bleek nog groter dan Bas Koster al dacht. Zijn visie op deze molen is vastgelegd op de middenplaat. Abonnementen: Vanwege de verhoudingen bleek het door die hoogte zelfs gewenst om er een Tel.: +31 (079)-5931303 (na 18.00 uur) / Fax: +31 (079)-5931303 uitslaander van te maken... Nederland ƒ 97,50 ( f 44,24) per jaar (incl. 6% BTW) In het artikel wordt de reconstructie van de hoogte uiteen gezet waaruit toch vrij - België: 1850 Bfr ( f 45,86) per jaar (incl. 6% BTW) wel zeker blijkt dat deze kolossale molen de hoogste ter wereld is geweest. In nog Overige landen Europa ( f 58,99) drie of vier afleveringen komt de eigenlijke geschiedenis van de molen aan bod. Andere landen prijs op aanvraag De redactie vindt de ‘ontdekking’ van De Arend als grootste molen wel zo bij - zonder dat er besloten is om van de middenplaat overdrukken te laten maken De abonnementsprijs dient bij vooruitbetaling te worden op extra zwaar papier. Bijzonderheden over de bestelling vindt u in de adverten - voldaan. tie in dit blad. Abonnementen kunnen op ieder gewenst moment ingaan De Arend is helaas niet meer onder ons. Het heeft niet veel gescheeld of De en worden automatisch verlengd tenzij een abonnement Jonge Sophia in Ottoland was ook dat lot beschoren geweest. Het weer op zijn uiterlijk 1 december van het lopende abonnementsjaar schriftelijk wordt opgezegd voet zetten van deze molen op 6 oktober was de aanleiding om niet alleen daar - De in het lopende abonnementsjaar (van januari t/m bij stil te staan, maar ook bij de kwaliteiten van deze ‘vermomde wipkorenmo - december) reeds verschenen nummers worden na len’, in feite niets anders dan een poging om de geheimen van deze molen te ontvangst van het abonnementsgeld direct toegezonden, doorvorsen. indien nog voorradig Arie Hoek uit Kinderdijk gaat in op de kleur van de zeilen op de Kinderdijkse mo - lens, tevens de aanleiding om iets van de molenaarspraktijk uit vroeger dagen Prijs losse nummers: in Nederland ƒ 12,50; in België 250 Bfr voor het voetlicht te halen. (exclusief porto) Grenzen zijn relatief. Het is voor iemand in Groningen wellicht veel aantrekkelijk Donateurs van de Stichting Molenwereld ontvangen het om naar molens over de grens in Oost-Friesland te kijken dan om zich bezig te blad gratis bij een minimum-donatie van ƒ 125,- houden met molens in Zeeland. Al eerder hebben wij als redactie de wens geuit Op schenkingen en legaten aan de Stichting Molenwereld is om voor soortgelijke redenen ook aandacht te besteden aan molens die, tot pak artikel 24 lid 4 van de Successiewet van toepassing weg honderd kilometer over de grens staan, hetzij in Duitsland, hetzij in België. Tot op heden hebben wij dit nog maar weinig handen en voeten kunnen geven. Bankrelatie: Daar is nu verandering in gekomen: de heer Ridinius uit Leezdorf is bereid ons van Voor Nederland: Postbank 4506935 / Rabobank 3750.30.867 molennieuws uit Oost-Friesland te voorzien. Daar zijn we erg dankbaar voor en Voor België: Postcheque 000-1746998-28 met ingang van dit nummer kunt u dus ook Oostfries molennieuws aantreffen. Kopij: Dat is heel erg interessant, wan in die streek gebeurt op dit moment heel veel, Zenden aan de redactie van de Molenwereld, een soort aaneenschakeling van wonderen. ‘Molensactueel’ ondergaat in dit Moerdijkstraat 39, 2751 BE Moerkapelle nummer zo een belangrijke uitbreiding. Als er lezers zijn die ons uit andere grens - regio’s van molennieuws kunnen voorzien dan houden wij ons zeer aanbevolen! Lay-out en Druk: Graag wijzen wij u nog op een trieste ontwikkeling: in een maand tijd zijn er in Ne - Vis Offset, Alphen aan den Rijn derland niet minder dan (minstens?) drie molenrestanten gesloopt. In dit tempo lossen de problemen zich vanzelf op... Meer hierover in Molensactueel. ISSN 1387-2974 In combinatie met de vaste rubrieken is het novembernummer weer goed ge - © COPYRIGHT 2001 Stichting Molenwereld Moerkapelle vuld. Het wordt eentonig, een aantal zaken moet blijven liggen, maar wat in het Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of vat zit verzuurt niet! openbaar worden gemaakt op welke wijze dan ook zonder JSB voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever Afsluitdatum van de kopij voor het decembernummer van de Molenwereld : 9 november 2001 ; kort nieuws (Molensactueel) mag een weekje later.

Bijschriften omslag: zie pagina 303 van dit nummer. MOLENS ACTUEEL Informatie bestemd voor deze rubriek: schriftelijk: Molenwereld, Moerdijkstraat 39, 2751 BE Moerkapelle, fax 079-5931303 telefonisch: W. Roose, tel. 0182-522041 E-mail adres: [email protected]

meester Dees van Winsum vond dit te ver Meer geld in molenpot voor gaan: onkruid verwijderen en schone stra - Amerikanen ten was mooi genoeg. Het is een heel ver - schil met het bezoek van koningin Wilhel - Op grond van de bestaande subsidierege - mina aan de Zaanstreek in 1899. Oliemolen ling keert de provincie Friesland 40.800 gul - De Hoop van Wessanen in Wormer stond den per jaar uit voor het onderhoud van op de sloop te wachten. Toch liet Wessa - windmolens. De provincie heeft dit bedrag nen de molen ter ere van het hoge bezoek met 35.000 gulden verhoogd tot 75.800 gul - een schilderbeurt geven, zodat hij er weer den in verband met het aanwijzen van 52 netjes bij stond. Kort na het koninklijk be - windmotoren tot monument. zoek werd de molen gesloopt! Een argeloze molenliefhebber zou hierin scheefgroei kunnen constateren: 35.000 voor 52 ‘Amerikanen’ en 40.000 gulden Gift voor De Jonge Hendrik in voor 126 klassieke molens. De laatste cate - Kennismakingsbezoek kroon - Den Andel gorie is bovendien uiteraard veel onder - prinselijk paar en de molens houdsgevoeliger dan de eerstgenoemde. Lionsclub Het Hogeland heeft 4000 gulden Aangezien evenwel beide categorieën ‘uit Tijdens het kennismakingsbezoek van prins beschikbaar gesteld voor de restauratie dezelfde ruif eten’ is er waarschijnlijk toch Willem-Alexander en zijn verloofde hebben van de koren- en pelmolen De Jonge meer geld beschikbaar voor het onder - molens ook een rol gespeeld. Hendrik in Den Andel, welke eigendom is houd van echte molens. Dat zal men in Het meest in het oog lopend was natuurlijk van de Molenstichting Winsum. De restau - deze provincie wel naar waarde weten te het bezoek aan Kinderdijk op 1 oktober. ratiebegroting laat een totaalbedrag zien schatten. Veel molens draaiden dankzij de vrij harde van 230.000 gulden, waarvan 80% wordt wind, evenals het vijzelgemaal van de Ne - gedekt door rijkssubsidie. In die begroting derwaard, zodat ‘Kinderdijk’ zich van zijn zit nog een gast van 30.000 gulden, terwijl Plaatsing van het achtkant op beste zijde liet zien. Overigens is het be - het nog maar de vraag is of men er voor De Vlijt in Meppel houd van de molens van de Overwaard die 230.000 gulden uitkomt vanwege aller - waarschijnlijk voor een heel groot deel te lei kostenverhogende maatregelen. De Op maandag 15 oktober werd met een danken aan een bezoek van de groot - Molenstichting is dus bijzonder blij met de grote kraan door wethouder Jan Oldebes - moeder van prins Willem-Alexander, konin - Lionsgift. De Lionsclub had in samenwer - ten het nieuwe achtkant op de onder - gin Juliana, vijftig jaar eerder, op 28 juli 1951 king met de gemeente een veiling geor - bouw van De Vlijt aan de Sluisgracht in (‘het molengeheim van Soestdijk’, Molen - ganiseerd van kunstwerken die de ge - Meppel gezet. Dat had eigenlijk een week wereld 1998-2-38). meente ooit had aangekocht via de BKR- eerder moeten gebeuren, maar toen Ter ere van het kennismakingsbezoek van regeling. De opbrengst van deze veiling het prinselijk paar leek het de maalploeg werd verdeeld over een aantal goede van De Passiebloem in Zwolle een leuke doelen, waaronder de Molenstichting Win - gedachte om de molen, die langs de route sum. De restauratie van de molen in Den staat, te versieren en te laten draaien, Andel betreft vooral de balie, de kap en maar dat plan viel op hret laatste moment het gevlucht. haast in het water. Tijdens het kruien echter kwam het kruirad zodanig los komen te zit - ten dat demonteren het verstandigste leek Restauratie molen van Spijk de en er een beroep moest worden gedaan laatste ronde ingegaan op het improvisatietalent van de mole - naars. Het laatste stukje is gekruid met be - Een grote restauratie moet van de koren- hulp van een kettingtakel zodat het plan en pelmolen Ceres in Spijk een visitekaartje wel kon worden uitgevoerd. De problemen van de typische Groninger koren- en pel - met het kruirad komen bepaald niet als molen maken; dit in combinatie met het op een verassing. Je zou kunnen zeggen dat touw gezette pelproject. Zeven jaar gele - het rad is stukgeplamuurd en gekit. den is met de restauratie begonnen, maar Bij het bezoek van Willem-Alexander en nu is de laatste fase ingegaan. Op vrijdag Màxima aan Rotterdam op 8 oktober was 21 september groef wethouder Huisman de korenmolen De Distilleerketel op z’n Rot - van Delfzijl het eerste gat voor de aanleg terdams mooigezet. van een sprinklerinstallatie die de molen In Groningen kwamen prins Willem-Alexan - optimaal tegen brand moet beschermen. der en zijn verloofde in Garnwerd. In de ge - De totale kosten van de aanleg van de in - meenteraad bepleitte VVD-raadslid Wol - stallatie bedragen ongeveer 80.000 gul - Het twintig ton wegende achtkant van tersom daarom een verfbeurt voor de mo - den, waarvan tactig procent door rijkssub - De Vlijt zweeft als een vroegtijdige kerst - len die dat zijns inziens nodig had. Burge - sidie wordt gedekt. klok naar zijn plaats (foto R. Kooiker).

4de jaargang 2001 nr. 11 275 MOLENSACTUEEL

stoommachinemuseum. Het jacht is elf meter lang en vrijwel geheel door vrijwilli - gers gebouwd. De stoommachine in de boot is ook nieuw, gebouwd door een ge - specialiseerde firma. Het is de bedoeling om met de boot tochten over het Zuidl - aardermeer te maken. De kosten voor de bouw zijn gedekt door sponsors. Het mo - del van de boot is dat van een jacht of di - rectievaartuig omstreeks 1900. Op zater - dag 27 september heeft Commissaris van de Koningin Relus ter Beek De Jonge Wachter gedoopt, terwijl Berend Botje die middag vanuit een hutkoffer in zijn roei - boot het eerste exemplaar van het ge - denkboek van de Wachter aan de heer Ter Beek overhandigde. Men doet er in Zuidlaren wel verstandig aan om Berend Botje niet tot kapitein van De Jonge Wachter te maken, anders zien ze het jacht wellicht ‘nooit weerom’. De romp van de Vlijt is weer compleet in de gedaante die de molen tot 1858 bezat: achtkant. Na een brand werd het Heropening korenmolen bovendeel van de molen in 1859 rond De Leeuw bij Bathmen De Leeuw bij Bathmen bij de opening en in steen herbouwd. Deze stenen op 6 oktober 2001 (foto G.H. Varwijk). romp werd in 1965 gesloopt (foto R. Op 6 oktober stelden de heren A.S. Schol - Kooiker). ten, loco-burgemeester van Deventer, en ing. G.J. Perfors, bestuurslid van de Stich - ting De Overijsselse Molen de korenmolen toren die ook door hem weer gerestau - De Leeuw in Oude Molen tussen Bathmen reerd zijn. De Leeuw had trouwens vroe - moest men daar vanwege hhet weer van en Lettele weer in bedrijf. In feite bete - ger ook een bijzondere motoraandrijving afzien. Eerder was het dertien ton we - kende dit de afsluiting van een langdurig op het spoorwiel waar de sporen nog van gende achtkant door molenmaker Groot restauratietraject dat in verschillende fa - te zien zijn. Roessink uit Voorst op de kade in elkaar sen meer dan tien jaar heeft geduurd. Zo gezet (zie Molenwereld 2001-9-226, 227). vroeg in de laatste fase vooral het herstel Als alles volgens plan verloopt dan wordt van de romp aandacht: metselwerk en Sponsor Westermolen Dalfsen nog voor de Kerst de kap op de romp ge - zolderbalken. Tevens is de spil vervangen plaatst en zullen in februari 2002 de roe - en het kruiwerk aangepakt, warvoor zelfs De Stichting Westermolen Dalfsen heeft den worden gestoken. Sinds 1996 is de de kap van de molen is gehaald. Het weer een sponsor kunnen begroeten. Een Meppelse woningcorporatie Wooncon - werk is uitgevoerd door molenmaker plaatselijke warme bakker gaat de Stich - cept eigenaar van het molenrestant en Groot Wesseldijk. De molen wordt bema - ting Westermolen jaarlijks steunen voor ook van het pand naast de molen waar len door molenaar Tonny Moes, die naast een bedrag van duizend gulden in de een historisch centrum moet komen. Het de molen nog een andere passie heeft: vorm van artikelen, eventueel aangevuld is overigens niet de bedoeling dat de mo - oude motoren. Er zijn dan ook bij de mo - in contanten. Tijdens de Overijsselse Mo - len weer binnenwerk krijgt, het gaat puur len verschillende exemplaren te zien, mo - lendag, op 1 september, werd daartoe om een smaakmaker in het stadsbeeld. de daad bij het woord gevoegd door de Daarmee is toch al een bedrag van 1,2 aanbieding van linnen meeltasjes, be - miljoen gulden gemoeid. drukt met de Westermolen en de tekst: De voortvarendheid en de energie, waar - ‘Voedzame en gezonde Vechtdalgranen, mee men in Meppel in korte tijd de her - speciaal voor u geselecteerd, met wind - bouw van twee molens wist te realiseren kracht gemalen door vrijwillige mole - doet de vraag rijzen of men binnenska - naars’. Eerder dit jaar werd de Stichting mers al niet aan het nadenken is om de Westermolen al gesponsord door de stomp van de grootste Meppelse molen, plaatselijke Rabobank die twee maal dui - De Hoop, te completeren. Deze molen zend ansichtkaarten van de molen finan - beheerste tot aan de onttakeling in 1912 cierde. het Meppelse stadsbeeld vanuit het zui - De Westermolen heeft onderin de molen den en zou het weer doen. Wellicht zou een ‘winkeltje waar allerhande molenarti - De Hoop zelfs de grootste molen van kelen en uiteraard meel en bloem ver - Drenthe zijn. krijgbaar zijn. De linnen meeltasjes zijn daar los verkrijgbaar of met inhoud, te weten 1 kg meel, 500 gram bloem en re - Stoomraderjacht bij De Wachter cepten voor het bakken van brood en in Zuidlaren molenkoeken. De winkel wordt gerund door een groot aantal vrijwilligers, de zo - De koren- en oliemolen De Wachter in genoemde ‘molenhulpdienst’ (MHD). Tij - Zuidlaren bestaat 150 jaar. Dat heeft niet dens de Overijsselse Molendag konden alleen geleid tot een door Ginie Arends de bezoekers ook aanzitten voor een geschreven gedenkboek, maar ook tot brunch die door de MHD werd verzorgd. de bouw van een stoomraderboot: De Ruim zestig bezoekers namen hieraan Jonge Wachter. De ‘grote’ Wachter is im - deel en minstens even zoveel bezoekers mers niet alleen een windmolen, maar De Wachter met op de voorgrond De (er waren er meer dan 300!) genoten van zou men ook kunnen aanmerken als een Jonge Wachter (foto H. Noot). een kop koffie met molenkoek. De kinde -

