ANIOŁ ZAGŁADY THOMAS ADÈS dyrektor naczelny Tomasz Bęben dyrektor artystyczny Paweł Przytocki chórmistrz, szef chóru Dawid Ber

dyrektor generalny Peter Gelb honorowy dyrektor muzyczny James Levine dyrektor muzyczny Yannick Nézet-Séguin główny dyrygent Fabio Luisi 2.

ANIOŁ ZAGŁADY (THE EXTERMINATING ANGEL)

OPERA W TRZECH AKTACH LIBRETTO: TOM CAIRNS WE WSPÓŁPRACY Z KOMPOZYTOREM NA PODSTAWIE FILMU LUISA BUÑUELA POD TYM SAMYM TYTUŁEM

OSOBY Lucía, markiza de Nobile, gospodyni sopran Leticia Maynar, śpiewaczka operowa sopran koloraturowy Leonora Palma mezzosopran Silvia, hrabina Ávila, młoda owdowiała matka sopran Blanca Delgado, pianistka, żona Roca mezzosopran Beatriz, narzeczona Eduarda sopran Edmundo, markiz de Nobile, gospodarz tenor hrabia Raúl Yebenes, odkrywca tenor pułkownik Álvaro Gómez baryton Francisco de Ávila, brat Silvii kontratenor Eduardo, narzeczony Beatriz tenor Señor Russell bas-baryton Alberto Roc, dyrygent bas-baryton Doktor Carlos Conde bas Julio, kamerdyner baryton Lucas, lokaj tenor Enrique, kelner tenor Pablo, kucharz baryton Meni, pokojówka sopran Camila, pokojówka mezzosopran Padre Sansón baryton Yoli, synek Silvii dyszkant chłopięcy

Chór (SABT) grający służących, policjantów, wojskowych, tłum

Prapremiera podczas Salzburger Festspiele – 28 lipca 2016 roku Premiera inscenizacji w The w Nowym Jorku – 26 października 2017 roku Współpraca i koprodukcja Metropolitan Opera, Royal Opera House Covent Garden, Royal Danish Theatre i Salzburg Festival Transmisja z The Metropolitan Opera w Nowym Jorku – 18 listopada 2017 roku Przedstawienie w języku angielskim z napisami w języku polskim Thomas Adès Anioł zagłady 3.

REALIZATORZY reżyseria Tom Cairns scenografia i kostiumy Hildegard Bechtler światło John Clark projekcje wideo Finn Ross

OBSADA Leticia Maynar Audrey Luna Lucia de Nobile Amanda Echalaz Silvia de Ávila Sally Matthews Beatriz Sophie Bevan Leonora Palma Alice Coote Blanca Delgado Christine Rice Francisco de Ávila Iestyn Davies Edmundo de Nobile Joseph Kaiser Raúl Yebens Frédéric Antoun Eduardo David Portillo Álvaro Gómez David Adam Moore Alberto Roc Rod Gilfry Russell Kevin Burdette Julio Christian Van Horn Carlos Conde John Tomlinson soliści, chór i orkiestra The Metropolitan Opera dyrygent Thomas Adès

AKCJA ROZGRYWA SIĘ W HISZPANII W LATACH SZEŚĆDZIESIĄTYCH XX WIEKU. 4.

THOMAS ADÈS DYRYGENT Urodzony w Londynie w 1971 r. Autor oper BBC Symphony oraz City of Birmingham (Powder Her Face, , która miała Symphony Orchestra. Dyrygował Żywotem swoją premierę w 2004 r. w londyńskim rozpustnika w londyńskim Royal Opera House Covent Garden, oraz Anioła zagłady), kom- i operze w Zurichu, a zeszłej jesieni zadebiuto- pozycji symfonicznych (między innymi Asyla, wał w Metropolitan Opera The Tempest. Kon- Tevot, Polaris, In Seven Days czy Totentantz) certuje także jako pianista (występował między i kameralnych (na przykład kwartetów smycz- innymi w Carnegie Hall). Jest laureatem takich kowych, które zyskały uznanie na konkursach nagród, jak Grawemeyer Award (za swoją kompozytorskich). W latach 1999–2008 był kompozycję Asyla z 1999 r.), nagrody kom- dyrektorem artystycznym Aldeburgh Festival. pozytorskiej Ernsta con Siemensa za utwór Współpracuje z zespołami takimi, jak Los An- Arcadiana, British Composer Award geles Philharmonic, Boston Symphony, London za The Four Quarters czy Best Opera Symphony Orchestra, Royal Concertgebouw, Grammy i paryskiej Diapason d’or de l’année Melbourne Symphony, Sydney Symphony, za operę The Tempest.

AUDREY LUNA LETICIA MAYNAR (SOPRAN) Studiowała w Portland State University, Operze Rzymskiej oraz podczas festiwali Cincinnati Conservatory of (ukończy- (Tanglewood Festival, Spoleto Festival, Salzburg ła w 2003 r.) i doskonaliła swe umiejętności Festival). Występowała także z orkiestrami w oraz w latach 2006–2008 symfonicznymi, takimi jak Colorado Symphony, Pittsburgh Opera, gdzie wystąpiła jako Królo- , Orchestra dell’Ac- wa Nocy w Czarodziejskim flecie W.A. Mozarta. cademia Nazionale di Santa Cecilia, American Na deskach Metropolitan Opera interpretowa- Symphony Orchestra czy New York Philhar- ła następujące partie: Ariela w The Tempest monic, śpiewając partie w Mesjaszu Haendla, T. Adèsa, Olympii w Opowieściach Hoffmanna Mszy c-moll W.A. Mozarta, Carminie Buranie J. Offenbacha, Naiady w Ariadnie na Naxos C. Orffa, Le Martyre de Saint Sébastien C. De- R. Straussa oraz Fiakermilli w Arabelli R. Straus- bussy’ego czy Star-Child G. Crumba. Wystąpiła sa. Poza tym śpiewała między innymi w Virginia także w zarejestrowanym na płycie wykonaniu Opera (Zerbinetta w Ariadnie na Naxos), Fort The Tempest T. Adèsa jako Ariel, które zostało Worth Opera, La Fenice, Lyric Opera of Chicago, uhonorowane nagrodą Grammy.

