DOCSLIB.ORG

Ignacy Potocki – Marszałek Rady Nieustającej 1778–1780

Total Page：16

File Type：pdf, Size：1020Kb

Download full-text PDF Read full-text
Ignacy Potocki – Marszałek Rady Nieustającej 1778–1780 PRACE NAUKOWE Akademii im. Jana D áugosza w Cz Ċstochowie Seria: Zeszyty Historyczne 2009, z. X Andrzej Stroynowski Ignacy Potocki – marsza áek Rady Nieustaj ącej 1778–1780 WĞród wszystkich marsza áków Rady Nieustaj ącej wyró Īnia si Ċ posta ü Igna- cego Potockiego, jako jedynego z nich, który zawsze prezentowa á krytyczny sto- sunek wobec tej instytucji i przez ca áy czas pozostawa á w opozycji antykrólew- skiej. Rodzi to zainteresowanie, w jaki sposób áą czy á on niech Ċü , czy przynajm- niej krytycyzm wobec Rady Nieustaj ącej, z jednoczesnym kierowaniem jej dzia- áalno Ğci ą w latach 1778–1780. Ciekawo Ğci tej niestety nie zaspokajaj ą kolejne biografie Ignacego Potockiego. Ten okres jego dzia áalno Ğci tylko skrótowo zo- sta á potraktowany w biogramie w Polskim S áowniku Biograficznym , a wr Ċcz po- mini Ċty w po Ğwi Ċconej mu obszernej monografii, w której znalaz áa si Ċ jedynie data jego obioru na marsza áka 1. Musi to sk áania ü do podj Ċcia próby zapoznania si Ċ z tym fragmentem dzia áalno Ğci Potockiego i uzupe ánienia tak widocznej luki w jego Īyciorysie politycznym 2. 1 Z. Janeczek, Ignacy Potocki. Marsza áek wielki litewski (1750–1809), Katowice 1992, s. 41; Z. Zieli Ĕska , Potocki Roman Ignacy Franciszek , [w:] Polski S áownik Biograficzny [dalej: PSB], t. 28, s. 3. 2 Przypomnie ü nale Īy, Īe Ignacy Potocki od swojego Ğlubu (27 XII 1772 r.) z El Ībiet ą Lubomir- sk ą, córk ą marsza áka wielkiego koronnego Stanis áawa Lubomirskiego i Izabeli z Czartoryskich, znalaz á si Ċ w szeregach antykrólewskiej opozycji, z ramienia której ju Ī w 1776 r. odby á (wraz z Franciszkiem Ksawerym Branickim) poselstwo do Petersburga, a nast Ċpnie zaanga Īowa á si Ċ w walk Ċ o mandat poselski na rozdwojonym sejmiku w Lublinie. Wobec skonfederowania sej- mu nie zosta á dopuszczony do obrad, co tylko umocni áo go w niech Ċci do króla i ambasadora Stackelberga. Dodajmy, Īe jego los podzielili wówczas obydwaj przyszli marsza ákowie Sejmu Czteroletniego: Stanis áaw Ma áachowski i Kazimierz Nestor Sapieha. W tej sytuacji Potocki nie zrezygnowa á jednak z dzia áalno Ğci politycznej, kieruj ąc swoj ą aktywno Ğü w kierunku prac Ko- misji Edukacji Narodowej, gdzie wspó ápracowa á z dworem i Micha áem Poniatowskim. Pozwo- li áo mu to zyska ü nowe kontakty, jak równie Ī opini Ċ cz áowieka zdolnego do kompromisu, stale 218 Andrzej Stroynowski Dzieje Rady Nieustaj ącej, b Ċdącej pierwszym sta áym – mi Ċdzy sejmami – rz ądem centralnym Rzeczypospolitej, nie budz ą Īywszego zainteresowania ba- daczy, najcz ĊĞ ciej odwo áuj ących si Ċ do fundamentalnej, ale bardzo ju Ī starej pracy W áadys áawa Konopczy Ĕskiego 3. Wyj ątkiem jest ciekawa ksi ąĪ ka Alek- sandra Czai i nawi ązuj ąca do niej rozprawa doktorska Katarzyny Milik, w któ- rych ci Autorzy przedstawiaj ą dwie kadencje Rady Nieustaj ącej z lat 1778–1780 i 1786–1788 4. W obydwu tych pracach jednak w áaĞciwie pomini Ċta zosta áa rola marsza áków Rady Nieustaj ącej 5. Jest to fakt zadziwiaj ący, zwa Īywszy rol Ċ mar- sza áków Rady Nieustaj ącej w systemie rz ądów w Rzeczypospolitej w latach 1775–1788. Zajmowali oni przecie Ī – przynajmniej formalnie – pierwsze miej- sce w Ğród urz Ċdników Rzeczypospolitej. Byli oni wy áaniani w czasie odr Ċbnie przeprowadzanych tajnych g áosowa Ĕ sejmowych, co podnosi áo ich rang Ċ w od- niesieniu do pozosta áych konsyliarzy ze stanu rycerskiego. W áaĞnie marsza ákom, obok króla, przypada áa najpowa Īniejsza rola w pracach Rady Nieustaj ącej. Mieli oni zagaja ü jej posiedzenia i im przewodniczy ü, a tak Īe proponowa ü sposób za- áatwiania poszczególnych kwestii i ustala ü porz ądek obrad – decyduj ąc o tempie rozpatrywania podejmowanych zagadnie Ĕ, jak te Ī przedstawia ü propozycje