276 4de jaargang 2001 nr. 11 MOLENSACTUEEL Korenmolen Finsterwolde: van illusie tot ondergang

Op woensdag 17 oktober is de stomp van ging ondersteunen, maar deze had er de korenmolen van Finsterwolde met de geen oren naar. Het plan om eigenhandig grond gelijk gemaakt. Dat was het bittere de molen weer op te bouwen liet hem ech - einde van een mooie droom van de voor - ter niet los. Toen de molenstomp van Mee - laatste eigenaar van de molen, de heer H. den destijds is afgebroken, heeft hij van ei - Zomer. Toen hij destijds de stomp had ge - genaar maalstoel gekocht met de bedoe - kocht had hij grote restauratieplannen. Om ling deze in de molen van Finsterwolde te inwateren van de muren te voorkomen plaatsen. heeft hij destijds een enorm plat dak op de Toen uiteindelijk bleek dat de plannen van stomp gelegd. Bij de afbraak van een Zomer onuitvoerbaar bleken te zijn, heeft hij oude boerderij in Finsterwolde heeft hij de met de twintigduizend stenen die bedoeld legeringsbalken opgekocht met het doel waren voor de molen, de vroegere sarries - deze te gaan gebruiken voor de zolders hut gereconstrueerd. De onderbouw van de Finsterwoldse van de molen. Ook heeft hij toen twintig - Zo langzamerhand was de molenromp een molen kort voor de afbraak. Voor de duizend klinkers gekocht om het tusse - rotte kies in het centrum van Finsterwolde deur: links eigenaar H. Zomer met nachtkant ermee op te metselen. De heer geworden en dit was de gemeente Reider - rechts zijn zoon (foto H. Noot, 29 sep - Zomer heeft nog geprobeerd om de toen - land een doorn in het oog. In de nabijheid tember 2001). malige gemeente Finsterwolde, welke later van de stomp zijn er in de afgelopen jaren is opgegaan in de gemeente Reiderland, luxe vrijstaande woningen gebouwd en de enthousiast te krijgen voor zijn initiatief. Door bewoners daarvan hadden niet zo’n floris - geldgebrek van beide gemeenten zijn zijn sant uitzicht. Daarop kocht de gemeente een nieuwe achtkante koren- en pelmolen plannen terzijde geschoven. Ook heeft Zo - de grond, inclusief het molenrestant van de met 76 voet vlucht bouwen, mogelijk over - geplaatst van elders. Streuper kon door omstandigheden het werk niet afmaken, waarna dit werd gedaan door zijn collega Harm Willems Wiertsema uit Eexta. De initia - len J.O op de gevelsteen zijn ongetwijfeld die van Okkens (K. = Kobus, Koos = Jacobus = J.?), P.D. waarschijnlijk die van zijn vrouw. De laatste molenaar was H.J. Immenga en met hem begint de nu voltooide onder - gang van de molen. In 1939 biedt hij in De Molenaar de pelstenen uit de molen te koop aan. Om te malen beschikt hij ook over een 24 pk gloeikopmotor, die hij in 1946 te koop aanbiedt. De molen is dan zijn wieken al kwijt, want die verloor hij al op 4 december 1944. Op 8 augustus 1951 krijgt Immenga een sloopvergunning voor de onttakelde molen, waarna de sloop in 1953-1954 wordt uitgevoerd. De onder - bouw houdt het dan nog uit tot oktober 2001. Dorpsgezicht van Finsterwolde met de nog complete molen in 1932. Het molenaarshuis, bewoond door de fami - lie Zomer, blijft evenwel de herinnering aan de molen levend houden. Dit is gebouwd in 1720. De kapspanten zijn gemaakt van mer nog contact gezocht met de Vereni - heer Zomer met sloop als resultaat. Ook de oude molenroeden! H. Noot/jsb. ging Vrienden van de Groninger Molens in nagebouwde sarrieshut is tegen de vlakte de hoop dat deze vereniging zijn plannen gegaan want deze stond op grondgebied van de molenstomp. Vòòr de sloop heeft de heer Zomer de molengevelsteen nog weten veilig te stellen. Het vierregelige op - schrift luidt: Anno 1899 / J.O. P.D. / Aanne - mers H.S. / architect H.B. B. Ondanks de betrekkelijk jonge leeftijd had de molen van Finsterwolde een oude ge - schiedenis. Al in 1628 stond hier een molen, ongetwijfeld een standerdmolen. In 1789 werd op dezelfde plaats een nieuwe stan - derdmolen gebouwd. Deze molen brand - de op 22 juli 1899 na blikseminslag af en was zo één van de laatste standerdmolens Het molenaarshuis te Finsterwolde van van Groningen. De eigenaar, K. Okkens, liet omstreeks 1720 (foto H. Noot, 29 sep - op de plaats van de verbrande molen De kapconstructie met de molenroe - tember 2001). door molenmaker Streuper uit Veendam den (foto H. Noot, 29 september 2001).

4de jaargang 2001 nr. 11 277 MOLENSACTUEEL

molenstichting en in het bijzonder de per - soon van Jozeph Derkman die wel een heel groot aandeel heeft gehad in de revi - val van de Denekamper windmolens. Hij heeft ook een groot aandeel gehad in de opleiding van de vrijwillige molenaars zo - dat de molens ook daadwerkelijk draaien.

Renteloze lening voor molen De Zwaluw in Hasselt

Een van de bottlenecks bij het molenon - derhoud is het achteraf uitkeren van on - derhoudssubsidies. De moleneigenaar of - beheerder moet eerst de uitgaven doen en krijgt achteraf zijn geld. Als zo iemand goed bij kas is hoeft dat geen probleem zijn. Veel molenstichtingen moeten nood - gedwongen de traditie van de polder- of molenmeester voortzetten (Hij is polder - meester, een uitdrukking in sommige stre - ken voor iemand die platzak is; een andere Brunchen in de Westermolen in Dalfsen tijdens de Qverijsselse Molendag. Op de betekenis is overigens: dronken). Door ge - achtergrond de ‘bakkerij’ waar kinderen zelf een deegje mochten rollen. brek aan liquide middelen moet men ta - (foto B.G. Kloosterman). ken laten liggen waardoor men in een ne - gatieve spiraal van oplopend achterstallig onderhoud terecht komt. Dat is iets waar niemand op zit te wachten. Om die reden ren mochten zelf een deegje rollen en prestatie. Onlangs ontving de molenstich - trok de Stichting Korenmolen De Zwaluw in dat ter plekke laten bakken en natuurlijk ting hiervoor nog een bedrag van 25.000 Hasselt aan de bel bij de gemeente en zelf ook opeten. In de directe nabijheid gulden uit het landelijke Prins Bernhard Cul - vroeg om een aflossings- en rentevrije le - van de molen stond tijdens de Overijsselse tuurfonds. Eind oktober zou molenmaker ning bij de gemeente. Het College van B & Molendag een kleine versie van een Ne - Wintels de nieuwe kap op de romp plaat - W wil dit verzoek inwilligen. Het is iets dat derlands-Nicaraguaanse windmolen op - sen. Volgens afspraak zou de molen eind navolging verdient, liefst structureel. gesteld, die in Centraal Amerika dienst januari 2002 opleveren, maar dat wordt doet voor het oppompen van (drink)wa - misschien iets later. ter en voor irrigatie. Het is een eenvou - De vier molens zijn het eigendom van de Te korte roeden voor molen dige en goedkope windmolen geba - Molenstichting Lattrop-Tilligte, terwijl de De Wippe in Hellendoorn seerd op het touwpompprincipe (waar - Stichting Denekamper Molenvrienden van er in Nicaragua inmiddels al zon hand- en spandiensten verleent en de mo - Grote schrik in Hellendoorn, toen bleek dat 40.000 in gebruik zijn!) en is ontwikkeld lens in Denekamp en daarbuiten promoot. de nieuwe roeden maar liefst 1,40 m te kort door de oud -Dalfsenaar Henk Holtslag die Deze vereniging verzorgde ook het feest bij waren. Direct wezen beschuldigende vin - sinds vijftien jaar in Nicaragua werkzaam de Sint Nicolaasmolen als eerbewijs aan de gers in de richting van de molenmaker die is. De rotor is op de touwpomp geplaatst en is voorzien van zes bladen met een doorsnee van plm. 3,5 meter. De water - opvoercapaciteit ligt tussen de 3 en 4 ku - bieke meter per uur. Er zijn er inmiddels al zo’n 200 geplaatst. In het land is inmiddels een molenbouwbedrijfje opgericht dat geheel zelfstandig deze zgn. ‘wind-touw - pompmolens’ fabriceert en installeert. Een uitstekende vorm van ontwikkelings - werk! B.G. Kloosterman .

Jubileumfeest in Denekamp

Op 14 oktober werd in Denekamp gevierd hoe 25 jaar geleden werd begonnen met de restauratie van de Sint Nicolaasmolen in Denekamp. Op dat moment was de situ - atie van de windmolens in de gemeente Denekamp allerbelabberdst. De Sint Nico - laasmolen was vervallen tot een ruïne, de molens in Lattrop en Tilligte waren afge - zaagde rompen, terwijl de Börgelinkmolen in Denekamp ook niet meer dan een romp was. Sindsdien is alles ten goede keerd. Drie van de vier molens zijn compleet maal - vaardig gerestaureerd, terwijl de restaura - De korenmolen De Wippe in Hellen - De Wippe toen die nog de molen van tie van de Börgelinksmolen nu bijna vol - doorn met de te korte roeden (foto Fakkert was omstreeks 1970: geen tooid is; voorwaar een indrukwekkende ing. G.J. Perfors). sprake van te korte roeden.

278 4de jaargang 2001 nr. 11 MOLENSACTUEEL de maat niet goed genomen zou hebben. jes maar moest opknappen. Blijkbaar zijn er Op deze manier blijven de defecten de res - Anderen stelden dat de oude roeden ook ook gemeenten als Groesbeek die de - tauraties ruim voor lopen. Daarom is het te al te kort waren. Beide beweringen zijn uit zelfde kronkelredenering hebben overno - hopen dat voor De Kraai er ook een betere de lucht gegrepen. men. Want daarbij wordt voor het gemak wind gaat waaien. Zeker nu de andere mo - De roeden zijn in opdracht van de molen - vergeten, dat het bewuste monument wel lens van Schuurman gerestaureerd zijn (De maker gemaakt door Vaags, nummers 41 in die gemeente staat en de ‘baten’ dus Ruiter-Vreeland), worden (Geesina-Groe - en 42, met een lengte van respectievelijk ook allermeest ten goede komen aan de nekan)of in vergaande planning zijn (De 21,4 en 21,3 m. Die maat komt vrijwel over - inwoners van die gemeente. Het betekent Hoop-Loenen a/d Vecht) kan De Kraai als een met wat er in Molens in Overijssel staat. wel dat de financiering van een restauratie langst beroepsmatig bemalen molen (van Dit boek uit 1971/1972 geeft een vlucht van er door bemoeilijkt wordt, want er valt im - de vier) toch niet achterblijven ... Dat heeft 21,50 m, terwijl De wind- en watermolens in mers een gat in de begroting. Dat gold ook zij (en zeker de familie Schuurman, West - Overijssel uit 1995 een vlucht van 20,90 voor de Zuidmolen en om de restauratie broek) niet verdiend. M.D. Ekelschot . geeft. Als het al een meetfout is dan heeft toch doorgang te laten vinden kwam men zo ongeveer iedereen verkeerd gemeten op het lumineuze idee om de jaarlijkse on - en dat is daarom hoogst ongeloofwaardig. derhoudssubsidie over vijftien jaar maar in Provinciale Molentoogdag Foto’s wijzen uit dat de oude roeden beslist één keer beschikbaar te stellen hetgeen Noord-Holland niet te kort waren. Waarschijnlijk is er sprake een bedrag van 18.000 gulden opleverde. van een combinatie van factoren die wel Desondanks zijn er raadsleden die vinden Op zaterdag 13 oktober hield de provin - heel ongelukkig is uitgepakt. Daardoor dat deze oplossing de stelregel van het niet ciale molencommissie haar vierde toog - kwam de as aan de hals hoger te liggen subsidiëren van rijksmonumenten door - dag voor molenaars, molenbeheerders, met het zeer ongewenste resultaat. Inmid - kruist. Uiteindelijk beslist de raad moleneigenaren en molenbestuurders; dit - dels zijn de problemen opgelost en zijn de maal op de salonboot Kennemerland, af - roeden aan beide einden verlengd. De gemeerd bij de molen De Adriaan. Tijdens molen is dus ‘gegroeid’. Molen De Kraai is kreupel deze dag werd het in opdracht van de Zulke fouten zijn in het verleden meer voor - molencommissie door molenconsulent gekomen. Dankzij zo’n abuis kon molen 2 Zaterdag 22 september 2001, een mooie Nico Jurgens gemaakte molenrapport ge - van de Overwaard in Kinderdijk de groot - heldere lucht en een mooie matige Noord - presenteerd en overhandigd aan gedepu - ste molen van Nederland worden. Toen westerwind; een perfecte dag om eens teerde Neef. Dit rapport is een inventarisa - ook daar de roeden te kort bleken zijn ze lekker te gaan draaien (of fietsen). De tie van de staat van alle Noord-Hollandse verleng, waardoor de vlucht opliep tot lange schoren waren eigenlijk al ruim aan molens met daaraan toegevoegd de no - 29,56 m. Een dergelijk eer is voor de molen vervanging toe, maar molenmaker Jan Wil - dige aanbevelingen. Nico Jurgens vers - in Hellendoorn niet weggelegd. ten (Rijn en Zon - Utrecht) zou zorgen voor trekte een toelichting op het rapport. Het vervanging ervan in begin oktober, dus blijkt met de staat van de meeste Noord- moet je die periode ertussen nog even Hollandse molens nogal mee te vallen al Beurt voor De Wicher bij overbruggen ... Bij het kruien van het zuid - zijn er ook enige crepeergevallen. Om de Kalenberg westen naar ‘t noordwesten ging alles molens in goede staat te houden en ach - goed tot het laatste stukje. Na het verleg - teruitgang te voorkomen met er wel meer De spinnekopmolen De Wicher bij Kalen - gen van de kruiketting en het met delier geld op tafel komen; naar raming 1,2 mil - berg, een reconstructie uit 1982 van een in weer spanning opzettend klapte de staart joen gulden per jaar, zeg maar gemiddeld deze streek uitgestorven type, ondergaat ineens zo’n 10 a 15 cm naar de romp toe. 9.000 per molen. Zo zou het totaalbudget zijn eerste grote beurt. Het kapbeschot Ja hoor, de linker schoor ineens in een hele voor maal- en draaipremies opgetrokken wordt geheel vervangen, terwijl twee kap - rare bocht gevouwen (las-stuk was nog moeten worden van drie naar vijf ton. Door spanten worden vernieuwd en twee an - goed alleen de rest niet). optimaal en efficiënt onderhoud moeten dere worden gerepareerd. Verder wordt er kostbare restauraties voorkomen worden. een nieuw halslager geplaatst en worden In zijn beantwoording deelde de heer Neef de waterlijsten gerepareerd. Eerder dit jaar mee dat er uit rijksgelden voor monumen - is het kruirad grotendeels vernieuwd even - tenzorg over drie jaar 3,5 miljoen gulden ex - als de windassen van de sluisjes. De werk - tra wordt uitgetrokken voor molenrestaura - zaamheden worden uitgevoerd door vrij - ties. willig molenaar Hans Elzenaar voor zijn ‘s Middags werd er een vaartocht op het werkgever Staatsbosbeheer, die ook eige - Spaarne gemaakt naar de molens De Een - naar van de molen is. Met het herstel is een hoorn en De Hommel, waarna een bezich - bedrag van ongeveer 15.000 gulden ge - tiging van De Adriaan volgde. Bovendien moeid. was er de gelegenheid om een videofilm over de herbouw van deze molen te bekij - ken. Kunstgrepen in Groesbeek