AMANDA ECHALAZ LUCIA DE NOBILE (SOPRAN) Przepustkę do kariery śpiewaczka uzyskała G. Verdiego na deskach Berliner Staatsoper, reprezentując Afrykę Południową podczas Maddalena w Andrei Chénier U. Giordano konkursu Cardiff Singer of the World. Zade- podczas Bregenz Festival, Manon Lescaut biutowała w 2008 r. w Royal Opera House w operze G. Pucciniego w warszawskim w partii Ker w światowej premierze opery Teatrze Wielkim – Operze Narodowej oraz Minotaur H. Birtwistle’a pod batutą Sir An- w La Monnaie, Tatiana w Eugeniuszu Onieginie tonia Pappano. Po ciepłym przyjęciu przez P. Czajkowskiego, Tosca w operze G. Pucci- krytykę jej interpretacji roli tytułowej w Tosce niego w Sydney Opera House oraz Dresden w Opera Holland Park została zaproszona Semperoper. Za oceanem debiutowała jako do wykonania tej partii w Covent Garden, Tosca w 2012 r. w Santa Fe Opera, a rok Salzburg Landestheater, Berliner Staatsoper później powierzono jej tytułową rolę w Ma- oraz l’Opera National du Rhin. Występowa- dama Butterfly w chicagowskiej Lyric Opera. ła także jako Salome w operze R. Straussa Interpretując tę samą partię, wystąpiła po raz w La Monnaie, Elisabetta w Don Carlosie pierwszy w Metropolitan Opera w 2014 r. Thomas Adès Anioł zagłady 5.

IESTYN DAVIES FRANCISCO DE ÁVILA (KONTRATENOR) Brytyjski śpiewak pochodzi z rodziny o mu- zaowocował zaproszeniem na West End zycznych tradycjach – jego ojciec, wioloncze- oraz nominacjami do Olivier Awards. Inter- lista, był założycielem Fitzwilliam String pretował takie partie, jak Ottone w Koronacji Quartet. Iestyn Davies swoją muzyczną ka- Poppei Monteverdiego w operze w Zurychu rierę rozpoczął w chłopięcym chórze kierowa- i podczas Glyndebourne Festival Opera, nym przez George’a Guesta (później zastąpił Arsace w Partenope Haendla w New York go Christopher Robinson) w St John’s College City Opera, Oberon w Śnie nocy letniej w Cambridge. Studia muzyczne w londyńskiej Brittena w Houston Grand Opera, English Royal Academy of Music (aktualnie jest jego National Opera i The Metropolitan Opera członkiem) podjął po otrzymaniu dyplomu czy Apollo w Śmierci w Wenecji Brittena z archeologii i antropologii w St John College. w English National Opera i mediolańskiej W 2015 r. śpiewak zdobył uznanie krytyki La Scali. Jest także laureatem licznych za rolę Farinellego w przedstawieniu Farinelli nagród, między innymi 2013 Critics’ Circle and the King w Globe Theatre. Ten sukces Awards for Exceptional Young Talent.

JOSEPH KAISER EDMUNDO DE NOBILE (TENOR) Debiutował w Juliette B. Martinů. Następie M. Wajnberga, w Dallas Opera w The Aspern występował w roli Leńskiego w Eugeniuszu Papers, w Santa Fe Opera w Adrianie Mater, Onieginie P. Czajkowskiego i Flamanda a w Canadian Opera Company w Ifigenii w Capriccio R. Straussa w Opéra national w Taurydzie. Ma w swoim repertuarze rów- de Paris, Narrabotha w Salome R. Straussa nież dzieła oratoryjne, na przykład Requiem i Tamina w Czarodziejskim flecie W.A. Mozarta W.A. Mozarta, które wykonał wraz z Dallas w Covent Garden oraz w Jenůfie L. Janáčka Symphony Orchestra pod batutą Jaapa Van i roli Don Ottavia w Don Giovannim W.A. Mo- Zwedena, Te Deum i Mszę nr 3 f-moll A. Bruck- zarta w Bayerische Staatsoper. W Metropoli- nera czy Requiem H. Berlioza, zaprezentowane tan Opera występował między innymi w partii wraz z Tonhalle-Orchester Zürich i Orchestre Romea w Romeo i Julii Ch. Gounoda i Lysan- de la Suisse Romande pod kierownictwem dra w Śnie nocy letniej F. Mendelssohna. Z ko- M. Janowskiego oraz Atlanta Symphony Or- lei na deskach Houston Grand Opera i Lincoln chestra i Berliner Philharmoniker z Donaldem Center Festivalu wystąpił w The Passenger Runnilesem.

TOM CAIRNS REŻYSER Urodził się 1 listopada 1952 r. w Dromara T. Adèsa w Covent Garden (pokazywaną w Irlandii Północnej. Studiował na londyńskim następnie w Royal Danish Opera i Opéra uniwersytecie Goldsmiths. W roli reżyse- national du Rhin), Cyganerię G. Pucciniego ra zadebiutował spektaklem A. Czechowa dla opery w Stuttgarcie czy Don Giovanniego Wujaszek Wania w Crucible w Sheffield. W.A. Mozarta dla Scottish Opera. Jest nie Od tamtego czasu zajmuje się reżyserowa- tylko reżyserem, ale również twórcą libretta niem oper, sztuk teatralnych i filmów. Wśród Anioła zagłady (napisanego na podstawie jego operowych realizacji wymienić moż- filmu Luisa Buñuela pod tym samym tytułem), na Traviatę G. Verdiego dla Glyndebourne nad którym pracował wraz z kompozytorem, Festival, światową premierę The Tempest Thomasem Adèsem. 6.

CZY GROZI NAM ZAGŁADA?

