Stadion Narodowy w Warszawie, JSK Architekci

Stadion to nie tylko sport (2)

W przypadku inwestycji przed Euro 2012 należałoby raczej drugą stronę Wisły jej nie spieszno. W takiej sytua- cji prestiż i niewątpliwe zyski związane z organiza- powiedzieć – sport to nie tylko stadion. Drogi, lotniska, hotele – to cją trzech meczów Euro 2012 to zdecydowanie za tylko część infrastruktury, jaka musi powstać przed mistrzostwami. mało. Stadiony po imprezie powinny służyć jeszcze Jednak o pierwszeństwie aren sportowych świadczą choćby przynajmniej 20 lat. Pierwszy obiekt funkcjonujący niezależnie od dzia- działania Gdańska, który jest gotowy zrealizować projekt Areny łalności piłkarskiej już w Polsce mamy. Stadion Bałtyckiej kosztem modernizacji dróg. Mimo tych wyrzeczeń Śląski – kiedyś „kocioł czarownic”, dziś według miasto i tak zaciąga zresztą kredyty, które mogą przetrwać dłużej jego przeciwników – co najwyżej patelnia. Nieza- daszony, przestarzały mimo kilkunastu lat moder- niż sam stadion. Czy będzie warto? nizacji. A jednak to tu zawitały w ostatnich latach budownictwo gwiazdy formatu U2, Metalliki czy The Police. Jak w przypadku wszystkich polskich miast-or- Jeszcze kilka lat temu na Grand Prix Europy w żuż- ganizatorów, władze liczą, że wielofunkcyjność lu stadion zapełniał się prawie w całości. To też i unikalny charakter stadionu zapewnią im wpływy jedyny obiekt, na którym można było zorganizować do budżetu warte inwestycji. Miasta muszą liczyć światowe spotkanie świadków Jehowy. na zyski z imprez pozasportowych, bo w tej chwili Społeczeństwo jest coraz bogatsze, a wraz z zasob- jedynie Poznań wydaje się mieć potencjał i pomysł nością naszych portfeli rośnie liczba wielkich wy- na regularne zapełnianie swojego stadionu na me- darzeń. „Tort” jest więc coraz większy. I już wkrótce czach ligowych. Gdańsk nie ma nawet drużyny do obecnego monopolisty dołączy przynajmniej w pierwszej lidze. Podobnie Wrocław, gdzie po- pięć innych dużych stadionów zdolnych gościć jawiły się problemy ze sprzedaniem choćby 500 nie tylko gwiazdy estrady, ale też międzynarodo- karnetów na mecze Śląska. Warszawa z najdroż- we imprezy konferencyjne czy wystawiennicze. Kto szym stadionem może liczyć na co najwyżej kilka uszczknie największy kawałek dla siebie? Commerzbank Arena meczów reprezentacji w całym sezonie, bo Legia Jak pokazuje doświadczenie Niemiec, organizacja – konferencja na murawie będzie mieć swój stadion i z przeprowadzką na mistrzostw nie musi oznaczać późniejszego sukce- su dla stadionu. Bodaj najbardziej rozpoznawalny stadion Mundialu 2006 – Allianz Arena przynosi straty mimo przekształceń własnościowych. W dół ciągnie go między innymi największy w Europie parking na 10.000 samochodów, który mimo trzy- krotnego podnoszenia cen wciąż generuje straty. Za to obiektem stawianym za wzór w wykorzysty- waniu swoich możliwości jest LTU Arena w Düs- seldorfie, czyli stadion, który przy organizacji Mi- strzostw Świata najzwyczajniej pominięto. Warto dodać, że piłkarski zespół Fortuna Düsseldorf gra tylko w trzeciej lidze, podczas gdy na Allianz Arena występują dwie drużyny gromadzące śred- nio po 53.000 widzów. Paradoksalnie więc, biją- cy rekordy ligowej frekwencji stadion w Poznaniu finansowo nie musi wcale radzić sobie lepiej niż warszawski „koszyk”, gdański „bursztyn” czy wroc- ławski „lampion”, które najpewniej nie będą mogły liczyć na porównywalne zyski ze sportu. Jakie kon- cepcje mają władze w różnych miastach Polski?