g áo- sowa Ĕ i dba ü o ich porz ądek. Zewn Ċtrznymi oznakami presti Īu, odpowiadaj ące- go ministrom Rzeczypospolitej, sta áo si Ċ przyznanie marsza ákom Rady Nieusta- protestuj ącego przeciw uto Īsamianiu go z „opozycj ą”, czy tym bardziej z „parti ą galicyjsk ą”. To za Ğ otworzy áo drog Ċ do zyskania poparcia w staraniach o uzyskanie urz Ċdu marsza áka Rady Nieustaj ącej, który ostatecznie uzyska á w ramach czasowo prowadzonej przez Stackelberga po- lityki ograniczania wp áywów króla poprzez wspieranie opozycji, która przy jego poparciu uzy- ska áa czwart ą cz ĊĞü miejsc w Radzie Nieustaj ącej. Pami Ċtnik bytno Ğci w Petersburgu […] J.W. Branickiego […] i Potockiego , Archiwum G áówne Akt Dawnych w Warszawie [dalej: AGAD], Archiwum Publiczne Potockich [dalej: APP] 313, t. XII, s. 46; W. Filipczak, Sejm 1778 roku , Warszawa 2000, s. 165; idem, Wybory Rady Nieustaj ącej na sejmie 1778 , „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Historica”, 1999, z. 64, s. 128; Z. Janeczek, op. cit., s. 26–35, 60–66; E. Rostworowski, Ostatni król Rzeczypospolitej. Geneza i upadek Konstytucji 3 maja , Warszawa 1966, s. 104; A. Stroynowski, Opozycja sejmowa w dobie rz ądów Rady Nieustaj ą- cej. Studium z dziejów kultury politycznej , àód Ĩ 2005, s. 116. 3 W. Konopczy Ĕski, Geneza i ustanowienie Rady Nieustaj ącej , Kraków 1917. 4 A. Czaja, Mi Ċdzy tronem, bu áaw ą a dworem petersburskim. Z dziejów Rady Nieustaj ącej 1786–1789 , Warszawa 1988; K. Milik, „Dzia áalno Ğü Rady Nieustaj ącej w latach 1778–1780”, Cz Ċstochowa 2008 [maszynopis rozprawy doktorskiej]. 5 ĝwiadczy o tym ilo Ğü wzmianek o piastuj ących ten urz ąd: Ignacym Potockim (w latach 1778–1780) i Franciszku Ignacym Przebendowskim (w latach 1786–1788). Pierwszy z nich wspomniany zosta á (jako marsza áek Rady Nieustaj ącej) tylko raz w 350-stronicowej pracy doktorskiej, a drugi sze Ğciokrotnie w ca áej ksi ąĪ ce, licz ącej a Ī 445 stron. Ignacy Potocki – marsza áek Rady Nieustaj ącej 1778–1780 219 jącej warty 6. O ich randze Ğwiadczy áa te Ī praktyka dzia áalno Ğci Rady Nieustaj ą- cej w kadencji 1786–1788, gdy z ogólnej liczby 296 rozpatrywanych memoria- áów wi Ċkszo Ğü spraw by áa kierowana do poszczególnych departamentów, ale 6 razy decyzj Ċ podejmowa á ogó á konsyliarzy, a 5 memoria áów oddano do osobi- stej decyzji marsza áka, chocia Ī i tak wszystkie sprawy musia áy przechodzi ü przez posiedzenia plenarne, rozpoczynaj ące si Ċ od przedstawienia wyników prac departamentów 7. Marsza ákom wreszcie przypada áo zadanie dyscyplinowania konsyliarzy do pracy w Radzie Nieustaj ącej, chocia Īby poprzez sporz ądzanie tabel udzia áu w jej posiedzeniach, co decydowa áo o wysoko Ğci otrzymywanych przez nich wynagrodze Ĕ8. Do nich te Ī nale Īaáo formu áowanie wniosków o przy- znanie nagród i pensji dla urz Ċdników Rady. Jeszcze wa Īniejsze by áo to, Īe to marsza ákom przypada áa ostateczna redakcja rezolucji Rady Nieustaj ącej, które zawsze by áy przez nich podpisywane 9. W jej imieniu wyst Ċpowali te Ī na ze- wn ątrz, b Ċdąc áą cznikiem pomi Ċdzy Rad ą Nieustaj ącą a królem, utrzymuj ąc te Ī oficjalne kontakty z rosyjskim ambasadorem Otto Magnusem Stackelbergiem. Jednocze Ğnie jednak marsza ákowie w kierowaniu pracami plenum byli sku- tecznie ograniczani – praktycznie sta áą – obecno Ğci ą króla, który wp áywa á na konsyliarzy, czy nawet wr Ċcz przedstawia á gotowe propozycje rezolucji, przygo- towywane przez urz Ċdników swojego gabinetu, którzy te Ī jako pierwsi mieli wgl ąd w dokumenty kierowane do Rady Nieustaj ącej 10 . Bez wzgl Ċdu jednak na 6 W 1775 r. okre Ğla á to art. I „U áoĪenie Rady Nieustaj ącej”, Volumina Legum [dalej: Vol. Leg .], t. VIII, Petersburg 1859–1860, s. 68–69, 90. W 1776 r. uzupe ániono te zapisy o podkre Ğlenie rangi urz Ċdu marsza áka Rady: Vol. Leg ., t. VIII, s. 534. 7 A. Czaja, op. cit. , s. 99, 103. 