De Zuidmolen in Groesbeek moet een res - Bouw woonmolen bij Anna tauratie ondergaan. De kosten hiervan Paulowna worden geraamd op een kleine drie ton. Nu wil het geval dat de gemeente Groes - Het bloed kruipt waar het niet gaan kan bij beek geen rijksmonumenten subsidieert. aannemer Klaas de Leeuw uit ‘t Zand. Het Dat moet het rijk zelf maar doen. Dat is een bedrijf vindt zijn wortels in een molenma - griezelig geluid, omdat monumentenbe - kersbedrijf, dat onder meer in 1894 de mo - houd toch heel vaak gebaseerd is op ver - len P van de Zijpe- en Hazepolder na brand deling van de lasten, waardoor die lasten herbouwd heeft. Ook nu nog doet De voor alle betrokken te dragen zijn. Jaren - De lange schoren van De Kraai zijn er Leeuw molenwerk, vooral in de kop van lang is deze stelregel de sleutel geweest wel eens eerder beroerd aan toe ge - Noord-Holland. Zo kwam Klaas de Leeuw voor succesvol molenbehoud. Op een weest, zoals voor de restauratie van op het idee om voor zichzelf een woonmo - kwaad moment kwamen provincies op het 1958 die hier net is begonnen. De mo - len te bouwen. Aanvankelijk liet hij daarbij onzalige idee dat rijksmonumenten niet lenmakers Brandhorst & Lindhout zijn oog vallen op Niedorp waar in het ver - voor niets monumenten van het rijk waren brengen het nieuwe windpeluw op zijn leden twee zaagmolens stonden. Zo wilde en zo stelde men dat het rijk zijn eigen zaak - plaats. hij op een historisch verantwoorde plaats

4de jaargang 2001 nr. 11 279 MOLENSACTUEEL een zaagmolen bouwen om die te gaan de orde van grootte van vierhonderd gul - derdom vindt men terug in een buitenge - bewonen. De Leeuw wist de hand te leg - den gekost hebben. Voor zijn opvolger zal woon zware constructie, waarschijnlijk om - gen op het achtkant van de in 1935 ontta - aanzienlijk dieper in de buidel moete wor - dat men door gebrek aan ervaring het ze - kelde molen De Zilvermeeuw van de Lau - den getast. kere voor het onzekere nam. In dat opzicht werpolder bij Uithuizen. Dit achtkant was De molen voerde tijdens de breuk op de is hij de tegenhanger van de elders in dit door het waterschap afgestaan voor de binnenroe geen zeil, terwijl op de buiten - nummer beschreven Jonge Sophia die qua herbouw van een korenmolen in Molenrij, roe met twee duikers werd gemalen. Ge - constructie haast zijn tegenpool is. maar dit grootschalige project liep op niets lukkig waren er geen persoonlijke onge - Ondanks die zware constructie moest de uit en zo kon het achtkant naar Noord-Hol - lukken te betreuren en bleef het afgebro - molen grondig worden aangepakt. Met het land verhuizen. Helaas kon politiek Niedorp ken end hangen waardoor de schade werk is in 1999 begonnen. Zo is de molen niet enthousiast worden voor zijn plannen beperkt bleef. Wel beschadigde het val - rechtgezet en zijn er tafelementen vervan - en vandaar dat De Leeuw zijn aandacht lend end een eind van de buitenroede. gen. Het rechtzetten was vanwege de verlegde naar Anna Paulowna. Daar kwam Op dinsdag 23 oktober werden de resten slappe Zaanse veenbodem geen sine cure. hij terecht bij de Kneeskade aan het Oude van de gebroken roe met een kraan op Verder is al het kleedhout vervangen. Ook Veer en in augustus-september begon men een ponton verwijderd. het binnenwerk is weer compleet in orde met het heien voor de nieuwe molen. Bij het Het ongeluk gebeurde precies een week gemaakt en de molen heeft nu zijn oor - heien bleek een van de twintig meter lange voor het bezoek van prins Willem-Alexan - spronkelijke indeling weer. Molensteenma - heipalen niet de grond in te willen. Hij bleek der en zijn verloofde aan de Zaanse ker Hans Titulaer leverde niet minder dan te stuiten op funderingsrestanten. Die ble - Schans. drie koppel stenen. Zelfs de windassen voor ken van een watermolen te zijn die ooit de het openleggen van de stenen zijn weer in Oostpolder bemaalde, een deel van de in ere hersteld. Opvallend is dat deze windas - 1846 drooggemaakte Anna Paulownapol - Voltooiing restauratie De Bleeke sen een teruglooppal missen, maar dat is zo der, en hier aan de Kneeskade stond. In Dood gevierd te zien ook oorspronkelijk zo geweest. 1911 besluit de Anna Paulownapolder om Voor de geschiedenis van deze molen ver - de twee stoomvijzelgemalen om te bou - De restauratie van de korenmolen De wijzen wij naar de serie ‘Vier meter molen - wen tot centrifugaalpompgemalen met Bleeke Dood in Zaandijk is op een oor na landschap’, Molenwereld 2000-11-250 zuiggasmotoren. Als dit werk is uitgevoerd gevild. Dit is op 28 september, aan de voor - e.v.). Al met al is De Dood een opmerkelijke dan worden vier van de vijf overgebleven avond van de Zaanse Molendag, gevierd molen en zeker niet alleen voor de Zaans - vijzelmolens in 1913 voor sloop verkocht. Al in een bijeenkomst op de molen. Het is een treek. Landelijk gezien is hij een vroeg voor - eerder, in 1881 was molen ‘1’ verongelukt. kostbare restauratie geweest die zich over beeld van een kapitale korenmolen. De Als alles volgens plan verloopt dan wordt lange tijd heeft uitgestrekt. Er is dan ook een molen is een bezoek meer dan waard en de molen zelf volgend jaar gebouwd zodat bedrag van 450.000 gulden mee gemoeid ook voor de fijnproever valt hier nog veel na negentig jaar op deze plaats weer wie - geweest. Het werk is uitgevoerd door Mo - opmerkelijks te zien, dat helaas het bestek ken zullen draaien. lenmakerij Saendijck en dat is in feite in dub - van deze rubriek te buiten gaan. bel opzicht een thuiswedstrijd geweest voor Tijdens de bijeenkomst op 6 oktober werd dit bedrijf aangezien firmant G. Smit in het uitvoerig stilgestaan bij de restauratie door Kap geplaatst op strijkmolen C molenhuis van De Dood woont. ir. J.J. de Zeeuw, dijkgraaf van het water - De Dood is in meer dan een opzicht een schap Geestmerambacht en voorzitter Begin maart 1999 werd strijkmolen C van opmerkelijke molen. Hij moet bij zijn bouw van de provinciale molencommissie. Uiter - de voormalige Raaksmaatboezem onder de grootste Zaanse molen zijn geweest. aard vertolkte de heer C. Knijnenberg, de Alkmaar-Oudorp door brand zwaar be - Met zijn bouwjaar 1656 is hij de oudste nog voorzitter van De Zaansche Molen, ook de schadigd. Begin 2001 werd in de werk - bestaande achtkante baliekorenmolen. vreugde bij het tot stand komen van deze plaats van molenmaker Poland in Broek op Die combinatie van grootte en hoge ou - restauratie. Langedijk de nieuwe kap klaargemaakt. Op vrijdag 28 september werd de vijftien ton zware kap op de molen geplaatst. Dat bebeurde met twee kranen, een van 60 en een van 45 ton. Het bleek namelijk niet mo - gelijk om met nog zwaarder materiaal op het pad bij de molen te komen. De roeden worden in een later stadium gestoken. Vrij - willig molenaar Aggie Fluitman zal de mo - len gaan bewonen en bemalen.

De Zoeker maalt roe af

Op maandag 22 oktober brak omstreek een uur onder het malen de binnenroe van de oliemolen De Zoeker in Zaandam bij de askop af. Volgens De Molens van Noord- Holland is dit nog een Potroe, no. 629. Deze Potroe zou dan uit 1870 of daaromtrent moeten dateren en daarmee tot maan - dag 22 oktober een van de oudste nog werkende Potroeden van Nederland zijn. Deze roe is oorspronkelijk gemaakt voor De Poelsnip van Duyvis en werd na het veron - gelukken van De Zoeker in 1925 in die mo - len gestoken. In de loop van zijn 130-jarig bestaan moet deze roe welhaast meer dan honderdmiljoen omwentelingen heb - De Bleeke Dood, de oudste bestaande Een van de drie windassen voor het ben gemaakt. Afgeschreven was hij ook achtkante baliekorenmolen van Neder - open leggen van de steen. wel, want hij zal nieuw bij Pot een bedrag in land.

280 4de jaargang 2001 nr. 11 MOLENSACTUEEL

Jaarverslag 2000 molenaars ‘De Haas’ in Benthuizen

De Haas in Benthuizen is eigendom van Stichting Molen De Haas waarbij het dage - lijks beheer is toevertrouwd aan de Vereni - ging Benthuizer Molenaars. In de praktijk blijkt dit een zeer efficiënt omgaan met de molen op te leveren die nagenoeg iedere zaterdag van 10.00 tot 16.00 uur draait en te bezoeken is. Verder wordt er ook wel op gewone werkdagen gedraaid afhankelijk van de mogelijkheden van de vrijwillige molenaars. Daarnaast zijn er ook regelma - tig extra activiteiten om en met de molen. De maalploeg voor De Haas bestond in 1999 uit zes leden, terwijl er twee actieve aspirant-leden zijn, molenaars in opleiding. In 2000 was de molen op 92 dagen in be - drijf, in totaal 424 uur. Er wordt daadwerke - lijk gemalen voor de eigen winkel ver koop, terwijl er dankzij de medewerking van Veevoe derbedrijf Van der Bijl uit Koudekerk Zeeuws landjuweel: de korenmolen van Baarland in zijn gloriejaren. nog meer gemalen wordt. In totaal ging het om een vier ton. Er werden ruim 200.000 asomwentelingen gemaakt en de molen werd door zo’n 1400 mensen bezocht. In de molen winkel werd goed 600 kg meel verkocht. De vereniging voert zelf veel onderhoud aan de molen uit, ook in het afgelopen jaar. Een ieder jaar terugkerend fenomeen is de zogenaamde Korenmolenloop tussen de korenmolens van Zoetermeer en Bent - huizen.

Restauratie korenmolen ‘s-Gravenzande duurder

Door allerlei onvoorzien meerwerk valt de restauratie van de korenmolen van ‘s-Gra - venzande ongeveer anderhalve ton duur - der uit. Aanvankelijk was uitgegaan van een bedrag van 1,2 miljoen gulden, nu komt er goed 162.000 gulden bij. De mo - lenstichting legt hiervan 65.000 gulden zelf op tafel, voor het overige doet men een beroep op de gemeente. Daarnaast gaat De molenromp van Baarland in zijn nadagen. de gemeente ook nog eens vier ton uitge - ven aan de inrichting van het molenterrein en andere gewenste voorzieningen. Het terrein krijgt een ‘park- en tuinachtig’ uiter - 1917 werd de molen tot op de luizolder ge - molen werd besloten om de buitenkant lijk. Of dit de sfeer is die bij een bedrijfsmo - sloopt. Dat was niet de eerste brand in zijn schoon metselwerk te laten; zoals voor de len past moet nog blijken. Niet alleen hoog bestaan: ook tussen 1871 en 1901 is hij een oorlog. Nu lijdt de Cadzandse molen aan opgaand geboomte hoeft een molen tot keer uitgebrand of afgebrand. de ‘stenenmolenziekte’: vochtdoorslag. De een ‘tuinkabouter’ te maken. (Zie over dit Het komt er wel op neer dat de molen Stichting Molenbehoud West-Zeeuws- facet van de molenbiotoop De Molenaar waarschijnlijk langer als romp dan als mo - Vlaanderen wil de molen nu weer voorzien 1995-10-72 e.v.) len heeft bestaan. van een witte verflaag in de hoop dat dit Natuurlijk rechtvaardigde de zeer slechte antwoord biedt op het vochtprobleem. toestand van de romp en het gebrek aan Daartoe is toestemming gevraagd aan de Molenromp Baarland gesloopt uitzicht op herstel de sloop, maar daarmee Rijksdienst voor de Monumentenzorg. Die is weer een stuk herkenbare molengeschie - wil daar vooralsnog geen toestemming In het februarinummer van de Molenwe - denis weggevallen in het zo mooie land - voor geven in afwachting van het lopend reld werd al gemeld dat het voortbestaan schap van de ‘Zak’ van Zuid-Beveland. onderzoek naar de bestrijding van vocht - van de romp van de korenmolen van Baar - doorslag (zie Molenwereld 2001-10). land aan een zijden draad hing. Dat is nu niet meer het geval, want de molenromp is Weer een witte molen in inmiddels voor sloop verkocht en in sep - Cadzand? Restauratie van de kap van de tember opgeruimd. De bij de sloop vrijge - Aalburgse molen vrijwel gereed komen ijsselsteentjes zullen elders herge - De romp van molen Nooitgedacht van bruikt worden. Cadzand was tot aan de brand van 1974 De kap van de korenmolen De Twee Ge - De molen van Baarland had veel weg van gewit. Dat was niet altijd zo geweest, van - broeders in Wijk en Aalburg is op het bo - De Hoop in Wemeldinge Na een brand in daar dat bij het herstel van de uitgebrande venwiel na geheel gereed. Om dit moet

4de jaargang 2001 nr. 11 281 MOLENSACTUEEL

letterlijk ruimte ontstaat voor de realisering grond gezet en vervangen door een tijde - van de zagerij. Uiteraard zijn het bestuur en lijk nooddak. de mulders zeer verheugd met deze geste. Vervolgens zal dan, i.v.m. de naderende Burgemeester Daandels, de voorzitter van winter, op zijn vroegst in het komend voor - het comité van aanbeveling, was dan ook jaar de molen ‘in de steigers’ gaan voor onmiddellijk bereid om de acte mede in een grondige opknapbeurt van het met - ontvangst te nemen. Stichting Vrienden selwerk, waarna de rest volgt. Wordt ver - van Holtens molen . volgd dus.

