N° 86 - JANVIER-MARS 2005 - NR 86 - JANURARI-MAART 2005 Bulletin trimestriel de la Fondation Auschwitz Driemaandelijks tijdschrift van de Auschwitz Stichting n° 86 janvier-mars 2005 / nr. 86 januari-maart 2005 Sommaire - Inhoudstafel BARON PAUL HALTER Editorial / Editoriaal . 3 BENOÎT CAZENAVE L’exemplarité du commandant SS Karl Otto Koch . 7 HANS JANSEN De Europese oorsprong van het antisemitisme in het Midden-Oosten . 59 SASHA GOLDSZTEIN La génération du silence. Entretiens avec des enfants d’enfants cachés pendant la Seconde Guerre mondiale . 113 MARKUS MECKL Le camp de transit de Breendonk . 131 *** PRIX DE LA FONDATION AUSCHWITZ PRIJS VAN DE STICHTING AUSCHWITZ YANNIS THANASSEKOS ET DANIEL WEYSSOW Stimuler la recherche scientifique : Les Prix de la Fondation Auschwitz (1986-2005) . 149 Het wetenschappelijk onderzoek stimuleren : De prijzen van de Stichting Auschwitz (1986-2005) . 155 HANS-JOACHIM LANG / PHILIP VERWIMP Discours des deux lauréats des Prix de la Fondation Auschwitz 2003-2004 prononcés à la séance académique de remise des Prix à l’Hôtel de Ville de Bruxelles le 14 décembre 2004. — 1 — BULLETIN TRIMESTRIEL DE LA FONDATION AUSCHWITZ - DRIEMAANDELIJKS TIJDSCHRIFT VAN DE AUSCHWITZ STICHTING Toespraken van de twee laureaten van de Prijzen van de Stichting Auschwitz 2003-2004 uitgesproken tijdens de academische zitting van 14 december 2004 in het Stadhuis van Brussel . 161 *** SARAH TIMPERMAN Les archives de la Fondation Auschwitz. Inventaire partiel du Fonds des papiers personnels des victimes des crimes et génocides nazies (4e partie) / De archieven van de Stichting Auschwitz. Partiële inventaris van de persoonlijke papieren van de slachtoffers van de nazi-misdaden en -genocides (4e deel) . 169 Informations / Inlichtingen . 177 Notes de lectures / Lectuurnota’s . 181 Nouvelles acquisitions et comptes rendus / Nieuwe aanwinsten en boekbesprekingen . 187 — 2 — N° 86 - JANVIER-MARS 2005 - NR 86 - JANURARI-MAART 2005 BARON PAUL HALTER Président En suite d’un numéro qui comptait déjà vers du portrait qu’il nous dresse de celui qui tant de riches et marquantes contributions, fut le commandant du camp de Buchenwald. nous ne pouvons à nouveau, comme vous le constaterez, que nous réjouir de la qualité des La contribution de Hans Jansen nous rap- articles qui composent le présent Bulletin. pelle de quelle façon les Juifs constituaient, depuis des siècles, une minorité protégée Nous avons laissé à Benoît Cazenave le soin au sein de la société islamique. L’auteur nous d’ouvrir ce numéro par la synthèse qu’il décrit pourquoi cette époque semble s’être nous a fait parvenir de sa fort intéressante achevée avec l’avènement du sionisme et la étude intitulée L’exemplarité du comman- création de l’Etat d’Israël en 1948. dant SS Karl Otto Koch pour laquelle lui fut décerné l’an dernier le Prix de la Fondation Sacha Goldsztein s’est appliquée, au travers Auschwitz. Après un tour d’horizon des d’un corpus d’entretiens qu’elle a mené, à sai- recherches existantes portant sur l’idéologie sir les phénomènes de transmission et de des SS et sur le fonctionnement des camps de filiation inter- et transgénérationnelle chez les concentration et d’extermination nazis, il descendants des enfants juifs cachés pen- nous livre un état des lieux des réflexions trai- dant la Seconde Guerre mondiale. tant du rôle des bourreaux et de la place Caractérisée de «génération du silence» en qu’occupaient les responsables des camps raison des non-dits des grands-parents, ces dans la machine de meurtre nazie au tra- enfants d’enfants cachés ne témoignent pas — 3 — BULLETIN TRIMESTRIEL DE LA FONDATION AUSCHWITZ - DRIEMAANDELIJKS TIJDSCHRIFT VAN DE AUSCHWITZ STICHTING comme on pourrait le croire de la trace du naires sur les multiples aspects de l’histoire traumatisme mais bien de son effacement. et de la mémoire des crimes et génocides Ne pouvant avoir accès à l’histoire de ses ori- nazis ainsi que sur les répercussions de ces gines, le descendant de l’enfant caché aurait événements sur la conscience contempo- dès lors tendance à développer certaines raine. Cet exposé servira d’avant-propos à la «stratégies adaptatives». longue liste des travaux (trente et un) dépo- Nous poursuivons avec un article décrivant sés à concourir cette année, avant d’enchaî- la sinistre histoire du camp de Breendonk ner avec les discours que nos deux derniers durant la Seconde Guerre mondiale que lauréats, Hans-Joachim Lang et Philip Markus Meckl (également ancien lauréat Verwimp, ont prononcés lors de la séance de nos Prix) a rédigé dans le cadre du 5eme académique de remise des Prix qui s’est volume d’une encyclopédie intitulée tenue à l’Hôtel de Ville de Bruxelles le qua- Geschichte der Konzentrationslager 1933- torze décembre dernier. 