8 Taki charakter mia áo zestawienie podpisane przez Ignacego Potockiego, który przypomnia á konsyliarzom o obowi ązku uczestniczenia w 41 posiedzeniach w rocznym okresie rozliczenio- wym (19 XI 1779 – 6 X 1780), jako podstawie do wyp áaty wynagrodzenia. „Konsyliarze wiele sesji wysiedzieli y wiele im do wysiedzenia pozostaie”, AGAD, tzw. Metryka Litewska, dzia á VII, Protoko áy Potoczne Rady Nieustaj ącej nr 30, k. 113–115. 9 Ka Īda rezolucja, jako wystawiana w imieniu w áadcy, by áa podpisywana przez króla i marsza áka Rady Nieustaj ącej, M. G áuszak, Zbiory Rezolucji Rady Nieustaj ącej jako Ĩród áa prawa w Pol- sce w II po áowie XVIII w. , „Studia z Dziejów Pa Ĕstwa i Prawa Polskiego”, t. XI, 2008, s. 133. 10 W rozpoczynaj ącej si Ċ dyskusji nad funkcjonowaniem Rady Nieustaj ącej taki zarzut przedsta- wi á 27 X 1788 pose á podolski Kazimierz Rzewuski: „Rapporta, jak mi by áo od jednego z Wo- dzów Wojskowych komunikowano, przychodz ące od Komenderuj ących Dywizjami, najcz Ċ- Ğciej od Kancelaryi odpiecz Ċtowane, wprzód roznoszone, a na ostatek na Sesji czytane; Rezo- lucje niektóre pod áug natchnionych Instrukcji u áoĪone, na Sesj ą przyniesione, a dopiero w Pro- tokó á tylko przepisywane”, sesja X, Dyaryusz Sejmu Ordynaryjnego pod Zwi ązkiem Konfede- racyi Generalnej Obojga Narodów w Warszawie rozpoczĊtego Roku Pa Ĕskiego 1788 , [wyd. J.J. àuszczewski], Warszawa [s.a.], t. I, s. 153 (cyt. wg wyd.: Agnieszka Królczyk, Rafa á T. Prinke, Biblioteka Kórnicka PAN 2005). O pozycji F.I. Przebendowskiego – confer: A. Cza- ja, op. cit. , s. 112. 220 Andrzej Stroynowski te ograniczenia zdobycie funkcji marsza áka Rady Nieustaj ącej by áo po Īą dane, jako warunkuj ące mo Īliwo Ğü dalszego awansu politycznego. Tak by áo chocia Īby w przypadku pierwszego marsza áka Rady Nieustaj ącej ksi Ċcia Augusta Su ákow- skiego, który dla zdobycia tego urz Ċdu zrezygnowa á z godno Ğci wojewody gnie Ĩnie Ĕskiego, by pó Ĩniej w nagrod Ċ awansowa ü na wojewod Ċ kaliskiego w 1776 r.
Load more

Recommended publications
  • 4. Rp W Dobie Sejmu Wielkiego 1788 –1792 ______1
    4. RP W DOBIE SEJMU WIELKIEGO 1788 –1792 __________________________________________________________________________________ 1. Sytuacja polityczna po I rozbiorze a) Rzeczpospolita była całkowicie zależna od Rosji – Stanisław August Poniatowski musiał konsultować wszystkie decyzje z ambasadorem rosyjskim, b) konflikt rosyjsko – turecki . W latach 1768 – 1774 trwała wojna rosyjsko – turecka o europejskie posiadłości Imperium Osmańskiego. Zakończyła się ona sukcesem Rosji, która przyłączyła tereny nad Morzem Czarnym. W 1783 r. Rosja przyłączyła Krym. Nowy konflikt wybuchł w roku 1787 . Stanisław August Poniatowski zaproponował Rosji przymierze, w którym obiecał wystawić kontyngent polskiej konnicy na wojnę z Turcją. W zamian Rosja miała się zgodzić na zwołanie skonfederowanego sejmu, zwiększenie liczby armii oraz reformy. Po 9 miesiącach Katarzyna II zgodziła się na skonfederowany sejm i zwięokszenie liczby wojska lecz nie na inne reformy. Atmosfera polityczna w Rzeczpospolitej uległa jednak zmianie – w 1788 r. miała charakter całkowicie antyrosyjski. c) pogorszyły się stosunki rosyjsko – pruskie. Rosja nie odnowiła sojuszu z Prusami w 1788 r. Kraj ten obawiał się dalszego zwiększania terytorium Rosji kosztem Imperium Osmańskiego dlatego też znalazł się w obozie państw wrogich Rosji. Z tym wiązał swoje nadzieje obóz patriotyczny. Wydawało się , że uda się przeprowadzić konieczne reformy przy wsparciu Prus. 2. Sejm Wielki zwany Czteroletnim także 1788 - 1792 a) sejm ten nazywamy Czteroletnim lub Wielkim gdyż : . jesienią 1790 r. przeprowadzono nowe wybory do izby poselskie. Od tego momentu sejm obradował w podwójnym składzie gdyż posłowie wybrani w 1788 r. nie opuścili obrad. Obradował więc ostatecznie w podwójnym składzie. uchwalił przełomowe dla historii Polski reformy. Najważniejsze z nich zapadły w latach 1790 – 1891 gdy obradował w podwójnym składzie gdyż wybrani w 1790 r.