Start restauratie korenmolen Seuntiëns blijft vechten voor Oudemolen Keersopper Molen

De in 1846 gebouwde korenmolen te In 1982 kreeg de heer P. Seuntiëns uit Veld - Oude Molen, toen gemeente Fijnaart, nu hoven vergunning van de toenmalige ge - Moerdijk, werd in september 1967 ontta - meente Riethoven voor de herbouw van keld door molenmaker Piet van Beek uit de Keersopper Watermolen. Dit liep op een Rijnsaterwoude. Met moleneigenaar De drama uit (zie Molenwereld 1999-6-130, 131 De nieuwe kap voor de molen van Lint was afgesproken dat de onttakeling en 2001-4-96). Riethoven ging op in Berge - Wijk en Aalburg in opbouw bij de met gesloten beurzen zou geschieden. Zo ijk. De nieuwe gemeente wilde niet mee - werkplaats van de Gebr. Straver in nam Van Beek al het binnenwerk, inclusief werken aan de herbouw van de molen Almkerk (foto C. van Rijthoven). het bovenwiel mee en bleef in Oudemolen waarvoor de vergunning inmiddels in 1991 een kale romp met kap staan (Kan iemand ingetrokken was. Seuntiëns zette toch door, ons inlichten over de lotgevallen van deze waarna de inmiddels gestorte molenfun - onderdelen?). In 1993 kocht het echtpaar dering in april 2000 met bestuursdwang nog een nieuwe voering en twee velgstuk - P. Groenewoud de molen met het huis van werd verwijderd. Het belangrijkste argu - ken gemaakt worden. Ook moet er een familie De Lint. Daarna vonden de familie ment tegen de reconstructie was de lig - geheel nieuwe gang kammen worden ge - Groenewoud en Brabantse molenliefheb - ging van de molen binnen de stankkcirkel stoken. Het is de bedoeling dat de kap in bers elkaar om tot restauratie van de mo - van een naburige varkenshouder. Wie zijn geheel vervoerd gaat worden vanaf len te komen. Dit leidde tot de oprichting denkt dat Seuntiëns zich door de treurige de werkplaats van de Gebr. Straver aan de van de Stichting De Oude Molen die in gebeurtenissen uit het veld heeft laten Provincialeweg-Zuid in Almkerk naar de 2000 de molen in eigendom verkreeg. In - slaan heeft het mis. Vorige maand heeft hij molen op de Maasdijk in Wijk en Aalburg. middels was ook de papierwinkel in gang opnieuw de aanvraag voor een bouwver - Maar wanneer is nog niet bekend, omdat gebracht voor de restauratie, zoals vergu - gunning voor de reconstructie van de de rest van het kruiwerk, zoals de keerkuip, ningen en subsidieaanvragen. Op dit mo - Keersopper Molen ingediend. Aangezien kruivloer en houten rollen eigenlijk ook ge - ment zijn al formaliteiten afgerond en is op - het gesternte nog precies hetzelfde is als bij heel vernieuwd zouden moeten worden. dracht gegeven voor de restauratie gege - de vorige aanvraag is de kans op een ver - ven aan molenmaker John de Jong uit gunning niet groot. Aan de andere kant Veldhoven. Deze restauratie zal in delen zouden er heel wat gemeenten zijn die zich Realisering houtzaagfunctie van worden uitgevoerd en onder het voorbe - in hun handen zouden knijpen bij een der - Holtens molen Deurne in stroom - houd dat de financiën het toelaten. gelijk particulier initiatief. Hopelijk komt men versnelling Op zaterdag 3 november heeft de officiële er daarom nu wel uit. start van de restauratie plaatsgevonden. Op vrijdag 21 september 01 heeft de direc - De kap van de molen is met een (gespon - teur van houthandel Holten in Deurne, dhr. sorde) kraan van de firma Heeren op de Schilderij gevonden van voor - Gerard van Calis, een stuk grond geschon - ganger korenmolen Ulvenhout ken aan de stichting Holtens molen. Dit ge - beurde symbolisch door de aanbieding De Korenbloem aan de Molenstraat in Ul - van de schenkingsakte aan de voorzitter venhout is met zijn bouwjaar 1909 een be - van het comité van aanbeveling van de trekkelijk jonge molen. Daarvoor stond er molen, burgemeester Daandels en aan de een standerdmolen die met het bijbeho - voorzitter van de stichting Holtens molen rende woonhuis in de nacht van 7 op 8 dhr. v.d. Boomen. maart 1909 afbrandde. Tot voor kort was er Reeds geruime tijd ontwikkelt het bestuur van deze standerdmolen geen afbeelding van Holtens molen samen met de mulders bekend. Kort geleden ontmoette mole - plannen om naast de reeds bestaande naarszoon Theo van der Westerlaken een functies van graan malen en olieslaan ook oud-inwoner van Ulvenhout die hem ver - de laatste ontbrekende functie, namelijk telde dat hij een oud schilderij had met een houtzagen op windkracht aan de molen molen waarvan zijn vader altijd zei dat het toe te voegen. Hiermee wordt de molen de molen van Ulvenhout was. Volgens dan een in Europa uniek museum van klein - klopte dit niet, want De Korenbloem is een schalige industrie uit de vorige eeuw. stenen molen en die op het schilderij is van Een grote handicap voor de realisering van hout. De zaak was snel kortgesloten: Het is deze plannen vormde het ontbreken van de houten voorganger van de bestaande voldoende ruimte om de houtzagerij te Korenbloem. Deze molen stond oorspron - kunnen bouwen. De molenbelt stond n.l. kelijk als de Vossenbergse Molen op de pal tegen de werkplaats van houthandel Goudberg bij Strijbeek. Door de Belgische Holten. Opstand in 1830 verloor de molen een Kortgeleden besloot directeur Van Calis groot deel van zijn klanten, want hij kwam echter tot een forse modernisering van zijn tegen de grens erg excentrisch te staan. bedrijf. Een van de onderdelen hiervan Om die reden verplaatste molenaar Frans vormde de sloop van de oude werkplaats. Diels de molen in 1835 naar de Molenstraat In dit kader besloot Van Calis een stuk in Ulvenhout, waar hij het tot de brand van grond te schenken aan de molen, zodat er De molen van Oudemolen in 1973. 1909 uithield.

282 4de jaargang 2001 nr. 11 MOLENSACTUEEL

Toch teruggave BTW herbouw ontwikkeling in een notendop zien. Voor ie - len van foto’s en boeken daarvan; als - Nooitgedagt Woudrichem mand die eens verder wil kijken dan zijn mede het maken van pentekeningen en molenneus lang is, gaat hier toch een heel aquarellen, zo zijn ook van hier uit de regio De herbouw van de korenmolen Nooitge - andere wereld open; enerzijds in verbin - exemplaren te bewonderen. dagt in Woudrichem is een heel mooi voor - ding met de molens van weleer, anderzijds Deze tentoonstelling is door het bestuur ge - beeld van een geslaagde reconstructie in de ontwikkeling naar de moderne indus - kozen, omdat zij deze prachtige collectie van een verdwenen molen. In 1996 was de triële samenleving. ‘De Zaan van de mo - graag aan het grote publiek wil laten zien. op 21 april 1945 opgeblazen korenmolen lens’ is weergaloos, de Zaan van de fabrie - Verder is er in het museum nog te zien de van Woudrichem herbouwd. Aan die her - ken eigenlijk ook, maar wat een hemels - tentoonstelling van de droogmakerijen bouw hing uiteraard een flink prijskaartje breed verschil. rond de Rotte met de vele molens die hier van een bedrag van met zes nullen, uiter - Een collectie speelgoedstoommachines ooit gestaan hebben. aard voor de komma. Van dit prijskaartje met hun toebehoren laat een andere kant De tentoonstelling is geopend op dinsdag - eiste de Staat der Nederlanden een flink van de ‘verstoming’ zien. avond 27 november van 19.00 tot 21 uur en deel op in de vorm van BTW. Nu zijn er con - Ter gelegenheid van de tentoonstelling op zaterdag 15 december van 13.30 uur structies mogelijk waardoor het mogelijk is werd een brochure van 12 pagina’s in vier - tot 16.00 uur. Historisch centrum ‘Ons Verle - om de BTW terug te vorderen. Dat is volko - kleurendruk uitgebracht, De ‘verstoming’ den’ is gevestigd aan Tweemanspolder 15 men legaal en ook in Woudrichem was van het Zaanse windmolenbedrijf. Deze in Zevenhuizen. men die weg ingeslagen. De belasting - brochure is tegen de prijs van ƒ 10,- voor le - dienst Dordrecht ging hier mee akkoord, den en ƒ 15,- voor niet-leden van De Zaan - maar de belastingdienst Breda, waar men sche Molen verkrijgbaar bij het Molenmu - In ‘t kort na een grenswijziging onder raakte, niet. seum. (zie Molenwereld 2000-1-6). De Stichting G Gedeputeerde Staten van Groningen Nooitgedagt, de eigenaar van de Woer - hebben 11.000 gulden beschikbaar ge - kumse molen protesteerde tegen deze Tentoonstelling Jan Lunenburg in steld aan de Molenstichting Oldambt voor gang van zaken en wilde de terugontvan - Zevenhuizen het herstel van het gevlucht - met name de gen BTW niet weer retourneren richting fis - kleppen - van de molen De Dellen bij cus. Het gerechtshof in ‘s-Hertogenbosch Zaterdag 27 oktober heeft in het Historisch Nieuw-Scheemda . heeft op 21 augustus 2001 uitspraak ge - Centrum ‘Ons Verleden’ te Zevenhuizen G Sinds kort staat De Jonge Jan in Uithuizen daan en bepaald dat de Stichting de BTW weer een nieuwe tentoonstelling het dag - ‘s avonds tot elf uur in het volle licht van vier niet terug hoeft te betalen. Het ging om licht gezien. Het betreft een nieuwe opstel - schijnwerpers. Het is het resultaat van een een bedrag van 185.000 gulden en dat is ling van de tentoonstelling van Jan C. Lu - suggestie die vrijwillig molenaar Ben Pop - niet mis. Uiteraard durfde het stichtingsbe - nenburg. Dit keer is het werk wat direct van pen deed bij een bezoek van het college stuur met het terugontvangen bedrag han - ‘zijn’ hand is gekomen, en wel een deel van Eemsmond. gende de uitspraak niets te doen. Nu de van door hem zelf gemaakte pentekenin - G Korenmolen De Vlijt in Diever moet her - kou van de lucht is wil het stichtingsbestuur gen en aquarellen die hij heeft gemaakt in stel ondergaan. Dit betreft hoofdzakelijk de met dit geld in de molen investeren. de jaren 1960 tot 1990. bij de restauratie in 1980 aangebrachte Jan C. Lunenburg is in de ‘molenwereld’ in fokken die in slechte staat verkeren. Met en rond Zevenhuizen-Moerkapelle geen het herstel is een bedrag van ruim 20.000 Inbedrijfstelling Janssenmolen in onbekende geweest, temeer omdat hij in gulden gemoeid. Oirsbeek de oorlogsjaren veel tijd heeft doorge - G Oud-journalist P.R. van der Molen heeft bracht op de molens langs de Rotte. Zijn een brochure samengesteld over de Twic - Op zaterdag 6 oktober stelde burgemees - grote passie was molens en het verzame - kelse zaagmolen bij Delden . De brochure is ter F. Beckers van de gemeente Schinnen de Janssenmolen in Oirsbeek weer in be - drijf. De molen is niet alleen gerestaureerd, maar er zijn ook aanpassingen aange - bracht ter vergroting van de belevings - waarde voor het publiek. Zo is er een trap - lift gemaakt voor rolstoelgebruikers en is de bestrating aangepast. Ook zijn er enige zit - banken bij de molen geplaatst. Een infor - matiebord en brochures moeten de be - langstelling voor de molen vergroten. Wel hoopt vrijwillig molenaar Schols dat er nog enige bomen bij de molen zullen verdwij - nen zodat de windbelemmering minder wordt.

‘Stoom aan de Zaan’

Tot 25 november loopt er in het Molenmu - seum in Koog a/d Zaan een tentoonstelling hoe stoommachines in de Zaanstreek de rol van de windmolens overnamen. Dit pro - ces is heel erg ingrijpend geweest: tech - nisch, economisch en sociaal. Molens maakten plaats voor fabrieken; aanvanke - lijk nog als het ware ‘molens met stoomma - chines’, later als grote industriële com - plexen die in niets meer herinnerden aan de molens van weleer dan hooguit de grondstof en het product. ‘Stoom aan de Uitzicht vanuit de kap van de bovenmolen van de Tweemanspolder tijdens de inun - Zaan’ laat in foto’s en documenten deze datie in de oorlog. Fragment van een tekening van Jan Lunenburg.

4de jaargang 2001 nr. 11 283 MOLENSACTUEEL voor ƒ 3,95 verkrijgbaar bij deze gewezen G Op maandag 15 oktober is de stomp van G Op 26 september werd de nieuwe kap molen, nu zagerij. molen 4 van de Binnenwegsepolder aan op de molen De Grenswachter in Luyksge - G Al meer dan tien jaar wordt er gepraat de Achterlaan onder de Kruisweg, ge - stel geplaatst. Deze molen wordt gerestau - over restauratie van de in augustus 1960 meente Bleiswijk , geheel gesloopt in ver - reerd door molenmaker Coppes uit Berg - onttakelde korenmolen van Massier bij band met de aanleg van de HSL. Op de haren. Er moet nog veel werk gebeuren en Nieuwleusen . Veel schot zit daar niet in, geschiedenis van deze polder, de molen daarom is de opening pas gepland op Na - maar het verval gaat wËl verder. De ge - en diens sloop hopen we in een volgend tionale Molendag 2002. meente heeft nu overleg gevoerd met de nummer uitvoerig terug te komen. familie Massier om nog verder verval te G De provincie Zuid-Holland heeft geld be - voorkomen. schikbaar gesteld voor de restauratie van Molenkalender G De gemeente Nunspeet heeft de restau - de vervallen korenmolen van Oostvoorne , ratie van de vervallen korenmolen van El - een der laatste crepeergevallen onder de 10 november: Molendag Tielerwaard. speet toch weer op de begroting gezet, molens in Zuid-Holland. Het gaat om een 10 maart: Molendag Land van Cuijk. ondanks dat men tot op heden nog niet tot bedrag van 467.756 gulden, verspreid over overeenstemming is kunnen komen met de drie jaar. eigenaar. G De molenmakers zijn aan het werk ge - Tentoonstellingen G De opbouw van de molen van de Eters - weest op de molens van de Tweemanspol - heimer Braakpolder bij Etersheim verloopt der onder Zevenhuizen . Molen No. 1 heeft 16 februari - 31 december 2001: ‘Wind/- voorspoedig. De nieuwe kap ligt naast het wwn nieuwe korte schoor gekregen, molen Kracht/Metingen’ in museummolen De achtkant. 2 een nieuw buikstuk in de vang, terwijl Re - Nieuwe Palmboom, Noordvest 34, Schie - G Woensdag 17 oktober kreeg de Twuyver - nofors/Conserduc de voeghouten aan dam. molen bij Sint Pancras in het kader van een molen No. 3 heeft aangestort. 8 september - 25 november 2001: Expositie restauratie een nieuwe windpeluw. Tevens G Op verzoek van de Vereniging De ‘Stoom aan de Zaan’ in het Molenmuseum zijn de roeden gestoken. Als alles volgens Zeeuwse Molen is in het bestemmingsplan te Koog a/d Zaan. plan verloopt dan is de molen over een voor Krabbendijke in de molenbescher - vanaf 27 oktober 2001: Werk van Jan Lu - jaar weer klaar. mingszone een maximale beplantings - nenburg in het Historisch Centrum Ons Ver - G Het waterschap De Oude Rijnstromen hoogte opgenomen. leden te Zevenhuizen. heeft in september 75.000 gulden beschik - G De gemeente Reimerswaal heeft 50.000 baar gesteld voor herstel van de Putmolen gulden uitgetrokken voor een opknap - bij Aarlanderveen . Aan de molen is sinds beurt van de molen van Rilland-Bath. De het voorjaar gewerkt en hij is ook alweer in molen wordt voorzien van een speciale bedrijf. Maar er moet nog meer gebeuren. witte verflaag die de molen ook moet be - De totale kosten voor het werk aan de mo - schermen tegen inwateren, want daar len bedragen 150.000 gulden. heeft ook deze molen last van.

De oude romp en de nieuwe kap voor de molen van de Etersheimer Braakpolder; links de waterloop in wording (foto H. van Steenbergen).

284 4de jaargang 2001 nr. 11 Zoeker

De ‘Zoeker’ uit het oktobernummer, de Noord-Hollandse weidemolen, heeft geen reactie opgeleverd. Hierbij plaatsen we een nieuwe, een tijdschriftfoto welke vol - gens het onderschrift een molen van de polder Herwijnen zou zijn. Dit is naar alle waarschijnlijkheid niet het geval. Welke molen is het dan wel? Let op de merkwaardige plaats van de voorwaterloop.