Wszystko wskazuje na to, że w muzyce londyńska opera Covent Garden angielskiej po latach pewnej posuchy daje premierę jego Burzy według pojawił się wreszcie twórca na miarę Szekspira. To dzieło, diametralnie Benjamina Brittena. Urodzony odmienne od jego pierwszej i wykształcony w Londynie, Thomas opery, ukazuje wielką skalę talentu Adès (*1971), kompozytor, dyrygent kompozytora i z uznaniem jest i pianista, zadebiutował w roku przyjmowane przez publiczność 1995 operą kameralną Powder her nie tylko w Londynie, lecz także face zaprezentowaną na festiwalu m.in. w Strasbourgu (2005), Santa w Cheltenham. Utwór wzbudził Fe (2006), Frankfurcie (2010) ogromne zainteresowanie – zarówno Metropolitan Opera (2012), Operze swymi walorami artystycznymi, jak Wiedeńskiej (2015). Na kolejną operę i śmiałością obyczajową – prototypem tego twórcy trzeba było jednak czekać głównej postaci była bowiem słynna dwanaście lat. księżna Argyll, której nimfomania szokowała angielską opinię publiczną Wśród licznych kompozycji w połowie ubiegłego stulecia. orkiestrowych i kameralnych Adèsa, W wyniku tej podwójnej fascynacji powstałych w tym okresie, zwraca w ciągu dwudziestu lat utwór Adèsa uwagę symfoniczny Tevot, po raz wystawiono w ponad czterdziestu pierwszy wykonany w roku 2007, teatrach operowych na całym świecie w Berlinie, pod batutą Simona (w roku 2015 także w warszawskim Rattle’a, In Seven Days na fortepian Teatrze Wielkim – z zastrzeżeniem: i orkiestrę (Londyn. 2008) oraz „tylko dla widzów dorosłych”). symfoniczne Polaris (Miami, 2011). Te dwa ostatnie utwory są Dwa lata po swym debiucie kompozycjami muzyczno-wizualno- operowym Thomas Adès –towarzyszącymi muzyce, barwne, zadebiutował jako symfonik: ruchome obrazy, odtwarzane czteroczęściowe Asyla, wykonane na kilku wideoekranach, są dziełem w Birmingham, nie tylko współpracującego z kompozytorem zapoczątkowało jego współpracę izraelskiego artysty Tala Rosnera. ze sławnym dyrygentem Simonem Trudno nie wspomnieć jeszcze Rattle’em, ale także przyniosło mu o utworze na sopran, baryton cenną Nagrodę Grawemayera i wielką orkiestrę pt. Totentanz: (z uwagi na młody wiek kompozytora poświęcone pamięci Witolda było to zdarzenie bez precedensu). i Danuty Lutosławskich, podczas W roku 1999 New York Phiharmonics wykonania pod dyrekcją kompozytora wykonują po raz pierwszy America: w Londynie w 2013 roku wywarło A Prophecy Adèsa, a w 2004 na słuchaczach bardzo silne wrażenie. Thomas Adès Anioł zagłady 7.

Rod Gilfry jako Alberto Roc, David Adam Moore jako płk Álvaro Gómez, Joseph Kaiser jako Edmundo de Nobile i Amanda Echalaz jako Lucia de Nobile w Aniele zagłady T. Adèsa. Fot. Ken Howard/Metropolitan Opera 8.

Przez pierwsze piętnaście lat Inscenizacja Burzy Adèsa w Royal Adès numerował swe kompozycje. Opera House była dziełem Toma Po napisaniu op. 28 zarzucił ten obyczaj Cairnsa. Starszy o blisko dwadzieścia jako zbyteczny – skoro jego utwory lat, doświadczony reżyser mają tytuły, to na co im numery? Pod i scenograf, okazał się następnie tytułami kryją się dzieła, które dawniej wybornym partnerem do rozważań nazwano by symfonią, kwartetem o temacie i kształcie przyszłego albo koncertem – skrzypcowym dzieła. Gdy ostatecznie wybór lub fortepianowym. Formę mają padł na Anioła zagłady Buñuela, jednak inną. Adès nie odwraca się podjął się napisania libretta, czyli od tradycji, ale do niej nie nawiązuje. dokonania operowej adaptacji tego Zawierza własnej postmodernistycznej dzieła. Zadanie było dosyć trudne: wyobraźni, całą przeszłość muzyki choć w filmie hiszpańskiego twórcy traktując jako wielki podręcznik do zachowana jest klasyczna wręcz nauki komponowania. Jeden tylko jedność czasu, miejsca i akcji, to rozdział w tym podręczniku zupełnie jednak konieczna była redukcja go nie interesuje – ten napisany przez liczby postaci i znaczne ograniczenie awangardę w drugiej połowie XX wieku. dialogów – słowo mówione i słowo Jego muzyka więc nie szokuje, choć śpiewane mają wszak zupełnie inną nieraz zaskakuje. Nie rani uszu, ale wartość czasową. Jednakże – jak się i nie nuży mdłą eufonią. Odwołuje się zdaje – głębszy sens dzieła Buñuela do wyobraźni i pamięci słuchacza, pozostał nienaruszony, a może pobudza jego emocje i zmysł formy. nawet dzięki muzyce zyskał wymiar A także jego poczucie humoru: już tragiczny. w swej pierwszej operze Adès pokazał, że potrafi doskonale naśladować język W historii sztuki filmowej Luis muzyczny innych epok oraz innych Buñuel (1900–1983) zajmuje kompozytorów. Ostatnio pewien poczesne miejsce jako przedstawiciel krytyk trafnie nazwał go „poliglotą surrealizmu. Warto jednak zauważyć, muzycznym” – który to, co ma do że ów surrealizm był dla niego powiedzenia, potrafi wyrazić w wielu – z wyjątkiem kilku wczesnych filmów różnych językach. – jedynie środkiem pozwalającym uwypuklić główną myśl artysty. Błyskotliwa kariera artystyczna Środkiem stosowanym niekiedy Thomasa Adèsa toczy się wartko bardzo dyskretnie. W Aniele zagłady od sukcesu do sukcesu, kolejne utwory (1962) surrealistyczna jest niemal powstają – zda się – w szybkim tylko sytuacja, w jakiej umieszczone tempie. Jednak niekiedy proces zostają postaci filmu: salon, z którego twórczy trwa latami. A jego nikt nie jest w stanie wyjść, choć podświadome początki tkwią drzwi są otwarte. A w rzeczywistości, korzeniami we wczesnej młodości zgodnie z demaskatorskimi kompozytora. Tak było w przypadku skłonnościami autora, chodzi filmów Buñuela, które zaczęły Adèsa o ukazanie ludzi z najwyższych warstw fascynować, gdy nie miał jeszcze lat społeczeństwa, którzy – umieszczeni piętnastu. Dwadzieścia lat później, w warunkach ekstremalnych – tracą zastanawiając się nad tematem swej swą towarzyską ogładę, lecz nie kolejnej opery, powrócił pamięcią potrafią podjąć prób wydostania się do tych młodzieńczych oczarowań. z pułapki. Thomas Adès Anioł zagłady 9.