    [Show full text]
  • Kierownicza Władza Wykonawcza Typu Rządowego 22
    PRZEGLĄD NAUK HISTORYCZNYCH 2011, R. X, NR 1 WOJCIECH SZCZYGIELSKI UNIWERSYTET ŁÓDZKI Debata parlamentarna nad wyłonieniem składu Komisji Wojskowej w grudniu 1788 r. W grudniu 1788 r. odbyła się w Sejmie debata, w wyniku któ- rej wyłoniono skład osobowy, powołanej w początkach listopada tegoż roku, Komisji Wojskowej Obojga Narodów. W ten sposób zwieńczone zostało dzieło jej powstania. Decyzja sejmowa z 3 listo- pada 1788 r. o ustanowieniu Komisji Wojskowej stała się ważnym faktem politycznym i ustrojowym. Uwalniała Polskę od zależności rosyjskiej1, inicjując zarazem procesy przemian, które wiązano z niepodległościową opcją reformatorską i kształtowaniem nie- zbędnych podstaw szlacheckiego modelu państwa2. Komisję Wojskową poddano zwierzchnictwu Sejmu3. Na mocy konstytucji sejmowej z 10 listopada 1788 r. umocowana została w kompetencjach wojskowych przynależnych dotychczas Depar- tamentowi Wojskowemu4. Ten zaś oczekiwał na przekazanie obo- wiązków Komisji Wojskowej5. 1 E. Rostworowsk i, Ostatni król Rzeczypospolitej. Geneza i upadek Kon- stytucji 3 maja, [Warszawa 1966], s. 150; J. M i c h a l s k i, Zmierzch prokonsulatu Stackelberga, [w:] Sejm Czteroletni i jego tradycje, red. J. Kowecki, Warszawa 1991, s. 32. 2 W. Szczygielsk i, Sejm gotowy i władza typu Straży (z badań nad per- cepcją społeczną reformy ustroju państwa w czasach Sejmu Wielkiego), „Przegląd Nauk Historycznych” 2003, R. II, nr 1 (3), s. 67, 76. 3 L. R a t a j c z y k, Wojsko i obronność Rzeczypospolitej 1788–1792, Warsza- wa 1975, s. 149, 154–155, 166–167; Historia sejmu polskiego, t. I (Do schyłku szlacheckiej Rzeczypospolitej), red. J. Michalski, Warszawa 1984, s. 386 (rozdział autorstwa J. Michalskiego). 4 Dyaryusz Sejmu ordynaryjnego pod Związkiem Konfederacyi Generalnej Obojga Narodów w Warszawie rozpoczętego Roku Pańskiego 1788, [wyd.
    [Show full text]
  • Open Access Version Via Utrecht University Repository
    Philosopher on the throne Stanisław August’s predilection for Netherlandish art in the context of his self-fashioning as an Enlightened monarch Magdalena Grądzka Philosopher on the throne Magdalena Grądzka Philosopher on the throne Stanisław August’s predilection for Netherlandish art in the context of his self-fashioning as an Enlightened monarch Magdalena Grądzka 3930424 March 2018 Master Thesis Art History of the Low Countries in its European Context University of Utrecht Prof. dr. M.A. Weststeijn Prof. dr. E. Manikowska 1 Philosopher on the throne Magdalena Grądzka Index Introduction p. 4 Historiography and research motivation p. 4 Theoretical framework p. 12 Research question p. 15 Chapters summary and methodology p. 15 1. The collection of Stanisław August 1.1. Introduction p. 18 1.1.1. Catalogues p. 19 1.1.2. Residences p. 22 1.2. Netherlandish painting in the collection in general p. 26 1.2.1. General remarks p. 26 1.2.2. Genres p. 28 1.2.3. Netherlandish painting in the collection per stylistic schools p. 30 1.2.3.1. The circle of Rubens and Van Dyck p. 30 1.2.3.2. The circle of Rembrandt p. 33 1.2.3.3. Italianate landscapists p. 41 1.2.3.4. Fijnschilders p. 44 1.2.3.5. Other Netherlandish artists p. 47 1.3. Other painting schools in the collection p. 52 1.3.1. Paintings by court painters in Warsaw p. 52 1.3.2. Italian paintings p. 53 1.3.3. French paintings p. 54 1.3.4. German paintings p.