Reacties a.u.b. te richten aan de redactie van de Molen - wereld, Moerdijkstraat 39, 2751 BE Moerkapelle, fax 079- 5931303, e-mail [email protected]

‘t Betere Werk

Middeleeuwse windmolens en de euro Bij de bespreking van Windmill Technology in Flan - ders in the 14 th and 15 th century is een niet onbe - langrijk detail weggevallen bij de vermelding van de prijs, namelijk de munteenheid. De prijs ‘16,-‘ be - treft geen guldens maar euro .

jsb .

4de jaargang 2001 nr. 11 285 MOLENSACTUEEL

GRENS grensprovincies wellicht veel interes - santer dan molens aan de andere kant MOLENS van Nederland. Bovendien hopen wij zo bij te dragen tot een stuk blikveld - verruiming want in de genoemde lan - den gebeurt er op molengebied heel erg veel, zoveel dat je soms het gevoel bekruipt dat Nederland op molenge - In deze rubriek wil de redactie nieuws bied links en rechts wordt ingehaald. Zo op nemen van molens tot pakweg 100 deelde Harmannus Noot mee dat in km over de grens. De molens net over Oost-Friesland sinds 1988 niet minder de grens in België en Duitsland zijn voor dan 28 rompen en stompen in ere zijn de inwoners van de Nederlandse hersteld!

Jubileum in Bagband tijd goed onderhouden heeft. Zo werd in 1988 de molen nog gerestaureerd. Toch Bagband ligt vijftien kilometer ten zuid - werd de last van de molen voor deze fa - oosten van Aurich. Bij dit dorp staat naar milie te zwaar en nadat kort na de restau - Oostfriese bergrippen een vrij kleine, ratie van 1988 de molen bij zware stormen maar wel oude molen, gebouwd in 1812. beschadigd was, zag zij financieel geen De molen is eigenlijk altijd eigendom ge - kans meer om de molen ook in de toe - weest van de familie Bohlen die hem al - komst goed te blijven onderhouden. Op initiatief van de plaatselijke burgemeester Albert Kroon werd in 1991 een molenver - eniging in het leven geroepen die in sa - menwerking met de gemeente de molen beheert. De vereniging organiseert maal- en bakdagen en stelt de molen open voor bezichtiging. De molen ziet er uit om door een ringetje te halen en heeft zelfs de verdwenen zelfzwichting weer terug - gekregen. Op zaterdag 29 september De molen van Warsingsfehn zoals die werd het tienjarig bestaan van de vereni - er in 1976 bij stond. ging gevierd, waarbij Albert Kroon de ge - schiedenis van de molen uiteen zette.

1886. Helaas is deze forse molen in 1967 Windroosherstel voor Westgaster onttakeld tot een kale romp met kap en Mühle in Norden as. In 1988 werd er een plaatselijke molen - vereniging in het leven geroepen die zich De Westgaster Mühle in Norden is een het lot van deze molen aantrok. In 1991 prachtige molen die met zijn molenaars - werd de kap gerenoveerd. De kosten er - huis een indrukwekkend complex vormt. van, 40.000 mark, kwamen geheel uit par - De molen heeft een week of zes zijn wind - ticuliere middelen. In 1996 kreeg de molen roos moeten missen wegens vernieuwing weer een balie en werden de plaatijzeren van de windroosbok. Op 4 oktober kreeg silo’s naast de molen verplaatst; Kosten de molen zijn windroos terug en kan de 160.000 mark. Monumentenzorg, de ge - molen weer draaien. De kosten van de meente en het Amt für Agrarstruktur droe - operatie bedroegen een kleine 20.000 gen hierin bij. In 2000 werd de nieuwe DM. De kosten kwamen voor een derde windroos geplaatst, die de kap nu al op de voor rekening van eigenaar Gerhard wind houdt, ook al ontbreekt het gevlucht. Campen, een derde voor rekening van In september zegde minister Uwe Bartels de molenvereniging en een derde voor van Nedersaksen geld toe en dat deed rekening van de zogenaamde Mühlen - ook het Lottogesellschaft. In combinatie pool, een samenverwerkingsverband van met de bijdragen van de gemeente en de de Landkreis Aurich en de gemeenten in molenvereniging moet het mogelijk zijn om de Landkreis. niet alleen de kap, maar ook de wieken te laten draaien. Daarmee is de molenvereniging nog niet Rehabilitatie voor korenmolen waar men zijn wil. Op het verlanglijstje van Warsingsfehn staat nog het vervangen van de golfpla - ten rompbedekking door riet en het weer Het landschap van Warsingsfehn, onge - op de wind kunnen malen met een kop - veer tien kilometer ten noordoosten van pel stenen. Leer doet sterk denken aan dat van de De molen wordt nog steeds gebruikt door veenkoloniën. Aan een voor dit gebied zo molenaar Frerich Bohlen, die er een vee - typische vaarten staat de korenmolen van voederbedrijf annex fouragehandel heeft De molen van Bagband in augustus Warsingsfehn, de laatste molen van de ge - en met zijn vrouw Gisela een winkel met 1972: met spruiten en windroos. meente Moormerland en gebouwd in ecologische producten drijft.

286 4de jaargang 2001 nr. 11 MOLENSACTUEEL

molen. De bedrijfsgebouwen aan de mo - len kregen een woon- of kantoorfunctie. In 1999 werd op de onderbouw weer een achtkant gezet. Dat was afkomstig van de molen Ihlienworth bij Cuxhafen die al sinds 1961 buiten bedrijf en onttakeld was. In verband met de aanwezigheid van de bijgebouwen moest de onderbouw enige meters verhoogd worden, zodat de on - derbouw nu een verdieping hoger werd. Daarmee wordt de Westeraccumer mo - len volgens Poppinga de hoogste van Oost- Friesland en onttroont de ‘rivalen’ in Aurich en Hagen. Op 14 september is nu de kap op de molen geplaatst. Het hoeft geen betoog, dat deze grote molen het open landschap achter de Waddenkust zal beheersen.

De molen van Wes - teraccum als meel - Spectaculair molenherstel in fabriek in 1977. Westeraccum

In 1872 werd in Westeraccum een grote korenmolen gebouwd die in 1916 af - brandde. In de stomp werd nu een meel - fabriek ingericht die tot 1980 in bedrijf was. Na het faillisement van molenaar Zimmermann werd de Raiffeisenbank van Werdum de eigenaar van het molenres - tant. Na jarenlang vergeefs naar een nieuwe eigenaar gezocht te hebben vond men die uiteindelijk in 1990 in de persoon van Onno Poppinga uit Dornum. Poppinga zette zich met grote moed en Het achtkant uit Ihlienworth kant en klaar voor de molen veel energie in voor de herbouw van de in Westeraccum (foto H. Redinius, coll. H. Noot).

4de jaargang 2001 nr. 11 287

Portret HOOG- HOGER -HOOGST

J.S. Bakker

De Arend: van hoogste vlucht tot diepste val (1)

De kwestie van de grootste De Arend spiegelt zich in de Schiedamsevest. Het gebouw achter de molen is de ‘Gemeentelijke Wasch-, Bad- en Zweminrichting’ (het witte deel in de vest is het molen is betrekkelijk zwembad). De twee panden erachter zullen, gelet op de bouwstijl, wel een brande - onomstreden: daarvoor moet rijachtergrond hebben gekend. Uiterst rechts een duiker die de Schiedamsevest met de Zalmhaven verbindt. De straat die men rechts inkijkt (met het koetsje) is het je in Schiedam zijn. Vasteland/Westzeedijk. Van al deze gebouwen is geen steen op de andere gelaten Onttroning dreigt door (foto collectie gemeentearchief Rotterdam). herstel van de in 1929 onttakelde molen De Hoop in Princenhage bij Breda. Al sedert jaren koester ik de gedachte dat veronderstelling, te meer daar de vlucht een paar Rotterdamse molens plus moge - bekend is. Op 10 juli 1891 is voor deze mo - Deze molen is inderdaad lijk een Amsterdamse het winnen van de len namelijk bij Pot een binnenroe besteld molen van Princenhage. Zo vertelde mole - met een lengte van 96 voet (27,18 m). Deze tientallen jaren de naar Arie Kluit (1900-1971) van De Noord op kreeg nummer 1714. Op 6 augustus 1900 hoogste geweest. het Oostplein in Rotterdam dat de molen werd een buitenroe besteld, 27,25 m lang De Hoop op de Coolsingel (op de plaats (no. 1875) De Hoop was in vlucht dus een Of is dit een kwestie van waar nu de beurs staat) nog een zolder ho - meter kleiner dan De Noord, maar won het overleven maar niet van ger was dan De Noord. De baliehoogte ruimschoots in baliehoogte. De wiektop van van laatstgenoemde, in 1954 afgebrande De Hoop bevond zich dus 49 m boven het bouw geweest? molen, was volgens een opmetingsteke - plaveisel van de Coolsingel! Pas door de ning uit 1943 16,20 m bij een vlucht van sloop van De Hoop in 1920 kon de molen 28,24 m. Dit betekent dat de baliehoogte van Princenhage de hoogste worden: balie van De Hoop in de buurt van de 21 m moet 20,54 m, top van de wiek 47,10 m boven hebben gelegen. Foto’s bevestigen die straatniveau. Als hoogte molen van Neder -

4de jaargang 2001 nr. 11 PLAATS MOLEN BALIE VLUCHT TOTAAL Begin Eind De hoogste molen, een kwestie van overleven (tekening Bas Koster). Rotterdam Arend 25,50 27,50 53 1798? 1891 Rotterdam Hoop 22,62 27,25 50 1891 1920 Princenhage Hoop 20,54 27,00 47 1920 1929 Schiedam Noord/Vrijheid 18,20 26,60 45 1929 heden

land nu geldt volgens Het Nederlandse Mo - m. Dit is te weinig. Dankzij de bewaard ge - lenbestand De Noord in Schiedam met bleven gegevens van Pot weten we dat 18,20 m balie en 26,60 m vlucht, totaal 45 de vlucht 27,46 m is geweest. De wiektop m, hooguit enkele tientallen centimeters van deze molen lag dus meer dan vijftig meer dan zijn Rotterdamse naamgenoot. meter boven straatniveau! Wie het langste leeft heeft alles! Bas Koster en schrijver dezes besloten de De ijverige Rotterdammers hebben met de handen ineen te slaan om de tekening van sloop van De Hoop in 1920 de op dat mo - De Arend aan te kleden met zijn geschie - ment grootste molen ter wereld om zeep denis; het gaat immers om (hoogstwaar - geholpen. De grootste haven zal meer schijnlijk) de hoogste molen ter wereld, al - perspectief geboden hebben. hoewel er in het Rotterdamse ook nog po - tentiële concurrenten zijn, als is beter te spreken van zijn geweest. De Hoop noem - Hoger, hoogst den we al, maar zijn buurmolens, De Pelik - aan en De Oranjeboom waren evenmin Het is echter zeer de vraag of De Hoop verre van kleine jongens zoals bijvoorbeeld vanaf de bouw in 1736 recordhouder was. uit tekeningen van Gerrit Groenewegen Op basis van een foto, de enig bekende, is blijkt, de achttiende-eeuwse scheepstim - de veronderstelling aannemelijk dat de merman die niet alleen schepen, maar ook moutmolen De Arend bij de Schiedamse poort nog hoger is geweest. Niet zo lang geleden kwam tekenaar en molenliefhebber Bas Koster ook tot de con - clusie dat De Arend wel eens de hoogste Molen De Noord op het Oostplein met van Nederland zou kunnen zijn geweest, rechts de Goudsesingel omstreeks 1935. een overtuiging die schrijver dezes deelde. De Noord had zijn grote hoogte niet Hij werkte aan een reconstructietekening in een keer gekregen. Hij was in de en had berekend dat de baliehoogte van loop van zijn bestaan aanmerkelijk ver - De Arend 23 m moet zijn geweest, bij een hoogd. Het raam met de halfronde af - breedte aan de basis van niet minder dan sluiting net onder de balieschoren was 14 m. Koster berekent de vlucht op 26,60 oorspronkelijk een baliedeur!

290 4de jaargang 2001 nr. 11 ning is dus groot en dat maakt het extra Stapje verder moeilijk om echt iets zinnigs te zeggen. Gelukkig zijn er nog twee harde feiten, zon - Het perspectief is en blijft de grote spelbre - der welk het onmogelijk zou zijn om de ker. Tien meter er naast zitten is niet denk - hoogte van deze reus onder de reuzen te baar, maar één of twee meter zoveel te achterhalen: meer. Nu maakt dat waarschijnlijk niet uit Dankzij het feit dat eigenaar Van Elsen op voor de faam van De Arend als hoogste de valreep nog een roe bij Pot bestelde molen ter wereld, een roem die hij overi - weten we de vlucht precies: 27,46 m gens pas 110 jaar na zijn verscheiden krijgt. En verder was de raad van de stad Rotter - Zou het daarom niet mogelijk zijn om nog dam zo vriendelijk om in haar resolutiën - wat verfijning aan te brengen in het onder - boek vast te leggen hoe wijd de molen op zoek naar de hoogte van De Arend? de begane grond buitenwerks moest zijn: Nu is het zo, dat, in tegenstelling tot het - 50 voet. Nu hanteerde men toen de Rijn - geen velen denken, dat de groei van de landse voet van 0,314 m. Daarom moet De hedendaags kennis niet zozeer is te danken Arend aan de basis 15,70 m wijd zijn ge - aan toegenomen IQ maar meer aan het weest. mogen voortborduren op de wetenschap Dat is alles. Verder zullen we het hoofdza - van eerdere generaties. Kortom, uw en mijn kelijk met die met bloed gevoede harde zeventiende en achttiende eeuwse voor - schijf moeten doen plus nog wat hulpmid - ouders waren niet dommer dan u of ik. An - delen in het verlengde hiervan. ders gezegd; ook zij zijn uitgegaan van heel Op de afdruk van de foto die ik van De rationele uitgangspunten, ook voor de Arend heb gebruikt is de basis van 50 voet bouw van molens. Zo zal men voor de ba - teruggebracht tot 34 mm. Wanneer er door sismaten van een molen - en zeker van zo’n het perspectief geen vertekening zou zijn grote - zijn uitgegaan van ‘mooie’ getallen, dan zou, op grond van diezelfde foto de omdat dit nu eenmaal makkelijk werkt. baliehoogte (15,70 : 0,034) x 0,052 = 24,01 m Zo is het bekend dat de romp van de Aeo - geweest. Dat moet vanwege het perspec - lus in Vlaardingen volgens het bestek tach - tief (wat ver weg is lijkt kleiner) meer ge - tig voet uit de vloer moet zijn. De voorge - weest zijn; de foto geeft immers de schijn - schreven wijdte voor de ‘toren’ van De bare werkelijkheid. Arend - vijftig voet - wijst in diezelfde rich - Nu wordt er voor perspectiefcorrectie wel ting. De ashoogte van deze molen moet De Hoop aan de Coolsingel was een met een waarde van 7% gewerkt. Nu is dat volgens de hierboven gevonden waarde andere enorme Rotterdamse stadsmo - natte vingerwerk, maar er rest niet veel an - 39,25 m zijn geweest. De afstand tussen de len. Men is druk bezig met het dem - ders. De baliehoogte zou dan 25,69 m zijn as en de bovenkant van het metselwerk pen van het laatste stuk van de Cool - geweest. Dat is ongelooflijk hoog, zo’n ze - van de romp zal circa twee meter hebben singel. Het betekent ook dat de molen ven meter meter meer dan de Schiedamse bedragen. De stenen romp moet dan on - bezig is met het malen van zijn laatste molens die nu als de hoogte ter wereld gel - geveer 37,25 m hoog zijn geweest. Als we eindjes. In 1920 werd hij na een lang - den! bedenken dat 120 voet 37,68 m is dan mag durig onteigeningsproces in opdracht Met de vlucht van de foto kunnen we niets heel gevoeglijk worden aangenomen dat van de gemeente Rotterdam gesloopt beginnen, omdat de vertekening door het voor de romp van De Arend is uitgegaan door een combinatie van molenslopers: perspectief enorm is. Gelukkig weten we van een hoogte van 120 voet van uit de Gebr. De Boer, Gebr. M.J. & W. Breed - die precies 27,46 m, zodat de totale vloer, zoals men bij de Aeolus is uitgegaan veld en S. de Waard uit Hendrik-Ido- hoogte ruim 53 m moet hebben bedragen! van 80 voet. De romp van De Arend was Ambacht: de drie grootste molenslo - pers van Nederland! De Hoop had niet minder dan zes koppel stenen en drie builen! Op 28 mei werd met de sloop begonnen.

zijn stad met een griezelig perfecte precisie heeft weergegeven. En dan is er nog De Stenen Molen in Am - sterdam... De aloude controverse Rotter - dam-Amsterdam mocht eens niet mee - spelen.