Warszawa – chocholi taniec Stolica najdłużej ze wszystkich miast nie mogła się zdecydować w fundamentalnych kwestiach loka-

32 Managment GmbH fot. Stadion Frankfurt

kwiecień – czerwiec 2008 lizacji, wielkości, wyglądu i funkcji stadionu. Pro- stem ma swój pierwowzór w niemieckim Frankfur- pozycje zmieniały się, później wracały, aby znów cie, gdzie kilka lat temu powstał bardzo zbliżony ustąpić miejsca innym. obiekt – Commerzbank Arena. Poza zadaszeniem W grudniu 2005 r. powstał plan budowy stadionu ze stadionem w Warszawie łączy go pojemność na 45.000 widzów, z pełnym zadaszeniem trybun i bliźniaczy układ trybun. Dziennikarze odkryli tak- i murawy oraz klimatyzacją. Obok miałoby stanąć że, że kolejna „kopia” powstaje właśnie w Buka- gigantyczne centrum konferencyjne, zdolne przy- reszcie, a z zewnątrz bliźniakiem warszawskiego jąć nawet 15.000 gości. Realizację inwestycji za- stadionu jest Green Point Stadium w Kapsztadzie. mknął koszt – prawie 500 mln euro. Wszystkie te obiekty to także dzieła JSK, do spółki Powróciła więc forsowana po 2001 r. koncepcja z innym biurem – GMP. Stadionu Narodowego na terenach Legii. Miałby Fasada warszawskiego stadionu zawiera jednak mieścić 35.000 kibiców. Do rywalizacji o jego elementy charakterystyczne dla naszego kraju. Na- budowę stanęły trzy międzynarodowe konsorcja. śladuje wiklinowe sploty, a wraz z kształtem bryły Tymczasem kilka dni później ze swoją inicjatywą wyraźnie nasuwa skojarzenie z koszem. Całości wyszło Ministerstwo Sportu, które zaproponowa- dopełnia nocne podświetlenie w biało-czerwonych ło, by nowy Stadion Narodowy mieścił aż 60.000 barwach. Pomysł wzbudził poruszenie wśród wie- kibiców. Następnie pojawiła się liczba 55.000, po lu architektów, którzy uznali związek z ludowym niej 70.000, a w połowie 2007 wypłynęły nawet rzemiosłem i barwami za zbyt oczywisty i kiczo- plotki o zwiększeniu pojemności o kolejne 10.000 waty. Jednak w dobie powstawania stadionu-dyni miejsc. Ostatecznie powrócił pomysł 55.000, któ- (Johannesburg) czy stadionu-węża (Perth), zarzuty ry jest realizowany. wobec warszawskiego obiektu wydają się przesa- Z bieżnią czy bez – oto jest pytanie. Poza sta- dzone. Idea wpisuje się w globalną tendencję na- dionem stricte piłkarskim, pojawiały się pomysły dawania stadionom unikalnej cechy, która ma być umieszczenia stałego toru lekkoatletycznego lub rozpoznawana nawet dla laika. montażu rozsuwanych trybun, zmieniających usta- Nie wiadomo jeszcze, jakim materiałem zostanie wienie zależnie od dyscypliny sportu. Ostatecznie pokryta fasada – w grę wchodzi półprzezroczy- zwyciężyła idea typowo piłkarskiego obiektu, choć sta siatka. Jej użycie może oznaczać, że autorzy zawiera też element kompromisowy. Na nowym nie mają zamiaru ukrywać betonowej konstrukcji Stadionie Narodowym będzie można rozgrywać trybun. JSK i GMP są znane z surowych, jednak zawody lekkoatletyczne, jednak przy zmniejszonej eleganckich konstrukcji. Stadiony w Berlinie, Bu- do 30.000 pojemności. kareszcie, Kolonii czy Düsseldorfie to najlepsze Wiele wątpliwości przysporzyła też lokalizacja. przykłady. Podobnie jest, znów, we Frankfurcie, Początkowo mówiono o terenach przy Łazien- gdzie Commerzbank Arena złożono z aż 19.000 kowskiej, później o działce, na której chwastami betonowych prefabrykatów. Beton stanowi 90% zarasta Stadion Dziesięciolecia. Kiedy stanęło na użytych materiałów i tylko miejscami jest osłonięty drugiej opcji, rozpoczęła się debata, czy nowy sta- – ze względów praktycznych. dion powinien stanąć w miejscu starego, czy może Ale nie tylko konstrukcja jest podobna – jej wyko- obok. Do swoich rozwiązań przekonywali najwięk- rzystanie również. Prawie 900 miejsc przeznaczo- si polscy architekci. Koncepcję budowy