    [Show full text]
  • Arkadii" : Część II : Lata 1766-1800
    Wanda Roszkowska Polacy w rzymskiej "Arkadii" : część II : lata 1766-1800 Pamiętnik Literacki : czasopismo kwartalne poświęcone historii i krytyce literatury polskiej 85/3, 14-51 1994 Pamiętnik Literacki LXXXV, 1994, z. 3 PL ISSN 0031-0514 WANDA ROSZKOWSKA POLACY W RZYMSKIEJ „ARKADII” CZĘŚĆ II: LATA 1766-1800 1 Jak wskazuje tytuł artykułu, odwołuję się do pracy ogłoszonej na tych łamach w r. 1965, przedstawiającej wyniki kwerendy w Archiwum „Arkadii” w latach 1962—1965, kiedy zajmowałam się arkadyjskim teatrem Marii Kazimiery Sobieskiej i królewicza Aleksandra, słynnym w latach 1699—1714 Teatro Domestico della Regina di Polonia na rzymskiej Trinità de’ M onti1. To był główny cel moich odwiedzin w Archiwum, co narzucało pewien porządek kwerendzie skoncentrowanej na wczesnych latach istnienia Akademii, której oboje Sobiescy byli gorliwymi, a jeśli mowa o Aleksandrze, twórczymi członkami. Był to zarazem bohaterski okres samej „Arkadii” prowadzonej od r. 1690 do 1721 ręką jej współtwórcy, Giovan Marii Crescimbeniego, pedan­ tycznego dokumentalisty, pracowicie i skrzętnie upamiętniającego, także dru­ kiem, działania Akademii i twórczość arkadów, rejestrującego ich nazwiska, pasterskie imiona, biograficzne wspomnienia. Był to — niekompletny — kor­ pus materiału w miarę wiarygodnego. Dodatkowo korzystałam — dzięki uprzejmości, jaką wyświadczyła mi Biblioteca Angelica — z maszynowego katalogu kartkowego, prowadzonego z myślą o edycji „imionnika” arkadów. Tam to znajdowały się nazwiska polskie także z lat późniejszych, materiały również niekompletne, bo miałam do czynienia z pracą in statu nascendi. Zorientowałam się w dziewiczości terenu z punktu widzenia naszej wiedzy i o samej „Arkadii”, i o obecności Polaków w jej rejestrach. Górną granicą czasową, którą z konieczności i ze względów merytorycznych przyjęłam, był rok 1766, ostatni w kadencji trzeciego z kolei kustosza generalnego Akademii, Giuseppe Michele Moreiego.
    [Show full text]
  • Granice Wierności. Dylematy Rojalisty Józefa Gabriela Stempkowskiego
    Tadeusz Srogosz Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy w Częstochowie Granice wierności. Dylematy rojalisty Józefa Gabriela Stempkowskiego Józef Gabriel Stempkowski (Stępkowski) nie doczekał się bogactwa publikacji, mimo że przez wiele lat jako regimentarz, a później generał lejtnant, dowodził największą jednostką armii koronnej, był senatorem (kasztelanem kijowskim, a później wojewodą kijowskim), zasiadał w Radzie Nieustającej, a także speł- niał na kresach południowo-wschodnich Rzeczypospolitej ważną rolę politycz- ną. W miarę pełne wizerunki tej postaci historycznej opracowali Antoni Józef Rolle, Eustachy Iwanowski, Agnieszka Kamińska i Tadeusz Srogosz. W nar- racji Rollego Stempkowski jawi się jako okrutny pogromca hajdamaków, któ- ry przypadkowo wzniósł się na szczyty drabiny społecznej, po czym nieudol- nie kierował sprawami wojskowymi i politycznymi na Ukrainie, mając przede wszystkim na uwadze interes osobisty (budowę swojej potęgi ekonomicznej)1. Zainteresowania Rollego wynikały ze znajomości dziejów Podola i Ukrainy, wie- dział on bowiem, że Stempkowski był na tych terenach pierwszoplanową posta- cią w drugiej połowie XVIII w. Stempkowskiemu i jego stryjecznym wnukom trochę uwagi poświęcił Eustachy Iwanowski2. Z racji charakteru publikacji neu- tralną postawę wobec Stempkowskiego przyjęła Agnieszka Kamińska3. Autor- ka opracowała biogram w sposób rzeczowy, wyłuskując z rozproszonych źródeł i literatury przedmiotu wiele nowych szczegółów z życia wojewody kijowskiego. 1 A.J. Rolle, Straszny Józef, w: tenże, Wybór pism, t. I: Gawędy historyczne, oprac. W. Zawadzki, Kraków 1966, s. 23–84. 2 E. Iwanowski, Listki wichrem do Krakowa z Ukrainy przyniesione, t. II, Kraków 1901, s. 87– 98 (rozdział VI: Stempkowski, regimentarz, wojewoda kijowski i jego stryjeczni wnukowie). 3 A. Kamińska, Stempkowski (Stępkowski) Józef Gabriel h. Suchekomnaty (zm. 1793), PSB, t. 43, z. 178, Warszawa–Kraków 2005, s.