De foto

Er is eigenlijk maar één foto van de Rotter - damse moutmolen De Arend bekend, zij het in twee varianten omdat de plaats van de erop staande mensen verschilt. Nu is een foto toch een ongelukkig hulpmiddel om de hoogte van een molen te bepalen, omdat de wetten van het perspectief zor - gen voor een - soms heel erg grote - verte - kening van de werkelijkheid. Als de foto op grote afstand genomen is dan is die verte - De Hoop in Princenhage, waarvan de onttakelde romp wacht op herstel, was van kening minimaal. Op die enige foto van De 1920 tot 1929 de hoogste molen van Nederland. Als het aan de eigenaar ligt dan Arend ‘valt hij erg achterover’. De verteke - wordt hij het binnenkort weer.

4de jaargang 2001 nr. 11 291 Bas Koster heeft inmiddels een plan ge - maakt voor de reconstructie van De Ka - meel in Schiedam (zie Molenwereld 1999- 11). Ook deze maten zijn volledig inpasbaar in het voetensysteem. Hij is daarbij uitge - gaan van een (historische!) diameter van 9,2 m Dat komt weer uitstekend overeen met 30 voet (9,42 m in Rijnlandse voeten. Voor de romphoogte is de afwijking nog minder. Koster geeft 25 m, 80 voet is 25,12 m. De vlucht van de Schiedamse molens laat zich trouwens ook heel simpel herleiden tot een ‘mooie’ voetmaat: 26,60 m komt vrij - wel overeen met 85 voet (26,69 m). In De Kyck over den Dyck zien we een va - riant van een mooie voetmaat. Die op de begane grond ook veertig voet, alleen niet buitenwerks, maar binnenwerks en niet vanuit de vloer, maar op de plaats waar de romp ‘uit de fundering komt’. Dat maakt voor het ‘principe van de mooie maten’ niets uit. Het is zo, dat zelfs nu, na alle ver - zakkingen en werkzaamheden, de molen - romp 90 voet is, op minder dan 2 cm na... Met andere woorden: hij past helemaal in de familie, met complimenten aan de ar - chitect bij de laatste restauratie, die waar - schijnlijk niet van die voetmaat is uitge - Reconstructietekening van De Kameel gaan. Fingerspitzengefühl heet zoiets. in Schiedam door Bas Koster. Deze in Zo weinig foto’s als er van De Arend zijn, zo - 1715 gebouwde molen behoorde tot de veel zijn er aan De Hoop op de Coolsingel. eerste generatie brandersmolens. Hij Aangezien van deze molen de vlucht be - was aanmerkelijk kleiner dan de latere kend is kunnen we dankzij die vele foto’s generaties Schiedamse moutmolens. De hier goed gaan rekenen. Om een lang ver - molen werd in 1865 door storm zeer De Noord in Schiedam is nu de hoog - zwaar beschadigd, waarna de romp in ste molen van Nederland, maar evenals 1868 werd gesloopt. Er zijn plannen de molen van Princenhage is hij ‘er een om de molen op het Doelenplein te tijd tussen tussenuit geweest’, want van reconstrueren. 1937 tot 1962 stond hij er ook als een kale romp bij. Tussen 1937 en 1962 nam buurmolen De Vrijheid de hon - neurs waar. Het verschil in hoogte tus - sen beide molens is minimaal. haal kort te maken: de romphoogte is waarschijnlijk 110 voet of 34,5 m geweest. De berekende baliehoogte komt op 22,62 m. Dit stemt redelijk overeen met de aan - dus anderhalf keer zo hoog als die van De vankelijk geschatte maat van 21, 22 m. En Aeolus... 22,6 m komt redelijk overeen met 70 voet: De baliehoogte van De Arend moet dus 21,98 m). Voor de wijdte van de molen aan iets meer dan 25 m zijn geweest uitgaande de basis komen we op basis van foto’s tot van een romphoogte van 120 voet. Het een berekende diameter van 12,35 m, ter - zou weer mooi uit komen: 80 voet balie is 80 wijl 40 voet 12,56 m is. Als men zich daarbij x 0,312 = 24,12 m. Het sluit trouwens boven - realiseert dat de vermenigvuldigingsfactor dien nog eens makkelijk aan bij een mole - vanuit de foto zo rond de 900 is dan mag naarsuitdrukking die je tot in de vorige men over een zo miniem verschil niet val - eeuw kon horen: ‘Die of die molen heeft len! zoveel voet balie (of stelling).’ Natuurlijk geeft dit alles geen absolute ze - kerheid. Daarvoor zijn de marges te groot en is het beschikbare feitenmateriaal te Molens in mooie maten mager. Het zou mooi zijn dat er hier of daar een bestek of een bouwtekening van een Het klinkt allemaal heel erg aannemelijk, der genoemde molens bewaard zou zijn. maar het ritselt van de veronderstellingen. Wat dat betreft is het helaas met de be - Het zou mooi zijn als er wat meer zekerheid drijfsmolens droevig gesteld. was. Die is er inderdaad. Zo is De Palmboom In het verlengde hiervan kun je nog meer in Schiedam aan de basis 12,25 m breed. In afvragen. Heeft men zich voor de indeling Schiedam gebruikte men toen ook de Rijn - in zolders ook aan ‘redelijke’ voetmaten landse voet: 40 voet komt dan overeen met De Aeolus in Vlaardingen: bestekteke - gehouden? 12,56 m. Het verschil is dermate miniem dat ning van de Schiedamse molenmaker Eén ding staat wel als een paal boven wa - men er rustig op afgaan dat bij de bouw Daniél van der Pauwert uit 1789. De ter gedurende kortere of langere tijd is De van deze molen is uitgegaan van een romp moest vanaf de begane grond 80 Arend de hoogste molen van Nederland wijdte van 40 voet. De romp van deze mo - voet hoog zijn. Deze molen heeft nu geweest, mogelijk vanaf de bouw af. len is 28,15 m. Het verschil met 90 voet be - een baliehoogte van 15,50 m, terwijl 50 draagt minder dan tien centimeter! voet 49,68 cm is...

292 4de jaargang 2001 nr. 11 De raadselromp van Ottoland

Op zaterdag 6 oktober kreeg de spectaculaire reddingsac - tie van de korenmolen van De Jonge Sophia in Ottoland nog in vol bedrijf, malend bij noordwestenwind. De twee deuren op het ondertafelement staan beide open. Rechts van de molen het Ottoland (zie Molenwereld pand voor de stoommachine etc., links het woonhuis (foto coll. drs. H.A. Visser). 1999-12-244, 260, 261 ) een vervolg: het achtkant, dat in

1999 dankzij een bliksem - In het bovengenoemde artikel in de Mo - Indeling snelle en alerte reactie van lenwereld is al het nodige gezegd over de geschiedenis en de constructie van de mo - In Ottoland stond de molen aan en ten zui - molenliefhebbers uit de Al - len, maar daar is nog heel wat aan toe te den van de Dwarsgang, een watering die blasserwaard in november voegen. Het achtkant van De Jonge Sop - de Ammerse Boezem en de Smoutjesvliet hia is opvallend licht van bouw, zo licht, dat verbond. De gemetselde onderbouw daar, 1999 van de kettingzaag was het eigenlijk onmogelijk is dat de stenen op en nu ook weer de nieuwe, had maar een de tussenzolder hebben gelegen. Nu was toegangsdeur en wel op het oosten. Dat is gered werd op zijn nieuwe, de molen niet groot, hetgeen blijkt uit de voor een grondzeiler heel vreemd, want als gemetselde, onderbouw ge - bestelling van een Potroe. In 1883 bestelde de wind op die deur staat dan draaien de de molenaar, C. Kooiman, een binnenroe wieken daar ook. Dat is levensgevaarlijk en zet. Het bood tevens de ge - met een lengte van 19,75 meter. Het werd dus moet er wel een bittere noodzaak voor legenheid om de molen be - roede 1389 die 28 heklatten had, waarvan zijn geweest. De conclusie ligt voor de de eerste 1,40 m uit het midden zat. Er wa - hand: aan de westkant zat in de onder - ter te bekijken en dat was ren twee zeilarmen ter hoogte van heklat 8 bouw een halve zolder, waarop de stenen en 14. De roe werd gestoken door de be - lagen. weer goed voor raadsels ge - kende molenmaker A. van der Haven uit Uit foto’s blijkt dat er op het ondertafele - noeg en te over. Noordeloos. ment twee deuren stonden, een aan de noord- en een aan de zuidkant. Uit de fo - to’s blijkt dat bij de deur aan de zuidkant geen buitentrap staat, die aan de noord - kant wel, waarschijnlijk was dit een losse steektrap. Verder was er op het westen in het achtkant een vrij groot kistraam en had de deur in de onderbouw een bovenlicht. De molen blijkt een neuten kruiwerk te heb - ben bezeten.

De in 1940 gesloopte Haarmolen van Haarzuilen. Deze molen heeft minstens drie deuren op het ondertafelement. De molenaar staat, als zijn Stolwijkse collega, in de deuropening. Zijn positie maakt duidelijk dat dit een wipkoren - molen met een verdiepte vloer moet zijn geweest (foto coll. drs. H.A. Vis - ser).

4de jaargang 2001 nr. 11 293 vanaf de wagen op het tafelement kan zo heel gemakkelijk, ook vanwege de hoogte tussen wagen en tafelement; nog hoger zou vrij zwaar worden. Vandaar ook dat men bij deze molens waarschijnlijk met losse steektrappen werkte, die men weg kon halen aan de kant waar men met een wagen kon of wilde rijden. Dit is waarschijn - lijk ook in Ottoland het geval geweest. De ‘Stolker’ molenaar binnen staat beslist niet op de begane grond, want daarvoor staat hij te hoog. Hij staat, licht gebogen, met zijn armen over elkaar op zijn gemak leunend op het ondertafelement. De con - clusie is dat hij dan waarschijnlijk op de halve zolder staat waar de stenen liggen. Die zolder moet dus ongeveer een kleine meter onder het tafelement gelegen heb - ben. Dit maakt de man binnen het fysiek mogelijk om de zak vanaf het tafelement op het bankje bij het kaar te krijgen. Hij is hiervoor niet te benijden, maar het is wel te doen. Afgaande op de mansfiguren is de stenen onderbouw van deze wip ongeveer twee meter hoog, zodat er vanaf de be - gane grond tot aan de halve zolder een ruim meter over blijft. Ook dat is heel goed te doen; vergelijk de hoogte van de half - zolders in de Schiedamse molens. Verder is er ook een tekening bewaard ge - bleven van molenaar P. de Leeuw den Bouter die leefde van 1770 tot 1848. Die te - kening is bijna fotografisch precies en waarschijnlijk ook gemaakt in een wipko -

De Jonge Sophia vanuit het zuiden. De trap bij de deur ontbreekt; mogelijk is het die welke bij de zakkenbank staat. Rond de molen zakken: op de zakkenbank, on - der een dekzeil. Voor een vrij druk bedrijf moet De Jonge Sophia een lastig te be - malen molen zijn geweest. De binnenroe is van ijzer, de buitenroe is van hout. (foto coll. drs. H.A. Visser).

Wipmolen details. Hierboven werd al gesuggereerd dat de stenen op een halve zolder lagen. Al eerder suggereerde ik de relatie van Maar op welke hoogte lag die zolder? deze molen met de wipkorenmolen, een in Een ding kunnen we gelukkig wel aanne - de Krimpenerwaard, Alblasserwaard en men; namelijk dat die hoogte is ingegeven Vijfheerenlanden vrij veel voorkomend, door de praktijk van het molenaarsbedrijf. maar nu verdwenen molentype. Bij deze Die praktijk eist efficiënt werken, zowel nu als molens zie je ook vaak een vrij hoge ge - toen. Door dit uit het oog te verliezen verspilt metselde onderbouw met deuren zonder men tijd, geld en energie. Gelukkig zijn er buitentrappen in de toren. Je zou haast een paar foto’s van wipkorenmolens be - kunnen stellen: De Jonge Sophia is een wip - waard gebleven die ons goed op weg hel - korenmolen, vermomd als achtkant. Hier - pen, waarvan vanaf een foto van de molen De omstreeks 1917 gesloopte korenmo - onder zullen nog meer argumenten hier - aan de Tentweg in Stolwijk veel informatie len van Stolwijk. Hij stond aan en ten voor worden aangevoerd. biedt. We mogen de molenaars van toen westen van de Tentweg, ongeveer 300 Jammer genoeg was er geen tijd voor een dankbaar zijn dat zij de tijd genomen heb - m ten zuiden van de Bovenkerkseweg. goed onderzoek van de oude bakstenen ben om te poseren voor de fotograaf en De molen heeft minstens twee deuren onderbouw in Ottoland. Deze onderbouw voor de brik voor de molen, want juist dat op het ondertafelement. De molen is is direct gesloopt na het weghalen van het maakt het mogelijk conclusies te trekken. niet alleen als wipkorenmolen merk - achtkant. Bovendien was die onderbouw Het nut van de traploze deuren hoogte waardig. Ook de staartconstructie is aan de binnenzijde bepleisterd. Het bete - blijkt onmiddellijk: Men kan een wagen tot heel bijzonder. Die heeft veel weg van kent dat we moeten raden naar sommige pal naast de molen rijden. Het voorzetten een standerdmolen.

294 4de jaargang 2001 nr. 11 volstaan omdat het eigenlijke maalwerk verankerd lag in de solide stenen onder - bouw. Dat dit constructiemodel in de Alblasser - waard een hardnekkig bestaan leidde be - wijst de korenmolen van Streefkerk die in feite ook volgens dit concept is gebouwd, al ligt de situatie in deze baliemolen na - tuurlijk geheel anders.