w niecce no dla prasy, kolejne 900 dla najważniejszych go- przygotował zespół Stefana Kuryłowicza, a wznie- ści, a klienci biznesowi otrzymają do dyspozycji aż sienie stadionu obok – Wojciech Zabłocki. Jesienią 2000 miejsc w luksusowych lożach, które można 2007 kwestia lokalizacji została upolityczniona – będzie aranżować i wykorzystywać zależnie od za- pierwszą popierało PO, drugą PiS. Wynik wyborów potrzebowania. Łącznie przewidziano 130.000 m2 dał jednoznaczną odpowiedź – stadion powstanie powierzchni użytkowych. Na niemieckim pierwo- na wałach starego. wzorze imprezy organizowane w tej strefie stadio- Opracowaniem koncepcji zajęła się pracownia JSK, nu to prawie 90% wszystkich wydarzeń. Oznacza którą z końcem listopada 2007 wybrano do stwo- to, że w ciągu roku odbywa się tam ok. 200 kon- rzenia projektu spośród ponad 20 znanych firm ferencji, bankietów i innych spotkań, podczas gdy Stadion Narodowy w War- z całego świata. Polska filia niemieckiego biura ma liczba wielkich meczów i koncertów jest stosunko- szawie, JSK Architekci na swoim koncie dopiero dwa duże projekty, jed- nak jej niemieccy współpracownicy zaprojektowali przynajmniej kilkanaście najwyższej klasy aren pił- karskich, w tym większość stadionów mistrzostw świata w Niemczech i RPA. Swoją koncepcję wartego 1mld zł stadionu JSK zaprezentowało pierwszy raz z końcem stycznia. Efektem pracy 40 architektów jest wizja typowo piłkarskiego obiektu z dwupoziomowymi trybuna- mi nadbudowanymi na istniejących wałach – bez konieczności wywożenia gruzów. Nowa murawa znajdzie się aż 9 m nad obecną, a pod nią po- wstanie dwupoziomowy parking na 1500 aut. Wyjątkowy jest system zadaszenia. Nad boiskiem powstało swoiste koło rowerowe z rozciągniętych promieniście lin. Po linach w razie potrzeby nad murawą zasuwa się membrana, na co dzień ukryta wzdłuż krawędzi stałego zadaszenia trybun. Sy- 33 budownictwo • technologie • architektura Wizualizacja Urząd Miejski w Gdańsku

Stadion Arena Bałtycka wo niewielka – sięga 30. Tego samego należy się sportowej nie byłaby w stanie sfinansować nawet (Baltic Arena) w Gdańsku spodziewać w Warszawie, gdzie nie będzie rozgry- Warszawa, a co dopiero Gdańsk. Sytuację pogor- wek klubowych. szył jeszcze fakt, że Unia Europejska nie przyznała funduszy na stadiony mistrzostw. Gdańsk – od początku z bursztynem Szczęśliwie te przewidywania się nie sprawdziły, O nowym stadionie na światowym poziomie za- również dzięki działaniom miasta, które zleciło „od- częto w Gdańsku myśleć na długo zanim starania chudzenie” projektu. W lutym tego roku ogłoszono, Polski o organizację Mistrzostw Europy ktokolwiek że Arena Bałtycka będzie kosztować ok. 554 mln potraktował poważnie. Pierwszy konkurs na kon- zł. 122 mln już zarezerwował w budżecie Gdańsk, cepcję przebudowy stadionu przy ul. Traugutta 144 ma dołożyć rząd. Resztę miasto chce pozyskać rozstrzygnięto już w 2005 r. Inicjatywa miała po- poprzez długoterminowy kredyt (15-20 lat) i obliga- kazać, co można stworzyć w miejscu istniejącego cje przychodowe. Z ratunkiem może przyjść koncern obiektu. Plan zakładał budowę nowoczesnej areny Lotos, który rozważa inwestycję w Baltic Arenę. piłkarskiej na ok. 30.000 widzów. Koszt, obserwu- Jednak niezależnie od postawy prywatnego inwe- jąc porównywalne stadiony zachodnie, oszacowa- stora władze Gdańska konsekwentnie podkreślają, no na 35 mln euro. że miasto może zrealizować inwestycję bez prywat- Na Zachód władze Gdańska sięgnęły w poszuki- nego kapitału i nawet jeśli miałoby się na Pomorzu waniu twórców właściwego projektu, i już w lu- nie odbyć Euro 2012. Obiekt został wpisany do tym 2006 pojawiła się wizja Areny Bałtyckiej. Wieloletniego Planu Inwestycyjnego z datą reali- Pierwszy projekt wśród