Buñuel sprzeciwiał się propozycjom że istnieje taka jakaś nadnaturalna, objaśniania, czym jest ów „el ángel niszczycielska siła, mityczna postać, exterminador” – anioł niosący która sprawia, że działanie staje się zagładę. Uważał je za przejaw niemożliwe. Według mnie, gdy anioł mentalności burżuazyjnej. Adès jest zagłady opanowuje umysły, jedynym mniej radykalny – przed premierą, możliwym rezultatem może być odpowiadając na pytania Christiana rozpad społeczeństwa, ogłoszenie Arseni, powiedział: stanu wojennego – i ostatecznie koniec świata” . „W pewnym sensie, anioł zagłady jest brakiem – brakiem woli, celu, Prapremiera Anioła zagłady odbyła działania. Dlaczego w ogóle robimy się 31 lipca 2016 roku w ramach cokolwiek? Film stawia tę kwestię uroczystego otwarcia dorocznego bardzo wyraźnie i odpowiedź brzmi: Festiwalu w Salzburgu, mieście ponieważ inaczej mielibyśmy przed Mozarta. Zespołem dyrygował sobą tylko koniec, śmierć i zagładę. kompozytor, przedstawienie Uczucie, że drzwi są otwarte, ale nie wyreżyserował Tom Cairns, przekraczamy ich progu, towarzyszy scenografia była dziełem Hildegardy nam wszystkim przez cały czas. Można Bechtler. Ponieważ utwór był by powiedzieć, że zagłada to jest coś, realizacją wspólnego zamówienia przed czym uciekamy, wychodząc czterech wielkich instytucji z pokoju czy w ogóle robiąc cokolwiek. muzycznych: salzburskiego Festiwalu, W pewnym sensie ta opera Opery Królewskiej Covent Garden, uświadomiła mi, jak cudowne jest Metropolitan Opera oraz Duńskiej to, że możemy i musimy działać, i że Opery Królewskiej w Kopenhadze, w ogóle żyjemy. […] W tej opowieści londyńska premiera tej inscenizacji siła, która sprawia, że działamy, odbyła się 24 kwietnia tego roku, zostaje odłączona jak elektryczność. publiczność zaś w Kopenhadze Ludzie nie wiedzą już, dlaczego zobaczy ją 23 marca roku przyszłego. powinni wracać do domu, zapomnieli, Publiczność i krytyka przyjmują ten kim są. Doktor ze swoim naukowym, utwór – jak dotychczas – owacyjnie. racjonalnym podejściem do świata W Stanach Zjednoczonych utwory daremnie próbuje zapanować nad Thomasa Adèsa często pojawiają zjawiskiem, określając je terminem się w programach koncertowych, „abulia”. Traktując to jako żart, operę Powder Her Face prezentował Buñuel przekazuje zarazem sugestię, niejeden teatr, podobnie Burzę, której że czynnik powstrzymujący gości premierę na scenie Metropolitan od wyjścia tkwi w nich samych, choć Opera w inscenizacji Roberta Lepage z drugiej strony, nadając mu taką w roku 2012 widzowie transmisji HD nazwę, jak gdyby mówi: udawajmy, mogli podziwiać na całym świecie.

Ludwik Erhardt krytyk muzyczny i pisarz, redaktor ,,Ruchu Muzycznego” (1958–2008), autor m.in. książek o Johannesie Brahmsie, Igorze Strawińskim i Krzysztofie Pendereckim oraz zbioru esejów „Sztuka dźwięku”. 10. Thomas Adès Anioł zagłady 11.

Scena z III aktu Anioła zagłady T. Adèsa. Fot. Ken Howard/Metropolitan Opera 12.

STRESZCZENIE LIBRETTA

AKT I W saloniku Blanca gra na fortepianie. Eduardo i zaręczona z nim Beatriz Hiszpania, lata sześćdziesiąte tańczą, a Leonora flirtuje z doktorem XX wieku. W rezydencji Edmunda Conde. Gdy on odmawia tańca, i Lucii de Nobile goście oczekują dziewczyna go całuje. Conde zwierza na podanie kolacji. Wokół nich się Raulowi Yebenes, iż Leonora jest zaczynają występować dziwne śmiertelnie chora i nie pozostało jej zjawiska. Kamerdyner Julio wiele życia. Występ Blanki kończy nie jest w stanie powstrzymać się aplauzem. Goście zachęcają przed opuszczeniem domu innego Leticię, by zaśpiewała, lecz señor służącego, Lucasa, pokojówki Russel oświadcza, że wystarczy już jej Meni i Camilla również próbują występów jak na jeden wieczór. uciec. Państwo de Nobile wracają z przedstawienia w operze. Gdy Część gości przygotowuje się goście przechodzą do jadalni, do opuszczenia przyjęcia, a Roc Meni i Camilli udaje się w końcu usypia. W szatni Lucia przelotnie uciec wraz z innymi służącymi. całuje swego sekretnego kochanka, pułkownika Alvara Gomeza. Podczas kolacji gospodarze Wszyscy goście stają się apatyczni wznoszą toast za Leticię. i rozkojarzeni – choć jest bardzo Gdy Lucia zapowiada pierwsze późno, nikt nie zamierza opuścić danie, kelner spektakularnie rozlewa wieczoru. Nieco skonsternowany je na podłogę, lecz nie wszystkich Edmundo po dżentelmeńsku oferuje bawi jego zachowanie. Lucia gościnę każdemu, kto życzy sobie postanawia przełożyć inne „rozrywki” zostać na noc w rezydencji. Russel na później, więc mające wziąć udział wraz z Pułkownikiem są przerażeni, w widowisku zwierzęta, niedźwiedź gdy widzą gości zdejmujących fraki, i kilka owiec, zostają wyprowadzone lecz w końcu również kładą się do ogrodu. Reszta służby uchodzi spać. Eduardo i Beatriz udają się z domu, mimo protestów Lucii. w ustronne miejsce, by spędzić Pozostaje tylko Julio. swoją pierwszą wspólną noc. Thomas Adès Anioł zagłady 13.