    [Show full text]
  • Curiosità - Zjawiska Osobliwe W Sztuce, Literaturze I Obyczaju
    Curiosità - zjawiska osobliwe w sztuce, literaturze i obyczaju redakcja Anna Sylwia Czyż Janusz Nowiński INSTYTUT HISTORII SZTUKI MIĘDZYNARODOWE CENTRUM DIALOGU MIĘDZYKULTUROWEGO I MIĘDZYRELIGIJNEGO UNIWERSYTET KARDYNAŁA STEFANA WYSZYŃSKIEGO WARSZAWA • 2013 Publikacja została przygotowana do druku dzięki pomocy finansowej Jego Magnificencji Rektora UKSW ks. prof. dra hab. Henryka Skorowskiego oraz Dziekana Wydziału Nauk Historycznych i Społecznych ks. prof. dra hab. Jarosława Korala Recenzenci: prof. dr hab. Katarzyna Mikocka-Rachubowa prof. dr hab. Waldemar Deluga Redakcja naukowa: Anna Sylwia Czyż Janusz Nowiński korekta: Małgorzata Danowska opracowanie graficzne: Sławomir Krajewski realizacja: © Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie Instytut Historii Sztuki Wszelkie prawa zastrzeżone Nieautoryzowane kopiowanie i rozpowszechnianie całości lub fragmentu niniejszej publikacji powoduje naruszenie praw autorskich. Warszawa 2013 Printed in Poland ISBN 978-83-937339-0-3 JAKUB POKORA Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie Wprowadzenie Obok zjawisk typowych i rozwiązań konwencjonalnych, występujących w każdym czasie i w każdej dziedzinie i rodzaju twórczości artystycznej, a także w obyczajo- wości, istniały – kreowane świadomie w zamyśle twórców i mecenasów – zjawiska niezwykłe i osobliwe, trudne do zakwalifikowania w ramach przyjętych i powszech- nie akceptowanych kryteriów. Postrzegano je jako curiosità, rozumiejąc pod tym pojęciem między innymi: ciekawość – zwłaszcza nieumiarkowaną, żart, dowcip, przesadną
    [Show full text]
  • Zbadań Nad Początkami Obrad Sejmu Wielkiego
    PRZEGLĄD NAUKHISTORYCZNYCH2008, R. VII, nr l WOJCIECH SZCZYGlELSKI Uniwersytet Łódzki Z badań nad początkami obrad Sejmu Wielkiego Początki, zainaugurowanych 6 października 1788 r., obrad Sejmu Wielkiego zdominowane były przez szereg spektakularnych wydarzeń, wśród których kwestia podniesiona w niniejszej publi- kacji jest nieco mniej dostrzegana, choć niewątpliwie zasługuje na silniejsze niż dotychczas zaakcentowanie. Rzecz idzie o kształto- wanie się szlacheckiej formacji parlamentarnej jako niezależnego podmiotu politycznego, wpływającego w znaczący sposób na tok obrad sejmowych i losy kraju l. Podstawową rolę w wykształcaniu się owej formacji odegrały wydarzenia polityczne, jakie miały miejsce na forum obrad parlamentarnych, a częściowo i poza nim, w ciągu dwóch pierwszych miesięcy funkcjonowania Sejmu2• Posługiwanie się pojęciem szlacheckiej formacji parlamentar- nej współbrzmi z odczytywaniem obrad Sejmu Wielkiego jako zjawiska integralnie związanego z wydarzeniami łagodnej rewolu- cji, tj. wielkiego ruchu społecznego, zdominowanego przez nie- bywały wzrost aktywności politycznej oświeconej ziemiańskiej szlachty3. Szlachecka formacja parlamentarna to zbiorowość 1 Szereg poruszonych tu wątków tematycznych omówiłem, w nieco innym kontekście rozważań, w jednej ze swoich dawniejszych publikacji (W. S z c z y - g i e l s k i, Sejm nieustąjący. Batalia parlamentarna ojego urzeczywistnienie i rola w życiu politycznym Rzeczypospolitej u schyłku XVIII wieku, "Przegląd Nauk Historycznych" 2002, R. I, nr l, s. 33--69). Tu, odwołując się na potrzeby niniejszego opracowania do niezbędnych reinterpretacji uprzednio wyzyskanych przekazów źródłowych, przywołując dodatkowe informacje, przedstawiam nowy problem badawczy. Postępowanie to pozwoliło wzbogacić co nieco spojrzenie na zaprezentowane wcześniej okoliczności kształtowania się Sejmu nieustającego. 2 Zob. o wydarzeniach dwóch pierwszych miesięcy obrad sejmowych: W. K a - lin ka, Sejm Czteroletni, t. I, Warszawa 1991, s.