Polskich miast walczących zacji do 2010 r. Choć czasu jeszcze nie brakuje, o Euro, wykonany przez zagranicznych architek- to jednak trudno przejść obojętnie obok faktu, że tów – niemiecką pracownię Rhode + Keller- w miejscu przyszłego stadionu jeszcze niedawno mann + Wawrowsky. Biuro ma już na swoim kon- dojrzewały warzywa, a porozumienie z zajmują- cie realizacje sportowe, m. in. stadiony mistrzostw cymi teren działkowcami podpisano dopiero kilka świata w Gelsenkirchen i Hanowerze. Jednocześ- miesięcy temu. Budowa ma się rozpocząć na prze- nie gdańska koncepcja to jedyna, która w ciągu łomie lat 2008/2009 i skończyć dwa lata później. ostatnich dwóch lat się nie zmieniła. Stadion ma Nad przyszłym efektywnym wykorzystaniem stadio- powstać w zupełnie nowym miejscu, na Letni- nu pracuje firma Earnst&Young. Analizowano już cy. Ma mieścić nie zakładane wcześniej 30.000, możliwość instalacji zadaszenia murawy i systemu a 44.000 kibiców, z podziałem na dwa pierścienie wysuwania boiska poza stadion. Do tej pory na okalające boisko. Bryła, przywodząca na myśl ba- świecie jest tylko kilka tego typu obiektów, i Arena warską Allianz Arenę, ma być w przeciwieństwie Bałtycka nie będzie jednym z nich – okazało się, że do pierwowzoru pokryta setkami płytek w róż- bardzo droga inwestycja nie byłaby opłacalna. nych odcieniach brązu, które podświetlone mają upodobnić budynek do bryły bursztynu. Zbliżony Wrocław – od igloo do lampionu kształt mają przybrać sąsiednie budynki, m. in. ho- Pierwotnie propozycją Wrocławia na Euro 2012 tel. Cały kompleks zajmie 40 ha, a powierzchnia był historyczny Stadion Olimpijski. Miasto odku- samego stadionu to 3,6 ha. piło go nawet od miejscowego AWF-u, by prze- Niestety, dla Gdańska, z biegiem czasu zmieniały prowadzić niezbędną modernizację. Ta okazała się się koszty. W 2006 r. szacunki mówiły o 80 mln jednak niezwykle kłopotliwa, ponieważ korona sta- euro, ale jeszcze w tym samym roku pojawiła się dionu, pamiętająca Adolfa Hitlera, musiała zostać liczba 660 mln zł. Upływ czasu i postępujący zachowana. Wrocław przedstawił więc koncepcję wzrost cen na rynku budowlanym doprowadziły obudowania całości pokaźną kopułą z czterema do czarnych wizji, według których stadion miał- półokrągłymi wejściami. Możliwości konfiguracji 34 by kosztować nawet 1,1 mld zł. Takiej inwestycji trybun były jednak bardzo skromne.

kwiecień – czerwiec 2008 Dlatego już od 2006 r. z uwagą zaczęto przyglądać Stadion miejski się działce na Maślicach. Na 21 ha byłoby miejsce we Wrocławiu, przekrój, JSK Architekci na nowoczesny stadion i galerię handlową, a w do- datku teren jest bardzo dobrze skomunikowany. Wła- dze Wrocławia chciały zachęcić prywatnych inwesto- rów, by ci wybudowali stadion, a w zamian czerpali zyski z centrum handlowego. Choć pojawiły się dwie propozycje od konsorcjów z dużym doświadczeniem, to jednak Wrocław sam zbuduje stadion, otrzymując tylko 25% dofinansowania od rządu. Projekt przygotowuje firma JSK i, podobnie jak w przypadku Stadionu Narodowego, pojawiły się oskar- Ze względu na wyznaczone przez UEFA terminy, żenia o plagiat. Tym razem stadion zaproponowa- modernizacja dwóch trybun wzdłuż boiska musi ny przez biuro okazał się łudząco podobny do hali przebiegać równocześnie i rozpocznie się w sierp- widowiskowej budowanej we Francji. Autorzy obu niu. Na każdej z nich ma się znaleźć do 13.750 koncepcji dopiero z prasy dowiedzieli się o podobień- miejsc. Po zakończeniu budowy przyjdzie czas na stwie i na wspólnym spotkaniu orzekli, że żadna ze zadaszenie trzech nowych trybun. stron nie ma wyłącznego prawa do użytej formy. W Dokładna pojemność po zakończeniu rozbudowy to obu przypadkach wzorem był chiński lampion. 