AKT II do kawy orientuje się, że również stał się więźniem w saloniku. Goście budzą się następnego dnia o poranku. Silvia oznajmia, Nadchodzi wieczór. Stan Russela iż wyjątkowo źle spała. Conde bada pogarsza się: zapadł w śpiączkę Russela: okazuje się, że stary człowiek i potrzebuje natychmiastowej umiera. Julio ma przygotować pomocy medycznej. Gdy kończą śniadanie, lecz stwierdza, że do się wszystkie napoje, goście domu nie dotarło zamówione wpadają w panikę. Conde apeluje zaopatrzenie. Gdy Lucia postanawia o spokój, choć nawet on zdaje się zabrać kilka pań do swojej sypialni, być wytrącony z równowagi. Raúl by mogły się odświeżyć, nie są one zaczyna być agresywny i obwinia w stanie przekroczyć progu jadalni. Edmunda o zaistniałą sytuację. Blanka martwi się o swoje dzieci, Francisco wpada w szał i opiera się lecz ani ona, ani jej mąż, jakby wszelkim próbom uspokojenia go. pozbawieni woli, nie potrafią opuścić Russel nieoczekiwanie odzyskuje pomieszczenia. Silvii cała sytuacja przytomność i stwierdza z ulgą, wydaje się zabawna, ponieważ jest iż nie dożyje „zagłady”. Beatriz spokojna o syna, który pozostaje niepokoi myśl, że przyjdzie jej umrzeć pod pieczą prywatnego nauczyciela, wśród otaczających ją ludzi, ojca Sansóna. Podczas gdy kolejne a nie w samotności z Eduardem. próby opuszczenia domu przez gości spełzają na niczym, pojawia się Julio Nocą Russel umiera. Conde z kawą i resztkami wczorajszej kolacji. i Pułkownik zaciągają jego ciało Leticia na próżno błaga kamerdynera, do gabinetu, czemu z ukrycia by nie wchodził do saloniku. Blanka przyglądają się Eduardo i Beatriz. wpada w histerię, lecz Raúl nie widzi powodów do zbytecznej ekscytacji. Francisco narzeka, że nie jest w stanie wymieszać swojej kawy łyżeczką do herbaty. Julio, wysłany po łyżeczki 14.

AKT III W majakach Leonora widzi bezcielesną rękę błądzącą Policja, strzegąca rezydencji, po saloniku. Próbując powstrzymać rozpędza gromadzący się widmo, Leonora dźga sztyletem rękę na zewnątrz tłum ciekawskich. Blanki. W gabinecie Eduardo i Beatriz Choć niektórym udaje się przedrzeć postanawiają odebrać sobie życie. przez policyjny kordon, nikt nie jest Roc pojawia się, by napastować w stanie wejść do domu. Leticię, lecz oskarżenie Raúla pada na Pułkownika. Edmundo zostaje W saloniku Julio i Raúl rozrywają ranny w kolejnej bójce. Owce z ogrodu rurę wodociągową, na którą goście błąkają się po pomieszczeniu. desperacko rzucają się, by ugasić pragnienie. Zachowanie gości Żołnierze poddają rezydencję dręczonych głodem staje się coraz kwarantannie. Pojawia się ojciec bardziej irracjonalne. Blanka czesze Sansón z Yolim, synem Silvii. Ludzie tylko jedną stronę swoich włosów, żądają, by wysłać chłopca do środka. doprowadzając Francisca do histerii. Mimo zachęt tłumu, Yoli nie jest Gdy ten nie jest w stanie znaleźć w stanie wejść do domu. swych pigułek na wrzody żołądka, natychmiast zaczyna sądzić, że ktoś Goście szlachtują owce i gotują je je przed nim ukrył. Raúl prowokuje na prowizorycznym ognisku. Leonora Francisca swoją relacją z jego siostrą, znów ma to samo przeczucie, którego co prowadzi do eskalacji obelg doznała podczas wieczoru w operze wymienianych przez obu mężczyzn. i wraz z Blanką i Leticią próbuje Edmundo stara się studzić emocje, magicznego rytuału. Gdy ten zawodzi, lecz jedynie sprowadza na siebie kobieta oznajmia, że potrzebna jest oskarżenia o dziwną sytuację, w której ofiara z niewinnej krwi. Francisco wszyscy się znaleźli. Cierpiąca odkrywa w gabinecie ciała Eduarda Leonora wzywa pomocy Pułkownika i Beatriz. Podczas kolejnej kłótni Raúl i Panienki Maryi. Zapach Blanki ciska pigułkami Francisca za próg doprowadza Francisca do mdłości saloniku. Silvia traci zainteresowanie i kolejnego wybuchu złości. otaczającą ją rzeczywistością – tuli Thomas Adès Anioł zagłady 15.

w ramionach ciało jednej z owiec myśląc, że lula swego syna do snu.

Za progiem pojawia się niedźwiedź. Powoli wśród gości narasta przekonanie, że do odzyskania wolności niezbędna jest ofiara: Edmundo musi umrzeć. Conde i Pułkownik bezskutecznie nawołują gości do zmiany zdania. Edmundo postanawia się poświęcić, lecz powstrzymuje go Leticia. Kobieta zauważa, że właśnie każdy z nich znalazł się dokładnie w tym samym miejscu, w którym zaczęła się ich dziwna niewola. Więźniowie, zachęcani przez Leticię niepewnie zaczynają powtarzać te same czynności co pierwszej nocy. Razem zbliżają się do progu i w końcu udaje im się go przekroczyć. Jednak na zewnątrz rezydencji napotykają tłum. Ich wolność nie potrwa długo.

NA PODSTAWIE MATERIAŁÓW THE METROPOLITAN OPERA 16.