    [Show full text]
  • Adam Stanisław Naruszewicz
    ADAM STANISŁAW NARUSZEWICZ POEZJE ZEBRANE TOMI BIBLIOTEKA PISARZY POLSKIEGO OŚWIECENIA zespół redakcyjny Jerzy Snopek (przewodniczący) Tomasz Chachulski Adam Karpiński Ariadna Masłowska-Nowak (sekretarz) 4 TOM Instytut Badań Literackich PAN Fundacja „Akademia Humanistyczna ADAM STANISŁAW NARUSZEWICZ POEZJE ZEBRAJNE TOMI WYDAŁA BARBARA WOLSKA Г П Т / Г ATT Ж 1 J Ж J Literackich .— “T \ l К Wydawnictwo 2005 Warszawa / Redakcja Ylagdaicna Banaszek Korekta Justyna Mańkowska Projekt okładki Jacek Babicki Łamanie Wydawnictwo IBL PAN Wydanie publikacji doFinansowane przez Ministerstwo Edukacji i Nauki oraz Uniwersytet Łódzki © Copyright by Barbara Wolska, 2005 © Copyright by Fundacja Akademia Humanistyczna, 2005 © Copyright (or this edition by Instytut Badań Literackich PAN, 2005 Druk i oprawa Drukarnia Wydawnictw Naukowych Sp. z o.o. Lodź, ul. Zwiiki 2 ISBN 83-89348-56-X WPROWADZENIE DO LEKTURY Opublikowane w niniejszej edycji utwory poetyckie Adama Naruszewicza pochodzą z pierw­ szego tomu Dziel, wydanych w Wai’szawie w 1778 r. w opraco­ waniu Franciszka Bohomolca, i oddają dokładnie jego układ. Ta pierwsza i jedyna w XVIII w. edyc­ ja zbiorowa utworów poety obej­ mowała cztery tomy. W dwóch pierwszych znalazły się utwory li­ ryczne, w trzecim - sielanki, saty­ ry, bajki, epigramaty oraz poemat Na ruinę jezuitów, w czwartym zaś przekłady. Utwoiy liryczne zos­ tały w Dziełach określone jako ody i umieszczone w czterech księ­ Adam Naruszewicz. gach: dwie pierwsze księgi liryków Fragment obrazu Marcella Bacciarellego: IIoH pmski. Archiwum FotograFiczne złożyły się na tom pierwszy, dwie Muzeum Narodowego w Warszawie. kolejne na tom drugi. W obręb pierwszej księgi weszło 27 utwo­ rów, natomiast w księdze drugiej tomu pierwszego zamieszczono 31 wier­ szy. Niniejszy tom obejmuje więc łącznie 58 utworów.
    [Show full text]
  • Rodzicom 2 Katarzyna Kuras Współpracownicy I Klienci Augusta A
    Współpracownicy i klienci Augusta A. Czartoryskiego w czasach saskich 1 Rodzicom 2 Katarzyna Kuras Współpracownicy i klienci Augusta A. Czartoryskiego w czasach saskich 3 Kraków 2010 4 Katarzyna Kuras Recenzja Prof. dr hab. Mariusz Markiewicz Redakcja Zofia Wróbel Korekta Zofia Wróbel © Copyright by Uniwersytet Jagielloński © Copyright by Towarzystwo Wydawnicze „Historia Iagellonica” Publikacja wydana ze środków przeznaczonych na działalność statutową Wydziału Historycznego Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie ISBN 978-83-62261-09-3 Na okładce: fragment portretu Augusta A. Czartoryskiego. Obiekt pochodzi ze zbiorów Fundacji XX Czartoryskich. Projekt okładki Anna Siermontowska-Czaja Skład i łamanie Studio Poligraficzne Dorota Słomińska, Kraków tel.: 0602 677 488 Druk i oprawa Poligrafia Inspektoratu Towarzystwa Salezjańskiego ul. Konfederacka 6, 30-306 Kraków; tel. (012) 266-40-00 Towarzystwo Wydawnicze „Historia Iagellonica” z siedzibą w Instytucie Historii UJ ul. Gołębia 13, 31-007 Kraków www.iagellonica.com.pl Współpracownicy i klienci Augusta A. Czartoryskiego w czasach saskich 5 SPIS TREŚCI WSTĘP... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7 1. PATRON I DWÓR . .. 15 1.1. August Aleksander Czartoryski — sylwetka patrona. .. 15 1.2. Dwór ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 30 2. PODSTAWY MATERIALNE PATRONATU. 43 2.1. Geografia dóbr ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 43
    [Show full text]
  • The Wettins and the Issue of Inheritance of the Polish-Lithuanian State Throne in the Context of the Constitution of May 3, 1791: Position of the Lithuanian Nobility
    Open Political Science, 2019; 2: 86–95 Research Article Ramunė Šmigelskytė-Stukienė* The Wettins and the Issue of Inheritance of the Polish-Lithuanian State Throne in the Context of the Constitution of May 3, 1791: Position of the Lithuanian Nobility https://doi.org/10.1515/openps-2019-0009 received July 15, 2019; accepted October 15, 2019. Abstract: The article analyses attitudes of the Lithuanian nobility towards the inheritance of the throne of the Polish- Lithuanian Commonwealth (the Commonwealth) in the period of the Four-Year Sejm (1788-1792). Thorough analysis of historiography and research of narrative sources amplifies the position of the Lithuanian nobility towards the issue of inheritance of the throne of the Commonwealth as it was reflected in the political literature of 1787-1789 period. Analysis of the documents produced by the February and November dietines (Pol. sejmiks), 1790 of the Grand Duchy of Lithuania (the GDL) reveals changes in the position of nobility towards selection of the successor to the throne with the king still alive. It was established, that in supporting the idea of a hereditary throne, Lithuanian political writers suggested different strategies in realizing this idea and proposed as candidates for the throne representatives of ruling dynasties of several states: Russia, Prussia, Saxony and Great Britain. Changes in the position of nobility were significantly influenced by the activism of patriotic-reformist faction, which proposed the very idea of a hereditary throne and a candidate from the dynasty of Wettins: the GDL districts (Pol. powiats), having ignored the question of throne inheritance in the February dietines of 1790, in November of the same year agreed to the selection of Elector of Saxony as the successor to the King of Poland and the Grand Duke of Lithuania Stanislaw August.