46.676 miejsc, a koszt ma się zamknąć w kwocie To właśnie ta eliptyczna forma zdobyła największe 511 mln zł. uznanie jury i jednogłośnie zwyciężyła w między- Najwięcej zysków w Poznaniu mają generować narodowym konkursie, pokonując 14 biur, w tym mecze Lecha. To właśnie dlatego wszyscy w stolicy te ze ścisłej światowej czołówki. Stadion pomieści Wielkopolski trzymają kciuki za awans reprezen- 44.000 kibiców i pochłonie 466 mln zł, z czego tacji Polski do mundialu w RPA. Jeśli nasza ka- 110 mln pokryje rząd. Projekt budowlany i wyko- dra awansuje, nie będzie trzeba zamykać stadionu nawczy zostaną przekazane w połowie tego roku, wiosną 2010, ponieważ sezon zakończy się wcześ- a w listopadzie na teren budowy wjadą koparki. niej. A tylko wtedy można przeprowadzić instalację Do tej pory wykonano odwierty geologiczne wartego prawie 200 mln zł stalowo-membranowe- i wmurowano kamień węgielny, więc trudno na tak go przekrycia. wczesnym etapie oceniać przyszłe funkcjonowanie Projekt zadaszenia, podobnie jak trybun, zmieniał stadionu. Nad tym jednak czuwa światowy gigant się kilkakrotnie. Ewolucja jest na tyle wyraźna, w doradztwie – firma Deloitte. że na nowych wizualizacjach ukazujących końco- wy efekt „IV trybuna” (dziś najnowocześniejsza) Poznań – krok po kroku wygląda przy pozostałych jak wypadek przy pra- Modernizacja stadionu przy Bułgarskiej rozpoczęła cy. Paradoksalnie to właśnie ona będzie stanowić się już w 2003 r. Pierwsze maszyny wjechały na o wyjątkowości stadionu w Poznaniu. Gdyby udało teren stadionu w czerwcu, a celem było zamknię- się wszystkie trybuny rozbudować do wspólnego cie bryły stadionu czwartą trybuną, zdolną w przy- poziomu, obiekt wyglądałby jak kolejna „oponka”. szłości pomieścić zaplecze klubowe. Już po dzie- Tymczasem asymetria nadaje mu niepowtarzalny więciu miesiącach pierwsi kibice mogli oglądać charakter. Czy ten osobliwy urok okaże się szan- mecze „Kolejorza” w mieszczących 8000 widzów są, czy jednak ciężarem dla Stadionu Miejskiego sektorach złożonych z betonowych prefabrykatów, w Poznaniu? wówczas jeszcze bez zadaszenia. W międzyczasie Czas pokaże. Podobnie można powiedzieć o wszyst- pojawiła się koncepcja przebudowy także pozosta- kich polskich stadionach Euro 2012. W tej chwili łych trybun i dostosowania ich do tej najnowszej. to jedyny stadion, który jest już modernizowany, Projekt jednak musiał ulec zmianie, ponieważ za- przyciąga tłumy niewidziane w Polsce od lat. Po- planowane stalowo-cięgnowe zadaszenie okazało zostałe są wciąż tylko wizjami, jednak współpraca się niewykonalne. Po naniesieniu zmian, z końcem z najlepszymi firmami konsultingowymi wyceniana 2005 r. zaczęła się instalacja 20 pylonów, między na wiele milionów pokazuje, że władze starają się którymi pół roku później rozciągnięto membranę już wybiegać w przyszłość i szukają swoich szans. – taką, jak na Allianz Arena. W trybunie rzeczy- Stadion miejski w Pozna- niu, Modern Construction wiście znalazło się miejsce dla niezbędnej infra- Michał Karaś (stadiony.net) Systems struktury, w tym dla największego w kraju sklepu klubowego. Mimo to nawet laik może zauważyć jej wady – zwłaszcza utrudniającą oglądanie meczu konstrukcję narożników. Kolejnym krokiem była wymiana słynnego poznań- skiego „Kotła” – sektora fanatycznych kibiców. Usu- nięcie nasypu i wzniesienie dwupoziomowej trybuny dla 7000 fanów zajęło nieco ponad rok. I tym razem w trakcie prac zmienił się pomysł na stadion. Ros- nąca niezwykle szybko frekwencja skłoniła władze miasta do powiększenia planowanej pojemności z 40 do prawie 50.000 miejsc. Z tego powodu wios- ną 2008 rozpoczęły się prace nad budową trzeciego już poziomu nowego „Kotła”, który docelowo ma pomieścić nawet 14.000 widzów. 35 budownictwo • technologie • architektura