ONIRYCZNA SYMBOLIKA WEDŁUG LUISA BUÑUELA

Surrealizm, nazywany również absurdu. Anioł zagłady, powstały nadrealizmem, powstał po pierwszej w 1962 roku, to jeden z obrazów wojnie światowej w akcie protestu kinowych wyrażających niechęć przeciwko prądom takim, jak twórcy do burżuazji. Zaliczany jest racjonalizm, utylitaryzm oraz realizm. do najtrudniejszych dzieł reżysera, Jak pisze o nim w swym Manifeście często jest określany jako obraz André Breton: Surrealizm to czysty przeintelektualizowany, zawierający automatyzm psychiczny, przez który zbyt wieloznaczną interpretację. zamierza się wyrazić bądź w słowach, Wszechobecny symbolizm i użycie bądź w piśmie, bądź w każdy inny metafor cechują film utrzymany sposób funkcjonowanie myśli. w konwencji snu. Przedstawione To dyktando myśli pod nieobecność obrazy często wydają się być wszelkiej kontroli sprawowanej przez absurdalne. Nieposiadające sensu rozum poza wszelkimi sprawdzianami fragmenty łączą się w znaczeniową estetycznymi lub moralnymi. całość, często zaskakującą dla widza. Artystów tego nurtu fascynowała Dzieło ma budowę ramową, psychoanaliza wraz z wszelkimi rozpoczyna je i kończy motyw zjawiskami, jakie badała. Stąd też budynku kościoła, w operze Adèsa ich zainteresowanie działalnością takim elementem są dzwony. Zygmunta Freuda i Carla Junga. Jednak nie był to zachwyt wzajemny. W filmie poruszono jeszcze jedną Freud w odniesieniu do Salvadora kwestię, która interesowała Dali napisał: jestem wciąż szczególnie twórców końca XIX wieku skłonny uważać surrealistów […] oraz XX stulecia. W sytuacjach za stuprocentowych wariatów. ekstremalnych budzą się ukryte w ludzkiej naturze ciemne instynkty. Właśnie na podstawie Wśród przebywających, zdaje się nadrealistycznego obrazu kinowego na własne życzenie, a jednocześnie Luisa Buñuela powstała opera duchowo uwięzionych gości, zaczyna Thomasa Adèsa o tym samym panować okrucieństwo, znikają tytule. Kompozytorowi napisanie konwenanse, nieważna staje się jej zajęło dziesięć lat. Podążał nawet dbałość o higienę. Dotąd on wiernie za zamysłami twórcy eleganckie towarzystwo przeistacza pierwowzoru. Luis Buñuel, prekursor się we wspólnotę ludzi, którzy kina surrealistycznego, był reżyserem porzucają wszelkie zasady. Mimo uwielbiającym to, co nie do końca niewygód tej sytuacji, nie wychodzą wypowiedziane, przesycone z domu, jakby zatrzymywani wieloznacznymi symbolami, duchem wewnętrznym przymusem upodlenia Thomas Adès Anioł zagłady 17.

David Adam Moore jako płk Álvaro Gómez i Amanda Echalaz jako Lucia de Nobile w Aniele zagłady T. Adèsa. Fot. Ken Howard/Metropolitan Opera 18.

własnej natury. Widoczny jest warunkach, a nazwa zła zostaje jaskrawy dysonans między obrazem wypowiedziana. Jeden z bohaterów początkowych, wysublimowanych wykrzykuje imię Abaddon. Pojawia rozmów i konwencjonalnych się ono w Biblii w Księdze Apokalipsy zachowań, a końcowym odrzuceniem św. Jana 9,11: Mają nad sobą wszelkich granic i dojściem do głosu króla – anioła Czeluści; imię jego pierwotnych, destrukcyjnych po hebrajsku: ABADDON, a w greckim instynktów. Odnajdujemy freudowskie języku ma imię APOLLYON. Jest nawiązanie do popędu śmierci, to władca szarańczy o potwornym łączącego się w teoriach badacza wyglądzie. Szatańska armia z popędem miłości. Kultura, w tym wypuszczona z czeluści Piekła wszelkie normy i zasady społeczne, ma szkodzić ludziom, zadając według badacza, hamują naturalne im cierpienie tak silne, by pragnęli skłonności ludzkie, co prowadzi śmierci, jednocześnie nie mogąc jej do frustracji. odnaleźć. W języku hebrajskim imię Abaddon oznacza zagładę, w Torze W willi, w której przebywają zaś jest określeniem Szeolu, miejsca, bohaterowie, reżyser umieszcza gdzie wśród mąk przebywają zmarli. niedźwiedzia. Zabieg ten jest Collin de Plancy, autor Słownika pozornie abstrakcyjny, jednak wiedzy tajemnej, utożsamia go ma on głęboki sens symboliczny, z Samaelem, aniołem śmierci i jednym związany z freudowskim Tanatosem. z najwyższych demonów Piekieł. W wierzeniach Słowian niedźwiedź Motyw Anioła zagłady pojawia się jest symbolem agresji, nienawiści. również w literaturze. U Jonathana W wielu kulturach prawdziwe imię Carolla, którego twórczość niedźwiedzia nie jest wypowiadane, przesiąknięta jest właściwą jemu lecz zastępowane innymi. Strach pop-sakralnością, odnajdujemy przed przywołaniem zła skłaniał taką postać. Jest to istota o imieniu lud do zakrywania imion istot, które Leland, wcielenie Lucyfera, anioł sprowadzone mogły spowodować zła, sprzedający ludziom wizje ich krzywdę. W wierzeniach ludowych przyszłości, które swoim pesymizmem właściwe imię ludzkie często odbierają im nadzieję i wprowadzają ukrywane jest przed demonami, w stan przygnębienia. Jest to gdyż poznawszy je, mogłyby one postać, która nienawidzi ludzkości wyrządzić danej osobie szkodę. za to, że Bóg umiłował ją bardziej niż anioły. W powieści Carolla nie Bohaterowie wydają się być posiada on umiejętności zapominania stonowani i kulturalni, a instynkty i radowania się. skrywane są pod kostiumem absurdalnych konwenansów, Według niektórych źródeł wyrażanych w sposób sztuczny, w symbolice masońskiej często teatralny. Tłumiona natura pojawia się odniesienie do wersetów uczestników przyjęcia, niczym biblijnych 9,11. Autor filmu wielokrotnie we Władcy much Williama Goldinga nawiązuje do kultury tej organizacji. czy Mieście ślepców Jose Saramago, Pojawiają się liczne symbole ujawnia się w ekstremalnych trójkowe, właściwe wolnomularzom, Thomas Adès Anioł zagłady 19.