1945 que dirigent les Prof. Dr. Wolfgang En guise de conclusion, nous achèverons Benz et Barbara Distel. ce numéro par la quatrième partie de l’in- En raison de la notoriété grandissante et du ventaire partiel du Fonds des papiers per- succès croissant des Prix de la Fondation sonnels des victimes des crimes et génocides Auschwitz, notre Directeur, Yannis nazis des archives de la Fondation Thanassekos, assisté de Daniel Weyssow, Auschwitz que nous présente notre archi- retracent cette évolution depuis la création viste, Sarah Timperman. En souhaitant de de nos Prix en 1986. Rappelons que ceux-ci tout coeur que la présentation de nos fonds ont été créés afin de promouvoir des études suscite des vocations auprès des universi- et des recherches scientifiques pluridiscipli- tés et des jeunes chercheurs. — 4 — N° 86 - JANVIER-MARS 2005 - NR 86 - JANURARI-MAART 2005 BARON PAUL HALTER Voorzitter Na de talrijke en opvallende bijdragen in machine, doorheen het portret van de com- ons laatste nummer kunnen we ons enkel mandant van het kamp van Buchenwald. verheugen over de kwaliteit van de bijdragen die in de nieuwste uitgave van ons tijdschrift De bijdrage van Hans Jansen herhaalt ons zijn opgenomen. hoe de joden, sinds eeuwen, een bescherm- de minderheid vormden binnen de islami- tische maatschappij. De auteur beschrijft Benoît Cazenave heeft het op zich geno- waarom dit tijdperk voorbij lijkt te zijn men om deze uitgave te openen met een sinds de opkomst van het zionisme en de synthese van zijn erg interessante studie oprichting van de staat Israël in 1948. met als titel, L’exemplarité du comman- dant SS Karl Otto Koch, waarvoor hij vorig Op basis van de door haar geleide inter- jaar de Prijs Stichting Auschwitz uitge- views heeft Sacha Goldsztein zich toege- reikt kreeg. Na een verkenning van de legd op het vastleggen van inter- en bestaande studies over de SS-ideologie en transgenerationele fenomenen van trans- de werking van de nazi concentratie- en missie en doorwerking bij de afstammeling- uitroeiingskampen levert hij ons een status en van de joodse verborgen kinderen tijdens questionis betreffende de rol van de beulen WO II. In tegenstelling tot wat men zou en de plaats die de verantwoordelijken van kunnen verwachten getuigen deze verbor- de kampen innamen binnen de nazi-moord- gen kinderen - gekarakteriseerd als «generatie — 5 — BULLETIN TRIMESTRIEL DE LA FONDATION AUSCHWITZ - DRIEMAANDELIJKS TIJDSCHRIFT VAN DE AUSCHWITZ STICHTING van de stilte» omwille van het stilzwijgen van herhalen dat deze ingesteld zijn ten einde hun grootouders - niet van de sporen van multidisciplinair wetenschappelijk onder- een traumatisme, maar wel van de uitwissing zoek naar de uiteenlopende aspecten van ervan. Daar de geschiedenis van hun oor- de geschiedenis en de nagedachtenis van de sprong hen onbekend blijft hebben deze nazi-misdaden en -genociden te stimule- afstammelingen van de verborgen kinde- ren, alsook hun weerslag op het heden- ren de neiging om zekere «aanpassingsstra- daagse bewustzijn na te gaan. Deze tegieën» te ontwikkelen. uiteenzetting dient als voorwoord bij de lange lijst van 31 ingediende werken die dit Vervolgens hebben we een door Markus jaar zullen meedingen. Daarna volgen de Meckl (eveneens een ex-laureaat van onze toespraken van onze twee laatste laureaten, Prijzen) geschreven artikel die de sinistere Hans-Joachim Lang en Philip Verwimp, geschiedenis van het kamp van Breendonk uitgesproken tijdens de academische zitting tijdens WO II beschrijft. Deze bijdrage naar aanleiding van de overhandiging van de kwam tot stand in het kader van de realisa- Prijs in het Stadshuis van Brussel op tie van een encyclopedie, Geschichte der 14 december ll. Konzentrationslager 1933-1945, onder lei- ding van Prof. Dr. Wolgang Benz en Prof. Tot slot presenteert Sarah Timperman, onze de Dr. Barbara Distel. archiviste, het 4 deel van de partiële inven- taris van het Fonds van persoonlijke docu- Door de groeiende bekendheid en het groei- menten van de slachtoffers van de ende succes van de «Prijs Stichting nazi-misdaden en -genociden van de archie- Auschwitz» hebben Yannis Thanassekos ven van de Stichting Auschwitz. Wij hopen (directeur) en Daniel Weyssow een over- van harte dat de presentatie van onze fond- zicht opgesteld van de evolutie van deze sen enige interesse zal opwekken bij de uni- prijs, vanaf hun oprichting in 1986 tot nu. We versitairen en jonge onderzoekers. — 6 — N° 86 - JANVIER-MARS 2005 - NR 86 - JANURARI-MAART 2005 BENOÎT CAZENAVE* L’exemplarité du commandant SS Karl Otto Koch** Introduction A celles-ci s’ajoutent les 5 millions de per- sonnes mortes dans des camps et centres En 1944, la libération des premiers camps de d’extermination non gérés par l’Inspection concentration (KZ) par les alliés commen- des camps SS (IKL)3. Objet de quelques