Raadsels

Wie evenwel in het achtkant van De Jonge Sophia deze theorie overduidelijk beves - tigd dacht te zien kwam wel helemaal be - drogen uit, waaronder de schrijver dezes. De stellige verwachting was dan ook om in het achtkant van De Jonge Sophia netjes de sporen terug te vinden van de plaatsen voor de staakijzers of voor de ijzerbalen De kraan plaatst het achtkant op de waar ze in gedraaid hebben. Tot stomme dieplader. verbazing was daar geen enkel spoor van te vinden; helemaal niets, maar dan ook niets wat daar op wees. Molenaar P. de Leeuw den Bouter Er is natuurlijk een juweel van een oplossing een stoommachine aangedreven kunnen (1770-1848) zittend op een zak voor de voor: De Jonge Sophia had maar één kop - zijn, maar ook dit is niet logisch. Hopelijk ver - halfzolder van zijn (helaas onbekende pel stenen dat, als in een standerdmolen, schaft een oude hinderwetvergunning nog molen). De tekening biedt veel details. rechtstreeks vanaf het bovenwiel werd wat informatie. Let ook op zijn schoeisel: muilen. aangedreven. Het probleem is echter, dat de molen volgens overlevering twee kop - pel stenen had ... èn uiteraard een spoor - Behoud wiel. Hoe dit dan allemaal gezeten heeft is renmolen. Ook deze tekening bevestigt de volstrekt onduidelijk. In theorie zou onder - Een ding is wel duidelijk: De Jonge Sophia is bovengenoemde gedachtengang. aandrijving mogelijk zijn, maar dat is niet een wel heel bijzondere molen die zijns ge - De korenmolen van Ottoland heeft hoogst - aannemelijk. Ook zou bijvoorbeeld één lijke niet kent. De historische waarde is dan waarschijnlijk een soortgelijke constructie koppel door de wind en het andere via ook buitengewoon groot. Zijn behoud en gekend. Het zou mooi zijn als het verhaal van de hoogte ook zo mooi zou kloppen als bij de molen van Stolwijk. Dat is echter te mooi om waar te zijn. De afstand vloer tot tafele - ment is 1,50 m. Nu kan het zijn, dat de borst - wering op de halve zolder wat minder hoog is geweest dan in Stolwijk, maar er kan ook nog een (gedeeltelijk) andere op - lossing hebben meegespeeld. Het is be - kend, dat er wipkorenmolens zijn geweest, waar de toren net boven het maaiveld lag en de zolder met de stenen mitsdien ook daar net boven. In dat geval had men voor de halve zolder een soort kelder ge - maakt van ongeveer een meter diep die dan ruimte bood voor de maalbak met de zak eronder. Zo is bijvoorbeeld de situatie geweest bij de Haarmolen in Haarzuilens. Zo zou het ook mogelijk zijn, dat men bij de oostdeur van de molen in Ottoland bijvoor - beeld een of twee treedjes af moest om op de maalvloer te komen. Bij al deze molens heeft de draagbalk voor de spil waarschijnlijk deel uitgemaakt van de halfzolder, wellicht was hij de voorkant ervan en liepen van deze balk de zolder - balken naar de muren. Ja, inderdaad, De Jonge Sophia was ge - woon een vermomde wip. De Alblasser - waardse molenmakers waren vertrouwd met dit type korenmolen en hebben bij de bouw van De Jonge Sophia die traditio - De Jonge Sophia in 1924 met de molenaarsfamilie Kooiman c.s. Links de oostdeur nele constructie ‘vertaald’ naar een acht - op de begane grond en rechts de deur op het tafelement met de buitentrap. Let op kant. Het was een constructie die voor een de bijzondere constructie van de ver naar buiten stekende staart; dit in verband met grondzeiler zeker voordelen bood. Boven - de toegankelijkheid van de molen via de deuren, zowel beneden als op de tafele - dien kon men met een vrij licht achtkant menten (foto coll. A. Hoek).

4de jaargang 2001 nr. 11 295 met niet minder dan tien molens op haar grondgebied. Als men zich realiseert dat daar bovendien ook nog eens wordt ge - praat over de completering van het Streef - kerkse molencomplex met twee wipmolens dan is het duidelijk dat men vanaf de kant van de gemeente om puur financiële re - denen ook niet staat te springen, al zal men het initiatief op zich toejuichen. Het is het bekende probleem van een kleine ge - meente met veel monumenten. In de ko - mende jaren is voor de bestaande tien mo - lens al 2,3 miljoen gulden nodig (zie Molen - wereld 2001-9-214). Toch ware het alleszins te wensen, dat er wegen en middelen worden gevonden om deze zo bijzondere korenmolen uit Ot - toland weer te completeren.

Stap in de goede richting

Men heeft zich door de te verwachten moeilijkheden over restauratie niet uit het veld laten slaan. Dat het een moeizame klus zou zijn was immers vanaf het eerste be - gin in november 1999 al duidelijk. De eerste De aankomst: de oostdeur, waarschijnlijk oorspronkelijk een boven- en onderdeur, stap voor herstel was een nieuwe plaats is afgezaagd. Boven de deur zat nog een bovenlicht. voor de molen. Die werd gevonden bij het ooievaarsdorp, ongeveer 200 meter ten zui - den van de provisorisch standplaats. Na het heien werd de betonfundering gestort, ter - herstel gaat dat van vele andere com - plaats op de monumentenlijst rechtvaar - wijl in september de nieuwe onderbouw plete molens te boven. Toch heeft zijn digt en om die reden (hopelijk) in de lijn der werd gemetseld door metselaar/vrijwillig voortbestaan aan een zijden draadje ge - verwachting ligt. molenaar A. Schouten, waar zo’n 7500 ste - hangen. Molenfotograaf Henk van Steen - De Jonge Sophia staat in de gemeente nen in gingen. Het ondertafelement van de bergen hoorde echt op de valreep, het al - Liesveld. Dit is een plattelandsgemeente oude molen was zo slecht dat hiervoor een lerlaatste nippertje van de sloopplannen. (‘Volgende week gaat-ie plat’) Hij sloeg alarm en dankzij de belangeloze inzet van molenmakers, vrijwillige molenaars, trans - portbedrijf Boer en anderen werd het ‘vol - gende week gaat-ie plat’ omgezet in ‘jullie krijgen een week om hem weg te halen’ en kon men in november 1999, eigenlijk zonder geld, maar met veel goede wil en in vliegende haast, dit zo bijzondere acht - kant veilig stellen bij het ooievaarsdorp Lies - veld in Groot-Ammers. Eerst werd het achtkant provisorisch op pla - ten neergezet. Toen de hectiek van de red - dingsoperatie achter de rug was werden de lijnen voor de toekomst uitgezet. Het is de bedoeling dat de molen een vaste plaats krijgt bij het ooievaarsdorp. In eerste instantie wil men de romp van De Jonge Sophia herstellen en als expositieruimte ge - bruiken. Maar dat is niet het einddoel. Dat is natuurlijk weer een complete en ma - lende windmolen. Voordat het zover is zul - len er nog heel wat problemen opgelost moeten worden. Het moeizaamste daar - van zal bestaan uit het bijeensprokkelen van voldoende euro’s. Voorlopig komt De Jonge Sophia nog op geen enkele monu - mentenlijst voor, zodat er uit die hoek voor - alsnog geen geld is te verwachten. Aan de andere kant is het ook weer zo, dat het toch wel heel bijzondere karakter van deze molen - de vermomde wip - als unicum een

De romp reist rijzend naar zijn plaats.

296 4de jaargang 2001 nr. 11 nieuw werd gemaakt. Op de valreep was alles klaar en kon de molen aan zijn tweede leven beginnen. Met rijplaten was een lang pad gemaakt van de weg naar de onder - bouw. Op 6 oktober werd met een kraan het achtkant op een dieplader gezet en vervolgens werd koers gezet naar de nieuwe onderbouw. Daar zette de kraan Het moderne molenleven het achtkant op de onderbouw. Ook dit karwei kon dankzij vrijwel dezelfde ploeg die in 1999 het achtkant redde weer Verdachte met een minimum aan kosten worden uit - gevoerd. Een compliment aan deze wer - meeling… kers van het laatste uur (in Ottoland) en het eerste uur (in Groot-Ammers) is dan ook al - Een aspect dat ik als ondernemer nog steeds niet goed on - leszins op zijn plaats. In feite is men toch der de knie heb is – naast het ontbreken van een goed ge - blind voor de uitkomst aan de slag ge - voel voor publiciteit - de zogenaamde acquisitie, ofwel het gaan, maar wel doeltreffend. Juist dat zoeken van nieuwe klanten of andere afzetmogelijkheden geeft ook vertrouwen voor de toekomst voor mijn producten. Eigenlijk ben ik een soort onderne - van De Jonge Sophia. mer tegen wil en dank, want mij overkomt doorgaans Fase 2 is afgesloten en goed afgedekt meer dan ik onderneem. Dat heeft dan weer te maken met wacht De Jonge Sophia op fase 3: het feit dat ik het liefst met een windmolen maal en de restauratie en inrichting als expositie - rest als (al dan niet aangename) bijzaken beschouw. Dat ruimte. laatste is natuurlijk helemaal niet waar, maar het is een euvel waar wel meer collega’s van mij aan lijden. Onlangs besloot ik in een bui van grote overmoed om dit euvel te verhelpen. Samen met een paar collega’s ging ik om de tafel zitten in een poging om nieuwe klanten te Molenaars zoeken. Dat laatste viel al niet mee, want onze oorspron - kelijke klantenkring (de ambachtelijke bakkerijen) ver - en dwijnt momenteel als sneeuw voor de zon. Een ander pro - ooievaars bleem was het ontbreken van goed promotiemateriaal. Komt ieder aan de weg timmerend bedrijf tegenwoordig Volgens een Duits molenraadsel hoeft met glimmende luxe folders op de proppen, bij ons soort men niet bang te zijn dat ooievaars de armlastige bedrijfjes ontbreekt simpelweg het geld om der - molen voor de bouw van een nest zul - gelijk blits materiaal te laten vervaardigen. Ook niet blits: len kiezen. onze vervoermiddelen: Stel nu dat we een nieuwe poten - tiële klant zouden vinden, dan konden we toch onmoge - - Waarom bouwt een ooievaar geen lijk met die oude verroeste ‘molenbusjes’ bij zo’n klant nest op een molen? verschijnen… - Omdat hij bang is dat de molenaar We brainstormden een aantal avonden voordat we de op - de eieren steelt. lossing hadden gevonden. Onder het motto ‘Wat van ver komt is lekker’ besloten we ons op de buitenlandse markt Het raadsel hangt samen met de re - te gaan richten. Als Nederland in het buitenland als ‘mo - putatie van de molenaar als dief en lenland’ bekend was, dan zou er zeker een markt zijn oplichter. Toch is een uitzondering op voor ‘Nederland Molenproductenland’. Een aantal pro - het raadsel. De standerdmolen in het blemen hadden we en passant opgelost: Omdat de afstan - Duitse Freren, graafschap Lingen, 50 den toch te groot waren, hoefden we nergens meer met km ten zuidoosten van Emmen had tot onze molenbusjes te verschijnen en het ontbreken van zijn omwaaien op 1 april 1940 een ooi - goed promotiemateriaal hadden we (dachten we) ruim - evaarsnest op de kap. Hij was toen al schoots gecompenseerd doordat we echt meel op zouden jaren buiten bedrijf. De Alte Mühle van Freren met¸ooie - gaan sturen per post! vaarsnest Begin oktober was alles in kannen en kruiken: Via de post hadden we reeds een aantal enveloppen met meel naar het verre buitenland gestuurd en per spoor zouden we onze ‘grote slag’ gaan slaan. Al onze meelmonsters hadden we (lekker centraal) op station Lelystad afgeleverd en – ge - stoken in een grote zak – zou dit per spoor de weg naar onze nieuwe afnemers gaan vinden…

ALMENUM Het liep anders: Miltvuur stak de kop op en iedereen werd Houthandel gewaarschuwd voor verdachte post met wit poeder. Dat Voor molenrestauraties Zagerij uitgerekend onze ‘meelpakjes’ als zeer verdacht zouden Import worden bestempeld, hadden we een paar dagen eerder na - EIKEN- EN BILINGA STAMMEN IN VOORRAAD tuurlijk niet kunnen vermoeden. Angstvallig werd station In te zagen volgens bestek en tekening Lelystad ontruimd en wat daar bleek, wisten wij natuur - lijk al veel eerder: nee, dit was geen miltvuur, dit was ‘iets anders’…. Verder: Nu weet u het ook: het was gewoon meel dat helaas zijn Iepen • Bolletrie • Steenbeuk • Douglas weg naar al die potentiële buitenlandse afnemers nooit zal Larix • Azobé • Noord Noors Grenen vinden. Op één aspect heb ik mijzelf in ieder geval over - troffen: Plotseling bleek ik een zeer fijn neusje voor publi - Kanaalweg 108 • 8861 KJ Harlingen • Tel. 0517 - 41 33 77 • Fax 0517 - 41 48 73 • www.houtcompagnie.nl citeit te hebben. WvdL

4de jaargang 2001 nr. 11 297 Arie Hoek WWiittttee zzwwaanneenn zzwwaarrttee zzwwaanneenn,, wwiittttee zzeeiilleenn bbrruuiinnee zzeeiilleenn

298 ‘t Betere Werk

In de Molenwereld van juni stond een mooie foto van de zesde molen van de Overwaard met zijn splinternieuwe witte zeilen. Er werd gesuggereerd dat de witte zeilen wel in de loop van de tijd vervan - gen zouden zijn door de bekende oranje/rode en bruine zeilen waar men de afgelopen jaren mee heeft gemalen. Aan de hand van een paar foto’s is wel een tijdsdatering te maken tot wanneer men heeft gemalen met de witte zeilen. Zo is er een foto uit de jaren twintig, waarop de molens van de Overwaard staan te malen met lichte zeilen, terwijl dat ook het geval is op een foto van om - streeks 1946, zodat men vermoedelijk tot aan de buitengebruikstelling van de Overwaardmolens met witte zeilen ge - malen heeft. Voor de Nederwaard molens lag dit an - ders, toen men deze molens in 1941 op - nieuw in gebruik nam hadden ze al een behoorlijk lange tijd stil gestaan. Toch wer - den de oude witte zeilen die jaren op zol - der hadden gelegen weer voorgehan - gen, maar ze waren in een dermate slechte conditie (verstikt) dat ze spontaan uit de lijken scheurden. Daarom werden ze in de loop van 1942/43 werden ver - vangen door bruine zeilen. Die bruine zei - len waren van een zulk stug doek dat als ze nat geworden waren ze met een stok weer in fatsoen geslagen werden! Daarentegen maalde de korenmolen

Nederwaardmolens malend uit het westen in 1941. Duidelijk zijn de witte zeilen van molen nummer 4 en 5 te herkennen. Bij de staart van de molen staat wijlen mijn opa en bij het speel - molentje wijlen mijn vader. Zelfs het speelmolentje had witte zeiltjes, ge - maakt van meelzakjes afkomstig uit bakkerij Stam uit Kinderdijk.

van De Regt met twee witte en twee bruine zeilen en ook de molens van pol - der Nieuw-Lekkerland kenden dit feno - meen.

Het bovenstaande verhaal van Arie Hoek is heel overtuigend. Toch moet men als het gaat om het malen met witte zeilen heel voorzichtig zijn. De kans dat men er op basis van een enkele foto grondig naast zit is verre van denkbeeldig. Het is Overwaardmolens malend met een zuidwestenwind in de jaren ‘20, duidelijk zijn de namelijk zo, dat nieuwe zeilen stug kon - witte zeilen te herkennen. den zijn. Als men die direct zou verven, dan verergerde men de kwaal en wer - den ze helemaal moeilijk te hanteren. Dat kwam het molenaarsgenot niet ten Overwaardmolens malend in 1946 met een zuidwestenwind, duidelijk nog met de goede. Men loste dit op door eerst een witte zeilen. seizoen met de blanke zeilen te malen zo -

4de jaargang 2001 nr. 11 299 dat ze dan goed soepel werden. Daarna ken te gaan om een stel nieuwe. pas werden de zeilen geverfd. Zo kan bij - Over oude zeilen gesproken: toen de mo - voorbeeld de korenmolen van De Regt len De Hoop van Speelman van de Delft - best met een stel nieuwe zeilen hebben weg naar de Kleiweg werd verplaatst gemalen en een stel oude. Alleen aan de kwamen ook de zeilen te voorschijn, hand van meerdere foto’s kan men dus waarmee de molen tot 1945 had gema - betrouwbare conclusies trekken. In de len. Molenaar Niek de Vreede knapte meeste gevallen zal het bij witte zeilen blij - deze okergeel geverfde zeilen op en verfde ze opnieuw. Zo kwamen ze, na bijna dertig jaar rust, in 1972 weer in actie. Die rust plus verf van zo’n dertig jaar had Nederwaardmolens in 1946, malend uit de zeilen niet soepeler gemaakt. Ik kwam het westen, nu is te zien dat de zeilen veel bij ‘Gist- en Spiritusstad’, want ik door bruine exemplaren zijn vervan - werkte er toen in de buurt, en heb heel gen, of zoals mijn vader altijd zei: ‘een wat keren de zeilen weggeslagen. Ik voel zootje planken’. bij wijze van spreken, mijn polsen nog!

PAPIERMOLEN streken’ is de opvolger van ‘Van Alle We - reldzeeën’ , het eerste kookboek van Keij- sers en Klapwijk. Gerard Keijsers.