tak widoczne również w muzyce w rzeczywistości. Natomiast Buñuel i warstwie scenicznej Czarodziejskiego w Aniele zagłady przedstawia fletu W.A. Mozarta. W filmie groteskowy tragizm postaci, Buñuela odnajdujemy m.in. trzech związany z zamknięciem ich w klatce kelnerów, trzech kapłanów przy konwenansów właściwych burżuazji. ołtarzu, trzy baranki, trzy dzwony Marzenie o freudowskim zerwaniu bijące w zakończeniu filmu, trzy okowów norm społecznych ujawnia gwiazdy pięcioramienne na drzwiach się w niewypowiedzianym przymusie kościoła, które w symbolice pozostania w coraz bardziej masońskiej oznaczają światło, zdemoralizowanym, zezwierzęconym wiedzę i doskonałość. Na ścianie towarzystwie. Wyrwanie krat salonu znajdują się trzy malowidła zasad powinno być uwolnieniem, o tematyce sakralnej. Willa znajduje a jednak jest bolesne dla bohaterów, się przy ulicy Opatrzności, której którzy – dotąd otoczeni nazwa odnosi się do kolejnego bezpieczeństwem przestrzeganych symbolu organizacji. zasad – znajdują się w sytuacji ekstremalnej. Konwencja przyjęcia w gronie masonerii splata się z początkowymi Bardzo czytelnym symbolem scenami innego obrazu kinowego, jest baranek ofiarny. Związany poruszającego tematykę tego z powstawaniem życia, budzeniem zgrupowania i jednocześnie się przyrody, narodzinami. Często oscylującego na granicy snu, staje się metaforą niemowlęcia czyli Oczu szeroko zamkniętych z podniesionymi rękami. W wielu Stanley’a Kubricka. Oba filmy kulturach oznaczał niewinność, łączy oniryczny klimat przyjęcia, jak również symbolizował nowego wprowadzający w nastrój przywódcę, początek, odnowę. somnambuliczny. Mamy więc Krew nieskalanych istot miała służyć dwojako przedstawiony motyw również wykonywanym czarom. surrealistycznego spotkania W filmie baranek z zawiązanymi towarzyskiego. Kubrick spełnia oczyma był składany w ofierze. w nierealny sposób niewypowiedziane Motyw ten pojawia się w scenie, pragnienia bohaterów. Jednak w której kobiety odprawiające od nich zależy, czy oddadzą się rytuał czekają na ostatni potrzebny im, depcząc tym samym zasady, element – krew czystej istoty. Nie ma które czyniły ich życie ustabilizowane. jej wśród ludzi reprezentujących Alice zostaje wierna swoim środowisko o wysokiej kulturze przekonaniom, mimo wielkiej i zasadach. Paradoksalnie pokusy spełnienia podświadomych zwierzę jest bardziej niewinne niż marzeń seksualnych. Bill, przystając człowiek. Dodać należy, iż znów na możliwość uskutecznienia swoich pojawia się symbolika trójkowa fantazji, wchodzi w zależności, które w postaci baranków. Dwa zostają mogą okazać się dla niego zgubne. skonsumowane przez zgłodniałych Projekcja podświadomości ukazuje, bohaterów. Wcześniej zasiadali że ich wewnętrzne pragnienia są do stołu, zachowując wszelkie zasady sprzeczne z tym, co jest ich udziałem savoir vivre’u, natomiast długotrwały 20.

Amanda Echalaz jako Lucia de Nobile i Christine Rice jako Blanca Delgado w Aniele zagłady T. Adèsa. Fot. Ken Howard/Metropolitan Opera Thomas Adès Anioł zagłady 21.

głód spowodował, iż nie potrafią wyjściowego dla danej sytuacji. Ma to zapanować nad odruchami. cofnąć zaistniały, niekorzystny bieg zdarzeń i ułożyć go na nowo. Wcześniej wspominany zabieg, będący działaniem z zakresu magii, Próbując interpretować symbole ma na celu odwrócenie zaistniałej zawarte w Aniele zagłady Luisa sytuacji. Do okultystycznych Bunuela, możemy rozpocząć czynności używane są kurze łapki. analizę skomplikowanej, często Widoczne w jednej z początkowych przerażająco niekontrolowanej, scen, w torebce uczestniczki dążącej do spełnienia pierwotnych przyjęcia, zdawały się elementem potrzeb ludzkiej psychiki ukrytej abstrakcyjnym. W kulturze pogańskiej pod płaszczem norm społecznych. są one jednym z atrybutów Szczególnie silny kontrast tworzy czarownic, używanym do odprawiania zestawienie początkowych zachowań rytuałów. Bohaterka nazywa je burżuazyjnych pełnych sztuczności kluczami, jest to również termin i konwenansów z późniejszymi symboliczny dla masonerii. Pojawia przesiąkniętymi nerwowością się jeszcze jeden motyw działań i prymitywizmem reakcjami magicznych, zasugerowany, towarzystwa. Film Buñuela jest zdaje się nieprzypadkowo, przez dziełem niedopowiedzianym, pełnym kobietę. W wierzeniach pogańskich symboliki freudowskiej, mogącym to niewiasty, przez aspekty związane być zinterpretowanym na wiele z byciem matką, tj. ciążę i poród, sposobów, niekoniecznie zgodnych miały kontakt z dwoma równoległymi z założeniami autora. Jak twierdził światami – z bezpiecznym, znanym sam reżyser: W każdym dziele ziemskim i pełnym tajemnic ludzie doszukują się pomysłów, nadnaturalnym. Odczynianie uroku które zwykle nie mają nic wspólnego jest odprawiane przez powrót z intencjami twórcy. przedmiotów i ludzi do ustawienia

Marta Gabryelczak-Paprocka mezzosopran, absolwentka Akademii Muzycznej im. G. i K. Bacewiczów w Łodzi, obecnie ma otwarty przewód doktorski w Akademii Muzycznej im. S. Moniuszki w Gdańsku, studiowała również etnologię na UŁ. Śpiewaczka koncertująca, pedagog, wykładowca Studium Muzyki Kościelnej Archidiecezji Łódzkiej, prowadzi wokalnie Chłopięcy Chór Archikatedry Łódzkiej. Zajmuje się działalnością naukową. 22.