    [Show full text]
  • Zeszyty Historyczne
    ZESZYTY HISTORYCZNE XVII PRACE NAUKOWE UNIWERSYTETU HUMANISTYCZNO-PRZYRODNICZEGO IM. JANA DŁUGOSZA W CZĘSTOCHOWIE ZESZYTY HISTORYCZNE tom XVII pod redakcją ANDRZEJA STROYNOWSKIEGO Częstochowa 2018 Redakcja Andrzej STROYNOWSKI (redaktor naczelny) Norbert MORAWIEC (sekretarz redakcji) Iwona MATYJA-CHŁĄD (redaktor językowy) Rada Naukowa Marceli ANTONIEWICZ (Częstochowa), Werner BENECKE (Frankfurt nad Odrą), Marek CETWIŃSKI (Częstochowa), Jurij ESKIN (Moskwa), Zigmantas KIAUPA (Wilno), Kirył KOCZEGAROV (Moskwa), Robert MAJZNER (Częstochowa), Varfołomij SAWCZUK (Dniepropietrowsk), Evgen SINKEVICH (Mikołajew), Tadeusz SROGOSZ (Częstochowa), Andrzej STROYNOWSKI (Częstochowa), Vratislav VANIČEK (Praga), Aleš ZÀŘICKÝ (Ostrawa), Dariusz ZŁOTKOWSKI (Częstochowa) Recenzenci zewnętrzni Bogumiła BURDA (Zielona Góra), Maciej KOKOSZKO (Łódź), Jarosław KITA (Łódź), Igor KRIVOSZEJA (Humań), Olga MOROZOWA (Kijów), Dariusz NAWROT (Katowice), Uladzimir PADALINSKI (Mińsk), Ramuné STUKIENÉ-ŠMIGELSKYTÉ (Wilno) Redaktor naczelny wydawnictwa Andrzej MISZCZAK Korekta Dariusz JAWORSKI Redaktor techniczny Piotr GOSPODAREK Projekt okładki Sławomir SADOWSKI PISMO RECENZOWANE Podstawową wersją periodyku jest publikacja książkowa Adres Redakcji: 42-200 Częstochowa, al. Armii Krajowej 36a www.ih.ajd.czest.pl/ZeszytyHistoryczne.htm © Copyright by Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy im. Jana Długosza w Częstochowie Częstochowa 2018 ISSN 2545-3580 Wydawnictwo im. Stanisława Podobińskiego Uniwersytetu Humanistyczno-Przyrodniczego im. Jana Długosza w Częstochowie 42-200
    [Show full text]
  • 20. Sejm Wielki I Konstytucja 3 Maja
    Sejm Wielki i Konstytucja 3 maja Oś czasu KONSTYTUCJA 3 MAJA II ROZBIÓR POLSKI Polska przed II rozbiorem Polska po II rozbiorze Notatka z lekcji 1. Daty: a. 1788 - 1792 r. -- obrady Sejmu Wielkiego (Sejmu Czteroletniego), b. 1791 r. – uchwalenie Konstytucji 3 maja, c. 1792 r. – konfederacja targowicka, d. 1793 r. – II rozbiór Polski. 2. Próba przeprowadzenia reform w Polsce – obrady Sejmu Czteroletniego. 3. Konstytucja 3 maja – zmiany ustrojowe. 4. Konfederacja targowicka – działania przeciwników zmian. 5. Wybuch wojny w obronie Konstytucji 3 maja; a. bitwy pod Zieleńcami i Dubienką, b. ustanowienie Orderu Virtuti Militari. 6. Drugi rozbiór Polski. 7. Pojęcia: konstytucja. 8. Postaci: książę Józef Poniatowski, Tadeusz Kościuszko, Stanisław Małachowski. Pojęcia . Konstytucja – najważniejszy akt prawny w państwie (określany także mianem ustawy zasadniczej). Określa zasady ustrojowe państwa, wszystkie inne prawa muszą być z nią zgodne. Strona tytułowa pierwszego druku konstytucji Medal wybity w 1791 z okazji uchwalenia Konstytucji 3 maja Próba reform . Po I rozbiorze Polski Stanisław August Poniatowski wraz z Radą Nieustającą kontynuował prace nad reformami państwa. Usprawniono administrację, porządkowano prawo miejskie, rozbudowywano szkolnictwo. Próby wprowadzenia zmian w Rzeczpospolitej wywołały protesty rosyjskiego ambasadora i dużej części szlachty. Sejm Wielki . W latach 80. XVIII wieku w Europie zmieniła się sytuacja polityczna. Zmarł król Prus Fryderyk II, a jego następca Fryderyk Wilhelm II deklarował przyjazne stosunki wobec Rzeczpospolitej. W roku 1787 wybuchła wojna rosyjsko – turecka, a w 1788 roku rozpoczęła się wojna rosyjsko-szwedzka. Król Stanisław Poniatowski aby uzyskać zgodę na powiększenie armii, zaproponował udział oddziałów polskich w wojnie z Turcją. Caryca Katarzyna przyjęła ofertę. Skutkiem tego król zwołał Sejm skonfederowany (decydowała większość głosów i nie była wymagana jednomyślność) na jesień 1788 roku.
    [Show full text]