‘Uit alle Windstreken’ Gerard Keijsers en Peter Paul Klapwijk: Uit Alle Windstreken (Rotterdam 2001) 160 bladzijden; ca 45 foto’s in kleur en 45 in Internationaal Kookboek zwart/wit; gebonden isbn 90 806773-2-9 Prijs: ƒ 39,95 / 18,13 tot 31 december 2001 van korenmolen daarna / 19,95 (inclusief 6% BTW) Een deel van de opbrengst van Uit Alle Windstreken De Distilleerketel, Delfshaven komt ten goede aan de draaiende molens van Nederland. Korenmolen De Distilleerketel in Delfshaven Bij aanschaf van tien of meer exemplaren is het middelpunt van het nieuwe kook - gelden aantrekkelijke gestaffelde kortin - boek van Gerard Keijsers en Peter Paul gen (molenwinkels!) Nadere informatie Klapwijk. De molen dateert oorspronkelijk middel van een actuele zwart-wit fotore - hierover bij de uitgever. uit 1727, werd in 1985 elf meter verderop portage en historische foto’’s. “Uit alle ‘Uit alle windstreken’ is verkrijgbaar bij de herbouwd en is tegenwoordig de enig windstreken” is een boek over koken, mo - boekhandel of rechtstreeks te bestellen bij overgeblevene van de veertien molens die lens en culturen. Een kookboek met inter - de uitgever: Handelsonderneming Erix Delfshaven ooit rijk is geweest. Inmiddels views en tegelijkertijd een journalistiek boek (t.a.v. Anne van Eijk) Straatweg 70, 3051 BJ heeft de Rotterdamse wijk zich ontwikkeld vol recepten. Voor de kok die graag leest Rotterdam, telefax 010 2189220, tot een smeltkroes van meer dan honderd en de lezer die graag kookt. ‘Uit Alle Wind- tel. 010-4183477 / 06 22511911. nationaliteiten. De Distilleerketel verander- de mee onder alle buitenlandse invloeden en geldt tegenwoordig als multiculturele ontmoetingsplek. Hier komen internatio - nale buurtgenoten langs om ingrediënten in te slaan voor gerechten uit hun land van MOLENSTENEN herkomst. Hier vertellen ze elkaar ook hun ervaringen in dit ‘vreemde’ land van mo - Molensteenfabriek Van Vugt levert u lens, tulpen en klompen. Waarbij ieder er zo naar keuze massieve maalstenen of zijn eigen gedachten over die ‘nuchtere, gastvrije en tolerante’ Nederlanders op na stenen met een zachte uitslag. Ze worden houdt. Hoe denken buitenlanders nou vakkundig afgewerkt, prima gescherpt ‘echt’ over ons land, wat missen ze uit hun en goed onder de rij gebracht. moederland en wat is hun favoriete ge - recht? Deze vragen brachten journalist Ke - Wij kunnen u ook van dienst zijn met: ijsers en fotograaf Klapwijk op het idee om  nieuwe Duitse blauwe stenen; opnieuw een bijzonder boek te maken. In dertig interviews houden buitenlanders uit  kunst- en sierstenen; dertig verschillende landen ons een spiegel  het scherpen van molenstenen; voor. Bij elk interview is een recept uit een  andere buitenlandse keuken opgenomen, deskundige informatie. waarvoor het gemalen graan van De Distil - leerketel telkens het hoofdbestanddeel Bel voor inlichtingen vrijblijvend met: vormt. De recepten en verhalen zijn kleurrijk geïllustreerd door de sprekende portretten H.J.A van Vugt Molensteenfabriek van fotograaf Klapwijk, die zelf iedere za - Zomereik 10 5682 HH Best (NL) terdag in De Distilleerketel werkt. Als mole - Tel\Fax: (+31) (0) 499-395454 naar om precies te zijn. De molen en haar rol tussen akker en bakker heeft een voor - name plaats in het boek gekregen door

300 4de jaargang 2001 nr. 11 AMBACHT ZIE ER MAAR EENS TE KOMEN!

Een goede toegankelijkheid, mooie aan- en afvoer van goederen geheel op kers soms uithalen om een vrachtwa - entree, passende ontsluiting, verant - het water was aangewezen, kun je stel - gen met hout gelost te krijgen in de woorde erf inrichting en meer van dit ten dat alle korenmolens bereikbaar wa - molen. Vijftien of twintig keer het mo - soort fraai en nogal eens overdreven ren voor paard en kar. De molens die tot lenpaadje op- en aflopen met een taalgebruik, wordt gehanteerd bij het (en na) de Tweede Wereldoorlog draai - steekwagen om een ton graan te be - beschrijven van de directe omgeving den, waren zonder meer prima toegan - zorgen, is een verschijnsel dat in de van een aansprekend, belangrijk, of al - kelijk voor vrachtwagens. In de loop van bloeitijd van de korenmolens onbe - leen maar duur gebouw. Uiteraard die - de tweede helft van de vorige eeuw ver - kend was. We willen molens graag als nen gebruikers, leveranciers, schoon - dween hier en daar het besef dat koren - werkende monumenten behouden en makers, rolstoelers en wie er ook maar molens uitsluitend bedrijfsgebouwen wa - doorgeven aan het nageslacht, maar wat te zoeken heeft, een gebouw ge - ren, sterker nog, open machines. In plaats het is een reëel gevaar dat hetgeen woon binnen te kunnen komen. Een van het geheel gericht zijn op efficiënt, we doorgeven, niet meer hetgeen is vanzelfsprekende zaak, niet waar? nuttig, gebruik - wat eigen is aan een in wat wij gekregen hebben, maar nog Waarom geldt dat dan niet (meer) bedrijf zijnde molen - is langzaam aan slechts een fraaie huls. Ook het mole - voor korenmolens? Het valt Pandsel de een romantisch gekleurd beeld ontstaan nerf dient bij het behoud betrokken te laatste jaren op dat hij steeds vaker rond sommige korenmolens, waarin oude worden, als deel van de biotoop, maar molens bezoekt die alleen over een beroepsmolenaars zich absoluut niet her - ook als deel van de molen, een écht nostalgisch paadje van boerengeeltjes kennen! Een molen was een werktuig, pad hóórt bij een échte korenmolen, te bereiken Zijn, korenmolens wel te geen statussymbool of ‘pronkjuweel’, het ook in de 21-ste eeuw. verstaan. Afgezien van die witte raaf gebruik was er aan alle kanten van af te onder de korenmolens die voor de lezen. Wat een toeren moeten molenma - PANDSEL

Speciale aanbieding voor abonnees van de Molenwereld Grote poster van de grootste molen!!!

De Rotterdamse moutmolen De Arend was met 53 meter de hoogste molen van Nederland. Van dit toppunt van de molenwereld maakte tekenaar Bas Koster een schitterende reconstructietekening voor de Molenwereld . Die is afgedrukt in het oktobernummer van 2001. Van deze tekening is er speciaal voor onze abonnees en donateurs een poster gemaakt op extra zwaar papier in een formaat van 63 bij 29,7 cm uiteraard volledig in kleur.

Deze poster is tegen onderstaande prijzen alleen verkrijgbaar voor onze abonnees en donateurs!!!

Nederlandse abonnees kunnen deze poster bestellen door het overmaken van ƒ 9,50 op postrekening 4506935 of bankrekening 3750.30.867 t.n.v. Stichting Molenwe - reld te Moerkapelle.

Belgische abonnees kunnen deze poster bestellen door het overmaken van BEF 195 op postchequerekening 000-1746998-28 t.n.v. Stichting Molenwereld te Moerkapelle. Duitse abonnees kunnen deze poster bestellen door het overmaken van DM 9,50 op rekening 0 362 734 439 bij de Postbank Essen (BLZ 360 100 43) t.n.v. J.S. Bakker te Moerkapelle.

Abonnees in andere Europese landen kunnen de poster bestellen door het overmaken van netto ƒ 10,70 op de Nederlandse postrekening 4506935 of bankrekening 3750.30.867 t.n.v. Stichting Molenwereld te Moerkapelle.

Na ontvangst van het bedrag wordt de poster u zo spoedig mogelijk in een koker toegezonden.

4de jaargang 2001 nr. 11 301 Molens restaureren en onderhouden vraagt om vakmanschap en jarenlange ervaring. Die vindt u bij de leden van de Nederlandse Vereniging van Molenmakers. De bedrijven die het logo van de NVVM voeren staan borg voor..... kwaliteit en deskundigheid.

Doornbosch B.V. Adorp 050-3061724 Fa. Dunning-Bremer B.V. Adorp 050-3061221 Jellema CV Birdaard 0519-332357

Bouw ‘75 B.V. Workum 0515-542133

J.K .Poland B.V. Broek op Langedijk 0226-333440 Kistemaker & Korver VOF Middenbeemster 0299-683743 Wintels Denekamp 0541-351210

Saendijck B.V. Zaandijk 075-6285602 Groot Roessink VOF Voorst 0575-501272

Verbij Hoogmade B.V. De Gelder Favier B.V. Groot Wesseldijk B.V. Hoogmade 071-5018478 Tricht 0183-353508 Laren 0573-401671

Vaags Coppes Aalten 0543-473359 Bergharen 0487-531239

Herrewijnen VOF Spijke - nisse Bos 0181-634558 Almkerk 0183-401218 Gebr. Straver v/h M. Straver Beijk B.V. Almkerk 0183-401415 Afferden 0485-531910

Nederlandse Vereniging Van Molenmakers

302 4de jaargang 2001 nr. 11 Biotoopprijs 2001 De iedere maand In een bijeenkomst van het gemeentebestuur per post thuis van de gemeente Stein met de Molenstichting Limburg in het kasteel van Elsloo heeft het Gilde van Vrijwillige Molenaars op zaterdag 13 kan op drie manieren: oktober de Evert Smit-biotoopprijs uitgereikt aan de gemeente Stein. Deze gemeente krijgt de prijs voor het behoud en het verbeteren van de molenomgeving bij de standerdmolen 1. Door het nemen van een abonnement. van Urmond (zie Molenwereld 2001-2-39). !! In 1995 is in aansluiting op de biotoopcam - Abonnementen kunnen op ieder gewenst moment ingaan en wogrden! automatisch ver - pagne door het bestuur van Het Gilde van Vrij - n lengd tenzij een abonnement uiterlijk 1 december van dhet ilopende abonnementsjaar willige Molenaars het idee opgevat om – in ie schriftelijk wordt opgezegd. aanvulling op de noodzakelijke negatieve be - nb De in het lopende abonnementsjaar a(van januari t/m december) reeds verschenen richtgeving over de molenbiotoop – ook op a een positieve manier aandacht voor de bio - nummers worden na oantvalnegst van het abonnementsgeld dir.e.ct. toegezonden, indien nog voorradig. i n toopproblematiek te vragen. Dit heeft geresul - ec re teerd in het toekennen van een jaarlijkse bio - Sp Abonnementsprijs: Nederlannd eƒ 97,50 per jaar (incl. 6% BTW) . toopprijs aan een gemeente of instelling die oBelgnië: 1850 Bfr per jaar (incl. 6% BTW0) 1 zich verdienstelijk heeft gemaakt op het ge - b Duitsland : aDM 120 20 bied van de zorg voor de molenbiotoop. NOveruige landen op aanvraag. in De prijs is tot nu toe vijf maal uitgereikt: e De abonnementsprijs dient b ijd vooruitbetaling te worden voldaan. 1995: gemeente Geldermalsen t u 1996: gemeente Domburg 2. Door u aan te melden ailjsg donateur. en 1997: de heer G. de Vries, Uitgeest kr ijn 1998: gemeente Almelo an ch Donateurs van de Stichting Molenswereld ontvangen het blad gratis bij 1999: niet toegekend d er een minimum-donatie vvan ƒ 125,-. 2000: Molenstichting Alblasserwaard, en na- te el tuur- en landschapsvereniging Den Hâneker g he De onderscheiding is in 1999 vernoemd naar 3. Door een cadneauo-abonnement. ge de heer Evert Smit, die op 15 december van rs dat jaar is overleden. Als ëén van de eersten e U kunt ook een abonnement cadeau dmoen. U geeft dan via onderstaande bon aan wie heeft hij het belang van een goede molenbio - u de 'MOLENWERELD' wilt toesturemn en met ingang van wanneer. Na ontvangst van het toop ingezien voor het behoud van molens als nu abonnementsbedrag sturen wij u een cadeaubon voor de ontvanger. levende monumenten. Jarenlang heeft hij aan het hoofd gestaan van de biotoopwacht, een Een cadeau-abonnement kan voor een heel of voor een half jaar aangeg!aan worden. landelijk netwerk van biotoopwachters, waar - De prijs voor een heel jaar is ƒ 100,-, voor een half jaar ƒ 50,-. Na afloSop van de periode wordt het cadeau-abonnement automatisch door ons beëindigdI. mee de verslechtering van diverse molenbio - T topen tijdig kan worden gesignaleerd en in A een aantal gevallen kon worden voorkomen. R Het Gilde gaat tijdens bovengenoemde bij - G ¢ eenkomst de prijs uitreiken. Gerard Sturken - boom, voorzitter, en Hein Steinz, belast met de biotoopportefeuille, zullen aan de burgemees - ter van de gemeente de Evert Smit-biotoop - BON prijs overhandigen. Dit gaat in de vorm van een oorkonde en een bedrag van ƒ 1000,- gul - den. J JA 1, ik meld mij aan als abonnee op de ‘Molenwereld’ m.i.v.1 Januari 2002.

Gilde van vrijwillige molenaars J JA 1, ik meld mij aan als donateur van de Stichting Molenwereld tegen een donatie van ƒ ...... Ik maak mijn donatie over op Postbank rek. 4506935 of Rabobank rekeningnr. no. 3750.30.867 t.n.v. de Stichting Molenwereld.

Bijschriften omslagfoto’s: Als molenliefhebber/beroepsmolenaar/molenmaker/vrijwillig molenaar 2 ben ik speciaal geïnteresseerd in:...... Bij de omslag voorzijde: Op 6 oktober zette een ...... kraan het achtkant van de korenmolen De Jonge ...... Sophia op zijn nieuwe onderbouw bij Groot-Am - mers. J JA 1, ik wil graag een cadeau-abonnement aanvragen voor: Naam:...... Bij de omslag achterzijde: Korenmolen De Palm - Adres:...... boom in Schiedam, met zijn baliehoogte van 16,90 Postcode:...... Plaats:...... m niet zo hoog als De Noord en De Vrijheid (de Datum van ingang:...... balie respectievelijk 18,2 en 18,1 m boven straatni - veau), maar De Jonge Sophia kan bij deze molen Handtekening: bijna onder de balie staan, terwijl De Arend tien meter hoger was dan De Palmboom! Ondanks hun Afzender (s.v.p. in drukletters) verschil in grootte hebben De Palmboom en De Naam:...... Jonge Sophia gemeen, dat zij beide als molen tien - Adres:...... tallen jaren niet in tel zijn geweest en dat sceptici Postcode:...... Plaats:...... hebben gemeend dat het nooit wat zou worden. Tel.:...... Fax:...... E-mail:...... Op 17 april 1993 maalt De Palmboom weer, nu de Jonge Sophia nog. Deze coupon kan, desgewenst, portvrij ingestuurd worden aan: De Palmboom is een uitzonderlijke korenmolen, maar De Jonge Sophia is dat net zo goed, mis - Stichting MOLENWERELD Antwoordnummer 12104 NL-2740 WD MOERKAPELLE schien nog wel meer. Het is te hopen dat eerlang deze molen ook in bedrijf kan worden gesteld en 1S.v.p. aankruisen hetgeen door u gewenst wordt. / 2Doorhalen wat niet van toepassing is. staat te malen met de vlag op de kap. Indien u de bon niet uit de Molenwereld wil knippen, maak dan een kopie en stuur deze in een envelop aan ons op.