PLAN TRANSMISJI w sezonie 2017/2018

7 PAŹDZIERNIKA 2017 / G. 18.55 Christian Van Horn (Julio), VINCENZO BELLINI John Tomlinson (doktor Carlos Conde) dyrygent: Thomas Adès „NORMA” reżyseria: Tom Cairns PREMIERA SEZONU obsada: Sondra Radvanovsky (Norma), 10 LUTEGO 2018 / G. 18.00 Joyce DiDonato (Adalgiza), Joseph Calleja (Pollione), Matthew Rose (Orowist) GAETANO DONIZETTI dyrygent: Carlo Rizzi „NAPÓJ MIŁOSNY” reżyseria: Sir David McVicar NOWA OBSADA obsada: Pretty Yende (Adina), 14 PAŹDZIERNIKA 2017 / G. 18.55 Matthew Polenzani (Nemorino), WOLFGANG AMADEUS MOZART Davide Luciano (Belcore), Ildebrando D’Arcangelo (Dulcamara) „CZARODZIEJSKI FLET” dyrygent: Domingo Hindoyan PO RAZ PIERWSZY W HD / reżyseria: Bartlett Sher WERSJA ORYGINALNA obsada: Golda Schultz (Pamina), 24 LUTEGO 2018 / G. 18.30 Kathryn Lewek (Królowa Nocy), Charles Castronovo (Tamino), GIACOMO PUCCINI Markus Werba (Papageno), „CYGANERIA” Christian Van Horn (Przemawiający), René Pape (Sarastro) NOWA OBSADA dyrygent: James Levine obsada: Sonya Yoncheva (Mimi), reżyseria i kostiumy: Julie Taymor Susanna Phillips (Musetta), Michael Fabiano (Rodolfo), Lucas Meachem (Marcello), Alexey Lavrov (Schaunard), 18 LISTOPADA 2017 / G. 18.55 Matthew Rose (Colline), Paul Plishka THOMAS ADÈS (Benoit / Alcindoro) dyrygent: Marco Armiliato „ANIOŁ ZAGŁADY” reżyseria i scenografia: Franco Zeffirelli PREMIERA SEZONU / PO RAZ PIERWSZY W MET 10 MARCA 2018 / G. 18.55 obsada: Audrey Luna (Leticia Maynar), Amanda Echalaz (Lucia de Nobile), GIOACHINO ROSSINI Sally Matthews (Silvia de Ávila), Sophie „SEMIRAMIDA” Bevan (Beatriz), Alice Coote (Leonora Palma), Christine Rice (Blanca Delgado), PO RAZ PIERWSZY W HD Iestyn Davies (Francisco de Ávila), Joseph obsada: Angela Meade (Semiramida), Kaiser (Edmundo de Nobile), Frédéric Elizabeth DeShong (Arsaces), Javier Antoun (Raúl Yebenes), David Portillo Camarena (Idrenus), Ildar Abdrazakov (Eduardo), David Adam Moore (Colonel (Assur), Ryan Speedo Green (Oroes) Álvaro Gómez), Rod Gilfry (Alberto Roc), dyrygent: Maurizio Benini Kevin Burdette (Señor Russell), reżyseria: John Copley Thomas Adès Anioł zagłady 23.

14 KWIETNIA 2018 / G. 18.30 26 MAJA 2018 / G. 18.55 GIUSEPPE VERDI WOLFGANG AMADEUS MOZART „LUIZA MILLER” „COSI FAN TUTTE” PO RAZ PIERWSZY W HD („TAK CZYNIĄ WSZYSTKIE”) obsada: Sonya Yoncheva (Luiza), RETRANSMISJA / PREMIERA SEZONU Olesya Petrova (Fryderyka), Piotr Beczała obsada: Amanda Majeski (Fiordiligi), (Rudolf), Plácido Domingo (Miller), Serena Malfi (Dorabella), Kelli O’Hara Alexander Vinogradov (Walter), (Despina), Ben Bliss (Ferrando), Dmitry Belosselskiy (Wurm) Adam Plachetka (Guglielmo), dyrygent: James Levine Christopher Maltman (Don Alfonso) reżyseria: Elijah Moshinsky dyrygent: David Robertson reżyseria: Phelim McDermott 28 KWIETNIA 2018 / G. 18.55 JULES MASSENET 9 CZERWCA 2018 / G. 18.55 „KOPCIUSZEK” GIACOMO PUCCINI PREMIERA SEZONU / „TOSCA” PO RAZ PIERWSZY W MET RETRANSMISJA / PREMIERA SEZONU obsada: Joyce DiDonato (Kopciuszek), obsada: Sonya Yoncheva (Tosca), Alice Coote (książę Charmant), Vittorio Grigolo (Cavaradossi), Stephanie Blythe (Madame de Haltiére), Bryn Terfel (baron Scarpia), Kathleen Kim (Wróżka), Laurent Naouri Patrick Carfizzi (Zakrystian) (Pandolf) dyrygent: Andris Nelsons dyrygent: Bertrand de Billy reżyseria: Sir David McVicar reżyseria i kostiumy: Laurent Pelly

Dyrekcja Met uprzejmie informuje, że repertuar i obsady mogą ulec zmianie. Opracowano na podstawie materiałów nadesłanych przez Met z uwzględnieniem dwóch zmian terminów transmisji (Tosca, Così fan tutte) z powodu innych wydarzeń artystycznych w Filharmonii Łódzkiej. Prezentowany plan transmisji dotyczy tylko Filharmonii Łódzkiej. ADRES Filharmonia Łódzka im. Artura Rubinsteina ul. Narutowicza 20/22 90-135 Łódź www.filharmonia.lodz.pl

INFORMACJE, REZERWACJA I SPRZEDAŻ BILETÓW 42 664 79 79 [email protected] (honorujemy karty płatnicze)

ORGANIZATORZY, SPONSORZY, PARTNERZY MECENAS SEZONU 2017/2018

WYDAWCA Filharmonia Łódzka im. Artura Rubinsteina

OPRACOWANIE PROGRAMU Aida Stępniak

PROJEKT GRAFICZNY Mamastudio

ZDJĘCIA Ken Howard/Metropolitan Opera

KOREKTA Ewa Juszyńska-Poradecka

SKŁAD, ŁAMANIE, PRZYGOTOWANIE DO DRUKU Media Press P. Augustyniak i wspólnicy S.J. Beata Gawłowska / www.media-press.com.pl

NAŚWIETLENIA, DRUK Zakład Poligraficzny Sindruk

ODDANO DO DRUKU 7 listopada 2017 r. ANIOŁ ZAGŁADY THOMAS ADÈS